LờinhàxuấtbảnNhànghiêucứuTrầnBạchĐằngĐọcHồikýkhôngtên1.TuổithơbêndòngsôngĐồngNai2.Chậpchữngvàonghềbáo3.Chuyếnxuấtngoạiđầutiênvớitưcáchnhàbáo4.Ngườivợtừthuởsinhviên5.Conđườngtìnhcờđivàochínhtrị6.VàoQuốchộilậphiến7.ChungquanhcuộcbầucửtổngthốngSàiGòn19678.TáiđắccửvàoQuốchộilậppháp19679.NgườiViệtcôđơn10.Nhữngnhàbáonướcngoàimàtôiđãgặp11.TừSàiGònđếnĐiệnWestminster12.Từ“TiếngNóiDânTộc”đến“ĐiệnTín”13.TẩychayQuốchộicủaNguyễnVănThiệu14.NhữnghìnhthứcđấutranhđadạngcủangườiSàiGòn15.BútThần:Tờbáocuốicùngtôilàmchủbút16.ThamgianhómDươngVănMinh17.Nhữngngàythángtưởngnhưbếtắc…18.Đitìmmộtchântrờimới19.Mụctiêusố1:Lậtđổcáicũ20.Ngườicủamặttrận21.NhữngngàycuốicùngcủaTổngthốngThiệu22.ÔngDươngVănMinhlênthayThiệu23.Cuộc“trốnchạy”củaNguyễnVănThiệu24.ChínhphủcuốicùngcủaViệtNamCộngHòa25.Thờikhắclịchsử:ĐầuhàngSaungày30-4-1975Giađìnhthânyêu

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

Lờinhàxuấtbản

LýQuíChung(ChánhTrinh,01.09.1940-03.3.2005)làmộtnhàbáolãoluyện,mộtchủbútđộclậpquảcảm,đồngthờilạilàmộtdânbiểu,mộtnghịsĩcủachếđộcũ,sớmlựachọnconđườngđốilậpởnghịtrườngmiềnNamtrước1975đươngđầuchốnglạichínhquyềnNguyễnVănThiệu.

Vớingầnấyvịtrí,ônglàmộtnhânvậtcóđiềukiệnnhìnsâuvàobêntrongbộmáychínhquyềnSàiGòndoMỹdựnglên.Từgócnhìncủaông,nhữngsựkiện,biếnđộngchínhtrị-xãhội,cũngnhưmộtsốgóckhuấttrongchínhtrườngSàiGòntừ1965đến1975đượcphảnánhsinhđộngtrongquyểnhồikýnày.Vànhấtlà,ôngđãchongườitađượchiểuthêmnhữngđónggópkhácnhaucủanhiềungườiViệtyêunướcchongàytoànthắng.

Hồikýlàmộtgócnhìn,mộtgócnhớcủamộtngười,chonênnếucónhữngphântích,đánhgiámangtínhchủquanthìcũnglàđiềucóthểchấpnhậncủamộtthểloại.Vớihồikýliênquanđếnlịchsửthìcũngthế,dùkhôngphảilàbiênniênsửcácsựkiệnmàngườiviếtđượcchứngkiến,thìđiềuquantrọngnhấtvẫnlàtôntrọngđúngdòngchảylịchsửchungcủacảdântộc.Cònnhữngcáinhớ,cáighivềnhữngchitiết,quanhệriêngtư,sau30nămcònlạibaonhiêu,chínhxáclitiđếnmứcnào,xétchocùngcũnglàviệcmàngườiđọcnên“rộngrãi”khiđọc.

NhàxuấtbảnTrẻxintrântrọnggiớithiệucùngbạnđọc.

NhànghiêucứuTrầnBạchĐằng

ĐọcHồikýkhôngtên

TêntuổiLýQuíChungkhôngxalạgìvớigiớitríthứcTP.HCMvàmiềnNam,bâygiờcànggầngũihơnvớinhữngngườihâmmộbóngđáquacácbàiviếtmàanhkýtênChánhTrinh.Vàotuổi64,anhviếthồiký-Hồikýkhôngtên.“Khôngtên”nhưngvẫn“cótên”bởimọihồi

kýđềudomộtngười,mộtnhómngườinhớlạivàghichépnhữnggìmàđờimìnhđãtrảiqua,đươngnhiênkèmtheosuynghĩvềthếsự,nhântìnhvà,khôngloạitrừ,tâmsự.Tậphồikýcómặtrấtnhiềutênmàtôihiểutácgiảchọntênchotậphồikýnàyđãhàmýkháiquát“sốthành”củanhữngcáitênđượcthểhiệntrongdòngchảycủanămtháng,nhữngcáitênhóathânvàosựkiện–màkhôngítsựkiệnnằmtrongmộtquátrìnhchuyểnđộngdữdộicủaSàiGònvàmiềnNam,củaViệtNam–đặcbiệt15năm(1960-1975)đấtnướctađốimặtvớiMỹ,đốimặttrênchínhtrường,trênchiếntrường.KhôngphảingẫunhiênmàtácgiảvàNhàxuấtbảnđềnghịtôiviếtlờigiớithiệutậphồikýnày,bởihầuhếtsựkiệncùngnhânvậtđượcnhắctronghồiký,bảnthântôicóbiết,cótiếpxúc,thậmchí,vềsựkiện,cóchịutráchnhiệmvớicươngvị-trongthờigianấy–ngườiphụtráchphongtràocáchmạngThànhphốSàiGòn.Chonên,nhữnggìanhLýQuíChungkểlại,ítnhiềutôihiểu–hiểucảphầnchiềusâu.Tuynhiên,đọclạihồiký,tôivẫncảmơntácgiảđãhệthống,khôngtheologichìnhthứcmàbằng“chuỗi”diễntiếncủatìnhthếvàtácgiảgiúptôinhớlạiquákhứchưaxalắmsongchưaphảingườitrongcuộcnàocũngđánhgiáchínhxác.Giátrịlớnnhấtcủahồikýlàtácgiả“kểchuyện”mộtcáchgiảndị,rõràng,“lớplang”,dùchỉthôngquathựctếthuhẹpliênquanđếncánhânmình.Cóthểcònmộtsốđiềucầntraođổithêmvớitácgiả,chủyếuchungquanhhiệntượngvàbảnchấtcủamộtsốsựkiện,songđólàthunhậncủatácgiảtrongmộtthânphậncụthể-LýQuíChungkhôngthuộcmộtgiađìnhtruyềnthốngcáchmạng,haycóchântrongđộingũquầnchúngtrỗidậytừCáchmạngThángTám,haynằmtrongtầnglớpbịápbứcbóclộtthậmtệ,càngkhôngphảilà…“mộtViệtCộngnằmvùng”.Anh“đạidiện”-nếuhiểuchữ“đạidiện”theonghĩachẳngdoaibầumàlàsựđươngnhiên–cholớptrunggiancủaxãhội,“trunggian”cảvềkinhtếlẫnchínhtrị.LýQuíChungsinhnăm1940.Anhvàođờiđúnglúcđấtnướctavừadứtđượcáchđôhộcủa

Pháp,đangđứngtrướcsựđedọacủađôhộMỹ.AnhChung,trongtuổisinhviên,tiếpcậnvớinhữngnămcuốicùngcủachếđộNgôĐìnhDiệmvàtrảidàisuốtcuộcchiếntranhkhốcliệtvào

bậcnhấtcủaViệtNam,chođếntậnngày30-4-1945.ĐộdàicủahiệnthựcchiếntranhtuygóigọnởanhChungcó15năm,songlạiđúngvàolúclịchsửđặcquánhnhữngnộihàmrấttiêubiểu.Trướcđây,tôichưagặpanh,songđãbiếttiếnganhtronghaitrườnghợpmàtậnbâygiờtôi

vẫncònnhớ.Trườnghợpthứnhất,tôiđọctrênbáoTiếngDộibàicủanhàbáovốnrấtquenthuộcvớitôilàTrầnTấnQuốc–ngườiđượcgiớibáochíSàiGònvàonhữngnăm60suytônlà“đạitrưởnglão”tronglàngbáo–viếtmộtbàinóivềcácnhàbáotrẻởSàiGòn,đặcbiệtđánhgiácaoLýQuíChung,khiấyLýQuíChungkýtênlàNguyễnLý.ÔngQuốcviết,đạiý:LàngbáoSàiGònxuấthiệnnhiềucâyviếttàinăngvàôngcảmthấymìnhkhósánhkịp,bởi“cáibóngđồsộcủaNguyễnLý”–tôinhớcâunàyvàchữ“cáibóngđồsộ”theocáchnhìncủaông.TôibiếtTrầnTấnQuốckhiôngcònmangtrênTrầnChíThành,từnghoạtđộngcộngsảnlâunăm,bịtùCônĐảo,mộtnhàbáotríthứckhákiêukỳđãđánhgiáLýQuíChungnhưthếvàđiềuđókhiếntôisuynghĩ.Trườnghợpthứhai,trênbáoTiếngNóiDânTộc,LýQuíChungcóviếtmộtbàixãluậnnóivềQuốchộiSàiGòn,anhlàdânbiểu:Rấtxấuhổkhilàm“câykiểng”chochếđộNguyễnVănThiệu.

Tấtnhiên,tôicònđọcnhữngtờbáomàLýQuíChunghoặccộngtáchoặclàmchủbút,tôiđọckhánhiều.Bấygiờ,tứcvàonhữngnăm60vàđầunhữngnăm70,báochíSàiGònkhánổibậttrongđấutranhchốngMỹvàchếđộNguyễnVănThiệu.Nhiềutờbáođăngbàicủacácdânbiểuđốilập,nhấtlànhómNgôCôngĐức,HồNgọcNhuận,HồVănMinh,DươngVănBa,NguyễnVănBinh,LýChánhTrung,NguyễnNgọcLan…BáochíđốilậplàhiệntượngđộcđáocủaSàiGòntrongsuốthaicuộckhángchiến,tôichỉnóibáochícôngkhai,trongkhibáochínửacôngkhai,nhấtlàcủasinhviên,họcsinhvàcáchộiđoàn,thìgầnnhư“trànngậplãnhthổ”.Nhữngtờbáodocácdânbiểuđốilập“chịutrận”quytụrấtđôngsốtríthứccótinhthầndântộc.LýQuíChungcómặttrêncácbàixãluậnvớiphongcáchriêng.Anhkhông“dữdội”nhưNguyễnNgọcLan–khiNguyễnVănThiệuphảnđốikhẩuhiệuchốngMỹcứunướccủaMặttrậnGiảiphóng,NguyễnNgọcLanbấygiờcònlàlinhmục,đã“hiếnkế”chotổngthống,đảongượckhẩuhiệucủaMặttrậnGiảiphóngthành“chốngnước,cứuMỹ”–cũngkhôngmangtínhchấtnghiêncứunhưlinhmụcTrươngBáCầnvềthànhtựuxâydựngchủnghĩaxãhộiởmiềnBắc,cũngkhông“chua”và“sátrạt”nhưTưTrờiBiển(NgôCôngĐức).AnhChungnhạybénởkhíacạnhthờisự.Saungàyđấtnướcthốngnhất,tôigặpanhLýQuíChungthườnghơn,vàgầnđây,gặptrong

mộtvàicuộchộithảovềbóngđá.Dovậy,ởmộtchừngmựcnào,tôihiểuanh.Anhđãsốngdướichếđộcáchmạngngót30năm,dàihơnthờigianchạmmặtvớichếđộcũ,nếutínhchỗ

xuấtpháttừmộtLýQuíChung20tuổi.Khôngcógìđặcbiệtkhitrongtậphồikýhoặcnóithẳnghoặcẩnchứaưutưcủamộttríthứctrướcthờicuộc,songLýQuíChunghướngvềphíatrước,hướngvềnhữngkhámphá,hướngvềnghĩavụ.TôichorằngtậphồikýlànỗlựccủaLýQuíChungđểtựhiểumình,tựđặtmìnhtrongvậnnướcvà,thậtđángquý,tựvượtquachínhmình.Ởcáituổi64,cái“ngộ”ấychắcchưaviênmãn,songnólàcáinềnchomộthồikýkhác–tôihyvọngsẽviênmãnhơn.Thậtra,giớilớptríthứcSàiGònnhưLýQuíChung,“phơiphớisốngvớichếđộmới”là

chuyệnkhôngthểcó,tứckhôngthểđòihỏi.RồiđâyđộcgiảsẽcònđọcnhiềuhồikýnữacủanhiềunhânvậtcómặtlúcnàylúckhácgiữalòngSàiGòn.Nhữngtưliệuấy–nếuđượcđọcvớisựphêphánvàlòngbaodung–sẽthêmchophosửhiệnđạinướctacáckhíacạnhkhôngphảilàkhôngthúvị.CáchmạngViệtNamđadạng.Gópvàobứctranhđadạngấynhữngđườngnétriêng,tôi

xemđólàcốnghiếncủaLýQuíChung.Vớixáctínnhưthế,tôigiớithiệuHồikýkhôngtêncủaLýQuíChung.8-2004

T.B.Đ

*

Hồikýnàyghilạinhữngsựkiệnvànhữngthángngàyđángnhớtrongcuộcđờitôi–chủyếutừnăm1963đếnnăm1975(phầnhaitừ1975đến2004đượctómlược).Tôicốgắngtìmmộtcáitênđặtchohồikýnày.Nhưngnghĩmãikhôngra.Hồikýcũnglàcuộcđờicủamình.Đặttênchocuộcđờimình,điềuấyquảthậtkhôngdễdàng.Chonêntôixinphépkhôngđặttênvậy!

NgườiViệtNamchúngtarấtthíchkểchuyệnvànghekểchuyện.Lâungàygặpnhauthườnghayhỏi:“Cógìnghekểkhông?”.Tôicũnglàmộttrongsốấy.Cuộcđờitôichẳnglàmđượcchuyệngì“đạisự”,nhưng40nămlàmbáovàcóthamdựvàomộtsốsựkiệnđấtnướccólẽcũngcónhiềuđiềuđểkể.

Thậtramỗicuộcđờilàmộtthếgiớiriêng,làmộtcuốntiểuthuyếtđầynhữngtìnhtiếthấpdẫn.Khônghẳnphảilàbậcdanhnhânhaynhữngconngườicócuộcsốnglẫylừngmớicóchuyệnkểvềđờimình.

TôikhôngcóthamvọngviếtlạilịchsửmiềnNamViệtNamtrước1975.KhoảngthờigiantôilớnlênvàhoạtđộngtạiSàiGòn,từthậpniên60chođếnkhikếtthúcchiếntranh(thángTư1975)là

mộtthờikỳđầybiếnđộngphứctạp.MiềnNamlàmộtbứctranhcóđủmàusắc,từsángđếntối,màunàychồnglênmàukia,sựkiệnnàychelấpsựkiệnkia,chitiếtnàychenlẫnchitiếtnọ.Thậtkhôngdễdàngnắmhết“cáithần”củabứctranhấynếuchúngtachỉcómộtcáinhìnđơngiản.Nhữngchuyệnkểcủatôixuấtpháttừchỗđứngvàsựcảmnhậncủariêngcánhântôidođóchắcchắnkhôngtránhkhỏisựhạnchế.Nếunhữngđiềutôighilạitrọng“Hồiký”nàycóthểgiúpngườiđọchiểurõthêmvềmộtsốsựkiệnxảyratạimiềnNamtrước1975thìđólàhơnsựmongmỏicủatôi.Cònnếucóđiềuchithiếuchínhxác,tôirấtmongnhậnđượcnhữngphảnhồivàgópý.

Đâychỉlàchuyệnkểcủamộtngười,nhớđếnđâukểđếnđó.

1.TuổithơbêndòngsôngĐồngNai

Tôisinhnăm1940tạiMỹTho(TiềnGiang)nhưngchỉởđấyđếnnăm3tuổithìcùnggiađìnhđếnsốngtạiBiênHòa(ĐồngNai).Chatôilàmcôngchức,docómâuthuẫnvớitỉnhtrưởngMỹTho,nêncólệnhđổilênBàRá.ThờiPháp,địadanhnàyởmiềnĐôngdànhđể“lưuđày”cáccôngchứcvôkỷluật.TrênđườngdichuyểnlênBàRángangquaBiênHòa,chatôiđượcviêntỉnhtrưởngởđâygiữlạidođượcđánhgiálàmộtcôngchứccótrìnhđộ(chatôihọcCollègeMỹTho,đậuDiplômevàrấtgiỏitiếngPháp).TuổithơcủatôiởBiênHòa–từ3đến12tuổi(1943-1952)-trảiquakháêmđềmmặcdù

đâylàmộtgiaiđoạnđầybiếnđộngcủađấtnước.SựkiệnlịchsửPháptheochânquânđộiAnhđánhchiếmlạicáctỉnhmiềnĐôngđểlạitrongkýứccủatôi–hồiđómới5tuổi–nhữnghìnhảnhtuykhôngrõràngvàlớplang,nhưngđượcgiữlạimãichođếnsaunày.Tôicònnhớkhôngkhíchuẩnbịrộnràng,khônghềsợhãi,củangườidânBiênHòacùngvớilựclượngViệtMinhnhằmchốnglạisựtấncôngcủaquânPháp.Lầnđầutôiđượcthấycâytầmvôngvạtnhọn,vũkhítiêubiểuchonhữngngàyđầukhángchiếnchốngPháptạimiềnNam.Tôicũngthamgialầnđầutiênvàlàlầnduynhấtcắtdánnhữnglácờđỏsaovàngdùnggắntrênngựcchothanhthiếuniêntrongkhuphốcủatôi.Lácờđỏsaovànginmộtdấuấnđậmnéttrongkýứctuổithơcủatôimặcdùtôikhônghiểuýnghĩachínhtrịcủanóvàothờiđiểmấy.Nhưngcáikhôngkhíchungquanhdànhcholácờđỏsaovàngđủkhiếnchothằngbécontrongtôicảmnhậnđượclácờtượngtrưngchomộtđiềugìđóhếtsứcđặcbiệtđốivớimọingười.Tôikhôngnhỡrõlúcđó

chatôilàmgìvàởđâu(trướcđóôngvẫnlàcôngchứcởtỉnh)nhưngtôilạinhớmìnhkhônghềbịchangăncảnlàmtheonhữngngườilớnthamgiaViệtMinh…

KhinhữngngườikhángchiếnởthànhphốBiênHòakhôngthểngăntrởngườiPháptheochânquânđộiAnhtáichiếntỉnhnhà,nhiềungườiđãphải“chạygiặc”,tứclàrờithànhphốchạyvềcácvùngnôngthônđểtránhquânPhápvàAnh.Mẹtôiđưatôivàemgáitôimớimộttuổi“chạy”khỏithànhphốBiênHòatrênmộtchiếcghechàichấtđầycácthứvậtdụnggiường,tủ,bàn,ghế,mùngmềnnhưdọnnhà.Gheđiđếnđâucũngthuhútsựtòmòcủangườidânsốngdọchaibênsông.Họđổxôraxem.ChiếcghekhátothảxuôitheoconsôngĐồngNaikhôngbiếtđiđếnđâu.Mẹtôilúcấymới23tuổi(mẹsinhtôilúc17tuổi),ănmặctheothịthành,đẹpmộtcáchđàicác,đứngmộtmìnhtrênghengơngác,taybồngemgáitôi.Cảnhấykhôngkhácgìmộtbứctranhsiêuthực!Chatôikhông“tảncư”cùngvớivợvàcácconvìhướngtảncưđisâuvàovùngViệtMinhkiểmsoát.CáigốccôngchứclàmchochínhquyềndoPhápcaitrịkhiếnônglongại.Ôngởlạithànhphố,lẩntronggiớingườiHoamàôngquenbiết.

KhigheđiqualàngTânVạn,mộtbàchủlòlugiàucótạiđâythươngcảmtìnhcảnhcủamẹtôivớihaiđứaconnhỏđãgọighelạivàchogiađìnhtôitátúctrongcơsởlòlucủabà.Cănnhàxưacủabàtọalạcgiữamộtkhuđấtrộnglớn,bốnbềbaobọcbởimộthàngràocaokhoảnghơnhaimétđượcdựnglênvớinhữngcáilubịthảiravìkémchấtlượnghoặcnứtbể.Bàchomẹtôiởmộtcănnhànhỏnằmmộtgóckhuđấtgầnhàngrào,khásángsủa.Tìnhcảnhmộtngườiphụnữđẹp,khôngcómặtchồng,ởmộtmìnhvớihaiđứaconkhôngthểkhônggâychúýnhiềungườitronglàng.Cómộtnhânvậtthếlựcởđịaphươngthườngrónrénđếnsáthàngràonhìntrộmmẹtôiquanhữnglỗhởcủanhữngcáilubể.Tôilàngườipháthiệnđầutiênchuyệnđóvàliềnchạyđi“mét”mẹtôi.Chínhbàchủlòluchongườilấpcáclỗhởtrênhàngrào.Lòlu(nơiđểluvàonung)đốivớituổithơcủatôiquảlàmộtcáihangkhổnglồ.Nókhôngkháchangđộngcủa40têncướptrongtruyệnthầnthoạiAlibaba.MỗikhicómáybaycủaTâyđếndộibom,mọingườiđềuchạyvàonúptronghầmlò.GiađìnhtôiluônnhớơnlòngtốtcủabàchủlòởTânVạn.

KhiPháptáilậplạiguồngmáycầmquyềnđôhộcủahọtạiBiênHòa,ôngtỉnhtrưởngcũthuyếtphụcchatôitrởlạilàmviệcởtòabố(tòahànhchánhcủatỉnh).Vềgiaiđoạnấy,saunàyhìnhnhưchatôicógiảithíchkhôngrõrànglắm,đạikháinhư:“Làmcôngchứcgầnnhưlàcáinghềcủaba”.

DùônglàmcôngchứcchoPháprồilầnlượtchocácchínhquyềnSàiGòntronggầnsuốtđờiông,nhưngcứmỗikhinóivềkhángchiến,vềmộtsốbạnbècủaôngthờihọctrườngCollègeMỹThođãđitheocáchmạng,ôngluôntỏrakínhtrọngvàhãnhdiện.Mãikhitôiđãlớn,thỉnhthoảngtôivẫnnghechatôinhắcvềhọ.

TôikhônghềcóýđịnhvẽlạimộtchândungkháccủachatôimàcuộcđờilàmcôngchứcđãgắnliềnvớiguồngmáycaitrịSàiGònthờiPhápchođếncácchínhquyềndoMỹdựnglênsaunày.Ôngđãtừnglàmquậntrưởng,phótỉnhtrưởnghànhchánhởnhiềutỉnh,quận(ThủĐức,LongThànhthuộctỉnhBiênHòa,TiểuCầnthuộctỉnhTràVinh,SócTrăng,CủChi,TânUyên…)vàsaucùnglàmphóđôtrưởnghànhchánhSàiGòn(1970-1972);nhưngôngvẫnlàmộtcôngchứcthuầntúy,chưabaogiờthamgiachínhtrịnhưmộtchínhkhách.ThờiNgôĐìnhDiệmôngkhôngvàođảngCầnLao,thờiNguyễnVănThiệu,ôngtừchốigianhậpđảngDânChủđểcủngcốđịavịcủamình.Ngaytừnhỏ,tôiđãngheônghơnmộtlầnnói:

“Khôngphảiaicũngcóthểchọnconđườngđicủamình.Đôikhihoàncảnhđặtmìnhởbênnàyhaybênkia.Nhưngcáichínhlàdùởđâu,mìnhcũngránglochodânlàtốtrồi”.Tấtnhiênmộtsuynghĩnhưthếlàgầnnhưphichínhtrị;nhưngchatôitinthậtlòngmìnhđiềuôngnghĩvàôngcốgắnghànhđộngnhưôngquanniệm.

Thếnhưngchínhcáiquanniệmphichínhtrịấycủachatôiđãsớmgieovàođầutôimộtýthứcnàođóvềtráchnhiệmcôngdân,mộtcuộcsốngkhôngthểthờơvớinhữnggìxảyrachungquanhmình.Bởinghĩchocùng,cáchgiảithíchvàbiệnminhcủachatôivề“hoàncảnh”củaông,cũnglàsựtrăntrởcủamộtngườitríthứccólòngyêunước,nhưngthậtsựkhông“yêntâm”vớisựlựachọnbấtđắcdĩcủamình.

RồisauđóôngrấtthanhthảnđónngàyquângiảiphóngvàoSàiGòn,vuivẻgặplạibạnbècũtừHàNộitrởvề(nhưôngTrầnThanhXuân,PhóTổnggiámđốcThôngtấnxãViệtNamhayôngCaoTấnBổcôngtáctạiVănphòngĐạibiểuQuốchộithànhphốHồChíMinh,xưakialàbạnhọcchungvớiông).Dùlàcôngchứccaocấpcủachếđộcũ,nhưngchatôikhôngbịđihọctậpcảitạotậptrung.Vìtừnăm1973chatôiđãbịcáchchứcPhóđôtrưởnghànhchánhSàiGònvàbịchếđộThiệuchovềhưusớmdocáchoạtđộngchốngchếđộcủacontraiông.LúcbấygiờtôiđanglàmdânbiểuHạnghịviện,thuộckhuynhhướngchínhtrịđốilập,gầnnhưngàynàocũng“xuốngđường”hoặccólờiphátbiểuchốngchếđộSàiGòntrêndiễnđànquốchộihaytrênbáochí.TổngthốngNguyễnVănThiệuvàtaychânôngnhiềulầntìmcáchtrực

tiếphoặcgiántiếpbuộcchatôigâyáplựcvớitôiđứngvềphehọhayítraphảingưngcáchoạtđộngchốnghọ.Nhưngbiếtrõtháiđộchínhtrịcủatôi,chatôiluôntìmcáchnétránhcácyêucầucủahọ.CómộtlầnđạitáĐỗKiếnNhiểu,đôtrưởngSàiGònChợLớn,cấptrêntrựctiếpcủachatôi,đặtthẳngvấnđềôngtamuốngặptôiđểbànmộtsốviệc.ChatôithừabiếtĐỗKiếnNhiểumuốnbànchuyệngì(khôngcóchuyệngìkháchơnlàyêucầuconmìnhngưngchốngchếđộThiệu)nhưngthậtkhóthốithoát.ÔngcũngthấytrướcrằngnếuđểconmìnhgặpvàtừchốilờiđềnghịgìđócủađạitáNhiểuthìtìnhthếcàngcănghơn.Cuốicùngchatôinảyramộtýkiến:cuộchẹnđịnh8giờsángnhưngtôisẽđếnvănphòngĐôtrưởngtạiTòaĐôvàolúc7giờ30.DĩnhiênvàogiờđóĐỗKiếnNhiểuchưađến.TôichỉcầnviếtvàichữchobiếtmìnhđãđếnvàbậnhọpQuốchộinênphảiđingay,khôngthểchờôngta.Dùsaođóchỉlàkếhoãnbinh.PheôngThiệukhôngthểchấpnhậnduytrìởcươngvịPhóđôtrưởngmộtngườicócontraihoạtđộngchốnghọmộtcáchtíchcực.Khichatôibịcáchtrức(1973),ôngnóivớitôinhưthôngbáomộtviệcbiếttrướcthếnàorồicũngđến:“Tụinóchobanghỉrồi!”.Chatôimấtnăm1991màkhôngkịpđượcnhìnthấynhữngđổithaytốtđẹpsaunàycủađấtnước.

Cáimáusaymêthểthaocủatôithừahưởngtừchatôi.Từnhữngnăm14-15tuổi,tôiđãđọcthườngxuyêncácbáothểthaocủaPhápnhưL’Equipe,MirroirSprint(chuyênvềxeđạp)v.v…CácbáonàybatôiđặtmuadàihạnởnhàsáchAlbertPortail(naylànhàsáchXuânThu,đườngĐồngKhởi).TôinhớcólầnchatôiđưatôilênSàiGònxemđấuquầnvợttạiXẹcTây(CercleSportifSaigonnais–bâygiờlàCungvănhóaLaođộng).Đólàkhoảngnăm1953-1954,lúcđấuthủhuyềnthoạiVõVănBảyvừanổilên.Trậnđấudiễnratrênsânsố4gầnhồbơicủaXẹc.ĐốithủcủaanhBảylàtayvợtngườiÚcnổitiếngthếgiới.ThếmàanhBảychơirấtngangngửa.ChatôilàngườiủnghộanhBảymộtcáchsungsướng.Thếnhưngngồigầnchatôicómộtvịkhángiảcứthỉnhthoảnglạinói:“ThằngÚcnóthảchoanhBảyđó,chứlàmgìanhBảykiếmđượcmộtjeu(tiếngPháp:mộtván)”.Lúcđầuchatôilàmnhưkhôngnghe,nhưngvịkhángiảkiacốtìnhlặplạicholọtvàotaichatôinhậnđịnhcủaôngta.Thếlàchatôinổinónglên,quaysangnóithẳngvàomặtôngta“Saoôngtựtimặccảmđếnnhưthế.VõVănBảychơihaythậtchứđâuđượcthả”.Rồihaingườicãinhauquyếtliệtvàtháchnhaurangoàiđể“giảiquyết”.Khihaingườisắpđánhnhau,tôilosợkhổtâmvôcùng,khôngbiếtphảibênhvựcchamìnhthếnàođây.Chẳnglẽnhảyvàotiếptaychochatôiđánhlạicáiôngkhángiảkia?Rấtmay,cómộtcôngchứccaocấpthuộcđànanhcủachatôiđingangqua,thấychatôiđangđứngthủthế,liềncanthiệp:“Phát,màylàmcáigìkỳvậy”.Thếlàcuộcđấu...võgiữahaingườiđượcngănchặnkịplúc!

Thậtkhôngthểtưởngtượng,25nămsaucũngtạiXẹcTây,lúcnàycótênlàNhàVănhóaLaođộng,chatôilạisuýtđánhnhaulầnthứhaicũngtạisânquầnvợt.Lầnnàyôngđixemcháunộicủaông,tứccontrailớncủatôi–LýQuíHùng–thiđấuvớianhVõVănBảyởgiảitoànthành,hìnhnhưlúcđólànăm1979.HùngthiđấukháxuấtsắcvàlấyđượccủaanhBảymấyjeu.NgườingồikếbênchatôilầnnàylàbácsĩNguyễnPhướcĐại,cũnglàmộtngườisaymêquầnvợt.TôirấtthânvớibácsĩĐại,nhưngchatôivàôngĐạilạichưatừnggặpmặtnhau.ÔngĐạibìnhluậnmấybànthắngcủaLýQuíHùnglàdo…”chanó(tứclàtôi)muachuộcanhBảy”!Chatôingồikếbênliềnlêntiếng:“Xinlỗiông,chacủathằngHùngkhôngbaogiờlàmchuyệnđó”.BácsĩĐạiđáptrảlại:“LàmsaoôngbiếtchathằngHùngbằngtôi”.Chatôibìnhtĩnhnóilại:“ChắcchắntôiphảibiếtchacủathằngHùnghơnông,đơngiảntôilàchacủachathằngHùng”.Lúcnàyhaingườisuýtchoảngnhau.Maymàcómộtngườiquenbiếtcảhaicảnngănkịp.

Mẹtôilàmộtphụnữsuốtđờivìchồngcon.HồitrẻbàđượcxemlàngườiphụnữđẹpnhấtBiênHòa.Nhữngnămtôihoạtđộngchínhtrịđốilập,mẹtôiluôntỏrachiasẻvàhỗtrợ.BàrấthãnhdiệnvềlậptrườngđộclậpvàđốilậpcủacontraimìnhtrongQuốchộivàtrênbáochí.Mẹtôidưbiếtcáchoạtđộngchốngchếđộcủatôitấtyếusẽdẫntớikếtcuộcchatôisẽbịcáchchức.Rấtyêuchồngnhưngkhôngbaogiờbàépbuộccontraimìnhđầuhànghaybỏcuộc.

Thờitrẻchatôirấtmêđánhbạcvàthườngvắngnhà.Chuyệnhọchànhcủatôihoàntoàndomẹtôilo.Bàđặttấtcảtìnhthươngvàhyvọngvàođứacontraitrưởng.Bàmuốntôitrởthànhbácsĩ.Chamẹtôicótấtcảtámngườicon.Tôicósáuemgáivàmộtemtraicũnglàđứaemúttrongnhà.Vềđườnghọcvấncủatôi,côngsứcmẹbỏrarấtnhiều,nhưngthẳngthắnmànóibàkhôngnhậnđượcsựđềnđápnhưýnguyện.Tôichưabaogiờlàmộthọcsinhgiỏihoặcchuyêncần.KhichatôicònlàmộtthưkýquènởBiênHòa,mẹtôiquyếttâmđưatôivàohọctrườngPhápởtỉnhnơichỉdànhchoconTâyvàconcôngchứccaocấptrongtỉnh.Theosuynghĩcủamẹtôi,trườngNguyễnDumàtôitheohọc(đếnlớptư,tứclớphaihiệnnay)dạykém.TrườngPhápởBiênHòadobàvợcủaôngchánhthanhtragiáodụcởtỉnhtổchức.BàlàngườiViệtNamnhưngcóquốctịchPháp.ChánhthanhtralàôngTrầnBáChức,trướckialàgiáosưtrườngCollègeMỹThovàlàthầycũcủachatôi.CólẽnhờmốiquanhệnàymàtôiđượcđặcbiệtnhậnvàohọctrườngTây.TôicònnhớcáitênTâymàbàhiệutrưởngđặtchotôi:Charles.

TrườngViệttôihọclôithôi,sangtrườngPhápcũngkhôngkhá.TôichỉmêtắmsôngĐồngNaivàđábanhtrênđồngruộngsaumùagặt.Cácgốcrạchĩalênthậtcứngvàbén,cáclỗchântrâuđầytrênmặtruộngnhưnhữngcáibẫylúcnàocũngcóthểlàmlọichâncáccầuthủchânđấttí

hon,nhưngnhữnghiểmnguynàyvẫnkhôngngăntrởbọntrẻchúngtôiquầnquậtsuốtngàyvớiquảbanhnhựa.Ngaytừlúcấytôiđãtỏracónăngkhiếubắtgôn.Bạnbègọitôilà“gônTịnh”,têncủamộtthủmônhuyềnthoạicùngthờivớinhữngTrươngTấnBửu,Guichard,Tốt,Cúi…

SôngĐồngNaiđãcướpđilầnlượtnhiềumạngsốngcủabạnbètôithờithơấư,bảnthântôicũngsuýtchếtmấylần.Mộtlầnvìtrốnngườinhàragọivề,tôilặnxuốngnúpdướicâycầuvánvàbịkẹtdướicâycầusuýtchếtngộp.Mộtlầnkhácthinhaulặnquađáymộtchiếcghelớn,donướcchảymạnhlàmlạchướngnênhụthơimàvẫnkhôngtrồiđượcđầuquaphíabênkiaghe!NhưngbọnnhócchúngtôikhônghềsợhayhờndỗiconsôngĐồngNai.Cácbuổitrưa,dùnắnghaymưa,bọntôikhôngbaogiờlỡhẹnvớinó.Nơichúngtôitắmcómộtcâyđathậtto,tánphủcảmộtđoạnsôngtrôngvừahùngvĩvừabíhiểmnhưtrongrừngchâuPhi.ChínhởđâybọnnhócchúngtôithườngđóngvaingườirừngTarzan,vớinhữngphađucây(làrễchằngchịtcủacâyđa)tungngườiraxarồibuôngrơixuốngnướcmộtcáchngoạnmục.

MẹtôicuốicùngcũngpháthiệnrahainămhọctrườngTâyởtỉnhcủatôichẳngđếnđâu.TôiđenthuinhưngườiCampuchiavìcảngàyởdướisônghoặcrượtbóngtrênđồng.Nhưngmẹtôikhôngchịunhìnnhậnsựyếukémnàylàdoconmìnhmàlạichorằngdonhàtrườngthiếusâusátvàchămsóc.ThếlàmẹtôilạinghĩđếnmộttrườngTâykhácởtậnSàiGòn!ĐếnbâygiờtôivẫnkhônghiểuxuấtpháttừđâumẹtôilạicóýnghĩđưatôilênSàiGònhọctrườngChasseloupLaubat,trườngtrung–tiểuhọcPháplớnnhấttoànĐôngDươnglúcđóchỉdànhchoconemngườiPháphoặc“quanlớnngườiViệt”.TrườngnàylànơiTháitửNorodomSihanouk(naylàQuốcvươngCampuchia)từnghọcnộitrúhồinhỏ.NhiềuconemhoàngtộcLàocũngđượcgởiđếnhọcởđây.Ýnghĩcủamẹtôiquátáobạo,gầnnhưkhôngtưởngvàolúcđóbởichatôichỉlàmộtcôngchứccấptỉnhbìnhthường.Nhưngcuốicùngmẹtôicũngthựchiệnđượcướcvọngcủamình.MộtngườibạncũcủachatôilàmtrongtòađạisứPhápởbộphậnvănhóađãgiúpmẹtôi.Tôihoàntoànkhôngcótiêuchuẩnvàohọctrườngnày–vềtrìnhđộPhápvănvàcảvềvaivếxãhộithờiđó.

TôivàohọcnộitrútrườngChasseloupLaubatbắtđầuniênhọc1951-1952,lớp8ème(naylàlớp5).TôicònnhớtênbàgiáolàFabiani,mộtngườigốcCorse.TôihọcnộitrúvìgiađìnhkhôngcóaiởSàiGòn(giađìnhtôiluônluôndichuyểntheochatôiđếncáctỉnh,quận,nhữngnơichatôiđếnlàmviệc).Vàonộitrú,giườngngủcủatôiởcạnhgiườngngủmột“ônghoàng–con”CampuchiatênlàSisowathCharia.Chúngtôitrởthànhbạnthân,saunàycũngcónhiều

lầngặpnhaulạitạiPhnomPênhvàSàiGòn.NămđầuvàoChasseloupLaubat,tôivậtlộnvớitiếngPhápvôcùngkhổsở.CáivốntiếngTâytôihọcởBiênHòakhôngđượcbaonhiêu,lạitrảchothầygầnhết.Tôicònnhớnhữngngàyđầuđanghọcbịchộtbụng,tôikhôngbiếtphảinóithếnàobằngtiếngPhápđểxinphépthầyrakhỏilớp…Thếlàtôiphải“thuê”thằngbạnngồicạnhdạychotôimộtcâutiếngTâyhọcthuộclòng.Cókhitrảchonóbằngtiền,cókhitrảbằngphầnăntrángmiệng.Nhưngnhờquiđịnhhọcsinhphảiởluôntrongtrường,thứBảyhoặcChủnhậtmớiđượcrabênngoàichơi,vànhờtrườngcấmtriệtđểkhôngđượcnóitiếngViệt–ngaytronglúcsinhhoạtbìnhthườngnhưgiờrachơi,giờăn–nênkhôngbaolâutiếngPhápcủatôicũngkhálên.

MộttuầnchúngtôiđượcraphốchiềuthứBảyvàChủnhật.NhưngkhôngphảithứBảy,Chủnhậtnàocũngđượcphépraphố.Nếubịphạt½PS(Privationdesortie–truấtphépđượcra)-truấtnửaphép–họcsinhnộitrúđókhôngđượcchamẹhoặcngườithânrướcrachiềuthứBảy,sángChủnhậtmớiđượcra.CònlãnhtrọncáiPSthìởlạitrườngcảthứBảyvàChủnhậtđểchépbàiphạt!NgàyChủnhậtbịởlạitrườngđược“surveillant”(giámthị)dắtđi“promenade”(đidạo)ởsânRichaud(naylàsânPhanĐìnhPhùng)nằmsátbêntrường.Nhữngdịpnàycáchọcsinhbịphạthyvọngcómộtanủi:đượcphépcủagiámthịchogọixemìdạolạixơimộttrậnđãthèm.Khôngphảiông“surveillant”Tâynàocũngdễtínhvàgậtđầunói“oui”(đồngý).Cókhiôngtachẳngnóigì,nhưngnhìnchỗkháclàmlơlàcoinhư“oui”.ThờiđótrongbọnhọcsinhngườiViệt,đứanàocũngmêmì,vìmộttuầnănđồTâyhếtsáungày,chỉcóngàythứTưmớicó“repasvietnamien”(cơmViệtNam).Nhưngcũngphảinóirằngcáchđây50năm,mìbándạotrênxeđẩy,raogõcóccóclàngonnhất!Tiếngmìgõtrêncácđườngxungquanhtrườngnhiềuđêmlàmbọnhọcsinhnộitrúchúngtôinằmtrêngiườngthèmquá,khôngsaongủđược.

CáithúchínhyếukhiđượcphéprakhỏitrườngchiềuthứBảyvàChủnhậtlàđixemxinê.ThờiđócácrạpthịnhhànhnhấtlàNamQuang,LongThuận(nằmsáttòasoạnbáoSàiGònTiếpThịhiệnnay),Majestic(sátkháchsạnCửuLonghiệntrởthànhnhàhàngMaxim).Nhưngrạpchiếuphimmớinhất,chiếuphimmàuTechnicolortrênmànảnhrộng(lúcđógọilàécranpanoramique)thìchỉcórạpOlympictrênđườngChasseloupLaubat(bâygiờlàđườngNguyễnThịMinhKhai).LúcđórạpOlympichiệnđạivàănkháchnhất.TôimêcáctàitửnhưErrolFlynn,GeneKelly,StewartGranger,VictorMature,DeborathKerr,AvaGardner…Nhữngbộphimnhư“SamsonvàDalila”,“Scaramouche”hay“BangườilínhNgựlâm”(LesTroisMousquetaires)bâygiờnhớlạivẫnthấyhay.Saunày,cónhiềubộphimlàmlạitácphẩmcủa

nhàvănAlexandreDumas,nhưngvớitôi,phim“BangườilínhNgựlâm”haynhấtvẫnlàbộphimdoGeneKellyđóngcùngvớiLanaTurner.Cólẽcáigìđếnvớimìnhlầnđầu,lúctuổithơ,vẫnlàđẹpnhấtchăng?Lúcđóđixemxinêcòncócáithúsưutậpcáctờprogramme(chươngtrình)innhiềumàutrêngiấyláng,rấtđẹp.Mỗiphimmới,ởtấtcảcácrạpđềucótờprogrammemới.Nhữngngàybịphạtởlạitrường,lấychồngchươngtrìnhraxemlại,thấythíchthúkhôngkémgìđượcđixemxinê!

Năm1954,sựkiệnĐiệnBiênPhủrồiHiệpđịnhGenèvediễnra,trườngAlbertSarrauttừHàNộichuyểnvàoSàiGònsátnhậpvớiChasseloupLaubat.TrườngkhôngđủlớpđểchứatấtcảhọcsinhtừHàNộivào,nênhủybỏchếđộnộitrúđểmởthêmlớphọc.Mẹtôikhôngchotôihọctiếptạiđâyvìsợrằnghọcngoạitrú,giữaSàiGònnhiều“cạmbẫy”tôisẽsớmhưhỏng!MẹtôichuyểnlênĐàLạtvàohọcnộitrútiếplạiLycéeYersin.

SựkiệnĐiệnBiênPhủvàHiệpđịnhGenèveđốivớimộtthằngbé14tuổiđanghọctrườngTâydĩnhiênkhôngđểlạiđượcbaonhiêutrongkýức.Tuynhiên,ngoàichuyện…chuyểntrườngtừSàiGònlênĐàLạt,tôivẫnnhớcáikhôngkhíbấtthườngcủaSàiGòntrongnhữngngàyPháphấphốiởĐiệnBiênPhủ.NhữngánhmắtloâucủangườiPhápvàcảnhữngngườiViệtthânPháp.Mặcdùchatôilàcôngchứcnhưngtôikhôngthấyôngâulo.CólẽdoôngluônkhôngchịugắnsốphậncủaôngvớisốphậncủangườiPháp.LúcđóchatôiđanglàmquậntrưởngquậnTiểuCần(TràVinh).Nhưmọikỳnghỉhè,tôirờinộitrúvềnhà.“Nhà”củagiađìnhtôilúcđólànơichatôiđanglàmviệc.Chatôinhậnnhiệmsởởđâuthìcảgiađìnhdờitheođếnđó.Cảgiađìnhđitheochatôitừtỉnhnàysangtỉnhnọ.Nhưngtôinhớnăm1954tôikhôngvềthẳngđượcquậnTiểuCầnmàcùnggiađìnhtạmởlạitỉnhlỵTràVinh.VìTiểuCầnđượcchọnlàmnơitậpkếtraBắccủaquânđộiViệtMinhtrongtỉnhtheoHiệpđịnhGenève.

Tôirấtthíchđọcbáo,báoViệtvàcảbáoPhápdochatôithườngmuavề.TừlúcđótôiđãthuộcnhữngcáitênnhưDeLattredeTassingy,Cogny,Salan,Navarre,DeCastries…khôngkháclắmmười,mườilămnămsauquenthuộcvớinhữngcáitênnhưHaig,MaxwellTaylor,McNamara,Westmoreland…BâygiờnhắclạinhữngcáitêntướnglĩnhPháp–Mỹấy,thậtlạlùngnóvangvọngtrongtôicùngmộtâmhưởng,nhưthểhọđềucùngthời,dùhọđếnđâytrướchaysauhàngchụcnăm,cómặtởhaicuộcchiếnkhácnhau.Họnhưnhữnglábàicủamộtbộbài.Nhữnglábàitrongcùngmộtcanhbạcthảmhại.CómộtđiềuoáioămlàlúcđótôichỉbiếtđượcĐiệnBiênPhủvàtênvịtướnghuyềnthoạiVõNguyênGiáp–mộtcáchsơlượcthôi–nhờxembáoParisMatch,nhưngngượclạitôibiếttườngtậnchiếnthắngAusterlitzcủaNapoleonvìhọcsử

của…Pháp.TrongtrườngChasseluopLaubattôiđượchọclịchsửnướcPhápthaylịchsửViệtNam.CóaiđãsosánhAusterlitzcủaNapoléonvớiĐiệnBiênPhủcủaVõNguyênGiápchưa?Haicuộcchiếnởhaithờiđạikhácnhau,đúnglàkhósánh,nhưngtôivẫnthấyĐiệnBiênPhủvĩđạihơn,cònvềsựchínhnghĩathìAusterlitzkhôngcócơsởnàođểsosánhvớiĐiệnBiênPhủ.ĐiệnBiênPhủlàniềmtựhàochungcủamọitầnglớpngườiViệtNam.ĐólàchiếntíchtầmvócthếgiớicủadântộcViệtNam.Khitôibắtđầuvẽtranhnăm1990,rấttựnhiên,mộttrongnhữngcảmhứngđầutiêncủatôilàĐiệnBiênPhủ.Bứctranhsơndầukhổlớncótên“ĐiệnBiênPhủtrongkýứccủangườiPháp”theothểloại“mixmedia”củatôiđãrađời(bứctranhnàyhiệnCôngtysơnmàiLamSơnsởhữu).…RờiChasseloupLaubatlêntrườngYersinĐàLạthọctiếp,tạiđâytôiđãcónhữngnăm

thángđẹpnhấtthờihọcsinhcủamình(1954-1959).Bâygiờthỉnhthoảngnhớlạitôivẫnthấylòngmìnhxaoxuyến.Chođếnsaunày,tốinằmvàogiườngtrướckhingủ,thỉnhthoảngtôivẫncốgắngnhớlạimộtđoạnnàođóthờimìnhhọcởĐàLạt,nhớlạitừnggươngmặtbạnbè,từnggóctrường,gócphốĐàLạt,nhưthểxemlạimộtđoạnphimcũmàmìnhyêuthích.Nhàtrườngnằmtrênmộtngọnđồi,cósânbóngđá,bóngchuyền,bóngrổ,điềnkinh.Cócảphòngtậpthểdụcthểthaorộngthoángtrongnhàdànhchocácmônbóngbàn,thểdụcdụngcụv.v…KhácvớitrườngChasseloupLaubatxâyvuôngvứcnhưmộttrạilính,kiếntrúccủatrườngYersinthuộcloạiđẹpvàđộcđáonhấtViệtNamvàcóthểlàcảĐôngNamÁ.NólàmộtloạicampusnhưcáctrườngđạihọcởMỹ-Úc.TòanhàchínhcủatrườnghìnhvòngcungtheophongcáchLaMã,vớimộtnóccaonhưvọngchuôngnhàthờ,đứngtừchợĐàLạtcũngnhìnthấy.Niềmsaymêthểthaođếnvớitôicũngtừnhữngnămthángsốngởmôitrườngnày.Tôilàvậnđộngviênđạidiệntrườngởcácmônbóngđá(thủmôn),điềnkinh(nhảycao),bóngrổ.TrườngYersincòndạytôinhữngbàicănbảnvềmônvẽ,chấtlượngtươngđươngvớimộttrườngchuyênngànhmỹthuật.Vớivốnliếngbanđầuấy,30nămsautôiđivàohộihọakháthuậnlợi.

Tôilàmquen,yêuthíchrồimêbộmônkhiêuvũcũngtừtrườngnày.Nhiềuchụcnămsautôivẫnkhôngquênđượcbuổiđi“nhảyđầm”lầnđầuởvũtrườngDancingĐàLạt!Sauthờigiantậptànhtrongcâulạcbộởtrường,mộtchiềuthứBảy,tôimạnhdạnđi“trắcnghiệm”ởmộtvũtrườngngoàiphốnhữnggìmìnhmớihọcđược.

Cáibuổibanđầukhiêuvũtrongdancinghồihộpkhôngthểtả.Nhạctrỗilên,timtôiđậptronglồngngựccònmạnhhơndàntrốngcủabannhạc.Đầunóngranvìphảicốgắngnhậnrachođượcbảnnhạcthuộcđiệunào.Bolero,Slow,TangohayChaChaCha?Cùnglúchaichâncủatôiởdướibànthửdichuyểntheonhịpđiệucủanhạcmộtcáchkínđáođểkhirasànnhảykhông

bịbỡngỡ.Dùvậy,khicùngcôvũnữbướcra“piste”(sànnhảy),tôikhôngtránhkhỏilúngtúngvàrunrẩyvìxúcđộng.Trướcđótôichưabaogiờômtrongtaymìnhmộtcôgái,nhấtlàgiữa“piste”nhảy.Đúnglúcbị“chớivới”,tôinghebêntaimình:“Anhcứbìnhtĩnh.Đểemdìucho”.Côvũnữđoánbiết“ngườikhách”củacô–mộtcậuthiếuniên17-18tuổi–mớiđinhảyởdancinglầnđầu.Tôithầmcảmơncôvũnữmàtuổinhấtđịnhlớnhơntôi,nhưngvẫngọitôingọtxớtbằnganh.Mãisaunàytôivẫnnhớcáigiọngnóihếtsứcdịudàngấy.

NhữngtốithứBảyđượcphéprakhỏitrường,cùngmộtsốbạnbèđi“nhảyđầm”ởngoàiphốlànhữngkỷniệmđượcnhớmãi.Rờidancinglúchai,bagiờsángđểvềnhàtrọ,trờiĐàLạtlạnhcắtdanhưngmặcấmđầyđủ,cáilạnhấylạidễchịuvôcùng.Ánhđèntrêncáccộtđiệndọcđườngkhôngđủsứclấnvàolànsươngmùdàyđặcchỉtỏađượcmộtvừngsángnhẹtrôngtừxatưởngchừngnhưnhữngchiếcđènlồngtreolơlửngtrêncao,làmcảnhvậtĐàLạtvàolúcgầnsángcàngthêmlãngmạn.Rakhỏidancingchúngtôithườngđibộ,nóichuyệnthoảimáitrênconđườngvắngtanhvàđếntậnlòbánhmìđểmuanhữngchiếcbánhralòđầutiênvànónghổi.

TrongcáchọcsinhnộitrúởtrườngYersinĐàLạt,tôilàđứacóíttiềnnhấtkhiraphố.Chamẹtôikhôngdưdảgì,mặtkhácmẹtôikhôngmuốnchoconmìnhxàinhềutiền.Cónhữnghômraphố,trongtúichỉcómấyđồng,vừađủmuavàitráibắpnướng.Tráibắpbỏtrongtúiáomưalàmấmhaibênđùi.Cáimùithơmbắpnướng,hơiấmtrongchiếcáomưalànhữngcảmgiácthuộcvềmộtthờiniênthiếukhôngthểnàoquên.Rồinhữnglần“fairelemur”(trốnrakhỏitrường)đểăn“phởga”,tứccửahàngphởởgầnnhàgaxelửaĐàLạtnằmngaydướichânđồicủatrườngYersin.Saomàmùiphởgathơmnhưthế,còndĩaraulạitươixanhhấpdẫnkhôngđâusánhbằng.

ĐậuxongTútàiphần1,tôiluyếntiếcrờithànhphốĐàLạt,đểtrởvềSàiGònhọcnốtphần2.ThànhphốĐàLạttrongtâmhồntôithờiniênthiếuthayđổiquánhiềutheothờigian.TrởlạiĐàLạtnhữngnămsaunàytôikhôngcòngặplạiĐàLạtcủamìnhxưakia.Mộttrongnhữngnỗibuồnkhổtâmcủatuổigiàlàphảichịuđựngmộthìnhảnhkýứcthânthươngnàođócủamìnhnaybịbiếndạng.

KhitôitrởlạitrườngChasseloupLaubatthìtrườngnàyđãđổitênthànhJeanJacquesRousseau(1959).RấthiếmhọcsinhtheohọcởtrườngPháptrướckiahọccảhaitrườngởmiềnNam–nhấtlàdướiđủbacáitênkhácnhau–nhưtôi:ChasseloupLaubat,YersinDaLat

rồiJeanJacquesRousseau(tênmớicủaChasseloupLaubat).TrườngJeanJacquesRousseaunaylàtrườngLêQuíĐôn.

VềSàiGòn,đúngnhưtrướckiamẹtôitừnglongại,việchọchànhcủatôitrởlạilôithôi.TôikếtthúcthờigianhọcởĐàLạtvớibằngTútài1Pháploại“mentionAssezbien”tứchạngkhá.

CáimônkhiêuvũmàtôisaymêởtrênĐàLạtsuýtnữalàmhỏngnămcuốicùngcủatôitạiJeanJacquesRousseau.Maymắn,dotrườngkhôngcònchỗđểnhậnvàobanToán(sectionMathElem),tôiđànhchọnvàobanTriết(sectionPhilosophie)họckhông“nặng”vàkhôngcầnchuyêncầnnhưbanToán,lạiphùhợpvớitôihơn.NhờthếtôiìạchđậuxongBaccalaureat2èmePartievàonăm1960.TôicònnhớtôithiviếtmônPhilovớiđềtài“Ledoute”(Sựhoàinghi)khátốt.CònởphầnthiOral(vấnđáp)đầuđềlà“Letemps”(Thờigian).NếunămđómàtôikhôngđậuTútài2thìcólẽmãimãitôikhôngbaogiờđậudotôiquáhamchơi.TronglớpPhilocómộtlầngiáosưcôngbốđiểmvàthứhạngkỳthitamcánguyệtchohọcsinh,khiđọcđếntênhọcsinhđứnghạngnhìlàtôi,ôngtỏrakinhngạc:saotronglớpônglạicómộthọcsinhlạhoắc,ôngkhônghềbiếtmặt.Lýdođơngiảntôithường“cúpcua”cáctiếthọchoặccómặttronglớpthìlénnằmngủđâuđóởcuốilớpvìtốiquađichơiquákhuya!

Khitôivàođạihọc,mẹtôivẫnkhôngquênmơướcbanđầucủabàlàmuốntôitheohọcngànhykhoa.NhưngmộtnămhọcPCB(physique,chimine,biologie–cácmônlý–hóa-sinh)đểchuẩnbịthivàoykhoađủchứngminhvớibảnthântôirằngconđườngkhoahọckhôngphảilàconđườngthíchhợpvớimình.

Cuốicùng,đểtránhbịgọiquânđịch,tôithituyểnvàoHọcViệnQuốcGiaHànhChánh(HVQGHC).CảngànngườidựthitừHuếvàoSàiGòn,chỉlấy100(trong100nàylạidànhtrước50choHuếvàmiềnTrung).Thếnhưngtôitrúngtuyểnhạng99.Khichenlấnxemkếtquả,tôivẫntưởngmìnhrớt.Đếnkhinhậngiấybáođậugửitậnnhàmớihaymìnhđậu.Khóatôivàohọclàkhóa10(1963),khóacuốicùngcóTổngthốngViệtNamCộngHòa(VNCH)NgôĐìnhDiệmchủtọalễkhaigiảng.ĐâylàlầnđầutôiđượcnhìnthấyôngDiệmởmộtkhoảngcáchrấtgầnkhiôngbướcxuốngxevàtừngoàicổngtrườngđivàogiữahaihàngsinhviênđượctrườngtổchứcđứngchàođónông.Trướcđâytôichỉnhìnthấyôngtrênmànảnhkhiđixemxinê.ỞSàiGònlúcđó,trướckhichiếuphimtruyện,rạpnàocũngphảichiếu“ThờisựViệtNam”,trongđóhầunhưluônluôncósựxuấthiệncủaTổngthốngDiệm,khithìđikinhlýtỉnhnày,khiđikinhlýtỉnhkia.Thườngkhihìnhảnhcủaôngvừahiệnlênthìphầnđôngkhángiả

phảicốgắnglắmmớiníncườiđượcvìsợgặprắcrốivớicảnhsátchìmởđâucũngcó,kểcảtrongrạphát.NgườiôngDiệmrấtthấp,khátròn,bụnglạito,nhưngkhidichuyểnlạirấtnhanh,haicánhtaynhưđangbơidướinướckhiếnôngcómộtdángdấpvàtướngđirấthài.Ôngluônmặcbộcom-lêmàutrắng.TôikhôngngờlầnnhìnthấyôngDiệmlầnđầutiênbằngxươngbằngthịtởbuổikhaitrườngtạiHVQGHCcũnglàlầncuốicùng.Chỉítthángsau,ôngbịlậtđổvàbịpheđảochánhgiếtchếtcùngvớingườiemtrailàNgôĐìnhNhu.

HVQGHCkhônggâychotôisựthúvịnào.Tôikhôngcóýđịnhtheonghiệpchatôi,trởthànhphóđốcsự,đốcsự,đểlàmquậntrưởnghayphótỉnhtrưởng.Lúcnàytôibắtđầumênghềbáonên“cúp”cácgiờhọcởHVQGHCđểlacàởmộtsốtòasoạnbáotrênđườngPhạmNgũLãomàtôicóviếtbàicộngtác.Thậtraởhainămcuốitrunghọc,tôiđãcóbàiđăngtrênbáothểthaoĐuốcThiêngcủanhàbáothểthaonổitiếngSàiGònlàThiệuVõ.LúcđầulànhữngbàidịchtừcácbáovàtạpchíPhápnhưL’Equipe,MirroirSprint.Cáchiểubiếtcủatôivềthểthaothếgiớiđượctíchlũylànhờtiếpcậnvớicácloạibáoấy.Niềmsaymêthểthaocũngtừchatôitruyềnsang.Ôngcòntruyềnchotôicảtinhthầnmãthượngtrongthểthaolẫntrongquanhệvớimọingười–kểcảvớingườiđốiđịchmình.

Bútdanhđầutiêntôighéptênchavớitênmình:PhátChung.Ngoàiratôicòncóbútdanhghéphọtôivớihọvợ-NguyễnLý–kýtrêncácbàiphóngsựnhữngnăm1963-1965.Bútdanhsau1975thìghéptêncáccontôi:ChánhTrinh,TrungDũng.Bútdanhcũnglàmạngsốngnghềnghiệpvàchínhtrịcủamỗingườiviếtvăn,viếtbáo.Dođóngườitathườngchọntênnhữngngườimàmìnhyêuthươngnhấtđểghépthànhbútdanh.

2.Chậpchữngvàonghềbáo

Tôikhônghềđượcchuẩnbịđểđivàonghềbáo.Lúcđầutôiviếtbáochỉvìquáyêuthểthao.Từmôitrườngbáochí,tôiđượctiếpcậnvớiđờisốngchínhtrịSàiGòn,biếtbứcxúctrướcnhữngbấtcông,nhữngviệclàmphidânchủ,độctàicủachínhquyềnSàiGòn.RồiphẫnnộtrướcsựcanthiệpthôbạocủachínhquyềnMỹvàonộibộcủaViệtNamvàsựápđặtcácýmuốnvàquyềnlợicủahọlênđấtnướcViệtNam.Tôiđivàoconđườnghoạtđộngchínhtrịlànhưthế.Tôicũngkhônghềđượcchuẩnbịhoặcđượcai,tổchứcnàodẫndắt.Thựctếcuộcsốngvàcácdiễnbiếnthờicuộccủađấtnướcđiềuchỉnhdầndầncáchoạtđộngvàtháiđộchínhtrịcủatôi,mỗingàythấyrõhơnconđườngmàmìnhnênchọn.

Nhữngnăm60,SàiGònchưacótrườngbáochínênnhữngaimuốntheongànhnàykhôngcóđiềukiệnđểhọchỏichínhqui.Riêngtrườnghợpcủatôi,từnhỏtheohọctrườngPháp,tiếngViệtkhôngthôngthạovìtrongtrườngtiếngPhápđượccoilàtiếngmẹđẻ,tiếngViệtlàmônsinhngữ1,cònAnhvănsinhngữ2,nênviệctheođuổinghềviếtbáovớitôicàngkhôngdễdàng.TôicònnhớbàibáođầutiêntôigởichotuầnbáoĐuốcThiêngviếtvềcuộcđuaVòngquanhnướcPháp.ThờiđólànhữngnămthánghuyhoàngcủacáccuarơLouisonBobet(Pháp),Bahamontes(TâyBanNha),FaustoCoppi(Ý).Đểviếtmộtbàibáothểthao,tôithamkhảocácbáoPhápnhưL’Equipe,MirrorSprintvàtốnhai,bachụctờgiấypơluyavìphảiviếtđiviếtlạinhiềulần,vừaviếtvừaxemcácbàibáocủacácnhàbáoviếttrênbáoViệt,xemngườitadùngtừnhưthếnào,cókhiphải“ăncắp”cảcâucủahọrồisửalạichophùhợpchuyệncủamình.Hainămhìhụcnhưthế,tôimớiviếtsuônsẻ,đượcmờicộngtácchínhthứcvàđượcphâncôngtườngthuậtcáctrậnbóngđátrênsânCộngHòa(naylàsânThốngNhất).

ThờiđóôngThiệuVõlàmộttượngđàitronglàngbáothểthaoSàiGòn(từnhữngnăm50chođếnnhữngnăm70).CảmiềnNammêsaycácbàiphêthuậtcủaông.Vănphongcủaôngbaybướm.Cáctêntuổilớnthểthaođềuđượcôngphongchohọnhữngbiệtdanhđầyấntượng,gắnluônvớitêntuổihọcảđờiđồngthờiđượcđộcgiảvàgiớithểthaocôngnhận.ChẳnghạnônggọinhàvôđịchxeđạpĐôngDươngLêThànhCáclà“PhượngHoàng”dosởtrườngcủacuarơtàigiỏinàylà“leođèo”và“bay”trêncácđỉnhnúi.CònthủmônPhạmVănRạng,từnglàtuyểnthủchâuÁlànhà“Lưỡngthủvạnnăng”.CuarơxeđạpmiềnBắclừngdanhVũVănThâm–đốithủsố1củaLêThànhCác–đượcônggọilà“ConHùmXám”.CặptiềnđạoxuấtsắccủađộibóngCảnhsátSàiGònnhữngnăm50–hữunộiLêHữuĐứcvàtảbiênNguyễnVănTư–mộtngườiôngphonglà“ChiếcĐầuVàng”,cònmộtngườilà“MũiTênVàng”.Khimớivàolàngbáothểthao,tôicộngtácvớibáoĐuốcThiêngcủaông,nênchịuảnhhưởngvănphongcủaônglàđiềukhótránh.Nóivề“chỗđứng”củaôngtronglàngbáothểthaonóiriêngvàcảlàngbáoSàiGònnóichungcómộtdẫnchứngcụthể:trướcđóvàmãisaunàytronglịchsửbáochíSàiGòn,chưatừngcóchuyệnmộttờbáohàngngàynàonêutrêntrangđầu,ngaydướimanchette(têntờbáo)chứcdanh“Giámđốcthểthao”nhưđãxảyravớitờTiếngDộiMiềnNam,mộttờbáocónhiềuđộcgiảvàcóuytíntronggiớinghệthuậtvàtríthức(GiảithưởngcảilươngThanhTâmdotờbáonàykhởixướng).Dướimanchettetờbáo,bêntráilàtênchủnhiệmkiêmchủbútTrầnTấnQuốc,bênphảilàtênGiámđốcthểthaoThiệuVõ.LúcnàyôngThiệuVõvừaphụtráchtrangthểthaocủatờTiếngDộiMiềnNamđồngthờilàchủnhiệmtờĐuốcThiêng.

TôikhôngthểquênlầnđầutôiđượcôngnhắntintrênbáoĐuốcThiêngđếngặpông“đểtraođổivềsựhợptác”tạitòasoạncủaTiếngDộiMiềnNamởđườngGiaLong(naylàLýTựTrọng).KhôngkhícủatòasoạnTiếngDộiMiềnNamrấtnghiêmtrang,bàybiệnnhưtrongmộtcôngsở,khôngthấyainóichuyệncườiđùa,kháchẳntòasoạncácbáoSàiGònbấygiờluônrấtồnàonáonhiệt.TôirónrénbướcvàogặpôngThiệuVõngồibệvệsaumộtcáibàntođểnhậnsốtiềnnhuậnbútđầutiêntrongcuộcđờilàmbáocủamình.Saunày,dùcộngtácvớiôngkhálâutrêntờĐuốcThiêng(khoảnggầnhainăm)nhưngtôirấtítcódịpnóichuyệnthânmậtvớiông.Ôngrấtítkhitiếpxúcvớicácđồngnghiệptrẻ.Cũngcómộtthựctếtrướcnăm1975,tronggiớibáochíluôncómộtkhoảngcáchkhálớngiữacáckýgiảkỳcựuvàcácnhàbáotrẻ.Vàonhữngnăm60,khôngdễgìmộtphóngviêntrẻthấybútdanhmìnhđượcghiđầyđủdướibàibáocủamình.

TôimaymắnkhigianhậplàngbáoSàiGòncònđượctiếpcậnvàhọchỏivớimộtnhàbáothểthaokỳcựukhác:ôngPhanNhưMỹ(cóanhtrailàPhanNgươnĐangtậpkếtramiềnBắcvàđãtừnglàHộitrưởngHộibóngđácủanướcViệtNamDânChủCộngHòa).ÔnglàmviệcchínhthứcởViệtTấnXãnhưngcộngtácthêmchobáoBuổiSángphụtráchtrangthểthaobáonày.TờBuổiSángcũnglàmộttờchuyênvềkịchtrườngvàthểthaodoôngTamMộctứcMaiLanQuếlàmchủnhiệmkiêmchủbút,làđốithủcạnhtranhtrựctiếpvớitờTiếngDộiMiềnNam.Tờbáonàycómộtphụtrangtràophúngcuốituầnrấtnổitiếngcótên“Giỏvịt”.ÔngTamMộctựmìnhđảmtráchphụtrangnàyvàlấybútdanhlàTámMóc.Mụcănkháchnhấtcủatrangnàylà“LáthưBaẾch”.ĐâylànhữngcảmnghĩhàngtuầncủamộtnôngdânmiềnTâyvềnhữngchuyệnxảyraquanhôngởdướiquêvàcảnhữngchuyệnởtrênSàiGòn.MặcdùtôimớivàonghềnhưngôngMỹkhôngngầnngạimờitôichuyểnsangbáoBuổiSángcùngônglotrangthểthao.Đượccùngông“đứngtrang”mộttờbáolớnnhưBuổisánglàmộtvinhdựquálớnđốivớimộtcâyviếtmới21tuổinhưtôi.ChínhôngcũnglàngườigiớithiệutôivớitờbáoPháp“Journald’ExtrêmeOrient”viếtbàithểthaotrựctiếpbằngtiếngPhápchotờbáonày.NhàbáoPhanNhưMỹcólốiviếtkháchẳncâyviếtThiệuVõ.Khôngcósựbaybướmtrongcácbàibáocủaông.Câungắn,đơngiảnnhưngđisâucụthểvàotrậnđấu;cácbàiphêthuậtbóngđácủaôngtheophongcáchhiệnđại.Nghềlàmbáothôngtấnđãảnhhưởngphongcáchviếtbáothểthaocủaông.Vớiông,tôiđãhọcbàihọcvỡlòngcủabáochí:giátrịcủamộtbàibáotrướchếtởlượngthôngtin.TôingưỡngmộôngThiệuVõnhưngngườithầyđầutiêncủatôichínhlànhàbáoPhanNhưMỹ.

Cònmộtnhàbáokỳcựunữacũngảnhhưởngvàocuộcđờiviếtbáocủatôi.ĐólàôngNguyễn

KiênGiang,lúcấylàChủtịchNghiệpđoànkýgiảNamViệt.TrongmộtlầntiếpxúcvớiôngtạiHộiquánbóngbànNamViệtởđườngBùiChu,naylàđườngTônThấtTùng(hộiquánnàycủathầyNămNghiệp,chacủahainhàvôđịchbóngbànmiềnNamTrầnQuangNhụyvàTrầnKimNgôn),tôiđượcôngkhuyên:“Emcóănhọcnênđitheonghềbáorấtthuậnlợi”.RồiôngnóibằngtiếngPháp:“Lejournalismemèneàtout”(Nghềbáodẫnđếnmọingả).LúcđótôivừađỗTúTài2vàđangtheohọcởHVQGHC.LờikhuyênnàylạikhớpvớitâmlýtôiđangchánhọcởHVQGHC.Chánvìnhưđãnói,tôikhôngcóýđịnhđitheonghềcôngchứcnhưchamìnhvàchánvìchínhchươngtrìnhhọccũngrấtchán.Tôichỉđếntrườngmột,haingàymộttuầnvànhấtlàngàytrườngphátphụcấphàngtháng(họcởtrườngnàycóănlương).Ngaynămđầutôibịởlạilớpvàquanămsautôirờitrườngvĩnhviễn,khôngchútluyếntiếc.

TrongnămđầuhọcHVQGHCtôiđãcóđiềukiệnviếtlách,luitớivớimộtsốtờbáokhác.ĐầutiênlàtờThanhViệtdoTôYếnChâuchủtrươngbiêntậpquitụcácnhàbáo,nhàvăn,nhàthơnhưTamĐức,KiênGiangHàHuyHà,TôNguyệtĐìnhcộngtác.Đâycũnglànơitôikhởiđầuhọcnghềphóngviên.Từlãnhvựcthểthao,tôibắtđầutậpviếtsangcáclãnhvựckhác.TòasoạnbáoThanhViệtnằmtrênđườngPhạmNgũLão.Conđườngnàycórấtnhiềutòasoạnbáovànhàin.TạpchíPhổThôngcủanhàthơNguyễnVỹcũngởtrênconđườngnày.PhầnđôngcáccộngtácviêncủabáoThanhViệtrấtítkhiđượctrảnhuậnbút.Tờbáorấtnghèonhưnganhemsốngvớinhaurấtvui.Khigomđượctiềnbánbáothìưutiênđểmuagiấyinvàtrảchothợsắpchữ.Cáccộngtácviên“ruột”đượcanhTôYếnChâugầnnhưngàynàocũngkéođiăntrưa:mộtcáchtrảnhuậnbútkháđộcđáo!TạitòabáoThanhViệt,tôisẵnsànglàmbấtcứviệcgìtòasoạncần,từtiếptaysửamorátchođếnđilấythôngbáohoặclấytin“xecánchó”ởcácbótcảnhsát.Đâycũnglàcáchhọcnghề,tiếpcậnvớinghềrấttốt,bởimộtnhàbáocàngbiếtđầyđủcáckhâutrongtờbáocàngcólợi.

Bâygiờnhớlạinhữngnămthángđầutiênvàolàngbáo,tôiluôncảmơncácnhàbáođànanhấy.Dùcuộcsốngcủahọphầnnhiềurấtkhókhăn,điềukiệnlàmbáorấtcựcnhọc,giấyinchạymuatừngngày–nhưngnhữngngườimàtôicócơhộiđầutiênlàmviệcchungtrongcuộcđờibáochícủamìnhđềukhôngđểchocácthếlựctiềnbạcvàchínhtrịmờámtrongnướcvàngoàinướcmuachuộc.RấtnhiềunhữngnhàbáonàytừngthamgiakhángchiếnthờichốngPháp.Cáimôitrườngbanđầuấyđãtạochomộtthanhniênnhưtôi,chưahiểunhiềuthựctrạngbáochímiềnNamlúcđó,kểcảnhữngngócngáchvềchínhtrị,đãcóđượcsựhòanhậpkhátốt,ítlệchlạcvớinghềnghiệpmàsaunàymìnhgắnbósuốtđời.Cũngcầnnóirõ,từnăm1954,sauhiệpđịnhGenève,nhiềuthànhphầnchốngcộngởmiềnBắcồạtdicưvàomiền

Nam.Nhiềuđảngpháichốngcộngmọclênnhưnấm.LàngbáoSàiGòncũngkhôngtránhkhỏisựxâmnhậprồitrànngậpnhữngngườilàmbáotheokhuynhhướngchốngcộng.Khôngbaolâu,thêmmộttổchứcbáochírađời,cạnhtranhvớiNghiệpđoànkýgiảNamViệt,đólàNghiệpđoànkýgiảViệtNam,tậphợpchủyếucácnhàbáochốngcộngtừmiềnBắcvào.HàngloạttờbáochốngcộngdongườiBắcdicưđứngrathànhlập,phầnnhiềuđượcsựtàitrợcủachínhquyềnDiệm,kểcảcơquantìnhbáoMỹ(CIA).Từnăm1954chođếntháng4-1975,làngbáoSàiGònphânlàmhaipherõrệt.

TờbáoThanhViệt,trongnhữnglúckhókhăn,thỉnhthoảngcónhậnđượcsựgiúpđỡtàichánhcủaôngVõVănỨng,tứcbầuỨng,mộtnhàMạnhThườngQuânthểthaoởSàiGòn.ÔngởtrongBanchấphành,cólúclàChủtịchTổngcụcbóngtròn(bâygiờgọilàLiênđoànBóngĐá).ÔngcũnglàchủnhânnhàthuốcĐôngynổitiếngVõVănVânnằmởgócđườngPhạmNgũLão–NguyễnTháiHọc.TôiquenbiếtôngbầuỨngtừdạolàmbáoThanhViệt.Khixảyracuộcđảochánhngày1–11–1963,chínhquyềnNgôĐìnhDiệmbịlậtđổ,trungtướngDươngVănMinhlênlàmQuốctrưởng,ôngbầuỨnglàngườiđầutiênđượcchínhquyềnmớicấpgiấyphéprabáo.TờbáocótênBìnhMinh.ÔngbầuỨngcóđượcđặcquyềnnàydotrướcđâyôngcómốiquanhệrấtđặcbiệtvớiôngDươngVănMinh.Thờitrẻ,ôngỨnglàbầucủađộibóngThủDầuMột(BìnhDương),cònôngMinhlàthủmônđộinàyvàtìnhbạnthểthaogiữahọkéodàiquanămtháng.

KhiđượcphépxuấtbảntờBìnhMinh,ôngbầuỨngkéocảêkípThanhViệtvềlàm.Tạiđây,lầnđầutiêntôiănlươngphóngviênvàhànhnghềphóngviênđúngnghĩa.Mộttrongnhữngbàiphóngsựđầutiêncủatôikhitậpsựlàmphóngviênlàtườngthuậtvụ“TòaánCáchmạngSàiGòn”(tứctòaáncủapheđảochínhlậtđổNgôĐìnhDiệm)xétxửcốvấnNgôĐìnhCẩn,emúttrongdònghọNgô,saukhihaingườianhcủaôngđềubịpheđảochínhgiết.LúcôngNgôĐìnhDiệmcònlàtổngthống,ôngCẩnhùngcứởmiềnTrungnhưmộtlãnhchúa.ThếlựccủaNgôĐìnhCẩncònlấncảchínhquyềntrungương,vàotậnmiềnNam.Chẳngnhữngôngchoquâncànquét,tiêudiệtcácphầntửcộngsảnvàthâncộngtạiHuếvàmiềnTrung,màcòntổchứccácđoàngọilà“ĐoàncôngtácđặcbiệtmiềnTrung”vàotậnSàiGònvàmiềnNamđểtruylùngnhữngngườicộngsảntrốnchạyvàođây.

TheonhàbáoMỹZalinGrant,bangàysaukhihaingườianhcủamình–NgôĐìnhDiệmvàNgôĐìnhNhu–bịgiếtchết,ôngNgôĐìnhCẩnxintịnạnchínhtrịtrongtòatổnglãnhsựMỹtạiHuế.TừHuế,ôngCẩnđượcđưavàoSàiGòntrênmộtmáybayMỹcómộtphólãnhsựMỹ,một

thiếutáMỹđitheo.NgoàiracòncóhaiquâncảnhMỹbảođảmanninh.KhiđếnSàiGòn,ôngCẩnđượcgiaochoLouConein,mộtnhânviênCIAđảmtráchliênlạcgiữađạisứCabotLodgevànhómtướnglãnhđảochínhDiệm.NhưngsauđóđạisứLodgeralệnhgiaoCẩnchocáctướnglãnhđảochính.MặcdùsaunàytướngTrầnVănĐôncókểrằngLodgeyêucầuđốixửvớiCẩnđànghoàng,đúngtheophápluật,nhưngngayviệcLodgegiaosinhmạngcủaôngCẩnchonhữngngườivừagiếthaingườianhcủaôngthìđủhiểutráchnhiệmcủađạisứLodgetrongcáichếtsaunàycủaôngCẩnnhưthếnào.TừđâyngườitacũngthấyrõravaitròđíchthựccủaCabotLodge,bàntaycủangườiMỹtrongcáichếtcủaDiệm–Nhu.NhưvậyLodgedínhlíuđếncảbacáichếtcủabaanhemnhàNgô.

TôivẫnnhớtháiđộcủaôngCẩntrướctòaánrấtngạomạn.Ôngchẳngquantâmgìđếndiễntiếnphiêntòa,chẳngchúýtớicáclờibuộctộiông.Ôngmặcbộđồbàbalụamàutrắng,mắtnhắmnghiềnnhưngủquasuốtcácphiênxử;nhiềulúccòncócửchỉtỏvẻkhinhkhicáctướngtáđangngồixửmình.Cólẽvìnhữngtướngtánàyđãtừngkhúmnúm,xinxỏhoặcchịuơnmưamóccủaôngtrướcđây.Cáctướngtá,cáccôngchứccaocấpởSàiGònvàcáctỉnhphíaNamcóđịavịquantrọngtrongchínhquyềnhọNgômỗinămđềuphảikéonhauraHuếítnhấthailần:MộtlầnchúcTếtvàmộtlầnmừngsinhnhậtôngCốvấn.NghenóiphầnđôngnhữngngườivàogặpôngCẩn,khitrởrađềuđithụtlùi!Ôngtỏracoikhinhnhữngngườingồixửôngnhưthế.Vàôngkhôngcómộtphảnứnghayxúcđộnggìkhiôngbịtòatuyênántửhình.

VớitưcáchphóngviênbáoBìnhMinh,tôicómặttạikhámChíHòatrongngàyhànhquyếtNgôĐìnhCẩn.Địađiểmthihànhánởphíasaukhám,nằmbêntrongbứctườngkiêncố.Cộthànhquyếtdựngtạimộtbãiđấttrốngthườngngàyđượcsửdụngnhưsânbóngchuyền.Cácnhàbáotheodõicuộchànhquyếtđượcsắpxếpđứngcáchđóchứng50mét,gầnmộtcáimiếu.

Đúnggiờhànhquyết,ôngCẩnxuấthiệntừmộtcửanhỏbênhôngkhámđườngnhìnthẳngrabãiđấttrống,ôngnằmtrênmộtcáibăngcađượcbốnngườikhiêng.Nhiềungàytrướcđósứckhỏecủaôngsuysụpkhôngphảivìsợmàdobệnhtiểuđườngtrởnặng.Từcửahôngnàyđếncộthànhquyếtkhoảng30mét.KhichiếcbăngcarờicửahôngđượcvàimétthìôngCẩncốgắngngồichồmdậy,đòibướcxuốngđất.Lúcđầucácnhàbáokhôngaihiểugìcả,cóngườivộivàngđoánôngCẩncócửchỉhoảnghốtkhiđốiđầuvớicáichết.NhưngsauđómớibiếtôngCẩnmuốnrờicáibăngcađểtựmìnhđiđếncộthànhquyết!Nhữngngườikhiêngôngđượclệnhdừnglại.Ôngbướcxuốngmộtcáchkhókhăn.Vìquáyếu,ôngkhôngthểtựđimộtmình,nêncóhaingườináchônghaibên.Cảnhtượngthậtbấtngờvàcăngthẳng,khiếngiớibáochí

vànhữngngườicótráchnhiệmtheodõiđềuimbặt.

Saukhibịtróichặtvàocộthànhquyếtvàlúcsắpsửabịbịtmắtbằngmộtbăngvảiđenthìôngtaphảnứng.Ôngnhấtđịnhkhôngđểbịtmắt,muốnđượcnhìntậnmắtcuộchànhquyếtmình.Nhưngnhữngngườithihànhángiảithíchvớiôngrằngluậtlệkhôngđượcphépchohọlàmkhác.NgườitavẫnbịtmắtôngvàmộtloạtsúngkếtliễumạngsốngcủangườithứbavàlàemúttrongdònghọNgôtừsaucuộcđảochính1-11-1963.

Bàitườngthuậtcủatôinhấnmạnhhaiđiểm:ÔngCẩnkhôngsợcáichếtvàtỏvẻkhinhkhinhữngngườixửôngtạitòaán.Tôicũngcónóiđếnyếutốtínngưỡng–giađìnhcủaôngCẩntheođạoCônggiáo–đãgiúpôngđónnhậncáichếtmộtcáchbìnhthảnđángkinhngạc.

BảnántửhìnhvàcuộchànhquyếtNgôĐìnhCẩnđãchứngminhcáichếtcủaNgôĐìnhDiệmvàNgôĐìnhNhutrướcđócũngnằmtrongchủtrươngnhấtquyếtloạicảbaanhemtừngnắmquyềnsinhsáttạimiềnNam.ThựctếchínhtrịcủatìnhhìnhmiềnNamlúcđóchothấynếubaanhemhọNgôvẫnsốngthìtrướcsaugìhọcũngcócơhộiphụchồiquyềnlựcvìgiađìnhhọNgôcóhaithếlựcrấtlớnhỗtrợ:tòathánhVaticanvàhơnmộttriệungườiBắcdicưđangnắmnhữngvịtríthenchốttrongguồngmáynhànướcvàquânđội,kểcảcácđiểmhuyếtmạchcủakinhtếmiềnNam.

Bịlậtđổngày1-11-1963,quangàyhômsauhaiôngNgôĐìnhDiệm,NgôĐìnhNhuchấpnhậnđầuhàngpheđảochínhsaukhichạykhỏidinhGiaLongvàtrốntạiNhàthờChaTam(NhàthờStFrancisXavier)ởChợLớn.NhưngsauđócảhaiđềubịbắnchếttrênchiếcthiếtvậnxaM113trênđườngđượcáptảivềTổngthammưu(gầnTânSơnNhất).TheoJohnS.Bowman,chủbiênquyển“TheVietnamWardaybyday”,haingườitrựctiếpgiếthạiôngDiệmvàNhulàthiếutaDươngHiếuNghĩavàđạiúyNguyễnVănNhung,theolệnhcủatrungtướngDươngVănMinh,lúcđóđứngđầupheđảochính.

NhàbáoMỹStanleyKarnow,màtôiđãtừnggặptạiSàiGòntrướcnăm1975khiôngphỏngvấntôi,đãghilạitrongquyểnsáchđoạtgiảibáochíPulitzercủaông(cótựađề“Vietnam–Ahistory”)bacuộctraođổigiữaôngNgôĐìnhDiệmvớitrungtướngTrầnVănĐôn,mộttrongnhữngtướnglãnhcầmđầuđảochánh,vàvớiôngHenryCabotLodge,đạisứMỹtạiSàiGòntrướckhihaianhemhọNgôbịgiếtnhưsau:

DùdinhGiaLongđãbịpheđảochánhbaovây,nhưnghaianhemvẫncònbìnhtĩnh,nhấtlàôngNhuvẫntinrằngsẽcómộtcuộc“phản–đảochánh”mangmậthiệuBravo1vàBravo2sẽkhaidiễnvàsẽ“bópvỡtừtrongtrứng”cuộcđảochánhcủaphetướnglãnhnổiloạn.CáckếhoạchBravo1vàBravo2củaôngNhuđượcgiaochotướngTônThấtĐính,bấygiờlàTổngtrấnSàiGòn–GiaĐịnh,thựchiện.TaihọachohaianhemDiệm,NhulàtướngĐínhlạinằmtrongnhómtướnglãnhcầmđầucuộcđảochánh.

Lúcđầu,ôngDiệmvẫnhyvọngrằngcuốicùngcuộcphảnloạnnàycũngkếtthúcnhưcuộcđảochánhbấtthànhngày11-11-1960.ÔngđãchủđộnggọitướngTrầnVănĐôn.

ÔngDiệm:Tướnglãnhcácanhđanglàmgìvậy?

TướngĐôn:Thưacụ,chúngtôiđãđềnghịvớicụnhiềulầnrằngcụcầncảicáchchínhsáchtheonguyệnvọngcủanhândân.Bâygiờđãđếnlúcquânđộiphảiđáplạinguyệnvọngcủanhândân.Mongcụhiểuchúngtôi.

ÔngDiệm:Tạisaochúngtakhôngngồilạivớinhaunóichuyện?Chúngtasẽbànvềcáimạnhvàcáiyếucủachếđộ,vàtìmraconđườngcủngcốlạichếđộ.

TướngĐôn:Cólẽđãquátrễđểbànluậnviệcđó,thưacụ.

ÔngDiệm:Chưabaogiờlàtrễ,dođótôimờitấtcảcácanhđếndinhcùngbànvấnđề,vạchramộtgiảiphápđượccảđôibênchấpnhận.

TướngĐôn:Thưacụ,tôiphảihỏilạiýkiếnnhữngngườikhácxemsao.

Vàolúc4giờ30chiều1-11-63,ôngDiệmgọiđiệnthoạichođạisứMỹCabotLodge.

ÔngDiệm:MộtđơnvịquânđộilàmloạnvàtôimuốnbiếttháiđộcủanướcMỹrasao.

C.Lodge:Tôikhôngnắmđượcthôngtinđầyđủvềchuyệnnàyđểtrảlờitổngthống.Tôicónghetiếngsúngnổnhưngkhôngrõcácsựkiệnxảyra.Vảlạibâygiờlà4giờ30sángtạiWashington,dođóchínhphủMỹkhôngthểbàytỏmộtquanđiểmnàođóvàolúcnày.

ÔngDiệm:Nhưngôngphảicómộtsốýkiếnrõrệtchứ.Dùsao,tôicũnglàquốctrưởng.Tôiđãcố

gắnglàmtròntráchnhiệmcủatôi.Tôimuốnhànhxửvàolúcnàyđiềumàtráchnhiệmvàýthứcđúngđắnđòihỏiởtôi.Tôitinvàobổnphậncủamìnhtrướchết.

C.Lodge:Chắcchắnngàiđãlàmđúngbổnphậncủamình.Nhưtôiđãnóivớingàisángnaythôi,tôingưỡngmộsựdũngcảmvàsựđónggóptolớncủangàichođấtnướccủangài.Khôngaicóthểphủnhậnnhữnggìmàngàiđãlàm.Nhưngbâygiờtôiâulochosựantoànthânthểcủangài.Tôicómộtbáocáochobiếtnhữngngườichịutráchnhiệmtìnhhìnhhiệnnaysẵnsàngcấpchongàivàemcủangàigiấythônghànhantoàn(safe-conduct)rờikhỏinướcnếungàitừchức.Ngàicónghenóivềviệcnày?

ÔngDiệm:Không(dừngmộtlúc)Ôngcósốđiệnthoạicủatôichứ.

C.Lodge:Vâng.Nếungàicầnđếntôiliênquanđếnvấnđềantoànsinhmạngcủangàithìngàihãygọitôi…

ÔngDiệm:Tôiđangcốgắngthiếtlậplạitrậttự.

Đến6giờ30cùngngày,ôngDiệmgọilạitướngĐôn,nhưngđượctướngĐônthôngbáosựkhướctừcủaphelãnhđảochánh.HọđòihỏihaianhemôngDiệmphảirờikhỏinước.ÔngDiệmđồngýnhưngđặtmộtđiềukiện:pheđảochánhphảichấpnhậnchoôngmột“đặcân”.

ÔngDiệm:Tôilàmộttổngthốngdâncửcủaquốcgia.Tôisẵnsàngtừchứccôngkhai,vàtôicũngsẵnsàngrờikhỏinước.Nhưngtôiyêucầucácôngdànhchotôicácnghithứcdanhdựrađicủamộttổngthống.

TướngĐôn:(Suynghĩmộtlúc)Thậtsự,tôiphảinóirằngchúngtôikhôngthểthỏamãnyêucầucủacụvềđiểmnày.

ÔngDiệm:Thôiđược.Cảmơn.

CódưluậnởSàiGònchorằngtướngDươngVănMinhlàngườiralệnhgiếthaianhemôngDiệm.Nhiềunhàbáonướcngoàicómặtlúcđócũngnghĩnhưthế.NgườiđượcgiaonhiệmvụthựchiệnlệnhkếtliễusựsốngcủahaiôngDiệmvàNhulàtướngMaiHữuXuân,mộtngườithâncậnnhấtcủatướngMinh.CònthiếutáDươngHiếuNghĩavàđạiúyNguyễnVănNhunglà

haingườitrựctiếphạsátôngDiệmvàôngNhu.SaunàycódịplàmviệcgầngũivớiôngDươngVănMinhtạiDinhHoaLan,nhiềulầntôicóýđịnhhỏithẳngôngchungquanhcáichếtcủahaianhemôngDiệm.Nhưngđâylàđiểmrấttếnhịtrongcuộcđờichínhtrịcủaông,chưabaogiờôngđềcậptrởlạichuyệnnàyvớibấtcứai,nêntôidodựkhôngdámhỏi.

LàmviệcvớiôngMinh,tôinhậnthấyônglàconngườiquyếtđoán,khôngdodựtrongcácchọnlựachínhtrịcủamình,vàkhiđãchọnlựathìnhấtquyếtđiđếncùng.TuynhiêncómộtchitiếttrongtườngthuậtcủanhàbáoMỹStanleyKarnowtrongquyểnVietnam–Ahistorymàtôicholàhưcấu.Karnowkểrằngtrướckhinhómtướngtá(MaiHữuXuân,DươngHiếuNghĩa,NguyễnVănNhung)rờibộtổngthammưuđithựchiệnlệnhkếtliễuhaianhemôngDiệm,tướngDươngVănMinhcóđưalênhaingóntayhướngvềnhữngngườinàyđểrahiệugiếtcảhai!CửchỉcủaôngMinhđượcStanleyKarnowmôtảtheokiểu“caobồiMỹ”rõràngkhôngđúngvớibảnchấtvàtínhcáchôngMinhmàtôibiếtkhárõ.

TheohồikýcủacựutướngĐỗMậucủachínhquyềnSàiGònthìđãcómộtcuộcbànluậngiữacáctướnglãnhlậtđổchếđộNgôĐìnhDiệmmàngườichủtrìlàtướngDươngVănMinh.TướngMậucóchứngkiếncuộcbànluậnquyếtđịnhsốphậncủaDiệm–Nhu.ÔnglàngườiduynhấtkhôngtánđồnggiếthaianhemnhàNgô.

TrởlạinhữngngàyđầutôivàonghềsaubàiphóngsựvềcuộchànhquyếtôngNgôĐìnhCẩn.

Ngày29-10-1964,ôngTrầnVănHương,cựugiáosưtrườngCollègeMỹTho,trướcđâytừnglàmĐôtrưởngSàiGòn–ChợLớn,đượcThượngHộiđồngquốcgiachỉđịnhlàmthủtướng(ThượngHộiđồngcũngchỉđịnhôngPhanKhắcSửulàmQuốctrưởng).TuyvềmặtdanhnghĩachínhThượngHộiđồnggồm17thànhviêndânsựchỉđịnhQuốctrưởngvàThủtướngnhưngtấtcảđềudobàntayquyềnlựccủatướngNguyễnKhánhđứngphíasauphùphép.Saunhiềucuộcđảochínhhụtnhằmvàoôngta,NguyễnKhánhlùirasaunhưngvẫnlàngườinắmquyềnhànhlúcbấygiờ.Đâylàchínhphủthứ7đượcthànhlậpkểtừkhichínhquyềnNgôĐìnhDiệmbịlậtđổ.SởdĩtôiđềcậpđếnchínhphủTrầnVănHươnglàvìdướichínhphủnàylầnđầutiêntôiđượccấpgiấyphépđứngtênchủnhiệmmộttờbáohàngngày!Lúctôimới24tuổi,chưađủtuổitheoluậtđịnh(25tuổi)đểđứngtênxuấtbảnmộttờbáo.NhưngBộThôngtinvẫnphảicấpgiấyphépvìcósựcanthiệpđặcbiệtcủachínhThủtướng.ÔngThủtướngTrầnVănHươnglàthầycủachatôikhichatôicònhọcởtrườngCollègeMỹTho.SốtríthứcmiềnNamlàhọctròcủaôngHươnglúcđórấtđông.Đểhỗtrợthầycũcủamìnhtrongcuộctranhgiànhvàcủng

cốquyềnlực,cáccựuhọcsinhCollègeMỹThotậphợptrongmộttổchứcáihữulúcđầugồmriênghọcsinhtrườngmình.Nhưngsauđó,tổchứcnàymởrộngrathànhHộiLiênTrường,kếtnạpcảcựuhọcsinhcáctrườngnhưCollègeCầnThơ,PétrusKývàChasseloupLaubat.Trongthựctế,đâylàmộttổchứcchínhtrịtráhìnhcủamộtsốtríthứcmiềnNamdựavàolábàiTrầnVănHương.MộtsốkháđônghộiviêncókhuynhhướngđốkỵngườiBắcdicư.

Trongbốicảnhđó,tôiđượcchatôikhuyếnkhíchxinratờSàiGònTânVăn.Chínhvìvậymàdùkhôngđủtuổi,tôivẫnđượccấpgiấyphép.Tiềnlàmtờbáo,chatôibảodochatôibỏra.NhưngcókhảnăngdonhiềubạnbècủaôngtrongHộiLiêntrườnggóplại.

QuákhứcủaôngTrầnVănHương,khithamchínhlầnđầuvớichứcvụĐôtrưởngSàiGòn–Chợlớn,đãđượcnhiềungườitruyềnlạilàtrongsạch.Ngườitakểmỗingàyôngđilàmbằngxeđạp(dođóôngđượcmệnhdanh“Đôtrưởngxeđạp”).Làmộtngườithầycủachamìnhvàlạilàmộtchínhkháchcótiếngtămtốt,ôngHươngdễdàngnhậnđượcsựủnghộ,thậmchílàsựngưỡngmộcủamộtnhàbáovừacònquátrẻvừanonkinhnghiệmnhưtôi.Cuốitháng1-1965,saubathángngồighếThủtướng,ôngHươngbịtướngNguyễnKhánhvàquânđội“hất”xuống,ngườithayônglàbácsĩPhanHuyQuát.PhequânđộiđưaôngHươngraVũngTàu,giamlỏngôngtrongmộtbiệtthự.

TờbáoSàiGònTânVăncủatôisốnglâuhơnchínhphủTrầnVănHươngchỉđúngmộttháng!ChínhphủPhanHuyQuátngồichưa“nóngđít”thìphảiđốiđầuvớimộtcuộcbinhbiếnngày19-2-1965.MộttrongnhữngsĩquancầmđầuphequânđộiđảochínhlàđạitáPhạmNgọcThảo.NhưngpheđảochínhđãkhôngbắtđượctướngNguyễnKhánhnhưkếhoạchđềrakhitấncôngvàoTổngthammưu.NhờsựtiếptaycủatướngKhôngquânNguyễnCaoKỳ,NguyễnKhánh(ngườithậtsựnắmquyềnlực)chạythoátlênĐàLạt.ChínhphủôngQuátsauhaingàytanrãquaytrởlại!

TờbáoSàiGònTânVăncủatôilàtờbáoduynhấttiếptụcxuấtbảntronghaingàybinhbiếnvàSàiGònkhôngcóchínhphủ;thêmnữacòncóbàitườngthuậtrõTổngtrưởngBộThôngtin–thiếutướngLinhQuangViên–trốnpheđảochínhchuilêntrầnnhàvàkhipheđảochínhvàonhàlụcsoátthìtừtrêntrầnnhàôngrơixuốngđất,bịpheđảochínhtómgọn.Phóngviênviếttinnhưthế,trongbốicảnhhỗnloạnlúcđó,thậtkhókiểmtrathậthưthếnào.LẽđươngnhiênkhichínhphủPhanHuyQuátgiànhlạichínhquyềnvàtướngViêntrởlạiBộThôngtinthìquyếtđịnhđầutiêncủaôngtalàđóngcửavàthuhồigiấyphépxuấtbảncủatờSàiGònTân

Văn.Lýdochínhthức:tờbáođãkhôngnộplưuchiểukhipháthànhtronghaingày19và20-2-1965.Thựctếdùcómuốntôntrọngluậtbáochí,haingàyđócũngchẳngbiếtphảinộplưuchiểuởđâuvìcảBộThôngtinđềutrốnbiệt!

Nhớlạikinhnghiệmđầutiênlàmchủbáo,tôithấymìnhcònnontayquá.KhôngphảiriêngchuyệnmộtmìnhpháràorabáotronghaingàySàiGònkhôngcóchínhphủkhiếnchotờbáobịđóngcửa,màngaycảcáchlàmbáo,tổchứctờbáo,nóitheobâygiờlànghiệpvụcủatôilúcđócònrấtsơsài.NộidungcủatờSàiGònTânVănchỉcómộtmụcđángnhớlàbứctranhliênhoàn“AnhTámSạcNe”xuấthiệnhàngngàytrêntrangnhất.TácgiảtranhliênhoànnàylànhàbáoCátHữu.ÔngtừHàNộivàoSàiGònnăm1954theođợtsóngdicư.TuynhiênôngkhôngnhậptheocácnhàbáodicưchốngcộngnhưTôVăn,ChuTử,ĐặngVănSung,NghiêmXuânThiện…ÔnglàmộttrongnhữngnhàbáothếhệcũcóbằngtútàiPháp(Bachelier).VàothờiđónhàbáocóđỗtútàinhưCátHữurấthiếm.NgheđâuthờitrẻCátHữuđikhángchiếnchốngPhápvàtừnglàthầygiáoPhápvăncủamộtđảngviêncộngsảncaocấp.Theotôi,kểtừsauhainhânvậthíhọaLýToét–XãXệ,nhânvậtTámSạcNecủaCátHữulàthànhcôngnhất.AnhTámSạcNelàmộtphuđạpxíchlô,mangrâucáchốt,nhậubaxiđếvàbànchuyệnthếsựmộtcáchthâmthúy!DùtácgiảlàngườiBắcnhưngnhânvậtTámSạcNechínhcốngNamBộ,SạcNelàtênmộtconđườngchính–BoulevardCharner–ởtrungtâmSàiGòn(đườngNguyễnHuệbâygiờ),thờitrướcchưacấmxexíchlôđạp.

CátHữuđểsẵntạitòasoạnmộtbìnhmựctàu,mộtcâyviếtngòilátre,mỗisángđếnlấymộtmảnhgiấytrắngđâuđóvàthựchiệntranhcủaôngkhôngquá15phút.Vẽxong,ôngxẹtquatiệmhútthuốcphiệncuốiđườngPhạmNgũLãolàmvàiđiếu.NhàbáoTamĐức,thưkýtòasoạncủabáotôicũngthế,xẹtquatiệmhútsángmộtcữ,chiềumộtcữ.Khicònlàphóngviêntậpsự,đượctòasoạngiaonhiệmvụđếntiệmhútlấybàicủacáckýgiảđànanh,nhiềulầntôiđượccácbác,cácchúkhuyếnkhíchlàmthửmộtđiếu“đểviếtbàithêmbaybổng”.Nhưngtôiluônlễphéptừchốimặcdùthờiđónhiềunhàbáolớnđềulàmbạnvớiảphùtiên!

DùtờbáoSàiGònTânVănkhôngphảilàmộtthànhcôngnghềnghiệpđốivớitôi,nhưngmặtnàođó,tờbáođãcungcấpchotôimột“mảnhđất”đầutiênhếtsứcquígiáđểđisâuvàocáinghềmàchỉcóthựctiễnmớidạychomìnhnhữngbàihọcsâusắcnhất.Mặtkhác,tờSàiGònTânVăncũngchỉrachotôithựctếđầutiêngắnbáochívớiđấutranhxãhộivàdânchủ.TừtờbáoSàiGònTânVănchođếnmãisaunày,tôiluôncoinghềbáokhôngthểtáchrờicáccuộcđấutranhcảitiếnxãhội,bảovệdânchủvàlẽphải.Mộtnhàbáodứtkhoátphảilàmộttríthức

dấnthân.

TờSàiGònTânVăncókhoảng7–8ngànđộcgiả.VấnđềtíchcựcnhấtlúcđóđượcđặtratrênmặtbáoSàiGònTânVănlàvậnđộngdưluậnáplựcvớichínhphủSàiGònthànhlậpmộttrườngĐạihọcởmiềnTây.TôiviếtmộtloạtbàitốcáochínhphủSàiGòncốtìnhkhôngmởtrườngĐạihọcởmiềnTâyvớiýđồduytrìvùngĐồngbằngsôngCửuLongtrongtìnhtrạnglạchậuvềchínhtrịvàdântríđểdễdàngcaitrị.Vàothờiđiểmnày,mộtsốtríthứcnhưgiáosưLýChánhTrung,nhàkinhtếNguyễnVănHảo,giáosựPhạmHoàngHộ,kỹsưVõLongTriều,anhHồNgọcNhuận,giáosưChâuTâmLuâncũnglêntiếngtrênbáochívàtổchứcnhiềucuộchộithảođểtăngáplựcđốivớichínhphủSàiGònthànhlậpĐạihọcmiềnTây.TôicũngcódịpxuốngtậnCầnThơthamgiamộtsốcuộchộithảo.CuộcvậnđộngnàycuốicùngđạtkếtquảkhinhậnđượcsựđồngtìnhcủathiếutướngkhôngquânNguyễnCaoKỳlàmChủtịchỦybanhànhpháptrungương,mộtchứcdanhcầukỳtươngđươngvớiThủtướng.Khinắmquyềnthủtướng,ôngKỳnhanhchóngnhậnrađâylàchỗcóthểthuphụccảmtìnhcủatríthứcmiềnNam,cânbằnglạidưluậnphầnđôngchorằngchínhphủKỳnghiêngvềngườiBắcdicưvàchènépngườiNam.NgườibịtốcáocóchủtrươngkỳthịlàđạitáNguyễnNgọcLoan,tổnggiámđốccảnhsát,cánhtaymặtcủaNguyễnCaoKỳ.CuộcđấutranhthànhlậpĐạihọcmiềnTâylàcuộcdấnthânđầutiêncủatôivàomộthoạt

độngxãhội–chínhtrịngoàibáochí.Chỗđứngtựnhiêncủatôi,ngaytừlúcđótronglàngbáolàđốinghịchvớichínhquyền.PhảichăngdotôiđãtừngủnghộôngTrầnVănHươngrồiôngbịtruấtquyềnnêntôichọntháiđộđốilậplạicácchínhphủkếtiếp?Khônghẳnthế.Câutrảlờiởmộtlẽkhác:KhôngkhíởSàiGònnhữngnămđórấtdịứngvớicácchínhphủdocáctướnglãnhquânđộidựnglên.TướngtáSàiGònhầuhếtnằmtrongtayngườiMỹ,phầnnhiềulạithamnhũng,tấtnhiênkhôngđượclòngdân.TháiđộngạomạncủacácviênchứcvàtướngtáMỹđốivớinhữngngườiViệtNamhợptácvớihọcànglàmchochínhquyềnSàiGòncàngmấtuytín.Báochíđốilập(đôikhicảbáochítheochínhquyền)mỉamaigọicácđạisứMỹlà“quantháithú”,“quantoànquyền”.HìnhảnhđạisứMỹHenryCabotLodge(thờichếđộNgôĐìnhDiệm)mặcáodàikhănđóngchẳngnhữngkhônglàmchoônggầnđượcvớingườidânSàiGònmàtráilạibịcoinhưmộtminhhọađậmnétvềvaitrò“quantháithú”thậtsựcủaôngta.CáctuyênbốcủaNguyễnKhánh,NguyễnCaoKỳđòioanhtạcmiềnBắcđềugặpsựphảnứnggaygắtngaycảtrongthànhphầnngườiSàiGònbìnhthườngkhôngthiêncộng.

Trongkhôngkhívàbốicảnhấy,đốinghịchlạichínhquyềnSàiGòncũnglàtháiđộhiểnnhiênđốivớinhiềungườiởmiềnNam,trongđócótôi.Nhưngđixahơnnữa,chọnchomìnhmột

tháiđộchínhtrịdứtkhoáttrênbìnhdiệntoàncụccủacuộcchiếnởViệtNam,đốivớimộtthanhniênnhưtôi,vừabướcvàođờikháđơnđộcsauthờigiandàibị“nhốt”trongcáctrườngnộitrú,quảthậtlàkhó.Tôitiếntớitừngbước,mòmẫm,quansát,tìmhiểu,lúcđúnglúcsaiphảitựđiềuchỉnhrồilạibướctới.Mộtquátrìnhhếtsứcgiannannhưngcũnghếtsứchứngthúvìlúcđóđộngcơchiphốicáchànhđộngvàtháiđộchínhtrịcủatôiđềuxuấtpháttừlòngyêunướcrấthồnnhiên,từýmuốnđượcđứngvềphíađasốnhândân,khôngbịngườidâncoimìnhlà“taysaiMỹ”hay“gianô”củamộtchínhquyềnkhôngđượclòngdân.

SaukhitờSàiGònTânVănbịđóngcửa,tôitrởlạilàmtổngthưkýtòasoạnchotờBìnhMinhcủaôngVõVănỨng,lúcnàytờbáokhôngcònrahàngngàynữamàchỉrahàngtuần.

Saucuộcđảochínhhụtngày19-20tháng2-1965,quangày21-2,NguyễnKhánhbịHộiđồngQuânlựcdohaitướngNguyễnVănThiệuvàNguyễnCaoKỳchiphối,truấtquyềnvàbuộclưuvongvớidanhnghĩa“đạisứlưuđộng”.Mộtthờikỳquyềnlựcmớixuấthiệnvớisựnổilêncủahainhânvậtrấtkhácnhauvềtánhtình,luônngấmngầmkìnhchốngnhauvàtìmcáchloạibỏnhaunhưngvẫnphảidựavàonhauđểtồntạichođếnkhinàoWashingtonquyếtđịnhchọnmột!

Chínhvàothờiđiểmnày,đạisứMỹMaxwellTaylorthôngbáochoThủtướngPhanHuyQuátbiếtMỹđangchuẩnbị3500thủyquânlụcchiếnđầutiêntrựctiếpthamchiếntạimiềnNam.Nhưngbangàysau,SứquánMỹtạiSàiGònđưara“đềnghị”buộcchínhphủQuátphảiratuyênbố“yêucầu”chínhphủMỹgửithủyquânlụcchiếnsangViệtNam.Dĩnhiênlời“yêucầu”củachínhphủQuáttrướckhicôngbốđãđượcHộiđồngQuânlực,màChủtịchlàtrungtướngNguyễnVănThiệuthôngqua,mặcdùtrêndanhnghĩangườilãnhđạocaonhấtlúcđóvẫncònlàquốctrưởngPhanKhắcSửu!Ngày8-3-1965,cácđơnvịthủyquânlụcchiếnđầutiênthuộcLữđoàn9thủyquânlụcchiếnMỹđổbộlênbãibiểnĐàNẵng.Saunàytronghồikýcủamình,ôngBùiDiễmlúcđólàcốvấncủathủtướngQuátcókểlạirằngtháiđộbanđầucủaôngQuátlàkhôngtánđồngđềnghịcủaMỹđưaquânthamchiếntrựctiếpởmiềnNam.ÔngQuátchorằngsựhiệndiệncủaquânđộiMỹsẽkhôngthuậnlợichocuộcchiếnchốngCộngcủangườiViệtNam.TôikhôngcóđiềukiệnđểphốikiểmlạiđiềutiếtlộnàycủaôngBùiDiễm.NhưngmộtthủtướngSàiGònchốnglạimộtchiếnlượclớncủaMỹởViệtNamvàĐôngNamÁlàđiềukhôngtưởng.CáccuộcxungđộtgiữaCônggiáovàPhậtgiáotrênđườngphốSàiGònkhôngđượcquânđộivãnhồitrậttự,tráilạinhắmmắtlàmngơ.Ngườitahiểuđãđếnlúcquânđộicóýđịnh“cất”chínhquyềndânsựtheoýmuốncủaWashingtonđểphụcvụchođườnglốitham

chiếntrựctiếpcủaMỹtạiViệtNam.CuộcxungđộtgiữaôngPhanKhắcSửuđóngvaitròquốctrưởngvớithủtướngQuátchỉthêmmộtcáicớđểlậtđổchínhphủdânsựlúcnày.

Ngày19-6-1965,thiếutướngkhôngquânNguyễnCaoKỳđượcHộiđồngQuânlựcbổnhiệmvàochứcvụChủtịchỦybanhànhpháptrungương,tươngđươngchứcvụthủtướng.CònNguyễnVănThiệulàChủtịchỦybanlãnhđạoquốcgia,tươngđươngQuốctrưởng.

LúcnàytìnhhìnhchínhtrịởSàiGònrấtrốiren,đặcbiệtcáccuộcxungđộtgiữaCônggiáovàPhậtgiáo.MặtkhácchínhquyềnSàiGònhầunhưmấtsựkiểmsoátmiềnTrungnằmtrongảnhhưởngcủatrungtướngNguyễnChánhThi.NguyễnVănThiệukhônkhéonúpsau“vaitròtượngtrưng”ChủtịchỦybanlãnhđạoquốcgia,đẩyNguyễnCaoKỳraphíatrướcnhậntráchnhiệmgiảiquyếttấtcảcácthứrốiren.ThiệunghĩrằngKỳsẽtiêumauytínvàlúnlầytrongtìnhhìnhtrướcmắt.VậylàôngtakhôngcầnrataycũngloạiđượcKỳ.

3.Chuyếnxuấtngoạiđầutiênvớitưcáchnhàbáo

Quyềnhànhvôtay,NguyễnCaoKỳhànhxửmộtcáchhếtsứcmạnhbạo.Lúcnàycáctướnglãnhthếhệtrước,cóảnhhưởngngaysaungàyđảochínhchếđộDiệmđãlầnlượtbịloạirakhỏisânkhấuchínhtrịmiềnNam.TrướckhitướngNguyễnKhánhđilàm“đạisứlưuđộng”,thậtsựlàlưuvongtạiMỹ,thìtrungtướngTrầnThiệnKhiêmngày4-10-1964cũngđãlênđườngthựchiện“chuyếnviếngthămthiệnchí”mộtsốnướcchâuÁvôthờihạn(ôngbắtđầucuộcsốnglưuvongkhádàihạntạiĐàiLoan).Banlãnhđạo“Tamđầuchế”doNguyễnKhánhdựnglêncuốitháng8-1964gồmôngta,tướngKhiêmvàtướngDươngVănMinhchỉtồntạingắnngủi.SauNguyễnKhánhvàTrầnThiệnKhiêm,đếnlượttướngDươngVănMinhbắtbuộcrờiSàiGònvàsốnglưuvongtạiTháiLan.

NhânvậtNguyễnCaoKỳlúcđầuđượcngườiMỹxemnhưmộtnhânvậtlãnhđạotrẻvàtriểnvọngtrongnhómtướngtámàbáochíMỹvàPhápgọilà“LesjeunesTurcs”(Lựclượngtrẻđanglên).NhưngsauđótướngKỳmấtdầnsựtựtintưởngcủaTòaBạchỐc.NguyễnCaoKỳănnói

bộctrựcvàkhábạtmạng.Vớinhữngaicócơhộigầngũiông,cóthểnhậnrakhíacạnhthẳngthắntrongconngườicủaông.NhưngsosánhvớiNguyễnVănThiệubìnhtĩnh,tínhtoánvànhiềumưumô,NguyễnCaoKỳbịngườiMỹđánhgiálàhờihợtvàbốcđồngtrongcáctuyênbốvàhànhđộng.Ôngdễđểlộranhiềusơhởchođốithủkhaithác.NguyễnVănThiệulàtướnglàmchínhtrị,cómộtđờisốngkínđáohơn,ănnóikỹlưỡngtừnglời,cònNguyễnCaoKỳvừavõbiềnlại“nặngphầntrìnhdiễn”.Mỹnhậnrahọkhó“nắm”KỳhơnThiệu.VớiKỳ,họphảiđốiđầutrướcnhiềubấttrắchơn.ChínhvìvậycuốicùngMỹchọnNguyễnVănThiệuđưavàovaitròtổngthốngchứkhôngphảiNguyễnCaoKỳ.ĐólàmộtmốihậnkhôngbaogiờphaicủaKỳđốivớingườiMỹ.

TôicómộtsốlầngặpcảhaingườinhưngkhôngđixahơnmốiquanhệcôngkhaivàchínhthứcgiữamộtnhàbáovàsauđómộtdânbiểuQuốchộivớinhữngngườiđangnắmquyền.RiêngNguyễnCaoKỳ,khiôngkhôngcònchứcvụnàonữa,hoàntoànbịMỹvàNguyễnVănThiệuloạirakhỏiguồngmáyquyềnlực,tôicódịpgặplạiôngmộtcáchtìnhcờmộtbuổitrưa(năm1974)tạiCLBXẹcTây,tứcCSS(CercleSportifSaigonnais,naylàCungVănhóaLaoĐộng).Lúcđótôiđangchơitennisởsânsố1.ÔngKỳvàoXẹccũngvớiýđịnhđánhtennis.ChínhôngKỳgợiývớitôiđấumộtset.ÔngKỳchơiquầnvợttrướctôikhálâu;tôichỉbắtđầutậpđánhtừnăm1971tạiCLBCSV(CercleSportifVietnamien,naylàCLBHồXuânHương).Trậnđấutháchthứcấycócáđộ,tôithắngvớitỷsố6-3.Ôngvuivẻralệnhchocácđànemkhôngquânbắtđộtheoônggomtiềnthanhtoántrậnthuaấy.

TrởlạigiaiđoạnNguyễnCaoKỳlàmChủtịchỦybanhànhpháp(thủtướng)cólắmchuyệnđểkểkhiôngmớinhậmchức.ChínhphủKỳlàchínhphủduynhấttạiSàiGònđãraquyếtđịnhđóngcửatấtcảcácbáongày(lúcđóSàiGòncókhoảng40tờbáongày).ĐâylàlầnđầutiênSàiGòntrảiquanhữngngàykhôngcóbáo!

…KhiKỳchobáochíxuấtbảnlạithìchỉcó12tờđượccấpphép.ÔngKỳhôhào“thắtlưngbuộcbụng”vàchốngthamnhũngnhưngđànemcủaKỳnắmtycảnhsátởcácquậnSàiGòn–ChợLớnlànhữngconcámậphốilộvàthamnhũng.Mặcdùthế,tướngKỳvẫnmuốnmìnhnổibậttrongvaitròchốngthamnhũng.Ôngđãchọnmộtmụctiêuchoýđồcủamình:đólàTạVinh,mộtdoanhnghiệpngườiHoagiàucónổitiếngởChợLớn.TheochínhphủcủaKỳthìTạVinhphạmtộiăngiansắtthépởmộtcôngtrìnhxâydựngchoquânđộiMỹmàTạVinhđãtrúngthầu.SắtthépănbớtnàyđượcTạVinhtuồnrachợđen.

Một“pháptrườngcát”dựngtạibờtườngtrụsởhỏaxa,nằmbênhôngbùngbinhchợSàiGònđượcchínhphủKỳquảngcáonhưmộtbiểutượngchốngthamnhũng.ChínhtạiđâyTạVinhbịđemrahànhquyết.

TướngKỳchốngthamnhũngnhưngmỉamaithay,ônglạibịchínhbáochíMỹtốcáonằmtrongdanhsáchcáctướngtáSàiGòntrước1975cóthamgiavàobuônbánmatúy.Đểthanhminhdưluậntốgiácnày,trongcuốnhồikýmớinhấtcủamình(Buddha’sChild–Đứaconcầutự),ôngKỳkểrằngôngcómộtngườichịruộtlớnhơnông10tuổi,một“concừughẻ”tronggiađình,tênlàNguyễnThịLý,rờiViệtNamsangsốngtạiLàotừsauThếchiếnthứhai.Tạiđây,ThịLýtrởthànhmộttaybuônbánmatúy”.ÔngKỳnói:“ChínhdongườichịnàymàcódưluậnchorằngThịLývàtôicùnghợptácbuônbánmatúy”.ÔngKỳkểtiếprằngtrongthờikỳônglàmthủtướng,chịôngcótrởvềSàiGònvàđạitáNguyễnNgọcLoan,tổnggiámđốccảnhsát,nắmđượctinnàyđãtìmđếnphòngtrọcủaThịLýđểkiểmtra,lụcxét,nhưngkhôngthấygì!CómộtthựctếlàtráingượcvớinhiềutướnglãnhSàiGòngiàucókhiditảnranướcngoài,tướngKỳtrảiquamộtcuộcsốngthườngthiếuthốntiềnbạc…Nhưng,điềuđócóđủchứngminhsựtrongsạchcủaôngchăng?

Đầutháng10-1965,giámđốcSởbáochícủaBộthôngtinlàHoàngNguyênchotôibiếttrongdanhsáchcácnhàbáođượcmờithamgiachuyếnthămchínhthứcsắptớicủaChủtịchỦybanHànhphápTrungươngđếnĐạiHàn(tứcNamTriềuTiên)cótêntôi.ChuyếnviếngthămnàycủaNguyễnCaoKỳnằmtrongcuộcvậnđộngcủachínhphủSàiGòntìmkiếmsựủnghộcủacácnướcđồngminhtrongkhuvực.

Chưabaogiờđiranướcngoài,cơhộinàyđốivớitôithậthấpdẫn.TôicóhỏigiámđốcbáochíBộThôngtintạisaotôiđượcchọnvàodanhsáchnàyvàđượcôngtatiếtlộhếtsứcbấtngờ:ThủtướngKỳbảoNhabáochíphảimời“cáianhkýgiảNguyễnLýhayviếtbàichốngtôi”.LúcđótôikýbútdanhNguyễnLýtrêncácbàixãluậnvàphóngsựcủamìnhtrêntờBìnhMinhvàthườngchỉtríchchínhphủKỳ.BútdanhNguyễnLýkếthợphọcủatôivàhọcủavợtôi.

Nhưngngaylậptứctôisựcnhớmìnhđangtrongtìnhtrạng“khônghợplệquândịch”!Lúcấylệnhgọiquândịchcònđíchdanhtừngngười.Mộtbuổitrưađầunăm1965,tôingồitrướcsânnhàcủachamẹtôiởđườngNguyễnMinhChiếu(naylàNguyễnTrọngTuyển)thìcómộtngườiđếntìmgặpLýQuýChung.Tôihỏilạicóviệcgìkhôngvàđượctrảlời“CólệnhgọiLýQuýChungnhậpngũ”.DĩnhiêntôinóirằngLýQuýChungkhôngcóởnhàvàtừchốinhậngiấy

triệutập!Thếlàtừđótôibịliệtvàothànhphần“khônghợplệtìnhtrạngquândịch”,tứctrốnlính.KhitôivàoHọcviệnQuốcgiahànhchánh(1963),tôiđượchưởngquyềnmiễnquândịchtrongsuốtthờigiantheohọctạiđây.Nhưngquanăm1964nghỉhọc,đươngnhiêntôisẽbịgọinhậpngũnăm1965!Trongnăm1965,tôivẫnsửdụngtấmthẻsinhviênmàuvàng3sọcđỏcủaHVQGHCđểđốiphóvớicáccuộcchậnxétbắtquândịchtrênđườngphố.Lábùahộmệnhấykhôngcònhiệuquảnữakhibướcvàonăm1996.Vềmặtgiấytờchínhthức,hồsơởquânđộivàcảnhsát,thìtêntôibấthợpphápngaytừđầunăm1965.DođóvàothờiđiểmtôiđượcghitênvàodanhsáchkýgiảđiNamTriềuTiên(tháng10-1965)trênnguyêntắctôikhôngthểlọtquakhâulàmthủtụcởTổngNhaCảnhsátĐôthành.Lúcđầuvìsợlộchuyệntrốnquânđịch,tôicóýđịnhbỏcuộc.Nhưngsauđótôidòhỏivàbiếtđượccáckýgiảtháptùngtheothủtướngsẽđượccấpthônghànhcôngvụ,cónghĩalàmthẳngthủtụcởBộNgoạigiaochứkhôngquaTổngnhaCảnhsát.Nhưthếcókhảnăngtôikhôngbịlộ.

ChuyếnđiNamTriềuTiênlàchuyếnxuấtngoạiđầutiêntrongcuộcđờitôi.Nhưngđócũnglàmộtchuyếnxuấtngoạinhớđời.PháiđoànchínhphủViệtNamCộnghòaviếngthămchínhthứcNamTriềuTiêntheolờimờicủathủtướngnướcnày.Tháptùngđoàncóphóthủtướng(tướngNguyễnHữuCó)vàcácphunhâncùngmộtsốthànhviênnộicác.Điềukhôngthểtưởngtượngvềchuyếnđinàylà:Mộtpháiđoàncấpcaoquốcgianhưngđiđứngrấttựdovàvôtrậttự.Cácsĩquanđitheo“phò”chủtướngNguyễnCaoKỳđềuthuộcbinhchủngkhôngquân,bạnbèthânthiếtcũhoặcđànemtâmphúccủaôngtachonênbấtkểvấnđềtôntitrậttựtrongđoàn.KhichiếcCaravellevừarờikhỏisânbayTânSơnNhấtmộtlúcthìđoàntháptùngngồiphía

saumáybaygầnngaymộtdòngsòngbàibửuchơibằngđôlaMỹ.CólúcphunhâncủaThủtướngNguyễnCaoKỳ-bàĐặngTuyếtMaicũngrờiphòngVIPthamgiacuộcvuimộtcáchrấttựnhiên.Cácsĩquankhôngquâncaocấpđềulàbạncủahaivợchồngbà.NhưngcứramộtlúcthìbàKỳlạibịôngKỳgọivào!PhảinhìnnhậnrằngôngNguyễnCaoKỳkhitrởthànhThủtướngrấtítthayđổitrongđốixửvớibạnbècũcủaôngthờihànvi.

Tôicũngđượcmờithamgiasòngbạclưuđộngtrêncaomấyngànmétấy.Tôichỉmangtheokhoảng250USD,dovợgomgóptừđủthứtiền,kểcảmượncủachamẹ.Thếmàkhimáybaycòn25phútđếnHánThành(tứcSeoul)thìtôichỉcònvỏnvẹn30USD!TôichuẩnbịtinhthầnthamquanĐạiHànmộtcáchlànhmạnhvàkhắckhổ.Nhưngmaymắnđãtrởlạivớitôi.Khicòn10phútnữamáybayđápxuốngSeoul,tôithắnglạigầnđủsốtiềnđãthua.

TrongnhữngngàyviếngthămchínhthứcNamTriềuTiêncủapháiđoànchínhphủSàiGòn,ngườiđượcbáochívàdưluậnnướcnàychúýkhôngphảilànhânvậtchínhNguyễnCaoKỳmàlàvợcủaông.TôicònnhớhìnhảnhbàKỳmặcchiếcáodàimàuxanh“turquois”(ngọclam)đứngbêncạnhchồngtạisứquánSàiGònởSeoultrongcuộctiếptânchínhthứcđẹplàmsao!Khôngđềcậpcácmặtkhác,nóivềsắcđẹp,bàTuyếtMailàmộthoakhôi(trướckhitrởthànhvợcủaNguyễnCaoKỳ,bàđãlàmộthoakhôitronghàngngũnữtiếpviênhàngkhôngAirViệtNam).TuynhiênsắcđẹpcủabàkhôngđượcngườidânSàiGònvàmiềnNamngắmnhìnmộtcáchbìnhthườngvàthiệncảm.BàTuyếtMaikhôngcanthiệpvàocáccôngviệccủachồngvàcũngkhôngbịtaitiếnghốilộthamnhũngnhưcácbàvợtướngtákhác.Nhưngcáchbàxuấthiện–cólẽtheoýchồng–nhưmộtsiêungườimẫuhaymộtdiễnviênđiệnảnh,trướccôngchúnggiữalúcđấtnướcchìmtrongkhóilửađãgâynênsựdịứng,thậmchígây“sốc”đốivớisốđông.HìnhảnhbàKỳtừngmặcbộđồphicông,quầnáoliềnnhau,màuvàngnghệchóilọinhưmộtthứthờitrangcaocấpđibêncạnhchồngcũngănmặcnhưthế,khôngđượcngườidânSàiGònchấpnhận.

TrongchuyếnđiNamTriềuTiên,cómộtsựviệcliênquangiữaôngKỳvàtôimàđếnbâygiờtôivẫnkhôngquên:khiquânđộiMỹđưatoànchínhphủSàiGònthamquanbằngtrựcthăngmộtđiểmcaoởkhuvựcBànMônĐiếm(sátranhgiớiNam–BắcTriềuTiên),thờitiếtởđâylạnhdưới0độ,nhưngtôichỉmặcmộtáolenbêntrongvàmộtáovétbênngoài,dođókhôngđủđểchốnglạicáirétdữdội.LúcmọingườidừnglạitrướcmộtlềuđóngquâncủaMỹđểuốngtràngoàitrời,haihàmrăngcủatôiđánhlậpcậpthànhtiếngkhôngsaokềmlạiđược.TướngNguyễnCaoKỳđứngcáchtôichừnghaimétđộtnhiênquaylạihỏitôi:“Nhàbáokhôngmangtheopardessusà?”.Tôitrảlời:“Thưakhông”.TrướckhiđitôivẫnnghĩNamTriềuTiênlạnhcũngngangĐàLạtmàthôi!ÔngKỳlạiquaysangnóivớiviênsĩquantùyviêncủamình:“Cậuhãylấycáipardessusdưcủatôichonhàbáomặc”.Tôihếtsứcbấtngờ.Lúcđótôichỉlàmộtnhàbáomớivàonghềvôdanh.ChắcchắnôngNguyễnVănThiệusẽkhôngcómộtcửchỉnhưthế.NhưngcũngcầnhiểuthêmconngườicủaKỳđầynhữngmâuthuẫn:sựchânthànhchenlẫnvớinhữngcuộctrìnhdiễnkiểudiễnviênkịch;mộtmặtmuốnsắmvaingườihùngkiểuLươngSơnBạcnhưngcáchnóinăngđaotobúalớnvàkiểuănmặclậpdịlạitạochoôngmộthìnhảnhkhôngnghiêmtúc.Ôngđãtựchếchomìnhmộtkiểuáomặcriêng,nửalaiẤnĐộnửalaiTrungQuốcthờiMaoTrạchĐông!Ngày15-7-1965,trongmộtlúccaohứngNguyễnCaoKỳtuyênbốvớimộttờbáotiếngAnhrằngmộttrongnhững“thầntượng”củaônglàAdolfHilter,tênđộctàiĐứcquốcxãbịcảthếgiớinguyềnrủa!Nhưngsauđóônggặpsựphảnứngkịchliệttrongnướcvàquốctế,ôngKỳđãnóilạilàôngchỉngưỡngmộHilterởcáchHilterđoànkết

đượcdântộcĐức!

HãytrởlạichuyếnđicólắmchuyệnđểkểcủapháiđoànchínhphủNguyễnCaoKỳtạiNamTriềuTiên.Saumấyngàyviếngthămchínhthức,đoànchuẩnbịsánghômsaulênđườngtrởvềnước.NhưngchiềutốitrướckhigiãtừSeoul,mộtsốsĩquancaocấpthânthuộccủaôngKỳđãtìmgặpbàKỳ“đềđạtnguyệnvọngcủanhiềungườitrongđoàn”muốnởlạiSeoulthêmmộtngàyđểcóthờigian“shopping”.Từ“shopping”,tôiđượcnghelầnđầuđờimìnhtrongdịpnày.ÔngKỳtánđồngngay.SánghômsauthủtướngNamTriềuTiênđếnkháchsạnChosuncổkínhvớimụcđíchtiễnđưađoàncủaThủtướngSàiGònvềnướcđànhravềvàhômsauphảitiễnlại.TạiSàiGòn,việcpháiđoànNguyễnCaoKỳởlạiSeoulthêmmộtngàykhôngthôngbáokịpđếncácđoànngoạigiaonênphòngVIPởsânbayTânSơnNhấtđầynghẹtcácđạisứrađónpháiđoàntheođúngthủtụcngoạigiao.Vợtôicũngrađónhụt!ChẳngaihiểuchuyệngìđãxảyrabênSeoul.

ĐishoppingởSeoul,tôimuaíttràsâmvàmộtcáiđồnghồhiệuSeikolúcđórấtmốt.Chiếcđồnghồnàysẽcóriêngmột“lịchsử”củanó.

ĐoànrờiSeoulđúngngàylễSongthậpcủaĐàiLoan.TôinhớrấtrõngàynàyvìrằngkhimáybaysắpsửavàokhôngphậnĐàiLoantrênđườngvềSàiGòn,ởkhoangsaunhómsĩquantùytùnglại“kiếnnghị”vớibàKỳđoànnênđápxuốngTaipeichơi,vìhômnaylàlễSongthập(tứcQuốcKhánh)củaĐàiLoan.BàKỳthấycólývàvàophòngVIPnănnỉchồng.Khoảngmộtphútsau,ôngKỳxuấthiệntrướccửaphòngVIPvàthôngbáovớiđoàn:“ĐoàntasẽdừnglạiTaipeimộthôm”.ThếlàtạiSàiGòn,cácđoànngoạigiaocómặttạiphitrườngTânSơnNhấtlạilũlượtkéonhauravềmộtlầnnữavìthủtướngNguyễnCaoKỳlạidờingàyvề.Vàvợtôilạiđóntôihụtlầnthứhai.

TạiTaipei,khiđượcpháiđoànthủtướngViệtNamCộnghòathôngbáotừtrênmáybaycuộcviếngthămđầybấtngờ,chínhphủĐàiLoankhôngthểkhônglúngtúng.Vìđúngvàongàylễlớncủamình,ĐàiLoankhôngcònchỗtrongcáckháchsạnsangtrọngđểđónkháchởhàngquốcgia.RốtcuộchọđãphảikhẩntrươngdồnkháchởmộtsốkháchsạnđểdànhchỗchođoàncủachínhphủSàiGòn!Thậtkhôngthểtưởngtượngpháiđoàncủamộtchínhphủlạicóthểbấtchợtghénơinàynơikhácnhưmộttaydulịchba-lô.

Chưahết.SánghômsaucácđoànngoạigiaoSàiGònlạiđượcthôngbáodờingàyđónthủ

tướnglầnthứbavìrằngkhicảđoànđãngồivàomáybaychuẩnbịrờiphitrườngTaipeithìpháthiệnchiếcCaravellebịtrụctrặcbộphậnxăng.Maymàsựcốnàyđượcpháthiệnkịpthờinếukhôngthìkhôngbiếtchuyệngìxảyra!

Máybayphảicầnmộtngàyđểsửachữa.ThếlàđạidiệnchínhphủĐàiLoanlạiphảirướctrởđoànvàothànhphốTaipeivàlạidồnkháchcủahọlầnnữađểcóchỗdànhchođoàncủaôngKỳtátúcthêmmộtđêm.Sánghômsau,máybaysửachữaxong,đoànmớivềđếnSàiGòn.

ChuyếnđiranướcngoàilầnđầucủatôilànhưthếvàđâycũnglàdịpđầutiêntôitiếpcậnvớiôngNguyễnCaoKỳ.Cuộctiếpcậnnàyđểlạitrongtôimộtkỷniệmkhóquênvìcửchỉđẹpcủaôngnhưngmặtkháclạilàmộtsựthấtvọnglớnđốivớimộtnhânvậtđanglàđạidiệnmộtchínhphủ.

VớitôivànhiềungườiSàiGònlúcđóvẫntiếptụcảotưởngvàoôngTrầnVănHươngđểcómộtchínhphủđạidiệnmiềnNammộtcáchđànghoàng.MộtsốngườichorằngôngHươngsởdĩkhônglàmđượcviệcởcươngvịthủtướng(cuốinăm1964)làdosựcốtìnhgâykhókhăncủatướngNguyễnKhánh.NhiềungườitríthứcmiềnNamcoiôngHươnglàmộtnhânvậttrongsạch,ngaythẳng,khôngmàngdanhlợi.DùôngHươngđãbịNguyễnKhánhlậtđổvàquảnthúctrongmộtbiệtthựtạiVũngTàu,nhưngcáchọctròcủaôngtrongHộiLiênTrườngvẫnnuôihivọngđưaôngtrởlạichínhtrường.Tôicũngnghĩkhôngcómộtlựachọnnàokhác.TừNamTriềuTiêntrởvề,tôicùngmộtngườibạnđiraVũngTàutìmcáchthămông.TôimangbiếuchoôngnhữnggòitràsâmmuatừSeoulvànhândịpnàycảmơnôngđãtạođiềukiệnchotôixuấtbảntờSàiGònTânVăn(đãbịchínhphủPhanHuyQuátđóngcửa).LầntiếpxúcđầutiênấyvớiôngHươnggâychotôimộtấntượngmạnhmẽ.Ôngcómộtnghệthuậtchinhphụcngườiđốidiệnmộtcáchkhádễdàng.GiọngnóiNamBộcủaôngmộcmạc,thântình.Đốinghịchlạithânhìnhcụcmịchvàmộtcáibụngrấtto,nặngnềnhưmộtcongấulànhữngcửchỉnhỏnhẹ,tìnhcảmvàmộtnụcườirấthiềnlành.Trongkhinóichuyệnthỉnhthoảngôngphảihỏilạivìnghekhôngrõ.ÔngchobiếtôngbịbệnhlãngtaisauthờigianbịTây(Pháp)bắtnhốtkhiônghoạtđộngchốngPháp.VềcáibệnhlãngtaicủaôngHương,mãisaunàytôimớikhámphárarằngtaiôngbịnghễnhngãngmộtcáchcóchọnlọc:ôngngherấtbìnhthườngnếucâuchuyệnchẳngcógìlàmôngbấtbình;nhưngsẽnghễnhngãngngaykhiôngkhôngmuốnnghemộtnộidungnàođómàôngkhônghàilòng.

CuốicuộcviếngthămôngtạiVũngTàuhômđó,mộtsựkiệnbấtngờxảyrakhiếnchotôivô

cùngxúcđộng:ôngbảotôihãycởichiếcđồnghồtôiđangđeotrêntayravàliềnđóôngtháochiếcđồnghồtrêntayôngvàmangvàotaytôi.Mộtcuộctraođổivậtkỷniệmvôcùngvinhdựchotôi.Khitôirờikhỏibiệtthự,nơiôngHươngbịquảnthúc,gặplạingườibạnngồingoàiôtôchờtôithìmớihiểurằngđâykhôngchỉđơnthuầnlàmộtcuộctraođổi“vậtlưuniệm”vìcáiđồnghồSeikotôivừamuaởSeoullgiákhôngbằng1phần10sovớicáiđồnghồcủacựuthủtướngTrầnVănHương.Ngườibạncủatôilàmộtthầukhoán,rấtsànhđiệuvềcácloạiđồnghồ,nóichotôibiếtôngHươngđãđeovàotaytôichiếcRolexgiánhiềutrămđôla!Thìrangoàicửchỉtraođổikỷniệmđâycònlàmộtcáchkínđáobiếuchotôimộtmónquàkháđắttiền.Nhưngvớitôigiátrịlớnnhấtcủachiếcđồnghồđóvẫnlàvậtkỷniệmtừmộtngườimìnhtừngngưỡngmộ.

SauđónhiềulầntôitrởraVũngTàuthămông,tránhchoôngbớtcảnhcôđộcbởiítngườidámđếngặpôngtrongtìnhtrạngbiệtthựbịcanhgác,nhữngngườiluitớiđềubịchụpảnh.Cókhitôiracùngvợvàđứacontraiđầulòngcủatôi.Vợtôinấuchoôngăncáimónmắmvàraumàôngrấtthích.Cólầnthằngcontrailớncủatôi,LýQuíHùng,lúcđókhoảng4tuổi,nằmchungvớiôngHươngtrêncáivõngto(đượcngườithânđặtđanđặcbiệtchoông)đưatayrờvàobụngôngvàhỏi:“Ôngơisaocáibụngôngtoquá?”thìđượcôngHươngtrảlờimộtcáchrấthàihướclàmthằngnhỏkhoáichí:“Ôngnuốttrongbụngmộtconchó”.Vàothờiđiểmấy,ôngHươngmêhoặccảbathếhệtronggiađìnhtôi:chatôi,tôivàcontôi.NhưngrồinhữngdiễntiếncủasânkhấuchínhtrịnhữngnămsaunàysẽlàmlộramộtTrầnVănHươngrấtkhácvớinhữnggìgiớitríthứcSàiGònnghĩvềôngvàchờđợiởông.Thầntượng“Ônggiàgân”–ngườitayêumếngọiôngnhưthếnhữngnăm1964-1965–khisụpđổ,đãgâythấtvọngsâusắctrongnhiềungườitríthứcmiềnNam:“Ônggiàgân”thậtsựchẳnggângì!

KhitrởvềSàiGòn,tôilạiphảiđốidiệnvớithựctếkhônghợpphápvềtìnhtrạngquândịchcủamình.TừkhudâncưđôngđúcởCầuChong,TânĐịnh,mỗingàytôiđiô–tô–buýtđếnchợBếnThành,rồitừđâyđibộđếntòasoạnbáoBìnhMinhtrênđườngNguyễnTháiHọc.Chiềuvềcũngbằngô–tô–buýt.Phươngtiệnô–tô–buýtthườngtránhđượccácchốtcảnhsátchặnxétgiấytờquândịch.NhưngcómộtlầnxechạyngangchợTânĐịnhthìbịchặnlại.Cảnhsátrằnriàolênvàđứngbítcảhaicửalênxuống.Hànhkháchđượclệnhbướcrakhỏixetừngngườimột,cảnhsátnhìnmặttừnghànhkhách,aicònởtuổiquândịchthìbịxétgiấytờ.Tôinghĩtrongbụnghômnaymìnhhếtcửathoátrồi.Làmthếnàonhắntinchovợmìnhbiếtđâynếubịbắt?

Nhưngkhiđếnlượttôibướcxuốngxethìkhônghiểusaokhôngmộtnhânviêncảnhsátnàora

hiệutôiđứnglạiđểxéthỏi.ThếlàtôicứbướcxuốngxerồinhắmthẳnghướngchợTânĐịnhđicànglúccàngnhanh,vớisựhồihộpcóthểbịgọilạibấtcứlúcnào.Tôivẫnkhônghiểutạisaomìnhlạithoátkhỏicuộcchặnxéthếtsứcgắtgaođó.Cólẽtrênchuyếnxeô–tô–buýtấychỉcómỗimìnhtôilàthắtcàvạtmộtcáchtrịnhtrọng,khôngcódángvẻgìlàmộtkẻtrốnquândịchchăng?Cáithóiquenđilàmthắtcàvạt,dùtrongtúiđôikhikhôngcònmộtđồngnào–đãcứutôi?

Năm1965ấyđặcbiệthếtsứckhókhănđốivớicáigiađìnhnhỏbécủatôi.Trướcđó,khicònởchungvớichamẹtôitrongmộtbiệtthựtrênđườngNguyễnMinhChiếu(PhúNhuận)thìhầunhưchúngtôichẳngtốnkémgìriêng,thêmnữađồnglươngcủatôiởbáoBìnhMinhrấtkhá.Nhưngcuộcsốngchungkhôngkéodàisuônsẻvìmẹtôikhônghàilòngvớicôdâumàbàđãbịcontraimìnhápđặtphảicưới.Sựthiếukhéoléovàtếnhịcủatôitrongvaitròlàmconvàlàmchồngcũnggópthêmphầncăngthẳng.ChamẹtôikhôngđồngýchútnàoviệctôibỏhọcnửachừngtạiHọcviệnquốcgiahànhchínhvàlấyvợ.Thếlàcơngiậndữcủamẹtôiđổtrútlênvợtôi.Mẹtôichorằnglàmvợmàkhôngkhuyênlơnđượcchồng,đểchồngbỏhọcđilàmbáolàkhônglàmtrònvaitròlàmvợ!Trongconmắtcủamẹtôi,thủphạmlàmtôihưhỏng–cãichamẹlấyvợsớm,khôngđiPhápđểhọcthànhtài,bâygiờlạibỏhọcđạihọcnửachừng–chínhlàvợtôi.BàkhôngthểchấpnhậnviệcmộtcôgáinàođóbênquậnTư-mộtquậnlaođộng–độtnhiênxuấthiệnvà“bắtsống”thằngcontraitrưởngcủabà(!)

Vợtôidùcốgắnglàmtrònbổnphậnlàmdâunhưngvẫnkhôngthuyếtphụcđượcmẹtôi.Chamẹtôirấtphongkiến:contraicólỗihaybêbốiviệcgì,ôngbàkhônglarầycontraimìnhmàlạigọicondâulênhỏitội.Cónhữnglúcchatôigiậntôikhôngchịuxuốngnhàăncơmnằmluôntrênlầu,vợtôiphảithaytôilênxinlỗiông,cókhiphảiquỳlạyôngmớihếtgiậnvàxuốngăncơm!Dĩnhiêntốiđếnkhichỉcònhaivợchồngtrongphòng,vợtôikhôngthểtiếptụcnénnhịnnhữngđaukhổvàấmứcphảiòakhóc.Lúcấytôimới23,cònvợtôi22,nhưngchúngtôiđãcómộtđứacontraivàvợtôiđangmangthaiđứathứhai.

4.Ngườivợtừthuởsinhviên

Khôngthểkéodàitìnhhìnhnày,nửađêmmộtngàycuốinăm1964tôilénđưavợconrờikhỏinhàchamẹ,sangTânĐịnhtạmởchungvớimẹvợtrongkhichờthuêmộtnơinàođó.

Nơicuốicùnghaivợchồngtôithuêđượclàmộtcănphòngnhỏkhoảng12métvuông,trongmộtcănnhàcómộtgácgỗxómlaođộngCầuPhong(TânĐịnh).CănnhànàynằmsátkinhNhiêuLộcnướcđenngòm,bùnlầy,mùihôithốixônglênnồngnặc.Khimớiđếnnơinày,tôikhôngtưởngtượngđượcrằngmìnhcóthểởlạiđây.

NhưngvợchồngtôikhôngcólựachọnnàokhácvìthunhậpcủatôiởbáoBìnhMinhđộtngộtbịcắtphânnửa.Từ16trang,báorútxuốngcòn8trangdosốpháthànhsụtgiảm,tiềnlươngcủanhânviêncũngbịgiảmtheo.Nhưngkểcũnglạ,khiđãsốngđượcởnơinàyrồithìkhôngcònnghethấymùihôithốinữa.Cáimũiconngườitaluônphảithíchnghivớimôitrườngsốngmộtcáchtàitình.

Thờiđiểmnàytôirấtkhókhănvềtiềnbạc.Cóhôm,tiềnđixeô-tô-buýtcũngkhôngcó,tôiphảithậpthòởđầucầuthanggỗnănnỉmượntiềncôcongáinhỏcủabàchủnhà.Đứaconthứhaicủachúngtôisinhra(LýQuíDũng)bịsuydinhdưỡng.Mộtlầnnóbịbệnhnặngnhưngtrongnhàkhôngcótiềnđibácsĩ.Maymắnhômđómộtngườibạngáithâncủavợtôitìnhcờđếnthămvàđemcầmsợidâychuyềnđangđeođểchovợchồngtôimượn.

Cólúctôicóýđịnhđưavợcontrởvềnhàchamẹvìthấyvợconcựckhổquánhưngvợtôicươngquyếtkhôngchịu,nhấtđịnhtạodựngchođượccuộcsốngtựlập.QuỳnhNga(tênvợtôi)khônghềthanvancuộcsốngkhókhănvàđồnglươngítỏicủachồng.YêunhaunămtôicònhọcbanPhiloởtrườngJeanJacquesRousseau,tứcchưađậuTútài2vàlấynhaukhitôichưacómộtnghềngỗnggì,rõràngnàngchuẩnbịtinhthầnđểđốiđầutrướccuộcsốngđầykhókhănkhichọntôilàmchồng.

…TôigặpQuỳnhNgalầnđầukhiđixemcuộcđấubóngbànquốctếtạiNhàKiếng,lúcđólàtrụsởcủaTổngliênđoànLaocông(tổchứccôngnhâncủachếđộSàiGòn)trênđườngLêVănDuyệt(naylàđườngCáchMạngThángTám).BuổitốiđócómặtQuỳnhNgalàcháucủanhàvôđịchMaiVănHòa(gọiMaiVănHòabằngchú).KhigiađìnhcủaQuỳnhNgacònởKompongCham,MaiVănHòađượcchacủaQuỳnhNganuôiănhọcvàtậpđánhbóngbàn.TrướckhitrởthànhvôđịchmiềnNam,MaiVănHòađãtừngvôđịchNamVang(Campuchia).TrongbuổixembóngbàntạinhàKiếng,tôiđichungvớimộtngườibạncùnglớpvàchínhngườibạnnàyđầutiêntìmcáchlàmquenvớiQuỳnhNga,chứkhôngphảitôi,mặcdùtronglòngtôicũngrấtmuốnđượclàmquennàng.Khôngcótiềnnhiềutrongtúi,khôngcóôtônhưthằngbạn,tôitựthấymìnhthuatrướctrongcuộcchạyđuanày.QuỳnhNgakhôngcósắcđẹpkiểurựcrỡ,thu

hútngayởcáinhìnđầutiên,mànàngđẹpmộtcáchtựnhiên,nhẹnhàng.SauvàilầnđitheongườibạnsangchơibênnhàcủaQuỳnhNgaởquậnTư,tôicàngmếnnàng,nhấtlàởtánhtìnhrấtgiảndịvàthẳngthắncủanàng.Sựphôtrươngcủangườibạntôi,contraimộtcủamộtgiađìnhgiàucóởSàiGòn–mỗilầnđếnnhàQuỳnhNgađềutựláixehơihiệuMercedes,sẵnsàngtặngnàngnhữngmónquàđắttiềnnhưnhẫnhạtxoàn–vẫnkhông“lunglạc”đượcQuỳnhNga.Nàngdứtkhoáttừchốicácmónquàbấtthườngcủabạntôi.Tháiđộấycủanàngcànglàmrungđộngcontimtôi.

Lầnđầutôi“bạogan”mờiQuỳnhNgađixemchiếubóngởrạpMajestictrênđườngCatinat(bâygiờlàĐồngKhởi),trongtúitôichỉđủtiềnxetaxivàtiềnmuahaichiếcvé.Chamẹtôithuộcgiađìnhkhágiảnhưngôngbàrấtkhắtkhetrongviệcchotiềnconcái.Saunàykhiđãyêunhau,tôicókểlạichoQuỳnhNganghevề“tìnhhìnhtàichính”củatôiởbuổiđichơilầnđầutiênấy.Nàngcườivànóivớitôi:“Trongđầuemlúcđócũngcóthoángquathắcmắcsaoanhấykhôngmờimìnhđiuốngnướchayănkemsaukhixemchiếubóngnhỉ?”.Khiđãthànhvợchồngrồi,vợtôimớibiếtvàothờiđiểmmớiquennhau,trướcmỗitốiđichơivàmờinàngănnhàhàng,tôiđềulénlấytrongtủrượucủachatôimộtchairượungoạirồiđembánởChợCũ.TủrượucủachatôivơiđihaiphầnbathìcũngvừalúctôivàQuỳnhNgatrởthànhchồngvợ!

Conđườngđiđếnchồngvợcủachúngtôithậtvôcùnggaygo.Banđầu,cảmẹcủaQuỳnhNgavàchamẹtôiđềuchốngđối,mỗibêncólýdokhácnhau.Lýdovềphíachamẹtôitrướchếtlàvấnđềmônđănghộđối,thêmnữaôngbàkhôngmuốnconmìnhlấyvợquásớmkhôngtậptrungvàoviệchọchành.Vớiriêngmẹtôi,việcbàmấtquyềnchọncôdâuđầutiênlàcảmộtsựthấtvọngvàđaukhổ.CònvềphíamẹcủaQuỳnhNga,làmsaobàvuivẻđượckhingườicontraimuốnlàmrểcủabàchưacónghềngỗnggì.Vảlạibàcũngkhôngbiếtrõgiathếchàngrểnhưthếnào,ngoạitrừnghephongthanhchamẹcậutanhấtquyếtkhôngchịuchấpnhậncongáimìnhlàmdâu.QuỳnhNgalúcđóđãđilàm–thưkýhànhchánhởTổngnhaThanhniên(sauđótạiTòaĐôChính).Nànglàmộttronghainguồnthunhậpchínhcủagiađình.Nguồnthunhậpkiatừmẹnàng,làmcôngnhânmaythêuởkháchsạnCaravelle.Ngườianhlớnthấtnghiệpởnhà,cònbaemtraiđềucònnhỏđangđihọc.ChacủaQuỳnhNga,NguyễnBáLinh,làmộtnhàbáotừngcộngtácvớitờSàiGònMớinhưngđãmấtkhiQuỳnhNgađượckhoảng10tuổi.NếuQuỳnhNgađilấychồng,nhấtlàlấymộtanhchàngsinhviênnhưtôi,thìgiađìnhsẽmấtmộttronghainguồnthunhập.Bàcònâulokhôngbiếtcongáimìnhsẽcócuộcsốngrasaovớicậusinhviênvônghềnày!Nhưngmẹvợtôilàmộtngườiphụnữkhônghẹphòitính

toán,bàsốngtrảilòngvớimọingười,luônhysinhchoconcái.DođódùkhônghàilòngvềtôinhưngrốtcuộcmẹcủaQuỳnhNgavẫnkhôngnỡcựtuyệttôivìbàrấtthươngcongáimình.Bàlàmlơđểtôiluitớinhàkhátựdo.ThếlàcótuầntôiởbênnhàQuỳnhNgađếnbốn,nămngày,bấtchấpsựcấmđoáncủachamẹtôi.Bấygiờtôiđãthậtsựyêunàngvàquyếttâmcướinànglàmvợ-dùkhôngđượcchamẹtánđồngvàcũngkhôngbiếthaiđứasẽsốngbằngthunhậpnàokhilấynhau.Lúcđóthườngtrongtúitôichỉđủtiềnđưanàngđixemháthoặcănbòvòviên!

LúcnàychatôiđanglàmPhótỉnhtrưởnghànhchínhởtỉnhBaXuyên(tứcSócTrăng).KhivềSàiGònhaytintôivẫnđeođuổiQuỳnhNgavàởluônbênđó,ôngtứcgiậnđixehơixangquậnTưtìmđịachỉnhàQuỳnhNgavớiýđịnhtrựctiếpáplựcvớimẹcủaQuỳnhNgakhôngđểtôiluitớinữa.CólầnQuỳnhNgangồitrongnhà,núpsaucửasổnhìnrađường,sợrunlênkhithấychiếcôtôchởchatôichạyquachạylạinăm,bảylần,nhưngvẫnkhôngdừnglại.TôinóivớiQuỳnhNga:“Chaanhsẽkhôngvàođâu.Ôngkhôngcólýdochínhđángđểxôngvàonhàemtìmgặpanhhoặcgặpmẹem.Anhlàcontraichứđâuphảicongáiđâumàmắngvốn”.Nhưngthựctếchatôinghĩrằngcontraimìnhđãbị“mộtcôcongáisànhsỏi”rùquếnvàôngtựthấyphảirataycứucon.Chuyệnkhôngthểtưởngtượngđãxảyraítngàysauđó:chatôivàotậnnơilàmviệccủaQuỳnhNga(ởTòađôchính)vàgặpxếpcủanànglàtrungtáPhước,phóđôtrưởngnộianđể“tốcáo”rằngnữnhânviêncủaôngtađã“dụdỗcontraitôi”!TrungtáPhướclàngườiquenbiếtvớichatôi.Đểkhônglàmphậtlòngbạnmình,ôngtađãchogọiQuỳnhNgavàophònglàmviệcvàtrướcmặtchatôi,ôngđãnhẹnhàng“hỏitội”nàngchocólệ:“SaocháulạidụdỗcontraicủabácPhát?”.Tangiờlàm,gặptôiđếnrước,QuỳnhNgakhócsướtmướt,kểlạichuyệnvừaxảyravànói:“Chaanhđãlàmnhụcemngaytạicơquan.Emđâucònmặtmũinàođểtiếptụcđilàm?”

…Dùtôinàinỉcáchmấyvànóirõtánhtình,conngườicủaQuỳnhNgaxứngđángnhưthếnào,chamẹtôivẫnnhấtquyếtkhôngchịuchotiếnhànhlễcưới.NhưngngượclạimẹcủaQuỳnhNgavẫnchấpnhậntôinhưmộtchàngrểtươnglaivàđãtổchứcmộtbữacơmđạmbạcramắtgiađình.VàtừđótôiđượccoinhưconrểchínhthứccủagiađìnhQuỳnhNga.Thếlàtôiđànhtriểnkhaikếhoạchtổchứccuộcsốngriêng.Đầutiên,tôicốgắngtìmchomìnhmộtcôngviệc:tôiđicùngQuỳnhNgađếnmộtsốtrườngtưthụcxinvàodạymônPhápvăn.CácnơiđềutừchốivìcáibằngTútàiPhápcònmớitoanhcủatôichưacógìbảođảmvềkhảnăngđứnglớp.TôiđánhliềuthuêphầntrướcmộtcănphốgầnnhàQuỳnhNgađểtrựctiếpmởlớpluyệnPhápvăndànhchongườilớn.Ngàykhaigiảngcókhoảng10ngườiđăngkýnhưngdạyđượcnửa

thángchỉcònbangườitheohọc!LúcnàyQuỳnhNgacũngvừanghỉviệcởsởlàmtheoyêucầucủatôi.Lýdo:tôikhôngthểchịuđựnglâuhơncáitìnhtrạngcóquánhiềungườiđànôngtrongsởlàmđeođuổinàngđếntậnnhà.TrongsốđócómộttrungtáchiềunàocũngđếnnhàQuỳnhNga“trồngcâysi”.Tôibựcbộivôcùngnhưngkhôngbiếtcáchnàođểloạihắn.Nghĩmãitôimớitìmramộtcách:chờđúnglúchắntớivàvừangồivàoghếxa–lôngởnhàQuỳnhNga,tôitừngoàibướcvàochàohắnmộtcáchđầytựtin.Rồitôiđithẳngvàotrongbuồngvàmộtlátsautrởravớibộđồpyjama,ungdungđếnngồixuốngghếbêncạnhhắn.TôixửsựnhưmìnhlàchủtrongnhàvàlàchồngsắpcướicủaQuỳnhNga.SauđótôimớigọiQuỳnhNgađangcònởphíanhàsau:“Emơiróttràchokhách”.

Kểtừchiềuhômsau,khôngcònthấy“câysi”đếnmọcgiữanhàQuỳnhNganữa!

Vàrồichuyệnkhótránhgiữanamnữyêunhautựdođãxảyra.Mộtbuổisángđầunăm1962trongnhàchỉcònlạihaichúngtôi,QuỳnhNgasợsệtnóivớitôi“Emđãcó…”.TôikhônghoảnghốtnhưnglúngtúngkhôngbiếtphảilochoQuỳnhNganhưthếnàođâytrongnhữngngàysắptới.Suynghĩmãitôithấychỉcònmộtnướclàthửvềnóithậtvớichamẹxemsao.

Giậnconcãilờimìnhtựquyếtđịnhviệcchọnvợ,nhưngkhinghemìnhsắpsửacócháunội,cảhaiôngbàđềudịugiọng.Mẹtôibảoxinlỗichatôiđểôngđồngýtổchứcđámcưới.Tôiđãxinlỗivàquìlạychatôi.SauđóquyếtđịnhtiếnhànhđámcướirấtmauchóngvìQuỳnhNgađãcóthaigầnmộttháng.Đámcướiđượctổchứckhálớn,lầnlượttạihainơi:ởSàiGòn,nhàriêngcủagiađìnhtôivàởSócTrăng,nơichatôiđanglàmphótỉnhtrưởng.

Thờiđẹpnhấtvàcũnggaygonhấttrongđời–tôiđãsốngvớiQuỳnhNga(từ1961đến1985).Khikhôngcònlàvợchồngnữa,donhữngbấtđồngphátsinhtrongcuộcsốngchungkhôngthểgiảiquyết,chiataynhaunhưngchúngtôivẫnkínhtrọngnhauvàtấtcảđãdiễnrakháêmđẹp.Chúngtôihứavớinhauvẫnlàbạntốtcủanhau.Thờigianđãchứngminhđúngnhưthế.Dùsaunàyvìhoàncảnhđặcbiệt,tôiphảiđithêmhaibướcnữa(ngườivợthứhaicủatôi–CúcPhượng–mấtvìbệnh)nhưnggiữatôivàQuỳnhNgaluôngiữmộtquanhệrấttốtđẹpvàtìnhnghĩavớinhau.QuỳnhNgavẫnduytrìmộtsựquantâmđặcbiệtđốivớitôivàgiáodụccáccon(bốntrai,mộtgái)luônyêuthươngvàchămsócchacủachúng.Nhờvậydùcuộchônnhânthứnhấtkhôngđượctrọnvẹn,nhưngnhữngdằnvặt,mấtmáttìnhcảmcũngđượcgiảmthiểutốiđachocảhaiphía,nhấtlàchocáccon.

QuỳnhNgalàmộtmẫuphụnữkháđặcbiệt,khôngcoinặngđồngtiềnvàdanhvọng.Gắnbóvớichồng,nànggắnbóvớicảlýtưởngcủachồng,sẵnsàngchấpnhậnmọibấttrắcvàhysinh.Trongthờikỳhoạtđộngchínhtrịđốilậpcủatôi,cónhữnglúcnhàriêngbịcảnhsátchìmtheodõivàbaovâyngàyđêm,nàngbìnhtĩnhchịuđựngmàkhônghềthởthan.SautờSàiGònTânVănlàtờbáođầutiêntôilàmchủnhiệmdochatôitàitrợ,cáctờbáosauđótôixuấtbảnđềudotiềncủahaivợchồngvaymượn.MỗikhichínhquyềnThiệuralệnhđóngcửamộttờbáotôibỏtiềnralàmlàcoinhưthêmmộtlầntrắngtay,nợnầnlạichồngchất.Khitựkhaithácmộttờbáo,tôimượntrướccácnhàpháthànhmộtsốtiền,tiềnmuagiấyđểinbáocũngđượctrảchậmcókhinăm,bảysố,còntiềnnhàinđược“gốiđầu”ítnhấthai,bakỳin.Dođóvốnbỏracũngkhôngbaonhiêu,thếnhưngvớikhảnăngtàichínhvàcáisứccủachúngtôilúcđóthìmỗikhibáobịđóngcửalàcảvấnđềgaygo.Nhưngchẳngbaogiờnàngthanvanhayhỏitôilàmbáonhưthếđểlàmgì.QuỳnhNgachỉbiếtmộtđiềulàchồngmìnhhànhđộngvìmộtlýtưởngnàođó,chắcchắnlàđẹp,khôngnhằmlàmgiàuhaythulợiriêng,nhưngđượcbạnbèthânthiếtủnghộ,nhữngngườichungquanhvàđộcgiảtánđồng.Cólần,khitôilàmtờTiếngNóiDânTộc(1966),nửachừnghếttiềnmuagiấyđểtiếptụcinbáo,đầuóccănglênchưabiếttínhsao,thìvợtôiđưaraýkiến:HãybánchiếcôtôFIAT125(domộtngườibạnvừagiúpmuatrảgópkhôngđầyhaitháng),đểcótiềnmuagiấy.TờTiếngNóiDânTộclàtờbáoduynhấttrongcáctờbáotôibỏtiềnralàmcóhivọngphấtlên.CóthểTếtnămđó(1967)sẽlàcáiTếttốtđẹpchotờbáovànhấtlàchoanhemcôngnhânsắpchữ.Khitôixuốngphòngsắpchữtheodõiviệclêntrang,anhxếptypônóivớitôibằnggiọnggầnnhưvannài:“AnhChungơi,tờbáođangbánrấtchạy,anhráng“dịugiọng”choquacáiTếtnàyđểanhemtránhlậnđận”.Nhưngsốphậnkhắcnghiệtđãđịnhsẵn,khônglàmsaonétránhhay“dịugiọng”,mộtsựkiệnchínhtrịxảyrabuộctờbáophảinóilênchínhkiếncủamình.ĐólàvụánChâu–Hồ-Trúc.CảbađềubịtòaáncủachínhquyềnNguyễnVănThiệukếtántửhình.Haingười–dânbiểuTrầnNgọcChâuvànhàbáodânbiểuHoàngHồ-bịcoilàhoạtđộngchocộngsản,cònngườithứba,cũnglàdânbiểu,anhPhạmThếTrúc,bịghéptội“phảnquốc”vìđãđốthìnhnộmNguyễnVănThiệutrongmộtcuộcbiểutìnhphảnchiếnởTokyobênNhật.TôiphảnđốisựkếtáncủatòaánchínhquyềnSàiGònvàtrongmộtbàibáotôiđặtvấnđề:đấtnướcđangbịchiađôi,vậyTổquốcởđâuvàhọđãphảnlạiTổquốcnào?

ChínhphủNguyễnVănThiệuđãtrảlờicâuhỏicủatôimộtcáchrấtđơngiản:đóngcửatờbáoTiếngNóiDânTộckhichỉcònkhôngđầymộtthánglàTếtđến!TôichẳngthanphiềngìcáiquyếtđịnhcủachínhphủThiệuvìnónằmtrongluậtchơicủachínhtrường.Đốiđầuvớithếlựccầmquyềnlàđươngnhiênphảihứngchịunhữngđánhtrảcủanó.Biếttrướcnhữnghậu

quảấynhưngtôivẫnkhôngcưỡnglạiđượccáixuthếphảiđứngvềphíangườidân–phầnđôngchốngchínhquyềnThiệu,chốnglạichínhsáchcanthiệpcủaMỹtạiViệtNam.Cáixuthếấychảytronghuyếtquảntôinhưthểmộtdòngthác.Nócuốntrôicáctoantínhriêngtưvàquyềnlợicánhân,mặcdùlúcấytôikhôngýthứcđượcrõràngdòngthácấysẽđưamìnhđếnđâu.

Nhưngkhigặplạicácanhemsắpchữ,tôithấyxótxavôcùng.Tếtnàyhọkhôngcónhữngmóntiềnthưởngkhakháđểmangvềchogiađình.Vớivợtôi,hìnhnhưnàngđoántrướcnhữngbấttrắcluônchựcchờcáchoạtđộngcủachồngnênnàngkhôngtỏrabấtngờmàngượclạinàngcòntánđồnglậptrườngcủachồng.CáixeFIAT125baymất,tôikhôngtiếcnó,nhưngnhiềunămsaunàytôivẫntựhỏimìnhcóthểchọnmộttháiđộnàokhácmềmdẻohơnđểvẫngiữvữnglậptrường,tránhđượcchoanhemcôngnhânsắpchữmộtcáiTếtkhókhăn,lạiđồngthờiduytrìđượclâudàihơnmộtcôngcụđấutranhchodânchủvàhòabình?

Suốt10nămchồnglàmdânbiểuQuốchội,QuỳnhNgavẫnsốngvàsinhhoạtrấtgiảndị,thờigiancủanàngchủyếudànhchochồngcon,cáithúđammêduynhấtcủanànglàquầnvợt.Nàngvẫnlànàng,chẳngthayđổibaonhiêusovớicôgáimàtôiquenbiếtởbênquậnTưngàynào.Nàngkhôngsesuavàtụtậpvớicácbà,cáccôthuộcxãhộitrưởnggiảSàiGòn.Chiếcáodàivẫnluônlàcáchănmặcquenthuộccủanàng.

Mỗikhitôilàmchủnhiệmmộttờbáohoặcthuêmanchettemộttờbáonàođótiếptụclàmbáo,QuỳnhNgađềuđảmnhậnvaitròngườiquảnlýcủatờbáo.Trongquanhệvớicáckýgiảlàmviệcvớichồng,QuỳnhNgaluôntạođượctìnhcảmthânthiết,gắnbó.Cáicảnhcảnhsáthùnghổđếnbaovâynhàinvàtòasoạntịchthubáo,phátungcácbảnkẽmmỗikhitờbáocóbàichốngchínhphủ,chẳngxalạđốivớinàng.Tinhthầncủanàngkhônghềbịlunglạc.Mỗikhibiếtbáosắpsửabịtịchthu,nàngtổchứctuồnbáorangõsaunhàinđểbánvớtvátphầnnào(báobịtịchthuthườngbánrấtchạy!)

LàmộtngườitrựctínhnêntínhcáchcủaQuỳnhNgacũngkháđặcbiệt.Nàngthườnghànhđộngtheobảnnăngvàsởthíchcánhân,đôikhibấtkểnhữngràngbuộchaykhuônphépchungnênlàmtôinhiềuphencũngphảiđiênđầu.TôikhôngthểquênđượcnhữngchuyệnxảyratrongchuyếnthamdựHộiliênhiệpcácđạibiểudâncửchâuÁ(APU)năm1967tổchứctạiBangkok.Vợcácdânbiểunghịsĩdựhộinghịcũngđượcmờitháptùng.LúcđóQuỳnhNgađangmangthaiđứacongái(LýQuỳnhKimTrinh)mộttháng.Ngàyđầuthànhviêncácđoàn

(cócảcựuThủtướngNhậtKisibấygiờlàThượngnghịsĩ)đượcNhàVuaTháiLanvàHoànghậumờidựtiếptântạiHoàngcung.Cácđoànđềuxuấtpháttừkháchsạnđúnggiờ,duychỉcóvợtôichậmtrễmặcdùtôiliêntụcthúchốinàng.Nàngkhôngchịuhiểurằngdựbuổitiếptân–“reception”–củaNhàVuahoàntoànkháccác“reception”bìnhthườngmàkháchcóthểđếntrễcũngkhôngsao.Cònlạichỉhaivợchồngtôi,xecảnhsátTháidẫnđườngphảichạytrêntuyếnngượcchiềuđểhạnchếsựtrễnải.KhichúngtôivàoHoàngcungthìthànhviêncácđoànđãđứngxếphàngđâuđóngayngắnnhưngnhàvuavàhoànghậuvẫnchưaxuấthiệnvìbannghilễcònchờchúngtôi!Đứngvàohàng,tôinhưngườimọcđầygai.Nhưngsauđókhibuổitiệcbắtđầu,kháchmauchóngquênđicáilỗiquácỡcủahaivợchồngtôi.Chiếcáodàimàuxanhturquoise(ngọclam)vừavặnthânhìnhrấtthonthảcủaQuỳnhNgađãtrởthànhtrungtâmcủasựchúýđầythiệncảm.

TrongchuyếnđiBangkokcònxảyramộtchuyệntàytrờikhác:VợtôivốnkhôngthíchănđồTây,màcácmónănchiêuđãitrongsuốtmấyngàyởBangkokđềulàđồTây.NàngđangốmnghénnêncàngthèmăncácmónViệtNam.DođókhicảđoàndựHộinghịđượcđưađithamquankhuChợNổi(Floatingmarket),lúcchiếcthuyềnmáyđưachúngtôiđichạyngangmộtchiếcghebánhủtiếu,thếlàcơnthèmănởngườiđangốmnghénkhônglàmsaokềmchếđược.Nàngnhấtđịnhyêucầuchiếcthuyềnmáydừnglạichonàngănhủtiếu,bấtkểbịcảđoànbỏlạiđàngsau.Sốngvớinhaubiếttínhý,tôiđànhchiềunàngthôi.Chuyệnnàymaykhôngbịđoànpháthiện!

Cònkhinàngnổicơnghenlênthìchẳngcoitrờiđấtragì,dùđangdựbuổitiếptântạimộtsứquánđichăngnữa.Lầnđóchỉvìmộtcáibắttayvớimộtnữchínhkháchduyêndángnhưnghơilảlơi,nàngđãbuộctôiphảirờisứquánravềtứckhắc“nếukhôngsẽbùngnổchuyệnkhôngtốtlành”vì“tôikhôngthểkềmchếlâuđược”.CáitínhghentuôngcủaQuỳnhNganổitiếngtronggiớibạnbè,nhưngthẳngthắnmànóilỗiấydotôi.Nếutôilàmộtngườiđànôngnghiêmtúc,khôngyếulòngvớiphụnữ,khôngtáiđitáilại“tộilỗi”đốivớivợ,thìchắcchắnQuỳnhNgavẫngiữđượcsựthùymị,dịudàngthờicongái.Lấyvợlúccònquátrẻ,sựtòmòvềphụnữcònđầyắpkhátkhao,chonêndùrấtyêuvợ,tôivẫnkhôngthểgiữađượcsựthủychungđúngnghĩavớivợmình.Khichiataynhausau25nămchungsống,tôiđãnhậntráchnhiệmsựgãyđổvềmình,dùrằngchưabaogiờtrongsuốtthờigianchungsốngvớiQuỳnhNgatôilạicómộtcuộcsốngchungsongsongvớiaikhác.Đóchỉlànhữngcuộctìnhlãngmạn,nhữngdandíungắnngủinhưngkhôngthểđixahơngiớihạnmàtôicốgắngđặtra,bởimìnhlàngườiđãcóvợvàvợmìnhchẳngcólỗilầmgìchomìnhđốixửtệbạc.Tôimaymắn,trongtìnhcảmriêng

tư,đãgặpnhữngphụnữluônýthứcvềhoàncảnhngườiđànôngmàhọđangyêuđểbiếttựkiềmchếvàdànhchonhaunhữngcảmnghĩtốtdùđãchiatay.Tôikhôngbaogiờcoinhữngquanhệđólànhữngchiếntích,màcoiđólànhữngrungđộngcontimmìnhkhôngnétránhđược,tráchnhiệmthuộcvềmình.

Vàkhichínhmìnhkhônggươngmẫu,tôithấykhóhướngdẫn,khuyêncanvợcáiđúngcáisaitrongcuộcsốngchung.Cứthế,nhữngcăngthẳngcứnổra,nhữngmâuthuẫnphátsinh,sựtươngkínhcũnggiảmdầnđểrồivẫncònyêunhaunhưngkhôngthểtiếptụcchungsốngvớinhauđượcnữa.Cuộctìnhlýracóthểkéodàimộtđờithậtđẹpvớibiếtbaonhiêukỷniệm,đànhkếtthúcsau25năm!Hômchúngtôichiataynhau,tôiđặtlênhaimánànghaicáihônđầytìnhcảmbiếtơn,bởivìcuộcđờitôitrong1phần4thếkỷsốngvớinàng,hơnphânnửasựnghiệpgâydựnglênlàdocônglaocủanàng.Tôirờikhỏinhàmangtheochoriêngmình“sựnghiệptinhthần”màcảhaiđãcốgắngxâyđắpvàchẳngđểlạigìđánggiáchonàng.Vàocáinăm1985cònđầykhókhănấy,giađìnhtôitaytrắnghoàntoàn.

Thếnhưng,mộtmìnhbươnchải,từmộtngườiphụnữnộitrợ,nàngcùngcáccondầndầnthoátquacácgiaiđoạnhếtsứckhókhănấyđểcuốicùngrấtthànhđạttrongngànhkinhdoanhnhàhàngởTP.HCM.Nàngvẫnlàmộtphụnữmàtôirấtkínhtrọng.

5.Conđườngtìnhcờđivàochínhtrị

Trởlạinhữngnămthángđầutiênrờigiađình–sốngriêngđầykhókhănởbênkinhNhiêuLộcnơinướcđenxìhôihám,đứaconthứnhìbịbệnhkhôngcótiềnđưađibácsĩ–bảnthântôiởtrongtìnhtrạngtrốnquândịch,maymắnmộtlầnthoátkhỏilướicảnhsát–dùnhưthế,nhưngthờikỳđóthậtsựkhônghoàntoànđentối.Trốnquândịch,nhưngtôicũngđãcódịpđitậnSeoul(NamTriềuTiên).Vàcũngởtrongtìnhtrạngkhônghợplệquândịch,tôilạiđượcmờilàmgiámđốcNhatácđộngtâmlýcủaBộThanhniênThểthao!Chuyệnkhótinấyxảyranhưthếnày:Năm1965,tôiđanglàmtổngthưkýtòasoạnbáoBìnhMinh,tôicóviếtloạtbàivậnđộngsựthànhlậpmộtđạihọcởmiềnTây.TôichỉtríchnộicácNguyễnCaoKỳcốtìnhkhôngthànhlậpđạihọctạimiềnTâyđểtiếptụcduytrìkhuvựcđồngbằngsôngCửuLongởtìnhtrạngdântríthấp,hạnchếsựpháttriểndânchủ.CùnglúcnàycómộtnhómtríthứcmiềnNamtêntuổinhưPhạmHoàngHộ,NguyễnVănTrường,LýChánhTrung,NguyễnVănHảo,HồNgọcNhuận,HồVănMinh,VõLongTriềucũngmởcuộcvậnđộngmạnhmẽđòithànhlậpđạihọc

miềnTây(banđầuchưaxácđịnhtênĐạihọcCầnThơ).NgườitựđứngraphốihợpcáccuộcvậnđộngnàylàkỹsưVõLongTriều.ChínhanhđãmờitôinhậpnhómvàthamgiacáccuộchộithảotổchứcởCầnThơđểgâyáplựcvớichínhquyền.VõLongTriềulàngườiCônggiáo,cóhậuthuẫntừTòaTổnggiámmục,thêmnữalúcbấygiờanhlàmộtgươngmặttríthứctrẻmiềnNamcókhánhiềuuytín,nênNguyễnCaoKỳchọnanhlàmđầucầuđểvớitớigiớitríthứcmiềnNammàphầnđôngdịứngphongcách“caobồi”củaôngvàđồngthờikhôngủnghộlậptrườnghiếuchiếncủa“nộicácchiếntranh”màôngđứngđầu.ThủtướngKỳ(chứcvịchínhthứclúcđógọilàChủtịchỦybanHànhphápTrungương)mờiVõLongTriềuvàonộicáccủamìnhvớitưcáchBộtrưởngThanhniên(chứcdanhchínhthứclàỦyviênThanhniên).ĐểlấylòngngườidânmiềnNam,ThủtướngKỳcũngraquyếtđịnhthànhlậpĐạihọcCầnThơ.

KhiôngVõLongTriềutrởthànhBộtrưởng,quatrunggianđạitáLêQuangHiền(anhruộtcủaliệtsĩLêQuangLộc),ôngmờitôithamgiaBộnày,lúcđầuởcươngvịphógiámđốcNhathểthao,nhưngtôitừchối.SauônglạimờitôivàochứcvụgiámđốcNhatácđộngtâmlý.CáitênNhanàyngherất“xôm”nhưngthựcchấtlàphụtráchtuyêntruyềnvàbáochí.NhanàycósẵntrongsơđồtổchứccủaBộThanhniêntừtrướckhiôngTriềuvềlàmBộtrưởng.

NgàyđầutiêntôivàolàmởBộThanhniên,đạitáHiềnđếntậnnhàrướctôibằngxeMercedes.CảxómnghèobênkinhNhiêuLộctòmòàoraxem.TrướckhinhậnlờilàmởBộThanhniên,tôicóývềnhàhỏiýkiếnchatôi.Ôngvẫnchưahếtgiậnvềchuyệntựýlấyvợcủatôivànhấtlàviệcnửađêmtôiđemvợcontrốnraởriêng.Khôngquaylạinhìntôi,tiếptụcđọcbáo,ôngnói:“Cóthằngđiênmớimờimàylàmgiámđốc!”.Vớiông,đólàmộtchuyệnkhótin,vìtrongconmắtcủaông,tôicònlàmộtthằngthanhniênhưhỏng.Phầnkhác,bảnthânôngtừtỉnhtrởvềSàiGònkhôngtìmđượccáighếgiámđốcdùngạchtrậtcủaôngngangvớimộtĐốcphủsứ(ngạchbậccaonhấtcủacôngchứcSàiGòntrướcđây).Thếmà“ôngcon”lạiđượcaiđómờilàmgiámđốcmộtNhahẳnhòi–làmsaotinnổi!

TrongthựctếviệclàmgiámđốccủatôiởBộThanhniênsuýtnữakhôngthành.Tôivẫnđangtrongtìnhtrạngbấthợplệvềquândịch.KhiBộtrưởngVõLongTriềukýxongquyếtđịnhbổnhiệmtôi,ôngmớibiếttìnhhìnhnày.Ôngcóhơitráchtôiđãkhôngchoônghaytrước.Nhưngthậtsựmụcđíchchínhcủatôikhinhậnlàmgiámđốclàmuốnhợpthứchóatìnhtrạngquândịchcủamình.Tôixửsựnhưthếvớingườitintưởngmìnhlàkhôngđúngnhưngđâylàcơhộigầnnhưduynhấtđểgỡbỏthếbícủatôi.Cũngnênnóirõthêmlýdotôi“trốnquândịch”:hoàntoànkhôngdosợcầmsúngrachiếntrườngmàlàsợchếtmộtcáchvônghĩa.Vàonăm1964,

chiếntrườngmiềnNamchưaácliệt.Tôimêlàmbáo,khôngmuốnniềmsaymêcủamìnhbịgiánđoạn,đólàmộtlýdo.NhưnglýdolớnhơnlàtôikhôngtìmthấytrongchuyệncầmsúngbảovệchếđộSàiGònmộtmụcđíchlýtưởng,mộtýnghĩanàođểdấnthân.

…Nếubiếttrướctôikhônghợplệtìnhtrạngquândịch,rấtcóthểôngTriềuđãkhôngmờitôithamgiaBộThanhniên.Cònkhiđãlỡrồi(đãcóquyếtđịnhbổnhiệm)nênôngphảitìmcáchhợpthứchóatìnhtrạngcủatôi.ÔngTriềucóquanhệkháthânvớiđạitáNguyễnĐìnhVinh,đổnglývănphòngBộQuốcphòng(lúcnày,BộtrưởngQuốcphònglàtrungtướngNguyễnHữuCó).NhờsựcanthiệpcủađạitáVinhvớiđạitáBùiĐìnhĐạm,giámđốcNhađộngviên,tôiđượccấpgiấytạmhoãnquândịchmộtkhóa(khóamàtôikhôngtrìnhdiện)vàphảitrìnhdiệnởkhóatới.Vànhưthếcoinhưtôiđượchợpthứctìnhtrạngquândịchbấthợplệtrướcđâycủatôi.Nếudiễntiếncácsựviệcbìnhthường,tôiphảinhậpngũtrongbốnthángtới.Điềutôikhôngthểnàongờlàcáigiấyhoãndịchấy,đếnđúnglúcđãgiúptôicómộtbướcngoặthếtsứcquantrọngtrongcuộcđờimình.

Ngày6-6-1965,Ủybanlãnhđạoquốcgia,mộtđịnhchếdoquânđộilậpragồmcáctướnglãnh,đứngđầulàtrungtướngNguyễnVănThiệu,đóngvaiquốctrưởng(cònthiếutướngKỳ,chủtịchỦybanhànhpháptrungương,đóngvaitròthủtướng)dướisứcépcủaMỹbuộcphảituyênbốtổchứcQuốchộilậphiến.SắclệnhtổchứcbầucửdotướngKỳkýhaituầnsauđó,ấnđịnhngàybầucửlà11-9-1966.ÝđồcủaMỹlàtạoramộtnềntảngpháplývàdânchủdochínhquyềnSàiGòn,từđósựcanthiệpcủaMỹvàoViệtNam,núpdướichiêubàitheoyêucầucủachínhquyềnSàiGòn,cũngcócơsởpháplývớiquốctế.

CảôngThiệuvàôngKỳđềuhiểurằngđâycũnglàlúcWashingtonsẽchọnchínhthức–tronghaingười,aisẽđứngđầumiềnNamvìtiếptheocuộcbầuQuốchộilậphiến,sẽlàcuộcbầucửtổngthống.NgườiMỹđượcchọnraứngcửsẽđươngnhiênđắccửvàovịtrínày.CuộcchạyđuagiànhảnhhưởngvàgâythếlựcgiữahaingườiđãdiễnrangaysaukhingàybầucửQuốchộilậphiếnđượccôngbố.ÔngThiệuvàôngKỳđềumuốnrằngđasốdânbiểutrongquốchộisắptớilàngườicủamình.Dođócảhaiphíađềutungrataychânđểtậphợplựclượng,đưangườiraứngcửvàoquốchội.Từkhilênlàmthủtướng,ôngKỳtìmcáchlấythêmhậuthuẫnởcánhtríthứcmiềnNamđể

lấpvàochỗyếunhấtcủamình.ÔnglàngườimiềnBắcdicưvàoNamnăm1954.NgườilàmtrunggianđắclựcchoôngKỳtrongýđồnàylàkỹsưBộtrưởngThanhNiênVõLongTriều.ChínhôngTriềuđã“thầydùi”chothủtướngKỳkýquyếtđịnhthànhlậpĐạihọcCầnThơ.Tôi

cũngđãchứngkiếnmộtnỗlựckháccủaKỳ,quatrunggianôngTriều,nhằmlôikéotríthứcmiềnNamvàochínhphủcủaôngta.ThờigiannàytôiđanglàmgiámđốcởBộThanhniên.ÔngTriềuthaymặtthủtướngKỳmờimộtnhómtríthứcmiềnNamnhưÂuTrườngThanh,NguyễnVănTrường,KhươngHữuDiểu,ÂuNgọcHồ,NguyễnVănBông,TrươngVănThuấnđếnnhàriêngcủatướngKỳnằmtrongmộtkhuđặcbiệtởsânbayTânSơnNhất.Tôicũngcómặttrongcuộcgặpgỡnày.ÔngNguyễnCaoKỳxuấthiệntrongbộđồbayphicông.Saukhinânglyvàcóvàilờithămhỏixãgiaovớikhách,ôngKỳđithẳngvàomụcđíchcuộcgặpgỡ.ĐầutiênôngthanphiềncụngoạitrưởngTrầnVănĐỗgiàquá,đihọpvớiMỹởHonolulu(đầutháng2năm1966)màhosùsụ,dođóôngmuốntrẻhóanộicác.ÔngcũngmuốnđínhchínhmộtcáchcụthểnộicáccủaôngkhôngphânbiệtNamBắcbằngcáchmuốnmờinhiềungườimiềnNamthamgiachínhphủcủaông.Đếnđâynhìnnhữngvịkháchngồitrướcmặtmình,ôngKỳnói:“Tôichínhthứcmờitấtcảquývịcómặtởđâythamgiachínhphủ.Quívịcầntrảlờiđồngýlàtôibổnhiệm”.Ngaylúcđókhôngaitrảlời“đồngý”vớiôngKỳ.Nhưngsauđó,nộicáccủaôngKỳcũng“kéo”đượcbốnngườimiềnNamthamgia:ÂuTrườngThanh(Bộtrưởngtàichánh),TrươngVănThuấn(Bộtrưởnggiaothông),NguyễnVănTrường(Bộtrưởnggiáodục),TrươngTháiTôn(Bộtrưởngkinhtế),khôngkểVõLongTriềuđượcbổnhiệmlàmBộtrưởngThanhniêntrướcđó.TướngKỳthathiếtmờiôngNguyễnVănBông,đanglàViệntrưởngHọcviệnQuốcgiaHànhchánh,làmbộtrưởngtạiPhủtướngnhưngôngBôngtừchối.CóthểtướngKỳkhôngbiếthoặcbiếtnhưngphớtlờ,sởdĩôngBôngkhôngquantâmtớilờimờicủaônglàvìchínhôngBôngđangnuôithamvọnggiànhlấychứcvụthủtướngcủatướngKỳ.HơnnữacònphảihiểukhuynhhướngchínhtrịcủaôngBônggầnvớitrungtướngThiệuhơnlàthiếutướngKỳ.Cólẽtrênthếgiớichưacómộtthủtướngnàomờingườithamgianộicácmộtcáchđộcđáonhưthế!

TrởlạicuộcchạyđuagiànhảnhhưởngtrongquốchộilậphiếngiữahaitướngThiệu,Kỳ,phíanàocũngtìmcáchđưangườicủamìnhraứngcử.ÔngTriềulàmộttrongnhữngđầumốitậphợpquânchotướngKỳ.Dĩnhiênkhilàmviệcnày,ôngTriềucũngnhằmcủngcốchomìnhmộthậuthuẫnriêngcóthểmặccảcólợichomìnhtrênsânkhấuchínhtrịsắptới.Theotôihiểu,ngườitàitrợchocácứngcửviêndânbiểuđượcôngTriềutậphợpchínhthứclàtướngKỳchứkhôngaikhác.RấtcóthểôngKỳđãlấytiềntừquỹđen(caissenoire)dànhchothủtướngđểchi.TrongsốnhữngngườiđượcôngTriềuđưavàodanhsáchứngcửcótôi.NhưngtrongkếhoạchbanđầucủaôngTriều,tôichỉđóngvaingườilótđườngtrongmộtliêndanhứngcửmàngườiđứngđầulàôngNguyễnBáNhẫn,mộtngườibạnthâncủaôngTriều,đanglàtổngcụctrưởngTổngcụctiếpliệu.

ThểthứcbầucửQuốchộilậphiến,theoliêndanhtỷlệ,tiếnhànhnhưsau:chẳnghạnnhưđơnvịtôiraứngcửlàđơnvị3SàiGòngồmcácquận4,6,7,8,cókhoảng250ngàncửtribầu5dânbiểu.Nhưvậytrênlýthuyết1dânbiểuđạidiệncho50ngàncửtri.Mỗiliêndanhứngcửgồm5người.Nếucóliêndanhnàolấyđượctấtcả250ngànphiếuthìgiànhtrọn5ghếdânbiểuvềmình,cũngcónghĩacả5ngườitrongliêndanhđềutrúngcử.Điềuđótrongthựctếkhôngthểxảyra.Liêndanhvềđầukhóđoạthơn2ghế,bởimuốnđoạt2ghếphảigiànhítnhấttừ75ngànphiếutrởlên(3ghếphảitrên125ngànphiếu).Cácliêndanhkếtiếpthườngchỉđoạtsốphiếu50ngàntrởxuốngvàgiànhtốiđa1ghế.Dođógầnnhưchỉcóngườiđứngđầuliêndanhmớihivọngđắccử.TrongliêndanhcủaôngNguyễnBáNhẫn,gồm5người,tôiđứngthứhaisauông.Tôikhôngcóthamvọngchínhtrịvàcũngchưaýthứcđượcvàoquốchộiđểlàmgìnênbìnhthảnchấpnhậnvaitrò“ngườilótđường”theoyêucầucủaôngVõLongTriều,lúcđóvừalàngườiđứngđầumộttậphợpchínhtrịcótênPhongtràoPhụchưngMiềnNam(PTPHMN).PTPHMNquitụmộtsốtríthứctrẻmiềnNam,phầnnhiềulànhàgiáo–họctròcũcủacácgiáosưLýChánhTrungvàNguyễnVănTrường.ÔngTriềuvàôngTrungđềulàngườiCônggiáovàlàbạnthânthiếtvớinhautrongthờiđiểmđó.Tôicũngcóthamgiaphongtràonàylúcbanđầu.CácliêndanhdoôngTriềuthúcđẩyraứngcửtạiSàiGònvàmộtsốtỉnhmiềnTâyđềutrươngbảnghiệuPTPHMN.Phongtràonàykhôngđềramộtcươnglĩnhchínhtrịrõràng,chủyếuchỉđềcaotìnhyêunướcchungchung,vàkêugọigópsứcphụchưngcácgiátrịtruyềnthốngcủamiềnNamViệtNam.VớisựhỗtrợtíchcựcphíasaucủathủtướngKỳ,ôngTriềuvànhữngngườibạnthânthiếtcủaôngnhưHồVănMinh,HồNgọcNhuận,HoàngNgọcTuệ,ĐỗNgọcYến,TrầnVănNgôcònthànhlậpmộtphongtràohoạtđộngxãhộicótênlà“Phongtràopháttriểnquận8”.Phongtràonàynhằmhôhàochínhquyềnvàdânchúnggóptaybiếncáckhuổchuộtthànhnhữngkhudâncưkhangtrang.

Chỉcònkhôngđầymộttuầnhếthạnnộpđơnứngcửthìxảyramộtsựkiệnhoàntoànbấtngờ:ôngNguyễnBáNhẫnthôngbáochoôngTriềuquyếtđịnhrúttêncủaông.LýdochínhthứcôngNhẫnnêurathậthếtsứclạ:mẹôngkhôngđồngýchoôngthamgiachínhtrị.Thậthưthếnàokhôngthểbiếtđược.Nhưnghậuquảlàthờigiancònlạiquácậnkề,ôngTriềuchỉcòncáchyêucầutôithayôngNhẫn,tứcđôntêntôilênvàtìmthêmmộtngườibổsungvàovịtríđộn(tôimờimộtnhàbáoHoavăncóquốctịchViệtNambổsungchođủdanhsáchnămngười).ViệcôngNhẫnrútlui,vớitôinhưmộtthứđịnhmệnh:nólàmthayđổidòngchảycủađờitôi.Từlãnhvựcbáochí,tôibướcsanglãnhvựcchínhtrịmộtcáchhếtsứctìnhcờ!Kếtquảliêndanhcủatôivềthứbavớikhoảng40ngànphiếu(đượcmộtghế)sauliêndanhcủadượcsĩLa

ThànhNghệ(cótrên75ngànphiếugiành2ghế)vàliêndanhcủaVănCôngĐính,mộtcựunghịviệnHộiđồngthànhphố(đượctrên50ngànphiếucũngchỉđược1ghế).Liêndanhvềthứtưcủamộtgiáoviên,ôngNguyễnVănSâm,giànhchiếcghếdânbiểucuốicùngcủađơnvịSàiGòn.Vàothờiđiểmnàyrấtítaibiếttôi,vìtôicònquátrẻ,chưatừngthamgiahoạtđộngchínhtrị,thờigianhoạtđộngbáochícũngngắnngủi–nênđạtvịtríthứbatrênnămliêndanhlàkhálắmrồi.Nếucuộcbầucửnàykhôngtheothểthứcliêndanhtỷlệthìchắcchắntôikhôngcóchúthivọngnào.MụcđíchcủathểthứcliêndanhtỷlệnhằmthànhlậpmộtquốchộilàmHiếnphápvớisựthamgiacủađạidiệnnhiềuđảngpháivàkhuynhhướngchínhtrịkhácnhau,dĩnhiênngoạitrừnhữngngườicộngsản.CuộcthamgiavàochínhtrườngmiềnNamcủatôibắtđầunhưthế-khôngdotôichủđộngvàvớiquánhiềutìnhcờkhôngthểtưởngtượng(nhưnghầunhưđềuthuậnlợichotôi).

Thếlàtrongvòngkhôngđầymộtnăm,từmộtsinhviênbỏhọcdởdang,trốnquândịch,mớitậptễnhvớinghềviếtbáo,tôitrởthànhgiámđốcởBộThanhniênrồibâygiờlàdânbiểuQuốchội!Lúcđótôitròn26tuổi.KhitôilàmgiámđốcNhatácđộngtâmlýtạiBộThanhNiên,dướiquyềntôicóhaichánhsự

vụ(tươngđươngvớitrưởngphònghiệnnay,cảhaiđềutốtnghiệpHọcviệnquốcgiahànhchánh.Mộtngườitốtnghiệpkhóa3(anhNguyễnDõng)vàmộtngườitốtnghiệpkhóa6(anhĐỗTiếnĐức).Tôicũnghọctrườngnàynhưnglạibỏngang;khóahọccủatôilàkhóa10,lúctôilàmgiámđốc,khóacủatôivẫncònmộtnămnữamớitốtnghiệp!Làmthếnàođểhaingườithuộcthếhệđànanhrấtxamình,tốtnghiệptrướcmìnhtừ4đến7năm,lạichấpnhậncộngtácdướiquyềnmình–quảthậtkhôngđơngiản.TôicònnhớngàyđầutiêntôiđếnbộThanhniênđểnhậnnhiệmvụ,anhĐỗTiếnĐức(saunàylàmgiámđốcTrungtâmđiệnảnhquốcgiaởSàiGòn)đãđưatôiđigiớithiệuvớicácnhânviêntrongNhavớimộttháiđộgầnnhưthiếukínhtrọngđốivớitôi–mộtcấptrênvừanhỏtuổiđời,lạihọcdướiôngquáxa.Tôibìnhtĩnhvàphớtlờnhưchẳngthấygìcả.NhưngliềnsauđótôichomờicảhaiôngchánhsựvụvàophòngtôivànhấnmạnhchohaiôngrõchứcvụgiámđốccủatôiđượcBộtrưởngtraolànhiệmvụchínhtrị(fonctionpolitique)chứkhôngphảimộtchứcvụthuầnvềhànhchính.VềmặtđiềuhànhhànhchínhcủaNha,haiôngvẫnlànhữngngườichịutráchnhiệmchính;cácvănbảnvàđềxuấtdohaiôngtrìnhkýphảicóchữkýtắtcủamộttronghaingười,chịutráchnhiệmtrướcvềmặtquycáchhànhchính.

Mộtthờigiansaucólệnhtổngđộngviên,mỗicơquanchỉđượcgiữlạimộtngườiởtuổiquândịchthuộcdiệngọilà“tốicầnthiết”.ÔngĐỗTiếnĐứcxingặptôiđểbiếtsốphậncủaôngra

sao.Ôngtrìnhbàyvớitôinếuôngkhôngđượctôixếpvàoloạinhânviên“tốicầnthiết”thìchoôngbiếtsớm,đểông“chạy”mộtnơikháccóthểgiữônglạikhỏiđiquândịch.Tôitrảlời:“ÔngĐứcyêntâm.NgườiđượcxếpvàoloạitốicầnthiếtởNhanàylàông,chứkhôngaikhác”.Khibướcvàophòngtôi,tôinghĩôngĐứcđangchờđợinhậnmộtcâutrảlờinhưthếbởiôngchưaquênđượctháiđộcủaôngtrongngàyđầuônggiớithiệutôivớinhânviêncủaNhanhưthếnào.

TạiNhatôiđiềuhànhcòncómộttạpchíchuyênđềthanhniêndonhàvănLêTấtĐiềuphụtrách.TôiđãtừngđọcvàthíchthúmộtsốtácphẩmcủaLêTấtĐiềunênkhigặpanhtrựctiếptạiBộThanhniêntôikhônggiấugiếmtìnhcảmcủamìnhdànhchoanh.

CũngchínhtrongthờigiantôicộngtácvớiôngTriềutạiBộThanhniên–thểthao,bóngđáViệtNamđạtđỉnhcaoởĐôngNamÁ:đoạtdanhhiệuvôđịchMerdeka,mộtgiảicóquimôtươngđươngvớiTigerCupsaunày.TôicóthamdựbuổichiêuđãicủaBộThanhniêndànhchođoànquânchiếnthắngmàcầuthủnổibậtlàTamLang.Nhưngcầnnóingay,vaitròvềmặtnhànướccủaBộThanhniênđốivớibóngđálúcđóhoàntoànkhác.SinhmệnhcủalàngbóngđỉnhcaohoàntoànnằmtrongtaycủaTổngcụbóngtròn,mộttổchức100%xãhộihóa.

KhitôivàoQuốchộisauđó,hànhtrangchínhtrịcủatôihầunhưchẳngcógì,vìtôichưatừngtrảiquamộtngàyhọcluậtvàchưatừngcónhữnghoạtđộngchínhtrịđúngnghĩa.Tuynhiênphảinóirằngthờigianhòanhậpvàolàngbáotrong3năm(từ1963đến1966)cũnggiúptôicómộtsốhiểubiếtvềtìnhhìnhđấtnướcvàhìnhthànhbướcđầutháiđộchínhtrịcủamình.LậptrườngcủatôitrongQuốchộiởnhữngngàyđầutiênlàsựkhẳngđịnhlạiquanđiểmchínhtrịmàmìnhđãtừngphátbiểutrênbáochí.DùđâylàmộtQuốchộilàmhiếnphápnhưngtôinghĩtrướchếtnóphảilàdiễnđàncủadânvàvìdânvàtiếngnóiquantrọngnhấtđốivớimộtdânbiểutrêndiễnđànQuốchộivàothờiđiểmđónhấtthiếtphảilàtiếngnóiđấutranhchodânchủvàcôngbằng,tiếngnóiđòichấmdứtchiếntranh,chốnglạisựcanthiệpcủaMỹvàoViệtNam.

6.VàoQuốchộilậphiến

BuổikhaimạcQuốchội,tôimờichatôivàQuỳnhNga,vợtôithamdựvớitưcáchkháchmờiriêngcủacánhântôi(mỗidânbiểuđắccửđượcmờihaingườikháchtrongbuổikhaimạc).Dùthếnào,đâycũnglàbướcthànhđạtđầutiêncủatôikhithamgiavàođờisốngchínhtrịSàiGòn,tôimuốnchatôivàvợtôiđượcchứngkiếnngàynày.Đócũnglàmộtcáchnhớơnsinhthànhcủachamẹvàcônglaocủangườivợđãchiasẻnhữnggiannanvàkhókhănbanđầuvớimình.NgồigiữakhungcảnhrộnglớncủaNhàhátthànhphố,lầnthứhaiđượcsửdụnglàmtrụsởQuốchội(lầnđầudướichếđộNgôĐìnhDiệm),tôivẫnchưahếtngỡngàngnhữnggìđãxảyravớimình.Tôibướcvàosânkhấuchínhtrịkhôngdochínhtôichủđộngmàdođịnhmệnhchọnlựamình.Tôikhôngthanphiềngìvềsự“chỉđịnh”nàycủađịnhmệnhvìtronghoàncảnhđặcbiệtcủađấtnướcrấtcầntiếngnóiởnhiềuphíavàtừnhiềuđấutrườngkhácnhauđểcómộtsứcmạnhtổnghợplònglaychuyểntìnhthếthìdiễnđànQuốchộicũnglàmộtmôitrườnghoạtđộngkháthuậnlợi.MặcdùnhiềulúcQuốchộiSàiGònkhiấykhôngkhácmộtnhàháthàikịchrẻtiềnvàlốlăng,nhưngtừdiễnđànnàycũngđãvanglênkhánhiềutiếngnóicủanhữngphầntửđốilập,củanhữngýthứcvậnnướctìmcáchthểhiệnnguyệnvọngcủangườidânmiềnNamkhôngchịutáchrờivớimiềnBắcruộtthịt,muốnđượcthấyTổquốchòabình,độclậpvàthốngnhất.

…Lúcđótôikhôngbaogiờngờmìnhsẽngồiluôntrongcái“nhàhát”ấyởCôngtrườngLamSơnsuốt10nămqua,qua3nhiệmkỳliêntiếp:1966-1967,1967-1971và1971-1975!Biếtbaotấntuồngđãdiễnraởnơinày.Chẳngthiếugìcả:từdânbiểubuônlịch“ởtruồng”đếndânbiểubuônbạchphiến,từnhữngmànđấumiệngđếnnhữngmànđấuđáthậtsựuđầusứttrán.Nhữngcuộcmuabánphiếunhưngoàichợtrờiv.v…Nóđúnglàsânkhấuthuhẹpcủamộtchếđộbátnháo,thamnhũng,mấtđịnhhướng,mỗilúcmộtsuytàn.Vàmànchỉhạxuốngsaungày30-4-1975.

PhongtràoPhụchưngmiềnNamdokỹsưVõLongTriềutậphọpcókhoảngbảyngườilọtvàoQuốchộilậphiến.Trong117dânbiểuđượcbầuởtoànmiềnNam,tôilàngườinhỏtuổithứhai(26tuổi)saunhàgiáoNguyễnHữuHiệp,đắccửtạiĐàLạt.MặcdùsốdânbiểucủaPhongtràoPhụchưngMiềnNamchỉcóbảyngườinhưngtôivẫnvậnđộngđượcsựliênkếtcủamộtsốdânbiểukhácđểthànhlậpkhốidânbiểuDântộc.TheonộiquicủaQuốchộilậphiến,bấtcứ

mộtnhómdânbiểunào,từ20ngườitrởlên,tựnguyệntậphọplạisinhhoạtchungthìđượcchínhthứccôngnhậnlàmộtkhối,đượcbầumộttrưởngkhối,mộthayhaiphótrưởngkhốivàmộtthưkýkhối.QuốchộidànhchokhốimộtvănphòngtrongtrụsởQuốchội,mộtôtôriêngvớitàixếchotrưởngkhối.Tạidiễnđànquốchội,trưởngkhốiđượchưởngquyềnưutiênphátbiểu(khôngchờthứtựđăngký)khiđạidiệnchokhối.Trong117dânbiểucóđủtấtcảcáctôngiáonhưCônggiáo,Phậtgiáo,Hòahảo,Caođài,Tinlành,đủcácthànhphầnnhưquânnhân,côngchức,giáoviên,doanhnhân,tríthức,cácđảngpháinhưViệtNamQuốcdânđảng,ĐạiViệt,TânĐạiViệt.DochưacóainắmtrọnquyềnlựctạimiềnNamvàothờiđiểmnày,cuộcđốiđầulúcngấmngầm,lúccôngkhaigiữahaitướnglãnhNguyễnVănThiệuvàNguyễnCaoKỳvẫnchưangãngũ,nêncólẽđâylàquốchộicónhiềuthànhphầnđộclậpnhấtsovớicáckỳQuốchộisaunày(1967-1971và1971-1975).ĐểthànhlậpkhốiDântộc,tôidựavào3thànhphần:cácdânbiểuPhụchưngmiềnNam,cácdânbiểuPhậtgiáovàmộtsốdânbiểuđộclập.Ngườitiếptaymộtcáchtíchcựcdựnglênkhốinày,khôngcóanhkhôngthểhìnhthànhkhốilàdânbiểuPhanXuânHuy,đơnvịĐàNẵng.LàmộtgiáoviêndạytoánnhưngthuộcthànhphầnđấutranhcánhtảtronggiớitríthứcmiềnTrung,đồngthờihoạtđộngtronghàngngũPhậtgiáochốngchínhquyền(thườngđượcgọilàPhậtgiáoẤnQuang),PhanXuânHuyđãthuyếtphụccácdânbiểuPhậtgiáovàmộtsốnhânsĩmiềnTrunggianhậpkhốiDântộc.ĐểthuyếtphụcmạnhmẽhơncácdânbiểuPhậtgiáogianhậpkhốiDântộcdotôilàmtrưởngkhối,dânbiểuPhanXuânHuyđưatôiđithămthượngtọaThíchThiệnMinh,ngườicóảnhhưởngkhálớntrongPhậtgiáoẤnQuang.

Nhưngchođếngầnhạnchótnộpdanhsáchcủakhối,chúngtôivẫnthiếumộtngườiđểkhốiđượccôngnhậnchínhthức.Ngườicuốicùngchúngtôitìmrađểbổsungchođủ20ngườilàôngGiápVănThập,chủtrườngdạyláixeởTânĐịnh,đắccửdânbiểuởđơnvị1SàiGònnhờnhữngphátbiểuồnàovàmịdân.Dânchủtheokiểutưsản,mộtthứtựdovôtổchức,thườngsảnsinhnhữngphầntửcábiệtnhưôngThập.Nhưngvẫncầnôngđểcóđủsốdânbiểuthànhlậpkhối.Thuyếtphụcôngkhôngphảidễdàng,lúcđầuôngđặtđiềukiệngianhậpkhốiphảiđượctraochứcTrưởngkhối,vậnđộngmãiôngmớichịuhạyêusáchxuốngcònphótrưởngkhối.Trongkhốicòncómộtnhânvậtđốilậprấtđượcbáochítheodõivàđưatinvìôngluôncónhữngtuyênbốchốngchínhphủmạnhmẽ:TrươngGiaKỳSanh,dânbiểuBìnhThuận.TôinhớôngKỳSanhđượcmờilàmcốvấnkhối.

TôiđượcbầutrưởngkhốivìsốdânbiểuPhongtràoPhụchưngmiềnNamđôngnhấtvàmặtkháctôicũngđượcsựủnghộcủacácdânbiểuPhậtgiáo.Khôngcôngkhaituyênbốnhưng

mặcnhiênkhốiDântộctrởthànhkhốidânbiểuđốilậpđầutiêntrongquốchộiSàiGòn,dolậptrườngchốngchínhquyềnquânsựvàchốngchiếntranh.DânbiểuPhanXuânHuynhiềulầnbịcáctờbáothânchínhquyềntốcáolàtaysaicủacộngsảnnhưnganhHuykhônghềnaonúng.Chúngcòntìmcáchbôilọanhbằngcáchtungtintạiquốchộivàtrênbáochírằnganhbịbệnhliệtdương!NhưngPhanXuânHuyđãphảncôngtrởlạingaytrongmộtphiênhọpkhoángđạibằngcáchlêndiễnđàncôngkhaiđặtvấnđề:Nhữngvịnàobảorằngtôibịbệnhliệtdươngthửđểcácbàvợđến“kiểmtra”tôithìbiếtngaysựthểnhưthếnào!

GiớiquânnhânđangchiphốichínhtrườngmiềnNamlúcđócóýđịnhđưavàohiếnphápmộtchươngriêngcôngnhậnvaitròlãnhđạomiềnNamViệtNamcủamộtHộiđồngquânsựtốicao.SốdânbiểuđànemcủacáctướngThiệu–Kỳrasứcvậnđộngchomụctiêunày.Phảnứngcủacácdânbiểuđộclậpvàđốilậpcũngrấtquyếtliệt.CụPhanKhắcSửuđượcbầulàmchủtịchQuốchộilàmộttrongnhữngtiếngnóicótrọnglượngchốnglạiýđồnàycủacácdânbiểugốcquânnhânvàthânchínhquyền.Phequânđộitổchứcnhiềucuộchộithảođểgâyáplựcvớiquốchội.BảnthântôiđượcmờithamdựmộtcuộcđốithoạivớisinhviêncaohọcluậtkhoamàmụcđíchlàvậnđộngchosựchấpnhậnmộtHộiđồngquânsựtrongbảnhiếnpháp.BuổiđốithoạinàyđượcchủtrìbởihaivịgiáosưhàngđầucủaĐạihọcLuậtlàNguyễnCaoHáchvàVũQuốcThúclúcđócókhuynhhướngủnghộphequânnhân.Cầnnóithêmrằngcácsinhviêndựbuổiđốithoạiphầnnhiềucũngđượcchọntheoquanđiểmcủalãnhđạotrường.Ởphíadânbiểu,ngoàitôicòncódânbiểu–bácsĩPhanQuangĐán.RấtmayôngĐáncólậptrườnggiốngtôiđốivớivấnđềnày:bácbỏmộtcáchthẳngthừngsựhiệndiệncủaHộiđồngquânsựtronghiếnpháp.Cuộcđốithoạiđôikhicăngthẳngnhưngvẫngiữđượckhôngkhíônhòa.

VớitưcáchtrưởngkhốiDântộc,gầncuốinhiệmkỳquốchội,tôicũngđượcHọcviệnquốcgiahànhchínhmờithuyếttrìnhvềbảndựthảohiếnphápcholớpCaohọc(ngạchđốcsự).Điềuđángnóilàcácsinhviêncaohọcdựbuổithuyếttrìnhcủatôiđềulàbạnhọccùngkhóavớitôitrướckhitôiđibỏhọcnửachừng.NgườichủtrìlàgiáosưNguyễnNgọcHuycũnglànhânvậtlãnhđạocủađảngTânĐạiViệt,thânchínhquyềnThiệu,chốngCộngvàrấtcóthếlựctronggiớiquânnhâncấptávàcôngchức.GiáosưHuycònlàmộtchuyênviênvềluậtHiếnpháp.ThậtkhôngdễdàngchútnàochomộttayngangnhưtôinóivềluậtHiếnpháptrướcôngthầydạymônhiếnphápvàvớinhữngsinhviênmàđánglýmìnhvẫncònphảingồihọcchungvớihọ.Nhưngsaugầnmộtnămthamdựkhôngbiếtbaonhiêuphiênhọpcủaquốchội,bànđibànlạitừngđiềucủaHiếnpháp–đượcnghetừnhữngphátbiểuchínhthốngcủanhữngchuyênviênluậtnhiềukinhnghiệmchođếnnhữngđềxuất,yêucầurấtthựctếcủacácdânbiểuthuộc

cácthànhphầnkhácnhau–hầunhưtôiđượctiếpcậnvớitấtcảcácngócngáchliênquanđếnluậtHiếnpháp.KhôngcócâuhỏihaythắcmắcnàomàkhôngđượcmổxẻtrêndiễnđànQuốchội.Nhờtrảiquacáitrường“đạihọcluật”đặcbiệtấy,tôiđãđốiđầukhásuônsẻvàthuyếtphụctrướcnhữngđồnghọccũcủamìnhtạibuổithuyếttrình.

Cũngtrongthờigiannày,vớitưcáchdânbiểuđốilập,tôiđượcTổnghộiSinhviênSàiGònmờithamdựcuộchộithảovềtìnhhìnhmiềnNamvàquốchộilậphiếntạitrụsởcủaTổnghộiởsố4DuyTân(naylàNhàVănhóaThanhniên).TôinhắclạicuộchộithảonàyvìđâylàcuộctiếpxúcđầutiêncủatôivớigiớisinhviênvàcũnglàlầnđầutôigặplinhmụcNguyễnNgọcLan.LinhmụccũnglàkháchmờicủaTổnghội.Tạicuộchộithảo,linhmụcLantỏrarấttảkhuynh,thỉnhthoảngtấncônglậptrườngcủatôilúcđócònkháônhòa.TôicònnhớchaLannhìntôinhư“mộtchàngthanhniênlàmchínhtrịtàitử”sẽkhôngđủsứcvàđủquyếttâmkiêntrìtheođuổiconđườngchínhtrịđốilậpcủamình.Ngàyhômsau,khibáochíSàiGòn,nhấtlàbáochốngCộngtườngthuậtcuộchộithảo,họlạitấncôngchủyếuvàotôi,tốcáotôicólậptrườnglậplờ.

TừcuộcgặpnhaulầnđótạitrụsởTổnghộiSinhviênSàiGòn,tôivàlinhmụcLansuốtcảchụcnămsaunày(chođếnngày30-4-1975)córấtnhiềucơhộihoạtđộngchungvớinhauvàthờigianđãtrảlờichochaLan“cáichàngthanhniêncóvẻlàmchínhtrịtàitử”ấycũngcóđủsựkiêntrìđểđiđếncùngconđườngđãchọn.

…ThờigianhoạtđộngkhoảngmộtnămtrongQuốchộilậphiếnđãtạođiềukiệnchotôitíchlũyđượcmộtsốuytínđốivớicửtriđãbầuchomìnhvàcảtrongdưluậnxãhộinóichung.Têncủatôixuấthiệnthườngxuyêntrêncácbáoquacácphátbiểuthẳngthắnvàmạnhdạntạiquốchội,dầndầnđượcnhiềugiớibiếtđếnvàủnghộ.BáochíSàiGònrất“mặnmà”vớicácbuổithảoluậnvà“đấukhẩu”trêndiễnđànquốchộivìloạibàitườngthuậtnàyrấtđượcđộcgiảưachuộng.Phầnnhiềucácbáođềudànhthiệncảmchocácdânbiểuđốilậpvàtỏracoithườngcácphầntửthânchínhquyềnmàhọgọilà“gianô”.ChínhsựthuậnlợinàytrongdưluậnvàtrênbáochíđãgiúptôisaunàytáiđắccửvàoQuốchộilậppháp(1967)màkhôngcầnphảidựavàomộtthếlựchayđảngpháichínhtrịnào.

TạiQuốchộilậphiến,saukhidânbiểuTrầnVănVănbịámsátởngãbaPhanKếBínhvàPhanĐìnhPhùng(naylàNguyễnĐìnhChiểu)–lúcđónhiềungườichorằngdobàntaycủatrungtáNguyễnNgọcLoan,tổnggiámđốccảnhsát–tôiđượcQuốchộibầulàmchủtịch“Ủybanđiều

travụámsátDBTrầnVănVăn”.Tôitiếnhànhcuộcđiềutramộtcáchhăngsayvàcũngrấtthơngây!ĐầutiêntôiyêucầuTổngnhacảnhsátphảicungcấpchotôichứngcứngườiámsátôngTrầnVănVănlà“Việtcộng”nhưtrungtáLoanđãcôngbốvớibáochí.TiếpđótôiđòiTổngnhatổchứcchotôibuổigặpriêngvới“thủphạm”VõVănEmmàkhôngcósựchứngkiếncủabấtcứngườithứbanào.

DiễntiếnbuổigặpdoTổngnhacảnhsáttổchứcngaytạiTổngnhacóvẻđápứngcácyêucầucủatôivớitưcáchlàchủtịchỦybanđiềutraQuốchội.ĐiềumàtôikhônghaybiếtlàđạitáLoanđãgiăngsẵncáibẫyởphíasau.KhitôivàogặpnhânvậtcótênlàVõVănEn,theoTổngnhalàngườiđãcầmsúngngắnhạsátôngVănvàthuốcsúngcòntìmthấytrênbàntaycủaVõVănEnlúcbịbắtcáchhiệntrườngkhôngxa,thìđúngnhưyêucầucủatôi:trongphòngriêngchỉcótôivàanhEn.TôibướcvàovàradấuchoEnkhôngnóigìcảvàđểtôikiểmtraxemtrongphòngcóđặtmáynghelénkhông.Ngoàimộtcáibànvàhaicáighế,trongphòngchẳngcómộtvậtnàokhác.Bốbứctườngcũnghoàntoàntrốngtrải.Tôikhôngthấychỗnàocảnhsátcóthểđặtmáy.CuộcnóichuyệngiữatôivàanhEncóthểtómlượcnhưsau:Enchorằnganhchỉláixemáychởmộtngườilạmặtthuêanh,cònngườicầmsúngbắnngồiphíasauanhđãtẩuthoát.Vềphầntôi,tôinóivớiEnnếuanhkhôngphảilàthủphạmthìphảicươngquyếtphảnđối,tốisẽgiúpanhlàmviệcđó.Nếukhôngphảnđốiquyếtliệt,họcóthểxửkínvàthủtiêuanh.

Vềnhà,tôichuẩnbịmộtbảntườngtrìnhđểngàymaibáocáovớicácthànhviêntrongỦybanđiềutravàsauđólàtrướcphiênhọpkhoángđạicủaquốchội.Thậtbấtngờ:sánghômsaukhivừabướcvàophònghọpQuốchội,tôithấytrênbàncủamỗidânbiểuđềucómộttậphồsơcủaTổngnhacảnhsátvớinộidung:“DânbiểuLýQuýChungđãxúigiụcVõVănEnphảncungnhưthếnào?”.KèmtheonhữnglờilẽlênántôivàđòiQuốchội“phảicótháiđộvớidânbiểuLýQuýChung”làmộttàiliệughilạinguyênvăncuộcnóichuyệncủatôivớibịcáoVõVănEn.Tàiliệughilạichínhxáccuộcnóichuyệntừnglời,điềuđóchứngtỏTổngnhađãtổchứcghibăngtoànvẹncuộcgặpnày.Saunàytôimớibiếttừthờiđóđãcónhữngthiếtbịhiệnđạinghelén,khôngcầnđặtmáythutrựctiếptrongphòng.

Trướcsựviệcquábấtngờ,trấntĩnhmộtlúclâutôimớitìmracáchgỡbí.TrướchếthồsơcủaTổngnhacảnhsátphổbiếntrongphònghọpQuốchộinhưnglạikhôngcóchữkýchophépcủaChủtịchQuôchội,nhưvậyđâylàmộttàiliệuphổbiếnviphạmnộiquicủaQuốchội.MặtkhácTổngnhacảnhsátđãviphạmnguyêntắcđãđượcỦybanđiềutrađềra:cuộcgặpchỉdiễnra

giữahaingườivànộidungkhôngđượctiếtlộtrướckhiỦybanđiềutracóbảnbáocáocủamìnhtrướcQuốchội.Khiphiênhọpkhoángđạivừabắtđầu,tôilêndiễnđànngayvàyêucầuôngChủtịchPhanKhắcSửuralệnhthuhồitấtcảcáctàiliệuđượcphânphátbấthợppháptrongQuốchộivìkhôngcóýkiếnchấpthuậncủaChủtịch.ÔngPhanKhắcSửuđápứngngayyêucầucủatôi.ỞđâycầnnóithêmvềconngườicủacụSửu:khicụđượcđưalênlàmQuốctrưởngthaytrungtướngDươngVănMinh,cụđãtỏralàmộtconngườikhôngdễdàngđểchophequânnhânnhàonắn.CuộcđốiđầucủaQuốctrưởngPhanKhắcSửuvớiThủtướngPhanHuyQuátkhiếnchochínhphủnàyphảisụpđổ(vàchứcvụQuốctrưởngcủaôngcũngbịdẹpbỏluôn!).TrongsuốtthờigiancụSửulàmChủtịchQuốchội,cụdãtươngđốigiữađượctưcáchcủamộtnhânsĩcótinhthầndântộcvàkhôngchịubánmìnhchochínhquyềndùluônphảiđốiphóvớirấtnhiềuáplực.

Dosựcốkểtrên,Ủybanđiềutradotôilàmchủtịchđãtựgiảitánđểphảnđốitháiđộ“hợptáckhôngtrungthựccủaTổngnhacảnhsát”.Thậtsựquyếtđịnhgiảitánnàycũngnhằmtránhsựbếtắcmàủybanchắcchắnsẽgặpphải.

TừkhitôilàmchủtịchỦybanđiềutravụámsátdânbiểuTrầnVănVăn,điđâutôicũngbịhaicảnhsátchìmtheodõi.TôiđưaviệcnàyraQuốchộivàtốcáotrêndiễnđàn.Tôichođólàmộthànhđộngđànáptinhthầnnhằmvàodânbiểuđốilập.Đốiphólại,trungtáNguyễnNgọcLoangửimộtcôngvănchoQuốchội,giảithíchrằngTổngnhacảnhsátbuộclònglàmđiềunàylàđểbảovệtínhmạngcủamộtsốdânbiểucónguycơbịViệtcộngámsát,trongđócótôi(!).Tổngnhacảnhsátcũnggởiriêngchotôimộtcôngvăn,đặtvấnđềvớitôiphảichấpnhậnmộttronghaibiệnphápbảovệ:Cảnhsátchìm–nhưđangdiễnrahoặcchínhthứcnhậnhaicậnvệthuộcphòngbảovệyếunhân.CònnếutôitừchốicảhaibiệnphápbảovệdoTổngnhađềrathìphảitrảlờichínhthứcbằngvănbảnvàTổngnhakhôngcònchịutráchnhiệmvềvấnđềanninhcủatôi.

ĐâylàmộtcáchbắtbícủaTổngnhacảnhsát.Hoặctôiphảichấpnhậnsựtheodõingàyđêmcủahọhoặccóthểtrởthànhmụctiêucủamộthànhđộngmờámnàođómàmìnhkhôngcóquyềnkêuca!Tôiđemviệcnàyhỏiýkiếnchatôi.Theochatôi,việcTổngnhacótheodõitôichẳngphiềnhàgìcholắmvìcáchoạtđộngcủatôiđềucôngkhai.Tôichẳngphảilà“Việtcộngnằmvùng”màcũngkhônglàmviệcchoCIA.Ngượclạinếutừchốisự“bảovệ”củahọnghĩalàtôisẽcungcấpchohọlýdochínhthứcphủisạchtráchnhiệmvềnhữnggìcóthểxảyravớitôi.Vàothờiđiểmnày,khôngaiđoántrướcđượctrungtáLoansẽratayvớiaivàlúcnào.Cáichết

đầybíẩncủađạitáPhạmNgọcThảosaucúđảochínhhụttháng2-1965-mànhiềungườichorằngkẻrataylàđànemcủatrungtáLoan-trongnhiềunămlàmộtámảnhđedọađốivớinhiềugiớihoạtđộngchínhtrịtạiSàiGòn.ĐạitáThảobịcảnhsátchìmcủatrungtáLoanphụckíchbắttạiđịaphậnthuộcmộtnhàthờcônggiáoởmiềnĐông,nơiôngđangtrốnvớisựtiếptaycủachaxứtạiđây.Khibịbắt,sứckhỏecủađạitáThảotuyyếuvìbịtrúngđạntronglúcchạytrốn,nhưngtínhmạngkhônghềbịđedọa.Theomộtnguồntinđángtincậy,chínhtrênchiếcmáybaytrựcthăngđưađạitáThảovềSàiGòn,cácđànemcủađạitáLoanđãrataybằngcáchbópvàotinhhoànđạitáThảochođếnkhitắtthở.LúctrựcthăngđápxuốngsânTổngthammưuthìđạitáThảođãchết.Sựthậtnhưthếnàolàmộtdấuhỏi.Saunàytronghồikỳcủamình,tướngNguyễnCaoKỳcónhắcđếncáichếtcủađạitáThảonhưngchorằngôngchếttrongtùsaumấytuầnbịgiamvàbịđánhđập.

MặcdùchỉlàmộtcấpthừahànhtrongguồngmáychínhquyềnđứngđầungànhcảnhsátnhưngtrungtáLoan–sauthăngđạitá–tựcoimìnhlànhânvậtthứhaitrongchínhquyềncủaKỳ,chẳngcoiairagì.CácphiênhọpnộicácdothủtướngKỳchủtrì,đánglýchỉcócácBộtrưởnghoặccấpngangBộtrưởngdựnhưnggầnnhưluônluôncósựhiệndiệncủatrungtáLoanvớikhẩusúng“rulô”mangkèkèbênhông!CólầntrungtáLoancanthiệpthôbạovàomộtvụviệccủaBộkinhtếngaytrongbuổihọpnộicáckhiếnlãnhđạoBộnàyđedọađưađơntừchức,việcnàyđãgâynênmộtcuộckhủnghoảngnộicác.

SaunàycảdânbiểuQuốchộicũngbịtrungtáLoantrựctiếpđedọa:trongmộtphiênhọpQuốchộilậphiến(năm1967),lúcđótướngKỳcònlàthủtướng,trungtáLoanđãxuấthiệntrênbaolơntầngtrêncủaphònghọp(khulogecủaNhàhát)bênhôngvẫnđeokhẩusúngkèkè.TrungtáLoancómặtởđâytheolệnhcủatướngKỳnhằmgâyáplựccuộcbỏphiếucủadânbiểuđểhợpthứchóakếtquảbầucửliêndanhtổngthốngNguyễnVănThiệu–NguyễnCaoKỳ.Từdướihàngghếphònghọpnhìnlên,tôithấytrungtáLoanđiquađilạivớivẻđầytựtinnhưthểđangđibáchbộtrongvănphòngriêngcủamình.TôikhôngphảilàngườiduynhấtpháthiệnsựcómặtcủaôngLoantrêntầngtrên,nhiềudânbiểucũngngướcnhìnlênnhưngkhôngaicóphảnứnggì.RõràngđâylàmộtxúcphạmđốivớiđịnhchếquốcgiadùchođịnhchếnàyđượcgiớicầmquyềnSàiGòndựnglênvớiýđồsửdụngnónhưmộtthứtrangtrídânchủ.TôibướcngaylêndiễnđànvàđặtvấnđềvớichủtịchHạnghịviệnPhanKhắcSửu:“DânbiểuchúngtôikhôngthểtiếptụchọpdướiáplựccủatrungtáTổnggiámđốccảnhsát,vảlạinộiquicủaquốchộicấmmangsúngvàophònghọpnếukhôngcóphépcủaChủtịch.DođótôiyêucầuôngChủtịchmờitrungtáNguyễnNgọcLoanrờikhỏiphònghọp,nếukhôngchúngtôisẽ

ngưnghọpvàchínhchúngtôisẽrờikhỏiphònghọpQuốchội”.LiềnđóChủtịchHạnghịviệnđãcôngkhaiyêucầutrungtáLoanrakhỏiphònghọpvàôngLoankhôngthểlàmgìkháchơnlàchấphànhlệnhcủachủtịchHạNghịViện.

Thếlàđãcóhailầntôi“đụngđầu”trungtáNguyễnNgọcLoantừcuộcđiềutravụámsátdânbiểuTrầnVănVănđếnvụphảnđốiôngtaxuấthiệntạibuổihọpcủaHạnghịviện.Nhưnglầnthứba,cuộcgặpgiữaôngtavàtôiđãdiễnratrongmộtbốicảnhhoàntoànkhác.TrungtáNguyễnNgọcLoanbịViệtcộngbắngãychântrongcuộctổngcôngkíchTếtMậuthân,nằmtrongbệnhviệnGrall(naylàbệnhviệnNhiđồng2).Mộtđồngviệncủatôicũngthuộcpheđốilậpđưaraýkiến:bâygiờtrungtáLoanđãgãychân,sắpmấthếtquyềnlực,đithămôngtalúcnàycũngnênlắm.CầnnhắclạitrungtáLoanbịbắngãychânchỉítngàysauvụôngtatựtaycầmsúngngắmbắnvàođầumộtquângiảiphóngbịtróitayrasaulưngvàđứngcáchôngtakhônghơnmộtmét.ĐâylàmộthànhđộngtráivớicôngướcGenèvevềtùbinhchiếntranh,cònvềmặtconngườithìmấthếttínhngười,xảyragiữađườngphốSàiGònhếtsứcdãman.TướngKỳsaunàycónhữnglờibiệnhộchochiếnhữucủamình,nhưnghìnhảnhvềsựkiệnnaymauchóngloantruyềntrênkhắpthếgiớiđãtiêuhủycuộcđờichínhtrịcủaNguyễnNgọcLoan(saunàyđượcthăngcấpđạitá)vàcảcái“chínhnghĩa”màngườiMỹcốgắngxâyđắptrongcuộcchiếntạimiềnNam.Ngườiđãghilạivàtruyềnđihìnhảnhkhủngkhiếpcủavụ“hànhquyếtgiữađườngphố”khiếnchocảthếgiớixúcđộngvàgópphầnchophongtràophảnchiếnnổilênkhắpnơi,nhấtlàtạiMỹ,chínhlàphóngviênảnhEddieAdamscủahãngtinAP(AssociatedPress).ChứngkiếncảnhtượngdãmannàycòncómộtcameramanngườiViệtNamtênVõSửu,cộngtácchođàitruyềnhìnhMỹNationalBroadcastingCompany,cómặtđúnglúctrungtáLoannổsúngvàođầungườilínhViệtcộng.Vớibứcảnhnày,nhàbáoEddieAdamsđượctraogiảiPulitzer.NhưngkhônghiểusaongườitaítnhắctớicameramanVõSửu.

KhitôivàothămtrungtáLoantạibệnhviệnGrall,trongphòngcủaôngtacóbàĐặngTuyếtMai–vợcủatướngKỳ-đãđếntrước.ÔngLoannằmtrêngiường,đắpmộtchiếcmềmmỏngngangngực,nóinăngvẫntotiếngnhưmọikhi.ÔngtakểchobàKỳnghe:“Tôilàngườiđầutiênnhậnhuychươngmàkhôngmặcquần”.Vừanóiôngtavừachỉphầndướithânthểcủamìnhđểchonhữngngườihiệndiệnhiểurằngdướilớpmềmcủaôngtachẳngcógìmặccả,khiôngtađượctổngthốngNguyễnVănThiệuvàotậngiườngbệnhgắnhuychương.BàKỳkhôngthểníncườisauđiềutiếtlộcủaNguyễnNgọcLoan.Đấylàlầncuốicùngtôigặpôngta.Haithángsau,khitrungtướngNguyễnVănThiệuđãcủngcốcáighếtổngthốngcủamình,ôngtaliềnđưađạitáTrầnVănHailênthayNguyễnNgọcLoan(lúcnàyđãlàđạitá)ởchứcvụTổng

giámđốcTổngnhacảnhsát.TừđóđạitáLoanchìmvàoquênlãngtrênchínhtrườngSàiGòn,thỉnhthoảngchỉđượcnhắctớikhibáochíthếgiớiđưatrởlạibứcảnhcủaphóngviênMỹEddieAdams.TạiMỹsau1975,ôngLoangặpnhiềukhókhăntrướckhiđượcchấpnhậnvàoquốctịchMỹdocómộtsốngườiMỹphảnđốitưcáchcủaôngLoanbằngcáchnêutrởlạichuyệnônghànhquyếtngườilínhViệtcộngtrênđườngphố.NghenóikhiôngLoanchết,phóngviênnhiếpảnhEddieAdamscóđếndựđámtang.

TrongcuộctổngtiếncôngTếtMậuthân1968,phecủaphótổngthốngKỳchịuthiệthạikhánặng.NgoàitrườnghợpNguyễnNgọcLoanbịloại,nhiềuđànemthâncậncủaôngKỳđãbịmộtmáybaytrựcthăngchiếnđấucủaquânđộiMỹ“bắnlầm”làmthiệtmạng6sĩquanvànhiềungườibịthươngtạimộttrườngngườiHoaởkhuvựcChợLớn.TheoôngKỳ,chínhtổngthốngThiệuâmmưuvớingườiMỹđịnhgiếtông.ÔngKỳcònquảquyếtrằngtrênchiếctrựcthăngđãbắnrocketxuốngtrườnghọcởChợLớncósựhiệndiệncủađạitáTrầnVănHailàtaychânthâncậncủatướngThiệu.

…Trởlạithờiđiểmquốchộilậphiến(1966-1967),cuốicùngtôiđãđồngýnhậnhaicảnhsátthuộc“phòngbảovệyếunhân”doTổngnhacảnhsátcủaNguyễnNgọcLoangửiđến.Rấtmaymắn,hainhânviêncảnhsátchìmnàybiếtcưxửđúngcươngvịcủamình,lễđộvàhợptác.Chínhcáchđốixửcủavợchồngtôicũngtạođượcphầnnàotìnhcảmgắnbógiữahaingườiđốivớigiađìnhtôi.Mỗilần“phòngbảovệyếunhân”ởTổngnhacảnhsátmuốnthayhaingườimớitôiđềuphảnđốivớilýdo:nhậnngườilạđếnbảovệ,tôikhôngantâm.Haicảnhsátchìmnày:PhanXuânTrường(25tuổi)vàNguyễnVănBé(20tuổi)làmcậnvệchotôisuốt10năm,từQuốchộilậphiến(1996)chođếnngày30-4-1975!SaunàytôiđượcbiếtngườiđãtạođiềukiệnchohaianhTrườngvàBégắnvớitôilâudàichínhlàtrungtácảnhsátLâmChánhBìnhtrongTổngnha.TrungtáBìnhbàconvớianhLâmPhiĐiểulàmộtngườibạnthânvàlàđồngviệncủatôitrongQuốchộilậppháp.

AnhBéđượcvợtôichotiềnhọcthêmnghềláixeđểláichiếcxeriêngcủatôi,khitôixuấtbảntờbáoTiếngnóiDântộc.CònanhTrườnglàmthêmcôngviệcliênlạc,thutiềnquảngcáochobáo.Nhưthếcảhaiđềucóthêmmộtđầulươngphụgiúpgiađìnhhọ.Ngaynămđầuhaingườilàmviệcvớitôi,tôiđãchứngminhchocảhaihiểurõ:từnaydùmuốnhaykhông,sốphậncủahọcũngbịbuộcchặtvớitôi.Nếutôibịámsátthìkẻchủmưuđếntừphíachínhquyềnchứkhôngthểtừphía“Việtcộng”.Docáchoạtđộngchốngchínhquyền,chốngchiếntranhvàchốnglạisựcanthiệpcủaMỹvàoViệtNamcủatôirấtdễdàngxácđịnhphíahãmhạitôilàainếucóchuyệnđóxảyra.VàkhitaychâncủachínhquyềnSàiGònrataynhằmvàotôithìhọsẽ

khôngchừahaingườicậnvệđểđánhlạchướngdưluận.NhưvậyhaianhBévàTrườngphảitriệtđểcảnhgiácnguycơcóthểđếntừchínhcơquancủamình.NgồitrênôtôdoQuốchộicấpchotôi,haianhluôncẩntrọngtheodõinhữngchiếcxemáyvượtlênhaibênhôngôtô.Buổisánghọkiểmtraxerấtkỹđềphònggàimìn.Hàngtuầnmộttronghaingườivẫnphảivàocơquancủahọđểbáocáohoạtđộngvàchuyệnđiđứngcủatôi.Họchotôibiếtđiềuđó.Trong10nămsốngvớitôi,họcùngchiasẻmọisựcăngthẳng,khókhăn.Khitôimởcuộchọpbáochốngchínhphủhoặc“xuốngđường”biểutình,tôibảohọởlạinhàđểtránhchohọkhỏilúngtúngtrướcnhữngtìnhhuốngkhóxử:khôngbiếtphảicanthiệpthếnàotrướcsựđànápcủacácđồngnghiệpcảnhsátnhắmvàongườimàmìnhcótráchnhiệmbảovệ.Suốtthờigian10nămtôichẳngcógìphiềnhàvềhọ.Giữahaingười,lúcđầu,tôicóchútnghingờTrườngvìcấpbậccủaTrườnglàtrungsĩcảnhsát,từngđượcđàotạoởtrạihuấnluyệnđặcbiệtcủaquânđộiMỹởTháiLan.Nhưngsaungàyđấtnướcthốngnhất,thậtvôcùngbấtngờtôimớibiếtTrườnglạilàmột“Việtcộng”nằmvùng.CảgiađìnhanhởBếnTređềuthamgiacáchmạng,bảnthânanhtừtuổithiếuniênđãcầmsúngchiếnđấu.BịbắttronglúchoạtđộngtạiSàiGòn,vàotrongkhámbắtliênlạctrởlạivớitổchức,ratùanhđượctổchứcđưavàoTổngnhalàmcảnhsát,nhưngsauđómấtliênlạcvớingườigiớithiệu,dođótìnhcảnhcủaTrườngsaungày30-4-1975khôngthểtránhlậnđậnmộtthờigian.CốnhàbáoHuỳnhBáThành,nguyênTổngbiêntậpbáoCônganTP.HCMđãtừngviếtgiấyxácnhậnchoTrườngvìtrước1975,anhHuỳnhBáThànhthườngluitớinhàtôivàhaygặpTrường.Tôikhôngbiếthọcónóigì,bàngìvớinhauvàolúcấyhaykhông.

Sau1975,anhTrườngbị“kẹt”trongtrạihọctậpcảitạomộtthờigianngắnvàkhitrởvềanhcóthămhaivợchồngtôi.Lúcđóanhmớinhắclạimộtsựviệcxảyratrước1975.SốlàtrongthờigiananhNguyễnHữuThái,sinhviênkiếntrúc,bịcảnhsátSàiGònsănlùng,anhđãtrốnởtầng3trongnhàtôicảnăm(từ1974-1975).Banđầu,anhTháixin“tátúc”ởchùaẤnQuangnhưngThượngtọaThíchTríQuangcómờitôiđếnvàchobiếtsựtheodõirấtchặtchẽcủacảnhsátnênkhôngthểđểanhTháiởchùa.ThượngtọaTríQuanggợiýtôiđưaanhTháitrốntrong“DinhHoaLan”củađạitướngDươngVănMinh.Nhưngởđâyđãcósốngười“lánhnạn”kháđông:ôngNguyễnVănCước,mộtnhàhoạtđộngcôngđoàn,cựudânbiểuDươngVănBa,nhàbáoNguyễnĐìnhNam.Khôngcòncáchnàokhác,tôiđãnhậnchegiấuanhTháitạinhàmình.

Haicảnhsátchìmđượctổngnhagửi“bảovệ”tôi,anhTrườngvàanhBé,dĩnhiêncũng“ngửi”thấycóngườilạtrêntầng3.AnhTrườngkểlại:mộthômanhBébáocáovớianhTrường(làtổ

trưởng)rằnganhvừalụcthấytrongphòng,nơianhTháitrốn,cóthưchúcTếtcủaHồChủTịch.AnhBépháthiệnviệcnàykhianhTháivàobuồngtắm.AnhBécóýđịnhbáocáovới“phòngbảovệyếunhân”–cơquancủamình.AnhTrườngrấtlúngtúng,nhưngnhanhchóngnghĩracáchđốiphó.AnhkhuyênanhBé“khôngnênhấptấp,anhTháilàmộtsinhviên,nhữnghoạtđộngnhưthếnàychẳngcógìthậtghêgớm.NếumìnhbáocáodĩnhiênôngChungsẽđượcTổngnhatrahỏivàôngsẽbiếtsựviệcnày.PhảnứngcủaôngchắcchắnlàtrảmìnhvềTổngnha.Mìnhsẽmấtmộtđầulươngkhôngvàkhôngchắctìmđượcmộtchỗyênổnnhưởđây”.TheoanhTrườngthìmìnhnêntheodõitiếpxemsaorồihãyquyếtđịnhcũngkhôngmuộn”.Thếlàanh“trungsĩ–cảnhsátviên”PhanXuânTrườngđãâmthầmcứuanhTháikhỏibịrơivàotaycảnhsátSàiGònmàanhTháikhônghềhaybiết.

...TrongthờigianlàmdânbiểuQuốchộilậphiến,saukhikếtthúcnhiệmvụchủtịchỦybanđiềutravụámsátdânbiểuTrầnVănVăn,tôiđượcbầutiếplàmchủtịchỦybancứuxétcácvụánchínhtrị.ỦybannàythậtsựkhônggiởlạitừnghồsơcácvụánchínhtrịxảyradướichếđộDiệmđànápPhậtgiáo,hoặcsau1-11-1963đếnphiênnhữngngườiCônggiáovànhữngngườithânchếđộDiệmbịtùtộivàtịchthutàisản.ChủtrươngcủaQuốchộilậphiếnlàramộtđạophật“đạixá”chocảhaiphía,kểcảviệchoàntrảtàisản.QuốchộilậphiếnđúngrachỉcómộtỦyban:ỦybandựthảoHiếnphápdomộtluậtsưđứngđầu.CònmộtỦybankia(ỦybanđiềutravụámsátvàỦybancứuxétcácvụánchínhtrị)đượcthànhlậpnhằmđápứngnhữngyêucầuđặcbiệt.

Đểsoạnthảobảndựthảoluật“Cứuxétcácvụánchínhtrị”,tôimờichuyênviênluậtVươngVănBắc–luậtsưvàlàgiáosưHọcviệnquốcgiahànhchính.Tronglúcsoạnthảodựluậtnày,tôicótiếpmộtngườikháchđặcbiệttạinhà:ÔngNguyễnVănBửu,chủđoàntàubuônlớnnhấtSàiGònvàlànhàkinhtàinổitiếngcủagiađìnhNgôĐìnhDiệm.Ôngđềnghị,thôngquamộtngườithâncủatôi,traochotôimộtsốtiềnlớnđểtôicanthiệptrảlạitàisảnchoông.LúcnàytôikhôngcònởcáiphòngthuêchậthẹphôitanhmùibùnquanhnămbênkinhNhiêuLộcvàđãdọnvềmộtcănphốtuykháhơntrênđườngNguyễnTriPhương,bềngang3mét,bềdài12métnhưngvàomùanóngkhôngkhítrongnhàkhôngthualònướngbánhmì.ÔngBửuđếnnhàtôivàomộtbuổitrưanhưthế.Tôitrảlờiôngngắngọn:“Ôngyêntâmvềnhà.Quốchộisẽramộtđạoluậtrấtcóthểbaogồmcảtrườnghợpcủaông.Chuyệncủaôngđượchaykhôngđượclàdođạoluậtđóchứkhôngthểdosựcanthiệpriêngcủatôi”.Vợtôiởphòngtrongngherấtrõđềnghịcủaôngvớisốtiềnrấtlớnvàcũngnghesựtừchốicủatôi.KhiôngBửuvề,QuỳnhNgađãvuivẻtánđồngtháiđộcủachồngmình.

CũngtrongthờigianlàmchủtịchỦybancứuxétcácvụánchínhtrị,tạivănphòngcủamìnhởQuốchộitôiđãtiếpmộtngườikháchkháccũngkháđặcbiệt.Khicôthưkýđưachotôiphiếuxintiếp,thấytên,tôiđãnhớngayconngườinày.ÔnglàcựutrungtátỉnhtrưởngBaXuyên(SócTrăng)–thờibatôilàmphótỉnhtrưởnghànhchínhtạiđây.Ôngcựutrungtánàylà“concưng”củaôngDiệm,làmộtthứhungthầnđốivớingườidânđịaphươngnhữngnăm1962-1963.Chatôitừnglànạnnhâncủaôngta.Cólẽdokhôngthểtựdothaotúngvấnđềtiềnbạcvàngânsáchtỉnhnằmdướisựkiểmsoáttrựctiếpcủaphótỉnhtrưởnghànhchính,tứcchatôi,nênôngtìmđủmọicáchhãmhạivàloạitrừchatôi.ÔnggửinhiềubáocáomậtvềBộnộivụởSàiGòntốcáochatôicóquanhệvới“Việtcộng”.Dĩnhiênđâylàchuyệnhoàntoànbịađặt.ChatôitìnhcờbiếtđượcviệcnàynhờbạnbèởBộnộivụtiếtlộvớiông.ĐámcướicủatôitổchứctạiBaXuyênnăm1962cóvợchồngtrungtátỉnhtrưởngnàydự.Chonênkhiôngtavừabướcvàophòng,tôinhậnrangay.Ôngtagiàhẳnđi,khôngcòncáivẻtựmãnvàháchdịchcủanămnămvềtrước.Chuyệnbểdâuthậtđángsợ.Conngườitoantínhhãmhạichatôiđangngồitrướcmặttôi.Ôngkhôngdámnhìnthẳngtôivàrụtrèngồixuốngghế.Ôngtrìnhbàymộtmạchtrườnghợpôngbịbắt,giamcầmvàtịchthutàisảnsaukhichếđộDiệmsụpđổ.Nguyệnvọngcủaônglàđượccứuxétxóaánvàhoàntrảtàisản.Tôikhôngmuốnkéodàikhôngkhícăngthẳngchoông,liềnmởlời:“CóphảiônglàtrungtáHMT?TôilàcontraicủaLýQuíPhát.Chắctrungtácònnhớ,trungtácódựđámcướicủatôi.Tôithôngcảmtrườnghợpcủatrungtánhưngtôikhôngcóthẩmquyềncanthiệpchotừngtrườnghợp.Sẽcómộtđạoluậtrađờigiảiquyếtchungcáctrườnghợpnhưcủatrungtá”.Cólẽôngtakhôngngờngườiconcủanạnnhânmàôngtừngratayhãmhạilạitiếpôngđànghoàngnhưthế.Tôicókểlạichochatôinghecuộcgặpgỡnày,chatôinói“Conxửsựnhưvậylàđúng”.

Quốchộilậphiếnkéodàimộtnămđãcungcấpchotôimộtmôitrườnghọctậpđấutranhchínhtrịtạinghịtrườngvàtừdiễnđànnày,tôicũngcócơhộibàytỏcôngkhaiquamạnglướibáochíSàiGòncácquanđiểmcủamìnhđốivớichínhquyền,đốivớicácvấnđềdânchủ,chiếntranh,hòabìnhv.v…Vàothờiđiểmnày,báochíSàiGònchưabịchínhquyềnkiểmsoáthoàntoànvìgiữatướngKỳvàtướngThiệuvẫnchưangãngũailàngườinắmtrọnquyềnhành.Cảhaiđềucòntrongtưthếchờđợitrướccuộcchạyđuagiànhchứctổngthốngsẽdiễnra.Thựctếcuộcchạyđuaấybắtđầusớmhơnngàybầucửchínhthức.NódiễnrangaysaukhihiếnphápđượcQuốchộibiểuquyếtvàtrọngtàitốicaochovòngsơtuyểnnàykhôngaikháchơnlàngườiMỹ.Nóicáchnàođó,cuộcbầutổngthốngởmiềnNamdiễnrahaivòng.Vòngđầuởhậutrườngtrongbóngtốimớimangtínhquyếtđịnh.ỨngcửviênđượcngườiMỹchọnđương

nhiênsauđósẽđắccửtổngthống.

KhiQuốchộilậphiếnhoạtđộngđượcíttháng,tôiđãphảicómộtquyếtđịnhliênquanđếnmốiquanhệgiữatôivàPhongtràoPhụchưngmiềnNam(PTPHMN),KỹsưVõLongTriều,đứngđầuPTPHMN,thấyrằngôngkhôngthểlèoláikhốiDântộcnhưýmuốncủamìnhnêncóýđịnhthaytôivàđặtvàovịtrítrưởngkhốiDânTộcmộtdânbiểukháccủaPTPHMNtrungthànhvớiông.Tôiđãbácbỏýkiếnnàyvìhailýdo:1.KhốiDântộcđượclậpkhônggồmduynhấtcácdânbiểuPTPHMN,sốđôngngoàitậphợpnàychủyếudocánhântôivậnđộng.2.Mặtkhác,doquitụnhiềuthànhphầndânbiểukhácnhau,khốiDântộckhôngchấpnhậnsựchiphốicủariêngmộttổchứcchínhtrịnào.

SựbấtđồnggiữatôivàôngTriềuchínhthứcnổrasausựkiệnnày.HơnnữasựthiếuthuyếtphụcvềmặtlýtưởngcủaPTPHMNđãkhiếntôiquyếtđịnhtáchrakhỏiphongtràonày–đócũnglàtổchứcchínhtrịduynhấtmàtôicódínhlíutrongsuốtcảthờikỳhoạtđộngtrướcnăm1975.Nókhôngđểlạichotôimộtdấuấnnàovìthậtsựnókhôngvạchđượcđườnghướngnàođápứnghoàncảnhđấtnước,màtheotôiđâycũngchỉlàmộtnhómáplựcnhằmgâythanhthếchínhtrịchocánhânmàthôi.NhữngconngườiđầythiệnchícómặttrongChươngtrìnhPháttriểnquận8(mộtchươngtrìnhchủlựccủaPTPHMN)giànhđượcsựủnghộcủadânchúngđịaphươngchủyếudocáchoạtđộngxãhộicủachínhbảnthânhọnhưbácsĩHồVănMinh,anhHồNgọcNhuận…TuynhiêntôikhôngthểphủnhậnôngVõLongTriềulàngườiđãcómộtảnhhưởngkhálớntrongsựkhởiđầubướcđườngchínhtrịcủatôi.

…ThậtsựkhôngdễdàngchomộtthanhniênnhưtôitựmòmẫmtìmconđườngđigiữamộtchínhtrườngSàiGòncựckỳhỗnloạn.Cácđảngpháimọcnhưnấm,cóđếnhàngtrămbảnghiệu,cónhiềuđảngchỉvàingười.TìnhhìnhnàykhiếnchođảngphảiởSàiGòntrongnhữngnăm60và70trởthànhmộttròhề,bịbáochívàdưluậnthườngxuyêngiễucợt.Tôitựvạchconđườngđichomìnhvớimộtthứánhsángduynhấtxuấtpháttừcontim:đólàlòngyêunướcrấtđơnsơvớimongmuốnTổquốccủamìnhđượcđộclập,hòabìnhvàthốngnhất.Trướcmắt,sựcanthiệpcủangườiMỹphảichấmdứt,ngườiViệtNamyêuthươngnhauvànướcViệtNamphảilàcủangườiViệtNam.Tháiđộchínhtrịcủatôitrongsuốtnhữngnămthángđấtnướcchiếntranhđượcchọnlựavàkhôngngừngđiềuchỉnhtheotiêuchírấtchungchungnhưthế,“bạn–thù”cũngđượccăncứnhưthếđểnhậndiện.Tôikhôngcómộtngọnđuốclýtưởngnàothậtcụthểsoirọi.KhitôimớibướcvàolãnhvựcchínhtrịvàtrởthànhdânbiểuQuốchộilậphiến,dùsớmchọnchỗđứngđốilậpvớichínhquyềnSàiGònnhưnglúcđó

tôivẫntựcoimìnhthuộcvềhàngngũ“quốcgia”.NhưngtừQuốchộilậpphápkỳ1(Hạnghịviện1967-1971),chỗđứngchínhtrịcủatôichuyểndịchvàogiữa,đượccôngkhaihóavớibàixãluậnkýtêncủamìnhtrênbáoTiếngNóiDânTộcnóivềthànhphầnnhững“ngườiViệtcôđơn”,“ngườiViệtđứnggiữa”,khôngđứngvềphíachếđộSàiGònnhưngcũngkhôngđứngvềphíangườicộngsản.Tôikhôngtựcoimìnhthuộcthànhphần“quốcgia”nữavìnhữngnămthánghoạtđộngtronglòngchếđộSàiGòn,tôiđãnhậnrađólàmộtchếđộkhôngđạidiệnchonhândânmiềnNam,phảndânchủvàhoàntoànkhôngcókhảnăngbảovệchủquyềnđấtnước.Đángnóihơnnữa,đólàmộtchếđộhiếuchiến,khônghềtìmkiếmmộtgiảipháphòabìnhchođấtnước.Tôicũngkhôngđứngvềphíacộngsảnbởilýdođơngiản:gầnnhưtôikhôngbiếtgìvềngườicộngsản.Nhưngtừnăm1971trởvềsau,sựchọnlựachínhtrịcủatôilạitiếptụcchuyểndịch:thamgianhómchínhtrịdođạitướngDươngVănMinhđứngđầu.Cùngvớinhóm,chúngtôichọnlậptrường:“Nếucóchínhphủ3thànhphầntheoHiệpđịnhParisthìnhómôngMinhsẽhoạtđộngtrongcươngvịthànhphầnthứ3,nhưngsẽliênkếtvớiMặttrậnDântộcGiảiphóngMiềnNam(MTDTGPMN)chứdứtkhoátkhôngliênkếtvớichínhquyềnViệtNamCộngHòa(VNCH)”.

Đólàsựchuyểndịchvềtháiđộchínhtrịdonhữngthựctếdiễntiếncủađấtnước,làkếtquảcủasựđốichiếulậptrườngchínhtrị,nhấtlàlậptrườngchiếntranhvàhòabìnhgiữacácbên.Đâyhoàntoànkhôngphảilàsựthayđổilậptrườngvìthấyrằngailàngườisắpsửachiếnthắng.Trướcngày30-4-1975mộtvàitháng,vẫncónhiềungườikhôngđoánđượcngàykếtthúcchiếntranhViệtNamvàđoánđượcnósẽkếtthúcnhưthếnào.Huốnghồtrướcđóhai,banăm!Chuyểndịchlậptrườngsanghướngtả,nhiềuanhemtrongnhómDươngVănMinhtừnăm1971ýthứcrấtrõrằngmìnhphảisẵnsàngchấpnhậncácđònđànápvàtriệttiêutừphíachínhquyềnNguyễnVănThiệu.Tôicònnhớvàokhoảngnăm1974,tìnhhìnhgầnnhưbếtắcđốivớigiớithanhniêntríthứctiếnbộ,kểcảcácphầntửđốilập,tôicógặpanhDươngVănBalúcđóđang“tịnạnchínhtrị”trongDinhHoaLancủatướngDươngVănMinh,bànchuyệntìmcáchliênlạcvớiMTDTGPMNvàchọnhẳnconđườnghoạtđộngbímật.TôithừabiếtnếuchếđộThiệuđứngvữngđếnnăm1975vàtổchứcbầucửHạnghịviệnlầnbathìtôisẽkhôngcóđấtsốngởcáiđấtSàiGònnày.NhấtđịnhtôisẽbịchếđộThiệuxóasổ!

NhưngcảtôilẫnanhBachẳngaibiếtcáchnàođểliênlạcvớiMTDTGPMN.

7.ChungquanhcuộcbầucửtổngthốngSàiGòn1967

ĐểkịpthờihạndoWashingtonđặtra,haitướngThiệu,KỳbuộcQuốchộilậphiếnphảihọpcảngàylẫnđêmởgiaiđoạncuốicùng.BảnhiếnphápvừađượcQuốchộithôngquangày18-3-1967thìliềnđóchỉhaingàysau(20-3-1967),haitướngThiệuvàKỳđãvộivàngmangnósangđảoGuamđểtổngthốngMỹJohnsonduyệt.ChínhngoạitrưởngHenryKissingersaunàyđãnóirõtronghồikýcủaôngrằnghiếnphápcủachếđộSàiGònđãđượcthảora“vớisựcốvấnvàgiúpđỡcủangườiMỹ”(nguyênvăn:draftedwithAmericanadviceandassistance).TạiđảoGuamcómặtđầyđủcácnhàlãnhđạoWashington,từtổngthốngJohnsonđếnbộtrưởngngoạigiaoDeanRuskvàbộtrưởngquốcphòngMcNamara.Chođếnlúcnày,tướngKỳcóảotưởngmìhđangnắmtìnhhìnhchínhtrịởSàiGòn,lèoláiluôncáiỦybanlãnhđạoquốcgiamàngườiđứngđầulàtướngThiệu.Cảbảnhiếnpháp,ôngcũngtựxemlàtácphẩmcủaông.DođótạiGuam,ôngtựcoimìnhlàngườiđốithoạichínhvớitổngthốngJohnson.TrongcuốntựtruyệncủaôngKỳ“Đứaconcầutự”(Buddha’schild-NhàxuấtbảnST.MartinsPress–NewYork),kểlạirằngtạiGuam,ôngđãđềxuấtvớitổngthốngJohnsonmộtkếhoạchnhanhchóngkếtthúcchiếntranhViệtNambằngcáchngaysaucuộcbầucửtổngthốngởmiềnNam,ôngsẽtừchứcthủtướngvàđíchthânôngsẽchỉhuymộtcuộctấncôngvàomiềnBắcvớilựclượngquânđộiSàiGòn.TheoôngKỳ,cuộctấncôngnàybuộcBắcViệtphảiralệnhrútquânkhỏimiềnNamvàchấpnhậnhòabình.Trướcđềxuấtnày,T.TJohnsonlạnhlùngquayquanóivớiMacNamara:“NàyMac,hãynóichotướngKỳbiếtchúngtakhôngtínhđếnchuyệnđó”.

TướngKỳluôntìmcáchthúcđẩygiảiphápquânsựvàvậnđộngMỹdùngtốiđasứcmạnhquânsựđểgiànhchiếnthắng.BảnthânôngchưachắctinrằngmộtcuộctấncôngnhưthếsẽkhiếnmiềnBắc“khuấtphục”,nhưngcómộtđiềuôngbiếtkháchắcchắnlàvớicuộcchiếnđẩylêncao,tấtyếuvaitròvàvịtrícủaôngtrongchiếntranhsẽđượccủngcố.NhưngvớingườiMỹlúcnày,ýđồcủahọlàtạoramộtnềndânchủgiảtạotạimiềnNamtrướcđã.Vớimộtquốchộidâncửvàmộttổngthốngđượcdựnglên,sựcanthiệpcủaMývàoViệtNamsẽcóđượcmộtcáivỏhợppháp.

Ngaysaukhihiếnphápvừabanhành(ngày18-3-1967),cuộcchạyđuagiànhảnhhưởngcủahaiôngThiệuvàKỳdiễnraráoriết.Ngày11-5-1967,ôngKỳtuyênbốsẽraứngcử,ngaysau

đóôngThiệucũngthôngbáo:“hoàntoàncókhảnăng”ôngsẽratranhcửvớiôngKỳ.TướngKỳliềndựavàocáctướnglĩnhthuộcphemìnhđểáplựclượngThiệuthayđổiquyếtđịnhvớilậpluận:chínhônglàngườilãnhđạomiềnNamkhátốttrongthờigianlàmthủtướng.NgườiđượctướngKỳpháiđigặptướngThiệuđểtruyềnđạtýkiếnnàylàthiếutướngNguyễnĐứcThắng,đanggiữchứcbộtrưởngBộChiêuhồitrongnộicáccủaKỳ.TướngThắngkhuyênThiệukhôngnênraứngcửvànênluivềđứngđầuquânđội.ThiệubácbỏđềnghịnàyvàchorằngKỳvàpheôngtaâmmưuđưaôngvàobẫyđểloạibỏông.Thấykhônglaychuyểnđượcđốithủcủamình,Kỳtriệutậpcáctướnglĩnhđangnắmnhữngvịtríquantrọngnhất(theoKỳđâylàbộphậnđầunão,mộtpolitburocủaquânđội)đểhợpthứchóasựchọnlựaôngvớitưcáchứngcửviênchínhthứcvàduynhấtcủaquânđội.TheoKỳkểlại,ôngđượccuộchọpnàybỏphiếunhấttríchọnông,nhưngcuộchọplạikhôngtìmragiảiphápđểbuộcThiệutựnguyệnrútluikhỏicuộctranhcử.TướngKỳchorằngThiệukhôngthểthắngcửmàkhôngcósựủnghộcủaquânđội,dođócứđểThiệuứngcửvớitưcáchmộtứngcửviêntựdovàôngtasẽdễdàngbịđánhbại.ÔngKỳcòntoantínhcảviệcđưatướngCaoVănViênthaytướngThiệuởcươngvịChủtịchỦybanlãnhđạoquốcgia.NhưngcáctoantínhcủaKỳkhônghềlaychuyểntướngThiệuvìThiệuhiểurấtrõrằngngườiquyếtđịnh“ailàứngcửviêncủaquânđội”chínhlàngườiMỹchứkhôngphảicáctướnglãnhSàiGòn.ThiệucóthôngtinkháchắcchắnlàđạisứMỹEllsworthBunker–ngườiđượcbáochíSàiGònđặttên“ônggiàtủlạnh”(cólẽdogươngmặtlạnhlùng)vừathayđạisứHenryCabotLodge–vàphầnđôngcácquanchứcMỹcaocấptạiSàiGònđềunghiêngsựchọnlựavềmình.KểcảtướngWilliamWestmoreland,ngườiđứngđầuquânđộiMỹtạimiềnNam.TronghồikýcủaWestmorelandvềchiếntranhViệtNam,xuấtbảnnăm1976,nhắclạicuộctranhchấpgiữaThiệuvàKỳgiànhquyềnứngcửtổngthống,tướngWestmorelandviếtrằng:

“Trongcácứngcửviêndựkiến,tôithấyNguyễnVănThiệulàniềmhivọngthậtsựchođấtnước(miềnNamViệtNam)”.VớiNguyễnCaoKỳ,Westmorelandmôtảbằngnhữngtừnhư“flamboyant”(khoatrương,cườngđiệu),“impetuous”(haybốc).

Chínhvìthế,dùchosauđótướngKỳcólèoláiỦybanlãnhđạoquốcgiahọpchínhthứcbỏphiếuchọnônglàmứngcửviêncủaquânđộinhưnggiờchótKỳvẫnphảirúttênvànhườngchoôngThiệu.TướngKỳkhinhắclạisựkiệnnàyvẫncoiđâylàmộtcửchỉfairplay(chơiđẹp)củamìnhnhưngnhiềunămsauvẫntiếcrằnghànhđộng“quântửTàu”-nhườngchoThiệuraứngcửtổngthống–làmộtsailầmtrongcuộcđờichínhtrịcủaông.ÔngnóirằngchínhsựnhânnhượngấyđãdẫntớisựthấtbạicủaphechốngCộngởmiềnNam.Nhưngnhữngngười

hiểurõtìnhhìnhtranhgiànhquyềnlựcgiữaThiệuvàKỳlúcđóthìKỳkhôngthểlàmgìkháchơntrướcáplựccủatòađạisứMỹ.ĐạisứBunkerlúcấylàmột“quantoànquyền”đúngnghĩa.Ôngmuốnchọnailàngườiấyđược.ÔngKỳquáhiểurằngđingượclạiýmuốncủangườiMỹlàtựsátchínhtrị.SaukhiKỳrútluithìỦybanlãnhđạoquốcgiađềnghịKỳđứngphótrongliêndanhứngcử“đểgiữsựđoànkếttrongquânđội”.Cũngcầnghinhậnởđây,vớicuộcđấuđágiữaThiệuvàKỳtranhgiànhứngcử,ngườidânSàiGònphầnđôngkhôngđứngvềphíanàocả,bởitrongthựctếhọđềubácbỏcảhai.

NgoàiliêndanhThiệu–Kỳ,có10liêndanhkháccủacácnhânsĩvàđảngphảighidanhứngcử.TrungtướngDươngVănMinhđangsốnglưuvongởBangkok,ngày28-6-1967,cũnglêntiếngđòivềnướctranhcử.

NhưngỦybanquốcgiachốnglạiýđịnhtrởvềcủatướngDươngVănMinh.Trongcácliêndanhdânsự,cóliêndanhcủaôngTrầnVănHươngđượcđôngđảotríthứcmiềnNamủnghộ.TôilàmộttrongnhữngngườitíchcựcvậnđộngchoôngHương.ChỗdựachínhcủaôngHươngvẫnlàHộiLiêntrường.

NhândịpthamgiapháiđoàndânbiểudựcuộchọpcủaHộiliênhiệpnghịsĩÁchâu(APU)tạiBangkok,tôiđượcôngHươngủynhiệmđểtiếpxúcvớiôngDươngVănMinhvàyêucầuôngđưaralờituyênbốủnghộôngHương.ĐâylàlầnđầutiêntôitiếpxúcvớitrungtướngDươngVănMinh.TướngMinhtiếptôitạicâulạcbộthểthaocưỡingựaởBangkoktrongmộtbuổiăntrưa.ÔngchotôibiếttuyênbốcủaôngraứngcửtổngthốngchỉnhằmmụcđíchtìmcáchtrởvềSàiGònmộtcáchhợpphápthếthôi,chứkhôngcóýđịnhthậtsựtranhchứctổngthống.SaukhinghetôitrìnhbàylờiyêucầucủaôngHương,ôngMinhhứasẽcólờituyênbốủnghộứngcửviênTrầnVănHương.CuộctiếpxúcngắnngủiấyđểlạitrongtôimộtấntượngtốtđẹpvềnhânvậtmàbáochíMỹthườnggọilà“BigMinh”,tức“Minhlớn”,đểphânbiệtvớimộttướngMinhkhác,TrầnVănMinh,đượcgọilà“Minhnhỏ”.Dĩnhiên,khitiếpxúclầnđóvớitrungtướngDươngVănMinh,tôikhônglàmsaođoánrarằngmộtphầncuộcđờisaunàycủatôilạigắnbóvớiông.

TrongcuộcvậnđộngchoôngTrầnVănHương,tôicònlãnhmộtủynhiệmkháccủaông:đếnthànhphốĐàNẵngđểmờibácsĩTrầnĐìnhNam,mộtnhânsĩcóuytínởmiềnTrung,thamgialiêndanhcủaôngHươngvớitưcáchứngcửviênphótổngthống.BácsĩTrầnĐìnhNamtừnglàmbộtrưởngthờichínhphủTrầnTrọngKim.SauđảochínhDiệm1963,bácsĩNam

đượcmờivàoThượnghộiđồngquốcgia,mộtđịnhchếchínhtrịđượccáctướnglãnhSàiGònlậpra.HộiđồngnàylàmộtthaythếtạmthờichoquốchộiSàiGònđãbịgiảitán.ChínhôngTrầnVănHươngcũngđượcmờithamgiaHộiđồngnày.BácsĩNam,lúcđógần60tuổi,đãtiếptôithẳngthắnbàytỏquanđiểmcủaôngvềchínhquyềnSàiGònnhưsau:ngàynàocònngườiMỹtạimiềnNamthìchínhquyềnSàiGònkhôngthểcóquyềntựquyếtvàkhôngthểthoátkhỏithânphậnbịcầmtù.BácsĩTrầnĐìnhNambảotôichuyểnlờitớiôngHươngrằngôngkhôngthểcùngôngHươngraứngcửtổngthống–phótổngthống,vàcólờikhuyênôngHươngnênrútluiýđịnhcủamìnhvìkhôngthểragánhvácviệcnướcvàolúcnày.TôirấtcảmphụctháiđộcủaôngTrầnĐìnhNam,nhưnglúcđótôilạinghĩtháiđộđóquákhíchhoặcbảothủ.Nhiềunămsaunghĩlạitôimớinhậnrarằng,trongcuộctiếpxúcấy,bácsĩTrầnĐìnhNamđãcungcấpchochínhbảnthântôimộtbàihọcchínhtrịquýgiá.

CuốicùngôngHươngmờiôngMaiThọTruyền,hộitrưởngHộiPhậthọcNamViệt,trụsởchínhnằmtạichùaXáLợi,cùngđứngchungliêndanhvớiông.TôiđượcôngHươngchọnlàmngườiphụtráchbáochíViệtNamcholiêndanh.NgườiphụtráchbáochítiếngAnhlàgiáosưTônThấtThiện.NgườiviếtcácbàidiễnvăntranhcửchoôngHươnglàgiáosưLýChánhTrung.Cácliêndanhdânsựđángchúýkhácgồmcó:liêndanhcủacụPhanKhắcSửu,củaluậtsưTrươngĐìnhDzu.NhưngmạnhnhấtvẫnlàliêndanhTrầnVănHương-MaiThọTruyền.Nếuphecầmquyền,tứcquânđội,khônggianlậnphiếuthìchắcchắnliêndanhTrầnVănHươngvềđầu.BấygiờôngHươnglàgươngmặtđốilậpsángnhất.Mọingườiđềukhôngtincuộcbầucửsẽdiễnratrungthực.NhữngngườiủnghộôngHươngcũngkhôngcóảotưởngrằngôngHươngsẽđắccử.Nhưngcuộcbầucửlàmộtdịpđểnhữngngườiđốilậpvớichínhquyềncócơhộibàytỏquanđiểmcủamình,áplựcmạnhmẽhơnchốngđộctàiquânphiệtvàchốngchiếntranh.

Đúngnhưsựtiênđoáncủacácgiới,liêndanhTrầnVănHương–MaiThọTruyềnvềđầutạikhuvựcbầucửSàiGòn–GiaĐịnh,liêndanhNguyễnVănThiệuvềnhì.DocósựhiệndiệncủakháđôngquansátviênquốctếtạiSàiGònvàGiaĐịnh,phequânđộiđã“thảnổi”cuộcbỏphiếutạikhuvựcnày,mặcdùhọcũngdùngrấtnhiềuđơnvịquânđộiđibỏphiếunhiềulượtđểhạnchếsựthấtbạicủahọ.Cònởcáctỉnhthìhọthahồgianlận.Cácthùngphiếuđềubịđánhtráokhiđượcchuyểnvềcácnơikiểmphiếu.LiêndanhThiệu–KỳvềđầutrêntoànmiềnNamvới35%phiếu,mộttỷlệthấp,chỉđượcWashingtoncôngnhậnsớmnhất.Dưluậnquốctế,kểcảpheđồngminhcủaMỹ,cũngtỏradèdặt.ỞmiềnNam,tuyệtđạiđasốdânchúngkhôngaicoiđólàmộtkếtquảtrungthực.Ởcáctỉnh,liêndanhTrươngĐìnhDzu,vớichủtrươnghòabìnhvà

thươngthuyếtvớiMTDTGPMNđểchấmdứtchiếntranh,đãthuđượcmộtsốphiếukhácao(chỉđứngsauliêndanhThiệu–Kỳ).

Theohiếnpháp,kếtquảbầucửphảiđượcQuốchộihợpthứchóa.ĐâylàmộtâulokhôngnhỏchoNguyễnVănThiệuvàpheông.MặcdùôngKỳđãlùimộtbước,chịuđứngphóchoông,nhưngôngThiệuthừabiếtKỳkhôngmặnmòigìvớiđịavịphótổngthống.ThậmchíôngcũngđoánrarằngKỳvẫnnuôiýđồphávỡcuộchợpthứchóabầucửđểcócơhội“xóabàilàmlại”.MộtmặtôngKỳtiếtlộrằngôngkhôngtánđồngđềxuấtcủamộtnhómdânbiểuđếntìmôngđểvậnđộngbỏphiếuchốnglạisựđắccửcủaliêndanhThiệutạiquốchội.NhưngthựctếmàtôichứngkiếnvớitưcáchdânbiểuthìrõràngôngKỳđãngầmngầmkhuyếnkhíchcáccuộcxuốngđườngphảnứngcủacácgiớichốnglạisựhợpthứchóakếtquảbầucử.CácdânbiểuthuộcpheôngđượcbậtđènxanhliênkếtcùngpheđốilậpđểtạoáplựcchốngThiệuvàgâytìnhhìnhxáotrộn.

Thờiđiểmnày,ôngThiệucònđơnđộc,hậuthuẫnsaulưngôngcònmỏng,chưađủlựcvàtaychânđểtriệtcácđònngầmphábĩnhcủaôngKỳ.Chínhlúcnày,mộttùyviệnquânsựcủaNguyễnVănThiệulàtrungtáNguyễnVănĐẩu,bạnquầnvợtcủachatôi(khácvớitrungtácùngtênĐẩunhưnglàtùyviênquânsựcủatướngDươngVănMinh)tìmgặptôiđểchuyểnlờichínhthứccủatrungtướngThiệumuốncómộtcuộctiếpxúcriêngvớitôi.MụcđíchcủatướngThiệulàvậnđộngtôivàkhốidânbiểuDântộcbỏphiếuhợpthứchóasựđắccửcủaôngta.TrungtáĐẩucònnhờchatôinóithêmvớitôinhằmthuyếtphụctôi.Nểngườibạncủachamình,đồngthờinghĩrằnggặpôngThiệuchưacónghĩalàchấpnhậncácđềnghịcủaông,tôiđồngýgặptướngThiệunhưngđưarađiềukiệncuộcgặpgỡchỉcóhaingười,khôngcóngườithứba.ÔngThiệuchấpnhậnđiềukiện.CuộctiếpxúctayđôidiễnratạinhàriêngcủatướngThiệu,lúcnàycònnằmtrongkhutưỡnglãnhởbộTổngthammưu(trênđườngvàophitrườngTânSơnNhất).NhàôngởcạnhtrungtướngTrầnThiệnKhiêm.Sĩquanliênlạccủaôngđưatôivàophòngkhách.CánhcửamởravàtướngThiệutừphòngbêncạnhxuấthiện.Ôngtacónụcườidễgâycảmtình.Ôngbướctớibắttaytôi:“Kínhchàoôngdânbiểu”.Tôiđáplại:“Kínhchàotrungtướng”(Lúcnàyôngvẫnchưađượcgọilàtổngthống).Cólẽđãđượcsắpxếptrước,cáisa–lôngtôiđangngồichỉcóhaighếvớicáibànnhỏởgiữakhiếnchohaingườiđốithoạinhaukhôngcáchnhauxa.ÔngThiệuđithẳngvàovấnđề:“Trướchếttôixintrìnhbàyvớiôngdânbiểutìnhhìnhhiệnnày.ChínhphủVNCHrấtcầnsựổnđịnhchínhtrịvànhấtlàmộtnềntảngdânchủvữngchắcđểđượcchínhphủvàquốchộiMỹtiếptụcủnghộvàviệntrợmạnhmẽ.DođórấtcầncuộcbiểuquyếthợpthứchóacuộcbầucửtổngthốngsắpdiễnratạiQuốc

hộiđượcthôngquavớimộtsốphiếucaonhất.Điềuđóthểhiệnsựđoànkếtcủaquândânta.VìvậytôimongôngdânbiểucùngkhốiDântộccủaôngsẽbỏphiếuhợpthứchóakếtquảbầucử”.

Tôikhôngcầnsuynghĩ,vìcâutrảlờiđãcósẵntrongđầu:

-Thưatrungtướng,tôilàđạidiệnbáochícủaliêndanhTrầnVănHương.Saukhicókếtquảbầucử,liêndanhTrầnVănHươngđãhọpbáovàtốcáocuộcbầucửdiễnrakhôngtrungthực.Vậytôikhôngthểnàođingượclạilậptrườngnàyvàbỏphiếuhợpthứchóakếtquảcuộcbầucử.

Suynghĩmộtlúc,tướngThiệuđưaramộtgợiý:Quốchộisẽđượclèoláiđểcuộcbỏphiếudiễnratheothểthứckín.Ôngnóivớitôi:

-Côngkhaithìôngdânbiểuvẫngiữlậptrườngmìnhnhưngkhibỏphiếukín,ôngdânbiểucóthểbỏphiếuhợpthứchóa.

Tôitrảlờingay:

-Thưatrungtướng,tôikhôngthểcóhailậptrườngkhácnhaukhicôngkhaivàkhibỏphiếukín.Cácthànhviêntrongkhốichúngtôichắcchắnsẽphảnđối.Nhưngtôihứanếutrungtướnglãnhđạođượcmộtchínhphủhợplòngdânthìtôisẽhoạtđộngvớitinhthầnxâydựngtrongtưcáchđốilậphợppháp–oppositionlégale.

CuộcnóichuyệnkếtthúcdĩnhiênkhôngđemlạisựhàilòngchoôngThiệu.Tuynhiênôngđãtiễntôiracửamộtcáchlịchsự.

CuốicùngQuốchộilậphiếnđãhợpthứchóasựđắccửcủaliêndanhThiệu–Kỳvớisốphiếurấtthấp:58thuậnvà43chống.KhốidânbiểuDântộcvẫngiữvữnglậptrườngbácbỏcuộcbầucử.ÔngKỳngấmngầmkhuyếnkhíchnhữngláphiếuchốngnhưngvềmặtcôngkhai,ôngKỳnóivớiôngThiệurằngôngđãcửtrungtáNguyễnNgọcLoan,Tổnggiámđốccảnhsát,cómặttrongcuộcbiểuquyết“đểthúcđẩycácdânbiểubỏphiếuhợpthứchóa”(nhưđãkểởđoạntrước,tôiđãphảnđốisựhiệndiệncủatrungtáLoantrongphònghọpQuốchội).

VềcuộcbầutổngthốngởmiềnNam1967,theomộtsốtàiliệumậtđượctiếtlộsaunàycủatìnhbáoMỹ,đãcómộtcuộc“điđêm”giữatướngThiệuvàôngTrầnVănHương.ĐángtiếcthaychomộtsốđôngtríthứcvànhânsĩmiềnNamlúcđóđãcoiôngHươngnhưmộtlãnhtụđốilậpsánggiá,một“ônggiàgân”cóthểlàchỗdựađốiđầuphetướnglãnh.Saunàynhữngngườiđãtừngủnghộôngđãphảithấtvọngnặngnề.TừvịtríngườiđốiđầuliêndanhNguyễnVănThiệu,ôngHươngchấpnhậntrởthànhthủtướngcủaôngThiệu.Ởcuộcbầucửtổngthốngnhiệmkỳ2,năm1971,ôngHươnglạiđimộtbướcliênkếtxahơn:ứngcửphótổngthốngtrongliêndanhNguyễnVănThiệu.ChonênnhữngtiếtlộtừcáctàiliệuCIA,đượcpháthiệnsaunăm1975,nóivềsự“điđêm”giữaôngThiệuvàôngHươngtừnăm1967trongcuộcbầucửtổngthốngnhiệmkỳ1làcócơsở.NhưngđókhôngphảilàsựthấtvọngduynhấtđốivớigiớitríthứcmiềnNamnóiriêngvàgiớiđốilậpSàiGònnóichung.Cùnglúcvớicuộc“điđêm”giữaThiệu–Hươngcòncómộtcuộc“điđêm”khácgiữaNguyễnCaoKỳvàNguyễnVănLộc.

ÔngNguyễnVănLộclàmộtluậtsư,thờitrẻôngcóthamgiakhángchiếnchốngPháp.ÔnglàTổngthưkýhộiLiênTrường,mộttổchứcáihữugồmcựuhọcsinhcáctrườngtrunghọclớnởmiềnNamnhưChasseloupLaubat,PetrusKý,CollègeMỹTho,CollègeCầnThơ.CáccựuhọcsinhnàyđềuđanggiữnhữngvịtríthenchốttrongguồngmáychínhquyềnSàiGònhoặclànhữngtríthức,nhânsĩhoạtđộngtựdocóuytínxãhội.HộiLiênTrườngcũnglàchỗdựachínhchoứngcửviêntổngthốngTrầnVănHương.TrongkhiôngThiệu“mócnối”ôngHươngthìôngKỳlôikéoôngLộc!VàothờiđiểmấycácphequânnhânđềucầnliênkếtvớinhữngnhânvậtgầngũivớigiớitríthứcvàquầnchúngmiềnNamvàluậtsưLộcđãtrởthànhthủtướngđầutiênsaukhiliêndanhtổngthống–phótổngthốngThiệu–KỳđượcQuốchộilậphiếnhợpthứchóa.VậytạisaochứcvụthủtướngrơivàotayluậtsưLộc–ngườicủaphótổngthốngNguyễnCaoKỳ-chứkhôngphảilàôngHươnglàngườicủatổngthốngThiệu?Đểhiểurõhơnđiềukhóhiểunày,cólẽphảitrởlạinhữngthỏathuậnmậtđãcótrongphetướnglãnhtrướckhiphenàyđiđếnquyếtđịnhđưaNguyễnVănThiệuraứngcửthayvìNguyễnCaoKỳ.

TronghồikýBuddha’schild(Đứaconcầutự),tướngKỳtiếtlộngaysaykhitướngThiệuđượcphequânđộiđềcửlàmứngcửviêntổngthốngthìmột“hộiđồngtướnglãnh”đượcbímậtthànhlậptrongđócócảThiệuvàKỳ.CácthànhviêncủatổchứcnàyđượcchọnlựalạitừcáctướnglãnhcóảnhhưởngtrongỦybanlãnhđạoquốcgia.TheoôngKỳ,hộiđồngnàyđượcgiaotráchnhiệmchọnđạidiệnquânđộiứngcửtổngthốngtươnglaivàmộtkhiđạidiệnnàyđắccửtổngthốngvẫnphảitiếptụclàthànhviêntronghộiđồngnàyvàchịusựchiphốicủahộiđồng.ÔngKỳđượcbầulàchủtịchcủahộiđồngnày.Ôngviết:“Vớitưcáchchủtịchhộiđồng,tôicó

nhiềuquyềnhànhhơn”.Cóthểtrongthờigianđầu,khiquyềnlựccủamìnhchưađượcthiếtlậpvữngvàng,tổngthốngThiệuđãphảinhượngbộôngKỳvànhườngchoôngKỳquyềnchỉđịnhthủtướng.CũngrấtcóthểđiềunàynằmtrongsựthỏathuậngiữaThiệuvàKỳkhithànhlậpliêndanhduynhất.ĐừngquênrằngchođếnTếtMậuThân1968,gầnmộtnămsaukhiNguyễnVănThiệungồivàoghếtổngthống,chứcTổnggiámđốccảnhsátvẫnnằmtrongtayđạitáNguyễnNgọcLoan,cánhtaymặtcủaôngKỳ.SaunhiệmkỳcủaluậtsưLộc,ôngThiệumớithựchiệnthỏaướcvớiôngHương,cửôngHươnglàmthủtướng.BấygiờcoinhưphótổngthốngNguyễnCaoKỳchỉcònngồi“làmvì”.

Thếlàcảhainhânvậtđạidiệnchotríthức,nhânsĩmiềnNamđềubịthếlựcđươngquyền(phequânđội)muachuộckhádễdàng.Chỉvìcáighếthủtướngmàcảhaiquaylưnglạivớinhữngngườiủnghộmìnhmộtcáchtỉnhbơ!

Vớitôi,đâylàthấtvọngđầutiêntronggiaiđoạntậptễnhbướcvàoconđườngchínhtrị.Tuynhiêntôivàkhánhiềuanhemtríthứckhácđãkhôngbịlôicuốntheosự“trởcờ”.Chođếnkếtthúcchiếntranh,tôivẫnchốnglạisựhợptácvớichếđộThiệu.GiáosưLýChánhChung,mộtngườicũngtừngủnghộtíchcựcôngTrầnVănHươngtrongcuộcbầucửtổngthống,đãcómộtphảnứngrấtquyếtliệttrướcsự“trởcờ”củaôngHương:trêntờbáoĐiệnTín,ôngđãviếtláthưkhôngniêm“KínhgửiôngTrầnVănHương”,trongđógiáosưTrungnóithẳngsựkhôngtánđồngcủaôngvàbạnbèôngđốivớitháiđộchínhtrịcủaôngHươngtrongsựcộngtácvớichínhquyềnNguyễnVănThiệu.Trongthưcónhiềulờilẽlênánkhánặngnề.BứcthưđãgâymộtluồngdưluậnmạnhmẽtạiSàiGònvàđượccoinhưlàsự“lydị”dứtkhoátcủagiớitríthức,nhânsĩmiềnNamđốivớiôngTrầnVănHương.Nhưngthậtra,ôngHươngchẳngquantâmđếndưluận.Dùbệnhtậtvàgiàyếu,điđứngphảicóngườidìuhaibên,nhưngôngrấtsaymêquyềnhành.Đólàđiềutôikhôngnhậnrakhitiếpxúcvớiônglúcđầu.Tôivẫntưởnglàdosựđòihỏithờicuộcmàôngtrởlạichínhtrườngchứkhôngđeođuổimộtthamvọngcánhânnàokhác.Chođếnnhữngngàycuốithángtư1975,ôngvẫncốbámvàoghếtổngthốngdoôngThiệuđểlạivàtuyênbốsẵnsàng“chiếnđấuchođếnkhiSàiGònchỉcònviêngạchcuốicùng”.

8.TáiđắccửvàoQuốchộilậppháp1967

LiềnsaucuộcbầucửtổngthốnglạiđếncuộcbầucửQuốchộilậppháp.Theohiếnpháp,QuốchộilậpphápSàiGòngồmhaiviện:Hạnghịviện(việndânbiểu)vớinhiệmkỳbốnnămvà

Thượngnghịviện(việnnghịsĩ)vớinhiệmkỳsáunămnhưngmỗibanămbầulạiphânnửa.TôighitênứngcửvàoHạnghịviệnởđơnvịcũ,tứcđơnvị2gồmcácquận4,6,7,8và9.Cóhơn80ứngcửviên,tranh5ghếdânbiểu.ThểthứcbầucửlầnnàykháckỳbầucửQuốchộilậphiến(theoliêndanhtỷlệ):nămngườiđoạtsốphiếucaonhấttrong80ứngcửviênghidanhsẽgiành5chiếcghếdânbiểu.

Khácvớicuộcbầucửtrước–lúcrấtítngườibiếttôivàtôichỉtrungcửnhờvàothểthứcbầucửkháđặcbiệt(gầnnhưcácghếdânbiểuđượcchiađềuchocácứngcửviênđứngđầucácliêndanh)–lầnnàytuycuộcbầucửgaygogấptrămlầnnhưngtôicómộtsựchuẩnbịrấtthuậnlợitrongthờigianhoạtđộngtíchcựctrongQuốchộilậphiến.TêntôikhôngcònxalạđốivớiđôngđảoquầncửtriSàiGòn.NgườidânSàiGònlúcđóủnghộrấttriệtđểcácnhàhoạtđộngchínhtrịđốilập,đồngthờicólậptrườngchốngchiếntranh.Vàquầnchúngrấtnhạybéntrongsựphânbiệtgiữa“đốilậpthật”với“đốilậpcuội”.

Mỗiứngcửviênđượcinhailoạitàiliệuphụcvụchovậnđộngbầucử:mộtloạiáp–phích80cm-120cmđểdánchonhữngnơicôngcộngvàmộtloạitruyềnbươmbướm21cm-28cmintiểusửvàtuyênngôncủaứngcửviênđểpháttrựctiếpchocửtri.Biểuchưngchínhthứccủatôiintrêncácáp-phích,truyềnđơnvàphiếubầulà“bólúavàngôisao”.Slogan(khẩuhiệu)trênápphíchtranhcửcủatôicónộidung:“MộtmiềnNamtrunglậptrongmộtĐôngdươngtrunglập”.Tôichọnchủđềnàyđểtranhcửkhôngdoảnhhưởngcủabấtcứaihayđảngpháichínhtrịnào,màdosuynghĩcủacánhântôi,mongmuốntìmmộtgiảiphápchấmdứtchiếntranh.Đốivớimộtcánhânhoạtđộngchínhtrịđộclậpnhưtôi,thậtkhôngdễdàngtìmraconđườngđitớigiữamộttìnhhìnhsángtốirấtphứctạpởmiềnNam.Dùchocontimcólòngyêunướcchânchính,nhưngkhôngphảicácbướcđibaogiờcũngđúngđắn.Sựmùtịtvề“Việtcộng”vàsựthiếuhiểubiếtsâusắcvềmụctiêulýtưởngđấutranhcủa“nhữngngườiởbênkianửaphẩnTổquốc”dosựbưngbítthôngtinrấtchặtchẽvàcácchiếndịchtuyêntruyềnchốngcộngbềnbỉcủachínhquyềnSàiGònquanhiềuthờikỳ,khiếnchokhôngítnhữngngườithuộcthếhệtrưởngthànhởmiềnNamsaunăm1954nhưtôi,khôngthểtựmìnhnhậnđịnhthựcchấtcuộcxungđộtvàchọnchomìnhmộthướngđiđúngđắn.

Vớibảnthântôi,ngaycảsựhiểubiếtvềHồChủtịch,vềcuộcchiếnđấucủaMặttrậnDântộcGiảiphóngMiềnNamlàrấttrễtràngvàlúcđầurấtítỏi.Chođếnnăm1968,nguồntìmhiểuduynhấtcủatôilàhaiquyểnsáchmàtôimangvềtừParisnhânmộtchuyếnsangPháp.Đólàquyển:HồChíMinhcủaJeanLacouturevàVietnam:InsideStoryoftheGuerillaWarcủaWilfred

Burchett(NewYork,InternationalPublishing,1965).ThậtquáítvàchẳngđiđếnđâuđểhiểusâusắcvềconngườiViệtNamvĩđạinhấtcũngnhưviệcđánhgiáđúngđắncuộcchiếnlàmrungchuyểncảthếgiới.NhưngtôikhôngthểkhôngcảmơnJeanLacouturevàWilfredBurchettvàothờiđiểmấyđãmởchotôicánhcửa,dùlàrấthẹp,đểtiếpcậnvớimộtthựctếkháccủađấtnước,hiểubiếtkháchquanhơnlýtưởngmànhữngngườicộngsảnViệtNamđangđeođuổivớibiếtbaohysinhxươngmáu.Cáimaymắnlớnnhấtcủatôilàkhôngbịràngbuộcbởimộtthếlựcchínhtrịnào(tôihoạtđộngchínhtrịđộclập)vàcũngkhôngvìmộtquyềnlợiriêngtưnêncứ“sáng”rathêmmộtchútnàodonhữngtiếpthunhậnthứcmớithìtôilạisẵnsàngđiềuchỉnh,chẳngchútmặccảm.Ánhsángduynhấtsoiđườngchotôiđitớitrongnhữngnămthángấynhưđãnói–xuấtpháttừcontimyêunước,sựmongmuốnđượcthấydântộcđộclập,đấtnướchòabìnhvàthốngnhất.Thếthôi.ỞSàiGònvàothờiđiểmnày,khôngmộttổchứcchínhtrịhoạtđộngcôngkhainàocókhảnăngđáptrảnhữngvấnđềbứcthiếtcủađấtnướcđồngthờikhôngmộttổchứcchínhtrịcôngkhainàothểhiệnđượcmộtlýtưởngcóhệthốngvàlýluậnchặtchẽhướngtớisựthựchiệndânchủvàcôngbằngxãhội.Ánhsánglýtưởngtỏatừtrongchiếnkhuvàtừ“bênkianửaphầnTổquốc”khôngdễdàngđếnvớitấtcảthanhniênvàtríthứcmiềnNam,tổchứcchỉđếnvớimộtsốngườichọnlọc,thườngquamộtsốtrunggianbímậtmàmộtngườibìnhthườngkhôngthểnàobắtliênlạcđược.

…SlogantranhcửQuốchộilậpphápcủatôi–“MộtmiềnNamtrunglậptrongmộtĐôngDươngtrunglập”–nhưmộtthứcôngchứchòabình–theosuynghĩcủatôi–chocuộcchiếnmàlúcđótưởngnhưkhôngthểtìmralốithoát.Cáichínhlàchấmdứtchiếntranh,buộcngườiMỹrútquân,khôngcanthiệpvàovấnđềnộibộcủangườiViệtNam.Làmộtcánhânđộclập,khôngđạidiệnchobấtcứthếlựcchínhtrịnào,cũngkhôngcònlàconcờcủamộtcườngquốcnào–nênrốtcuộclờikêugọicủatôichocôngthứcnàynhưtiếngkêugiữasamạc.TôikhôngkhácgìmộtDonQuichottecủanhàvănCervantès.Tôicũngýthứcđượcviệcmìnhlàmlà“độiđávátrời”nhưngtôivẫntinrằngtrongtấtcảcáccuộcđấutranhchonhữngchínhnghĩalớn,tiếngnóicủatừngngười,dùlàngườirấtbìnhthường,nếuđượcmạnhdạnbàytỏcôngkhaicũngcóthểgópthànhdưluậnvàsứcmạnh.Nhưngmặtkhácsựdấnthânvàbàytỏtháiđộcũnglànhucầutựthâncủanhữngthanhniêntríthứcnhưtôiởvàothờiđiểmấy.Vàonhữnglúcnày,tôicònnhớ,nhạcTrịnhCôngSơncũnglàthứthuốckíchthíchtinhthầnchonhữngngườinhưtôi,lênlại“giâycót”mỗikhicảmthấybuồnnản,bếtắc.NhạcTrịnhđãthúcđẩysựdấnthânchonhiềuthanhniênvàtríthứcđấutranhvìhòabìnhvàdântộc.

…KếtquảcuộcbầucửQuốchộilậpphápcuốinăm1967:tôivềnhìtrongsốhơn80ứngcử

viêntranhởđơnvị2SàiGòn.NgườivềnhấtlàbácsĩHồVănMinh,chủtịchChươngtrìnhPháttriểnquận8.AnhHồNgọcNhuận,cũnghoạtđộngtrongchươngtrìnhnày,đắccửởvịtríthứba.Tôichẳngcótiềnbạcđểtổchứccuộcvậnđộngđúngnghĩachomìnhtrongkhinhiềuứngcửviênkhácđãchinhữngsốtiềnrấtlớn,thậmchícóứngcửviênbỏtiềnramuaphiếu.Họcócảmộtđộiquânđidánápphíchvàpháttruyềnđơnđếntừngnhà.NhưngkếtquảbầucửchothấycửtriởSàiGònkhôngdễdàngbỏphiếuvìtiền,hayvìbấtcứmộtáplựcnào.Cửtriđibỏphiếuđượcnhânviênphòngphiếuphát80phiếurời,mỗiphiếuintên,hìnhvàbiểutrưngcủaứngcửviên.Chọnlại5phiếuứngcửviênmàmìnhtínnhiệmtrongmộtxấp80phiếudầycộmquảthậtkhôngdễdàng,nhưngđasốcửtriđãlàmđiềuđókháchínhxác:khôngcóứngcửviênnàotheochínhquyềnhaycólậptrườngchủchiếnlọtvào5vịtríđầuởđơnvịnày.QuậnTư,quậnTám,quậnChínlànhữngquậngồmđôngđảongườilaođộng.Chínhhọđãcóchọnlựađúngtheonguyệnvọngcủamình.CuộcbầucửQuốchộilậpphápnăm1967còncókẽhởchonhữngthànhphầnđốilậpvàđộc

lậplọtvào.ỞbađơnvịbầucửtạiSàiGòn,sựcanthiệpcủachínhquyềnhầunhưkhôngcó.MụcđíchcủachínhquyềnSàiGònvànhấtlàcủaMỹlàcốgắngtạoramột“tủkínhdânchủ”tạithủđômiềnNamđểtuyêntruyềnchochếđộ.Cònởcáctỉnh,chínhquyềnđịaphươngchưađượclệnhgắtgaolắmtrongviệcchọnlọcứngcửviên.Mặcdùđãđắccửtổngthống,nhưngôngThiệuvẫnchưanắmtrọnquyềnhành,vẫncòndèchừngcácphảnứngcủaphótổngthốngKỳvàcácđảngpháikhác.PhảiđếnQuốchộilậpphápkỳ2(bầunăm1971),tổngthốngThiệumớitriệtđểgạtrangoàitấtcảcácứngcửviênđángnghingờhoặckhôngcamkết(trêngiấytờhẳnhòi)ủnghộông.Muốntrởthànhdânbiểuởcáctỉnh,cácứngcửviênphảicamkếtvàođảngDânchủcủaNguyễnVănThiệu.ChínhquyềnThiệu,mộtlầnnữa,chỉthảnổiduynhấtcácđơnvịbầucửởSàiGònđểcốgắngduytrìbộmặtdânchủgiảhiệu.

Đeođuổilậptrườnghòabìnhcủamìnhđãnêulêntrongkhẩuhiệutranhcử,saukhiđắccử,tôiđãtiếptụccuộcvậnđộngchocôngthức“mộtMiềnNamtrunglậptrongmộtĐôngDươngtrunglập”bằngcáchgửithưtrựctiếpđếnmộtsốnhàlãnhđạoChâuÁnhưthủtướngMalaysiaTengkuAbdulRahman,thủtướngSingaporeLýQuangDiệu,thủtướngNhậtBảnSatoyêucầuhỗtrợchogiảiphápnàyđểchấmdứtchiếntranhViệtNam.Tôikhôngbiếtvìlýdogìcácthưnàyđềukhôngđượccácđịachỉtrênhồiâm.Tôikhôngnghĩcácvịlãnhđạoquốcgiakểtrênthấyrằngkhôngcầnthiếtcóthưđáptrảmộtdânbiểuvôdanhnhưtôi,vớimộtsángkiếnhòabìnhchẳngcótrọnglượng(bởikhôngcómộtnhânvậtquốctếtêntuổihaymộtquốcgianàotrướcđólêntiếngbảotrợhayủnghộ).TôinghingờcácthưcủamìnhđãbịchínhquyềnSàiGònchặnlại.SauđótôicógửithưriêngchomộtnghịsĩNhậtthuộcđảngcầmquyền(ông

Harizumi)màtôiđãtừngquenbiếtôngkhicùngdựHộinghịLiênhiệpNghịsĩChâuÁtạiTháiLan.ÔngHarizumiđãmờitôisangTokyotrìnhbàysángkiếncủamìnhvớiđạidiệnbộNgoạigiaoNhật.TôiđãđếnthủđôNhậtcùngvợtôivớitưcáchcánhân.Mộtchuyếnđicónhiềukỷniệmkháđẹpvềsựtiếpđónnồnghậucủachủnhà,nhưngvềcuộcvậnđộngthìchỉdừnglạiởmứcđộxãgiao.Tôikhôngcóảotưởngcuộcvậnđộngcủamìnhsẽđiđếnđâu,đóchỉlàcáchthuhútsựchúýcủadưluậnquốctếvềchiếntranhViệtNamvàướcvọnghòabìnhcủamộtngườiViệtNam.

Liênquanđếnđềtàivậnđộngbầucửcủatôi–vềmộtgiảipháptrunglập–cómộtchuyệnrấtđángnhớ.Đầunăm1968,mộttổchứctôngiáocủangườiMỹcótênQuaker,hoạtđộngchohòabìnhtạiViệtNamđãmờitôithamdựmộtcuộchộithảo“HòabìnhởChâuÁ”tổchứctạiXiêmRệp–Campuchia.CùngđượcmờidựcuộchộithảonàycòncócácdânbiểuNguyễnHữuChungvàHồNgọcNhuận.VươngquốcCampuchiadướisựlãnhđạocủanhàvuaSihanouk,bấygiờkhôngnhìnnhậnchínhquyềnSàiGònvàkhôngcóquanhệngoạigiao.NhàvuaSihanouklúcđóủnghộtíchcựcHàNộivàMặttrậndântộcgiảiphòngmiềnNam.TuynhiêndocảbachúngtôiđềuthuộckhuynhhướngđốilậpvớichínhquyềnSàiGòn,nênVươngquốcCampuchiachấpnhậncấpphépnhậpcảnh.

TrongthờigiandừngchânởthủđôPhnomPênh,tôisựcnhớngườibạnhọcxưacùngởnộitrútạitrườngChasseloupLaubatnhữngnăm50,concủamộtthànhviênhoàngtộcCampuchia.ĐólàSisowathCharya.TôinhờđạidiệncủachínhquyềnSàiGòntạiPhnomPênhtìmgiùm.VìkhôngđượcVươngquốcCampuchiachínhthứcnhìnnhận,nênđạidiệncủaSàiGònphải“tạmtrú”trongĐạisứquáncủaNhật.TạiPhnomPênh,lầnđầutiêntôinhìnthấylầnlượtôtôcủaĐạisứVNDCCHvàMTDTGPcócắmcờchạytrênđườngphố!

NgườiđạidiệncủaSàiGòntìmSosiwathCharyakhôngkhólắmvìônglàconcủacựuthủtướng,hoàngthânSirikMatakvàbảnthânSisowathChayralàmộtnhânvậtkhánổitiếngởPhnomPênh.LúcnàycáchoạtđộnggiảitríởPhnomPênhnhưvũtrường,rạphát,nhàhàng,chiếubóngđềulàquốcdoanh.SisowathCharyađượcgiaophụtráchtấtcảmảngnày.Tôiđượcđưađếnmộtcănhộởtầnghaimộtcaoốc.Ngườihướngdẫnchotôichobiếtvàogiờnày,buổisáng,ôngkhôngcóởnhà.Cănhộnàylàcủamộtngườibạngái.KhitôibấmchuôngthìmộtphụnữrấtđẹpcónướcdađậmđàramởhécửavàhỏibằngtiếngCampuchia:“Ôngtìmai?”.NgườihướngdẫndịchlạichotôihiểuvàtôinhờôngnóilạivớingườiphụnữrằngtôimuốngặpôngSisowathCharya.Côgáiliềntrảlời:“Ởđâykhôngcóaitênđó”.Trongkhiđóthìtôi

thấyloángthoángbêntrongcómộtbóngngườivàđúnglàSisowathCharya.ÔnghỏivọngrabằngtiếngCampuchia.TôinóitobằngtiếngPháp“LýQuýChung,bạncũởChasseloupLaubatđếnthămbạn”.Charyachạyrangay,ômchầmlấytôi.Thếlà14nămsau,tôigặplạingườibạnnằmcạnhgiườngmìnhởnộitrútrườngChasseloupLaubatngàynào.CharyakéotôiđiăncơmtrưaởkháchsạnsangtrọngnhấtPhnomPênh.AnhláichiếcôtôCadillacđờimới.Anhnóicănhộđókhôngphảilànơianhở.Saubuổiăntrưa,anhđưatôivềnhàđểgiớithiệuvớigiađìnhanhởmộtbiệtthựnằmtrongkhunhàngoạigiaovàcácnhânvậtthuộchoàngtộc.Khitôiđến,ôngSirikMatakđangtrôngcoicôngnhânsửachữaphíasaungôibiệtthự.Ôngtrởvàophòngkháchtiếptôi.KhiđượcbiếttôiđếntừSàiGònvàlàbạnhọccũcủaconông,ôngvuivẻkểlạinhữngkỷniệmvềthờitrẻcủaông:mỗitốithứbảytừPhnomPênhôngđiôtôxuốngthẳngSàiGòn,ănuốngởChợLớnvàkhiêuvũởtrườngGrandMondetrongkhugiảitríĐạiThếGiới.ÔngcònkểlúcđóôngcómộtngườiyêuViệtNamởvùngTânĐịnh.Tôihỏiôngcómuốnnhắngìvớingườiphụnữnămxưakhông.Ôngcười:ngườiphụnữấytôiquenthờitraitrẻbâygiờđãtrởthànhbàngoạirồi,chưachắcbàtacònnhớtôilàai!

Buổinóichuyệnrấtthânthiện,lúcthìbằngtiếngPháplúcthìtiếngViệt.ÔngSirikMataknóitiếngViệtnhưngườiViệt.SaunàykhiôngMataktrởlạicươngvịthủtướngkhoảngnăm1970hay1971,tôinghenóiôngchủtrươngmộtđườnglốichốngngườiViệtNamrấtmạnhmẽ,điềuđókhiếnchotôirấtngạcnhiên.TôikhônglàmsaonốikếtđượcmộtMataknóivềViệtNamđầythiệncảmmàtôiđãgặpvớimộtMatakthủtướngCampuchiachốnglạingườiViệtNamnhưvậy.

Saulầngặpnhauđó,tôivàCharyakhôngcódịpgặplạinhau.SựkiệnbithảmởđấtnướcCampuchiakhiếntôinhiềulầndằnvặtvìkhôngbiếtCharyacònhayđãchếtnhưhàngtriệunạnnhâncủachếđộPônPốt.SốphậncủangườichathìtôiđượcbiếtrấtsớmquabáochíphươngTây:ôngđãbịlínhPônPốthànhquyếttrongnhữngngàyđầubọnchúngchiếmPhnomPênh.

Nhưngmộtngàygầncuốinăm2001,tôinhậnđượcmộtcúđiệnthoạicủaSisowathCharya.AnhđangcómặttạiTP.HồChíMinhvàmuốngặptôi.ChúngtôihẹnnhauăncơmtrưatạinhàhàngSaoMaiởđườngĐôngDu,quận1.Thếlàsau33nămcuộcgặpởPhnomPênh,tôivàCharyalạicódịphộingộ.TôikhôngngờanhcònsốngsótsauthờikỳPônPốt.MaymắnchoanhlàanhđãrờiPhnomPênhtrướckhiquânPônPốttrànvào.Anhđãkểlạicáichếtbithảmcủachaanhnhưsau:ôngMatakđượctòađạisứMỹmờiditảnnhưngchaanhđãtừchốimặc

dùthừabiếtrằngởlạilàrướclấycáichếtchắcchắn.

TronghồikýcủacựungoạitrưởngMỹHenryKissinger,EndingtheVietnamWar,kểlạisựsụpđổcủachếđộPhonmPênh,tácgiảcónhắclạicáichếtcủaôngSirikMatakvớivàichitiếtrấtđángđượcnêulại.CuộcditảnởPhnomPênhbắtđầutừ8giờsángngày12-4-1975bằngtrựcthăng.Cótấtcả82ngườiMỹ,159ngườiCampuchiavà35ngườithuộccácquốctịchkhácđượctòađạisứMỹđưarakhỏiCampuchiabằngtrựcthăng.DuynhấtchỉcómộtngườitừchốithưmờiditảncủađạisứMỹJohnGuntherDean:đólàcựuthủtướngSirikMatak.Trongmộtláthưtựtayôngviết,bằngmộtthứtiếngPhápmàcựungoạitrưởngH.Kissengercholàrất“taonhã”,ôngSirikMatakđãtrảlờiđạisứMỹDeannhưsau:

Thưangàiđạisứvàlàbạnthânmếncủatôi!

Tôihếtsứcthànhthậtcảmơnôngvềláthứôngviếtchotôivàvềđềnghịcủaôngđưatôiđếntựdo.Rấttiếcthay,tôikhôngthểrờinơiđâymộtcáchhènnhát.Tôikhôngbaogiờtinrằngvàolúcnày,vớiôngcũngnhưvớiđấtnướcvĩđạicủaông,lạicócáicảmnghĩrằngmìnhđãbỏrơimộtdântộcđãchọntựdo.Chúngtôicầnsựbảovệcủacácôngnhưngcácôngđãtừchối,chúngtôikhôngthểlàmgìtrướctìnhthếnày.

Ôngrờinơiđây,lờichúccủatôichoôngvàđấtnướccủaônglàsẽtìmđượchạnhphúcdướibầutrờinày.Nhưng,hãykhắcghirằng,nếutôichếtngayởnơinày,tạiđấtnướcmàtôiyêudấu,thìcũngchẳngthànhvấnđề,vìrằngtấtcảchúngtasinhrarồiđềutửbiệt.Tôichỉmắcmỗisailầmlàđãtincácông(ngườiMỹ).

Xinngài,cũnglàngườibạnthânmếncủatôi,vuilòngnhậnnhữngtìnhcảmthânthiệncủatôi.

S/SirikMatak.

NgườitađượcbiếtôngSirikMatakbịlínhPônPốtbắnvàobụngvàđểnằmtạichỗmàkhôngcóthuốcmengìcả.Bangàysauôngấymớichết.

TrởlạichuyếnđiCampuchiadựhộithảodotổchứctôngiáoQuakertổchức,saukhithămngườibạnhọccũ,SisowathCharya,tạiPhnomPênh,tôilênmáybayđiXiêmRệp.Cuộchộithảovớiđềtài“HòabìnhởChâuÁ”đượctổchứctạimộtmodelnằmđốidiệnvớiđềnAngkor

Wattchừngvàitrămmét.KhitôivàhaidânbiểuHồNgọcNhuậnvàNguyễnHữuChungvừađếnkháchsạn,chưakịpsắpxếpđồđạc,thìmộtnhàngoạigiaongườiAnhcũngdựcuộchộithảonàygõcửaphòngtôi.Ôngxinphépđượctraođổichỉmộtphút.Nộidung:Ôngtathôngbáo“mộtcáchthânhữu”rằngtạicuộchộithảonàycómộtnhàngoạigiaoNgađếntừHàNộinóitiếngViệtrấtgiỏi.Vàôngtadặn“Cácônghãycảnhgiác”.Ôngtachỉnóithếrồibiếnđi.Ôngtađirồitôivẫnđứngtầnngầnmộtlúckhálâu.Thìraởcuộchộithảonàycácnhàngoạigiaocũngđồngthờilànhữngnhàtìnhbáo.Nhưngvớitôi,sựcảnhgiáccủangườiAnh,đồngminhvớichếđộSàiGòn,chẳngcótácdụnggì.Tôikhônglàmviệcchoai,kểcảchínhquyềnSàiGòn,dođókhônggiữmộtbímậtgìđểsợbịlộ.NhữngngàyởXiêmRệp,tôitòmòquansátsựrìnhrập,theodõinhaugiữacácnhàngoạigiaothuộchaikhốiđốinghịch.TìnhcờtôithamgiavàomộtbộphimOSS117khôngđượcthôngbáotrước.

Khicuộchộithảokéodài4ngàysắpkếtthúc(trongcuộchộithảonhàvuaSihanoukđếnnóichuyệnhailần,mộtlầnbằngtiếngPhápvàmộtlầnbằngtiếngAnhsuốthaitiếngđồnghồ),tấtcảnhữngngườithamdựđượcmờichụpchungmộtbứcảnhkỷniệmtrướccổngvàođềnAngkorWatt.Lúcđótôikhôngchúýngườiđứngkếbêntôilàai.TrongkhingườichụpảnhđangđiềuchỉnhgócđộcủamáyảnhthìtôinghengườiđànôngphươngTâyđứngcạnhtôinóibằngmộtgiọngrấtthấpvừađủchotôinghevớimộtthứtiếngViệtrấtchuẩn,giọngBắc:“ÔnglàdânbiểuLýQuýChungphảikhông?TôilàmviệcởsứquánXôViếtởHàNội.TôiđượcbiếtlậptrườngcủaôngvềtrunglậphóamiềnNam.ÔngnênbiếtChủtịchHồChíMinhcũngchủtrươngtrunglậphóamiềnNam”.Tôiliếcthấy“nhàngoạigiaoAnh”đứngphíasautôichỉcáchhaingười.TôitrảlờinhàngoạigiaoXôviếtchocólệvìbiếtrằngởđâyđầyrẫynhữngnhàtìnhbáođộilốtngoạigiao:“TôichưađượcbiếtChủtịchHồChíMinhcómộtchủtrươngnhưthếvềmiềnNam”.Kỳthật,tôicũngngheđồnvàothờiđiểmđóngườitacódựkiếnvậnđộngmộtgiảipháptrunglậpchomiềnNam,mangýnghĩachiếnlượcnhằmxóabỏsựhiệndiệnvàảnhhưởngcủaMỹrakhỏimiềnNam.

LúcđótôirấtngạcnhiênvềnhữnggìnhàngoạigiaoXôviếtnóivớitôi.TôikhôngngờhoạtđộngcủamìnhđãđượctheodõisátnhưthếtừHàNội.Saukhiđấtnướcthốngnhất,hơnmộtlầntôicóýđịnhtìmlại“nhàngoạigiaoXôviết”khitôiraHàNộivànhấtlàtrongmộtlầnviếngthămLiênXônăm1979.Nhưngvìkhôngnhớtên,cònảnhlúcđólạithấtlạc,nêntôikhônglàmsaotìmranhàngoạigiaonày.

TrởlạihoạtđộngtạiHạnghịviệnmàtôivừatáiđắccử,tôilạiđượcbầulàmtrưởngkhốidân

biểuDântộc.Nămsau,bácsĩNguyễnĐạiBảng,dânbiểuHuế,đượcbầuthaytôiởcươngvịnày.NămđầucủaHạnghịviện,tổngthốngThiệuchưakiểmsoátđượcđịnhchếnàymộtcáchtuyệtđối.TòađạisứMỹtỏýlongạinhữngtiếngnóichốngđốichínhphủtrongquốchộiSàiGònsẽảnhhưởngcáccuộcbiểuquyếtcủaquốchộiMỹliênquanđếncáckhoảnviệntrợchochínhphủThiệu.CácnhàngoạigiaoMỹtạiSàiGòncốgắngvậnđộngcácdânbiểuvànghịsĩđốilậpgiảmbớtsựchỉtríchđốivớichínhphủThiệu.TôivàmộtthànhviêntrongkhốiDântộclàdânbiểuNguyễnHữuChungđượchainhânviêntòađạisứMỹlàDavidLambertsonvàJohnNegropontemờidùngcơmtrưa.HainhàngoạigiaonàyrấtquenthuộcđốivớicácdânbiểuvànghịsĩSàiGònvìhọliêntụctìmcáchgặpgỡ,traođổicácdânbiểuvàchínhkháchSàiGònđểthămdòvàtiênliệuphảnứngcủacácgiớichínhtrị.DĩnhiêncáccuộctiếpxúcấycũngnhằmảnhhưởngvàlôikéonhữngcánhânsẵnsàngngảtheoMỹ.DavidLambertsonvàJohnNegropontelúcđóđềuthuộcngạchngoạigiaođệnhịthamvụtòađạisứ.Sau1975LambertsonđãtừnglàđạisứMỹtạiBangkok(TháiLan)vànằmtrongdanhsáchnhữngnhânvậtmàWashingtoncóýđịnhđưasanglàmđạisứtạiHàNộiđầutiênkhihainướcbìnhthườnghóaquanhệngoạigiao.CònNegropontesauthờisangViệtNamđãtiếptụclàmđạisứtạimộtquốcgiaNamMỹvàlàngườiđóngmộtvaitròquantrọngtrongchínhsáchMỹcanthiệpvàokhuvựcnày.ÔnglàđạisứMỹtạiLiênHiệpQuốctrongthờigianMỹtiếnđánhIrakvàchiếmđóngnướcnày(từtháng3năm2003)vàgầnđâynhấtônglàđạisứMỹtạiIrak.

TrongbuổicơmtrưatạinhàriêngcủamộttronghaingườiởtrongkhunhàdànhchonhânviêncaocấpsứquánMỹtrênđườngTúXương,DavidLambertson,khôngcầnỡmờ,đặtvấnđềvớichúngtôi“nêngiảmcườngđộchỉtríchchínhphủNguyễnVănThiệu,bởinếukhông,cókhảnăngquốchộiMỹsẽcắtbớtviệntrợchomiềnNam”.Đồngviệncủatôi,anhNguyễnHữuChung,cócáitínhrấtthẳngvàtưngtửng,đãgạnhỏilạiLambertson:“ChẳnglẽdânbiểuchúngtôikhiphátbiểutạiHạNghịViệnlạiphảidèchừngquốchộiMỹphảnứngrasao?”.DavidLambertsonđộtngộtphảnứngkhôngkiềmchế,quênmìnhlàmộtnhàngoạigiao:“Đúngthế,ôngdânbiểuphảiquantâmđếnphảnứngcủaquốchộiMỹ”.JohnNegropontechẳngnóigì,làmthinhtheodõi.Tôikéocâuchuyệnquahướngkhácđểhạnhiệtđộ.ChắcchắnhainhàngoạigiaoMỹrấtthấtvọngvềtháiđộcủatôivàanhNguyễnHữuChung.Vàđươngnhiênhaichúngtôichẳngbaogiờ“được”nằmtrongdanhsáchnhữngchínhkháchSàiGònđượcMỹtincậy!

TôithườngnóichuyệnvớicácnhàngoạigiaoMỹbằngtiếngPháphoặctiếngViệt.TiếngAnhcủatôihọctrongcáctrườngtrunghọcPháplúcđóchưađủđểcóthểsửdụngtronggiaotiếp

vớingườiMỹ.ĐasốcácnhàngoạigiaoMỹcómặttạimiềnNamnhữngnăm60và70đềunóiđượctiếngViệthoặctiếngPháp.Họbiếtrằngcácnhânsĩ,tríthứcthuộcthếhệnàyđềutrưởngthànhtừthờichiếmđóngcủaPháp.Chỉcócácchuyênviênvàtríthứcthuộcthếhệsau,hoặcduhọcởMỹtrởvềnhữngnăm60,mớinóitiếngAnhthôngthạo.DovịtrícủatôitrongHạNghịViện,giớingoạigiaoMỹthườngmờitôidựtiệctùngmỗikhihọđóntiếpmộtnhânvậtquantrọngtừWashingtonsang.Đặcbiệtvàomỗicuốituần(Week-end),JohnNegropontevàDavidLambertsonthườngtổchứccácbuổiăntrưavàbơilộitạibiệtthựriêngcủacốvấnchínhtrịtòađạisứMỹPhilipHabibtạisố6đườngTúXương.SaunàyPhilipHabibtrởthànhđạisứMỹtạiHànQuốc(1971)vàthứtrưởngBộNgoạigiaoMỹphụtráchcácvấnđềĐôngNamÁ(1975,trướckhichếđộSàiGònsụpđổ).

VàtôicònnhớtrongmộttrậnđấubóngnướctạihồbơicủaôngHabib,tôiđãbịJohnNegroponteđèsâudướinướcsuýtnữangoilênkhôngđượckhiđôibêntranhbóngquyếtliệt.Negropontetolớngấpđôitôi.Tôikhôngbiếtôngtacócốtình“dằnmặt”tôikhông.

CólẽkhóchịubởicáccuộctraođổivớitôiluôndùngtiếngPháp,mộthômNegropontehỏitôicódịứnggìvớitiếngMỹhaykhôngvàtạisaotôikhônghọcthêmtiếngMỹ.Tôitrảlờilýdohếtsứcđơngiản:quábậnnênkhôngcóthờigiờcốđịnhđểđihọc.ThếlàNegroponteđềxuấtmộtcáchhọctiếngMỹchotôithậtthuậntiệnvàthoảimáidomộtnữnhânviêntòađạisứphụtrách.Giờhọckhôngcốđịnhmàtùythuộcgiờgiấccủatôi.Cónghĩakhinàotôicógiờrỗirãithìđiệnthoạichongườidạyvàngườinàysẽđếnngay.Tôikhôngcònlýdonàođểtừchốimộtđềxuấtđầythiệnchínhưthế.HômđầutiêntôigọiđếnsốđiệnthoạiđãđượcNegropontetraothìởđầudâylàmộtphụnữMỹ.CuộcgặpđầutiênvớicôgiáongườiMỹthậtbấtngờ:mộtthiếunữrấtđẹp,duyêndáng,mặcchiếcváymini-jupekhángắnrấtthịnhhànhlúcđó.Vớimộtcôgiáonhưthếthậtkhómàhọctậptrung.Sựđànghoàng,ngayngắncủatôisauđóchẳngquadotôiluônámảnhcáibẫyCIAđangrìnhrậpđâuđó.Họccảnămchẳngtiếnbộbaonhiêukhiếnchocôgiáocũngnản.Cólẽdonhucầuthậtsựlúcđókhôngcó,nênchuyệnhọchànhkhôngtiếnbộ.TiếngAnhcủatôichỉkhálênsau1975docôngviệclàmbáovàviếtbáo,bởiởgiaiđoạnnàyđòihỏitôiphảicóthêmtiếngAnhngoàitiếngPhápđểthamkhảotàiliệu,sáchbáonướcngoàinêntôibuộcphảitựhọcthêmmộtcáchtíchcực.

NhânnóivềCIA,màcáibóngcủanóphủtrùmlêncảmiềnNamtrước1975,saunàytôivẫntựhỏi,cớgìtrongsuốtthờikỳtôihoạtđộngchínhtrịởSàiGòn,córấtnhiềuquanhệvớingườiMỹtrongmọilĩnhvực,thếmàchẳngbaogiờ“conbạchtuộc”ấythảvòiđếntôi?Tôiđãhailần

dựcơmtôitạinhàriêngcủađạisứMỹởđườngPhùngKhắcKhoan,lầnthứnhấtthờiHenryCabotLodgetrởlạilàmđạisứtạiSàiGònlầnhai(1965-1967)nhânbuổitiếptrợlýngoạitrưởngMỹphụtráchĐôngNamÁWilliamBundy,lầnthứhaithờiEllsworthBunker(1967-1973)khiôngchiêuđãithượngnghịsĩMỹGeorgeMcGovern,mộtứngcửviêntổngthốngphảnchiến.

Khitôivừađắccửvàoquốchội,cònngơngácvềchínhtrị,tôiđãđượcmộtnhânvậtMỹkhábíhiểmởSàiGònlàClydeBauermờithamgiamộttổchứcphichínhphủ“HiệphộiBanggiaoPháttriểnQuốctế”(HHBGPTQT)vớitưcáchhộiviênsánglậpcùngvớinhữngtêntuổirấtgầngũivớitòađạisứMỹnhưôngTrầnVănLắm(cựudânbiểuthờiNgôĐìnhDiệm,làngoạitrưởngtrongnộicáccủatướngTrầnThiệnKhiêm),ôngNguyễnNgọcLinh(tổnggiámđốcViệtTấnXã),ôngTrầnTrungDung(cựudânbiểuthờiNgôĐìnhDiệm),ôngNgôKhắcTĩnh(saulàbộtrưởngBộgiáodụccủanộicácTrầnVănHươngvàTrầnThiệnKhiêm),ôngNguyễnVạnLý,(mộtlãnhtụCaođàithânchínhquyền)v.v…Vàinămsaunhìnlại,tôinhậnrarằngcáctổchứcHiệphộiBanggiaoPháttriểnQuốctếcólẽđãđượcngườiMỹdùnglàmmộttrongnhữngnơikiểmtravàchọnlọccácnhânvậtchínhtrịđểđưavàoguồngmáychínhquyềnSàiGònởcácvịtrínhưbộtrưởng,đạisứv.v…TrongcácthànhviênsánglậpcủaHHBGPTQTgầnnhưtôilàngườiduynhấtvẫnđứngngoàiguồngmáycủachínhquyềnThiệu.ClydeBauer,ngườiđứngrathànhlậptổchức“ngoạigiaonhândân”này(“peopletopeople”)làmộtcựuđạitávàanhhùngquânđộicủaMỹtạichiếntranhTriềuTiên.KhitôikhôngsinhhoạtvớiHHBGPTQTnữa,cóngườinóivớitôiClydeBauerlàmộtnhânviênCIA.Thếnhưngtrongsuốtthờigiansinhhoạtkhágầngũi,chưabaogiờClydeBauerđểlộýđồlôikéotôitheocáihướngủnghộWashington.MụcđíchchínhcủahiệphộinàylàđánhbónghìnhảnhcủachếđộSàiGònvàlàmchodưluậnMỹchiasẻmộtcáchthuậnlợihơnchínhsáchcủaWashingtontạiViệtNam.TạiHộinghịHonolulunăm1969,tổngthốngJohnsontừngcảnhbáovớitổngthốngThiệuvàphótổngthốngKỳvềtìnhhình“antiVietnam”củaquầnchúngMỹmỗilúcmộtcaohơnvàkhuyếncáohaiôngThiệu–Kỳphảilàmgìđóđểđốiphótìnhhìnhnày.SựrađờicủanhữngtổchứcnhưHHBGPTQTrấtcóthểnằmtrongmụctiêutrên.

Cácbuổisinhhoạtănuống,vuichơicuốituầntạinhàriêngcủacốvấnchínhtrịtòađạisứMỹ,từthờiôngHabibđếnôngCalhoun(ngườithayôngHabib),màtôiđượcmờithamdựnhiềulần,cũnglànơicácchuyênviênMỹnhưDavidLambertson,JohnNegropontexem“giòcẳng”mộtsốtríthứctrẻSàiGòncóthiệncảmvớiđườnglốicủangườiMỹởViệtNam.HầuhếtnhữngngườiViệtNamtrẻmàtôigặptạiđâyđềunóitiếngMỹnhưtiếngViệt,gầnhếttốt

nghiệptạiMỹhoặcđãtunghiệptạiMỹ.VàcũngnhưvớitổchứcHHBGPTQT,đasốnhữngngườiđếncáibiệtthựtrênđườngTúXươngđềulầnlượtchiếmnhữngvịtrítrọngyếutrongchínhquyềnSàiGòn.CáikhácgiữaHHBGPTQTvàchỗtụtậpcuốituầntạinhàriêngcủacốvấnchínhtrịtòađạisứMỹlàởđịachỉđầuthìđasốthànhviênđềuởtuổitrungniêntrởlên,cònởđịachỉsau,phầnđôngđềurấttrẻ,từ25đến30.KhôngmaymắnchongườiMỹ:tấtcảnhữngconngườiấyđềukhôngcóchỗdựatrongquầnchúng,họdựachủyếuvàongườiMỹ.

BáochícũnglàmảnhđấtmàumỡchohoạtđộngtìnhbáocủaMỹ.NgườitachorằngtrongchiếntranhViệtNamcóđếntrên50%phóngviên,nhàbáoMỹlànhânviênCIAtráhình.Ngaytrongsốnhữngnhàbáocótêntuổilớn,cũngkhôngthểđoanchắcrằngkhôngcóngườilàmviệcchoCIA.BởivớikhôngítngườiMỹ,làmviệcchoCIAkhônghẳnlàđángghét,màngượclạilàmộthànhđộngyêunước.Họkhôngtựcoimìnhlànhững“uglyamerican”(ngườiMỹxấuxa).Cácphóngviên,nhàbáoMỹnàylànhữngan-tenthulượmtintứcvàquacáccuộcphỏngvấntráhìnhlànhữngcôngcụnhằmthămdòphảnứng,tháiđộcủadưluậnSàiGòntrướccácbiếncốchínhtrị,quânsự.Nhữngnhàbáocótênlạhoắc,tựnhậnlàmđặcpháiviên“freelance”(nhàbáotựdo),luôngâychotôisựnghingờcảnhgiác.

QuacácmáylọccủaCIA,têntôibịloạitrừrakhỏidanhsáchnhữngnhânvậtcoilà“cókhảnăngtiếpcận”.CómộtđánhgiáchorằngCIAchỉsaitrậtvớimộttỷlệkhôngquá0,5%khitiếnhànhchọnlựangườiđểtuyểndụng!

9.NgườiViệtcôđơn

TrongHạnghịviệnnhiệmkỳ1,pheđốilậpgồmnhiềutiếngnóimạnhmẽvàcónhiềuảnhhưởngtrongdưluận.NàolàHồNgọcNhuận,NgôCôngĐức,HồVănMinh,NguyễnHữuChung,DươngVănBa,KiềuMộngThu,TrầnNgọcChâu,PhanXuânHuyv.v…LúcnàycácdânbiểuthuộcphequânnhânthântướngKỳcũngnghiêngvềpheđốilậptrongmộtsốcuộcbiểuquyết.NgaycảcácdânbiểuthuộcphongtràoCấpTiếnthuộcảnhhưởngcácgiáosưNguyễnVănBôngvàNguyễnNgọcHuynhưTrươngVịTrí,NguyễnTấnTrạng,NguyễnVănTiết,TrầnMinhNhựt,NhanMinhTrang…lúcđầucũngchưangảquacôngkhaiủnghộchínhquyềnThiệu.SaunàyphongtràoCấpTiếnmớilộralàmộtđồngminhquantrọngcủachínhphủThiệu.

NhưngbướcvàothờikỳQuốchộilậppháp,tổngthốngThiệucũngbắtđầucủngcốđịavịcủa

mình.ÔngThiệuítengạiThượngnghịviệnvìphầnđônggồmcácđạidiệnđảngpháichốngcộngvàcựutướnglãnhthânchínhphủ.NhữngnhânvậtnhưbàluậtsưNguyễnPhướcĐại(độclập),luậtsưNguyễnVănHuyền(cônggiáo),tướngNguyễnVănChuân(quânđội)v.v…cónhữngtháiđộchínhtrịđộclậptrongThượngviệnkểrakháhiếmhoi.

SựồnáovàdámtấncôngtrựcdiệncủatổngthốngThiệuchủyếudiễnratạidiễnđànHạnghịviện.TổngthốngThiệuđãtìmramộtconngườilýtưởngđểđốiphóvớinhữngchốngđốivàbấtổnnơiđây.ĐólàdượcsĩNguyễnCaoThăng,chủnhânviệnbàochếdượcphẩmOPVđượcđộcquyềnsảnxuấtvànhậpnhiềuthứthuốcbánrấtchạy.CáchlàmcủadượcsĩThăngđể“nắm”Hạnghịviệnrấtđơngiảnvàhiệuquả:ôngbỏtiềnramuachuộctấtcảcácdânbiểuhamtiền,khôngcólậptrườngchínhtrịrõrànghoặcsẵnsàngbánmìnhchochínhquyềnThiệu.Hàngtháng,cácdânbiểunàyđềucó“baothư”.MỗikhicócáccuộcbiểuquyếtquantrọngmàchínhquyềnThiệucầnquốchộithôngquathìmỗiláphiếuđềuđượcragiácụthể.NgườitachorằnglúcđầutổngthốngThiệuchưanắmtrọnquyềnlựctrongtaymình,chínhdượcsĩThăngphảibỏtiềnnhàđểlàmcáiviệcnày.MớinghequatưởngrằngdượcsĩThăngchịumột“hysinh”lớnchotổngthốngThiệu,nhưngkỳthậttiềnđócủaôngNguyễnCaoThăngchẳngmấtvàođâu.Chuyệnlàmănriêngcủaông(ViệnbàochếOPV)đượcưuđãimanglạichogiađìnhôngmộtmốilợicòntohơngấpnhiềulầntiềnôngbỏrađểgâyhậuthuẫnchocánhântổngthốngThiệu.DĩnhiênsaunàykhiôngThiệunắmtrọnquyềnlựctrongtay,đồngtiềnđượcsửdụngchonhữngchuyệnnàykhôngxuấtratừtúiriêngcủaôngThăngnữamàtừcácquỹđencủachínhphủ.

TuynhiênphảinóirằngôngThăngvớichứcvụchínhthứclà“phụtáđặcbiệttạiphủtổngthống”(ngangcấpvớibộtrưởng)làmviệcnàykháthànhcôngkhôngchỉvìcónhiềutiềnđểchi,màcòndoconngườimềmmỏngvàtếnhịcủaông.Cáccuộctiếpxúcvàvậnđộngcủaôngđềuthựchiệnkhéoléocủangườibiếtlàmlobbyởhậutrườngchínhtrị.Ngaycảvớinhữngdânbiểuchẳngragì,thấymặtônglàxintiền,ôngvẫntỏratôntrọngvàlễđộ!Nhờthếlầnlầnông“nắm”gầnhếtcácdânbiểulúcđầulàtaychâncủaphótổngthốngKỳ.KểtừnhiệmkỳQuốchộilậpphápthứnhất(1967-1971),cácdânbiểubịchínhquyềnThiệu“muachuộc”,đượcbáochíđặtchocáitên:“dânbiểugianô”.Nhưngkhôngphảitấtcảcácdânbiểutheochínhquyềnđềubịbáochígọilà“dânbiểugianô”.NhữngdânbiểuđứngvềphíachínhphủThiệudolậptrườngcủamình,cóýthứcvềsựlựachọnchỗđứngchínhtrịcủamình,cónghĩalàkhôngtheochínhphủvìtiền,họkhôngbịbáochíliệtvàohạng“dânbiểugianô”.

Các“dânbiểugianô”thườngnhắmmắtbỏphiếutheolệnhcủa“Phủđầurồng”(từđượcdùngđểámchỉPhủtổngthốngdobáoTinSángcủadânbiểuNgôCôngĐứcđặtrađầutiên).“Dânbiểugianô”gầnnhưkhôngbaogiờlêndiễnđànđểbảovệlậptrườngcủachínhphủhayđáptrảnhữnglờichỉtríchácliệttừphíacácdânbiểuđốilập.Họngồilặngimnhưnhữngcáibóngvàchỉchờđếnlúcbiểuquyếtbỏphiếutheolệnhcủa“Phủđầurồng”dophụtáđặcbiệtNguyễnCaoThăngtruyềnđạt.Các“dânbiểugianô”gâyranhiềuvụ“xì–can–dan”làmnhụcquốchộivàchếđộSàiGònnhư:lợidụngcácchuyếncôngtácnướcngoài,họbuôntừvàng,đôla,matúy,đến“lịchởtruồng”(lịchPlayboy),đồlótphụnữv.v…QuốchộiđãphảitruấtquyềndâncửmộtdânbiểubịpháthiệncấtgiấuherointronghànhlýcủamìnhtạiphitrườngTânSơnNhứtsauchuyếncôngtácnướcngoàitrởvề.MộtphóchủtịchHạnghịviệnthânchínhphủbịanninhphitrườngBangkokbắttạitrậnvìgiấuhàngchụckývàngtrongngườitrướckhilênmáybayvềSàiGòn!

KhiphụtáNguyễnCaoThăngđãtổchứcchặtchẽhàngngũ“dânbiểugianô”ởHạnghịviệnvà“nghịgật”ởThượngnghịviệnthìcácnhómdânbiểu,nghịsĩđốilập–thiểusốtạihaiviệnquốchội–chỉcònpháthuyvaitròvàảnhhưởngcủamìnhbằngnhữngphátbiểugâytiếngvangtrêndiễnđànQuốchộihoặcbáochí.Cònkhibỏphiếu,chínhphủThiệugầnnhưtoànquyềnlèoláiquốchộitheoýmình.

Tuythế,dùsaotiếngnóicủadânbiểuđốilậptrêndiễnđànquốchộicũnglàmộtáplựcthườngxuyênđốivớichínhphủThiệu.Nhữngngườichốngchínhphủvẫnlợidụngđượcdiễnđànnàyđểtốgiácthamnhũng,cácviphạmdânchủvàcảsựphảnđốichiếntranh.

TrongnhiệmkỳHạnghịviện1967-1971,pheđốilậpcòncóhaitờbáohàngngàykhámạnhvềsốlượngpháthànhvànhấtlàvềảnhhưởngđốivớidưluậnngườidânSàiGòn.Haitờđềuđượccấpgiấyphépxuấtbảngầncuốinăm1968làTinSángdodânbiểuNgôCôngĐức,đơnvịTràVinh,làmchủnhiệmkiêmchủbútvàTiếngNóiDânTộcdotôiđứngtênchủnhiệmkiêmchủbút.TờTinSángcómộtsốphậnkháđặcbiệt:tháng8–1971,anhNgôCôngĐứcranướcngoàisaukhithấtcửởđơnvịcũ(TràVinh)vìchắcchắnsẽbịchínhquyềnThiệuđànápkhiquyềnbấtkhảxâmphạmcủamìnhhếthiệulực.AnhĐứcđiđườngbộquaCampuchia,rồitừđâyđitiếpsangBangkok.CuốicùnganhđịnhcưtạiThụyĐiển.TheomộtngườithâncủaanhĐức,trướckhirờiSàiGòn,anhĐứcđãđượcanhPhạmXuânẨnkhuyếnkhíchnhanhchânrađivìanhẨnthấytrướcnguycơanhĐứccóthểbịchínhquyềnThiệuhãmhại.Tờbáovắngmặtchủnhiệm(nhưngđượcgiấukín)tiếptụcpháthànhthêmkhoảng2tháng.Ngườiđiềuhànhtờ

TinsángtrongthờigianchủnhiệmvắngmặtlàdânbiểuHồNgọcNhuận.ChứcdanhcủaôngNhuậntrongtờbáolàgiámđốcchínhtrị.Tháng1-1972,BộthôngtinmớipháthiệnsựvắngmặtcủachủnhiệmvàrútgiấyphépcủaTinSáng.AnhĐứcbịchếđộSàiGònkếtánvắngmặtbanămtùvàtịchthutàisản.Cónhữnglúc,trongmộttháng,báoTinSángbịBộThôngtinralệnhtịchthu15ngày(mỗiđợtba,bốnngày).Nhưngtờbáotiếptụcsốngvìtòasoạncócáchtuồnbáorangoàibán.Thườngbáobịtịchthulạibánchạyhơnbáopháthànhbìnhthường.MụcănkháchnhấtcủabáoTinSánglà“Tưtrờibiển”dochínhôngĐứcphụtrách.

Trướcnăm1975,tờbáoSàiGònnàocũngcómụctiểuphẩmchâmbiếm.Nóthườngchiếmvịtríquantrọng,nằmởphíadướibênphảitrangnhấttờbáo,đốixứngvớimộtmục“ănkhách”kháclàxãluậnnằmởbêntráitrangbáo.ĐộcgiảSàiGònnhữngnăm50khôngthểquêncâyviếttràolồngTiểuNguyênTửvớimụcchâmbiếmxuấthiệnhàngngày“Gẫmcườihaichữnhântình”trêntờTiếngChuông.TiểuNguyênTửlàbútdanhcủamộtluậtsưnổitiếng,ôngDươngTấnTrương.Ôngcólốiviếtvàchơichữrấtđộcđáo.

TờbáongàyTiếngNóiDânTộc(TNDT)xuấtbảncùngthờiđiểmvớitờTinSáng,cũngcómụcchâmbiếmthườngxuyênlấytên“Xỉarăngcọp”dotôiphụtráchtrựctiếpvớibútdanh“NgườiGiấuTên”.Vàolúcnày,báochíchốngcộngnhưtờSốngcủanhàvănChuTử(tácgiảcủatiểuthuyếtănkháchYêu)làtiếngnóikhánặngkýcủanhữngngườiBắcdicưhoặctờXâyDựngdolinhmụcNguyễnQuangLãmlàmchủnhiệmđềucómụcchâmbiếm.ChuTửđặttênmụccủabáomìnhlà“Aothảvịt”,cònlinhmụcLãmviếtchâmbiếmdướibútdanhThiênHổ.

KhôngthểtránhnhữngcuộcbútchiếnxảyragiữacáctờTinSángvàTiếngNóiDânTộcthuộckhuynhhướngtiếnbộvớicácbáoSốngvàXâyDựng.Tuynhiên,dùcáccuộcbútchiếncólúckhágaygắtnhưngvẫnnằmtrongkhuônkhổlịchsự.

SốphậncủatờTNDTkhálậnđận.VừarađượcmấysốthìđãbịbộtrưởngBộthôngtinTônThấtThiệngọilênhămdọađóngcửavớilýdo:trongtòasoạnTNDTcóchứacộngsản.Tôiphảnđối:Ôngkhôngnênnóinửaúpnửamởnhưthế.Ôngphảinêurarõràngailàcộngsản?TôiđặtlạivấnđềvớitổngtrưởngThiện:Bộthôngtinđâucóphổbiếnđếncácbáodanhsáchcácnhàbáocộngsảnđểcácnhàbáobiếtmàtránhkhôngsửdụng.Tôinhấnmạnh:“TòasoạnbáoTNDT,nhữngngườicộngtácvớitôiđềulànhữngcôngdânhợppháp”.ÔngThiệnchẳngnóigìnhưngchotôihiểuđâylàmộtlờicảnhcáođốivớitờTNDT.TổngtrưởngThiệntừngở“mộtchiếntuyến”vớitôikhiôngcùngtôiphụtráchbáochícholiêndanhTrầnVănHương,

ứngcửtổngthốngnăm1967.ÔngThiệnphụtráchliênlạcbáochítiếngAnh,còntôiliênlạcbáochítiếngViệt.KhiôngTrầnVănHươngnhậnlàmthủtướngchochínhphủThiệu,ôngcóhỏiýkiếntôinênchọnailàmtổngtrưởngthôngtin.TôilàngườiđãnêutênTônThấtThiện.NhưngtrongcuộcgặpnhautạiBộthôngtinliênquanđếntờTNDT,ôngThiệntiếptôimộtcáchlạnhlùngnhưkhônghềquenbiết.NgườiPhápnói“Quyềnhànhlàmhưhỏngconngười”(lepouviorcorromptl’homme),cònởđâythìquyềnhànhlàmthayđổitìnhbạn.ThờigianôngThiệnlàmtổngtrưởngthôngtin,báochíchốngđốiôngquyếtliệtvàđặtchoôngbiệtdanh:“BảyT”,dựavàobảychữT(tổngtrưởngthôngtinTônThấtThiện).MộtsốbáocòngọiônglàBảyThất:thấtthiện,thấttâm,thấttínv.v…

TrởvềtòasoạnsaukhilênBộthôngtin,tôicóthuậtlạichuyệnxảyrachonhàbáoTriệuCôngMinhnghe,lúcđóôngMinhlàmtổngthưkýtòasoạncủatờbáo.ÔngMinhsuynghĩmộtlúcrồinóivớitôi:“Tụinónhắmvàotôivàvợtôiđó”.VợcủaôngMinhlàbàÁiLancũnglàmộtnhàbáoquenthuộcởSàiGòn.Haiôngbàđiđâuvàlàmgìcũngcóđôi,nhưhìnhvớibóng,ngaycảkhivàotùthờiPháptrướcđóhaysaunàycủacácchínhquyềnDiệmvàThiệucũngđủđôi.

NhớlạikhitôivừacógiấyphépxuấtbảnbáoTNDTvàdựđịnhintạinhàincủaôngNamĐình(chủnhiệmtờĐuốcNhàNam,cũnglàchủnhiệmtờThầnChungxưakia),tôicónhờôngNamĐìnhgiớithiệumộttổngthưkýtòasoạn.ÔngNamĐìnhđãgiớithiệutôivớiôngTriệuCôngMinh,lúcđókhoảng60tuổi.ÔngTriệuCôngMinhcònhoạtđộngchocộngsảnkhông,lúcđótôikhôngbiết.NhưngvớicảlàngbáoSàiGòn,aicũngbiếthaivợchồngôngMinhlànhữngnhàbáokhángchiếnvàkhôngbaogiờhaiôngbàtừbỏlýtưởngcủamình.

ÔngMinhnóitiếpvớitôi:“Đểtránhrắcrốichotờbáocủacậu,vợchồngtôiphảirútluithôi.Tôisẽgiớithiệuchocậumộtngườikhácthaytôilàmthưkýtòasoạn”.ÔngMinhgiớithiệuvớitôinhàbáokỳcựuPhanBamàtheotôibiếtcũnglàmộtnhàbáocựukhángchiến.AnhBađãtừngbịchếđộNgôĐìnhDiệmbắtvàbịtỉnhtrưởngMỹThoNguyễnTrânđưarađấulývềchủnghĩacộngsảntạitỉnhnàycùngvớinhiềungườicộngsảnkháchoạtđộngtronglãnhvựcbáochítạiSàiGòn.AnhPhanBacộngtácvớitôichođếnkhibáoTNDTbịchínhquyềnThiệuđóngcửa(đầunăm1970).SauđóanhlàmchotờTinSángcủaanhNgôCôngĐức.Sau30-4-1975,khiTinSángtáibản,tôivàanhPhanBalạicódịplàmchung.Tôiphụtráchtòasoạn,cònanhlotinquốctế.TờTNDTđánhdấubướcchuyểnđầutiêntronglậptrườngchínhtrịcủatôi,từvịtríđốilập

nhưngvẫntựcoimìnhlàmộtthànhviêntronghàngngũ“quốcgia”,chuyểnsangđứnggiữa,

khôngxếphàngtheochínhquyềnquốcgiamàcũngkhôngtheocộngsản.Tháiđộchínhtrịnàythựcchấtkhôngcógìkháchơnlàsựbiểuhiệntâmtrạnggầnnhưbếtắccủacánhântôi.SauTếtMậuThân,mộtsốtríthứctêntuổivànhiềuhọcsinhsinhviênrờithànhphốđitheoMặttrậnDântộcGiảiphóngMiềnNamhoặctheoLiênminhDântộcDânchủHòabìnhdoluậtsưTrịnhĐìnhThảođứngđầu.Lúcđótôithấyrằng,khôngphảitấtcảmọingườimuốnđitìmmộtlýtưởngđềucóthểđitheoconđườngMTDTGPMN,vìkhôngphảiaiyêulýtưởngcũngcóđủcanđảm,vàchưakểMTDTGPMNvẫnlàmộttổchứchoạtđộngchínhtrịbímật,nênmuốntiếpcậnđểtìmhiểuvàgianhậplàcảmộtvấnđềđốivớinhữngaikhôngđược“mócnối”hoặckhôngcóngườilàmtrunggian.Chínhvìthế,tôicũngtựgọimìnhlàngườithuộcthànhphần“nhữngngườiViệtcôđơn”.

Lậptrường“đứnggiữa”củatôixuấtpháttừquanđiểmchốitừtínhđạidiệnhợpphápcủachínhphủSàiGònvàmặtkhácdosựhoàntoànkhônghiểubiếttổchứcMTDTGPNMNvìchưatừngđượctiếpxúc.

Đểbảovệlậptrường“đứnggiữa”củamình,tôiđãphảiđốiđầucôngkhaivớicácbàibáochốngcộngtrêntờTNDT.Ngày22-11-1968,tôiđãcócuộcbútchiếnvớitờXâyDựnglinhmụcNguyễnQuangLãmvàngày1-12-1968vớitờChínhLuậncủanghịsĩĐặngVănSung–mộtnhânvậtchốngcộngvàthânMỹnổitiếngtạiSàiGòn.Vàđâylàmộtgiaiđoạncủabàibáo“ĐimôđấyôngLýQuýChung”rangày21-11-1968trêntờXâyDựng:

“ỞgiữađâylàquayvềnguồngốccủadântộcđểvìDântộcmàsốngvớiDântộc,cùngmộtlúctừchốicảhaiảnhhưởngtừhaiphía”.

CâutrênđâycủaôngdânbiểuLýQuíChungnếuđượctuyênbốtrongmộtcuộcmíttinhkhíthếbừngbừngcủasinhviênhọcsinh,tấtcảsẽvangnhưsấmsét,giữanhữngtiếnghoanhôvangdậyngấttrời.

Chẳngnóiđếnthanhniên,ngaycảcáicỡlongđầugối,thậnsuy,răngrụngnhưThiênHổcũngsẽphảihỉhả,vỗđếntoétcảhaibàntayra.

Thúthựclàđểchonósướngcáimiệng!Thếthôi,chứcũngthúthựccóchiểucáituyênbốđó.

Tấtnhiênrồi.NhữngLýQuíChung,NguyễnHữuChung,LýChánhTrung,NguyễnVănTrungvàcácanhemcótênChunghayTrungcũngnhưcácđứaconchỉđượcquenmồmgọithằngcunhư

ThiênHổ,nghĩalàđạiđasốcondânViệtNamởbamiềnTrung,Nam,Bắc,vẫnmuốnlà‘nhữngngườiởgiữa’.Nôlệnhụclắm,aichảbiếtdântộcmìnhnhiềutựái,đếnmầncáiviệccủaHànTínngàyxưavớianhhàngthịtcũngchưachắcđãthèmlàm(.)

Giữalúcthậptửnhấtsanhcủađấtnướcmàchỉoangoang“Chúngtôimuốnlànhữngngườiởgiữa”thìcâuđó‘nôngalêu’,màcòntổlàmcớchocộngsảnnókhaithác!NhàdânbiểuhăngsayLýQuíChung‘vìdântộc,vớidântộc’hẳnđãnghĩđếnđiềuđó.DùsaoThiênHổcũngxinphépnóitrước,sợđànanhquásốtsắngđếnthànhngâythơ.Chếtchodântộcchúngemđấy!

ThiênHổ

Rõrànglậptrường“đứnggiữa”củatôilúcđógâyphảnứngvớicácthếlựcchốngCộngnhưthế.Tôichấpnhậnsự“ngâythơchínhtrị”củamìnhđểcóthểtựtáchmìnhrakhỏimộtchếđộkhôngđápứnglýtưởngcủamìnhmàcũngkhôngđạidiệnnguyệnvọngcủanhândânmiềnNam.Lậptrường“đứnggiữa”làmtứctốicácphầntửchốngcộng,nhưngcũngchínhthứckhôngnghiêngvềphíacộngsản,nênkhôngcóđủlýdođểchínhphủThiệuđóngcửatờbáo.

Vớitôi,lúcđónhạcsĩTrịnhCôngSơncũnglàmột“ngườiViệtcôđơn”,một“ngườiViệtđứnggiữa”.CómộthômtôimờianhSơnđếntòasoạnTNDTchơivàtrongmộtgiâyphútcaohứngtôiđềnghịanhsángtácmộtbảnnhạcdànhchongườiViệtđứnggiữa.NhưngSơnkhéoléonóisangchuyệnkhác.TôibiếtSơnngạidínhlíuvàochínhtrị.Dùtôikhôngthamgiamộtđảngpháichínhtrịnàonhưngtôicũngđanghoạtđộngchínhtrị.Sơnvẫnđặtcácsángtáccủaanhtrênnhữngxúccảmchungnhấtcủadântộc:chốngchiếntranh,vìhòabìnhthốngnhấtđấtnước,vượtlêntrênnhữngvấnđềthờisựcụthể.Anhđauniềmđauchungcủadântộc.

NhạcTrịnhCôngSơncónhữnglúclàcáiphaotinhthầnchocánhântôi.Nhiềubuổitốitrởvềnhàchánnản,tâmtrạngkhủnghoảng,bếtắcsaumộtcuộcxuốngđườngmệtmỏinhưngchẳnglayđộngđượcgìchếđộMỹ-Thiệu,tôinằmngaytrênsànnhà,khôngcầnbậtđèn,chỉbậtnhạcTrịnhCôngSơnđểnghenhưnghechínhtâmtrạngmình,nhưngđồngthờilạinuôinấngđượctrongcontimniềmhivọnghòabìnhvàướcmơđượcthấymộtngàynàođó,Huế-SàiGòn–HàNộisẽliềnmộtdải.ThếlànhạcTrịnhlàmtươilạitâmhồntôivàlàmmớiýchítôi.

Cónhữngđêm,saucuộchọpchínhtrịtạiDinhHoaLan(biệtthựcủatướngDươngVănMinh)

tôikhôngvềthẳngnhàmìnhmàđếnphòngtràKhánhLýtrênđườngTựDo(naylàĐồngKhởi)đểngồinghemộtmìnhnhạcTrịnh.NhạcTrịnhchốngchiếntranhnhưngkhônghềkhiếnnhữngngườiyêunướcmềmýchí.AnhkêugọihòabìnhnhưngkhônglàmchonhữngaiđangchiếnđấuvìđồngbàovàTổquốclạigácsúng.Tráilạinónuôiýchílàmquậtkhởinhữngtâmhồnyêunước.

Cuộcsốngquáhốihả,dồndậplắmbiếnchuyểnkhôngcónhiềucơhộiđểtôivàTrịnhCôngSơngặpnhau.VảlạitôivàSơnhoạtđộngởhaiquỹđạorấtkhácnhau.Sau1975,chúngtôigặpnhauthườnghơn,nhưngvìtôikhônguốngrượuvàcũngkhôngsànhvềâmnhạcnêncũngkhônglọtvàocáiquỹđạođặcbiệtcủaSơngồmnhữngbạnrượuvàvănnghệsĩ.MỗilầntôitớichơinhàSơn,tôiđềubáotrướcvàthườngngồinóichuyệnvớinhauchỉcóhaiđứa.Khitôilấyvợlầnthứhai(năm1985)vàtổchứcđámcướitạihộitrườngbáoTuổiTrẻ,tôicó

mờiSơn.TôivàSơnrấtmêkhiêuvũnêngiữabuổitiệcchúngtôidẹpbớtđibànghếvàchonhạctrỗilên.Vàothờiđiểmnàyhầunhưkhôngaidám“liều”nhưchúngtôi.Khaimạcbuổikhiêuvũ,Sơnmờicôdâunhảyđầutiên,còntôimờichịKimHạnh,TổngbiêntậpbáoTuổiTrẻ.TôicònnhớđólàmộtbảnnhạctheonhịpBeBop.SơnrấtthíchnhảyBeBop.Saunàykhibệnhtiểuđườngtrởnặng,điđứngkhókhăn,Sơnkhôngcònkhiêuvũđược,làmanhhốitiếcvôcùng.Cómộthôm(khoảngđầunăm2000)tôicùngvợtôikhiêuvũởvũtrườngTựDoởđườngĐồngKhởi,đangnhảyngoàipiste,tôilinhcảmcóainhìnmìnhtừquầybar,tôiquaylạivànhìnthấyTrịnhCôngSơn.ĐứngbêncạnhlàhọasĩTrịnhCung.Anhđưataylênchàotôi.Khibảnnhạckếtthúctôiliềnđếnchỗanh.TôihỏiSơn:“Ôngkhôngnhảyà?”.GiọngSơnbuồnmanmác:“Mìnhđiđứngcònkhókhănthìlàmsaonhảy.Thấytoanhảy,moathèmquá”.Sơncònhỏithêm:“Hìnhnhưtoanhảydiscohơikhácngườitaphảikhông?”.Tôicườitrảlời:“Khiêuvũđâunhấtthiếtphảigiốngnhưngườikhác.Mìnhnhảytheocảmxúccủamình–nhưthếtựdovàhứngthúhơn”.NhìnSơnđứngbênpistemàkhôngnhảy,tôibuồnvàthươnganhvôcùng.Tôibiếtbệnhtìnhcủaanhđãtớithờikỳkhánặng.

Mùng5TếtnămTânTị(năm2001),tôivàobệnhviệnChợRẫycùngvớihọasĩTrịnhCungthămSơn.Đâylàlầncuốicùngtôigặpmặtngườinghệsĩtàihoanày.Chỉmộtthờigianngắnsauđó,ngày1-4-2001,anhvĩnhviễntừgiãbạnbèvàtấtcảnhữngngườiyêuthươngvàngưỡngmộanh.CuộcgặpSơntạibệnhviệnChợRẫy,tôicóghilạithànhmộtbàibáođăngtrêntạpchíĐẹpsốđầutháng2-2001:

“…Sơnvẫnnằmtrêngiườngkhinóichuyệnvớichúngtôi,nhưngtrônganhvẫnkhỏekhoắn,

thầnsắctinhanh.Tôichợtcườithầmtrongbụngbởimộtýnghĩthúvịvụtđến:Conngườigầygòvànhẹbângnàyđangmangnhiềuthứbệnhtrongngười,tưởngnhưdễdàngrơivàotaytửthần,lạilàngườichiếnđấuchocuộcsốngbảnthândữdộinhất.

Cáchđâymấynăm,Sơnbịđưavàobệnhviệncấpcứutrongtìnhtrạnghônmê.Lầnđó,bạnbèthậtsựlolắngchoanh.CuốicùngSơnvẫntrởvềantoàn.GặplạiSơntạinhàriêngcủaanhlầnđó,tôitòmòhỏi:“Đúnglàôngtrởvềtừcõichết,vậyôngsuynghĩgìvề…cáichết?”

TôivẫngọiSơnnhưthế,từ“ông”đượcdùngtheocáchxưnghôthânmật.Cólúcchúngtôigọinhaubằng“toa”và“moa”,cáchxưnghôgiữanhữngngườibạncóthờihọctrườngPháp.Sơnkhôngcầnsuynghĩ,trảlờingay:“Chếtlàthiệtthòi.NgườiPhápnói:Lesabsentsonttoujourstort.Chết,mìnhkhôngcònhọpmặtvớibạnbè,khôngcònđượcngắmcuộcđờirấtđẹpnày”.Nhớcâutrảlờicáchđâymấynăm,tôitòmòmuốnbiếtnằmtrêngiườngbệnhlầnnày,anhnghĩgì.Câutrảlờicònnhanhhonvàgọnhơnlầntrước:“Mìnhmuốnrakhỏiđâycàngsớmcàngtốt”.

HãycứvuichơivớiđờiĐừngcuồngđiênmơtrămnămsauCònđâyemngọtngàoĐứngbênngàyyêudấuNhìnmâytrôiđangtìmvềnúicao

(«Hãycứvuinhưmọingày»)

Vócdángmảnhkhảnh,quenthuộccủaanhSơnvớimọingườitrongnhiềunămqua,khiếnkhôngaicóthểnghĩrằngSơnđãcómộtthờitraitrẻlàconnhàthểthaochínhcống.MỗisánganhđềuquầnmộthaihiệpquyềnAnh.AnhđồngthờicònlàđệtửVovinamtừnhữngngàyđầumônnàyđượcthànhlậpởSàiGòn,vàlàvậnđộngviênđiềnkinh10môn.NếungườiemtraicủaSơnkhôngtungmộtcúquậttrongmộtlầnluyệnvõvớinhau,khiếnngựcanhđậpxuốngnềnnhàlàmvỡmạchmáuphổiphảinằmtrêngiườngsuốthainăm,thìchắcchắnchúngtachỉcómộtvậnđộngviênTrịnhCôngSơn(chưabảođảmlàxuấtsắc)nhưngmấtđimộtTrịnhCôngSơntàinăngâmnhạc.Đólàkhúcquanhcuộcđờicủaanh.Sơnnói:“Trêngiườngbệnhmìnhsuynghĩrấtnhiều…”.Khirờigiườngbệnhnăm1957,tronganhđãcómộtđammêkhác:âmnhạc.Vớinhiềungười,tácphẩmđầutaycủaSơnlà“Ướtmi”.NhưngSơntiếtlộ:

“Bảnnhạcđầutiênđúngnghĩacủamìnhcótên“Sươngđêm”.Khôngaibiếtsángtácnày.Nóđãthấtlạc.Bảnthânmìnhcũngkhôngnhớlờivànhạcnhưthếnào!”.

TácphẩmđầutiêncủaSơn–“Ướtmi”–nhưcôngchúngyêunhạcbiết,đãđượcThanhThúy–casĩthờithượngnhữngnăm50,ngườicógiọngcaliêutrai,trìnhdiễnlầnđầutạiphòngtràVănCảnh.Khôngnhưsuynghĩchungcủanhiềungười,KhánhLykhôngphảilàngườiđầutiênvàduynhấthátthànhcôngnhạcTrịnhCôngSơntrướcnăm1975.SauThanhThúy,mộtgiọngcalừngdanhkháccủaSàiGònthờiđógópphầngiớithiệutácphẩmcủaSơn–đólànữcasĩLệThu.

KhánhLylàngườithứbavàlàngườiháttoànbộcácnhạcphẩmcủaTrịnhCôngSơn.LầnđầuchínhSơnchủđộngtiếpxúcvớiKhánhLytạiphòngtràNightClubởĐàLạtbằngcáchtựgiớithiệumìnhlàtácgiảbài“Ươtm”.Saumộtthángtậpbểcảgiọng,KhánhLycùngTrịnhCôngSơnxuấthiệnlầnđầutiêntạisânsauĐạiHọcVănKhoaSàiGòn(hiệnlàThưviệnQuốcgia)trước5000sinhviên.KhánhLytrìnhbàyluôn24sángtáccủaSơntrongđêmđó.SauđóKhánhLyđãnóivớiSơn:“Trướcđâymìnhchỉháttrongphòngtrà,lầnđầutiênháttrướchàngngànsinhviên,tốiđómìnhkhônglàmsaongủđược”.Đólànăm1965,cácsángtáccủaSơnbấygiờđềulàtìnhca.

Đếnnăm1968,Sơnmớisángtácnhạcphảnchiến.

HìnhnhưTrịnhCôngSơncóhaibàisángtácvềHàNộivàchẳngcóbàinàoviếtvềHuế.Tôihỏianhđiềuấy.Sơnkhôngtrảlờithắcmắccủatôimànói:“CólầnHoàngHiệpphátbiểu,bàinàocủaSơncũngcóHuếtrongđómặcdùkhôngcóđềcậpHuếtrựctiếp”.

Thêmmộtthắcmắc,tòmòkhác:“Cóbaogiờôngnghĩđếnchuyệnlấyvợ?”

-Cómộtlầnthoángqualúcmìnhtrẻ.Nhưngthờiđó,cáccôgáiítchịulấymấyôngchồngnghệsĩsốngbấpbênh.

-Baonhiêuphầntrămcácsángtáccủaônglấycảmhứngtừmộtngườiđẹpnàođó?-Mộtphầnnămmìnhviếtchomộtngườicụthể.

HọasĩTrịnhCung,bạnthâncủaTrịnhCôngSơntừthờitrẻ,nóichenvào:

-Theotôihơnconsốđó.Phảilà40%.Tôicóthểchứngminhbàinàoôngviếtchongườinào.

Sơnkhôngphảnđối.TôilạihỏiSơn:“BửuÝviếtThaylờitựachoTuyểntậpnhữngbàicakhôngnămthángcủaông,cóđoạnnóirằngôngđãchuẩnbịtinhthầnchocáiphútsaurốtcuộcđờibằngcáchtríchlại4câuở4sángtáckhácnhaucủaông:

…mộttrămnămsaumãingủyên(“Sẽcònai”)

…maikiachàocuộcđời(“Nhữngconmắttrầngian”)

…mộthômbuồnnúinằmxuống(“Tựtìnhkhúc”)

…mộtlầnnằmmơtôithấytôiquađời(“Bênđờihiuquạnh”)

-Vậyôngcóthậtsựchuẩnbịchocáichết?

-Mìnhkhôngchuẩnbịchocáichết.Lạlùnglàsaucơnhônmê,mìnhtỉnhlạivẫnkhôngthấyvuimừng.Thếmàngủnằmmơthấychết,sángthứcdậylạimừng.Đúnglàcónhữngchuẩnbịhẳnhòichocáichếtcủamìnhvàcónhữngngườichẳngchuẩnbịgìcả,coithườngcáichết.Riêngmìnhhơikhác,mìnhkhôngsợcáichếtnhưngnếuphảirờibỏcuộcđờinàymìnhrấtluyếntiếc.(SơndùngthêmtiếngPhápregret).Trongkhisốngmìnhđãnuốitiếcrồi,mìnhsợmấtnó.Mìnhkhátsống.

-Ôngcóbaogiờnghĩđếnchuyệnviếtdichúc?

-Không.Mộtcôcasĩđãhỏimìnhcâuđó.Mìnhcótàisảnchiđâu?Vớimìnhcáihiệntạilàcáicóthật,cùngsốngvớinó.Còncáisauđó…

-Bâygiờnhìnlạicuộcđờiđãqua,vềtìnhyêu,ôngthấythếnào?

-(Khôngcầnsuynghĩ)Thấtbạinhiều,thấtbạinặng.Thờitrẻsựthấtbạimanglạinỗiđaubàngbạc,kéodài.Bâygiờnódữdội,nhưngngắn.Mìnhđểnórơivàoquênlãng,khônglụcsoátlại,coinhưmộtxácchếtcủaquákhứ.

Tôichuyểnsangchuyệnkhácvàhỏi:Ôngcókẻthùkhông?

-Có(Rồidừnglạimộtgiâysuynghĩ).Đúngralàkhông.Dĩnhiêncũngcóngườighétmình.Riêngmìnhđãloạitrongđầumìnhkháiniệmkẻthù.

-Ônglànhạcsĩdấnthân–engagé?-Từnggiaiđoạn,nhưngnóichungmìnhchủtrương‘nghệthuậtvịnhânsinh’chứkhông

‘nghệthuậtvịnghệthuật’.Chonênnếuvìmộthoàncảnhnàođóbuộcmìnhđitu,thìmìnhsẽđitugiữacuộcđờinày.

-Ôngcóhốitiếcvìkhôngcóconđểnốidõi?

-Khôngnghĩtới.MìnhchưabaogiờnghĩtớimộtTrịnhCôngSơncon.Tạisao?Đểmìnhxemcólýdonàokhông?(Sơnsuynghĩmộtlúc)Mìnhkhôngthấylýdonàocả.Cólẽcuộcsốngvộivàngđiqua,điqua,rồi…Thỉnhthoảngxưakiacácemmìnhcónhắc,mẹmìnhcũngcónhắcnhưngkhôngaiđặtthànhvấnđề,rồithôi…

Thoắtmộtcáingườiđã61tuổi,ngườiđã62.NhớlạilầngặpnhautạitòasoạnbáoTiếngNóiDânTộcởSàiGònnăm1966,thếlàđã35năm.

CùngthờiđiểmSơnsángtácnhữngbàihátphảnchiến(bắtđầutừnăm1968),phầntôitrênbáoTiếngNóiDânTộccũngtổchứccuộcthiviếtphóngsựvớichủđề“Viếtchoquêhương,dântộc”dànhchobạnđọc.Cácbàidựthiđềuchốngcuộcchiến,chốngsựcanthiệpcủangườiMỹ,phảnánhtâmtrạngvàthựctrạngkhắpmiềnNam,tấtcảhợpthànhmộtbứctranhxúcđộngvàtrungthựccủanửaphầnTổquốcphíaNam.Nhữngbàiđoạtgiảinhư“Phụcsinhđấtchết”nóivềhậuquảcủachấtđộchóahọccủaquânđộiMỹrảixuốngruộngvườn;“KhingườiMỹđến”,môtảchitiếtquátrìnhmộtxãvenđôhiềnhòabịbiếnthànhmộtnơibuônhoabánphấnvìchạytheođồngđôlaMỹ;hoặc“Ônglãotrongvùngoanhkíchtựdo”bikịchcủamộtônglãosốngtrongvùngđấtbịquânđộiMỹcoilà“FreeFireZone”nhưngnhấtđịnhkhôngchấpnhậndờicănlềucủamìnhđinơikhácv.v…

BáoTNDTđãmờigiáosưLýChánhTrunglàmchủtịchHộiđồngchấmgiảivàtậntaytraogiảichonhữngngườivềđầucuộcthi.

10phóngsựxuấtsắcnhấtđãđượcdịchratiếngAnhvàđượcNhàxuấtbảnMỹPraegerin

thànhsách(tựasáchBetweenTwoFires).NhàbáoLêTrangcủabáoSaigonDailyNewsgiúptôikhâudịchthuật,sauđónhàbáoMỹArthurJ.Dommen(phụtráchvănphòngbáoLosAngelesTimestạiSàiGòn)hiệuđínhlại.TôiđãmờinhàvănnữngườiMỹFrancesFitzgeraldviếtLờimởđầu(FrancesFitzgeraldđãtừngđoạtgiảiPulitzervớiquyển“FireOnTheLake”–Lửatronghồ)quyểnsáchdotôiđứngtênthựchiệnvàviếtlờigiớithiệu.FitzgeraldtừngviếngthămHàNộitrước1975vàlàngườitánđồngngaytừlúcđósựthốngnhấtViệtNamdướingọncờcủacáchmạng.

10.Nhữngnhàbáonướcngoàimàtôiđãgặp

NhớlạinhàbáoA.J.Dommen,tôirấtcảmơnôngđãgiúptôithựchiệnquyểnsáchđãgópmộtphầnnhỏlàmchodưluậnMỹhiểuthêmthựctrạngmiềnNamViệtNamtừkhiquânđộicủahọcanthiệpvào.Ởđóchỉtoànlànhữnglờicathánvàphẫnnộchứkhônghềcósựhàmơn.Trướcnăm1975,tôicódịpgặpgỡvàthânthiếtnhiềunhàbáonướcngoài,kểcảnhàbáoMỹ.RấtnhiềungườitrongsốhọthậtsựgắnbótìnhcảmvớiđấtnướcViệtNam,dântộcViệtNam,họđãchọnmộttháiđộchínhnghĩavượtlêntrênnghĩavụnghềnghiệpthuầntúy.

BikịchchiếntranhViệtNamchiphốirấtnhiềucuộcđờivàsựnghiệpcủacácnhàbáonướcngoài,đặcbiệtlàcácnhàbáoMỹ.Khôngítngườiđãtrởthànhnổitiếng,nhậnnhữnggiảithưởngbáochícaoquínhưPulitzer,nhưngcũngcólắmnhàbáobịcuộcchiếnámảnhmãicuộcđờicònlại.Họvĩnhviễnkhôngtìmlạiđượccuộcsốngbìnhthườngkhitrởvềquêhương.CóngườivìquágắnbóvớiđấtnướcvàconngườiViệtNam,đãômtrọnbikịchcủadântộcnàyvàocuộcđờicủamình.Nhiềungườitrongsốhọtrởthànhmộtphầnkýứctrongcuộcđờihoạtđộngbáochívàchínhtrịcủatôi.HoạtđộngchínhtrịtronglòngSàiGòntrước1975khôngthểthiếunhữngquanhệmậtthiếtvớibáochí,nhấtlàbáochínướcngoài,vìtheotôi,họđãgópphầnrấtlớnvàoviệcđánhđộngdưluậnnướcMỹvàthếgiớivềnhữnggìxảyratạimiềnNamViệtNam.

…MộttrongnhữngnhàbáoMỹđầutiêntôiquanhệlàPeterArnett,lúcđólàphóngviêncủahãngtinAP(AssociatedPress),saunàynổitiếngtronghaicuộcchiếnIrak(1991và2003).TôimuốnnhắcđếnPeterArnettđầutiênvìthờiđiểmtôibướcvàonghềbáocũnglàlúcPeterArnettgâysựchúýtrongcácđồngnghiệpcủaanhquamộtcuộctranhluậngâysốcvớiđôđốcHarryFelt,tưlệnhlựclượngMỹởTháiBìnhDương.ChuyệnxảyrasautrậnđánhẤpBắclịchsửhaingày.ĐôđốcFeltcốgắngbiệnminhsựthấtbạiđầutiêncủaquânMỹvàquânđộiSàiGòntrongchiếntranhtrựcthăngvậnbằngcáchlậpluậnrằngđãđánhbậtđượcđịchrakhỏiẤpBắc.NhưngPeterArnettchorằngđólàcáchđánhgiáthắngbạitheosựchiếmcứđấtđaitrong

chiếntranhthếgiớithứhaivàchiếntranhTriềuTiên,hoàntoànkhôngănnhậpgìvớicuộcchiếntranhdukíchởmiềnNam.SautrậnđánhẤpBắc,chiếntranhdukíchởmiềnNamđãđạtmộttầmvócpháttriểnmới.PeterArnettđặtvấnđềvàchấtvấnĐôđốcFelttheochiềuhướngnàykhiếnchoFeltkhônggiữđượcbìnhtĩnhvàquậtngượclạiArnett:“Anhhãytrởlạihàngngũ”,ýmuốnnhắcPeterArnettđừngquênanhtrướchếtlàmộtngườiMỹ.CácbàiviếtcủaPeterArnetttrongchiếntranhViệtNamluôncốgắngtìmramộtsựthậtkháchơncáisựthậtđượcWashingtonvàchínhquyềnSàiGònđưara.ỞcuộcchiếnvùngVịnh1991(Irak1)vàởcuộcchiếnIrak2(2003)cũngthế.ỞcuộcchiếnIrak2,ArnettđanglàphóngviêncủaNBC(Mỹ)nhưnglạixuấthiệntrongcuộcphỏngvấntrênđàitruyềnhìnhIrak(LúclãnhtụSaddamHudsseincònnắmquyền)vàđưaranhậnđịnhrằngnhữnghìnhảnhbomđạnMỹsáthạidânthườngIrakvànhấtlàtrẻthơvôtộicungcấpthêmsứcmạnhchocácphongtràophảnchiếnởMỹvàthếgiới.Saucuộctrảlờiphỏngvấnnày,PeterArnettbịNBCsathải.Nhưngliềnđó,mộttờbáoAnhlạithuêôngtiếptụclàmđặcpháiviêntạiIrak.

PeterArnettgặpvàphỏngvấntôitrongkhoảngthờigian1967–1968.SauchiếntranhVùngVịnh(Irak1),năm1996,PeterArnettcótrởlạiViệtNam.KhiđếnTP.HCM,ôngcóđếnthămtôicùngmộtngườibạncủaôngtạinhàhàng“Đôiđũatre”củatôiởđườngBàHạtthuộcquận10TP.HCM.ChúngtôinhắclạichuyệnxưavàđượcngheôngkểnhiềuchuyệnvềchiếntranhVùngVịnh.

PeterArnettlàphóngviênMỹđầutiênnhìnthấyởtrậnẤpBắcmộtbướcngoặtcủachiếntranhdukíchởViệtNam.CònvớiHenryKamn,phóngviêncủaNewYorkTimes,làmộttrongnhữngngườiđầutiênđưavụthảmsátSơnMỹratrướccôngluậnMỹ.ĐiềugìthúcđẩynhữngnhàbáonhưPeterArnett,HenryKamnlậtngượcnhững“sựthật”đượcchínhnhàcầmquyềnMỹ…dựnglên,vàđưaracôngluậnnhữngtộiácmàchínhquânđộiMỹgâyra?Theotôi,trongmộtnhàbáochânchínhluôntồntạihaiconngười:conngườibìnhthườnggắnvớiquêhương,dântộc,vàmộtconngườikhácvượtlêntrênranhgiớiquốcgia,chiasẻnhữngnỗiđauvàbấthạnhcủanhânloại,đểđấutranhchomộtthếgiớicôngbằngvàtốtđẹphơn.

ChínhHenryKamnđãkểlạichotôinghediễntiếnviệcôngthựchiệnbàiphóngsựđiềutravụthảmsátSơnMỹ(vàolúcđóbáochíquốctếgọilàvụthảmsátMỹLai)nhưsau:

-MộtbuổitrưatạivănphòngbáoNewYorkTimesởSàiGòn,tôinhậnmộtcúđiệnthoạitừvănphòngởNewYorkchobiếtcótinmộtđạiúyphicôngMỹđãtốgiácmộtvụthảmsátdân

thườngdolínhMỹgâyratạimộtlàngởtỉnhQuảngNgãi.Đạiúyphicôngnàyđãchứngkiếntậnmắtvụthảmsátvàanhđãdùngtrựcthăngcủamìnhcứuđượcmộtsốngười.Saumộtthờigianimlặng,dolươngtâmcắnrứt,anhđãlêntiếngtốgiác.

Nhậnđượcthôngtinnày,HenryKamntứctốcgọicôthưkýmuangayvémáybayđiĐàNẵngđầugiờchiềuhômđó.ĐếnĐàNẵng,KamnkhôngcóphươngtiệnnàođiQuảngNgãi,trờilạibắtđầutối.Cuốicùng,KamnđãxinđượcmộtchỗtrênmộtmáybayquânsựMỹđếntỉnhnày.Trênmáybay,KamnngồicạnhmộtngườiMỹmặcquầnáodânsự.Tròchuyệnvớinhaumộtlúc,ngườiMỹnàyhỏimụcđíchcủachuyếnđếnQuảngNgãicủaKamn.Kamntiếtlộmìnhlànhàbáonhưngvẫnúpmởvềmụcđíchchuyếnđicủamình.NgườiMỹkianhìnthẳngKamnvànói“Tôibiếtôngtìmgìởđó.VụthảmsátởMỹLaiphảikhông?”.ThếlàHenryKamnđànhthúnhậnmụcđíchcủachuyếnđicủamình.Bấygiờ,ngườiMỹkiamớinóirõônglàcốvấncủatỉnhtrưởngQuảngNgãivàmờiKamnkhiđếnQuảngNgãinênởnhàông“đểđượcantoàn”.ViêncốvấnMỹnàycũnghứagiớithiệuHenryKamnvớitrungtátỉnhtrưởngQuãngNgãi,ôngtasẽgiúpchocuộcđiềutracủaKamndễdànghơn.ViêncốvấnMỹchobiếttỉnhtrưởnghiệntại,vừađượcbổnhiệmthaytỉnhtrưởngcũ,khôngdínhlíugìvớivụthảmsátsẽsẵnsànggiúpKamn.NếukhôngcósựgiớithiệucủaviêncốvấnMỹvớitỉnhtrưởngQuảngNgãi,khôngthểnàoKamncóthểđặtchânđếnlàngMỹLai.

KhiHenryKamnđếnđó,tronglàngkhôngcònaicả.Mộtsốítngườicònsốngsótđãlánhsanglàngkếbên.SốnhânchứngnàygiúpKamndựnglạikháđầyđủmộttrongnhữngtộiáctồitệnhấtdoquânđộiMỹgâyratrongchiếntranhViệtNam.TrởlạitỉnhlỵQuảngNgãi,HenryKamnmượnđiệnthoạitạinhàriêngcủaviêncốvấnMỹđểđọcbàibáocủamìnhvềvănphòngNewYorkTimesởSàiGònrồitừđâychuyểnvềMỹ.ViêncốvấnMỹhỏiKamn:“Tôicóthểđứngđâynghenộidungbàibáocủaôngđượckhông?”.Kamntrảlời:“ÔngcứnghevìngàymaicảnướcMỹvàthếgiớisẽbiếtchuyệngìđãxảyratạicáilànghẻolánhnày”.Khikểchotôinghecâuchuyện,đếnđoạnnàyKamnhỏitôi:“AnhcóđoánviêncốvấnMỹphảnứngthếnàosaukhinghetôiđọchếtbàibáo?”.Rồikhôngcầntôitrảlời,Kamnnóitiếp:“Ôngtađãkhócvìquáxúcđộng”.Từbuổigặpnhautìnhcờnày,KamnvàviêncốvấnMỹtrởthànhbạnthân:họcùngnhìnrabảnchấtphinghĩacủacuộcchiếntranhcủaMỹtạiViệtNam.SaunàyviêncốvấntrởthànhđạisứMỹởmộtnướcởTrungĐôngvàhọvẫnliênlạcvớinhau.Saunăm1975,HenryKamntrởlạiViệtNamnhiềulầnvàmỗikhiđếnTP.HồChíMinh,ông

đềughéthămtôi.Chúngtôinóichuyệnvớinhaunhưhaiđồngnghiệpbêntáchcàphêtạinhàtôi,cókhiđếntậnkhuya.KhiKamnlầnđầuđếnmiềnNamViệtNamnhữngnăm60,ôngtựcoi

mìnhlàmộtnhàbáođãhiểubiếtrànhrẽcảthếgiới.ÔngđếntừChâuÂu,nơiônglàmđạidiệnchobáoNewYorkTimestrongnhiềunăm.ỞđâyôngquenbiếthầuhếtcácnhàchínhtrịvàlãnhđạocácnướcTâyÂulẫnĐôngÂu.ChonênkhinhậnnhiệmvụsangViệtNam,ôngmiễncưỡnglênđườngvàtựhỏimìnhđếnđấtnướcxalạnàyđểlàmgì.NhưngđặtchânđếnViệtNamkhôngbaolâu,Kamnđãnhậnra:Nếumìnhchưađếnđâythìchưabiếtgìvềcáithếgiớimìnhđangsống.Rấtnhanh,KamnyêuđấtnướcnàyvàkhiđếnnướcLàothìthêmmộtpháthiệnchinhphụccontimông.Ôngđãkhámpháởnhữngvùngxaxôicủatráiđấtnhữngđấtnướcvàdântộcmàtheoôngvôcùngđángyêuvàđángkính.

HenryKamncóvợViệtNam.NhưngônggặpngườivợnàysaukhiôngrờiViệtNam.TrongthờigianởViệtNam,ôngđãcóvợngườiMỹ.Sautháng4–1975,ôngđượcbáoNewYorkTimescửlàmtrưởngvănphòngtạiTokyo(Nhật).MộtbuổitốiđangngồitrongCâulạcbộbáochínướcngoàitạithànhphốnàythìcóngườibáotin:mộtnhómngườiViệtNamvượtbiênbằngthuyềnmáyđượcmộttàuNhậtvớtvàđưavàođấtliềnNhật.NhữngngườitrênchiếcthuyềnmáykhôngainóiđượctiếngAnh.QuyếtđịnhcủaKamnlàlênđườngngay.NhưngcómộtrắcrốikhôngnhỏlàlàmthếnàocóngaymộtngườibiếttiếngViệtNamvàtiếngAnhhoặcPhápđểlàmthôngdịchtrongcuộctiếpxúcvớinhữngngườitrênthuyền.RấtmaytốihômđótrongcâulạcbộcómộtphụnữViệtNamrấtrànhtiếngPhápvàtiếngAnh.MộtngườibạngiớithiệungườiphụnữấyvớiHenryKamnvàcôsẵnsàngđingaycùngKamn.Đólàsựkhởiđầucủamộtcuộchợptácrấttốtđẹp.

SauloạtbàivềnhữngngườiViệtNamditảnnày,ngườiphụnữViệtNamtựnguyệnlàmthôngdịchchoôngđãtrởthànhvợchínhthứccủaông.NhữngnămsaunàyHenryKamnsốngtạimiềnNamnướcPháp,vẫnviếtchoNewYorkTimesnhưngđượchưởngchếđộđặcbiệtchỉlàmviệc6thángtrongmộtnăm.VợôngđiềukhiểnmộtGallerieởThụySĩ,chuyênbántranhcủanhữnghọasĩlớn,đặcbiệtlàcủaPicasso.

TrongchiếntranhViệtNam,córấtnhiềunhàbáokhôngchỉdũngcảmbảovệsựthậtvàchânlýmàcònbàytỏcôngkhaitìnhcảm,sựgắnbócủamìnhđốivớidântộcViệtNamnhưKamn.

CâuchuyệncủaCarlRobinson,phóngviên–nhiếpảnhcủahãngtinAPlàmộttrườnghợpđiểnhìnhkhác.

NhưmộtsốthanhniênMỹthờiKennedyđếnViệtNamvớinhiềuảotưởngmangtừđấtnước

họ:Tựcoimìnhlàsứgiảcủathếgiớivănminmh,cósựmạnggiúpxâydựngmộtxãhộidânchủ,tiếnbộvàphồnvinhtạimiềnNamViệtNam-CarlRobinsonởtuổiđôimươiđặtchânđếnmiềnNamViệtNamcũngvớimộttâmtrạngnhưthế.“TinhthầnKennedy”đãthôithúccảmộtthếhệMỹhướngtớinhữnglýtưởngcaođẹp.CarlRobinsonnghĩrằngkhimìnhđếnmiềnNamsẽđượcdânchúngởđâytiếpđónnhưchaôngcủaanhđãtừngđượcômchầmniềmnởbởinhữngchàngtraicôgáiPháp,ÝmàanhtừngđượcthấytrongcácđoạnphimghilạisauChiếntranhthếgiớithứhai.NhưngkhivừaxuốngphitrườngTânSơnNhất,anhđượcđưalênmộtchiếcxecaquânđộiMỹmàcáccửasổđềuđượcbảovệbằngmộtlớplướithépđểchốnglạitấncôngbằnglựuđạn.CarlRobinsonhiểungayrằnganhkhôngđặtchânđếnmộtvùngđấtthânthiệnnhưanhđãđượctuyêntruyền!

KhianhđượcđiềuvềGòCông,mộttỉnhlỵởmiềnTâycáchSàiGònchỉmấymươicâysố,vớitưcáchnhânviênUSAID(CơquanviệntrợMỹ),CarlcàngthấyrõsựsailầmquálớncủamìnhkhitìnhnguyệnsangđâytheolờikêugọicủachínhquyềnMỹ.ĐâylàmộtcuộcchiếnmàngườiMỹhoàntoànbịcôlập,bịchínhnhữngngườimàhọcósứmạng“bảovệ,giúpđỡ”,chốnglạivàthậmchícămthù.Carlcònnhậnravớitấtcảsựthấtvọngrằng“nhữngđồngminh”củaMỹcũngchẳngquantâmđếnsựchinhphụcngườidânmiềnNamViệtNammàngượclạicòngâythêmđauthươngchohọ.CácTỉnhtrưởng–thườnglàmộtquânnhân–lànhững“ôngvua”ởđịaphương,mộtthứ“hungthần”khiếnngườidânsợhãi.Carlquyếtđịnhtừnhiệm.

NhưngGòCôngsẽmãimãigắnbóvớiCarl:anhyêumộtcôgáitạiđâyvàthiếunữnàycũngyêuanh.NhưngcuộctìnhcủahọkhôngsuônsẻdùCarlhếtsứcchânthành,gặpchamẹcôgáivàchínhthứcxincưới.Chacôgáilàmộtnhânsĩđịaphương,nhấtđịnhtừchối.Sựtừchốicủaôngcũngdễhiểuvìvàonhữngnăm60,giađìnhnàocócongáilấyMỹđềubịbàconhàngxómcoinhưkhôngđànghoàng,dễbịkhinhrẻ.CarlcóthểđưangườiyêulênSàiGònsốngbấtkểsựchốngđốicủachamẹcônhưnganhkhôngchọngiảiphápnàymàvẫnkiêntrìchờđợisựchấpnhậnchínhthứccủagiađìnhcôgái.Cuốicùnganhnhậnđượctínhiệuvui.ChacôgáiđồngýgặpCarlRobinsonnhưnglạiđặtmộtđiềukiện:Carlchỉđượcvợsaukhitrảlờimộtcâuhỏidochacôgáinêura.NgàyCarlhồihộpđếngiađìnhcủangườiyêu,anhkhôngđoánđượccâuhỏisẽlàgì.Cuốicùngcâuhỏicủachacôgáirấtvắntắt:“AnhcóphảilànhânviênCIAkhông?”.CarlthởphàonhẹnhõmvìbảnthânanhrấtdịứngvớitổchứctìnhbáoMỹsaukhikhônglàmchoUSAIDnữa,CarlxinlàphóngviênnhiếpảnhchohãngtinAP(Mỹ).Lúcđầu,anhkhôngđượcthunhậnvìáplựccủatòađạisứMỹ.Carlbịliệtvào“danhsáchđen”(blacklist)nhữngngườiMỹbịtheodõitạiSàiGòn.NhưngcuốicùngAPvẫnnhậnanh.

Khilàmrõđiểmnày(cóphảilànhânviênCIAkhông),Carlchacôgáinhậnlàmrể.ThếlàCarlxâydựngkếhoạchcuộcsốngcủamìnhgắnvĩnhviễnvớiquêhươngbênvợ.AnhkhôngnghĩđếnngàytrởvềMỹ.Anhyêuvợ,mặtkhácđấtnướcvàconngườiViệtNamlạirấtthíchhợpvớitâmhồnvàlốisốngcủaanh.KếhoạchsốngtạiViệtNamcủaanhbịđảolộnvớisựkiệnlịchsử30-4.TòađạisứMỹralệnhCarlditảnvớicảgiađình,cócảônggiàvợđãtừngnghingờCarllàmviệcchoCIA.AnhđaukhổrờiViệtNam,nơimàanhđãchọnlàmquêhươngthứhai,nhưngsựđaukhổcủaCarlcònlàsựmấtmátvậtchấtkhiếnanhhoàntoànphásảnkhitrởvềMỹ.NhữnggìanhđầutưtạimiềnNam,anhkhôngthểmangtheovềMỹ.NhưngbikịchđốivớiCarlRobinsonchỉthậtsựbắtđầukhianhđặtchântrởlạiquêhươnganh.HaivợchồngphảisốngtrongnhữngđiềukiệnkhókhăntạiWashington,mỗingàyCarlđếntrụsởhãngAPvớivỏnvẹnhaiđôlabỏtúi;nhưngcáimàCarlkhôngthểchịuđựngnổichínhlàtháiđộcủacácđồngnghiệpanhtạiAP.KhitừmiềnNamViệtNamtrởvề,lúcđầuCarlhìnhdungrằnganhsẽđượccácđồngnghiệptrongcơquanđónanhvớimộtsựquantâmđặcbiệt.HọsẽquayquắtđặtvôsốcâuhỏivềViệtNam:TạisaongườiMỹthấtbại,nhữngngàycuốiởViệtNamrasao,cuộcditảndiễnrathếnàov.v…Nhưngthựctếhoàntoànkháchẳn.KhôngaihỏiCarlđiềugìvềViệtNam.HọcòncốtránhnóichuyệnhoặcchạmmặtvớiCarlRobinsontrongcơquanbởivìhọmuốnvĩnhviễnquênđiViệtNam.Carllàcâyđinhtrongmắthọ.

Carlbắtđầuuốngrượu,bỏbêcôngviệc,rồicuốicùngrútkhỏihãngAPvìkhôngchịuđựngnổinhữngbấtmãnvàtủinhụccủangườikhácvềchiếntranhViệtNamcứđổtrútlênanh.Đểcứuchồngmìnhrakhỏitìnhtrạngkhủnghoảngcóthểdẫntớicănbệnhtrầmuất,ngườivợViệtNamđãđưacảgiađìnhsangsốngởSydney(Úc).TạiđâymộtngườibạngiúpanhtrởlạivớinghềbáobằngcáchgiớithiệuanhvớituầnbáoMỹNewsweek.AnhtrởthànhtrưởngvănphòngcủatờbáonàyởSydney.NgoàiraanhcùnggiađìnhvợmởmộtquánănViệtNamlấytênlàSàiGòn.CarlcódịptrởlạiViệtNamlầnđầunhânkỷniệm15ngàythốngnhấtđấtnước.Chúngtôirấtmừngrỡkhigặplạinhau.GầnđâytôiđượcbiếtCarlcùngvợcốgắngtiếpnốikếhoạchxưakialàxâydựngmộtlầnnữacuộcsốngcủahọởViệtNam.

…Trướcnăm1975,cácnhàbáonướcngoàilàmộtbộphậngắnliềnvớicuộcchiếntạiViệtNam.CácnhàbáotiếnbộđãgópphầnlàmsángrõlênnhiềugóckhuấthoặcthựctrạngbịbópméotrongchiếntranhViệtNam.Nhiềunhàbáocũngbàytỏcôngkhaitháiđộchốngchiếntranh,chốngsựcanthiệpcủangườiMỹởViệtNam.Họđãgópphầnthúcđẩychocuộcchiếntranhsớmđitớisựkếtthúcvào30-4-1975.JeanClaudePomonticủabáoLeMonde,Nayan

ChandacủabáoFarEasternEconomicRewiew(cólúccộngtácvớiLeMondeDiplomaitque),FrancoisNiveloncủabáoLeFigaro,PaulQuinnJudgecủabáoChristianScienceMonitor,TizianoTerzanicủabáoDerSpiegelv.v…lànhữngnhàbáomàtôiquenbiếtcótháiđộủnghộnhữngngườihoạtđộngđốilậpvàthànhphầnthứba.

J.C.Pomontigiúptôihailầnviếtbàiđểbàytỏlậptrườngđốilậpvàchốngchiếntranhcủamìnhtrênmục“Latribuneinternationale”củabáoLeMonde,mộtdiễnđànthườngdànhchochínhkháchcótêntuổicácnướcphátbiểu.AnhPomontivàtôicùngsinhnăm1940.AnhcóvợViệtNamlàcongáicủaôngLêQuangThanhcũnglàmbáo(chohãngtinAFPtạiSàiGòn)vàlàemgáicủaôngLêQuangUyểntừnglàthốngđốcNgânhàngquốcgia(chếđộSàiGòn).Sau1975,PomontirấtthườngtrởlạiViệtNamvàđưacácconanhvềthămquêngoại.ChúngtôicómộtvàidịpđánhtennisvớinhautrênsânNhàVănhóaThanhniênởđườngHaiBàTrưng.

Sau1975,tôicũnggặplạiNayanChandatạiTP.HồChíMinh.AnhtừHồngKôngsang,lúcnàyanhlàeditorinchief(chủbút)tờFarEasternEconomicReview.Anhrấtngạcnhiênkhinghetôikểcuộcsốngcủatôigiờđâygắnvớicôngviệcviếtbáo,đặcbiệtlàviếtbáothểthao.Cácbàibìnhluậnbóngđácủatôiviếtchocácbáo(cólúcchobốntờbáongàyvàtuần)manglạichotôimộtthunhậpmỗithángtươngđương2000USD(trướckhitôibịbệnh)!BàibáocủaNayanChandaviếtvềtôitrênFarEasternEconomicReviewcócâukhávui:

“Mộtcựudânbiểuvàlàcựutổngtrưởngthôngtinchếđộcũhiệnsốnghàohứngvớinghềviếtbáothểthao;quákhứchẳnglàmvướngbậnđầuócông”.ĐượcbiếtgầnđâyChandađãtừgiãnghềbáovàlàmgiámđốcnhàxuấtbảncủaTrungtâmnghiêncứuvềtoàncầuhóaởđạihọcYale.

VàTizianoTerzani,mộtngườibạnkháccủatôitronggiớibáochínướcngoàihoạtđộngtạimiềnNamtrướcnăm1975.TerzaniđếnSàiGòntừnăm1971vớitưcáchđặcpháiviênbáoDerSpiegeltạiĐôngNamÁ.ÔnglànhàbáoủnghộcácnhómđốilậptạimiềnNamvàđặcbiệtlàlựclượngthứbakhicóHiệpđịnhParis.ÔngchốnglạisựcanthiệpcủangườiMỹtạiViệtNamvàcôngkhaicoicuộcchiếnđấucủaMTDTGPMNvàBắcViệtlàcuộcchiếnyêunướccủangườiViệtNamcầnđượcthếgiớiủnghộ.KhitổchứccáccuộchọpbáochốngtổngthốngThiệu,tôiluônbáotinchoTernazi.Vớisựgiớithiệucủatôi,TernazicũngtrởthànhmộtngườikháchluônđượcđóntiếpniềmnởtạiDinhHoaLancủaôngDươngVănMinh.Ôngđượccoilà“cáiloa”bánchínhthứccủanhữngngườiđốilậpchếđộThiệu.ÔnglàngườiÝsinhtại

Florence.

Suýtnữaôngmấtcơhộichứngkiếntậnmắtngày30-4-1975,cũngcónghĩamấtđicơhộithựchiệncuốnsách“GiaiPhong”đượcchọnlàBookoftheMonthSelectiolnởMỹnăm1976.Giữatháng3-1975,ítngàysaukhichếđộThiệumấtBuônMêThuột,nhàbáoTizianoTernaziđượcNguyễnQuốcCường–ngườiđứngđầuTrungtâmbáochí–báorằngmộttrongnhữngbàibáocủaôngđãxúcphạmtổngthốngvàvấybùnlênnướcVNCH.NguyễnNgọcBích,TổnggiámđốcViệtTấnXã(VietnamPress)cũnglặplạinhữngđiềuấyvớiông.ThếlàTernazibịtrụcxuấtkhỏimiềnNam.Ôngkểrằngđónnhậnlệnhnàyôngvôcùngthấtvọng.Suốt4nămdàitheodõimộtcuộcchiếnlàmlayđộngcảlươngtâmnhânloại,nhưngđếnkhisắpkếtthúcthìmìnhlạivằngmặtnênTernazinhấtđịnhkhôngchấpnhận…sựbấtcôngnày.TernazibiếtrấtrõnếuôngtrởlạiSàiGònthìôngsẽbịchínhquyềnbắtngaytạisânbay.ChỉcònmộtcáchlàchọnchuyếnbaynàokhiđápxuốngsânbayTânSơnNhấtthìkhôngcòn…chuyếnnàonữarờikhỏiSàiGòn.TứclàchuyếnbaycuốicùngđếnSàiGòn.

TizianoTerzanikể:“Tôirấtmaymắn.KhichiếcphảnlựcAirVietnamxuấtpháttừSingapoređápxuốngTânSơnNhấtthìlúcđótấtcảcảnhsátsânbayđãbiếnđiđâuhết,khôngcóaikiểmtra“danhsáchđen”trongđócótêntôi.Tizanithíchthúnói:“ThếlàtôivàolạiSàiGòn”.

TizianoTerzaniđãnhìnthấycảnhxetăngcủaquângiảiphóngvàodinhĐộcLậpcùngvớinhàbáoNayanChanda.Saungày30-4-1975,TizaniđượcphépởlạiViệtNamthêmbatháng,đikhắpcáctỉnhmiềnTây,rồiraHàNội,gặpnhiềulãnhđạocủaĐảngCộngSảnvàNhànước.Cuốinăm1975,TizianoTerzaniviếtxongcuốn“GiaiPhong”.Tứckhắccuốnsáchđượckhắpnơiđónnhậnnồngnhiệt,đượcdịchranhiềuthứtiếng.TạiÝ,quêhươngcủaTerzani,nhàxuấtbảncủaanhchoinmộtloạiấnbảnđặcbiệt(rútngắn)dànhphổbiếnchocáctrườnghọcởÝ.

QuyểnsáchkểlạibangàygiảiphóngvàbathángTizaniquansátđấtnướcViệtNamsaukhithốngnhấtvàbướcvàogiaiđoạnđầucủacảitạoxãhộichủnghĩa.QuyểnsáchlàmộtcáinhìnđầyhàohứngvàlạcquanvềchiếnthắngtấtyếucủanhândânViệtNamvànhữngđổithaydiễnratiếpđó.Tháng4-1976kỷniệmmộtnămgiảiphóng,cùngmộtsốnhàbáonhưJeanLacouture,

NayanChanda,JeanClaudePomonti,FrancoisNivelonv.v…TizianoTerzaniđượcchínhquyềnViệtNammờitrởlạithămViệtNam.ĐoànbáochínướcngoàiđượcđưađibằngôtôtừHàNộivàoSàiGònvàcáctỉnhphíaNam.Mộtchuyếnđithựctếrấtphongphúchongườilàmbáonếu

chuyếnđiấyđượctổchứcchuđáo.Nhưngtrongkhâuthựchiệncónhiềuđiềubấtcậpnênđãgâymộtsốphảnứngkhôngthuậnlợichonướcchủnhà.NhưngcáibấtlợinhấtlàtìnhhìnhkinhtếcủaViệtNammộtnămsaugiảiphóngkhônglạcquanchútnào.TerzanikhôngnhậnraSàiGònmàôngtừnggắnbó.Tinhthầncủaôngcàngbịlunglạckhiôngkhôngtìmlạiđượcphầnđôngcácbạnbèquenbiếtcủaôngtrướcnăm1975.Nhiềungườiđãvượtbiênranướcngoàibằngthuyền,cókhôngítngườibỏmạnggiữabiển.Nhiềungườikhác“đihọctập”chưathấyvề.Ôngnhắcnhiềuvềtrườnghợpmộtngườibạn,mộtphóngviênViệtNam,từnggiúpôngtrước1975:CaoGiao.KhiTizianoTernazichoxuấtbảnquyển“GiảiPhóng”,ởphầnlờinóiđầu,ôngnhắcđếnCaoGiaonhưsau:

“MộtsốngườiMỹquenbiếtanhrờikhỏiSàiGònởtuầnlễcuốicùngđầysợhãiđãthúchốianhsangHoaKỳcùnggiađình.Họnóivớianh:“Anhbiếtngoạingữ,anhcũngkhôngbaogiờngủ,anhsẽtìmđượcmộtviệcdễdàngnhưlàmnhânviênkháchsạnvàobanđêm”

ĐókhôngphảilýdoanhởlạiViệtNam.

“ỞmỗingườiViệtNamđềucómộtviênquanlại,mộtkẻcắp,mộtkẻnóidối–vàcócảmộtconngườimơmộngngủimbêntrong”anhnóivớitôinhưthế.

“Cáchmạngchotôiđượcmơvàtôimuốnđượcnhìnthấygiấcmơấybằngchínhmắtmình”

Tôi(TizianoTerzani)cũngthế,muốnđượcthấyđiềuấy.

TrởlạiViệtNamtháng4-1976,TizianoTerzaninghĩrằngmìnhkhôngthấygiấcmơấythànhhiệnthực.QuánhiềuđiềuđểchoTerzanithấtvọng.Gặplạitôitháng4-1976tạitòasoạnbáoTinSángbộmới,Terzanikhôngchegiấutâmtrạngấycủaanh.Tôicốgắngnóivớianh:nhữnggìanhđãviếttrongquyểnsáchcógiátrịlịchsử,vượtthờigian.NhưnglúcđóquảthậttôikhôngcóđủlýlẽđểthuyếtphụcanhrằngnhữnggìđangxảyrachưaphảihoàntoànlàbảnchấtcủacáchmạngViệtNam.Riêngtôichấpnhậncácdiễntiếncủanhữngnămđầusau1975chủyếubằngcontim,contimcủangườiViệtNam,vớiniềmtinđặtcơsởvàoquátrìnhlịchsửcủangườicộngsản.TôitinrằngrồiĐảngCộngsảnViệtNamsẽcónhữngđiềuchỉnhthíchnghiđểđấtnướcđilên.Nếungườicộngsảnđíchthựclàngườiyêunướcnhưtôivẫntintưởng,thìdứtkhoáthọsẽcónhữngđiềuchỉnhcầnthiếtvàkhôngquáchậmtrễđểvựcdậyđấtnước,vàbảođảmlàmsaochongườidânđãsốngquálâutrongchiếntranh,trongcảnhmấtnướcvà

cơcực,đượchưởngnhữngthànhquảcủacuộccáchmạng.

…SauđótôiđượcmộtsốđồngnghiệpgầngũivớiTizianoTerzanicódịpđếnViệtNamchobiết:hìnhnhưsauchuyếntrởlạiViệtNamtháng4-1976,Terzaniđãphủnhậnquyểnsách“GiaiPhong”củaanh–nhưmộtngườimẹquyếtđịnhtừbỏđứaconmàmìnhđãmangnặngđẻđau.NghetinnàytôirấtbuồnchoTerzanivàcàngbuồnvìViệtNammấtđimộtngườibạnthânthiết.

Mãiđếnnăm1995,cũngquamộtđồngnghiệpnướcngoài,tôiđượcbiếtTizianoTerzaniđãchoxuấtbảnlạiquyển“GiảiPhóng”dướimộtcáitựamới:“Saigon1975–ThreeDaysandThreeMonths”(SàiGòn1975–Bangàyvàbatháng).Khôngbaolâu,tôicócuốnsáchtrongtay.Lờimởđầucủaấnbảnnàycótên“TwentyYearsAfter”(Haimươinămsau)nóirõsựđổitựasáchchỉnhằmmụcđíchđểquyểnsáchtiếpcậndễdànghơnvớingườiđọcthuộcthếhệmới.Vềnộidung,Terzaninhấnmạnh:“Cuốnsáchđượcinlạihoàntoànđúngnhưnóđượcviếthồinăm1975.Khôngcómộttêntuổinàothayđổi,khôngmộttínhtừhaymộtdấuthannàobịxóađihoặcmộtdấuhỏinàođượcthêmvào”.

Nhưthếtráivớinhữngtinkhôngchínhthứcmàtôitừngnghevàonhữngnămtrước,TizianoTernazikhônghềphủnhậnđứacontinhthầncủamình.Ôngkể:“Cónhiềungườihỏitôi:Cóphảilúcđóôngđãsailầm?”.Sựkhiêukhíchđángđượctrảlớivàcâutrảlờilà“Không”.

Tronglờitựahaimươinămsau,Tizaniviết:

”NhữnggìxảyrasauchiếntranhtạiViệtNamkhôngthểthayđổisuynghĩcủatôivềthựcchấtcuộcchiếnnàytrướcđây.Đốivớithếhệcủatôi,trướchếtđólàmộtvấnđềcủađạođức(aquestionofmorality).NgườiViệtNamđãchiếnđấuchocuộcchiếnvìđộclập,cũnglàcuộcchiếnmàhọđãbắtđầuởđầuthếkỷkhibịnhữngđộquâniPhápđầutiênđặtchânlênbờbiểncủađấtnướchọ.NgườiMỹ,đơngiảnchỉthaythếngườiPháptrongýđồthựcdânmớicủahọ,khôngcólýdogìcanthiệpởđấtnướcxaxôinày;họkhôngcóquyền“tànpháđấtnướcnàytrongmụcđíchcứuvớtnó”.GiữabộmáychiếntranhtinhvicủaMỹvàcuộcchiếndukíchcủangườiViệt,sựchọnlựaanhhùngcủachúngtôiquáđơngiản.

“Cácnguyênlýmàchúngtôitintưởng,đólàmỗidântộcphảitựquyếtđịnhvậnmệnhcủamình,rằngcácxãhộiphảinhânbảnvàcôngbằng.CuộccáchmạngViệtNamchothấysựhứahẹnở

tấtcảnhữngđiềuđó.Cáccuộccáchmạngluônlànhưthếvìnóhướngtớitươnglại,mộttươnglaiđầyhivọng,chắcchắnsẽtốtđẹphơnhiệntạigắnliềnvớikhốnkhổvàbấtcông.ĐấtnướcViệtNamlànhưthế:mộtbênlàthựctếbàyratrướcmắttừmộtchếđộđànápđượcủnghộbởisựcanthiệpcủaMỹ,cònbênkialàsựkhắckhổ,mộttinhthầncáchmạngbấtkhuất,hứahẹnhòabìnhvàcuộcsốngtốtđẹpchomọingười…”

Thậtlạlùng,nhữngsuynghĩcủaTizianoTernazilúcđókhôngkháclắmsuynghĩcủatôidùanhlàngườiÝcòntôilàngườiViệtNam.ThìragiữanhữngngườikhôngbịnhữngquyềnlợiíchkỷchiphốihoặctheođuổinhữngmụcđíchchínhtrịtưriêngthìdễdànggặpnhautrongsựchọnlựađứngvềphíanàotrongcuộcchiếntranhViệtNam.

…Haimươinămsau,khiTizianoTerzanichoinlạiquyểnsáchcủamình,chắcchắnôngcũngthấyrằngcuộccáchmạngmàmìnhủnghộđãbắtđầucóthànhquảtốtđẹp.NướcViệtNammàôngnhìnthấynăm1976khitrởlạiViệtNam–cónhiềuđiềulàmôngthấtvọng–nayđãđổikhácnhiều.

11.TừSàiGònđếnĐiệnWestminster

SauTếtMậuThân,khôngkhíchínhtrịtạiSàiGònhoàntoànthayđổi.ChẳnghạntrướcTếtMậuThân,mộtcuộcthămdòdưluậnMỹvàotháng11-1967,chothấy44%ngườiMỹmuốnquânđộicủahọrútvềnướctoànbộhoặcdầndần;55%chủtrươngmộtđườnglốicứngrắn,tứcsửdụngvũkhíhạtnhân.Tháng2-1968,khicuộctổngcôngkíchTếtMậuThânđangdiễnraácliệt,53%ngườiMỹchủtrươngtăngcườngcáccuộchànhquânquânsựvớimộtquimôlớnhơnvàchấpnhậncảnguycơchạmtránvớiLiênXôvàTrungQuốc.Chỉcó24%ngườiMỹmuốnthấycườngđộchiếntranhhạthấpxuống.Thếnhưngchỉ6tuầnlễsausựkiệnTếtMậuThân,sựủnghộcủangườiMỹdànhchotổngthốngLyndonJohnsontừ40%rớtxuốngcòn26%.NgườitacònnhớkhiôngJohnsonmớivàoNhàTrắng,cứ10ngườiMỹthìcóđến8ngườiủnghộông.

TheonhàbáoStanleyKarnowtrongquyểnVietnam:AHistorymàônglàtácgiả:CuộctổngcôngkíchTếtMậuThân“làmbànghoàng”tổngthốngJohnson(stunnedJohnson).JohnsonkhôngbaogiờtưởngtượngrằngViệtcộngcóthểtấncôngvàotòađạisứMỹvàtấtcảcácthànhphốlớncủamiềnNamViệtNam.Tuynhiên,ngaysáng31-1-1968LyndonJohnsonđãra

lệnhchoguồngmáytuyêntruyềnMỹphốihợptạoramộtdưluậnlạcquantrongnướcMỹđốivớitìnhhìnhchiếntranhViệtNam.JohnsonchỉđạotổngtưlệnhliênquânMỹtạiViệtNamWestmorelandtrongcáccuộchọpbáovớibáochíMỹtạiSàiGònphảikhẳngđịnhquânđộiMỹ“đangnắmvữngtìnhhìnhtạiđây”.LyndonJohsonchophụtráchbáochítạiNhàTrắngbiết“cuộctổngcôngkíchcủacộngsảnhoàntoànthấtbại”.JohnsoncũngchỉthịchongoạitrưởngDeanRusk,cựubộtrưởngquốcphòngMcNamara,WaltRostowvàcácphụtáthâncậnkhácluôngiữmộtlậpluậnnhưthếtrướcbáochívàtruyềnhìnhkhiđượcphỏngvấn.

TuynhiêntinhthầncủaphầnđôngcácphụtácủatổngthốngMỹsauTếtMậuThânthậtrađãsuygiảmđángngại.HarryMcPherson–luậtsưvàlàmộttrongnhữngngườiviếtdiễnvănchotổngthốngJohnson,đượcJohnsoncoinhưconnuôicủamình(ôngJohnsonchỉcócongáichứkhôngcócontrai)đãphátbiểuvớigiớithâncậnrằngnhữnghìnhảnhvềtòađạisứMỹbịtấncôngmàtruyềnhìnhphátđitừSàiGòn,cũngnhưhìnhảnhNguyễnNgọcLoanbắnvàođầumộtViệtcộngtrênđườngphốtrướcốngkínhtruyềnhìnhMỹđãgâysựthấtvọngchoông,khiếnôngthấycuộcchiếncủaMỹởViệtNamlàphinghĩavàmấthẳnkhảnăngchiếnthắng.NhiềunămsauđóngườitatìmthấytrongsáchgiáokhoacủatrườngquânsựMỹWestPointsựđánhgiácuộctấncôngTếtMậuThângâybấtngờchotìnhbáoMỹngangvớicuộctấncôngcủaNhậtởPearlHarbor(TrânChâuCảng)tronglịchsử.

TrongkhitừViệtNam,tướngWestmorelandthúcbáchJohnsontăngcườngthêm206.000quânMỹđếnmiềnNam,thìtạiWashington,ClarkClifford,ngườithayMcNamara,đãcósuynghĩkhác.Mộtcáchâmthầm,tổngthốngJohnsonncũngkhuyếnkhíchcácphụtácónhiềuảnhhưởngnhấttínhtới“mộtcáchkhácgiảiquyếtcuộcchiếnViệtNam”.MộttrongnhữngcuộchọpkhôngchínhthứcdiễnratạibộNgoạigiaoMỹngày25-3-1968đãcóảnhhưởnggầnnhưquyếtđịnhđốivớidiễntiếntiếptheocủachínhsáchcủaMỹtạiViệtNam.Cuộchọpnàycó14ngườithamdự,trongđócóDeanAcheson–cựungoạitrưởngMỹ(1942-1952),ngườiđãtừngthuyếtphụctổngthốngMỹTrumanviệntrợchoPháptrongcuộcchiếnĐôngDương;ArthurGoldberg–đạisứMỹtạiLiênhợpquốc;GeorgeBall,McGeorgeBundy;HenryCabotLodge–cựuđạisứMỹtạiSàiGòn;AverellHarriman;CyrusVancev.v...NgoàirabêncạnhClarkCliffordcòncóDeanRusk–ngoạitrưởng(1961-1968);WaltW.Rostow–cốvấnanninhcủatổngthốngJohnson1966-1968;EarleWheeler–chủtịchBanthammưuliênquânMỹ.

TổngthốngJohnsongiaochobộtrưởngBộquốcphòngCliffordthămdòtìmgiảiphápchomộttrongbachọnlựa:mộtlàleothangchiếntranhvớiviệcđưaquânMỹđếnViệtNamnhiềuhơn

giatăngoanhtạcmiềnBắc;hailàduytrìhiệntrạng;balàhạnchếtấncôngkhôngquânvàtậptrungquânđộiMỹởnhữngvùngđôngdâncưđồngthờichuẩnbịchochínhquyềnSàiGònđiềukhiểntrựctiếpcuộcchiến.

BachuyênviêncaocấpđượcmờiđếnthuyếttrìnhmàngườiquantrọngnhấtlàPhilipHabib–cựucốvấnchínhtrịtòađạisứMỹtạiSàiGòn–lúcnàylàphótrợlýbộtrưởngNgoạigiao.KhiôngHabibkếtthúcbảnthuyếttrìnhcủamình,bộtrưởngCliffordđãchấtvấnôngnhưmộtluậtsưchấtvấnmộtnhânchứngtrướctòa(Cliffordgốclàmộtluậtsư).Ônghỏi:“Phil,bạncónghĩchúngtacóthểgiànhđượcchiếnthắngquânsự?”.ÔngHabibdodựmộtgiâyvìngạirằngcâutrảlờicóthểlàmphậtlòngsếpcủamìnhlàDeanRusk:

“Trongnhữngđiềukiệnhiệnnaythìkhônlg!”.LiềnđóCliffordhỏitiếpmộtcâumàsaunàyHabib,khikểlại,chorằnggaygonhấttrongsựnghiệpcủaông:“Bạnsẽlàmgìnếuquyềnquyếtđịnhthuộcvềbạn?”.Habibimlặngmộtgiâyrồinói:“Ngừngnémbomvàthươngthuyết”.

Ngày31-3-1968,trongbàidiễnvănvớinhândânMỹ,tổngthốngJohnsonthôngbáoquyếtđịnhcủaôngkhôngraứngcửnhiệmkỳthứhai“đểtránhchonướcMỹkhỏibịchiarẽtrongnămbầucử”.Ngày13-5-1968haipháiđoànMỹvàVNDCCHkhaidiễncuộchòađàmtạiParissau30ngàytranhluậnvớinhauvềđịađiểm.

SauTếtMậuThân,tinhthầncủaquânđộiMỹxuốnghẳn.Tháng3-1968lạixảyravụthảmsátMỹLai(SơnMỹ)làmchodưluậnMỹcàngphảnđốimạnhmẽcuộcchiếntranhViệtNam.

CóbavấnđềđượcđềcậpcôngkhaitrongdưluậnvàbáochívàothờiđiểmnàytạiSàiGòn:ngưnghaykhôngngưngnémbommiềnBắc;nhìnnhậnhaykhôngnhìnnhậnMặttrậnDântộcGiảiphóngmiềnNam;chínhphủSàiGònnênhaykhôngnênthamdựHộinghịParis.Trướcbavấnđềnày,giớichínhtrịSàiGònphânđôirõrệt:phechốngcộngvàủnghộchínhphủNguyễnVănThiệuđềuchủtrương“bakhông”:khôngngưngnémbom,khôngnhìnnhậnMTDTGPMNvàkhôngdựhòađàm.Giớiđốilập,trongđócótôi,chọnmộtlậptrườngngượclạihẳn.Tôikhôngphảilàmộtnhàchínhtrịchuyênnghiệp.Vớitôi,lúcnày,cácmụctiêuvìdântộc

vàhòabìnhđượcđặtlêntrêntấtcả.SựchếtchóccủangườiViệtNamởhaichiếntuyếnđềuđauxótnhưnhau.Nhữnggiảiphápnàođểchấmdứtcuộcchiếnấytôiđềuủnghộ.CuộchòađàmsẽđưađếnsựsụpđổcủachếđộSàiGòn?Tôikhôngbiếtchuyệnấysẽrasaonhưngcó

mộtthựctếrõrànglàsựtồntạicủachếđộNguyễnVănThiệukhôngphảilàđiềumongmuốncủađasốnhândânmiềnNam.

…KhimởlạichồngbáocũđểtìmtàiliệuviếtHồikýnày,tôibắtgặptờTiếngnóiDântộcđềngày22-10-1968trongđócóbàibáocủatôivớihàngtít:“Mộtbàibáochờdịpkhácđăng:Ha!Ha!Đâylàngàyvuidântộc!”.Nộidungbàibáonhưsau:

“Chiềungày19-10-1968vàolúc16giờ,tôiđangthâuthậptintứcgiờchótchosốbáorangàyhômsauthìnhậnđượcmộtbảntincủahãngReuterchohayMỹđãđồngýngưngoanhtạcmiềnBắcvàmiềnBắcchấpnhậnnóichuyệnvớiVNCH.Trongcáigiâyphútbỗngnhiênthiêngliêngấy,tôiđãcầmviếtvàviếtbàinàyđểkịpđăngvớinguồntintrên.Nhưngrốtlạinguồntintrênbịđínhchính,bàinàykhôngcòngiátrịnữa,đúngranóphảinằmtronghộctủđểchờnhưmấychụctriệudânhaimiềnNamBắcvẫnđangchờ…suốt20nămqua.

L.Q.C

“ThếlàđãhoàntoànngưngoanhtạctrêntoànlãnhthổBắcViệt.ThếlàngườidânmiềnBắcđãchấmdứtđượccảnhsốnghãihùngkéodàihơn44thángqua,bắtđầutừvụtàuMaddoxtháng4–1965.Bốnnămchẵn!BốnnămphảihứngchịutổngcộnghếtcảsốbommàquânĐồngminhđãtrútlênnướcĐứctrongthờigianthếchiếnthứhai–cócơnácmộngnàobằng!

“Vàilầnbịpháokíchtrongmộtnăm,SàiGònđãkhôngngủ;cảnhtangtócthêlươngđãphủtrùm,thửhỏibốnnămoanhtạc,kiếpsốngconngườivớitiếngphảnlựccơgàothét,vớitiếngbomvangdộingàyđêm,cócònlàmộtkiếpsốnghaychỉlànhữngchuỗingàydàivôtậntrốnchạytửthần?

“Tôimuốnthétlênchomọingườingheniềmvuivôtậncủatôi.Đểnếutrướcđâyvìcớgìkhôngthểchiasớtđượcniềmđauchungcủađồngbàoruộtthịtngoàiấy,thìnayítracũngtỏđượckhôngmuộnlòngmình.Ởgiâyphútnày,dầubạnhaythù,dầuquốcgiahaycộngsản,chỉcầnlàngườiViệtbiếtnghĩđếnnhữngcảnhtangthươngtrướcđâydướinhữngtrậnmưabom,aiaicũngcảmthấytựnhiênvùnglênmộtNIỀMTHƯƠNGDÂNTỘC.Cóngườianhnàothấyemvuimàkhôngvui,cóngườiemnàothấyanhthoátcơnnguyhiểmlạikhôngmừng.Niềmthươngấylàniềmthươngruộtthịt,xuấtpháttừhơithở,trongnhịptim,khôngcầntìmkiếm,khôngsuynghĩmàvẫncảmnhậnđậmđà.

“Tôikhôngbiếtngưngoanhtạcrồisao.Cộngsảnsẽthắnghayđólàdấuhiệucộngsảnbắtđầulùi.Tôiquênsuytính.Tôithấycầnvuicáivuitậncùngcáiđã.Tronggiâyphúttâmhồnlânglâng,tôichợtnghĩbomngoàiBắcngừngdội,tiếngsúngtrongNamhếtnổ.Ha!Ha!Đólàngàyvuicủadântộc.Nhữngbuổiđồngbàodicưbỗngchốclóelênhìnhảnhmộtbuổichiềuvànggặplạichagiàmẹyếubênlũytrexanhxiêuvẹovìbomđạn.NhữngbàmẹgiàtrongNamđứngngồikhôngyênnhìnrađồngruộngthẳngtấptrôngngóngbóngconvề.

“Tôimơngàyvuidântộcấy”.

Mộtbàibáoquảlàhồnnhiênchínhtrị.Vớikhôngítngườicòncoiđólàngâythơchínhtrị.

Thậtsựvàocuốitháng10-1968,báochíMỹđã“ngửi”thấytừWashingtonsắpsửacómộtquyếtđịnhquantrọngchungquanhviệcngưngoanhtạcmiềnBắcđểphávỡbếtắcvềhòađàmgiữaMỹvàBắcViệt.TổngthốngJohnsonđãcóýđịnhsẽcôngbốlệnhnàyvàongày31-10vàbắtđầucuộcnóichuyệnvớiBắcViệtngày2-1-1968.Nhưngtrướckhiraquyếtđịnhsaucùng,tổngthốngJohnsonmuốnngheýkiếncủangườicótiếngnóitrọnglượngnhấttrongvấnđềnày:tướngCreightonAbrams,TổngtưlệnhquânđộiMỹtạiViệtNam.TướngAbramslênchiếcC-141từSàiGònbaysuốtđêmvàđếnphitrườngquânsựAndrewsvàolúc1giờsáng.AbramsđượcđưangayđếnWashingtonvàgặptổngthốngJohnsoncùngcácphụtáthâncậntạinhàTrắngvàolúc2giờ30sáng.

CâuhỏiđầutiêncủaJohnsonđặtravớiAbrams:“VớihiểubiếtsángsuốtcủaôngvềtìnhhìnhViệtNam,ôngcóhốitiếchaydodựkhicóquyếtđịnhngưngnémbommiềnBắcViệtNam?”.TướngAbrams:“Thưangài,không”.CâuhỏitiếptheocủaJohnson:“Nếulàtổngthống,ôngcóhànhđộngnhưthế?”.Abramstrảlời“Sẽkhôngdodự”vàthêmrằng:“Tôikhôngnghĩđólàđiềuđúngđắnphảilàmmàlàmộtviệcthíchđángphảilàm”.

Nhưngthờiđiểmnày,tạiMỹđãkhởiđầucuộcchạyđuavàonhàTrắng.JohnsonmuốnhòađàmvềViệtNamlàkhởiđầutốtđẹpđểứngcửviênĐảngDânchủcóthamvọngthayôngcónhiềuthuậnlợihơnứngcửviênRichardNixoncủaĐảngCộnghòa.Biếtđượcchỗyếunày,tổngthốngThiệutìmcáchkhaitháctìnhhìnhchínhtrườngMỹcólợichomình.MặtkhácchínhNixoncũngchongườithânthuộcmócnốiThiệuđểkhuyếnkhíchThiệuđốiđầulạiáplựccủaWashingtonvàlàmtrìhoãnýđồngưngnémbomcủatổngthốngJohnsontronglúc

khôngcònbaolâunữanhiệmkỳcủaJohnsonkếtthúc.TổngthốngThiệutínhrằngnếuứngcửviêncủaĐảngDânchủlàHubertHumphreyđắccửthìđồngnghĩa“chínhphủliênhiệpsẽđượcthànhlậptrong6tháng;nhưngnếuNixontrúngcửthìvẫncònhivọng”.Trongcuốnsách“NoPeace,NoHonor:Nixon,KissingerandBetrayalinVietnam”củatácgiảLarryBermanđãtiếtlộbộtrưởngMỹClarkCliffordtốcáoýđồcủaThiệulợidụngcuộcbầucửởMỹlà“thốinhưcứtngựa”(horseshit).

Ngày28-10-1968,theochỉthịcủatổngthốngJohnson,đạisứMỹEllsworthBunkerđếngặptổngthốngThiệuthôngbáorằngngày31-10vàolúc8giờchiều,giờWashington,tổngthốngMỹsẽthôngbáochínhthứcngừngnémbom,vàcuộcgặppháiđoànBắcViệtsắptớisẽlàngày6-11saukhicuộcbầucửtổngthốngMỹdiễnra.TổngthốngMỹhivọngrằngtổngthốngThiệusẽtánđồngsựcôngbốnày.ThayvìđápứnglờiyêucầucủaJohnson,Thiệuxuấthiệntrướcquốchộilưỡngviện(cócảHạviệnlẫnThượngnghịviện)chỉtríchWashingtonvớinhữnglờilẽmàđạisứBunkergọilà“nẩylửa”.Thiệubàytỏquanđiểm“tẩychay”cuộchòađàm.CònphótổngthốngNguyễnCaoKỳ,ngoàihànhlangQuốchội,nóivớimộtsốdânbiểu,nghịsĩrằngquyếtđịnhngưngnémbomcủatổngthốngJohnsonkhiến“chúngtakhôngthểtiếptụctinngườiMỹ-họđúngrachỉlàmộtđámlừađảo”(“abandofcrooks”–tríchtrong“TheVietnamWar–Daybyday”củaJohnS.Bowman).TronghồsơcủaCIAđượccôngkhaisaunàycómộtbáocáoghilạilờitốcáocủaThiệuvềquyếtđịnhcủatổngthốngJohnsonlà“khôngkhácgìsựphảnbộicủaMỹkhibỏrơiTưởngGiớiThạchsaucáccuộcthươnglượngởYalta,TeheranvàCasablanca”.

HaingườilàmgạchnốiThiệuvớiNixonđểchốnglạiJohnsonlàAnnaChennaultvàBùiDiễm–đạisứcủachếđộSàiGòntạiWashington.AnnaChennaultlàvợgóacủatướngClaireChennault–mộtanhhùngkhôngquânMỹ.HồsơcủaFBIđượcthamkhảotựdotháng12-2000tiếtlộbàChennaultthôngquaBùiDiễmliêntụcthúcđẩyThiệugiữvữnglậptrườngkhônghợptácvớitổngthốngJohnson.Bàtanóirõmìnhnhậnđượcýkiếntừ“ôngchủ”(boss)củabà,tứctừNixon.NhìnthấyýđồcủaThiệu,tổngthốngJohnsonnóivớiBộtrưởngquốcphòngClarkCliffordrằngThiệulàmộtkẻnóidốivàmộtconngườihaimặt(aliaranhadouble–crosser).

PhíasausựkiệnchínhphủThiệunghelờiNixonphávỡkếhoạchhòađàmcủatổngthốngJohnsonhồinăm1968,ngườitapháthiệnvaitròxấuxacủaHenryKissingertrongâmmưunày!Vàothờiđiểmđó,KissingerlànhânvậtthâncậncủathốngđốcNelsonRockefellervàtừ

chỗđứngnàytrongpheDânchủ,ôngtrởthànhmộtthànhviênkhôngchínhthứctrongbanthammưuchiếnlượchòađàmcủatổngthốngJohnson.ThấytrướcrằngứngcửviêncủađảngDânChủtrongcuộcbầucửtổngthốngsắptớilàHurbertHumphrey(đanglàphócủatổngthốngJohnson)khóthắngđốithủđảngCộngHòalàRichardNixon,Kissingerchơitròhaimặt:vẫnđứngtrongbanthammưucủaJohnsonnhưnglàmviệcngầmchopheNixonvớimụcđíchgiànhmộtđịavịquantrọngtrongchínhphủtớinếuNixonđắccử!ÔngtađãthôngbáotrựctiếpchoNixonbiếtcácchitiếtquantrọngtrongkếhoạchkếtthúcchiếntranhcủatổngthốngJohnsonvàthammưuchoNixoncảicáchđốiphó.NhờcácthôngtinquígiádoKissingercungcấp,pheNixonliênhệvớichínhphủThiệuquatrunggiancủaBùiDiễm–đạisứSàiGòntạiMỹ-liênkếtnhauphávỡkếhoạchthươngthuyếthòabìnhvớiHàNộicủachínhphủJohnson.NixonhứavớiThiệunếuôngtathắngcử,ThiệusẽtạivịthêmbốnnămnữavàlúcđósẽcónhữngđiềukiệnthươnglượngthuậnlợihơnchochínhphủThiệu(nhưngthựctếbốnnămsauvớiNixon,ôngThiệuđãphảichịuđắngcayvànhụcnhãhơnrấtnhiều).

LúcđótuyKissingerkhôngphảilàthànhviênchínhthứcnhưngđượctrưởngđoànthươngthuyếtcủatổngthốngJohnsonlàAverellHarrimanxemlàmộtnhânvậtcốtcántrongêkípmình.RichardHolbrooke,trợlýBộtrưởngngoạigiaocủachínhphủJohnsonsaunàychobiết:“Henrylàngườiduynhấtngoàichínhphủmàchúngtôichophépthamgiacáccuộcthảoluậnvềhòađàm”.ÔngHolbrookenóithêmrằngmọingườirấttintưởngKissingernênkhôngaingờrằngtrongêkípthươngthuyếtcủachínhphủJohnsonlạibịcàingườinằmtrongchiếndịchtranhcửcủaNixon.

ĐềcậptrởlạidưluậntốcáoôngvàKissingertiếptaychoNixonphávỡnỗlựchòađàmcủachínhphủJohnsonnhằmcảntrởứngcửviênDânChủthắngcử,tronghồikýcủamình(IntheJawsofHistory)ôngBùiDiễmgiántiếpxácnhậnsựtốcáonàybằngcáchthúnhậnrằng:“ÔngHumphrey(ứngcửviêntổngthốngcủađảngDânChủ)vànhữngnhânvậttrongđảngDânChủkhiếntôithấtvọngvìnhữngngườinàytrướcđâyủnghộchínhsáchcanthiệpvàoViệtNambaonhiêuthìnaylạitìmcáchlảngrabấynhiêu.BởithếphảnứngtựnhiêncủatôilàbắtđầungảvềphíađảngCộngHòarồitừđócũnggặpnhiềubạntrongđảngCộngHòa”.BùiDiễmcònnhắclạimộtmậtđiệncủaôngđềngày23-10-1968gửichotổngthốngThiệukhuyếnkhíchThiệutiếptụcgiữlậptrườngcứngrắnđểđốiđầuáplựccủatổngthốngJohnson:“NhiềubạnbèthuộcđảngCộngHòatiếpxúctôivàkhuyếnkhíchchúngtagiữvữnglậptrường”.

TháiđộcủadânchúngvàgiớiđốilậpởmiềnNamlúcnàyphầnđôngđềumuốnchínhphủSài

GòncửpháiđoànđếnParisđểsớmchấmdứtchiếntranh.LậptrườngcứngrắnkhôngdựhòađàmcủaôngThiệukhôngđượchậuthuẫnmạnhmẽ,ngoạitrừphechốngcộng.

Tácgiảquyển“TheTrialofHenryKissinger”(PhiêntòaxétxửHenryKissinger–NhàxuấtbảnVerso,London–NewYork)làChristopherHitchenscoiKissingerlàmộttộiphạmchiếntranhxứngđángđưaratòaánNuremberghayTheHague.Saukhiphávỡcuộchòađàm1968củachínhphủJohnson,bốnnămsau(1972),Kissingertrởthành“kiếntrúcsư”củaHiệpđịnhParisđượcchínhphủNixonkýkếtvớinhữngđiềukiệngầngiốnghoàntoànnhữngđiềukiệnmàthờichínhphủJohnsonđãsẵnsàngchấpnhậnnếukhôngcósựphábĩnhtừbêntrongcủaKissinger(vàBùiDiễm).TácgiảChristopherHitchenscoiKissingerlàkẻgâyratộiácchốnglạinhânloạivìrằngcuộcchiếnđánglýcóthểchấmdứttừnăm1968cùngvớinhữngđiềukiệncủanăm1972,đãkéodàithêmbốnnăm“khiếnchocóthêmbatriệuthườngdânViệtNambịthươngvonghoặcmấtnhàcửa,31.205línhMỹ,86.101línhVNCHvà475.609quânđịchbịthiệtmạng”(theotàiliệucủaLầuNămGóc).Kếtquảthậtmỉamai:KissingerkhôngbịđưaraTòaánNuremberghayTheHaguemàlạiđượctraotặnggiảiNobelhòabình!

TheoChristopherHitchens,Kissingercònlàngườichịutráchnhiệmchínhvềmộthànhđộngtộiáckhác:vụ“bìnhđịa”KiếnHòa.VụthảmsátởMỹLaichẳngnghĩalýgìsovớicuộctànsátởKiếnHòa,xảyramộtnămsau(tháng3-1969),lúcđóHenryKissingerlàngườichỉhuycuộcchiếnViệtNam.TheobáocáocủaBộtrưởngquốcphòngMỹRobertMcNamarangày22-1-1968vớiThượngnghịviện(thờitổngthốngJohnson)thìkhôngcóđơnvịBắcViệtnàocómặtởđồngbằngsôngCửuLonglúcđó.DođókhôngthểviệnlýdonhằmchốnglạisựtrànngậpcủaquânBắcViệtđểtiếnhànhcuộc“tẩysạch”vùngnày.

PhóngviênKevinBuckley,trưởngvănphòngNewsweektạiSàiGònđãtốcáovụtànsátởKiếnHòatháng3-1969trêntờbáo(ngày19-6-1972)nhưsau:

“…Theomộtviênchứckhoảng5000ngườidânthườngbịhỏalựccủaMỹgiếtchếttrongcuộc“bìnhđịnh”ởKiếnHòa.SựchếtchócởđâykhiếnchocuộcthảmsátởMỹLaikhôngthểnàososánh.Sưđoàn9(NinthDivision)huyđộngtấtcảsứcmạnhvàocuộchànhquânnày.8000línhbộbinhcàynátKiếnHòanhưngrấthiếmxảyrađụngđộvớiđịch.Cuộchànhquânđược50khẩuđạibác,50trựcthănghỗtrợ.Máybayđãthựchiệntấtcả3.381lầntấncôngnémbomtrongcuộchànhquânmangtên“SpeedyExpress”này.Trênmộttrựcthăngcókẻkhẩuhiệu“Deathisourbusinessandbusinessisgood”(tạmdịch“Bắngiếtlàcôngviệccủachúngtôivà

đólàcôngviệcthúvị”).

“Thậtkhógiảithíchvềsựkhácbiệtkhủngkhiếpgiữasốxácngườiđượcđếm(11.000)vàsốvũkhíđãtịchthuđược(748).Chỉcóthểgiảithích:đasốnhữngxácchếtấylàcủangườidânvôtội…”

TheoChristopherHitchens,từkhiHenryKissingertrởthànhcốvấnanninhcủaNixonkhôngcómộtquyếtđịnhnàotrongcuộcchiếnởViệtNamlạikhôngđượcthôngquaôngta.ChonêntướngTelfordTaylor,từngđứngđầuỦybanđiềutratạitòaánNuremberg,đãviếttrongquyểnNurembergvàViệtNamrằngcóthểđưaHenryKissingerraxétxửnhưđãxétxửngườichỉhuyquânđộicủaNhậthoàngHirohitolàtướngTomoyukiYamashitavìôngtađãbịkhôngkiểmsoátquânNhậtvàđểxảyracácvụtànsátdânthường.Yamashitađãbịxửtreocổ.NgoàinhữngtộiácgâyraởViệtNam,Campuchia,Lào,KissingercònbịcoilàngườichịutráchnhiệmcáctộiáckhácxảyraởBangladesh,Chile,Síp,ĐôngTimor…

…TrởlạivấnđềhòađàmParis,saucùngthìchínhphủThiệucũngkhôngthểđốiđầuvớiáplựccủaWashington,phảicửpháiđoàndođạisứPhạmĐăngLâmdẫnđầudựhộinghịbắtđầungày25-1-1969.NguyễnCaoKỳđượcchỉđịnhlàcốvấnchínhtrịcủapháiđoànSàiGòn.CómộtchuyệnbênlềđượckểrộngrãivềtháiđộcủanướcPhápchủnhà,đốivớiphótổngthốngKỳ.TổngthốngPháplàtướngDeGaulletừchốitiếpôngKỳvớinghithứcchínhthức.NhưngôngKỳvẫnđếnParisvớidanhnghĩacốvấncủapháiđoànSàiGòn.NgaylúcôngKỳcòntrênđấtPháp,trongmộtcuộchọpbáocủatổngthốngDeGaulle,mộtnhàbáođãhỏiDeGaullevềNguyễnCaoKỳthìđượcDeGaullehỏilại“QuiestKy?”(Kylàai?).MộtcáchchơichữcủaDeGaullecoithườngôngKỳ.VaitròcủaôngKỳdùkhôngcôngkhaitạiParisnhưngcũnggópphầnlàmchotưthếcủapháiđoànVNCHcàngsútgiảm.BởihìnhảnhcủatướngNguyễnCaoKỳlà“diềuhâu100%”.

Đầutháng2-1969,phụtáđặcbiệtcủatổngthốngThiệulàNguyễnCaoThăngđếntòasoạnbáoTiếngNóiDânTộcmờitôithamgiamộtpháiđoàntríthứcnhânsĩmiềnNamthămchínhthứcmộtsốnướcchâuÁ,châuÂuvàchâuMỹvớimụcđíchlàmchothếgiớihiểuthêmvềmiềnNamvàchếđộSàiGòn.NhưngtôinóiliềnvớiôngThăng:tôilàmộtdânbiểuđốilập,khôngthểthamgiamộtcuộc“giảiđộc”chochínhphủNguyễnVănThiệuđược.ÔngThăngbảotôihãyyêntâm:“Ôngdânbiểukhôngcótráchnhiệmlàmviệcđó.Ôngvẫncóthểgiữlậptrườngđộclậpcủaông,miễnôngkhôngcôngkhaituyêntruyềnchocộngsản”.

ĐoàngồmcócựutrungtướngTrầnVănĐôn–đanglànghịsĩquốchội;HàThúcKý–mộtlãnhtụđảngchínhtrị(ĐạiViệt);bànghịsĩNguyễnPhướcĐại;nghịsĩTrầnVănLắmsaunàylàTổngtrưởngGiáodục;GS.NguyễnXuânOánh–cựuphóthủtướngvàthốngđốcNgânhàngquốcgiaSàiGòn,NguyễnGiaHiến–cônggiáochốngcộngvàkhoảngbahaybốnngườinữamàtôikhôngnhớtên.ĐoànđượccácchínhphủthânchếđộSàiGònnhưNhật,Bỉ,Ý,CHLBĐức,HàLan,Pháp,Anh,Mỹđóntiếptrântrọngnhưngkhôngvượtquakhuônkhổngoạigiao.KhiđoànđếnNhật,ngườiđượcchủnhàđóntiếpnồnghậunhấtlàgiáosưNguyễnXuânOánhvìtừngduhọctạiđâyvàsauđótrởlạidạyđạihọctrênđấtNhật.ÔngOánhcóbuổinóichuyệnvớisinhviênNhậttạiTokyobằngtiếngNhật.

RờiNhậtđếnchâuÂutrênmáybayJanpanAirlinesquangảAnchorage,tôicódịpđặtchânlênBắcCực(Alaska).Mộtsựcốnhỏxảyravớitôi:khimáybaydừnglạiđểmuađồlưuniệm,thìtôikhônglàmsaomanglạiđôigiàydacủamình.SốlàtấtcảhànhkháchđimáybayđườngdàicủaJapanAirlinesđềuđượcpháttấtấmvàdépvảiđểđượcđithoảimáitrongcuộchànhtrình.Khinàoxuốngmáybaymớimanggiàycủamìnhtrởvào.ĐôigiàydamớitoanhcủatôivừađóngtạiSàiGòn,donhiệtđộquálạnhtrongmáybay,đãcorúmlại.Tôicốgắngthếnàocũngkhôngthểmangvào.Thếlàtôiđànhđặtchânnửatrongnửangoàiđôigiàyrồixuốngmáybaychokịpvớicáchànhkháchkhác.TấtcảhànhkháchđếnAnchorageđềuđượcJapanAirlinescấpchomộtgiấychứngnhậnđãđặtchânlênBắcCực.

ĐoànđếnParis9giờngày18-1-1969,cũngtrongngàynày,mộttiếngrưỡisau(10giờ30),HộinghịParismởrộngchínhthứckhaidiễntạiHotelMajestic.TôivàôngHàThúcKýđượcđạisứPhạmĐăngLâm,trưởngđoànVNCHmờigặptạinơilàmviệccủađoàn(đặttại101,AvenueRaymondPoincafé)vớisựcómặtcủacácthànhviênnhưluậtsưVươngVănBắc,luậtsưNguyễnPhươngThiệp,giáosưNguyễnNgọcHuyđểnghebáocáonhữngdiễntiếnmớinhấtcủahộinghị.ĐoàncũnggặpchínhthứcpháiđoànMỹdoCyrusVancetiếp.RiêngtôivàbàNguyễnPhướcĐạicódịpmởmộtcuộchọpbáodànhchocácnhàbáoPháphoạtđộngtrongquốchội(presseparlementaire)tạiThượngviệnPháp.CuộchọpbáotrựctiếpbằngtiếngPháp,khôngthôngquathôngdịch.Chủyếuchúngtôivậnđộnggiảiphápchấmdứtchiếntranh,nóilênsựthathiếtcủanhândânViệtNammuốnthấyđấtnướcmìnhđượcthốngnhất.TôicònnhớbàĐạiđãgâyxúcđộngvớicácnhàbáoPhápkhinóivềcuộcchiếnởViệtNam.Vềphầntôi,tôilưuýdưluậnPhápvàquốctếrằngtrongcuộcchiếnởmiềnNam,ngoàihaipheđốinghịchcòncónhữngngườiViệtNamđứnggiữalànhữngngườithầmlặngkhôngchấp

nhậnMỹ-ThiệunhưngcũngkhôngxếpvềphíaMặtTrậnDânTộcGiảiPhóngMiềnNam.

TạiParis,trongkhuônkhổriêng,tôiđãgặpvàăncơmtrưavớinhàbáoJacquesDecornoycủabáoLeMonde,lúcđóphụtráchkhuvựcĐôngNamÁ,theosựgiớithiệucủanhàbáoJeanClaudePomontithườngtrútạiSàiGòn.Saucuộctiếpxúc,JacquesDecornoyđềnghịtôiviếtmộtbàibáotrênmục“Tribuneinternationnale”củaLeMondeđểđánhđộngdưluậnquốctếvềsựthảmkhốccủacuộcchiếnởViệtNamvàtìnhcảnhcủanhữngngườiViệtđứnggiữa.JacquesDecornoycũngủnghộquanđiểmcủamộtsốngườiởmiềnNamvàothờiđiểmấylàcầncómộtthànhphầnthứba.TôiviếtbàibáođótạiParisvàgiaochoJ.DecornoytrướckhirờinướcPháp.Tuầnsauđó,bàibáođượcLeMondeđăngtải.

ĐạisứPhạmĐăngLâmcómờitôimộtbuổiriêngăntạinhàhàngL’OréeduBoisởBoisdeBoulogne.Đâylàmộtbuổichiêuđãicótínhcáchriêngtư.ĐạisứLâmlàbạnhọccủachatôithờicảhaingườihọctạitrườngCollègeMỹTho.

NhưngchuyệnđángnhớnhấttrongchuyếnđinàylàkhiđếnnướcAnh.Trongnhiềuhoạtđộngcủađoàncóbuổidựchiêuđãidođảngcầmquyềnlúcbấygiờ(CôngĐảng)tổchứctạiĐiệnWestminster,trụsởquốchộiAnh.Phíachủnhà,ngoàicáclãnhtụcủađảng,còncóhaiđạidiệnđoànthanhniêncủaCôngĐảng.Trướckhibuổitiệcbắtđầu,chủnhàphátbiểurồiđếnkháchphátbiểu.NhưngđạidiệncủađoànmiềnNamlàHàThúcKýchưakịpnóigìthìmộttronghaiđạibiểuthanhniênCôngĐảngđứnglênphủnhậntínhcáchđạidiệnmiềnNamViệtNamcủađoàn,anhchorằngđạidiệnhợpphápduynhấtcủamiềnNamViệtNamlàMặttrậnDântộcGiảiphóngmiềnNam.TrênngựccủaanhthanhniênngườiAnhcóđeomộthuyhiệucủaMTDTGPMN.Tôinhìnquaanhthanhniênngồibêncạnh,cũngthấymộthuyhiệuMTDTGPMNtrênngực.RồicảhaiđồngloạtđứnglênhôtokhẩuhiệuphảnđốiđoànnhânsĩtríthứcSàiGònvàhoanhôMTDTGPMN.Đếnđâyngườichủtrìbuổichiêuđãichogọibốnviêncảnhsátvào,cứhaiviêncảnhsát“kẹp”mộtchàngthanhniên,đưarakhỏiphòngănmộtcáchkháêm.Vàolúcđó,trongđầutôixuấthiệnmộtsuynghĩmàtrướcđâycònlờmờ:rõràngchếđộNguyễnVănThiệuđãbịđánhbạitrênmặttrậnngoạigiaonhândân.

TạiCHLBĐức,đoànđãđượcđưađixem“bứctườngBerlin”.ĐứngtrênmộtvọnggácsáttườngbênphíaTây,tôinhìnquaĐôngĐức.Đólàmộtthếgiớixalạvàđầy“bíhiểm”đốivớitôi.Sựhiểubiếtcủatôivề“chếđộcộngsản”nóichungvàvềĐôngÂunóiriêng,lúcđócònlờmờlắm.

Nênlúcđónhìnquabênkia“bứctườngBerlin”,tôicảmthấyđiềugìđókhôngyênổn.NhữngconchóbergercómặtdọctheochântườngphíabênĐôngĐứccànglàmsựcảmnhậnnặngnềhơn.Saukhiđấtnướcthốngnhất,năm1980tôicódịpsangthămLiênXôtrongđoàntríthứcmiềnNam(cùngcácanhchị:BácsĩNguyễnThịNgọcPhượng,giáosưTrầnVănTấn,giáosưTrầnPhướcĐường,tiếnsĩTrầnXuânDanh,nữnghệsĩPhùngHá,tiếnsĩTônNữThịNinh,nhàbáoTôNguyệtĐình,nhạcsĩNguyễnHữuBav.v…).ƯớcaocủatôilúcđólàđượcđếnCHDCĐức,đượcviếng“bứctườngBerlin”từphíaĐông,đểđốichiếucáinhìntừhaiphía.Nhưngtôikhôngcócơhộiđạtđượcmongmuốnđótrướckhibứctườngbịtriệthạ.TuynhiênchuyếnđiLiênXônăm1980đãđểlạitrongkýứctôinhữngấntượngđẹpvềmộtđấtnướcxãhộichủnghĩa(dùnhiềumặtchưahoànchỉnhvàyếukém).TôicócảmtìnhvớiLiênXôcủanăm1980màtôicódịpđếnvàthămviếngnhiềunơi.TừMoscow,tôiđoánđượcphầnnàophíabênnày“bứctườngBerlin”.Saukhi“bứctườngBerlin”đượchạxuống,hainướcĐứcthànhmột,khinhữngthựctếđốichiếuhaichếđộxãhộitrởthànhtrựcdiệnthìngườitamớinhậnrarằngởchếđộcộngsảnngàytrướccũngcóthậtnhiềuđiềutốtđẹpđểchongườidânĐôngĐứccũthậtsựnhungnhớ,luyếntiếc.CáctờbáothuộccánhhữuởchâuÂucũngnhìnnhậnthựctếnàybêncạnhnhữnggìmàhọchỉtrích,tấncông.

KhiđoàntríthứcnhânsĩmiềnNamrờichâuÂutiếptụcchuyếnđisangMỹ,lúcấycậnTếtnêntôikhôngtheođoàn.TừnướcAnh,tôivềthẳngSàiGòn.KhôngđếnMỹtrongdịpnày,tôikhôngcódịpnàokhácđếnnướcMỹ.Saunăm1975,hailầntôixinnhậpcảnhvàoMỹđểthămmẹcủatôiđã82tuổinhưngđềubịTổnglãnhsựMỹtạiTP.HCMtừchối.

CácthànhviêncủađoàntrởvềSàiGònđềulầnlượtthamgiachínhphủThiệuhoặcđứngvàotậphợpđảngpháicủaThiệu.ChỉcóhaingườivẫnđứngngoàichínhquyềnlàbànghịsĩNguyễnPhướcĐạivàtôi.TrongbuổichiêuđãiđoàntạiDinhGiaLong(naylàBảotàngTP.HồChíMinhđườngLýTựTrọng)sauchuyếnđi,tôicónghetổngthốngThiệuchínhthứcmờibàĐạithamgiachínhphủnhưngbàĐạikhéoléotừchối.Riêngvớitôi,quatrunggianlàgiáosưNguyễnXuânOánhđếngặptôitạitòasoạnbáoTiếngNóiDânTộcôngThiệumờitôithamgiađảngdoôngsắpsửathànhlậpvàđứngđầu.TôinóivớiôngOánhcảmơnlờimờinàynhưngsựchọnlựachínhtrịcủatôivẫnlàđứngngoàichínhquyền,tiếptụchoạtđộngđốilậpvớichínhphủ.Ngày25-5-1969,NguyễnVănThiệuchoramắtmặttrận6đảngdoôngđứngđầu,trongđócóĐạiViệtCáchMạng,LựclượngĐạiĐoànKết(Cônggiáodicư),DânXã(HòaHảo),ViệtQuốc…TráivớimongmỏicủaôngThiệu,mặttrậnkhôngđượcdưluậnủnghộvàbịbáochínướcngoàitạiViệtNamgọilà“liênminhsáuquảtrứngung”!

Trongthờigiannày,ôngHoàngĐứcNhã,TổngcụctrưởngTổngcụcDânvậnchiêuhồilàcánhtaymặtcủaôngThiệu,cũngtiếpcậntôiquasựmócnốicủaPhạmNgọcKha,đãtừngquenbiếttôikhicònhọcchungởLycéeYersinDalat(KhatừnglàđổnglývănphòngBộPháttriểnsắctộc).BảnthânôngNhãcũnglàmộtcựuhọcsinhtrườngYersin.NhãmờihaivợchồngtôicuốituầnđếnSuốiTre,địađiểmgiảitrícủaPlantationSIPHtrênđườngđếnXuânLộc,ăntrưa,đánhquầnvợtvàbơilội.CùngthamgiacómộtsốtổngtrưởngthuộccánhcủaNhã.CólẽNhãthămdòđểlôikéotôiđứngvềphíaNhãvàchínhphủThiệu.HaivợchồngtôithamdựnhữngWeekendnhưthếkhoảngba,bốnlầnthìkhôngđinữa.Lýdo:giữatôivàHoàngĐứcNhãkhôngthểliênkếtvớinhau.Bởichodùcónhữngbuổiđichơichungcuốituần,tôivẫnliêntụcviếtbáovàlêndiễnđànHạnghịviệntấncôngchínhquyềnNguyễnVănThiệu.

HoàngĐứcNhãcóliênhệgiađìnhrấtgầnvớiôngThiệu(hìnhnhưlàanhemcôcậu)đãtừnghọctạiMỹnêncóphongcáchlàmviệcvàsuynghĩrấtMỹ.KhiNhãvềnướcvàđượcThiệusửdụng,Nhãđãgặpsựphảnứngbấtlợitừgiớitríthứcvàcôngchứcthuộcthếhệcũ.NhãđãkhôngmanglạichoôngThiệuthêmmộtsựủnghộnào,trongguồngmáychínhquyềncũngnhưngoàiquầnchúng.NhãđưavàochínhphủmộtloạtbộtrưởngtrẻđượcđàotạotạiMỹnhưôngta.ThiệuhivọngvớiNhãôngsẽ“nắm”cácchínhkháchMỹvàchínhtrườngMỹsâusáthơn.NhãđãtừngcáogiácvớiôngThiệu:“NgườiMỹlànhữngngườicóđầuóckinhdoanh(businessmen)họsẽbánđứngtổngthốngnếutổngthốngkhôngcònmanglợichohọ”.TrongquyểnNopeace,noHonor,LarryBermanđãkểlạimộtđoạnđốithoạigiữaKissingervàthủtướngSingaporeLýQuangDiệuvềHoàngĐứcNhãngày4-8-1973tạisânbayKennedyởNewYorknhưsau:

KissingernóivớiLýQuangDiệu“Nhãghéttôilắm”,rồihỏiôngLýQuangDiệu“CảmtưởngcủaôngthếnàovềNhã?”.LýQuangDiệutrảlời“Hắnsángsủavàthamvọng.Đầytựtin,hắntựchorằngnhữngđiềuhắnnóiđềucótrọnglượngđốivớiThiệu”.Kissingerkếtluận“Điềuđóđúng.Nhưnghắnvẫncònnonnớt(immature)”.

CáccuộctiếpxúcvớiHoàngĐứcNhãkhôngđểlạiởtôimộtấntượngđặcbiệtnào.HoàngĐứcNhãcóthểlàmộtngườicónhiềunănglựcnhưngkhôngphảilàmộtchínhkháchcósứcthuyếtphục.

12.Từ“TiếngNóiDânTộc”đến“ĐiệnTín”ChođếnkhiratờTiếngNóiDânTộc,tôilàmtấtcả5tờbáo:ĐuốcThiêng,BuổiSáng,Thanh

Việt,BìnhMinh,SàiGònTânVăn.TờSàiGònTânVăndotôilàmchủnhiệmbịchínhphủPhanHuyQuátđóngcửa.TờTiếngNóiDânTộclàtờthứhaitôitrựctiếplàmchủ,rangày17-12-1968đếntrướcTếtnăm1970thìbịchínhquyềnThiệuđóngcửa.Lýdođóngcửachínhthứcnhưđãnói:tờbáochốnglạivụán“Châu–Hồ-Trúc”.

Tôixinnóithêmvềbangườinày.ÔngTrầnNgọcChâutừnglàmtrungtátỉnhtrưởngởBếnTrecóngườianhlàTrầnNgọcHiềnđạitátìnhbáoViệtcộng.QuasựtiếptaycủaCIA,ThiệutìmrabằngchứngTrầnNgọcChâucóliênlạcvớingườianhcủamình(thờiđótộiliênlạcvớicộngsảnlàtộinặngnhất).Nhưngnhiềungườichorằngđókhôngphảilàlýdochính.ChâucóquanhệsâuvớinhiềunhânvậtMỹcóthếlựctạiViệtNamvàcảtạiMỹ.TheonhàbáoZalinGrant,ngườiđãtừngcómặttạimiềnNamtừ1964đến1973vàsauđóđãgặpvàtraođổivớiTrầnNgọcChâunhiềulầntạiMỹ(sau1975)thìôngChâulàngườiđãtừnglàmviệcchặtchẽvớiCIA.MộttrongnhữngngườirấtthânvớiôngChâulàEdwardG.Lansdale,nhàhoạtđộngtìnhbáonổitiếngnhấtcủaMỹtrongchiếntranhViệtNam.LansdaletừnglàcốvấncủatổngthốngNgôĐìnhDiệm,năm1966trởlạiViệtNamlàmtrợlýđặcbiệtchođạisứHenryCabotLodgevàsauđóchođạisứElslworthBunker.Grantnóirõđiềunàytrongquyểnsáchcủaôngcótên“FacingthePhonenix”(xuấtbảnnăm1991).TheoGrant,TrầnNgọcChâucònlàngườiảnhhưởngchínhđốivớiJohnPaulVanntrongđườnglốibìnhđịnh.VamlàmộtloạiquantheokiểuthựcdânPháp,tựgánchomình“sứmạngkhaihóa”(missioncivilisatrice).ĐếnViệtNamtừthậpniên60,VannđãcómặttạiẤpBắcsaukhiMỹthấtbạithảmhạitrongtrậnđánhbằngmáybaytrựcthăng.

VàothờiđiểmChâubịbắt,năm1970,đạisứBunkervàCIAtạiSàiGòntinrằngThiệucóthểchiếnthắngcộngsảnvàchươngtrìnhbìnhđịnhcủachínhquyềnThiệu(chiếndịchPhượngHoàng)làmộtthànhcông.NhưngChâuvà“mộtsốngườibạnMỹ”củaôngthìchỉrachiếnlượcmàThiệuvanhữngngườiMỹủnghộThiệuápdụngtrongcuộcchiếngiànhdânởnôngthônlàmộtsailầm.ĐócũnglàmộttrongnhữnglýdotòađạisứMỹvàCIAđãbậtđènxanhchoThiệuloạiChâu.

TheoGrant,chínhTedShackleythuộcvănphòngCIAtạiSàiGònđãtheodõiChâumộtthờigiandàivàthuthậptàiliệuvềmốiquanhệgiữaChâuvàanhmìnhlàTrầnNgọcHiềnđểcung

cấpchochínhquyềnThiệucólýdobắtvàkếtánChâu.TedSackleykhôngthuộccánhcủaLansdale,ngượclạicònáccảmvớiLansdale.CIAđãtừngdùngTrầnNgọcChâunhưngkhithấyChâutrởthànhmộttrởngạichođườnglốicủahọủnghộchếđộThiệuthìhọkhôngngầnngạichốibỏmốiquanhệnàyvàhysinhChâu!TrongkhiđóEdwardG.LansdalevàJohnPaulVannvẫnnhấtquyếtchorằngdânbiểuChâulà“ngườiyêunướcquốcgia”cóđầuócchốngcộngmặcdùcóquanhệvớianhmìnhlàsĩquantìnhbáoViệtcộng.

TôikhôngthânlắmvớiôngChâukhicònlàđồngviện.TrongthờigianởQuốchội,tôithườngtránhnhữngquanhệmàtôithấyphứctạp.Nhưngvớitưcáchđồngviện,tôiphảnđốiquyếtliệtviệcchínhquyềnThiệubắtChâu,viphạmquychếbấtkhảxâmphạmcủađạidiệndâncử.CũngtheonhàbáoZalinGrant,khibiếtđượcchínhquyềnThiệucóýđịnhsẽbắtChâu,“nhữngngườibạnMỹ”củaChâutrongđócóJohnPaulVann,tìmcáchgiấuChâutạiCầnThơtrongmộtkhunhàdànhriêngchongườiMỹchỉcáchtrụsởCIACầnThơvàibước.JohnPaulVanncóýđịnhđưaChâurakhỏiViệtNamquađườngCampuchia.NhưngdânbiểuChâutừchối,chorằngtrốnđilàtựxóasinhmệnhchínhtrịcủamình.KhicảnhsátrằnrivàcảnhsátchìmùavàobắtChâu(26-2-1970),mộtsốdânbiểuđốilậpcốgắngngănchặn,đặcbiệtlàKiềuMộngThuchiếnđấuđúngnghĩađểbảovệôngChâutớicùng.LúcđótrênngựcTrầnNgọcChâucóđeoBảoquốchuânchương–huânchươngcaoquínhấtcủachếđộSàiGòn–vàhaitaycầmcáihuyhiệuQuốchộitobằnggỗlấyratừbụcdiễnđànHạnghịviệnđểchechắnchomình.NhưngcảnhsátcủaThiệuvẫnlôixềnhxệchChâutừphònghọpratậncửalớnvàkéoanhnhưmộtconvậtxuốngcácbậcthangtrướcHạnghịviệnrồinémlênxechởđi.Dùphíasauvanglênnhữnglờilahét,chửibớichếđộdữdộicủadânbiểuKiềuMộngThu.

DânbiểuthứhaibịtòaánquânsựcủaThiệukếttộiliênlạcvớicộngsảnlàôngHoàngHồ,mộtnhàbáo,chủnhiệmkiêmchủbúttờ“TrinhThám”.ThểloạibáocủaôngHoàngHồlúcđókháđộcđáo,chủyếukhaithácchuyệncácvụántrongnướcvàthếgiới,cónhữngbàinghiêncứukhásâuvềtộiphạmhọclàngànhchuyênmônmàôngđãtheođuổikhiôngduhọcởPháp.TôikhôngrõtạisaoôngbịkếtánvàlàmthếnàoôngbiếnmấtkhỏiSàiGòntrướckhichínhquyềnThiệuratay.

NgườithứbalàPhạmThếTrúc,cũnglàmộtdânbiểu,đượcgiáohộiPhậtgiáocửsangTokyođểnhậntiềnvàquàcủangườiNhậtgửitặngchonạnnhânbãolụtmiềnTrung.NhưngtạiNhật,TrúcthamgiacáccuộcbiểutìnhchốngchínhquyềnSàiGònvàđãtựtayđốtmộthìnhnộmcủaThiệu.DĩnhiênôngThiệukhônghềthathứhànhđộngnày.NếuPhạmThếTrúctrởlạiSài

Gòn,anhsẽbịbắtngay.TrongbangườibịchínhquyềnThiệukếtán,tôithânTrúcnhấtvìtôivàTrúccùnghọcmộttrường–LycéeYersinĐàLạt–vàcómộtnămhọcchungmộtlớp(lớp4ème).Tronglớp-đasốlàTâycon–chỉcóhaichúngtôibiếtmêcácbàithơcủaNguyễnBính,XuânDiệu,HuyCận,TTKH,TếHanh,HànMặcTử…Mỗiđứacómộttậpthơchéptay,từngcâutừngchữđượcviếtmộtcáchnắnnót.SauchuyệnxảyraởTokyo,tôikhôngcódịpgặplạianh.TrúcsốngluôntạiPháp.

LýdochínhthứcđóngcửatờTiếngnóiDântộclàvìtôiđãviếtbàiphảnđốivụánChâu–Hồ-Trúc.Nhưngnguyênnhântiềmẩnlàtừkhitờbáoxuấtbản,đườnglốicủaTNDTngàycàngđingượclạiđườnglốicủachínhphủThiệu,nhấtlàcácvấnđềliênquanđếnchiếntranhvàhòabình.ChínhphủThiệudồntấtcảnỗlựccủamình,lúcđầuđểngăncảnWashingtonkhôngngừngnémbommiềnBắc.KhithấtbạithìtìmcáchngăntrởvàtrìhoãncuộchòađàmtạiParis.ÔngThiệucũngphủnhậnsựrađờicủaMặttrậnDântộcGiảiphóngMiềnNamvàsựthànhlậpcủaChínhphủCáchmạngLâmthờiCộnghòaMiềnNamViệtNam.TrongkhiđóBáoTNDTthúcđẩyquátrìnhchấmdứtchiếntranh,thươnglượnghòabìnhvàđềcaotinhthầnhàogiảihòahợpdântộc.MộtbộphậnngườidânmiềnNam,vàothờiđiểm1968-1969,khôngràngbuộcquyềnlợivàđịavịvớichínhquyềnThiệucókhuynhhướngchunglàchờđợisựrútquâncủaMỹvàmộtcuộchòađàmvờimiềnBắcđểkếtthúcchiếntranh.NhữngngườinhưtôithuộcloạiđượcưuđãiởxãhộimiềnNambấygiờvậycớgìchốngchế

độ,đòihỏimộtkếtthúcchiếntranhmàkhôngđoánđượcnósẽrasaođốivớisốphậnchínhtrịcủamình?Sẵnsàngđánhđổicáilợilộctrướcmắtrấtđảmbảochomìnhđểđấutranhchomộttươnglaigầnnhưlàmộtẩnsốhoàntoànđốivớimình,tạisao?Tôivẫnnhớcáitâmtrạngcủamìnhlúcđó:tôikhôngtưởngtượngđượcchỗđứngchínhtrịcủamìnhởđâukháchơnlàvịtríđốilậpvớichínhquyền.Cuộcsốngvớitôisẽmấtđitấtcảýnghĩanếukhôngbàytỏtháiđộđốivớicuộcchiến,tháiđộtrướcthựctrạngđấtnướcchiađôimàtheotôilànỗibấthạnhlớnnhấtcủathếhệmình.Tôisaysưađấutranhchocácmụctiêuấy.Tôicảmnhậnnhữngưuđãimàmìnhđangđượchưởnglàphùduvàtrướctìnhcảnhđấtnướcđangbịgiằngxéđó,mìnhkhôngthểanlòngthụhưởngnhữngưuđãiấy.

NhữngtấncôngcủacácđồngnghiệptronglàngbáoSàiGònnhưChuTử(báoSống),linhmụcNguyễnQuangLãm(XâyDựng)hayĐặngVănSung(ChínhLuận)chorằngtôi“ngâythơchínhtrị”cũngchẳnglàmtôilunglay.

Nhữngngườicósuynghĩnhưtôilúcấykháđông,tronggiớitríthức,kểcảtrongquânđội,

tronghàngngũcôngchứcvàtrongdânthường.SuynghĩvàlậpluậncủahọrấtđơngiảndùchưabiếtngườicộngsảnrasaonhưngcómộtđiềuchắcchắnhọlàngườiViệtNam.Nếuchiếntranhkếtthúcthìcáilớnnhấtđạtđượclàchấmdứtmáuđổ.Vấnđềưuthếchínhtrịthuộcvềaitrởthànhthứyếu.MộttrongnhữngnguyênnhânthấtbạicủachếđộThiệutrongthờiđiểmkhởiđầucuộcđấutranhquyếtliệtvớingườicộngsảnvàđồngthờivớicảngườiMỹ-gầnnhưđãbỏrơiThiệukhiquyếtđịnhrútchânkhỏiViệtNam–làởchỗ,phíasauchếđộđókhôngcóhậuthuẫndânchúngvàcáclựclượngchínhtrịcóuytín.

LậtlạihồsơchiếntranhViệtNamcủaFBIvàCIA(màthờigianbảomậtkhôngcòn)ngườitanhậnrarằngcuộcđốiđầuchếđộThiệuvớiđườnglốiWashington–muốnrútchânkhỏiViệtNam–đơnđộclàmsao!GầnnhưchỉcóôngThiệuvàHoàngĐứcNhãchiếnđấu.ChínhphủThiệukhôngdấylênđượcmộtphongtràoquầnchúngđúngnghĩalàmhậuthuẫnchoquanđiểmchínhtrịcủamình.TạiMỹôngThiệuchỉcó“đầucầu”rấttrơtrọilàđạisứBùiDiễmtiếptay.PhótổngthốngKỳcũngđứngvềphíahaianhemôngThiệu,chốnglạiđườnglốihòađàmcủaWashington,nhưngkhôngcósựphốihợpthậtsựgiữahaiôngThiệuvàKỳ.MâuthuẫnquyềnlựcgiữaThiệuvàKỳvẫnquánặngnề.

DođócáicảnhlạclõngcủapháiđoànVNCHtạiPariscàngthảmhại.TrêntờTiếngNóiDânTộcngày5-01-1969tôicóghilạilờithuậtcủaluậtsưVươngVănBắc,mộtthànhviêncủađoàn,vềtìnhhìnhcủađoàntạiParisnhưsau:

“…Parisrấtlạnh,nhưchưabaogiờlạnhnhưthếvàodịpGiángSinh,lạnhnhấtkểtừnăm1873đếnnay.TuyếtrơitrắngtrênthânxevàtrênmặtđấtrừngBoulogne.AnhNguyễnXuânPhong,anhNguyễnNgọcHuyvàtôithườngđibộtrongrừngđểbànnhữngvấnđềđấtnước,mộtlúccảgiàylẫntấtđềuướtthẫm.Trởvềphòngriêngkhôngthểđượcvìlẽđơngiảnlàkhôngcóphòngriêng.Mấyngườiởchungnhaumộtphònglớn.Nhữnglúcđêmkhuya,tôitiếptụcđọcsáchvìkhôngngủđược.GiáosưHuyphảidùngkhănlônglớnchemắtngủ.Buổisángchúngtôixếphàngđểsửdụngphòngtắmđộcnhất.Phảinóichúngtôihoạtđộngtrongmộtmôitrườngghẻlạnh,đốiđầunhữngkẻthùhămhởvàbêncạnhnhữngngườibạnngậpngừng.

“Hômđầutiên,anhHuyvàtôixuốngphốmuaáolen,mũkhănvềđểchốngcáilạnhcủaParis.Vềtớinhà,vừamớimởcửaxebướcxuống,haitaylễmễbưnggóiđồthìmấyôngphóngviênđãxuấthiện,chụphìnhvàquayphimlialịa.Kinhnghiệm“thậpmụcsởthị”ấylàmchochúngtôikhôngmuốnđiđếnđâu.

“TôithấyrạpchiếubóngchiếumấyphimcótiếngnhưLaChamadecủaFrancoiseSaganhayLaPrionnierecủaClouzotcũngmuốnđicoinhưngrồilạithôivìngườitacholàduhí.MaychúngtôicóvàicuộnbăngnhạcViệtNamvàbáochíởbênnhàgửisang.ChịVui(tứcNguyễnThịVui)nónglòngmuốnbiếtdưluậnởbênnhàrasaođốivớicuộchòađàm.NgoàiradĩnhiênchịcũngnónglòngmuốnbiếtsốphậncủaLệnhHồXungtrongTiếuNgạoGiangHồrasao”.

Nhớlạimấychụcnăm,đọcđoạnnày,tôithấylòngmìnhchuaxótthếnàoấy.Họđơnđộcvàchẳngcóchútkhíthếgìkhi“ratrận”.HọđếnParisnhưngđãthấytrướcsựthấtbại,bởihọphảibảovệchomộtchếđộkhôngthểbảovệnữa.Tôinhớnhưinnhữnggươngmặtxưa:mộtVươngVănBắclúcnàocũngmặcbộđồvétvớicàvạtchỉnhtề,ngaycảkhiđidạyởHọcviệnQuốcgiaHànhchính.ThờitôicònlàsinhviênHVQGHC,chỉcógiờcủagiáosưBắclàtôikhôngcúpcua.Ôngchuẩnbịbàigiảngnghiêmtúc,nóitrựctiếpchứkhôngcầmtàiliệuđọclêthênhưcácgiáosưkhác.Bỏquavấnđềkhácbiệtchínhkiến–ônglàngườimiềnBắcdicư,lậptrườngchốngcộng–thìtheotôi,ônglàmộttríthứccótưcách.ChịNguyễnThịVui,luậtsư,làmộttrườnghợpkháphứctạp.ChịđãtừnggầngũivớinhữngngườicộngsảntrongthờichốngthựcdânPhápnhưngrồitáchdầnranhưngvẫnchưathậtsựtìmramộtbếnbờmớichocuộcsốngtinhthầncủamình.Chịvẫnbơigiữadòng.TronggiớitríthứcởmiềnNambấygiờchịđượcđánhgiálàmộtnhânvậttrongsáng,cónhiềuthiệnchívớiđạicuộc.NgheđâucảhaivợchồngchịđềutừngđứngtronghàngngũphongtràothanhniênViệtNamcộngsảnởChâuÂunhữngnăm50khiđiduhọcởPháp.ChồngchịlàkỹsưLâmVănSĩ.Cólúcchịtựnhậnmìnhlàmột“ngườiViệtđứnggiữa”.ChịtiếtlộriêngvớitôivềsựthânthiếtvớimộtvàinhândântrongMTDTGPMN.CóngườiđãđếntiếpxúcvớichịngaytạivănphòngluậtsưcủachịởđườngNguyễnDutrước1975.KhichếđộSàiGònsụpđổ,chồngchị,anhLâmVănSĩ,cóđếnsinhhoạtởHộitríthứcyêunướcởđườngNguyễnThông,nhưngchịthìởnhà,hạnchếcáccuộctiếpxúc,nhấtlàtránhgặpnhữngngườiquentừtrongrừngtrởvề.

KhiôngThiệugiaochoNguyễnCaoKỳthànhlậppháiđoànđạidiệnVNCHtạiHộinghịParis,ôngKỳđãthuyếtphụcđượcluậtsưVuithamgia.Cólẽchịnghĩđâycũnglàmộtcáchđónggópchoviêcchấmdứtchiếntranh.NhưngôngKỳthìcóýđồlàdùngchịVuiđể“đốixứng”vàđốiđầuvớimộtnhânvậtnữởtrongpháiđoànchínhphủCáchmạngLâmthờiCộnghòaMiềnNamlàbàNguyễnThịBình.Khônghiểutừđâu,lúcđólạicódưluậnchorằngbàVuivàbàBìnhlàbạncũvớinhau.Kỷniệm30nămkýHiệpđịnhParis(năm2003)tôicódịpgặpbàBìnhtrongmộtbuổitiệcdoỦybanViệtkiềutạiTP.HCMtổchứctạinhàkháchsố1đườngLýThái

Tổ.TôitòmòhỏibàBìnhchuyệnxưa,thìđượcbàxácnhậnlàkhôngquenbiếtbàNguyễnThịVuivàbànóithêm:“ỞSàiGòntrướcđâycóngườilẫnlộntôivớimộtngườikháccũngtênNguyễnThịBìnhnhưnglàcongáicủanhàbáocáchmạngNguyễnAnNinh”.

…Tháng3-1969,tổngthốngNixongửiBộtrưởngquốcphòngMervinLairdsangSàiGòngặpôngThiệu,cùngđicótướngWheeler,mangtheomộtthôngđiệp:nhândânMỹmuốnchínhquyềnmới(tứcNixon)đưacuộcchiếnđiđếnmộtkếtthúcmĩmãnvà“kếtthúcmỹmãn”ấyđốivớiđasốngườiMỹcónghĩalàđưanướcMỹrakhỏicuộcchiến.TrởvềMỹ,LairdgặpNixonvàbànvềkếhoạch“TerminationDay”(Ngàykếtthúc),mộtchươngtrìnhchitiếtrútquânMỹvàđồngthờichuyểngiaothiếtbịchochínhquyềnSàiGòn.KếhoạchcủaNixonlà“de-Americanizethewar”(phiMỹhóacuộcchiến)nhưngkhiđượcđưaracôngkhainólạitrởthành“Vietnamisation”(ViệtNamhóachiếntranh),màtheoNixoncónghĩaxâydựngchoquânđộiVNCHđủmạnhđểchủđộngđượcchiếntrườngđểquânđộiMỹrútdần.TheotácgiảLarryBermantrongcuốnNoPeace,NoHonor,ThiệulúcđầutinrằngNixonsẽgiúpVNCHđứngvữngtrong8năm,thờigianđủđểchếđộThiệucủngcốvàvữngmạnh.

Ngày9-7-1969đơnvịquânđộiMỹđầutiêntrởvềnhà,tạicăncứkhôngquânMcChord,gầnTacoma-Washington.TướngWilliamWestmorelandcómặtđónhọ.Theotôidù30-4-1975mớilàngàychínhthứcMỹcuốncờchạykhỏiViệtNamnhưngchínhcáingày9-7-1969Mỹđãbắtđầu“tháochạy”vàcũngđãquyếtđịnhsốphậncủachếđộSàiGònrồi…TờTiếngNóiDânTộcbịđóngcửa;dânbiểuTrầnNgọcChâubịbắtbấtkểôngđượchưởngquyềnbấtkhảxâmphạmcủaQuốchội,chủnhiệmtờbáotiếnganhSaigonDailyNews,ôngNguyễnLâu,cũngbịbắttronglúcnàycùngmộtlýdo(ngoàiracòncó26tríthứckhác).ĐólàthờikỳThiệusiếtlạiđờisốngchínhtrịởmiềnNamđểcủngcốquyềnlựccủamình.Dĩnhiênphongtràosinhviênkhôngthểkhôngbịđànáp.TôicódựbuổihọpbáocủabanchấphànhTổnghộisinhviênSàiGòn(khóa1967-1968)bịcảnhsátThiệutấncôngtạisố4DuyTân(hiệnnaylàNhàVănhóaThanhNiên)doNguyễnĐăngTrừng(hiệnlàtrưởngđoànluậtsưTP.HồChíMinh)làmchủtịch.ChínhquyềnThiệukhôngcôngnhậnBanchấphànhnày.BuổihọpbáonàynhằmphảnđốichínhquyềnThiệubắtsinhviênNguyễnTrườngCổn.Nhưngcuộchọpbáovừabắtđầuthìcảnhsáttấncôngbằnglựuđạntayvàậpvào.Trừngnhanhchânchạythoát.Saucuộctổngcôngkíchđợt2,TrừngrờiSàiGònravùnggiảiphóngđitheoLiênminhDântộcDânchủHòabìnhcủaluậtsưTrịnhĐìnhThảo.SinhviênNguyễnTrườngCổnbịtòaánquânsựSàiGònkếtán5nămtùvềtộiphảnnghịch.TòaánquânsựcũngtuyênántửhìnhkhiếmdiệnNguyễnĐăngTrừngkhibiếtđượcanhđãvàorừngtheoViệtcộng.Vàothờiđiểmnàymộtsốđôngtrí

thứcvàsinhviêncũngcóchọnlựanhưTrừng.

ĐểnắmchặthơnnữatìnhhìnhchínhtrịvàquânsựtronglúcquânMỹrút,ôngThiệulèoláiHạnghịviệnbỏphiếubấttínnhiệmthủtướngTrầnVănHươngđểbổnhiệmngườibạnthânvàđángtincậynhấtcủamìnhlàtướngTrầnThiệnKhiêmvàochứcthủtướng(23-8-1969).Cũngtừlúcnày,cácdânbiểuđốilậpnhưtôikhôngcònđượccấphộchiếuxuấtngoại.BởiThiệubiếtrấtrõcácdânbiểuđốilậpthườnglợidụngcácchuyếnranướcngoàiđểhoạtđộngchốngchínhphủ.

NhậtbáoTiếngNóiDânTộcbịđóngcửa,tôihợptácvớinghịsĩHồngSơnĐônglàmtờĐiệnTín.HợpđồnggiữaanhĐôngvàtôikhaithácĐiệnTínđượckýngày1-4-1971.AnhĐônglàchủnhiệm,tôilàmchủbútvàlàngườibỏtiềnrakhaitháctờbáo.Nóibỏtiềnranhưngthựctếtiềnđầutưchẳnglàbao.Dolàmbáolâunămđượcsựtincậytronglàngbáo,tiềnbanđầuchúngtôiphảibỏrarấtít,khôngnhưcácnhàtàiphiệtlàmbáo.AnhHồngSơnĐônglàmộtcựuđạitáquânđội,đắccửnghịsĩtrongliêndanhcủatướngTrầnVănĐôn.TuynhiênôngHồngSơnĐôngcònlàmộtngườithânthuộcvàtrungthànhcủatướngDươngVănMinh.

LàmtờĐiệnTín,tôimờianhTrươngLộcđảmtráchvaitròtổngthưkýtòasoạn.KhichúngtôicùnghọcởĐạihọcKhoahọc,nămPCB(Physique–Chimie-Biologie)thìtôiđãbắtđầuviếtbáothểthao.Tôikhôngmêngànhkhoahọc,(sauchuyểnsanghọcHànhchính)ítkhivàotrường,chủyếudànhthờigianđiviếtbáo,cònLộctiếptụchọcchođếnkhiđậubằngcửnhânkhoahọc.Vàinămsau,tôirấtbấtngờkhigặplạiLộccộngtácvớimộthãngthôngtấncủaNhật.AnhLộcđicùnghọđếnphỏngvấntôi.Rồichỉmộthainămsau,anhlạigianhậplàngbáoSàiGòn.

Trướcnăm1975,anhLộclàmộttrongnhữngnhàbáohiếmhoisớmquantâmtớimộthìnhthứctrìnhbàyhiệnđạichotờbáo–từcáchđặttítchođếncáchgiớithiệutừngtrangbáo,bàibáo.Sau1975,anhtiếptụclàmbáovớitôiởtờTinSáng,tiếpđóanhphụtráchbộphậnquốctếchobáoSàiGònGiảiPhóng.Saunàyanhlạichuyểnsanglĩnhvựckinhdoanhvềquảngcáovàtiếpthị(CôngtyVMC).

TờĐiệnTíncónhiềumụcrấtđượcđộcgiảưachuộngvàgâytiếngvang.Chẳnghạnmục“Kýsựnhânvật”doanhTrầnTrọngThứcviết,mục“Văntếsống”theothểloạithơchâmbiếmcủaanhCungVăntứcNguyễnVạnHồng.MỗingàyĐiệnTíncòncómộttranhchâmbiếmcủahọasĩ

ỚttứcnhàbáoHuỳnhBáThành.NgườigiớithiệuanhHuỳnhBáThànhvớitôilàanhTrầnTrọngThức.TrongbuổigặpđầutiêntạitòasoạnởđườngVõTánh(bâygiờlàNguyễnTrãi),tôihỏianhThànhcóthểlàmđượcgìtrongtờbáo.Anhchobiếttrướcđâyanhcósửabảnin,ngoàiraanhcũngcóthểvẽtranh.ThếlàtôigợiýchoanhThànhvàiđềtàiđểanhvềvẽthử.Hômsauanhmangtranhđến,rấtđạt.LúcbấygiờanhThànhchưachọnbútdanhchomình.TôivàanhLộccùngtìmmộtbútdanhđểanhThànhkýtrêntranh.VàbútdanhỚtrađời.LúcđầubêndướitênỚt,anhThànhcònvẽmộttráiớttrôngrấtvui!

Thờikỳnày,tranhcủaỚtnhắmchủyếuvàohaimụctiêu:tổngthốngThiệuvàtổngthốngNixon,vớicáchvẽđơngiản,chỉcầnvàinétnhưngỚtđủlàmchođộcgiảnhìnraThiệuvàNixon.TôinhớmãibứctranhỚtvẽNixonnằmtrongcáiquantàikhôngđậynắp,thòtayrangoàikéoThiệucùngvào.ĐólàthờiđiểmtổngthốngNixonphảitừchứcvìvụxì-căn-đanWatergate.ÝcủaỚt:NixonrađisẽkéotheoThiệu.VụthảmsátởSơnMỹcũngbịỚtlênántrêntranhcủamình:têntrungúyđồtểWilliamCalleyđượcỚtchomặcmộtbộsĩquanđạilễvớitừngcáicúcáolàsọngười!KhitôikhôngcònlàmtờĐiệnTínnữa,chuyểnsangcácanhDươngVănBa,HồNgọcNhuậnphụtrách,họasĩỚtvàcácanhTrươngLộc,MinhĐỗ,CungVăn…vẫntiếptụccộngtácvớitờĐiệnTínbộmới.

Ởbấtcứtờbáonàotôilàmtòasoạn,baogiờtôicũngdànhchotranhbiếmhọamộtvịtríquantrọngnơitrangnhất.VớitờSàiGònTânVăn(tôilàmchủnhiệmkiêmchủbútnăm1964),câyvẽtranhliênhoàntrênmỗisốbáolàCátHữuvớinhânvậtTámSạcNe.ĐếntờTiếngNóiDânTộc,tranhliênhoànđượcgiaochohọasĩDiệpĐìnhvớinhânvậtcótênTưCầuKho.CáctranhcủaỚtcũngluônchiếmvịtríquantrọngtrêntrangnhấttờĐiệnTín.Saunăm1975,phụtráchtòasoạnbáoTinSáng,tôirấtthíchthúcáctácphẩmbiếmđượcvẽrấtkĩlưỡngcủahọasĩNguyễnTrọngKhôi.CốhọasĩChóeđạtđỉnhcaocủamìnhvềthểloạibiếmhọacũnglàlúcanhcộngtácvớibáoLaoĐộng:Tranhđượcđăngvớikíchthướctovàngaytrêntrangnhất,mỗitranhcósứcnặngnhưmộtbàixãluận.

TrươngLộc,TrầnTrọngThức,NguyễnVạnHồng,HuỳnhBáThànhlúcđóđềulànhữngnhàbáotrẻ,đạidiệnchomộtcáchviếtbáovàlàmbáomớimẻvàtiếnbộtronglàngbáoSàiGòn.

TrướckhiđếnvớitờĐiệnTín,anhTrươngLộcđãlàmthưkýtòasoạnchocáctờĐấtMớivàTìmHiểu-cảhaiđãđánhdấunhữngbướccảitiếnđầutiênvềcáchtrìnhbày,đặttít,viếttintronglàngbáoSàiGòn.

Cácbài“Văntếsống”củaNguyễnVạnHồngvớibúthiệuCungVăndữdộivàđộcđáo,đảkíchlầnlượtcácnhânvậttrụcộtcủachếđộgầnnhưkhôngthiếumộtai.Anhtếsốnghọ.Lúcđầutôikhôngtinanhtàihoanhưthếvàcólầntôinóinửađùanửathậtvớianh:“Cóphảingườiở“trỏng”viếtsẵnvàmangrachoanh,rồianhnộpbàichotòasoạnkhông?”.NhàcủaanhHồnglúcđónằmtronglàngbáochíbênkiacầuSàiGòn,coinhưvùngvenđô.Tôinói“ởtrỏng”làngầmýnóitrongvùnggiảiphóng.NgaythờiđiểmđódùchưabiếtCungVăncóquanhệvớingườicộngsản,tôivẫncảmnhậnkhárõtìnhcảmcủaanhvới“bênkia”.

AnhTrầnTrọngThức,đượcđàotạochínhquitạiViệtTấnXãbởicácnhàbáonướcngoài(PhilipinesvàMỹ)cómộtphongcáchviếtrấtchặtchẽvàluôngiàuthôngtin.Cácbài“Kýsựnhânvật”củaanhkýtênTrầnVănLêlànhữngchândungnhânvậttiêucựclẫntíchcực,đượcviếtmộtcáchsinhđộngvàđộcđáo–cóthểcoilànhữngtàiliệuphongphúgiúpnhữngaimuốntìmhiểuvềbộmặtxãhộiSàiGònnhữngnămđầuthậpniên70.

Nhânđềcậpchuyênmục“Kýsựnhânvật”củaanhTrầnTrọngThức,khôngthểkhôngnhắc:ChínhtừchuyênmụcnàymànữnghệsĩKimCươngvàanhThứccódịpquenbiếtnhauvàsauđótrởthànhvợchồng.NghệsĩKimCươnglàmộttrongnhững“nhânvậttíchcực”đượcnhàbáoTrầnTrọngThứcđưalênmục“Kýsựnhânvật”.Bàibáođãchinhphục“kiềunữ”KimCươnglúcđóđangrấtnổitiếngvềtàinăngdiễnkịchvàcảvềhoạtđộngxãhội.

AnhTrầnTrọngThứclànhàbáoViệtNamđãpháthiệnvàđưalênmặtbáoĐiệnTínvụlínhMỹthảmsátdânthườngởSơnMỹ,làsựtốcáođầutiêntộiácchiếntranhnàytrênbáochíSàiGòn.SauđómộthãngtinMỹtríchđănglại,gópphầnlàmnổbùngthôngtinvềvụtànsátnàytạiMỹ.

SựviệcnàybắtđầutừmộtsốnạnnhânchiếntranhchạytừmiềnTrungvàoSàiGòn,sốngchuirúcởmộtkhutồitệthuộcvùngTânĐịnhđãđếntòasoạnkêucứu.AnhThứcđếntậnnơiđiềutravàpháthiệnvụthảmsáttạiSơnMỹ.NhưngvìngạiBộthôngtintịchthukhibáora,nênmẩutinchỉcókhoảng300chữ.SauđókhivụthảmsátđãđượcđưaraquốchộiMỹdướisứcépcủadưluậnViệtNam,quốchộiSàiGònmớitiềnhànhđiềutra,gửimộtpháiđoàndonghịsĩTrầnVănĐôndẫnđầuđiQuảngNgãi.VớitưcáchphóngviênViệtTấnXã,anhThứctháptùngpháiđoànnàyvàviếtbàichoĐiệnTíndướimộtbútdanhkhác.

KhitổngthốngMỹNixonânxáchotrungúyWilliamCalley,báoĐiệnTínđãphảnứngquyết

liệtbằngbàiviếtvàbằngtranhbiếmcủahọasĩỚt.TruyềnhìnhMỹ(hìnhnhưlàCBS)cóphỏngvấntôivớitưcáchlàchủbútbáoĐiệnTínvềphảnứngđốivớiquyếtđịnhânxãCalleycủaNixon.LúcđótiếngAnhcủatôicònrấtyếu,tôiphảinhờanhTrươngLộcchuẩnbịsẵnchotôimộtsốýtrước,đểthểhiệnsựcựclựcphảnđốiviệcNixonbaochetộiác!

VớiCalleythậtsựkhôngthểânxá.Hắnnói:“TôicoicộngsảncũngnhưngườiMỹmiềnNamnhìnmộttênmọiđen(negro).Cánhântôi,ngàyhômđótôikhôngcógiếtmộtngườiViệtNamnàocả.Tôinóirõ–cánhântôi.TôiđạidiệnchoHoakỳ.Quêhươngtôi”.HắnchorằnggiếtcảtrẻemvìlớnlênchúngsẽlàVCnhưchamẹchúng.TheoCalley,nếuhắnchỉgiếtđànbà,ônggià,connít–đềuđócónghĩachachúngđãđichiếnđấu.ChúngđềulàVC.Calleylậpluậnchuyệnbắngiếtcủahắnkhôngcógìtồitệhơnsosánhvớichuyệnnémbom500poundtừmộtpháođàibayB52.HaykhichínhquyềnMỹnémbomnguyêntửxuốngHiroshimavàNagasaki…NhữnglờilẽkhủngkhiếpnàycủaCalleyđượcintrongquyển“VietNam–Awarlostandwon”củaNigelCawthorne(nhàxuấtbảnCapella).

VềchuyệntànsátdânthườngcủalínhMỹtrongchiếntranhViệtNam,đạodiễnđiệnảnhMỹOliverStone(cácphimPlatoonvàBornontheForthofJuly)cóphátbiểunhưsau:

“Tôirấtphẫnnộkhinghecáccựuchiếnbinhnói:“Ồ!Đâylàchiếntranh,cóthểlàmbấtcứđiềugìmìnhmuốn.Mẹkiếp!Bọndânthườngkhốnnạnlàmgìbiếtđượcđiềuđó”,lậpluậnnàykhôngthểlọtvàotaitôimộtgiâynào.Tôichánnghebọnnguxuẩnđónóirằngtrongchiếntranhhọcóthểtànsátbấtcứai.Dùrằngchiếntranhkhơidậynhữngbảnnăngxấuxanhấtcủaconngười,nhưngởđóvẫncòncóchỗcủađạođức.Chúngta(ngườiMỹ)điđếnsựthấtbạikhôngtránhkhỏivìcuộcchiếnnàykhôngcómụctiêuđạođứcvàchúngtachiếnđấumàkhôngcómộtlýtưởngtrongsángnào”.

OliverStoneđếnmiềnNamViệtNamhailần.Lầnđầunăm1965,lúcđó19tuổilàmgiáoviênAnhvăntạiChợLớn.Lầnsaunăm1967tronghàngngũquânđộiMỹ.

NhắcnhữngngườicộngtácvớitờĐiệnTínmàquênnhàvănThiếuSơnlàmộtthiếusótlớn.

NhàvănThiếuSơnrấtlựachọnbáođểviết.Khôngphảibáonàomờiôngcũngviết,dùđờisốngvậtchấtcủaôngkhôngdưdả.Mặtkhác,theoôngthàkhôngviết,cònnếuđãviếtôngluônđòihỏinhuậnbútrấtcao,nhấtlàvớinhữngtờbáomàôngbiếthọcótiền.Nhưngkhiviếtcho

báoĐiệnTíncólậptrườnggầngũivớiông,ôngsẵnsàngnhậnsốtiềnnhuậnbúttượngtrưngmàthôi.Ôngnóivớitôi:“Báoôngbịtịchthuliênmiên,đâucótiềnđểtrảnhuậnbútcao”.Tôinhớrấtrõhìnhảnhquenthuộccủaôngmỗikhitạtngangtòasoạn:baogiờcũngxáchtheomộtcáitúiđệmđơnsơ,trongđócómộtcáikhănlaumặt,mộtcáiquầncụt,mộtáothunbalỗvàmộtcáibànchảiđánhrăng.Ônggiảithíchvớitôi:“Bấtcứlúcnàobịbọnchúnglượmthìmìnhcũngsẵnsàng”.Tôicómộtkỷniệmriêngvớiôngvừahàivừabi:mộthômôngđếngặptôivàchờkhikhôngcóai,ôngnóinhỏvàotaitôimộtcáchbímật:“TớinơirồiôngChung”.Ýôngmuốnnói:Quângiảiphóngsắpvàođếnthànhphốrồi.Nhưngchỉmộtngàysau,chưathấyquângiảiphóngđâumàtôilạinhậnđượctinôngbịcảnhsátchìmTổngNhabắt.Rồiôngbị“cất”luônchođếnngày30-4!

Trongcuộcđờilàmbáocóhailầntôiđượchợptácvớihaiêkípviếtbáogồmnhữngđồngnghiệptàigiỏi,cóthểgọiđólànhững“Dreamteam”:LầnđầuvớiêkípĐiệnTín(1970-1971),lầnthứhaivớiêkípLaoĐộng(1991-1994).

LàmtờĐiệnTínsaukhitờTiếngNóiDânTộcbịđóngcửa,trướchếttôimuốnduytrìtiếngnóiđốilậpcủamình.Mộtdânbiểuđốilậpmàkhôngcótờbáotrongtaythìnhưcuakhôngcócàng.Năm1970lànămbầucửbánphầnThượngnghịviệnvànămchuẩnbịbầucửlạiHạnghịviện(1971).Dolờimờihợptáccủatrungtướng–nghịsĩTrầnVănĐôn,chấmdứtnhiệmkỳbanămcủaôngvàcóýđịnhratranhcửtrởlại,bấygiớtôicũngcóýđịnhứngcửvàoThượngnghịviện.TheothếthứctổchứcThượngnghịviệnthìcứbanăm,mộtnửatrongsố60nghịsĩphảiđượcbầulại.Sựphânđịnhởđợtđầu30nghịsĩrađivà30nghịsĩởlạidomộtcuộcrútthăm(cónghĩasẽcóbaliêndanhmớiđắccử).SaukhibànbạcgiữatướngĐônvàtôithỏathuậnđạtđượcnhưsau:liêndanhmườingườiraứngcửsẽgồmhaithànhphần,mộtdotướngĐônđứngđầuvớinămứngcửviênlàcựunghịsĩ(tướngTrầnVănĐôn,tướngTônThấtĐính,bàNguyễnPhướcĐại,tướngNguyễnVănChuân,ôngTônÁiLiêng),vàmộtgồmnămdânbiểuđangtạichức(LýQuýChung,NguyễnHữuChung,HồNgọcNhuận,KiềuMộngThu,ThạchPhen).TuyliêndanhcóđếnbacựutướnglãnhnhưnghọđềucóquanđiểmchốngtổngthốngThiệu.Đâylàmộtliêndanhđốilập,cónhiềukhảnăngsẽthắngcửvớisốphiếucao.

Nhưngkhiliêndanhsắpsửađăngkýứngcửthìpháthiệncóvấnđềvềđiềukiệntuổi:tôithiếumộtngày!LuậtbầucửThượngnghịviệnquiđịnhmuốnraứngcửphảiđủ30tuổitròntínhđếnngàybầucử.Ngàybầucửlà30-8-1970nhưngtôilạisinhngày1-9-1940.Nhưthếchưa“tròn”30tuổitínhtừngngàybởithángTámcó31ngày.Lúcđầucóýkiếnphớtlờchitiếtnày

nhưngtướngTrầnVănĐônthậntrọngđãthamkhảoýkiếncủathẩmphánTrầnVănLinh,chủtịchTốicaophápviện,nơisẽphânxửtínhhợphiếncácđạoluậtvàcảsựvậndụngnếucósựkhiếunạihoặctranhchấp.Dựđoáncácđốithủ,nhấtlàphechínhquyền,chắcchắnsẽkhôngbỏquacơhộikhaithácđiểmsơhởnàyđểloạiliêndanhchúngtôi,nêncuốicùngtôiphảirúttên.CólúctướngĐônđềnghịđưachatôi(LýQuíPhát)cónhiềuquenbiếtvớicửtringườiViệtgốcHoa,thaytôi.Nhưngsauđóthấykhôngổn,liêndanhdựkiếnkhôngthành.BàNguyễnPhướcĐạivẫnmuốntiếptụcratranhcửđãthànhlậpmộtliêndanhkháckhôngcónămdânbiểucómặttrongdanhsáchtrướcnhưngrồibàđãthấtbại.LúcđótôicũngtiếcvìthiếuchỉmộtngàytrongđiềukiệntuổinênmấtcơhộihoạtđộngởThượngnghịviện.TiếckhôngvìcáidanhxưngnghịsĩmàtiếcvìvớicươngvịnghịsĩtiếngnóiđốilậpởThượngnghịviệncủamìnhsẽcóảnhhưởnglớnhơn.

VớitờĐiệnTín,sựtáchbiệtvềlậptrườngchínhtrịcủatôivớichếđộThiệucàngdứtkhoáthơnxuấtpháttừdiễntiếncủatìnhhìnhlẫnchuyểnbiếnởlậptrườngchínhtrịcánhân.TờbáoliêntụcbịBộThôngtinralệnhtịchthu.Cótuần,tờĐiệnTínpháthànhlậuđến3ngày,cónghĩalàdùsốbáođượclệnhcủaBộThôngtincấmpháthànhnhưngchúngtôivẫnchuyềnbáoquanócnhàkềbênvàtuồnbáoraphíasautòasoạnởđườngLêLai,đểbánrangoài.TronglịchsửbáochíởSàiGòn,dướithờichếđộThiệu,chỉcótờTinSángvượtquaĐiệnTínvềsốlầnbịtịchthuvàratòa.Dĩnhiêncáclầntịchthunhưthếđềulàmkiệtquệtàichínhcủavợchồngtôibởicótuồnđượcbáorangoàibánđinữathìsốlượngkhôngthểnhiềuđược.Chúngtôimắcnợnhàin,mắcnợnơicungcấpgiấyinvànợcảtiềnlươngcủacácanhemnhàbáo.Khôngthểtrảlươngchomọingườicùngmộtlúc,vợtôi–đảmtráchkhâuquảnlý,kếtoánđãnghĩramộtcáchgiảiquyếtkháđặcbiệt:anhemnàocóđờisốngkhókhănthìlãnhlươngtrước,cònnhữnganhemítkhókhănthìlãnhtrễhơnvàogiữatháng.ThườngthìMinhĐỗ,TrầnTrọngThứclànhữngngườilãnhsaucùng.

NhưngkhilàmtờĐiệnTín,tôicònnhắmmộtmụctiêunữa:hỗtrợgiảiphápDươngVănMinhthaythếtổngthốngThiệu,nhằmthànhlậpmộtnộicáchòabình,gópthêmmộtđiềukiệnthuậnlợiđểchấmdứtchiếntranh.Lúcnày,tướngMinhđãchấmdứtthờikỳbịbắtbuộcsốnglưuvong(tạiBangkok,TháiLan).ChínhtháiđộcôngkhaiủnghộgiảiphápDươngVănMinhkhiếnchoBộThôngtincủachínhphủThiệucàngtỏragắtgaovớitờĐiệnTín.TờĐiệnTín,sauhơnmộtnămxuấtbản,tạmđìnhbảnkhôngdomộtquyếtđịnhchínhthứccủaBộthôngtinmàdomộtcuộctấncôngpháhoạicủa“kẻgiấumặt”theotôikhôngaikháchơnlà“taychân”củachínhquyền.Vàolúc5giờsáng,mộtchiếcxemáychạyngangtòasoạnĐiệnTínnémmộtbọc

cóchứachấtcháyvàocửa.Bácbảovệngủbêntrongkhônghaybiếtgìcả.Nếuvụcháykhôngđượctrihôkịplúcthìchẳngnhữngtòabáobịthiêurụimàcảsinhmạngcủabácvệcũngkhôngcòn.MaymắnlàkhibêntrongtòabáovừabénlửathìngườiởnhàđốidiệnbênkiađườngVõTánhlàphóngviênnhiếpảnhLỗVinhpháthiệnnênvụcháyđãđượcngănchặn.LúcxảyravụpháhoạitòasoạnĐiệnTín,nghịsĩHồngSơnĐông,chủnhiệmtờbáo,đangđicôngtácởnướcngoài.GiađìnhanhĐôngsốngởThủĐứcnghetinpháhoạinàybịlunglạctinhthần,yêucầutôitạmngưngxuấtbảntờbáovàchờanhĐôngvềquyếtđịnhtiếp.

SauđócóvàitrụctrặctrongsựbànluậnhợptáctrởlạikhianhĐôngvề,tôirútluikhỏitờĐiệnTínvàchuyểnsangthuê“manchette”tờBútThần(củaanhNguyễnVănPhươnglàmchủnhiệm)làmtiếp.TôikhôngthểkhôngbuồnvềsựgiánđoạnvớitờĐiệnTín.Sauthờigiantựđìnhbản,tờĐiệnTínđãxuấtbảntrởlại(tháng2-1972)doêkípTinSángsangkhaithác.TờTinSángvắngchủnhiệm–anhNgôCôngĐức–khôngthểtồntại.DânbiểuHồNgọcNhuận,bạnthâncủaanhĐức,giámđốcchínhtrịtờTinSángchuyểnsanglàmchủbúttờĐiệnTín.CùngchủbiêntờĐiệnTínởgiaiđoạnnàycòncógiáosưLýChánhTrung,cựudânbiểuDươngVănBa.HọasĩỚtphụtráchphầntrìnhbày.NgườiđiềukhiểnthậtsựtờĐiệnTínlàanhDươngVănBa,nămđầulàmviệctrựctiếptạitòasoạnnhưngsauđóchínhquyềnThiệutruynãanhvìanhbịthấtcửởnhiệmkỳdânbiểukếtiếpvàchốnglạilệnhgọiđilính.DođóanhBaphảilẩntrốntrongDinhHoaLan,tưdinhcủathủtướngDươngVănMinhởsố3TrầnQuýCáp(naylàđườngVõVănTần).NhưngtừđâyanhvẫnphụtráchtòasoạnchotờĐiệnTín.MỗingàyanhbiêntậpvàchuẩnbịđủbàivởchosốbáorồichuyểnratòasoạnchoHuỳnhBáThànhthựchiện.NgườilàmliênlạcgiữaanhBavàtòasoạnĐiệnTínhàngngàylàTriệuBình,emtraicủaCungVăn.Sau1975,TriệuBìnhlàmphóngviênbáoTinSángrồilàmởbáoSàiGònGiảiPhóng.

TờĐiệnTíncủacácanhHồNgọcNhuận,LýChánhTrung,DươngVănBa,HuỳnhBáThànhnốitiếptờĐiệnTíndotôilàmtrướcđócũngcóchungmộtmụcđích:Tăngcườngtiếngnóiđốilập,chốngchiếntranhvàvậnđộngchogiảiphápDươngVănMinh.TrênbáonàycòncósựđónggóptiếngnóicủanữdânbiểuKiềuMộngThu,linhmụcNguyễnNgọcLan.CácbàibútkýcủaanhLýChánhTrungdướitiêuđềchung“Bọtbiểnvàsóngngầm”thuhútmộtsốđôngđộcgiảvàgâymộtảnhhưởnglớntrongcáchsuynghĩcủanhiềugiớitạiSàiGònvềtìnhhìnhđấtnước,vềthânphậncủanhữngngườidânkhôngcóquyềntựquyết.CácbàicủalinhmụcNguyễnNgọcLanluônlàmchochínhquyềnThiệuphảinhứcđầu.

TôikhôngtrựctiếplàmtờĐiệnTínnữanhưngvẫnthamgiatờbáovớianhemởhaimục:viết

một“feuillenton”(chuyệndàinhiềukỳcótên“NhậtkýnàngKiềuDung”tốcáobuộcsốngđađọacủagiớitrưởnggiảSàiGòn)vàmộttuầngópmộtbàixãluận.

13.TẩychayQuốchộicủaNguyễnVănThiệu

Trongnăm1971SàiGòncóhaicuộcbầucử:cuộcbầucửhạNghịviệnnhiệmkỳ2vàotháng8vàbầucửtổngthốngvàotháng10.Muốntiếptụchoạtđộngởnghịtrường,tôiphảiratranhcửtrởlại,lầnthứbatrongvòngnămnăm(hailầntrướclàQuốchộilậphiếnnăm1996,Hạnghịviệnkỳ1năm1967).Còncuộcbầucửtổngthống,đạitướngDươngVănMinhcóýđịnhthamgiavớitưcáchứngcửviênđốilập,lậptrườngkếtthúcchiếntranhbằngthươngthuyết.TôiđượcôngMinhmờilàmđạidiệnbáochí.

CuộcbầucửHạnghịviệnlầnnàykhônglơilỏngnhưhaicuộcbầucửtrước.ChínhquyềnThiệuquyếttâmkiểmsoáttốiđãHạnghịviệnsắptới,nêncácdânbiểuđốilậptrởraứngcửởcácđơnvịthuộccáctỉnhđềubịcácchínhquyềnđịaphươngthẳngtaygianlận.Cácthùngphiếubịđổimộtcáchtrắngtrợn.TrongcácdânbiểuđốilậplànạnnhâncủacuộcbầucửgianlậncóhaingườibạncủatôilàanhNgôCôngĐức(đơnvịTràVinh)vàDươngVănBa(đơnvịBạcLiêu).Biếtrằngmìnhcóthểbịbắtsaukhithấtcử,anhĐứcchọnconđườngvượtbiênvàsốnglưuvongởThuỵĐiển(nhưngphầnlớnthờigiananhsangParishoạtđộng).CuộcvượtbiêncủaanhđiquabiêngiớiCampuchiavớisựhướngdẫncủadânbiểuThạchPhen(gốcCampuchia),rồitừđâysangTháiLan.TạiBangkok,lúcđầuanhđượcnhàbáoPhápJeanClaudePomontivậnđộngchoanhsangtỵnạntạiPhápnhưngkhônghiểutạisaoPháptừchối.CuốicùnganhđượctỵnạntạiThụyĐiển.

AnhDươngVănBathìkhôngđiđâu,khôngcònlàmdânbiểuđốilập,anhchuyểnsanglàmbáođốilập.NhưnganhchỉđượctựdolàmbáokhôngđầymộtnămthìchínhquyềnThiệucólệnhtruynãanh.ÔngDươngVănMinhđưaraýkiếnchoanhBa“tỵnạn”trongdinhcủaông.LúcđótrốntrongdinhHoaLan(biệtthựcủaôngMinhcótênnàyvìtrồngnhiềuphonglan,thúđammêcủaôngMinh)còncócựudânbiểuPhanXuânHuy(đơnvịĐàNẵng),ôngNguyễnVănCước(hoạtđộngcôngđoàn)vànhàbáoKỳSơn(tứcNguyễnĐìnhNam).

ChínhquyềnThiệuchỉ“chừa”chocácđơnvịởSàiGònbầucửtươngđốitựdo,coiđólànhững“tủkínhdânchủ”đểđốiphóvớidưluậnquốctế,đặcbiệtvớidưluậnMỹ.Mộtdânbiểuđốilập

thânthiếtvớitôilúcđólàNguyễnHữuChung,dođãchuyểnđơnvịbầucửtừBếnTrelênSàiGònnêntránhđượcđòngianlậncủachínhquyềnThiệu.Phầntôichỉxêdịchtừđơnvị2SàiGòngồmcácquận4,7,8,11sangđơnvị1SàiGòngồmcácquận1,2,4và9.CácanhHồVănMinh,HồNgọcNhuậnứngcửlạiởđơnvị2,dựavàothếmạnhcủamìnhởquận8màcảhaitừngđầutưuytíntrongmộtchươngtrìnhxãhộicóảnhhưởnglớntrongdânchúngđịaphương.Haianhđãtáiđắccửmộtcáchvẻvang.

NhiệmkỳHạnghịviệnđầutiên(1967),tôitranhcửvớislogan:“MộtmiềnNamtrunglậptrongmộtĐôngDươngtrunglập”.Lầnnàychủđềchínhtrịcủatôilà:“ChốngchủtrươnghòabìnhtrongchiếnthắngcủatổngthốngThiệu”.CáiápphíchvớihàngchữsloganấydohọasĩỚtthiếtkế.Thờiđóchưacóvitính,anhỚtphảitựtaykẻtừngchữtrênápphích.ƯớcmơcủaỚtlúcđókhôngphảitrởthànhmộtnhàbáonổitiếngmàlàmộthọasĩgâyđượctiếngvangquốctế.Anhvẽchândungkháđẹp,đặcbiệtanhnghiêncứucáchkhắcchândungtrênđátừnhữngchấmnhỏliti(nhưkỹthuậttranhsơndầucủaSeurat)theolốitruyềnthốngcủaquêhươngQuảngNam–ĐàNẵngcủaanh.Anhcóthựchiệnmộtchândungnhưthếchovợtôi.GiữaanhỚtvớitôicónhiềugắnbó.Chuyệnlàmbáovàcảchuyệntưriêng,trước1975vàcảsau1975.TrongthờigianỚtlàmbáovớitôi,anhcướivợ.VợchồngtôilấychiếcôtôriêngcủamìnhchởanhxuốngMỹThorướcdâu.

Đơnvị1SàiGòncótrên80ngườiraứngcử,tranhghếdânbiểu.Mộtcuộccạnhtranhhếtsứcgaygo.Tôikhôngcótiềnđểthuêngườicổđộng,dánápphích.Rấtmaylànhiềusinhviênđãtựnguyệntiếptay.Trongsốnàynhiềungườilàbạnbècủacácemgáitôi,sốkhácủnghộlậptrườngđốilậpvàchốngchiếntranhcủatôi.NữnghệsĩKimCươngđãvàochợBếnThànhphátcáctờbướmvậnđộngbỏphiếuchotôi.NghệsĩTrầnVănTrạch(emtraicủagiáosưTrầnVănKhê)vàocáckhulaođộngphátcáctờbướmcủatôitậntaycửtri.TrongsốcácthanhniênphụtráchkhâudánápphíchcòncóTrươngQuốcKhánh,tácgiảbàihátbấthủ“Tựnguyện”.TrươngQuốcKhánhlàbạncủaemgáitôi.Nhữngtìnhcảmđócảđờitôikhôngthểquên.

Ởkỳbầucửnàytôivềnhìtrướckhoảng85ứngcửviên!Đầutiêntôiđạtsốphiếuvềđầu.Nhưngcácbiênbảnkiểmphiếugiờchótliêntụcbịsửachữa.ChínhquyềnrõràngcóýđồngănchặnmộtứngcửviênpheđốilậpvềnhấtởđơnvịquantrọngnhấttạiSàiGòn.TôiđãphảimờithừaphátlạiđếnlậpbiênbảnsựviphậmtạiTrungtâmtổchứcbầucửđặttạiTòaĐôChính(naylàtrụsởỦybanNhândânthànhphốHồChíMinh).Nhưngchẳnglàmđượcgì.Cuốicùngtôikémhơnngườivềnhấtchỉvàichụcphiếu!

Trongthờigianvậnđộngbầucửnàytôicómộttuyênbốtrêntruyềnhình(mỗiứngcửviênđượcphátbiểutrong3phút)vàcảtrênbáochírấtdứtkhoát.

“NếutôiđắccửHạnghịviệnvàsauđóôngNguyễnVănThiệucũngđắccửtổngthốngmộttrongcuộcbầucửđộcdiễn,thìtôisẽtừnhiệmvàrútkhỏiHạnghịviệnđểphảnđốicuộcbầucửkhôngdânchủcủaôngThiệu”.

Bamươinămsaunhắclạiquyếtđịnhnày,tôivẫnkhôngchắcmìnhđãhànhđộngđúnghaysai.ỞngoàihayởtrongHạnghịviệncólợihơntronghoạtđộngcủamình?NhưngvàothờiđiểmđótôiphẫnnộthậtsựvàthấymìnhchỉcònlàmộtconrốitrongbàncờgianlậntrắngtrợncủachếđộThiệunếutiếptụcngồilạitrongHạnghịviện.Hoạtđộngchínhtrịcủatôilúcđótrướchếtlàthỏamãnnhucầubảnthân:đượcđứngtrongquầnchúngtiếnbộ,đượcquầnchúngchấpnhận.Conđườngchínhnghĩa,vớimộtítngườihoạtđộngkháđơnđộcnhưtôilúcđóquảthậtkhôngdễdàngnhậnra,nhưngtôiluôntìmcáchtiếpcậnnó,coiđólàmụctiêuphấnđấu.Sinhmệnhchínhtrịcủamìnhkhôngthểtáchkhỏiconđườngtìmkiếmấy.

Ngày29-8-1971,tôiđắccửdânbiểuHạnghịviện,đếnngày3-10-1971ôngThiệucũngđắccửtổngthốngtrongcuộcđộcdiễnnhưnhiềungườidựđoán.Đãhứavớicửtricủamìnhkhiratranhcử,tôiphảigiữlời.Vảlại,đócũnglàcáchgầnnhưduynhấtđểgâytiếngvangtốcáochếđộdânchủtráhìnhcủatậpđoànNguyễnVănThiệu.

SauphiênhọpkhaimạccủaHạnghịviệnmàchươngtrìnhnghịsựchínhlàhợpthứchóatưcáchdânbiểucủacácứngcửviênvừađắccử,ởphiênhọpkếtiếptôilêndiễnđànđọcláthưgửichochủtịchHạnghịviệnchínhthứcxintừnhiệm,thựchiệnđúnglờituyênbốcủamìnhtrongkhiratranhcử.ĐơntừnhiệmkhôngđượcchủtịchHạnghịviệnchấpthuậnvớilýdođơngiản:nhiệmkỳdânbiểudonhândânủythácbằngláphiếu,dođóchủtịchHạnghịviệnkhôngcóthẩmquyềngiảiquyếtsựtừnhiệmcủangườiđắccử.Dùkhôngđượcchínhthứctừnhiệm,tôivẫngiữquyếtđịnh“tẩychay”quốchộicủaNguyễnVănThiệu.ThếlàtuyvẫngiữtưcáchdânbiểunhưngtôikhôngdựcácphiênhọpcủaHạnghịviện.Hoạtđộngchínhthứccủatôilúcnàylàbáochí.NgoàiratôimởmộtnhàhàngbênđườngTrươngĐịnhdovợtôiquảnlývàphụtráchkếbếp.KểcũnghiếmởViệtNamcómộtnhàhàngđượcdânbiểutrựctiếpphụcvụnhưthế:tôithamgiacảviệcbưngbêcácthứcănchokháchđểtiếtkiệmcảviệcthuêngười.Cácnhàbáocộngtácvớitờbáocủatôiđượckhuyếnkhíchănuốngtạinhàhàngvàchỉkýbông

–cuốithángtrừvàolương!

…CuộcđộcdiễncủatốngthốngThiệu,đólàđiềungoàiýmuốncủaWashington.VàolúcnàyWashingtonrấtcầnmộtchínhquyềnSàiGònđượcdưluậnquốctếcôngnhận,bộmặtdânchủdùlàgiảhiệuđinữacũnghếtsứccầnthiếtđểtổngthốngNixoncómộtcơsởnàođótiếptụcbiệnhộchochếđộSàiGòntrướcquốchộiMỹ.NhưngNguyễnVănThiệuvẫnmuốngiớihạnsốngườiraứngcử,vàngày3-6-1971,QuốchộiSàiGònmàđasốlàngườicủaThiệuđãnhàonặnramộtluậtbầucửtổngthốngbuộcmỗiứngcửviênphảihộiđượcmộttronghaiđiềukiện:có40dânbiểu,nghịsĩhoặc100nghịviênhộiđồngtỉnhkýtêngiớithiệu.LuậtbầucửnàythậtsựnắmtrựctiếpvàotướngNguyễnCaoKỳ.Theobộthammưucủa

Thiện,cuộctranhcửtaybagiữaThiệu,Kỳ,Minhsẽlàcuộcbỏphiếugiữahaikhuynhhướng.MộtbênlàkhuynhhướngcóthểthỏahiệpvớicộngsảnmàôngMinhlàđạidiện.MộtbênlàkhuynhhướngchốngcộngtíchcựcmàhaiôngThiệuvàKỳđềulàđạidiệntiêubiểu.TheonghiêncứucủabanthammưucủaôngThiệu,mộtcuộcđầuphiếutrongđiềukiệnnhưvậysẽdọnđườngchoôngMinhvàoghếtổngthống,vìThiệuvàKỳsẽchianhausốphiếucủanhữngngườichốngcộng.Thấyrõnguycơđó,pheThiệutìmcáchchặnôngKỳratranhcử.

NhânvậtđượcThiệugiaocôngviệcngănchặnKỳraứngcửlàphụtáNguyễnVănNgân,ngườithaychỗphụtáNguyễnCaoThăngsaukhiôngnàychếtvìbịungthư.Ngâncũnglàtácgiảcủaluậtbầucửtốngthống,phótổngthốngbiểuquyếtngày3-6-1971.

Trướckhiluậtbầucửđượccácdânbiểuthânchínhquyềnthôngquavàchínhphủbanhành,phụtáNgânchođithuchữkýcủacácđạibiểudâncử.Ngânđãtínhtrước:Minhsẽcóđủ40chữkýdânbiểunghịsĩ(consốchữkýchínhxácmàôngMinhcóđượclà42)vàKỳsẽkhôngcócáchnàolấyđủchữkýtrongQuốchộinhưluậtđịnh.Kỳchỉcómỗiconđườnglấychữkýcủacácnghịviệnhộiđồngtỉnh.ỞkhuvựcnàyNgâncũngthugomtấtcảcácchữkývềphíaThiệu.Gầnhếthạnnộpđơn,Kỳthuđược101chữkýcủacácnghịviệnnhưngvẫnbịTốiCaoPhápViệnhọpngày6-8bácvìtrongsố101chữkýgiớithiệuKỳcóđến39chữkýđãcótrongdanhsáchủnghộThiệu.Coinhư39chữkýnàybấthợplệ.DođótrongdanhsáchứngcửviêntổngthốngniêmyếtlầnthứnhấtchỉcóhaiôngThiệuvàMinh.

TướngKỳtốcáorằngmộtsốnghịviệncáctỉnhđãbịtỉnhtrưởngvàthịtrưởngépkývàotờ“bạchkhế”(giấytrắng)từtrướckhicóluậtbầucửmàkhôngbiếtlàgiấyđósaunàydùngđểủnghộThiệuứngcửtổngthống.NhữngnghịviệnmuốnchuyểnsangkýủnghộKỳđềubịkẹt

nhữngtờgiấyký…trắngtrướcđây.

NhưngđiềumàbanthammưucủaThiệukhôngđoántrước:ngày20-8-1971ôngMinhtuyênbốrúttên.Lýdođưara:Thiệuđãbốtríguồngmáygianlậnkếtquảcủacuộcbầucử.ÔngMinhcótrongtaymộttàiliệuvềviệcPhủtổngthốngchỉthịchocáctỉnhtrưởngnhữngcáchthứcđểđảmbảoThiệuthắngcử.ÔngMinhđãtraotàiliệunàychođạisứMỹBunker.NgheđâuđạisứMỹxácnhậnđâylàmộttàiliệucóthật.

ÔngMinhrúttênlàmchopheThiệubốirốivìđứngtrướcnguycơchỉcómỗimìnhThiệutranhcửvớichính…mình.Thếlà“quânsư”NguyễnVănNgânphảitínhtớichuyệnđưaKỳratranhcửtrởlạiđểtránhtìnhtrạngđộcdiễnbằngcáchtrảlạichoKỳ39chữkýtrướcđây.TốiCaoPhápViệntuyênbốbấthợplệvìcósựkhiếunạicủapheThiệu.Kếtquảmàn“ảothuật”nàylàngày21-8-1971,TốicaoPhápViệnchoniêmyếtdanhsáchứngcửviên“lầnthứhaivàlàlầnchót”trongđócótênNguyễnVănThiệuvàNguyễnCaoKỳ.Nhưngngày23-8,KỳtuyênbốkhôngtranhcửnữavàcònđềnghịThiệucùngKỳtừchứcđểchoChủtịchThượngViệnNguyễnVănHuyềntạmđiềukhiểnchínhphủvớinhiệmvụtổchứcmộtcuộcbầucửtổngthốngkháctrongvòngbatháng.DĩnhiênôngThiệubácbỏđềnghịnày.Ngày1-9,TốicaoPhápViệnđồngýchoKỳrúttên.

KhiKỳtừchối“ânhuệ”củaThiệuchoraứngcử,ôngtuyênbốvớibáochí:“Tôikhôngtiếptaychomộttròhềbẩnthỉu,cànglàmchongườidânvỡmộngvớichếđộdânchủ”.ĐạisứMỹEllsworthBunkercốgắngthuyếtphụcôngKỳtiếptụcratranhcửnhưngôngdứtkhoáttừchối.

TrườnghợpôngDươngVănMinh,tuyđãcôngbốraứngcửTổngthốngtừtháng6(vớiứngcửviênPhótổngthốnglàbácsĩHồVănMinh,dânbiểuquốchội)nhưngêkípcủaôngvẫntiếptụcquansáttìnhhìnhđểquyếtđịnh.KhihaytinôngMinhrútlui,đạisứBunkerhốihảxingặpôngMinhnhằmcứuvãntìnhthếchochếđộSàiGòn.TôicómặttrongbuổitiếpBunkercủaôngMinh.ÔngMinhphântíchchoBunkerthấyrằngkhôngcósựcôngbằngvàtrungthựctrongcuộcbầucửgiữacácứngcửviên.ÔngMinhnói:

“Trongcươngvịtổngthống,ôngThiệucócảguồngmáyquânđộivàhànhchánhkhổnglồhỗtrợôngta,khôngkểtiềnbạcthuộcngânsáchquốcgiagầnnhưkhônghạnchế.Chúngtôi,vớiphươngtiệncánhânquákémcỏi,khôngthểđốiđầuôngThiệutrongmộtcuộcbầucửhoàn

toànbấtbìnhđẳng”.BunkervớikiểusuynghĩthựcdụngcủangườiMỹnghĩngayrằngôngMinhgiántiếpđặtđiềukiệnđượcMỹ“hỗtrợ”.BunkerhỏilạiôngMinh:“TheoĐạitướngdựtrùmộtcuộctranhcửnhưthếcầnbaonhiêutiền?”.ÔngMinhtrảlờithẳngthắnđểchoviênđạisứMỹthấyrằngcuộctranhcửnàynằmngoàikhảnăngcủaông:“Ítnhấtmộttriệuđôla”.Vàthậtbấtngờ,Bunkernóingay:“Thưangàiđạitướng,nếuôngratranhcử,ôngsẽcómộttriệuđôlađó”.ÔngMinhxuatay:“Tôikhôngthểnhậnsốtiềnấyvàtôicũngkhôngthayđổiquyếtđịnhrútluikhỏicuộcbầucử”.

Chungquanhsựkiệnnày,trongquyểnVietnam:AHistory,nhàbáoMỹkỳcựuStanleyKarnowviết,“ĐạisứEllsworthBunker”tìmcáchgiántiếpđútlótôngMinhratranhcửđểlàmchocuộcbầucửcóvẻ“dânchủ”(AmbassadorEllsworthBunkerreportedlytriedtobrideMinhtoruninordertomaketheexerciselook“democratic”).DùcónhữngvậnđộngnhưthếtừphíaMỹđểtránhxảyracuộcđộcdiễn,nhưngtrongthâmtâmcácnhàlãnhđạoWashingtonlúcbấygiờđãnghiêngvềsựchọnlựaThiệu–ngườimàHenryKissinger,cốvấnanninhquốcgiacủaNixon,cangợihếtlờitrongquyểnhồikýcủaông(EndingTheVietnamWar):“KhôngphảitìnhcờmàNguyễnVănThiệutrởthànhtổngthống.KhôngthểchốicãiôngtalàvịlãnhđạoquânsựxuấtsắcnhấtởmiềnNam,cólẽlàngườicónănglựcnhấttrongtấtcảcácnhânvậtchínhtrị”.CònvềứngcửviênDươngVănMinhthìKissingerviếtnhưsau“MinhcóthểlàngườimàHàNộichấpnhận,lýdochắcchắnnằmởchỗyếumềmnhấttrongcácbộmặtchínhtrị.NềuHàNộichấpnhậnông–điềunàycũngkhôngrõràng–chỉvìônglàngườidễdànglậtđổnhấttrongcácứngcửviênnếuôngtrởthànhtổngthống”.WashingtonthườngcóđánhgiákhôngđúngvềconngườiôngDươngVănMinh.Theohọônglàconngườinhunhược,thiếuquyếtđoán.Trongcuốnsách“Saigon1975-3ngàyvà3tháng”,nhàbáoTizianoTerzaniđãtừngtiếpxúcvớiôngMinh,cómộtđánhgiákhácvềôngMinh:

“Khôngnhưrấtnhiềuđồngnghiệpcủaông–nhữngtướnglãnhhènnhátvàphảnbộiluônbịtốcáothamnhũngvàdínhlíuvàonhữngvụlàmănmờámnhất–ôngMinhlàmộtngườilínhlươngthiện.Đượcbinhlínhdướiquyềnkínhtrọng,ônglàmộtconngườicódũngkhívàcómộtýthứcdanhdựtruyềnthống.ÔngMinhtừngbịquânNhậtbắttratấnnhiềungày,đánhgãycảhàmrăngnhưngôngkhôngchịukhuấtphục.Ôngnóivớitôi‘Đấtnướctôiđánggiáhơncáihàmrăng’”.

BảnthânôngMinhkhônghềxalạtrướccáchđánhgiácủangườiMỹđốivớiông.Bởinhiềulầnôngđãlàmhọthấtvọngvớimộtlậptrườngkhôngchịukhuấtphụchọ.NgườiMỹcàngkhông

“thathứ”choôngMinhkhiôngtiếtlộvớibáochíMỹđiềumàvịđạisứcủahọđãđềxuấttrong“mậtnghị”vớiông.SaucuộcbầucửđộcdiễncủaThiệu,ôngMinhtiếpchủbúttờWashingtonPost,BenBradley,câycổthụtronglàngbáoMỹ.WashingtonPostlàmộttờbáochốngchiếntranhViệtNamcóảnhhưởnglớnởMỹ.ÔngMinhgiaochotôichuẩnbịbuổitiếpnàyvàchọnngườilàmphiêndịch.TôiđíchthânđimờinhàbáoPhạmXuânẨn,đanglàmchovănphòngđạidiệntuầnbáoTimeMagazinetạiSàiGòn.TôiquenbiếtanhẨntừkhivàoquốchội(1966).Chỗ“đóngđô”mỗisángcủaanhẨnlànhàhàngGivral.Anhítkhiănmàchỉgọimộttáchcàphêđen.ChiếcxeRenault4ngựacũxìcủaanhluônđỗngaytrướccửaGivralbênphíađườngLêLợi.Thườngbaogiờcũngcómộthainhàbáonướcngoài“đeo”theoanhvớihivọnghiểuthêmtìnhhìnhchínhtrịvàquânsựđangdiễnratạimiềnNam.Anhluônphântíchtìnhhìnhmộtcáchsắcsảo.Dĩnhiênnhữngđiềuanh“xì”rađềucóchủđích.Lúcđótôihoàntoànkhôngnghĩrằnganhlàngườicủacộngsản.ThựctếanhcórấtnhiềubạnbèlàtaychânthânthiếtcủaHoàngĐứcNhã,cốvấncủaThiệu,thườngxuyênđếnGivral,uốngcàphêvớianh.Cácvịtaitomặtlớncủachếđộđềuliênlạcmậtthiếtvớianh,trongđóngườinổitiếngnhấtlàbácsĩTrầnKimTuyến,đứngđầungànhtìnhbáocủachếđộNgôĐìnhDiệm.

TôicũngnằmtrongsốngườithườnguốngcàphêvớianhPhạmXuânẨntạiGivralvìHạnghịviện(hiệnnaylàNhàhátthànhphố)nằmbênkiađườngđốidiệnvớiGivral.KhiHạnghịviệnbànvềnhữngđềtàichánphèo,nhữngđạoluậtkhôngquantrọngthìtôi(vànhiềudânbiểukhác)bỏsangGivral.NgoàiratrongmộtsốtrườnghợpbáochíMỹphỏngvấntôi,họcũngnhờanhẨndịch(lúcđótôisửdụngchủyếutiếngPháp).AnhẨnthôngdịchrấtchínhxác,khôngthiếumàcũngkhôngdàidòng,rấtchậmrãi,dễtheodõi.

AnhẨnnhậnlờimờicủaôngMinhnhờanhthôngdịchtrongbuổitiếpchủbútbáoWashingtonPort.NgoàiôngMinhvàBenBradley,chỉcótôivàanhẨncómặt.ChínhtrongbuổiphỏngvấnnàycủabáoWashingtonPost,ôngMinhđãkểchonhàbáokỳcựuBradleybiếtđềnghịcủađạisứBunkerđưachoôngmộttriệuđôlanếuôngraứngcử.VàngườitakhôngngạcnhiênkhisauđótinnàyđượcbáoWashingtonPosttungra,gâyxì-can-đantrongchínhtrườngvàdưluậnMỹ.

Saunăm1975,tôigặplạianhPhạmXuânẨnnhiềulần,khiđiănsáng,khiđiăntrưa,thườngcómặtanhNgôCôngĐức.TôivẫngặpmộtPhạmXuânẨncủahơn30nămvềtrước,hoàntoànkhôngthayđổivềmặtconngười:vẫnvuitính,kểchuyệnphongphúvàduyêndáng,phatrộngiọng“móclò”vàhàihướccủangườiNamBộchínhcống.Anhluôntạochongườitiếpxúcvới

anhsựthoảimáivàtựnhiên.Nóichuyệnvớianh,tôiquênhẳnanhlàmộtvịtướngcộngsảntìnhbáonổitiếngtrênthếgiới.Mộtnhàbáonướcngoàiđãphongchoanhdanhhiệu“nhàtìnhbáodễthươngnhất”(l’espionleplusaimable)màtôivẫnnghĩdanhxưngnàyrấtxứngđángđượclàmtựachomộtbộphimtìnhbáohấpdẫn.…Trướckhirútlui,ôngDươngVănMinhđãtổchứchọpbáovàramộttuyênbốbằngba

thứtiếng–Việt,Anh,Pháp–nóirõlýdorúttênvàtốcáocuộcbầucửkhôngđảmbảocôngbằngvàdânchủ.MộtđònkháđauchochếđộThiệuvàWashington.Trongcuộchọpbáonày,lầnđầutiênbáochítrongvàngoàinướcđượcnhìnthấyđầyđủcácnhânvậthìnhthànhêkíplàmviệc(staff)củaôngMinh.Họngồisaulưngôngđôngđủ.TôinhớcónghịsĩVũVănMẫu,giáosưLýChánhTrung,bácsĩdânbiểuHồVănMinh,luậtsưTrầnNgọcLiễng,nghịsĩHồngSơnĐông,cácdânbiểuHồNgọcNhuận,DươngVănBa,NguyễnHữuChungvàtôi…

CuốicùngthìôngDươngVănMinhrúttênứngcửnhưngbộmáytranhcửđượctổchứctrướcđóvẫnđượcgiữnguyênvàduytrìchođếnngày30-4-1975!ÊkípDươngVănMinhkhônglàmộttậphợpcótínhchấtđảngpháinhưngtựnótrởthànhmộtnhómáplựcchínhtrịlàmđiênđầuchínhphủThiệu.Trướccácvấnđềnhânquyền,dânchủ,hòabìnhlàmngườidânbứcxúc,nhómDươngVănMinhđềulêntiếngbàytỏtháiđộ.Vànhưthế,nhómDươngVănMinhđượcbáochítrongvàngoàinướccoinhưmộttiếngnóiđốilậpchínhyếutạimiềnNam.

TrongkhichuẩnbịcuộcvậnđộngcholiêndanhDươngVănMinh,vớitưcáchđạidiệnbáochícholiêndanhnày,tôiđãtiếpcậnvớiPhậtgiáoẤnQuangtìmsựủnghộcủalựclượngPhậtgiáocóhậuthuẫnquầnchúnglớnnhất.TôikhôngnhớrõtôitiếpxúcvớithượngtọaThíchTríQuanglầnđầunhâncơhộinào.RấtcóthểdotôithamgiavàoLựclượnghòagiảidântộcdoluậtsưVũVănMẫuđứngđầucómốiquanhệchặtchẽvớichùaẤnQuang.LựclượngnàycòncónghịsĩBùiTườngHuân,cưsĩVõĐìnhCường…thamgia.HìnhnhưdânbiểuđơnvịHuếlàTrầnNgọcGiaocũngcógiớithiệutôivớithượngtọaThíchTríQuanglúcnàyđangởtạichùaẤnQuang.

ĐếnchùaẤnQuang,dọctheohànhlangdẫnvàophòngriêngcủathượngtọaTríQuangởlầumộtthuộcdãynhànằmsátbêntráicủangôichùa,luônluôncóítnhấthaihaybacảnhsátchìmtheodõinhữngngườiđếnthămviếngthượngtọaTríQuang.Lầnđầutôigặp“NgườilàmrungchuyểnnướcMỹ”–báoNewsweekđãgọithượngtọaThíchTríQuangnhưthếtrêntrangbìamộtsốbáothờiPhậtgiáođốiđầuchếđộNgôĐìnhDiệm–trongmộtcănphòngriêngcủathượngtọanhỏhẹp,trangtrírấtđơnsơ.Tôiđãđốidiệnmộtngườigiảndịvàrấtbìnhthường,

nhưngkhiđãtiếpxúcthìconngườiấytoátlênmộtthứthầnsắckhácthường.Ánhmắtnhưsaobăng,chiếuthẳngvàongườiđốithoạinhưnhìnthấunhữngsuynghĩcủahọ.Tôinhớmãiấntượngđầutiênấykhilầnđầugặpnhàtunổidanh.

TôikhôngtheođạoPhậthaybấtcứmộttôngiáonào,chỉthờcúngtổtiên,nhưngmẹtôithỉnhthoảngđichùa.TôikhônghiểunhiềuvềđạoPhậtnhưngtrongchốntônnghiêmcủachùachiềnmàtôiđặtchânđếnbaogiờcũnggâychotôisựxúcđộng.Tôitintưởngrằngtôngiáochânchínhnângtâmhồnconngười,đặtconngườiởmộttráchnhiệmcaohơnđốivớiđồngloại.

NhưngmỗilầngặpthượngtọaTríQuang,hầunhưchẳngbaogiờtôinóichuyệntôngiáo,màthíchtượngtọacũngthế.Cólẽnhàtuđoánrằngtôikhôngthạovàcũngkhôngthiếtthalắmđềtàinày.Chúngtôichủyếubànvềtìnhhìnhđấtnước,cuộcchiếntranhchưathấylốithoát.Cómộtlầntôiđếnthămthượngtọa,cánhcửakínhkhóabêntrong,tôinhìnthấynhàtuđanglạytrướcbànthờPhậtđặttrongmộtgócphòng.Tôichờsuốt15phút,bêntrongphòngthượngtọaTríQuangvẫntiếptụcquỳxuốngđứnglên,tôiđếmđếngầncảtrămlần.Khithượngtọabướcramởcửamờitôivào,tôitòmòhỏiôngmỗilầnlạyPhậtnhưthếthìlạybaonhiêulần.ThượngtọaTríQuangthảnnhiêntrảlờitôi:“LạyPhậtnhưngđồngthờicũngđểgiữgìnsứckhỏe”.ThượngtọaTríQuangchorằngchếđộThiệukhôngđạidiệnngườidânmiềnNam,cầncómộtchínhphủbiếtcáchchấmdứtchiếntranhvàmanglạihòabình.KhitôiđềcậpvớithượngtọavềgiảiphápDươngVănMinh,thượngtọakhônghàohứnglắmnhưngcũngkhôngbácbỏ.Thượngtọađưaranhậnđịnh:“Bâygiờcầnmộtngườicầmcờ,ôngấycóthểlàmđượcchuyệnđótronglúcnày”.Sauđóthượngtọagiántiếpbìnhluận:tướngDươngVănMinhkhôngphảilàngườilàmchínhtrịcóbảnlĩnh.

ĐểtiếptaychocuộcvậnđộnggiảiphápDươngVănMinh,thượngtọaTríQuangsẵnsànggiúptôithựchiệnmộtchuyếnraHuếgặpmộtsốvịcaotăngđanglãnhđạophongtràoPhậtgiáođấutranh.ĐặcbiệtthượngtọaviếtmộtthưtaychotôicầmtheoraHuếđểđượcĐứcThăngthốngThíchTịnhKhiếttiếptạichùaBảoQuốc.ChùaBảoQuốcnằmtrênmộtngọnđồiyêntịnh,xathànhphố,vềhướngcáclăng.Đườngtừngoàicổngvàođếnchùa,đilênmộtngọnđồikhoảng300m.Vàođếnchùa,ngườihướngdẫnđưatôigặpĐứcTăngthốngđangngồiimlặngtrênmộtbộvánđặtngoàihiênchùa.ĐứcTăngthốngđangănsáng–taycầmmộtmẩubánhmì,lysữađểởbêncạnh–thỉnhthoảngHòathượngrứtruộtbánhmìratừngmiếngnhỏnémchocácconchimđangnhảynhótquanhngài.Nhiềuconăntronglòngbàntayhòathượng,

mộthaiconthảnnhiênđậutrênvaingài.Tôitưởngnhưmìnhlạcbướcnơicõitiên.

TrongchùaBảoQuốcchỉtreomộtbứcảnhchândungduynhấttrêntường.ĐólàchândungcủathượngtọaTríQuang.NhưthếđủthấyảnhhưởngcủathầyTríQuangvớingườilãnhđạotinhthầncaonhấtGiáohộiPhậtgiáolànhưthếnào.KhiĐứcTăngthốngđọcthưcủathầyTríQuanggiớithiệutôi,rõràngHòathượngThíchTịnhKhiếttỏraâncầnvàthiệncảmngay.NênsauđóHòathượngkhôngtừchốilờiđềnghịcủatôixinphépđượcchụpchungmộtbứcảnhvớingàitạisânsaucủachùa.

TrongchuyếnraHuếlầnđótôicũngcódịpđếnviếngthămThượngtọaThíchHuyềnQuang,tạichùaTừĐàm.DĩnhiêncũngvớimụcđíchtrìnhbàyvớivịlãnhđạoPhậtgiáolậptrườnghòabìnhvàchốngchếđộNguyễnVănThiệucủanhómDươngVănMinh.AnhTrầnNgọcGiaocònđưatôiđigặpmộtvịtucóuytínlớnởHuếvàtrongcảGiáohộiPhậtgiáo,đólàÔnTrúcLâm.Đặcđiểmcácvịcaotăngnàylàđềuquantâmđếntìnhhìnhđấtnước,khôngtánđồngchếđộThiệu,chốngtriệtđểsựhiệndiệncủangườiMỹởViệtNam.

SaunàykhiHiệpđịnhParisđượckýkết,nghịsĩVũVănMẫucùngnghịsĩBùiTườngHuân,cưsĩVõĐìnhCương…thànhlậpmộttổchứcchínhtrịhoạtđộngmờitôicùngthamgiavàlàmthuyếttrìnhviêncủalựclượng.

…Trởlạicuộcbầucửtổngthốngbiếnthànhcuộcđộcdiễn,ngày3-10-1971,liêndanhNguyễnVănThiệu–TrầnVănHươngđắccửvới94,3%sốphiếubầu.Trongnướcvàcảngoàinướccoikếtquảđónhưmộttròhềchínhtrị.Nhưngcũngchưabaogiờ,Thiệuvàtaychâncủaôngtatỏrahunghăngnhưlúcnày.ChínhquyềnThiệucàngsiếtchặtsựkiểmsoáttrongquânđội,cảnhsát,báochívàcảtrongQuốchội.Pheđốilậpđứngtrướchaisựchọnlựa:đểThiệuxóasổhoặcđốiđầuđểtồntại.Vàhọđãchọncáchthứhai.LúcnàynhiềuphongtràovàtổchứcdướinhiềuhìnhthứckhácnhaunhưngcóchungmụcđíchchốngchiếntranhvàchốngThiệuđãnổilên.Cáccuộcbiểutình,xuốngđườngchốngThiệubắtđầunổragầnnhưhằngngày.

14.NhữnghìnhthứcđấutranhđadạngcủangườiSàiGòn

Giữlờihứalúcratranhcửquốchộilậpphápnhiệmkỳhai,tôi“tẩychay”HạnghịviệnmặcdùđơntừnhiệmcủatôikhôngđượcChủtịchHạnghịviệnchấpnhận.Nhữngngàythángđầutiêncủathờikỳnàythậtchánnảnđốivớitôi.Bỗngchốcnhậnrasựbấtlựccủahoạtđộngchínhtrịnghịtrườngvàthânphậnlàm“đốilậpkiểng”củamình,tôicảmnhậnmìnhkhôngkhácgìmộtcongàbịtrụilông,chẳngcòncáilớpngoàiđểchegiấuđicáithựctrạngđángtộinghiệpcủamình.

KhôngđihọpHạnghịviện,tôilạirabáo:thuêmanchettetờBútThầncủaanhNguyễnVănPhươngtiếptụclàmsaukhigiánđoạnvớitờĐiệnTín.

Từ1971,saukhiNguyễnVănThiệutáicửtrongcuộcđộcdiễn,chođếnthángTư1975,ngàyMỹcuốncờ,làmộtthờikỳdàikháuámnhưngrấtsôiđộngđốivớicácthànhphầnđốilậpvàcáctríthứcyêunướctạimiềnNam.ChínhquyềnThiệutăngcườngcácbiệnphápsiếtchặtpheđốilập,đồngthờitiếnhànhtriệtđểđànáp,bắtbớcácphầntửbịcoilàthânCộng.Diễnđànquốchội,nằmtrongtaypheThiệu,khôngcònlànơihoạtđộngcóảnhhưởngcủanhữngtiếngnóichốngchếđộ.CònbáochíbịchiphốibởimộtđạoluậtmớiđượcphecủaThiệubiểuquyết–luật007–vôhiệuhóahầuhếtbáochíđốilập,vìkhôngcótiềnđóngkýquỹđểtiếptụcxuấtbảnnênnăm1972chỉcònlàmảnhđấtriêngdànhchobáochícủaThiệuvàthânThiệu.Trongtìnhhìnhbếtắcấy,cácthànhphầnchốngThiệukhôngcònsựlựachọnnàokháclàphảnđốichínhquyềnThiệubằngcáchxuốngđườngbiểutình,làmbáolậu,tổchứcbáonóiv.v…

NhữngngườitíchcựcnhấtthúcđẩycáchoạtđộngchốngchếđộThiệutrênđườngphốphảikểđến:lựclượngPhậtgiáoẤnQuang,phongtràohọcsinhsinhviêntiếnbộvàcáccánhânnhưbàNgôBáThành,nisưHuỳnhLiên,cácdânbiểuđốilậptrongđóngườihăngháinhấtvàcũngcóóctổchứcliềulĩnhnhấtlàanhHồNgọcNhuận.TôikhôngvàoHạnghịviệnhọpnữavàmỗikhicácđồngviệncủamìnhtổchứcxuốngđường,tổchứcbáonóiv.v..tôikhôngbaogiờvắngmặt.Trướcmỗicuộcxuốngđường,khôngthểnàokhôngnghĩđếnsựácliệtcủanhữngtrậntấncônglựuđạncay,dùicui,nhữngcúđánhlèntànbạocủacảnhsátrằnrivàcảnhsátchìm…đangchờđợimình.Nhưngrồiđúnghẹnmọingườiđềucómặt.Khihaiphía–nhữngngườibiểutìnhvàcảnhsátchốngbiểutình–xápvàonhauthìtứckhắcnhữngsuynghĩdodựbanđầuđềubiếnmất,khôngkháctâmlýcủacácchiếnbinhngoàimặttrậnsaukhisúngđãnổ.Thậtsựkhôngphảibaogiờcảnhsátcũnghăngháiratayđànápnhữngngườibiểutìnhkhimàđasốlàtríthứctaykhông,làphụnữ,ngườituhành,họcsinhsinhviênởtuổiconemcủahọ.

Dođócáctaychỉhuycảnhsátácônphảinghĩranhữngđònmagiácđểbiếncácnhânviêncảnhsátbìnhthườngthànhnhững“conthúdữ”:họchonhữngtêncảnhsátchìm(mặcthườngphục)lenlỏivàođámđôngbiểutình,rồitừđâychúngnémđávàcácvậtcứngkháccóthểgâythươngtíchvềphíalựclượngcảnhsátđangdànrađểngănchặnbiểutình.Thếlàlựclượngcảnhsátđiênlênvìchorằngnhữngngườibiểutìnhđãtấncônghọ,họbắtđầuphảnứnglạivàđànápkhôngcònnươngtay.Trongsựhỗnloạnnày,nguyhiểmnhấtchonhữngngườithamgiabiểutìnhlàsựcanthiệpcủabọncảnhsátchìm.Chúngtấncôngtừphíasauđầybấtngờ,vớigậygộcvànhữngkhúcgỗdàicóđóngđinhnhọnởđầu.Cảnhsátsắcphụcdùsaovẫncònengạinhữnghànhđộngquátaycủamìnhcóthểbịbáochínướcngoàichụpảnh,lênánlàmảnhhưởngxấuchếđộ.Còncảnhsátchìmnếucóquátaythìđượcchínhquyềnđổthừachosựbộcphátcủa“quầnchúng”chốnglạicácphầntửthiêncộng(!).

SaukhiliêndanhNguyễnVănThiệu–TrầnVănHươngtrúngcửtrongcuộcbầucửđộcdiễn,cuộcbiểutìnhphảnđốiđầutiênđượctổchứcmấyngàysauđóvớisựkếthợpgiữacácdânbiểuđốilậpvàcáctổchứcquầnchùngnhư“Phụnữđòiquyềnsống”củabàNgôBáThành,LựclượngHòagiảiDântộccủaPhậtgiáoẤnQuang.ĐoànbiểutìnhtậphợptạicaoốcnằmbêncạnhtrụsởHạnghịviện,phíasaukháchsạnCaravelle.CaoốcnàyđượcdùnglàmvănphòngchoácỦybanchuyênmôncủaHạnghịviện.Sángsớm,khoảng7giờ,tôicómặtởđiểmhẹnnày.TôiđoántrướcchínhquyềnThiệusẽđànápkhôngnươngtay.Đểngănngừamọitoantínhphủnhậnkếtquảcuộcbầucửvàcácbiểulộkháccóthểphávỡuytínbốnnămcầmquyếnsắptớicủamình,NguyễnVănThiệusửdụngtriệtđểquânđộivàcảnhsátđểduytrìquyềnlực.Biếtnhưthếnhưngtấtcảnhữnggươngmặtdânbiểuđốilậpchínhquyềnđềucómặt:HồNgọcNhuận,NgôCôngĐức,NguyễnHữuChung,HồVănMinh,PhanXuânHuy,KiềuMộngThu,DươngVănBa,VũVănMẫu,BùiChánhThời,VõĐìnhCường.NgoàiracòncóbàNgôBáThành,chịTrầnThịLanv.v…

Nhómbiểutìnhđôngkhoảngtừ40đến50ngườivớinhữngbiểungữtốcáocuộcbầucửgianlận,phủnhậnsựtrúngcửcủaliêndanhNguyễnVănThiệu–TrầnVănHươngv.v…tiếntừbênhôngkháchsạnCaravellesangmặttrướccủaHạnghịviện.VừađếnkhoảngtrốngtrướcHạnghịviện,nơidànhchocácdânbiểuđậuôtô,tôinhìnthấyngayphíabênkiađườngTựDo(bâygiờlàđườngĐồngKhởi),dọctheocôngviên,cảnhsátdãchiếnxếp“dànchào”sẵnđótừlúcnào.Họgiănghàngngang,súngphóngphitiễnhướngthẳngquatiềnđìnhHạnghịviện,nơinhómbiểutìnhsắpsửatiếnvềhướngrachợSàiGòn.Tôivẫnnhớcáicảnhđầyđedọaấy:cảnhsátdãchiếntrongtưthếsẵnsàngnổsúng,mộtđầugốichịuxuốngđất,súngđưalêntầmngắm

vớitúiđạnphitiễnđeobênngười,phíasaulàbứctượngkhổnglồđenxìcủahaiThủyquânlụcchiếndùngchĩasúngM16vềphíatòanhàlậppháp(tượngnàyđãbịquầnchúnggiậtsậpsaungày30-4-1975).

Thoạtđầu,tôikhôngnghĩcảnhsátdãchiếndámnổsúng.

Nhưnglệnhđượcmộttênchỉhuynàođóphátravàsúngnổ.Cácquảphitiễnđượcbắnthẳngvềphíađámbiểutình,xétoạccácbiểungữvàlàmvỡkínhcửachínhcủatòanhàHạnghịviện.Anhemdânbiểulúcđómớinhậnrarằngnếulãnhmộtquảphitiễnvàongườithìcũngkhósống.Thếlàmọingườiphảichạytảnratránhđạn.TôichạydạtrahướngbênphảisântrướcHạnghịviện,népmìnhphíasaymấychiếcôtôđậutạiđây.Đúnglúcđómộtquảphitiễnbaythẳngđếntôi.Tôichỉkịpnghiêngngườiđểkhôngphảilãnhtrọngquảđạn.Nótrúngsớtvàobảvaitôi.Phảnxạtựnhiêncủatôilúcấylàngảngườixuốngđất,phíasaumộtchiếcôtô.Nhưngtôichợtnghĩchúngcóthểtiếptụcbắnphitiễnvềhướngtôivàmộttrongnhữngquảđómàbắntrúngbìnhxăngôtôthìkhótránhtaihọa.Tôiliềncốgắngđứnglên,nhắmhướngkháchsạnContinentalbênkiađườngmàchạyavào.Haimắttôisưnglên,nhứcnhồivìhơicay.NhữngngườiphụcvụtrongnhàhàngContinentalxếpsẵnkhănướplạnhvàchanhcắtláttrênnhữngcáimâmtặngmiễnphíchonhữngngườibiểutìnhvàolánhnạn.Chanhrấthiệuquảđểhóagiảihơicayởmắt.

TrongkhitôiđãvàosânbêntrongContinental–khuvườndànhchokháchnướcngoàiănsángvàuốngcàphê–thìanhNgôCôngĐứcvẫncònởbênngoài.Anhnhặtcácquảphitiễncònxìhơicay,némlạivềphíacảnhsát.AnhchạydícdắctrênđườngTựDo,lenvàokhuPassageEden(ThươngxáEden),vừachạyvừa“chọcgiận”bọncảnhsátdãchiếnđểchúngbắntheo.ĐâylàcuộcbiểutìnhcuốicùnganhĐứccómặt.VìkhôngtáicửởđơnvịbầucửTràVinhvàcóthểbịchínhquyềnThiệubắtnhưanhTrầnNgọcChâu,nênanhquyếtđịnhvượtbiênquaCampuchia,sangThụyĐiểnđịnhcưchođếnngày29-4-1975.AnhPhạmXuânẨnlàngườiđãkhuyênanhĐứcnênrờiđấtnướcvìcókhảnăng–theođánhgiácủaẨn–pheThiệusẽ“mầnthịt”anh.

TrởlạicuộcbiểutìnhtrướcHạnghịviện,lúcnàyanhHồNgọcNhuậnđanghộtốngbàNgôBáThànhvàchịTrầnThịLan.Cảnhsátchìmđangtìmcáchbắthaiphụnữnàybởihọkhôngđượchưởngquyềnbấtkhảxâmphạmnhưcácdânbiểu.AnhNhuậncũngđoánbiếtnguycơđangchờđợihọ,nênđưahaichịvàolánhmặttrongkhuvườncủakháchsạnContinental,nơicónhiềunhàbáonướcngoàitụtập.Anhhivọngvớisựcómặtcủagiớibáochí,bọncảnhsát

chìmsẽkhôngdámratay.Nhưngkhônglâu,chúngđánhhơivàbắtđầusiếtvòngvâychungquanhkhuvựchaingườiphụnữlẩntrốn,bấtkểsựcómặtcủacácnhàbáonướcngoài.AnhNhuậnphảitínhgiảiphápkhác:tìmcáchđưabàThànhvàchịLanvàobêntrongHạnghịviện,họamaytạiđâycảnhsátmớichịubótay.NhưngkhianhNhuậnvừađưahaingườibăngquađường,hướngvềphíaHạnghịviện,thìtứcthờimộtchiếcxeJeepậptới,kèmtheolàmộttrậnmưalựuđạncaykhiếnanhNhuậnchẳngnhìnthấygì.KhianhbìnhtĩnhlạithìbọncảnhsátđãnémhaichịlênxeJeepvàchởđirồi.

TheotôithìcácnhânvậttríthứcmiềnNamganlì,cósứcchịuđựnggầnnhưphithườngtrướcsựđànápcủanhàtùchếđộSàiGòntrước1975thìkhôngaibằngbàNgôBáThành.Ởtùbàvẫntiếptụchoạtđộngchốngchínhquyền.Hàngngàybàvẫnlàmbáonóitrongxàlimbằngbathứtiếng:Việt,Anh,Pháp.Đúnggiờlàgiọngbàvanglên,đọctintứcvàbìnhluậnchínhtrị,bấtkểsựđànápcủacáccaingục.Đểlàmimtiếngngườiphụnữnày,chúngnémvôivàoxàlim,rồitạtnướcvào.NhưngvớibàThànhvẫnchẳngănthuagì.KểcảkhibàbịđưaratòaánquânsựởbếnBạchĐằng(naylàđườngTônĐứcThắng),ngườibiệnhộchobàlàluậtsưVũVănMẫu,lúcấyđanglànghịsĩThượngnghịviệncũngkhônglaychuyểntháiđộchínhtrịcủabà.TrongcácnhânchứngmàluậtsưyêucầucómặttạitòacótôivàanhHồNgọcNhuận.ThếlàtôicódịpchứngkiếntậnmắtbàThànhđấutranhvớitòaáncủaThiệunhưthếnào.Vốntrướcđâybàcóbệnhsuyễn,nênbànhấtquyếttừchốiratòanhưmộtngườibìnhthường.Bàyêucầubácsĩriêngcủabàcómặtvàbàxuấthiệntrướctòatrêncáibăngca.Tòavừabắtđầulàmthủtụcthìcơnxuyễn-thậthưkhôngrõcũngbắtđầutấncôngbà.Rồicơnđautimdữdộinhưsắpsửacướpđimạngsốngcủabàkhiếnbácsĩcuốngcuồnglên,yêucầutòaphảingừngngayphiênxử.DĩnhiênluậtsưVũVănMẫutuyênbốthânchủcủaôngkhôngthểdựphiêntòatrongtìnhtrạngsứckhỏenhưthếnàyvàyêucầutòadờimộtngàykháckhithânchủôngcóđủđiềukiệnsứckhỏe.

Tronggiaiđoạnnàybàcónhiềuhìnhthứcđấutranhrấtđộcđáovàkiêncường.Trướckhibịbắt,bàThànhđãtừngdùngnhàmìnhđểhọpbáoquốctế,trưngbàytàiliệu,hìnhảnhchốngchínhquyền.

…KhiluậtsưNgôBáThànhchưabịbắt,ngườiômsáchvàtàiliệucủachịemphổbiếnchobáochínướcngoàivàchobạnbè,khôngaikháchơnchínhlàcôcongáicủachị(tênThiện)giỏicảhaisinhngữPhápvàAnh.ĐếnkhichịThànhbịbắtcầmtù,côcongáicủachịvẫntiếptụclàmngườiliênlạcvàphânpháttàiliệucủachịmộtcáchtíchcựcvàganlì.Mộtmìnhhaimẹconbà

ThànhcũnggópphầnlàmrungchuyểnchếđộThiệu.

Cũngcầnnhắclại,saukhiHiệpđịnhParisđượccácbênký,bàNgôBáThànhchínhthứctựnhậnmìnhlà“nhânviêndânsựThựcthểChínhtrịthứba”.TạicuộctiếptândodânbiểuKiềuMộngThutổchứctạinhàhàngContinentalngày8-10-1973“đểmừngngàytrởvềđờisốngtựdocủabàNgôBáThành”,bàThànhđãchoàngquangườimộtdảibăngxanhthêuchữtrắng“Thựcthểchínhtrịthứba”vàphíasaulưngcóghi“PhongtràophụnữViệtNamĐòiQuyềnSống”.TôicómặttrongcuộctiếptânnàycùngluậtsưTrầnNgọcLiễng,giáosưLýChánhTrung,cụĐặngVănKý,linhmụcPhanKhắcTừ,linhmụcNguyễnNgọcLan,cácdânbiểuHồNgọcNhuận,PhanXuânHuy,TrầnVănTuyên,NisưHuỳnhLiên,HòathượngThíchPhápLan,giáosưNguyễnVănTrungv.v…

Saukhiđấtnướcthốngnhất,năm1991,tôitổchứccuộctriểnlãmtranhsơndầucánhântạiGallerieTràngTiềnHàNội.MộttrongnhữngngườikháchkhábấtngờcủacuộctriểnlãmchínhlàbàNgôBáThành,lúcbấygiờlàđạibiểuQuốchộicủanướcCộnghòaXãhộiChủnghĩaViệtNam.Chúngtôivuimừnggặplạinhau.SaubaonhiêuthăngtrầmtạimảnhđấtSàiGònđầybiếnđộngvàtrắctrở,cólúctưởngrằngthếhệmìnhmãimãikhôngbaogiờđượcnhìnthấyđấtnướcthốngnhấtthếmànaycódịphộitụngaytạithủđôđấtnước,quảthậtvớitôikhôngkhácmộtgiấcmơ.SauđóchịThànhdànhchotôithêmmộtbấtngờkhác:chịquyếtđịnhmuamộtbứctranhcủatôilàbức“BếnCảngNhàRồng”theophongcách“bántrừutượng”,giá500USD.Chịnói:“Tôicóhailýdomuatranhcủaanh:ThứnhấtvìtôimuốnủnghộmộttríthứcSàiGòn,thứhaitiềnnàytôicóđượcdodịchmộtquyểnsáchluậtcủaViệtNamratiếngMỹchứbìnhthườnglàmgìtôicóđôlađểmuatranh”.NămsautôitrởraHàNộiđượcchịmờidùngcơmtạinhàriêng.Tựchịlàmbếp.Trongphòngkháchchậthẹp,bứctranhcủatôichiếmmộtvịtrítrangtrọng.

TuyhoạtđộngtạiSàiGòn,nhưngsaukhiđấtnướcthốngnhất,chịThànhsốngluôntạiHàNội.ChịyêuHàNộivàthíchhợpvớiđờisốngchínhtrịởthủđô.TrởlạivớicáchìnhthứcđấutranhđadạngcủangườiSàiGònchốngchếđộThiệutrước

1975khôngthểkhôngnhắcđếnmộthìnhthứcrấtđộcđáo:xuốngđườnglàmbáonói.Aicósángkiếnđầutiênvềhìnhthứcđấutranhnày:dânbiểuHồNgọcNhuậnhaylinhmụcNguyễnNgọcLan?Hoặccảhaikểrằnganhđãlấysángkiếntừnhữngchiếcxebándạo“mìBaConCua”(mộtloạimìănliền).

Tôixinkểchuyếnđilàm“báonói”ởMỹThovàCầnThơgồmchịKiềuMộngThu,nhàthơnhàbáoCungVăn,nhàbáotrẻMỹJohnSpragens,dânbiểuHồNgọcNhuận…

Thờiđiểmdiễnracáccuộc“báonói”làsaukhiôngThiệutáicửtổngthốngtrongcuộcbầucửđộcdiễn,HộinghịParisđãcósựthươnglượngtíchcựcgiữapháiđoànHàNộivàWashingtonn.Sángsớm,chúngtôihẹnnhauởmộtđịađiểmbímậtđểxuấtphát.Tôinhớ,ngoàichúngtôicòncóanhTriệuQuốcMạnh(lúcđóđanglàchánhbiệnlýtòaánGiaĐịnhcủachếđộSàiGòn),KỳNhân(phóngviênảnhtựdo,nhưngkỳthậtlàmộtphóngviênViệtcộng!)vàhailinhmụcNguyễnNgọcLanvàChânTín.Lúcxuấtphát,hailinhmụccảitrangngườithườngđểtránhconmắttheodõicủacảnhsátchìm.NhưngchiếcôtôcủaanhNhuận,chởcảđoàn,trựcchỉmiềnTây,sắpđếntỉnhMỹThothìđộtngộtdừnglạimộtcănnhàxưanằmsátquốclộ(hìnhnhưthuộclàngTânHộiTây)lànhàcủachamẹanhNhuận.TạiđâyhailinhmụcLanvàChânTínmặctrởvàochiếcáolinhmụccủamình.Trongchiếnlượcđốiphóvớilựclượngcảnhsátởtỉnh,haivịtínhtoánrằngcảnhsátsẽlúngtúngtrướccáclinhmục.Màthậtthế,đốidiệnvớicáclinhmụcmặcáođen,cảnhsáttạiMỹThotỏralúngtúngthậtsự.

ChiếcxeđếnMỹThovàolúc9giờsáng,bấygiờchợMỹThovẫncònbuônbánđôngđúc.Chiếcxeđậungayởđầuchợ.Mọingườinhảyxuốngxetrongchớpmắt.Máyphátđiệnhoạtđộngcấpkỳ,loaphóngthanhhướngvềphíachợ.Tôilàngườixungphong“phátthanh”trước.Trongkhitôibáocáo,đồngbàotụlạicànglúccàngđông.TôinóivềnhữngtintứctrongnướcvàthếgiớibịchínhquyềnThiệubưngbítvàsauđólàbìnhluậnvềtìnhhìnhhộiđàmParis,kêugọiđồngbàocùngthamgiađấutranhchohòabình,còncácthànhviênkháctrongđoànlàmcôngviệcpháttruyềnđơnchođồngbào.CảnhsátMỹThoquábấtngờkhôngkịpphảnứngngay.Chúngtôi“phátthanh”đượchơn10phútthìcảnhsátmớirầmrộkéođến.Hômđólàmộtsángchủnhất,trưởngtycảnhsátMỹTholàtrungtáĐỗKiếnNâu(emcủađạitáĐỗKiếnNhiễu,đôtrưởngSàiGòn)vềSàiGònthămgiađìnhnêncảnhsátMỹThonhưrắnkhôngđầu,chẳngbiếtphảiđốiphórasaovớinhóm“báonói”gồmcảlinhmục.Cónênmạnhtayđànápkhông?Haychỉcầncôlậphọvớiđồngbào?Cuốicùngthìđámcảnhsátchọngiảiphápthứhai.Mặtkháchọcũnglúngtúngtớisựhiệndiệncủamộtnhânvậtkhôngbiếtlà“tahayđịch”:ôngtađứngtáchrakhỏinhómđang“phátthanh”vàpháttruyềnđơn,thỉnhthoảngquaylạiphíacảnhsát(đangvâythànhvòngtrònchungquanhchiếcxe)đưatayrahiệunhưchỉđạohọ:“Anhemcứđứngyênxemsao”.NgườiđóchínhlàbiệnlýTriệuQuốcMạnh,ngườicóthẩmquyềnđíchthựcchỉđạocảnhsát,nhưngthựcrađangđứngvềphíanhữngngườihoạtđộngchốngchínhquyền!Ôngcóthểbịcáchchứcnhưchơi.Mãisaunàykhicuộcchiếnhạmàn,ngườitamớibiếtông

tránhbiệnlýtòaGiaĐịnhđólàmộtđảngviêncộngsản!

KhicảnhsátcònđangchờchỉthịtừcấptrênthìchúngtôiđãnhảylênxerútđihướngngãbaTrungLương.Trênđườngđilạitiếptụcrảitruyềnđơn.NhưngđếnngabaTrungLương,ôtôkhôngchạythẳngvàoSàiGònmàrẽtrái,tiếptụcđixuốngmiềnTây.ÝđịnhcủachúngtôilàđếnCầnThơgâymộtcuộcnữa.

VìtrờisắptốilạiphảiquahaicáiphàbắcCầnThơvàMỹThuậnmớivềđếnSàiGònmàđiđêmcũngkhôngbiếtchuyệngìxảyra(CảnhsátlàmgìđóchúngtôirồiđổthừachoViệtcộngthìsao?)chonênđoànbáonóiquyếtđịnhngủlạiởCầnThơ.Sánghômsau,ănsángxongmớilênxetrởvềSàiGòn.KhichúngtôirờiTâyĐô,cảnhsát“đưatiễn”rầmrộnhưđưatiễnđoànnguyênthủquốcgia.Xecảnhsátchạytrướcchạysauhúcòiinhỏi.HọđưachúngtôiđếnbắcCầnThơ,thởphàonhẹnhõmkhithấyôtôcủachúngtôiđãlênphà.CảnhsátCầnThơcoimìnhđãlàmxongphậnsự.BênkiabờthuộctráchnhiệmcủacảnhsátVĩnhLong.Tâmtrạngcủatôilúcđólàcoinhư“thuacuộc”ởCầnThơ.Quangcảnhtrênphàthậtrộnrịpvớimấytrămconngườilàhànhkháchcủabốnchiếcxeđòvàhaixedulịch,chưakểchiếccủachúngtôi.Nhìnsốngườiđôngđúcấy,trongđầutôilóelênmộtýnghĩ:đâymộtnơilýtưởngđểlàm“báonói”.TôiliềnbànvớianhNhuậnvàlinhmụcLan.Haianhtánđồng.Thếlàmáyphátđiệnlạinổtrướcsựngơngáccủahànhkháchtrênphà.Tôicầmngaymi-crô,nhảylênđứngtrênđầuxevàbắtđầunóichuyệnvớibàconvềtìnhhìnhđấtnước,vềhộiđàmParisv.v…Cácthànhviênkháctrongđoànlạipháttruyềnđơnbươmbướm.CảnhsáttrênbờCầnThơbắtđầuđoánđượcchuyệngìxảyratrênphà,nhưngđãquátrễđểralệnhphàquaytrởlại.

Khiphàsắpđếnbờbênkia,chúngtôidẹptấtcảđồnghề.Cảnhsátởhaibênbờchắcchắncóliênlạcvôtuyếnvớinhau,chonênxuốngphàchúngtôilạiđược“đón”rấtlongtrọng.Lạicáicảnhxecảnhsátchạytrướcchạysauxechúngtôi,còihụinhỏi.NhưngđếnBắcMỹThuận,cácxecảnhsátlạidừngởbờbênnày,cũngcoinhưmìnhđãlàmxongphậnsự.Phàrờibếnđượcmộtkhoảngcáchantoàn,nghĩalàkhôngthểralệnhquaylạibờ,đoànbáonóicủachúngtôilạihoạtđộng.ChuyếnđiđóđượcphóngviênnhiếpảnhKỳNhânghilạihìnhảnhđầyđủ.Khôngbiếtsaunàyanhcógiữđượchìnhảnhđóhaykhông?

Cũngtrongchuyếnđinàytôicómộtpháthiện:đồngnghiệpvàlàngườibạncủatôi,nhàbáo–nhàthơCungVănđúnglàcóquanhệvớicộngsản.Trênđườngđi,khianhNhuậnláixe,tôingồiphíasauvớiCungVăn.Anhđãđọcbàithơ“Thămlúa”củanhàthờTrầnHữuThungcho

tôinghe.ĐọcxongbằngcáigiọngĐàNẵngquenthuộc,anhnóithêm:“BàinàyđoạtgiảithưởngVacxava”.TrướcđâykhitôinóivớianhCungVănrằngcácbài“Văntếsống”củaanhtrênbáoĐiệnTínchắclàdo“ởtrỏng”đưarachoanh,tôichỉnóiđùa,nhưngđồngthờicũngmuốnngầmnóivớianhrằngtôihiểu“khuynhhướngchínhtrị”củaanh.NhưngsauchuyếnđilàmbáonóiđóthìtôiquảquyếtCungVănlàngườicóquanhệ“ởtrỏng”thật!

Kiểuxuốngđườnglàm“báonói”–nhưchuyếnđiMỹThovàCầnThơấy–thờigiansaukhiHiệpĐịnhParisđãkýkếtchúngtôimangtậnraHuếđể“diễn”rấtthànhcôngngaytạichợĐôngBa.

15.BútThần:TờbáocuốicùngtôilàmchủbútTínhchung,trướckhitôilàmtờBútThần,tôiđãđứngtênchủnhiệmkiêmchủbúthainhật

báo(SàiGònTânVănvàTiếngNóiDânTộc),chủbútmộttuầnbáo(BuổiSángdoôngMaiLanQuếlàmchủnhiệm)vàmộtnhậtbáo(ĐiệnTín),còncộngtácvớitưcáchphóngviênthìvớibốntờ:báothểthaoĐuốcThiêng,nhậtbáoThanhViệt,tuầnbáoBìnhMinh,nhậtbáoBuổiSáng(thờiôngNguyễnVănMạilàmtổngthưkýtòasoạn).

TờBútThầndoanhNguyễnVănPhươnglàmchủnhiệm(nóitheothờiđóanhlàngườiđứngtênmanchette).TêntờbáodoanhPhươngchọntừtrước.TôilàngườimướnmanchettecủaanhsaukhitôingưngkhaitháctờĐiệnTín.AnhPhươngnhậnmộtsốtiềnhàngthángkhôngnhiều,chỉhơnphóngviênchútít.Nhưnganhđãđicùngvớichúngtôisuốtthờigiantồntạicủatờbáo,chođếnkhinóbịrútgiấyphépxuấtbản.Phảiliêntụchầutòavớitưcáchchủnhiệm,vìbáoliêntụcbịtịchthâu,anhPhươngkhôngbaogiờthanphiềnhaytỏrasợhãi.NgàyrasốcuốicùngtôiviếtmộtxãluậncủatôitốcáoquyếtliệtchínhsáchbáochícủatổngthốngNguyễnVănThiệu.

LúclàmtờBútThần,tôiđã‘‘tẩychay’‘quốchộiSàiGòn,khôngcòndựcácphiênhọpcủaHạnghịviệnvàmởmộtquánăntrênđườngTrươngĐịnh,trướccửacôngviênTaoĐàn,sátbêncơquanPX–mộtsiêuthịdànhriêngchonhânviênvàlĩnhMỹ,giaodịchbằngđồngđôlađỏchỉđượcsửdụngtạimiềnNamViệtNam.Đóquánănđầutiênmàvợtôi,NguyễnThịQuỳnhNga–làmchủ.

Mộtsángđứngtrướcquán,tôinhậnramộtngườicaogầy,miệngmómxọmngồiđánhcờdướimộtgốcmetrênlềđường.ĐólànhàbáoTôNguyệtĐình(tênthậtNguyễnBảoHóa),tácgiảcuốntiểuthuyếtđượcrấtnhiềungườiđọcvàonhữngnăm50:“Bộáocàsađẫmmáu”.Khitôimớigianhậplàngbáo,cònlàmộtphóngviêntậpsựởhaitờbáoThanhViệtvàBìnhMinh(năm1963-1964)tôiđãcócơhộilàmviệcchungvàhọchỏivớibácĐình(tôigọiôngĐìnhbằngbácvìtuổiôngĐìnhlớnhơnchatôi).TánhtìnhbácĐìnhrấthiềntừ,kínđáonhưngvuivẻ.Tôinhớmãinụcườimómxọmvàhồnnhiêncủaông.

Tôibướcrakhỏiquánvàđilạichỗông.Khiđứngsátbênôngtôilấytaykhềunhẹ.Khôngphảivìquámêđánhcờmàôngkhôngthấytôiđếngần.Thậtsự,tuyngồicóvẻchămchúđánhcờnhưngôngquansátchungquanhvàtừxarấtkỹ.Khitạmngưngchơicờ,bướcramộtmìnhnóichuyệnvớitôi,ônghỏinhỏ:“CóviệcgìkhôngôngChung?”.Đãnhiềungàynay,tôicóýđịnhchođănglạitiểuthuyết“Bộáocàsađẫmmáu”trêntờBútThầndướihìnhthứcmột“feuilleton”,tứctruyệnđăngnhiềukỳ.Truyệnnàyđănglạivẫn“ănkhách”,nhưngmặtkháccũnglàcáchgiúpthêmthunhậpchoông.Ônglạinói:“Tụinóđangtheodõitôi.ÔngChungnênxemlạicótiệnchotờbáohaykhông?”.Tôitrảlời:“Báccứyêntâm,đólàviệccủatôi”.Vàsauđóchuyện“Bộáocàsađẫmmáu”xuấthiệnlạitrêntờBútThần.

TờBútThầntồntạichỉđượcnửanămthìphảiđóngcửadosắcluậtbáochí007/72củachínhquyềnThiệubanhànhvớimụcđíchhếtsứcrõrànglàtiêudiệtcáctờbáođốilập,chỉduytrìcáctờbáocủachínhphủ(tờDânChủ),củaquânđội(tờTiềnTuyến),vàcủađảngpháiđồngminhvớichếđộnhưtờBìnhMinh,saunàylàcơquanngônluậnchínhthứccủaPhongtràoCấpTiến.TờBìnhMinhrađờinăm1963ngaysaukhinhómtướnglãnhđứngđầulàDươngVănMinhlậtđổchếđộNgôĐìnhDiệm.TướngMinhvàVõVănỨng(chủnhiệmBìnhMinh)làbạncủanhau,từthờiôngMinhcònlàthủmônđộibóngđáThủDầuMột(bâygiờlàBìnhDương),cònôngỨnglàôngbầuđộinày.Giaiđoạnđầu(1963-1964),tôicóthamgiatờbáo,lúcđótờBìnhMinhcómộtlậptrườngtiếnbộ.Donhữngnămsaunàykhôngcóliênlạcgìvớiông,tôikhôngbiếtlýdogìôngthamgiachínhtrịvàcótêntrongbanlãnhđạocủaPhongtràoCấpTiến,thựcchấtlàđảngTânĐạiViệttrướcđây(lãnhtụcủađảngnàylàgiáosưNguyễnNgọcHuygiảngdạytạiHọcviệnquốcgiaHànhchánh).

Sắcluật007/72bắtbuộcmỗitờnhậtbáophảiđóngkýquỹ20triệuđồng(lúcấytươngđương47.000USD),cònbáođịnhkỳthì10triệu.Nếukhôngnạpđủsốtiềnđó,thìtờbáobịrútgiấy

phép.Luậtcóđiềukhoảnưuđãiđặcbiệtchonhữngtờbáothuộccácđảngpháiđượcchínhquyềncấppháilai(tứcchophéphoạtđộng).Cácđảngpháihợpphápnày,đươngnhiênthânchínhquyền,báocủahọchỉđóngphânnửatiềnkýquỹ,10triệuđồng(nhưtờBìnhMinh).Cáctờbáocóđủtiền,đóngkýquỹtạiTổngnhaNgânkhốtrongmộttrươngmụccólãi.Trươngmụcnàydochủnhiệm,chủbút,hoặcquảnlýđứngtêndànhđểbảođảmviệcthanhtoáncác“ngânhìnhánphí”vàtiềnbồithườngthiệthạichodânsựnguyêncáođịnhkỳtrongnhữngbảnántuyênxửliênquanđếnnhữngviphạmđiềukhoảnluậtnày.ÔngtổnggiámđốcNgânkhốsaukhinhậnđượcbảnán,đươngnhiênkhấutrừsốtiềnkýquỹ.Sốtiềnkýquỹphảiluônluônđầyđủtheoluậtđịnh.KhisốtiềnkýquỹbịkhấutrừthìngaysaukhinhậnđượcthôngbáocủatổnggiámđốcNgânkhố,tờbáophảiđóngthêmchođủsốtiềnkýquỹtrongthờihạn15ngày.Nếukhông,tờbáobịcoinhưtựđìnhbản,hoặccơsởpháthànhbịcoinhưtựýngưnghoạtđộng.Nếutiếptụchoạtđộngsẽbịtruytố.

Ngoàisắcluật007/72cònquiđịnhtờbáonàobịtịchthulầnthứhaidocóbàiviphạmanninhquốcgiavàtrậttựcôngcộngsẽbịđóngcửavĩnhviễn(trướckhicóluậtnày,chẳnghạntờĐiệnTínlúctôilàmchủbút1970-1971,mỗituầnítnhấtcũngbịtịchthumột,hailần;ratòachỉbịphạtmiệngvàtờbáochẳngđóngphạtđồngnào!).Cóvàiconsốthốngkêđángchúýnhưsau:từvụxửđầutiêntheosắcluật007/72(tờbáobịđưaraTòaánQuânsựMặttrậnBiệtkhuthủđôđầutiênlàĐiệnTínngày18-8-1972)chođếnhếtnăm1973cótấtcả228vụtịchthuvàtruytốbáochí.Trướcđókhichưacósắcluật007/72,từtháng12-1969đếntháng8-1972cóđến5.000vụ“viphạmluậtbáochí”cũ(luật019/69).

TheodõiphiênđầutiêncủaTòaánQuânsựMặttrậnxửtờbáoĐiệnTín,chiếutheoSắcluật007/72,cóthểthấyphầnnàosựvậnhànhcủatòaánlúcđótrongmộtvụánbáochí.TờĐiệnTíndoêkípmớiphụtráchnộidunggồmcácanhHồNgọcNhuận,DươngVănBa,LýChánhTrungvớitiềnđóngkýquỹdomộttưsảntrongngànhinấnhỗtrợ.

LýdoĐiệnTínbịđưaratòa:viphạmanninhquốcgia.Ngày18-8-1972nhậtbáoĐiệnTínđăngtảimộtthốngkêvềtrọnglượngvàsốbommàcácphicơMỹđãnémxuốngĐôngDươngvàViệtNam.TheotàiliệuấysốlượngbomđượcsửdụngởđâynhiềuhơncảsốlượngbommàMỹsửdụngtrongđạichiếnthếgiớithứhai.BộnộivụyêucầuCôngtốviêntruytốtờĐiệnTín.Tộidanhtrongvụtruytốnàylà‘‘phổbiếntintứcvàtàiliệucóthểphươnghạiđếnanninhquốcgia’‘(viphạmđiều28đoạnatrongsắcluật007/72).Sauđâylàtườngthuậtphiêntòadocácbáolúcđóghilại:

‘‘Phiênxửbáochíđầutiêntrướctòatheosắcluật007/72diễnralúc9giờsángngàythứsáu22-9-1972.ChủnhiệmkiêmchủbútĐiệnTínlànghịsĩHồngSơnĐôngdocótưcáchnghịsĩnênđượchưởngquyềnbấtkhảxâmphạm,vìvậybàquảnlýcủatờbáophảithaymặtchủnhiệm,bịcoilà‘‘chánhphạm’‘.

Câuhỏiđầutiêncủatòalà:‘‘QuảnlýnhậtbáoĐiệnTín,bàcókiểmsoátbàivởtrướckhichoinkhông?”.Bàquảnlýtrảlời:‘‘Tôichỉbiếtlovềtiềnbạcchotờbáo,khôngcóthẩmquyềnkiểmsoátbàivởcủatòasoạn”.TòamờiđạidiệnbộNộivụraxácnhậncóyêucầutruytốnhậtbáoĐiệnTínhaykhông.VìđạidiệnbộNộivụchorằngsốlượngbomphicơMỹdộixuốngViệtNamlàconsốquálớn,nhậtbáoĐiệnTínphổbiếnconsốđógâyhoangmangchodưluận,làmphươnghạichoanninhquốcgia.TòahỏibộNộivụcóconsốnàođểsosánhhoặclàmmứcđolườngsựquáđáng,bộNộivụtrảlờikhôngcó.Tòahỏixuấtxứtàiliệuđượcđăngtải.Tráivớidựđoáncủanhữngngườicómặt,báoĐiệnTínkhôngdựavàođiều22quichếbáochí(đượcSắcluật007thừanhận)đểtừchốitrảlờicâuhỏinàymàluậtsưthaymặttờbáoxuấttrìnhbảnchínhtàiliệuxuấtxứtừViệnĐạihọcCornell(HòaKỳ).Tòahỏiủyviênchínhphủcóýkiếngì.Vịnàytrảlời:

‘‘Tàiliệucóthậtnhưngphổbiếncóhạichoanninhquốcgia”.

TranhluậntrướctòavàbiệnhộchonhậtbáoĐiệnTín,luậtsưBùiChánhThờinêulênbaphảnbiệnquantrọng:

a)Tranhluậnvàitròcủangườiquảnlý

Aicũngbiết,trongmộtnhậtbáo,chịutráchnhiệmvềbàivởlàchủnhiệmhaychủbút.Đólàbànvềphươngdiệnlýthuyết.Trongthựctế,thưkýtòasoạnđảmnhậncôngviệcấy.Khôngmộtnhậtbáonàotrênthếgiớiđểngườiquảnlýkiểmsoátbàivở.Vaitròthuầntúycủaquảnlýlàđiềuhànhtờbáovềmặthànhchánh.Bắtngườiquảnlýchịutráchnhiệmvềbàivởlàmộtđiềuvôlý.

b)Nguyêntắccábiệtcủahìnhphạt.

Theonguyêntắctổngquátcủaluậthìnhthìchỉcóhànhvilàbịtrừngphạt.Cánhânkhôngcóhànhviphạmtộithìkhôngthểbịtrừngphạt.Từđiểmnàytađitớimộtnguyêntắclớnhơnnữalàsựcábiệtcủahìnhphạt.ViênquảnlýnhậtbáoĐiệnTínkhôngcóhànhđộngphạmtộilạibị

coilàchánhphạm.

c)Yếutốphổbiến

BiênbảncủabộNộivụcóghirõlàtịchthubáoĐiệnTíntrênmáyin.Sốbáođềngày16tháng8năm1972nhưngbịtịchthutấtcảtrongbuổichiềungày15tháng8năm1972.NhưvậykhônghềcóyếutốphổbiếnđểbuộctộinhậtbáoĐiệnTíntheođiều28đoạnaSắcluật007/72ghilại(dùngbáochíphổbiến).

Cầnphảinhắcnhởởđâylàluậtbáochí1881củangườiPhápđãsửađổivàonăm1945cóghirõ:“Muốnviếtgìthìviếtnhưngnếuchưaphổbiếnthìvẫncònnằmtrongtưtưởng,dođóchưathànhtộiphạmvàkhôngthểbịtrừngphạt”.Ngườilàmbáomongmuốnđượcnghegiảithíchthếnàolàgâyhoangmang,thếnàolàpháhoạianninhquốcgia,nhưngsựgiảithíchđókhôngbaogiờcóđược.Điềunàycóthểlàmnhàbáonghĩrằngđâylàtrườnghợp‘‘ngườitatịchthutrướcrồitìmlýdotruytốsau”.Đểkếtluận,luậtsưBùiChánhThờixintòathabổngchonhậtbáoĐiệnTínvàchiếuđiều20sắcluật007/72,luậtsưThờixinphảntốtrướctòađểđòibồithường1.000.000đồngthiệthại.

Vềđiểmnàyủyviênchínhphủtrảlời:

“TheovănbảntổchứccủaTòaánQuânsựMặttrậnthìtòanàykhôngcóthẩmquyềntruyềnbồithường”.

Saukhingheủyviênchínhphủbuộctộigắtgao,tòanghịánvàtrởratuyênán:phạtquảnlýtờnhậtbáoĐiệnTín01nămtùởvà1.000.000đồngtiềnvạ.

TranhluậnqualạicóvẻdânchủnhưngthựctếtòaánvẫnnằmtrongtaycủachếđộThiệuvàkhituyênándứtkhoáttheoýmuốncủachínhquyền.

Sắcluật007đượcôngThiệukýngày5-8-1972khiếncho16tờbáongàyvà15tờbáođịnhkỳphảiđóngcửa.

VềphầntôivớitờnhậtbáoBútThần,dĩnhiênkhôngđàođâurasốtiềntươngđương47.000USDđểđóngkýquỹ,duytrìcôngcụđấutranhcủamình.Phẫnnộ,uấtứcnhưngcũngđànhchịu.TôicùngdânbiểuNguyễnHữuChungtổchứchọpbáotạitrụsởHạnghịviệntốcáotổngthốngThiệuđangdùngbàntaysắtsiếtchặtbáochívàbópnghẹtdânchủ.Mặtkháctôikhông

thểchờngàyhếthạnxuấtbảntờBútThần(theoluật007)vàchấpnhậnlệnhđóngcửatờbáomộtcáchngoanngoãn.TôiquyếtđịnhđóngcửaBútThầntrướcngàyhếthạn,đánhlạchướngchínhquyềnvàtổchứcmộtsốbáocuốicùngvớibàixãluậnnẩylửalênánchếđộ.TheoluậtlúcấycácbáophảinộplưuchiểuvàđưalênBộthôngtinkiểmduyệtđầugiờchiều(2giờ)rồihaitiếngđồnghồsaumớiđượcpháthành.Tuynhiênthườngcácbáovừanộplưuchiểulàpháthànhngay,phòngngừatrườnghợpbịtịchthuthìcũngthoátrakhỏitòasoạnmộtsốlượngbáokhálớnrồi.TrongtrườnghợpbịkiểmduyệtnhiềuchỗthìđiềuchỉnhngayvàchoinlạimộtsốlượngbáotượngtrưngđểnộpchoBộthôngtinđợthai.Nhữngchỗbịkiểmduyệt,đụctrắng,tòasoạnphảiinthêmvàođóhàngchữviếttắt:TYĐB,cónghĩa‘‘Tựýđụcbỏ”.ĐâylàchuyệnlàmrấtkhôihàicủaBộthôngtinbởikhôngcóđộcgiảnào(kểcảbáochínướcngoài)lạikhôngbiếtrằngnhữngchỗbịđụcấylàdolệnhcủaBộthôngtinchứcóbáonào…tựýđụcbỏđâu!

NgàyBútThầnrasốcuốicùng,tôichoinbáorấtsớm.Chưađinộplưuchiểu,tôichobáopháthànhluônlúc12giờchưa.Khilệnhtịchthuđếnthìtrongnhàinchẳngcòntờbáonào.Hàngchụccảnhsátậpvào,lúcsoáttứtung.Khôngcònbáođểtịchthu,họtịchthunhữngbảnchìcònnằmtrêncácmáyin.MộtnhómtruyềnhìnhMỹ,dotôiđiệnthoạimời,cómặtđúnglúcđểghinhậncảnhtịchthubáovàcũnglàsựphảnkhángcôngkhaiđầutiêncủabáochíđốivớisắcluật007/72củachínhquyềnThiệu.TôicònnhớkhitruyềnhìnhCBSphỏngvấntôibêncạnhmáyinthìchủnhàinđứnggầnđónhưmuốnnóiđiềugì.Tôinghĩchắcôngchủnhàinphảnứnglạitôivìđểchobáochínướcngoàivàonhàincủaôngmàkhônghỏiýkiếnôngvàôngsợrằngsẽbịchínhquyềngâykhókhănvềviệcnày.

Cuộcphỏngvấnvừakếtthúc,tôiliềnđếngầnông.Thậtlàmộtbấtngờ:ôngkhônghềphảnđốinhữnggìđangxảyramàcònbảotôi“Ôngdânbiểunhắchọnhớquaycáibảnghiệunhàin”.BảnghiệunhàinlàTườngAnh,nằmtrênđườngGiaLong(naylàLýTựTrọng),ngayởngãtưcắtngangbởiđườngThủKhoaHuânhướngtừchợSàiGònđilên.Ôngchủnhàinxuấtthânlàmộtcậubébánbáodạo,lớnlênlàmđạilý“báocổđộng”.LúcnàytạiSàiGòncóbahệthốngchínhpháthànhcácbáo:1.Hệthốngcổđộng,chỉpháthànhtrongSàiGònvớihàngtrămtrẻemnhỏômbáochạybánkhắpnơi.Đâylàhệthốngtiêuthụbáomạnhnhất,vàcũnghoàntiềnchocácbáosớmnhất(chỉmộthaingàysaukhibáopháthành).‘‘Trùm’‘hệthốngnàylàôngHaiChí.2.HệthốngĐôthành,cũngpháthànhchủyếutrongSàiGònnhưngquacácsạpbáocốđịnh.Cácbáothâutiềnthườngchậmhơn,khoảngmộttuần.ĐứngđầuhệthốngnàylàôngTưPaul3.HệthốngNamCường,pháthànhkhắpcáctỉnhmiềnNam.Thường15-20ngàysau,Nam

Cườngmớihoàntiềnchocácbáo.Ngoàibáo,NamCườngcònpháthànhsách.

ÔngchủnhàinTườngAnhđãlậpnghiệpbằngsứclaođộngcủamìnhtừmộtđứatrẻbánbáocổđộng.Saunàytôimớibiếttrongsốcácconcủaôngcóngườihoạtđộngtronghàngngũnhữngngườicộngsản.

TrongsốbáoBútThầncuốicùng,ngoàisựlênánsắcluật007/72dànhđộcquyềnrabáochonhữngkẻgiàucó-báochícủagiaicấptưbản–tôicòncómộttuyênbốtrongbàixãluận:vĩnhviễnkhôngcầmviếtnữa.Thếlàsaukhi“tẩychay”Quốchội–khôngđihọpnữa–tôi“tẩychay”viết!Cùngmộtlúctôimấtđihaidiễnđànđấutranh.Nhiềunămsaunhìnlại,tôivẫnkhôngbiếtmìnhcónhữngquyếtđịnhđóđúnghaysai.Nếuxétvềmặtáplựcchínhtrịtứcthời,dĩnhiêncácquyếtđịnh“tẩychay”quốchộiđểphảnđốicuộcđộcdiễncủaôngThiệuvàtựđóngcửabáođểtốcáosắcluật007/72đềucótácdụng.NhưngtínhđườngdàithìtiếptụchoạtđộngtrongQuốchộivàtìmcáchduytrìtờbáovẫncólợihơnchăng?

Từcuốinăm1972,tôichỉcóhaihoạtđộngđểtiếptụcnuôidưỡngtinhthầncủamình:dựcácbuổihọphàngtuầnvàongàythứsáutrongnhómDươngVănMinhvàthamgiacáccuộcxuốngđườngdoanhHồNgọcNhuậnchủxướng.

Nhưngcuộcxuốngđườngmàtôisắpkểlạisauđây–“Ngàykýgiảđiănmày”–thìkhôngdoanhNhuậnnhúngtayvàomàthuộc4tổchứcbáochíởSàiGònđứngratổchức:Hộichủbáo,NghiệpđoànkýgiảNamViệt,NghiệpđoànkýgiảViệtNamvàHộiáihữukýgiả.CũngcầnnóiquavềhaiNghiệpđoànkýgiảNamViệtvàViệtNam.NghiệpđoànkýgiảNamViệtđượcthànhlậptrước,trướckhicóHiệpđịnhGenève1954.CáchộiviêngồmtấtcảcácnhàbáohoạtđộngtạiSàiGòn.Sau1954,nhiềunhàbáomiềnBắcdicưvàoNamxuấtbảnnhiềutờbáomớivàthànhlậpNghiệpđoànkýgiảViệtNam.CómộtsựkhácbiệtngấmngầmgiữagiớicầmbúttạiSàiGònvàgiớicầmbúttừmiềnBắcdicưvào.CáckýgiảSàiGònđasốcótháiđộchínhtrịhoặcđộclậphoặcchốngchínhquyền,rấtnhiềutrongsốhọlànhữngcựukhángchiến,khôngkểmộtsốkhôngítđanghoạtđộngbímậtchocộngsản.TrongkhiđóđasốkýgiảtừmiềnBắcvàonăm1954đềucólậptrườngchốngcộngvàủnghộchínhquyền,từthờiNgôĐìnhDiệmchođếnNguyễnVănThiệu.Trước‘‘Ngàykýgiảănmày’‘,haiNghiệpđoànkýgiảNamViệtvàViệtNamhầunhưkhônghợptácvớinhau.Chínhdosựrađờicủasắcluật007/72đãlàmhọxíchlạigầnnhau.Nhưngsâuxahơn,sựđoànkếtgiữahaiNghiệpđoàncònxuấtpháttừtìnhhìnhsuysụpuytínvàthếlựccủachínhquyềnThiệuvàocuốinăm1974.Khisắcluật007/72

đượcbanhànhvàonăm1972,đólàthờiđiểmquyềnlựccủatổngthốngThiệuđượccủngcốmạnhmẽnhất.Ôngtadùngbàntaysắtđểkiểmsoátbáochí(trướcđóngày11-5-1972,tổngthốngThiệuđãbanhànhlệnhthiếtquânluật).NhưngsaukhiHiệpđịnhParisđượckýkếtngày27-01-1973,chínhquyềnThiệuyếudần.CáclựclượngchốngcộngtạimiềnNamhiểurằngMỹđangchuẩnbịbỏrơichínhquyềncủaThiệunênsựđiềuchỉnhlạitháiđộchínhtrịvàgiữmộtkhoảngcáchnàođóđốivớichínhquyềnlàcầnthiết.NhữngngườiủnghộNguyễnVănThiệuđanglầnlượtbỏông.

“Ngàykýgiảđiănmày”làcuộcxuốngđườnglớnnhấtvàđượcquầnchúngcôngkhaiủnghộđôngnhấttrongthờikỳchốngMỹvàchínhquyềnThiệu.Vềmặtcôngkhai,cuộcxuốngđườngnàynhưđãnóicóbốntổchứcbáochíkhởixướng,nhưngchỉcầnnhìnvàonhữngnhânvậtdẫnđầucuộcbiểutìnhthìbiếtaiđứngsaulưngsựkiệnlịchsửnàycủabáochímiềnNam:ngoàichủtịchNghiệpđoànNamViệtNguyễnKiênGiang,cácnhàbáolãothànhnhưNamĐình(chủbáoThầnChungvàsaulàĐuốcNhàNam),TrầnTấnQuốc(chủnhiệmtờTiếngDộiMiềnNamvàlàngườikhởixướnggiảiThanhTâmcảilương)còncónhàvăn–nhàbáoTôNguyệtĐìnhtứcNguyễnBảoHóa,nhàbáoVănMại(cựutổngthưkýtòasoạnbáoBuổiSáng),QuốcPhượng,nhàthơ–nhàbáoKiênGiangHàHuyHàđềulàcánbộcộngsảnchínhcống!

ChínhquyềnThiệuđãbiếttrướccuộcxuốngđườngnàyvìtronglàngbáocókhánhiềukýgiảgiả,kýgiảchỉđiểm,kýgiảlàmviệcchotrungươngtìnhbáo.Nhưngchínhquyềnvẫnkhôngngănchặnhoặcphávỡcuộctổchứcxuốngđường.Cuộcxuốngđườnglấyhìnhảnh“kýgiảănmày”đểtốcáosắcluật007/72đãkhiếnchonhiềukýgiảphảichịucảnhthấtnghiệpdonhiềutờbáobịđóngcửavìkhôngcótiềnđóngkýquỹ.ChínhvìvậynênmỗikýgiảthamdựcuộcxuốngđườngđềuđượcBantổchứcphátchomộtnónlá,mộtbịđệmcủangườiănxin(đeovàocổ)vàmộtcâygậy.Lựclượngchínhhỗtrợchocácnhàbáolàcácdânbiểu–nghịsĩđốilập,trongđócónhiềungườiđồngthờilànhàbáonhưanhHồNgọcNhuận,NguyễnHữuChungvàtôi.Cuộcxuốngđườngdiễnrangày10tháng10–1974,xuấtpháttừtrụsởcủaNghiệpđoànkýgiảNamViệt,nằmtrênđườngLêLợi,giápđườngTựDo(naylàđườngĐồngKhởi).LộtrìnhdựđịnhcủađoànbiểutìnhlàtuầnhànhtrênđạilộLêLợi,nhắmthẳngchợBếnThànhlànơicóđôngđảoquầnchúngchờđợi.NhưngngaytrướctrụsởNghiệpđoànkýgiảNamViệt,mộtrừngdàyđặccảnhsátdãchiếnánngữkhôngchođoànbiểutìnhvượtquađườngNguyễnHuệ.Tôicómặtcùngmộtsốdânbiểuvànhàbáolãothànhởhàngđầu,cũngnónlá,bị,gậy;chạmmặttrựctiếpvớihàngràocảnhsát.Vềphầnmình,tôichủtrươngdùngtìnhcảmvàsựthuyếtphụcđểđộtpháquahàngrào.Tôinóivớingườicảnhsátđứngtrướcmặttôivớicái

khiêntrechắnởgiữa:“Anhcónhiệmvụcủaanhlàngănchặnbiểutình,tôicónhiêmvụcủatôivớitưcáchđạibiểucủadân.Giữatôivàanhchẳngcóthùghétgì.Tôiđẩytới,anhđẩylùilạithìcósaođâu”.Thậtsựtrướccácnhàbáo,cácdânbiểu–nghịsĩvànghệsĩ–tríthứcrấthiềnlành,lựclượngcảnhsátcũngkhônghăngháilắmđểratayđànápnếuhọkhôngbịkhiêukhíchhoặckíchđộnglàmmấtđisựbìnhtĩnh.Dođókhiđámđông“kýgiảănmày”rướntớimộtcáchquyếtliệtlàhàngràocảnhsáttựvỡravàdòngngườibiểutìnhcuồncuộnđổrađạilộLêLợinhưdòngsôngđổrabiển.Ngườidânhaibênđườnghoanhôđoànbiểutình,nhiềungườihàohứngnhậpvàođoàn,nhấtlàthanhniênhọcsinh.ĐếnchợBếnThành,nhữngngườibuônbántrongchợàora“bốthí”cáckýgiảănmày,nhétvàobịcủachúngtôiđủthứbánhtráivàquàtặngkhiếnchohìnhảnhkýgiảđiănmàycàngđậmnét.TrênbáoĐiệnTínngày10-10-1974,anhLýChánhTrungghilạicảmtưởngcủaanhnhưsau:“Trongmộttiếngđồnghồ,từcôngtrườngLamSơnđếnchợBếnThành,rồitừchợBếnThànhvềcôngtrườngLamSơntôicócảmtưởngđangbềnhbồngtrôitrênbiển,bịcuốnrakhơirồiđưatrảvềbờ”.

CảhaiđàiVOA(TiếngnóiHoaKỳ)vàBBC(Anh)nhìnnhậnđâylàcuộcbiểutìnhlớnnhấtkểtừ3nămqua.

Tuynhiên,cuộcxuốngđườngcủakýgiảănmàyngày10-10-1974,dùrầmrộvàgâymộtảnhhưởnglớntrongdưluậnvẫndiễnrakháhòabình.Tráihẳnvớimàn‘‘hậukýgiảănmày”diễnratốihômđóvàngàyhômsau,‘‘chiếntranh’‘đãthậtsựnổragiữađoànbiểutìnhvàlựclượngcảnhsát,sựđànápkhôngnươngtayvàcócảmáuđổ.

Saukhiđoànbiểutìnhgiảitán,mộtsốanhemnhàbáovàdânbiểuluivềtrụsởcủaNghiệpđoànkýgiảNamViệtởđầuđườngLêLợi,đốidiệnvớitrụsởHạnghịviện(tứcNhàHátThànhPhố).Lýdotậphợptiếpởđâylàđểcanhgiữnhữngquàbiếunhậnđượctừquầnchúng.Điềumàanhemkhôngngờlàphíalựclượngcảnhsátbịkhiểntráchnặngsaucuộcbiểudươnglựclượngkhátựdocủacácnhàbáo,đangchuẩnbị‘‘chuộctội’‘.CảnhsátđặtbộphậnchỉhuydãchiếncủahọtrênlầunhàhàngRexngóxéoquatrụsởNghiệpđoànkýgiả.GiámđốccảnhsátĐôthànhTrangSĩTấnlàngườitrựctiếpchỉhuycuộcđànápnày.TôikhôngcómặttạitrụsởNghiệpđoànlúcđóvìphầnsaukhôngnằmtrongkếhoạchchung,màdomộtsốanhemtựbiêntựdiễn.

SángsớmhômsautôitrởvàoHạviệnmớihaychuyệnxảyrađêmqua.Thờiđóđâucóđiệnthoạicầmtayđểthôngbáochonhaunhữngsựkiệcbấtngờnhưthế.Anhemkể:lúcgiờgiới

thiệu,cảnhsáttậptrunglựclượng,từphíachợBếnThànhàotớitrụsởHạNghịViệnvàTrungtâmbáochí.Hàngràocủaanhemdânbiểumớilậprabịxébởimộttrậnmưadùicui.Nhiềuanhembịđánhrấtđau.NặngnhấtlàdanhdânbiểubácsĩĐinhXuânDũng,đơnvịBìnhThuận.AnhDũngcònbịcảnhsáttúmlôivànémlênxe,chởđimất.Anhemnhanhchóngtraođổivớinhau.AnhHồNgọcNhuậnđềnghị,nếuanhĐinhXuânDũngkhôngđượctrảvềtrướckhitrờisáng,thìtasẽmởđợttấncôngmớithật“bốclửa”.Tấtcảtánthành.ChiếcLaDalatđượcchấtđầymộtđốngvỏxecũvàmấycanxăng.Nếubịtấncông,anhNhuậnsẽláixephóngvàosânHạViện,rồisẽtínhtiếp…ChuẩnbịxongđâuđấythìcómộtchiếcxeJeepscảnhsátchạytớitrướctrụsởỦyban.Từtrênxe,anhĐinhXuânDũngbịnémxuống.Anhemvộichạyrakhiêngvô.

TôiđượcngheanhĐinhXuânDũngnóivớianhem“Tuiđãmổvàcứusốngchonhiềuđứatụinó,vậymàtụinóvẫnthẳngtayvớitôi.Chẳngcótìnhnghĩagì”.DânbiểuDũngtừnglàbácsĩquâny.Trênmặtvàtrongngườianhcónhiềuthươngtíchnhưngcũngkhôngquánặng.Anhem–khôngchịuthuaôngThiệuvàgiámđốccảnhsátTrangSĩTấn–đãnghĩrakếđộcđểđánhtrảlại,hoặcítracũngtạođượcmộtxì–can-đanđểhạuytíncủachínhquyềnThiệu.ThamgiavàokếhoạchnàycócácbácsĩgiámđốcvàphógiámđốcBệnhviệnSùngChính:BácsĩLêKhắcQuyếnvàbácsĩNguyễnVănMẫn(BácsĩMẫntừnglàthịtrưởngĐàNẵngtrongcuộcnổiloạntạimiềnTrungnăm1966củaquânđộivàPhậtgiáo).

BácsĩDũngđượcbímậtđưavàobệnhviệnSùngChínhrồitừđóđượcđưatrởlạiHạviệnbằngxecứuthươngvàtrênmộtbăngca.

XecứuthươngkhôngđưadânbiểuDũng(đượcbăngbókínmítnhưđangtrongtìnhtrạngnguykịch)thẳngđếntrụsởHạviệnvìlúcnàycảnhsáttậptrungrấtđôngtrênđườngTựDo,đốidiệnvớitrụsở.ChiếcxecứuthươngxuấthiệntừđườngHaiBàTrưng,ởphíasauHạviện,hoàntoànbấtngờ,khiếnchocảnhsátcanhchừngtrụsởHạviệnkhôngkịptrởtay.Mộtsốdânbiểuvànhàbáođượcbáotrướcđãtrựcsẵnởđó.Badânbiểu,trongđócótôi,cùngmộtnhàbáovộivàngkêvaivàokhiêngchiếcbăngcađivòngraphíatrướcHạviệnvàđặtxuốngngaytạitiềnsảnh.TrênthềmHạviệnnhìnthẳngconđườngLêLợidàiđếnchợBếnThànhkhôngthấybóngmộtngườidânthườngnào.Toàncảnhsátrằnrivàcảnhsátchìm.TrungtâmSàiGònlúcnàykhôngkhácmộtthànhphốma.TôiđoánbiếtgiámđốccảnhsátĐôthànhTrangSĩTấnđãđượclệnhthẳngtayđànáp,kểcảbáochínướcngoàinếutìmcáchquayphimcuộcbiểutình.Mấyhômtrước,tayquayphimngườiMỹcủahãngtruyềnhìnhCBSghihìnhcuộcđànápmộtsốnữsinhthamgiacuộcbiểutìnhđãbịcảnhsátchìmđánh‘‘bềhộiđồng’‘mộtcáchhết

sứcdãman,máyquayphimbịđậpnátcònbảnthânanhthìcácđồngnghiệpphảiđưavàonhàthươngcứucấp.

Biếtchuyệngìđangchờđợimình,nhưnganhemkhôngchùnbướcvàtiếnhànhgiaiđoạntiếptheocủakếhoạchđãđịnh:khiêngchiếcbăngcacóbácsĩDũngnằmtrênđóđếnTòaánSàiGòntrênđườngCôngLý(naylàNamKỳKhởiNghĩa)đểnằmvạđòicônglý.ĐoànbiểutìnhsẽtrựcchỉđạilộLêLợi,sauđórẽsangđườngCôngLývàtiếntớihướngTòaán.Tôilàmộttrongbốnngườikhiêngbăngca.Vàocáituổi34,chơiquầnvợtmỗingàykhôngdướibasetđơn,cóngàychơiđếnbốnset,sứckhỏecủatôicựctốt.KhiđoànbiểutìnhdichuyểnngangquabùngbinhNguyễnHuệ,thẳngxuốngđườngLêLợi,cảnhsátdànhaibênđườngvớiđầyđủbinhkhíchốngbiểutình,nàosúngphónglựuđạncay,lựuđạnói,khiên,gậyv.v…vẫnnhẹtaychoqua.Bọn“cảnhsátchìm”,mặtlầmlìlămletấncôngđámđôngbiểutìnhnhưngvẫnchờlệnh.Nhữngngườibiểutìnhngánnhấtlàbọnnày.ChúngđượcTrangSĩTấndùngvàonhữngviệcmàcảnhsátsắcphụckhôngthểhànhđộngcôngkhai!

KhiđoànbiểutìnhsắpsửađếnngãtưLêLợi–CôngLýthìlựclượngcảnhsátmớicanthiệpquyếtliệt.Bọncảnhsátchìmcũngđượctungvào.Chúngtấncôngtừmọiphía.Nàolựuđạncay,lựuđạnói,gậygộcv.v…ậpvàođoànbiểutình.Chúngkéonhữngcuộnkẽmgai“concertina”ra,đầutiênlàràoquanhđoànngườibiểutìnhđểngănchậndichuyển.Rồichúngsiếtvòngrào“concertina”mỗilúcmộthẹplạinhưkéolướibắtcátrongđìa.Tôivàanhemkhôngthểtiếptụckhiêngcáibăngcatiếnlênnữa,phảiđặtbăngcaxuốngđườngđểđốiphóvớidâykẽmgaikéogiăngtứphía.Mộtcuộnkẽmgai“concertina”kéosátvàochỗbăngca,gầnchạmvàomặtcủabácsĩDũngnhưngbácsĩDũngvẫnganlìbấtđộngnhưkhônghaybiếtchuyệngìxảyra.Cảnhsát“nắngân”bệnhnhânchínhtrị.ThấybácsĩDũngkhôngđộngđậy,chúngdừngtay.Đúnglúcđó,tôinghemộttiếng“huỵch”ởphíasau,quaylạithấylinhmụcLannằmsóngxoàidướiđất,ngườivắtnganglềđường,đầutrútxuốngmặtđườngcònhaitaythìbụmngay“chỗđó”.Anhvẫncònbìnhtĩnhđểthôngbáovớianhem“TụinóđánhtrúngDinhĐộcLậpcủatôirồi”.Tìnhhìnhđangcăngthẳngnhưnganhemkhôngthểníncườiđược.TôiđịnhđếnđỡchaLanlênthìbỗnglinhcảmcóchuyệnbấtthườngởsaulưng.Tôivộinhìnlạithìđúnglúcmộttêncảnhsátchìmcầmgậyđịnhtấncôngtôi.Tôitrừngmắtnhìnanhta“Anhđịnhđánhléntôià?Tôivàanhcóthùoángìvớinhauđâu?”.Dùngnhữnglờilẽnhưthếvớimộtcảnhsátchìmrõrànglàkhôngphùhợpnhưngnólạicótácdụnglàmhắntaphảikhựnglại.

ChaLanngườirấtgầy,cao1,66–1,67métvàchỉcânnặngkhoảng42-43ký,nhưngkhitham

giabiểutìnhthìhăngnhấtvàcũng“ănđòn”nhiềunhất.Trướckhibịđánhtrúng“DinhĐộcLập”,chaLanbịcảnhsátcủaThiệucho“nhảysóng”trêncạnngaytạicôngtrườngLamSơn,sátbùngbinhcóđàinướcnằmgiữangãtưLêLợivàNguyễnHuệ.ChaLanláichiếcxeôtôkiểu“concóc”–tôikhôngnhớhiệugì–đitừhướngchợBếnThànhđếnHạviện,nơiđôngđảoanhemtậphợpđểchuẩnbịmộtcuộcxuốngđường.NhưngôtôcủachaLanvừađếnđịađiểmtrênthìbịlựclượngcảnhsátchặnlại.Lúcnàycảkhuvựctrungtâmthànhphốđềucấmcácloạixevàngườiđibộqualại.Đườngvắngtanh.Nhữngngườilàmviệcởtầngtrêncáccaoốcxungquanhnúpsaucáccửasổnhìnxuống.

Saukhibuộcôtôdừnglại,cảnhsátyêucầuchaLanxuốngxe.NhưngchaLannhấtđịnhkhôngxuống.Họđịnhlôianhxuốngxe,nhưngchaLannhấtđịnhkhôngxuống.Họđịnhlôianhxuốngxe,nhưngchaLankhóacáccửaxetừbêntrong.Thếlàcảnhsátkhônglàmsao“túm”đượcông,dùvẫnnhìnthấyôngngồitỉnhbơtrongxe.Họtứcđiênlên.TừtrênthềmHạviện,cácdânbiểutheodõidiễntiếncuộcđốiđầucủacảnhsátvớiôngLankhôngkháchìnhảnhmấyconmèođangtìmcáchvồconchuộttrongcáilồng.MộtđoạnphimTomvàJerrychongườilớn.ĐểáplựcvớiôngLan,họhènhaunhấcchiếcôtôlên,chonónghiêngquabênnàyrồibênkia,liêntụcnhưchiếctàuconbịcáccơnsóngdữvồliêntục.Bêntrongxe,chaLankhithìbịhấtvăngquabêntrái,khithìvăngquasátvàophíacửabênphải,tộinghiệplàmsao,nhưngbạnbèôngkhônglàmsaocanthiệpvìcảkhuvựcnàyđãbịlựclượngcảnhsátcôlập.ÔngLanchịuđựngnhưthếchođếnkhimấyngười“bạndân”taychânrãrờiphảitựbỏcuộc…

…TrởlạicuộcxuốngđườngvớiýđịnhđưachiếcbăngcacóbácsĩDũngtrênđóđếnTòaánnhưngbịhàngrào“concertina”chậnlại–cuốicùngthìđoànbiểutìnhkhôngđếnđượcmụctiêu,phảitrởlạiHạviện,nhưngảnhhưởngcủacuộcxuốngđườngnàyrấtlớn.ThêmmộtcúđấmhạuytínchínhquyềnThiệuđangsasútvàothờiđiểmnày(1974).

…Trongbàitốcáosắcluật077/72trênbáoBútThầnsốcuốicùng,tôicóviết:dứtkhoátkhônglàmbáo,viếtbáotrongchếđộThiệu.Nhưngthựctếkhôngdễdàngnhưthế,cáinghiệpbáochívẫnđeođẳngtôi.Saukhinghỉlàmbáomộtthờigianngắn,kỹsưVõLongTriều,cựubộtrưởngBộthanhniêndướithờichínhphủNguyễnCaoKỳ,cókếhoạchxuấtbảnmộttờnhậtbáolấytênĐạiDânTộc.AnhTriều,khámạnhvềtàichính,chấpnhậnđóngtiềnkýquỹnhưsắcluật007/72quiđịnh(20triệu).BiếtrằnghaitờbáoTiếngNóiDânTộcvàTinSáng,trướckhiđóngcửa,lànhữngtờbáocónhiềuđộcgiả,anhTriềuthuyếtphụctôicùnganhvàanhHồNgọcNhuậnkýchungmột“tuyênngôn”trênsốbáoramắt.ĐâylàmộtcáchquảngcáotờĐại

DânTộclàsựkếthợphaitờTiếngNóiDânTộcvàTinSáng.LúcđầutôitừchốivìbiếtrằngtuylúcnàyanhTriềucũnghoạtđộngđốilậpnhưnganhvẫncókhánhiềuquanđiểmvềchínhtrịkháctôi.NhưnganhNhuậncùnganhTriềuđếntậnnhàtôihailần“lôi”tôichođượcvàotờbáo.CuốicùngtôinhậnlờivìnểanhNhuậnlàchính.TờĐạiDânTộcrađượcmộtthờigianngắn,tôikhôngluitớitòasoạnnữa.CònanhNhuậntheonómộtthờigianrồicũngrútvìcuốicùngnólộralàtờbáocólậptrườngchốngcộngrấtdứtkhoát.

NhưngcuốicùngtôivẫncầmbúttrởlạitheolờimờicủaanhLýChánhTrungvàanhDươngVănBakhihaianhnàylàmtờĐiệnTín.Thựctếvàocậnthờiđiểmnày,việctìmkiếmmộtdiễnđànđểbàytỏquanđiểmlàhếtsứccầnthiết.Tiếptụcgiữtháiđộ“tẩychay”chínhquyềnmàtreobútlàkhôngthiếtthựcvàhoàntoànbấtlợi.

16.ThamgianhómDươngVănMinh

Nhưđãnói,tôigặptrungtướngDươngVănMinhlầnđầutạiBangkok(TháiLan)năm1966khiôngMinhsốnglưuvongtạiđây.TôiđếnBangkokđểdựHộinghịAPU(HiệphộidânbiểunghịsĩchâuÁ).LúcnàysắpcóbầucửTổngthốnglầnđầu(1967),tôilàđạidiệnchobáochícholiêndanhTrầnVănHương-MaiThọTruyền.TôiđượcôngHươngủynhiệmgặptrungtướngDươngVănMinhđểthuyếtphụclêntiếngủnghộliêndanhcủaông.Cuộcgặpấyđểlạitrongtôimộttìnhcảmđẹpvềvịtướngănnóinhỏnhẹ,vừatríthứcvừakhiêmtốn.NhữngngườikhôngquenthânôngvẫngọiônglàđạitướngNguyễnKhánhgắnchoôngsaucuộclậtđổchếđộDiệmngày1-11-1963.Ôngvẫngiữcấpbậctrungtướng.

Năm1969,từBangkokôngtrởvềSàiGòn,chấmdứtthờikỳlưuvongtrênđấtThái.Ngaynhữngngàyđầuvềnước,ôngđượcdưluậnđónnhậnnhưmộtnhântốmớicủabứctranhchínhtrườngmiềnNam.DinhHoaLan–nơiôngở-nhanhchóngtrởthànhmộtđịađiểmtậphợpcủanhữngngườimongmuốncómộtchínhquyềnmớikhôngtheođuổichiếntranh.BiệtthựcủaôngnằmtrênđườngHồngThậpTự(naylàNguyễnThịMinhKhai),nhưngcửachínhnàyrấtítkhiđượcmở,ngoạitrừôngMinhtiếpcácđạisứhoặcmởcáccuộctiếptânchínhthức.

Chơilanlàmộttrongbathútiêukhiểnđammêcủaông.Haicáithúkialànuôicákiểngvàchơiquầnvợt.VớiôngMinh,đãkhôngchơithìthôi,cònchơithìkhôngchơilơmơtheokiểunhữngngườicótiền“họcđòilàmsang”.Lanđượcôngtựtaychămsóc,ôngcóđủcácloạisáchđểnghiêncứu,chỉdẫncáchtrồng,cáchlaigiốngmới…Mỗingàytrongphòngkháchcủaôngđềuchưngmộtchậulanmớiđẹpnhấtôngđíchthânchọnlựatừvườnlan.Thỉnhthoảngvợchồngtôicũngđượcôngtặngmộtgiòlanquí.

Sânphíatrướclàvườnlan,cònsânsauvàbênhôngnhà,ôngdànhđểnuôicákiểng.GầnôngMinh,tôimớibiếtchơicákiểngcũngkhôngkhácchơitem.Sưutậpmỗiloạicáphảiđủbộ,tứclàđủcácmàu.Khichưađủbộ,thiếumộtconchẳnghạn,ôngquyếtđịnhtìmchođược.TướngtìnhbáoMỹCharlesTimmescómặttạimiềnNamtừthờiNgôĐìnhDiệm,nắmđượccáithúđammênàycủaôngMinh,tìmcơhộitiếpcậnôngbằngcáchcứmỗidịpđiSingaporevềlạimangđếnbiếuôngMinhmộthaicặpcámàtrongbộsưutậpcủaôngMinhcònthiếu.ÔngMinhrấtítkhichịutiếptướngTimmes,ôngthườngnóivớitôi“Nóđếnđểthămdòphảnứngcủaanhemmìnhđó”.NhưngkhiTimmesđếnvớimộthaibịchplasticđựngcá–thườnglàcáquí-thìôngMinhkhólòngtừchốitiếptaytìnhbáoMỹnày.TôiđãchứngkiếnnhiềulầnCharlesTimmeskiênnhẫnđứngchờ,lấplóởcuốisânquầnvợt,bênngoàihàngrào,đếnkhiôngMinhrahiệuchophépmớibướcvào.ThườngTimmesmangtheomộtthùngbanhSpaldingbiếuôngMinh.TimmesbiếtrõôngMinhchơiloạivợthiệuSpaldingvàcũngđánhbóngSpalding.Đâycũnglàmộtkhíacạnhnghệthuậtcủangườilàmtìnhbáo.

TrongthưviệnriêngcủaôngMinhcócảmộtgócdànhchocácloạisáchvàtạpchínghiêncứucákiểng.Sáchvàtạpchívềquầnvợtcũngrấtnhiều,nhấtlàcácsáchvềkỹthuậtcănbản.Thờitrẻôngchơigiỏicảhaimôn:Bóngđávàquầnvợt.ÔngtừnglàthủmôncủađộiThủDầuMột.Nhưngsựnghiệpcầuthủcủaôngkhôngđượcthànhcông.ÔngcũngtừnglàmộttayquầnvợtđánhđôicóhạngtạimiềnNamvàonhữngnăm50.Vềmặttrìnhđộ,ôngMinhvàchatôichơiquầnvợtngangnhau,đềucólốiđánhrấtkỹthuậtvàđẹp.Nhưngchatôichơiquầnvợttheocảmhứng,cònôngMinhlàngườithíchnghiêncứusáchvở.Ôngchămsóctừngđộngtáckỹthuật,từcúgiaobóngchođếncáccúđánhbêntráivàphải,kểcảcúbỏnhỏvàcú“xìmách”nhờlợithếthânhìnhcaoto.

HồinhỏtôithườngrasânquầnvợtởBiênHòaxemchatôithiđấu,nhưnglớnlênđihọcxa,ởnộitrú,nênkhôngcócơhộichơimônthểthaonày.ChínhlúclàmviệcchungvớiôngMinh,tôimớibắtđầutậpchơimộtcáchnghiêmtúc.Ôngkhuyếnkhíchtôibằngcáchtặngtôimộtcây

vợtSpalding,mộttúiđựngvợtvàbanhđồngthờimờitôimỗithứhai,thứtưvàthứsáuđếnsânsốbốnởXẹcTây,tứccâulạcbộCSS(CercleSportifSaigonnais),cùngchơivớinhómcủaông.XẹcTâycónhữngquiđịnhhếtsứcchặtchẽđốivớihộiviêncủamình,khôngdànhchobấtcứaimộtưutiênhayưuđãinào,dùđólàbộtrưởng,tướnglãnhhaymộtnhàtàiphiệtnổitiếng.ThếnhưnghộiđồngquảntrịCLBXẹcđãphávỡthônglệcủamìnhkhidànhriêngchoôngMinhsânsốbốn,nơicómặtsântốtnhất,mỗituầnbabuổisáng.Vàcũngchỉcósânsốbốn,khiôngMinhchơi,mớiđượcđặtcácghếngồixuốngsân.

Cuốinăm1971,tôimớitậpchơiquầnvợt.Lúcđótôiđã31tuổi,cónghĩalàbắtđầukhátrễ.Nhưngchỉtrongbanăm,từhạng“nonclassé”(chưađượcxếphạng),tôilầnlượtlêncáchạngBa,hạngNhìvàcuốicùnghạngNhất(PremiereSeries)tronghệthốngxếphạngcủaCLBXẹc.Đầunăm1975,tôiđứngthứhaitrongbảngxếphạngcủaPremiereSérie.ỞCLBXẹc,còncóhạng“HorsSérie”(Ngoạihạng)gồmcáctayvợtÔnVănNăng(chacủatayvợtvôđịchÔnTấnLựcthậpniên90).HuỳnhPhúQuí(chacủanữvôđịchHuỳnhMaiHuỳnh),TạDuyBáo,DeLaunlanié…

Sởdĩtôitiếnrấtnhanhvìtrongthờigian“tẩychay”Hạnghịviện,rảnhrỗinênngàynàotôicũngvàoXẹoTâyđánhquầnvợt.Tôichơibanămbằngngườikhácchơi...sáunăm!QuầnvợtlàmchoôngMinhvàtôidễgầngũivớinhau.TôiluitớiDinhHoaLantừkhikhiôngMinhvừatrởvềtừBangkok(1969)nhưngtậphợpmàsaunàygọilànhómDươngVănMinh,chỉchínhthứchìnhthànhvàonăm1970khianhemđềxuấtvớiôngMinhraứngcửtổngthốngvàđượcôngchấpthuận.NhómDươngVănMinhbanđầucócảôngNguyễnNgọcThơ(cựuphótổngthốngthờiNgôDìnhDiêm,cựuthủtướngsau1963lúctướngMinhlàmquốctrưởng),kiếntrúcsưNguyễnHữuPhi(cựubộtrưởngThanhniênThểthaothờiôngThơlàmthủtướng).SauđóôngThơbịbệnhnặngkhôngđếnhọpnữa,cònôngPhithìkhôngthíchhoạtđộngchínhtrị.ÔngThơgốclàmộtcôngchứcngạchĐốcphủsứ,đượcôngNgôDìnhDiệmcấtnhắclênvịtríphótổngthốngnhằmcómộtgươngmặtđạidiệnmiềnNambêncạnhông.TướngMinhvàôngThơkhăngkhítvớinhautừnăm1956khitướngMinhđượcôngDiệmgiaosứmạngtiễutrừlựclượngvũtrangHòaHảovàgiăngbẫybắtlãnhtụcủahọlàBaCụt.TrongkếhoạchbắtBaCụtcóôngNguyễnNgọcThơthamgia.ChínhtrênđườngđigặpôngThơlàđạidiệnchínhphủ,đểthươngthuyếtmộtcuộctrởlạihợptácvớichínhquyềncủalựclượngHòaHảomàBaCụtbịphụckíchbắtsống.SauđótheolệnhcủatổngthốngDiệm,tòaánquânsựtuyênántưhìnhBaCụtvàchặtđầuôngbằngmáychém!

ÔngThơnếukhôngbệnhvàchếtsẽvẫnlàmộtcốvấnrấtđượctướngMinhtincậy.Vìrằnghaingườilàbạnthânthiếtlâunămvớinhau,mặtkhácôngMinhcómộtsựnểtrọngthậtsựđốivớiôngThơ.ÔngThơlàmộtnhàhànhchínhgiỏi,cókinhnghiệmlãnhđạovàduytrìnhiềuquanhệvớicácnhânvậtMỹthếlực.Ôngcũnglàmộtchuyênviênkinhtếgiỏi.CáichỗyếucủaôngThơlàkhôngđượccáctríthứcvàquầnchúngủnghộ.Dưluậncoiônglàmộtnhânvật“baphải”,thờinàocũngđượctrọngdụng.KhiôngThơ,cựuphótổngthốngcủachếđộDiệm,đượctướngMinhchọnlàmthủtướngsaucuộcđảochínhngày1-11-1963,báochímỉamaigọichínhphủThơlàchínhphủ...củanhữngĐốcphủsứ,tứclàmộtchínhphủcủanhữngquanlạithờiPháp,lạchậuđốivớinhữngđòihỏicủatìnhhìnhmới.ThậtsựkhitướngMinhchọnôngThơlàmthủtướng,đãgâythấtvọngởlớptríthứcmiềnNamtừngnuôihivọngcuộclậtđổgiađìnhNgôĐìnhDiệmsẽdẫntớimộtcuộccảicáchlớntrongguồngmáylãnhđạomiềnNam.Nhưngđiềuđóđãkhôngxảyra.ÔngBùiDiễm,đạisứcủaSàiGòntạiHoaKỳthờiôngThiệu,kểrằng:khihaytinôngThơlạibổnhiệmlàmthủtướng,ôngDiễmđãbàytỏsựkhôngđồngtìnhcủamìnhvớitướngLêVănKiện,bạnthâncủaôngMinh.TướngKimtrảlờiBùiDiễnbằngtiếngPháp:“PourBigMinhc'estunpostulat”(Với“Minhlớn”đólàmộtvấnđềkhôngcầnphảibànlại).TrungtướngDươngVănMinhđãmấtnhiềuuytínvìtiếptụctínnhiệmôngThơ.

NênviệcôngThơkhôngcósứckhỏeđểthamdựnhómDươngVănMinhrốtcuộclạilàmộtthuậnlợichoôngMinhtronggiaiđoạnnày.

NgoàiôngThơ,tướngMinhcòncóngườibạnthânđếnsinhhoạtthườngxuyênvớinhóm,đólàluậtsưTrầnNgọcLiễng,đãtừnglàbộtrưởngxãhộithờichínhphủKỳ.LàmđổnglývănphòngchoôngbộtrưởngLiễnglà...đạodiễnLêDân!ÔngLiễngtheođạoPhật,đãcóquanhệvớiMặttrậnDântộcGiảiphóngMiềnNamtrướckhisinhhoạtvớinhómôngMinh.TôikhôngrõôngLiễngcónóiriêngvớiôngMinhvềmốiquanhệbímậtnàycủamìnhhaykhông.Tuyhaigiađìnhrấtthânnhau,nhưngtronghoạtđộngchínhtrị,ôngLiễngkhôngphảilàmộtcốvấncótrọnglượngđốivớiôngMinh.Mộtngườibạnlâuđờikháctrongquânngũ,“dínhlíu”vớinhauquanhiềubiếnđộngchínhtrịvàcuộcđờibinhnghiệplàtrungtướngMaiHữuXuân,đượcôngMinhcoinhưmộtmột“quânsư”cốvấnmậtcủamình.TướngMaiHữuXuântừngnắmngànhanninhcảnhsátthờiNgôDìnhDiệnvàđượccoilàngườithựchiệnvụ“kếtliễu”haianhemDiệm-Nhu,cómộttiếngtămvàhìnhảnhhoàntoànkhôngthuậnlợitrướcquầnchúngvàcácgiớichínhtrị.ChínhtướngMaiHữuXuâncũngýthứcđiềunàyvàtránhxuấthiệncôngkhai.ChắcchắnôngMinhđãcónhữngthamkhảoýkiếnvớitướngXuânvềnhữngngườigianhậpnhóm.ĐánhgiácáctướnglãnhkháccủatướngXuânphầnnàocũngcógiátrịđốivớiôngMinh.

Lúcđầu,hìnhnhưtrongnhómcócảôngVõVănHải,đãtừnglàchánhvănphòngcủatổngthốngDiệm.

NgồivàochiếcghếtrốngđặtbêncạnhôngMinhtrongcácbuổihọp-saukhiôngThơbịbệnhvắngmặt-làluậtsưVũVănMẫu,nghịsĩThượngnghịviện.ÔngMẫutừnglàngoạitrưởngtrongchínhphủNgôĐìnhDiệm,đãcạođầuvàtừchứcngoạitrưởngđểphảnđốichínhsáchđànápPhậtgiáocủachínhphủDiệm.ÔngMẫulàmộtchínhkháchsắcsảo,mộtconngườitrungthực,cónhữngquanhệquốctếsâurộng,đạidiệncholựclượngPhậtgiáoẤnQuang.ÔngrấtđượcôngMinhvàanhemtrongnhómkínhtrọng.CácýkiếncủaôngluônđượcôngMinhđánhgiácao.

Đốivớicácthànhviênkháccủanhóm,phầnnhiềutậphợptừkhoảng1969-1970,ngườiđượcôngMinhnểtrọngvàcónhiềutìnhcảmlàgiáosưLýChánhTrung.ÔngTrunglàmộttríthứctrungthực,khônghámdanhlợi,cócuộcsốngriênggiảndị.Ôngluônphátbiểuthẳngthắn.TuykhônghoạtđộngchínhtrịnhưmộtchínhkháchnhưngôngTrungluôndấnthânvàocáchoạtđộngchínhtrịyêunướcvàvìdânchủ.ÔngtừnglàđổnglývănphòngtạiBộQuốcgiaGiáodụckhingườibạncủaônglàgiáosưNguyễnVănTrườnglàmbộtrưởngBộnày(thờichínhphủKỳ).ÔngTrunglàngườithảocácdiễnvănquantrọngcủaôngMinhbằngtiếngPháp.KhilàmđổnglývănphòngởBộGiáodục,ôngTrungchủtrươngchấmdứtsựtồntạicáctrườngPhápdạytheochươngtrìnhPháptạimiềnNam.

CácthànhviênkháchoạtđộngtrongnhómôngMinhcóbácsĩHồVănMinh,phóchủtịchHạviện,từnglàtổngquảnlýChươngtrìnhpháttriểnquậnTám.KhiôngDươngVănMinhcóýđịnhraứngcửtổngthống,ôngđãchọnbácsĩHồVănMinhlàmứngcửviênphótổngthống.Tánhtìnhhiềnhòa,làngườikếtnốigiữacácanhem,bácsĩMinhthườngđượctínnhiệmtrongvaitròđạidiệnanhem.BácsĩMinhlàbạnthâncủadânbiểuHồNgọcNhuận.

Trongnhữnganhemtrẻ,cólẽanhNhuậnlàngườiduynhấtđãbiếttướngDươngVănMinhvàtừngcộngtácvớiôngMinhnhiềunămtrước,ngaysaucuộclậtđổchếđộNgôĐìnhDiệm.AnhNhuận,nhỏcon,gầy,mảnhkhảnhnhưnglàconngườihếtsứcnăngđộngvàliềulĩnhtrongcáchoạtđộngchốngMỹvàchínhquyền.Tronganhem,anhlàngườiđạtkỷlúcsốlầnxuốngđườngbiểutình.Anhđượccoilà“nhàtổchứcbiểutình”có...bằngcấp!Vớibạnbè,anhluônsẵnsànggiúpđỡ.

ÔngNguyễnVănCước,hoạtđộngcôngđoàn,bịcảnhsátcủaNguyễnVănThiêutruylùng,“tịnạn”trongDinhHoaLan,làmộtthànhviêntrongnhóm...khôngvắngmặtbuổihọpnào.ÔngCướcrấtítkhiphátbiểu.LinhmụcNguyễnNgọcLanthỉnhthoảngcóđếnthamdựnhưngkhôngphảilàmộtthànhviên...thườngtrực.

NgườitrẻnhấttrongnhómlàdânbiểuDươngVănBathuộcđơnvịBạcLiêu.TrongHạviện1967-1971,anhBacũnglàdânbiểutrẻtuổinhất.Thôngminh,chínhtrịnhạybén,viếtbáovàlàmbáogiỏinhưngtừnăm1971anhkhôngthểtiếptụchoạtđộngcôngkhaivìởnhiệmkỳHạviện1971-1975anhkhôngcònlàdânbiểu.DođóanhbịghivàodanhsáchtruynãcủachínhquyềnThiệu.CũngnhưôngCước,anhBa“tịnạnchínhtrị”trongĐinhHoaLancủatướngMinhchođếnngày30-4-1975.

KhitôiđếnsinhhoạttrongnhómôngMinh,tôiđưamộtngườibạnthânđếngiớithiệuvớiông.ĐólàanhNguyễnHữuChung,dânbiểulậphiếnởđơnvịBếnTre;ởhainhiệmkỳlậpphápsau(1967-1971và1971-1975),anhNguyễnHữuChungứngcửcùngđơnvịvớitôitạiSàiGòn.Trước1975,nhữngngườiquenbiếttôivàanhNguyễnHữuChunggọithânmậttôilàChungLý,cònanhHữuChunglàChungNguyên.ĐầutiênôngMãnhchỉđịnhanhChungNguyễnlàđạidiệnbáochíchoông.Nhưngsauđó(tôikhôngnhớrõvìlýdogì)khicậnngàybầucửtổngthống1971,ônglạichọntôilàmđạidiệnbáochíchoông.CólẽôngMinhnhậnthấytôilàmcôngviệctiếpxúcvớibáochítrongvàngoàinướcphùhợpvàcóhiệuquả.AnhChungNguyễnvàtôithườngkếthợpvớinhautrongcáchoạtđộng.Mỗikhitôixuấtbảnmộttờbáotôiđềurủanhthamgia.Haiđứacùngđứngtêntrên“manchette”,tôilàmchủnhiệmkiêmchủbút,cònanhlàgiámđốcchínhtrị.

NhómôngMinhsinhhoạtmỗituầnmộtlầnvàongàythứtư.Saukhitìnhhìnhkhẩntrươngtănglênthìthêmmộtlầnvàongàythứsáu.Thườngthứsáuôngmờicảnhómdùngmộtmónănnhẹ.ÔngMinhlàngườithíchănngon,sànhđiệuvềcácmónTây.Khiđãikhách,ôngxuốngtậnbếpđônđốcngườiđầubếpchuẩnbịcácmónăn.Trongnhữngngàykhônghọp,khicónhữngmónănđặcbiệt,ôngchongườimờivợchồngtôivàocùngthưởngthức.Vợtôicũngthườngnấunhữngmónănôngưathíchđemvàobiếuôngbà.BàMinhluônchìunhữngngườikháchcủachồng,nhưngvềtánhtìnhbàkhóhơnôngMinh.

ÔngMinhkhôngthíchngườiMỹđãrõ.TừkhitôiluitớiDinhHoaLan,ngườiMỹduynhấttrongchínhquyềnMỹmàtôithấyôngtiếplàcựutrungtướngCharlesTimmes.NgườiMỹnày

cómặttạimiềnNamtừnăm1961vớichứcvụchỉhuynhómcốvấnquânsựMỹ.NgaysaukhiquânđộiVNCHvàcáccốvấnMỹthấtbạiởtrậnđánhtrựcthăngvậntạiấpBắcngày2-01-1963(MỹnhìnnhậncóbốnmáybaytrựcthăngbịbắnhạvàbacốvấnMỹbịthiệtmạng),tướngTimmescùngvịchỉhuytrựctiếpcủamìnhlàtướngPaulHarkinsđãcómặttạichỗ.TimmesđãtừngnhảydùxuốngbờbiểnNormandie(Pháp)trongThếchiếnthứhai.Cuốiđời,tướngvềhưuCharlesTimmesđượcngườiđứngđầuCIAlàWilliamColbytuyểndụngvàđưatrởquaViệtNamthaythếmộtnhânvậttìnhbáođãtừngđóngvaitròquantrọngtrongcuộclậtđổtổngthốngNgôĐìnhDiệm:LouConein.TrongnhữngngàycuốicùngcủangườiMỹtạiViệtNam(tháng4-1975),TimmescómộtvaitròbêncạnhchếđộThiệunhưLouConeinđốivớichếđộDiệm.TimmescùngđạisứGrahamMartinvậnđộngsựrađicủatổngthốngThiệu,áplựcphótổngthốngTrầnVănHươngtừchứcnhườngquyềnlãnhđạolạichotrungtướngDươngVănMinh,vàcũngchínhTimmesngăntrởtướngKỳtoantínhlàmđảochính.TimmeschỉrờiSàiGòntối29-4-1975khiôngtathấyrằngMỹkhôngthểthoátkếtthúcđầybikịch.

SuốtgầnsáunămcộngtácvớitướngMinh,tôicũngkhôngthấygiữaôngvàtòađạisứPhápcómộtquanhệnào,ngoạitrừnhữngngàycuốitháng4-1975.ChínhngườiMỹcũngnghingờôngMinhcóquanhệđặcbiệtvớingườiPháp.TuynhiênvềvănhóavàtìnhcảmkhôngthểchỗcãilàôngMinhnghiêngvềngườiPháphơnlàngườiMỹ.ÔngMinhnóivàviếtsànhtiếngPháp,còntiếngMỹchỉđủđểgiaotiếp.TiếngPháp,ônghọctừnhỏvàsửdụngnóthuầnthụctừthờiôngcònởtrongquânđộiPháp.TrongcươngvịtướnglãnhgiaotiếpthườngxuyênvớicáccốvấnMỹvàcáccấpcaocủaWashington,đúngratiếngMỹcủaôngrấtsành.NhưngrõràngôngkhônghàohứngtrongviệccảitiếnvốntiếngMỹcủaông.TrongkhicáctướngnhưNguyễnKhánh,NguyễnVănThiệu,NguyễnCaoKỳ...cũngđượcPhápđàotạo,nóitiếngPháprấtsànhnhưngsaunàycũngnóitiếngMỹrấttrôichảy.BởiđócũnglàmộtcáchdễdàngđểhọtranhthủngườiMỹ.

…CácbuổihọptàiDinhHoaLandiễnratạiphònghọptrêntầngmộtcủadãynhànằmphíangôinhàchính.Thườngcuộchọpbắtđầubằngcuộcnóichuyệntựdotrongkhichờđợimọingườiđếnđôngđủ.Aicóthôngtinhaynhậnđịnhgìvềtìnhhìnhcứnói.Khicuộchọpchínhthứcbắtđầu,tôicótráchnhiệmvừađiểmbáovừatrìnhbàymộttổngkếttìnhhình.Trongtổngkếttìnhhình,thườngtôilồngvàocácthôngtinnhữngđoạntríchtừcácbáo,tàiliệucủaMặttrậnDântộcGiảiphóngMiềnNamvàcủaHàNội.NguồncungcấpbáochívàtàiliệumậtnàylàtừM.,mộtcôgáilàmviệcchohãngtinAFP(hãngthôngtấnPháp).CôM.quentôikhiđidựcáccuộchọpbáodotôitổchứcvàquacáccuộcphỏngvấntôicủaAFP.Chacôlàmộtgiáo

sưnổitiếngtrườngĐạihọcLuật.Từquanhệtrongcôngviệc,chúngtôitiếndầnđếnmộttìnhcảmđặcbiệt.Tìnhyêuchăng?Lúcđóchúngtôikhôngnóiracôngkhaibằnglờitìnhcảmnày,nhưngcáchcưxửvớinhaukhôngđặtramộtgiớihạnnàothìcólẽkhôngcầnmộtđịnhnghĩanàokhácbằngngônngữ.Vớithờigiannhìnlại,tôinhậnrađólàmộtchândungtìnhyêuthathiếtvàđầyhysinh.M.nếukhôngyêutôimãnhliệtthìkhôngbaogiờcôchấpnhậnsựnguyhiểmtolớnkhidámlấytàiliệutừcáccuộchọpbáocủacácpháiđoànMTDTGPMNvàVNDCCHtạiTânSơnNhấtmangvềchotôi.Ngoàitàiliệupháttrongcuộchọpbáo,M.còntìmcáchlấycáctàiliệukháccủahaiđoànnàyđểgiúptôihiểurõhơnđườnglốicủangườicộngsảncùngtháiđộcủaHàNộithuộccácbiếnđộngchínhtrị,quânsựtạimiềnNam.

M.ngụytrangcáctàiliệuthànhnhữnggóiquàbềngoàirấtđẹpnhưnhữnggóiquàsinhnhậtvàtraochotôikhigặpnhaubênhồbơitạicâulạcbộCSS(XẹcTây).M.giỏicảtiếngPháplẫntiếngAnhvàlàbạnthâncủacôThiệncongáibàNgôBáThành.TôikhôngthểđoánđượcchuyệngìsẽxảyrachoM.nếuM.bịcảnhsátpháthiệnđangtraonhữngtàiliệunàychotôi.CómộthômM.mangvềchotôicuộnbăngghiâmtạiphitrườngLộcNinhtrongcuộctraođổitùnhânchánhtrịgiữaphíaVNCHvàMTDTGPMN.Cuộnbăngghilờiphátbiểucủatùnhân-sinhviênHuỳnhTấnMẫm:AnhtừchốiviệctraotrảanhchoMTDTGPMN,vớilýdoanhkhôngphảilàngườicủaMặttrận,màlàngườihoạtđộngtrongthànhphầnthứbavàđòichínhquyềnThiệuphảitrảtựdochoanhtạiSàiGòn.AnhMẫmđíchthựchoạtđộngtronghàngngũnhữngngườicộngsảnnhưngvàothờiđiểmbịchínhquyềnThiệubắtthìanhbuộcphảihoạtđộngvớimộttưcáchkhác.Anhđãđóngtrònvainàychođếnngày30-4-1975.VìkhôngchấpnhậnsựtraotrảchoMặttrậnnênanhMẫmbịđưatrởlạinhàgiamcủachínhquyềnSàiGòn.

M.đãcóđượccuộnbăngnàytừvịđạidiệncủapháiđoànBaLancómặttạiLộcNinhtrongthànhphầnủybanquốctếKiểmsoátvàGiámsát.TôiđãmangbăngvàophiênhọpởDinhHoaLanvàphátlạichoôngMinhcùnganhemnghe.TôicókhánhiềukỷniệmvớianhMẫm,trướckhianhbịbắtvàsaunàytrongnhữngngàycuốicùngcủatháng4-1975.Vìkhôngghichép,tôikhôngnhớrõđólànămnào,HuỳnhTấnMẫmvàNguyễnVănThắng(hìnhnhưlúcđólàchủtịchTổnghộisinhviên)kéomộtsốrấtđôngsinhviênbiểutìnhtrướcHạviệnvàsauđómuốnđếnThượngviệnđểtiếpxúcvớiChủtịchThượngviện.HômđótôiđãcùngMẫmvàThắngdẫnđầucuộcxuốngđườngcủasinhviênđiđếntrụsởThượngviệnnằmtrênbếnBạchĐằng.ĐểđốiphósựđànápvàngănchặncủacảnhsátquậnNhấttrênđườngđi,tôiđãlấythẻdânbiểuđeotrướcngực.Vàothờiđiểmnhữngnăm1968-1969,cảnhsátcònnểnangcácđạibiểudâncửvàchưacólệnhthẳngtayđànápcáccuộcxuốngđường.

ĐoànsinhviênxuốngđườngủnghộhaianhMẫmvàThắngxuấtpháttừHạviệnđithẳngđườngTựDo(tứcĐồnghởi)xuốngđếnbờsôngSàiGòn,rẽsangphảiđểđếntrụsởThượngviện.Đoạnđườngnàyêmxuôi.NhưngđếntrướctrụsởThượngviện,cảnhsátrằnriđãcómặtsẵndànchào,cáccuộnkẽmgaigiăngbítlốivàoThượngviện.Mẫm,Thắngvàđoànsinhviênphảidừnglại.Tôinóianhemsinhviêncứchờtạiđây,đểtôivàomộtmìnhdànxếp.Tôiđưathẻdânbiểura,cảnhsátvẹthàngràokẽmgaidànhmộtlốiđihẹpchotôi.VàoThượngviện,ngườiđầutiêntôigặplàcựutrungtướng-nghịsĩTrầnVănĐôn.TôichuyểnlờiyêucầucủađạidiệnTổnghộisinhviênmuốngặpChủtịchThượngviệnđểtrìnhbàymộtsốnguyệnvọng.LiềnđótôivàôngĐôngặpChủtịchNguyễnVănHuyền.ÔngHuyềnđồngýtiếpngay.ÔngHuyềnlàluậtsư,mộtnhânvậtcóảnhhưởngtrongcộngđồngThiênChúagiáovàmộttiếngnóicótrọnglượngđốivớiTòaTổnggiámmục.ÔngcũngcóuytínđốivớicácgiớitríthứcmiềnNam.

ChủtịchNguyễnVănHuyềncùngmộtsốnghịsĩtrongđócóôngTrầnVănĐôntiếphaianhMẫmvàThắngtạimộtphònghọpcủaủybanThượngviện.TôicònnhớanhThắngphátbiểurấtlưuloátvàhùngbiện.AnhMẫmcũngphátbiểu,giọngnhẹnhàngvàchậmrãi.

Saunày,cuốitháng4-1975,tôivàMẫmcómộtcuộcgặpgỡkhácvàothờiđiểmdặcbiệtcủađấtnước.Nhưngđólàchuyệnsẽđượckểsau.

…TrởlạinhómDươngVănMinh,lúcđócácthànhviêncũnggồmtừ“ônhòa”đến“cựctả”.Ônhòanhưdânbiểu–bácsĩHồVănMinh,nghịsĩ-luậtsưVũVănMẫu,dânbiểuNguyễnHữuChung...vàtrungtướngDươngVănMinh.Còntheohướng“tả”làcácanhLýChánhTrung,DươngVănBa...HaianhHồNgọcNhuậnvàlinhmụcNguyễnNgọcLanđượcchínhôngMinhxếpvàoloại“cựctả”.

Nhưtôiđãnói,cácbuổihọpkhởiđầuphầnđiểmbáovàtổngkếttìnhhìnhtrongnướcvàngoàinướcliênquanđếnViệtNamdotôiphụtrách.Sauđólàýkiếncủaanhem,đôikhilàkếhoạchhànhđộngsắptớichốngchínhquyềnThiệu.PhảinhìnnhậnrằngnhómôngMinhchưabaogiờbànthảovàhìnhthànhmột“plate–forme”(cươnglĩnh)chínhtrịđúngnghĩa.Điềuđócũngdễhiểuvìsựtậphọpcủanhómnàykhôngmangtínhchấtđảngpháichínhtrị,màchỉlàmộttậphọpnhữngngườiyêunước,đốilậpvớiThiệuvàchốngsựcanthiệpcủaWashingtonvàoViệtNam,cócùngmộthoàibãođấutranhchohòabình.Nhờnhữngmụctiêurấtrộngấy,cácthành

viênnhómdễđoànkếtvớinhauvàtránhđượcnhữngcuộctranhluậnvàxungđộtliênquanđếncácvấnđềthuộclýluậnchínhtrị.

Xétvề“gốctích”thànhphầncủanhómôngMinh...lộrasau1975,chúngtasẽkhôngngạcnhiênvềsựchuyểndịchlậptrườngcủanhómôngMinhtừ“ởgiữa”chuyểnsangtả,rồihướngđếnsựsẵnsàngthỏahiệp,liênkếtvớiMTDTGPMNvàHàNội.GầnphânnửathànhviêntrongnhómcóquanhệvớiMTDTGPMNnhưôngCước,anhNhuận,giáosưTrung,linhmụcLan,luậtsưLiệng...KhiHiệpđịnhParisđượckýkết,nhómôngMinhủnghộtriệtđểsựthihànhHiệpđịnh.BảnthântôicũngthamgiaLựclượngHòagiảiDântộc(HGDT)doluậtsưVũVănMẫuđứngđầu;lựclượngnàyđượcPhậtgiáoấnQuanghậuthuẫnvàcóchủtrươngđòitổngthốngThiệutôntrọngvàthihànhHiệpđịnh.LựclượngHGDTtổchứcnhiềucuộchộithảovàthuyếttrìnhvềHiệpđịnhParistạichùaấnQuangvàtạinhiềuđịađiểmkháctạimiềnTrungnhưHuế,ĐàNẵng,QuảngNgãi...LuậtsưLiễngthìthànhlậpTổchứcđòithihànhHiệpđịnhParisvớisựthamgiacủalinhmụcNguyễnNgọcLan,thẩmphánTriệuQuốcMạnh,nhàvănThếNguyên(báoTrìnhBày),nhàhoạtđộngcôngđoànNguyễnVănCướcv.v...

Nhiềuthángtrướckếtthúcchiếntranh,trongmộtbuổisinhhoạtcủanhómôngMinh,tôiđặtragiảthuyết(màgiờđây,sau30nămnghĩlạitôithấythật“ngâythơ”):rấtcóthểkhiôngThiệubịlậtđổvàôngMinhlênnắmquyềnthìkhôngcònthờigianđểthươnglượnggiảiphápchínhtrịvàthaythếThiệulúcđóchỉlàthaychínhquyềnThiệuđểcầmcờ...đầuhàng.Tôinóitiếp“theotôinếulịchsửđặtchúngtavàovaitrònày,chúngtacũngsẵnsàngnhậnlấyvìhòabìnhdântộc”.Tôicònnhớkhôngaicómặthômđóphảnđốiýkiếncủatôi.ÔngMinhcũngtỏratánđồng.Nhưvậylúcđódùkhônghẳnđoántrướcđược“sốphận”chờđợimìnhởngày30-4-1975,nhómôngMinhcũngkhôngquábấtngờvềnhữnggìsẽxảyrachomình.CácthànhviênchủchốttrongnhómôngMinhđềuởlạiđấtnướcchođếngiâyphútchiếcxetăngđầutiêncủaQuânGiảiphóngvàoDinhĐộcLập.NgườiduynhấtranướcngoàidohoàncảnhđặcbiệtcủagiađìnhlàdânbiểuNguyễnHữuChung.Nhữngngườiởlạihầunhưkhôngaitỏrahốitiếcvềsựchọnlựacủamình.KểcảôngDươngVănMinh.Dùchosốphậntừngngườisauđókhácnhau,khôngphảiaicũngsuônsẻ.

17.Nhữngngàythángtưởngnhưbếtắc…

Saukhi“tẩychay”Hạviệnnhiệmkỳlậppháp2màtôivừatáiđắccử(cuốinăm1971)đểphản

đốisựđộcdiễncủatổngthốngThiệu,tiếpđótựtreobútvàđóngcửatờnhậtbáoBútThầnđểtốcáosắcluật007/72củachínhquyềnThiệuhạnchếquyềntựdobáochí,thậtsựtôiđãtrảiquamộtthờikỳgầnnhưkhủnghoảngtừnăm1972-1974.Trướcđótuyhoạtđộngquốchộichỉlàhìnhthức,mộtthứdânchủgiảhiệu,cònlàmbáoxuấtbảnmộttuầnbịtịchthuhếthaihoặcbangày,nhưngtôivẫncóđượccáicảmgiácmình“làmđiềugìđó”.Cáchoạtđộngnàyphầnnàotạochotôitâmlýmìnhkhôngngồikhoanhtaytrướctìnhhìnhdầusôilửabỏngcủađấtnước.

Nhưngkhitựrútrakhỏicáchoạtđộngnày(quốchộivàbáochí),đơnđộcvớichínhmình,tôibỗngthấymìnhnhưbịloạikhỏicácdiễntiếncủađấtnước,mộtngườivôtíchsựvàvôtráchnhiệm.

MỗisángtôivàoXẹcTâyănsáng,đánhquầnvợtchotớitrưa,rồisanghồbơiăncơmtrưavàxuốnghồbơi...phơinắngchođếnchiềutốimớivềnhà.Lúcđótôisốnggầnnhưbuôngthảtrongcáixãhộitrưởnggiảấy.Suýtnữanóđãnhậnchìmtôixuốngtậnđáy.CácbuổisinhhoạtvớinhómDươngVănMinh,tuầnhailần,đãgiúptôitiếptụcđứngvững.Vànhưđãnói,chínhnhữngcuộcxuốngđườngtổchứcliềnliềnlúcnàyđãbơmmộtthứnghịlựcmớivàocơthểtôi.Giaiđoạn1971-1972làthờikỳquyềnlựccủatổngthốngThiệukhẳngđịnhmạnhmẽnhất.CáithếcủaNguyễnVănThiệuchỉbịlunglaysaukhiHiệpđịnhParisđượckýđầunăm1973(27-1-1973).TinhthầnThiệucànglunglaykhitổngthốngNixon-chỗdựacủaôngThiệu-tuyênbốtừchứcngày9-8-1974.

Trướcđótháng3-1973,tổngthốngThiệuđãcómộtchuyếnđitrắcnghiệmuytíncủaôngđốivớiNixonvàđồngthờitháiđộcủachínhphủMỹđốivớibảnthânông.ĐólàchuyếnđiMỹđầutiềncủaôngThiệuvớitưcáchtổngthốngVNCH.TheonhàbáoLarryBermantrongquyểnNoPeaceNoHonorthìđâylàchuyếnđiMỹđãđượcNixonhứavớiôngThiệukhiôngchấpnhậnkýHiệpđịnhParistheoyêucầucủaNixon.Vàothờiđiểmnày,KissingercóýđịnhđềnghịNixonralệnhoanhtạcthậtnặng,tronghaihoặcbangày,đườngHồChíMinhởNamLào.NhưngdochuyếnđếnMỹcủaôngThiệu,KissingerbànlạivớiNixonvàtạmngưngquyếtđịnhnàyvìsợrằngsựkiệnnémbomtrùnghợpvớisựcómặtcủaôngThiệutạiMỹkhiếnchodưluậnhiểulầmrằngWashingtonchịuáplựccủachínhquyềnSàiGòn.

ÔngThiệucốgắngchuẩnbịchuyếnđiMỹnhằmđánhbónguytíncủamình.ÔngthuêmộtchiếcPanAmericanBoeing07chớkhôngnhưphótổngthốngNguyễnCaoKỳkhiviếngthăm

nướcMỹtrướcđóđibằngchiếcmáybayAirForceTwođượcMỹchomượn(chiếcAirForceTwothườngdànhriêngchoPhótổngthốngMỹ).Ôngchovẽlácờvàngbasọcđỏtrênthânmáybayđểchứngtỏ“độclậpvàchủquyềncủachínhphủVNCH”(nhậnxétcủanhàbáoLarryBerman).NhưngchuyếnđiMỹlạilàmộtthấtvọngchoôngThiệu.NixonchỉtiếpôngtạiSaintClemente,chứkhôngtạiTòaNhàTrắngởWashington.Lúcnàyáplựccủavụxì-can-đanWatergateđãbắtđầuđèlênchínhphủNixon.MộtcuộctiếptổngthốngVNCH-khôngđượcdânchúngMỹủnghộ-ngaytạiNhàTrắngsẽcàngtệhạichouytíncủaNixon.TổngthốngMỹcũngdựđịnhsẽkhôngcómộtthôngcáochungnàogiữahaingườiđứngđầuchínhphủđượccôngbố.CónghĩachínhphủMỹmuốnlàmthếnàochuyếnviếngthămMỹcủaôngThiệucàngítđượcdưluậnởMỹchúýcàngtốt.Khibiếtsẽkhôngcóthôngcáochungđượcký-đánhdấuchuyếnviếngthămchínhthứccủamình-ôngThiệuralệnhchoHoàngĐứcNhãchuẩnbịmáybaytrởvềnướcngay.Dosợmộtsựcốchínhtrịlạilọtrabáochí,ngày12-4-1973,Nixonđồngýcóthôngcáochung,trongđóMỹhứaviệntrợkinhtếvàtăngsựủnghộdànhchochínhphủVNCH.KếtthúcchuyếnviếngthămchínhthứccủaôngThiệu,NixontổchứcchiêuđãiôngtạiCasaPacifica,NhàTrắngMiềnTây(WestemWhiteHouse).TrướckhirờinướcMỹ,ôngThiệuđượcthốngđốcCaliforniaRonaldReaganmởtiệcchiêuđãitạiLoaAngelesvàsauđócóđếnthămdiễnviênphimcaobồilừngdanhJohnWayne.

TừMỹtrởvềôngThiệuvàcánhtaymặtcủaôngHoàngĐứcNhã-hiểurằngtìnhthếđãhoàntoànthayđổi.TháiđộcủaWashingtonđốivớiôngThiệuvàđốivớichếđộVNCHđãđổikhác.ĐólànóivềthờikỳsauHiệpĐịnhParis,còntrướcđócácnăm1971-1972,saukhitáiđắccử,NguyễnVănThiệucủngcốquyềnlựccủamìnhmạnhmẽnhất.Trongsuốttámnămcầmquyềncủamình,đâylàthờiđiểmquyềnlựccủaThiệuđượctậptrungnhất.Nhiệmkỳtổngthống1967-1971củaôngcònbịbuộcmộtchânvào...đốithủkhóchịuNguyễnCaoKỳ-giữcươngvịphótổngthống.Còntừnăm1971,saucuộcđắccửthứhai,vớimộtphótổngthốngTrầnVănHương-vânglờiônghoàntoàn-tổngthốngThiệunắmtrọnquyềnlựctrongtay.Thiệutiếnhànhkiểmsoátbáochí,trấnáppheđốilập,bắtbớsinhviênchốngđốivàcáctríthứcbịnghingờcóquanhệvớicộngsản...

…Trongnhữngngàythángkhủnghoảng,khôngthấyđâulàtươnglaichotìnhhìnhmiềnNamvàgiảiphápchochínhmình,mộthômtôicóbànvớianhDươngVănBa,lúcnàykhôngcònlàdânbiểu:“HaylàtụimìnhravùnggiảiphóngtheoMTDTGPMN?”.Ýnghĩđếnbấtchợtnhưngkhônghềlàbốcđồng.BảnthântôichưacódịpnàotiếpxúcvớiaiđóđạidiệnchínhthứccủaMặtTrận,nhưngtừkhiôngThiệutáiđắccửbằngđộcdiễnbấtkểdưluậnphảnđốitrongnước

vàngoàinước,tôinhậnrarằngtìnhhìnhmiềnNamnóiriêngvàđấtnướcnóichungkhôngcònhivọngthayđổibằngtiếntrìnhđấutranhdânchủ.Suynghĩcủatôilúcấy,lựclượngduynhấtcóthểđảolộntìnhthếlàMTDTGPMN.Dứtkhoátphảiđấutranhcảbằngvũtrang.Tôinghĩđiravùnggiảiphónglàmộtchọnlựacóthểgiảiquyếtđượccácbếtắcvàđápứngđượccácnguyệnvọngcủamình.Nhưngcảhaichúngtôi,anhBavàtôiđànhbỏýđịnhravùnggiảiphóngvìngoàilýdokhôngbiếtphải“mócnối”vớiai,còncómộtlýdoriêng:mỗingườichúngtôiđềucónămđứacon,đứalớnnhấtmới11-12tuổi.Đivàorừng,ởnhàngườivợmộtmìnhxoayxởrasaođây?

Đúnglàtôichưatừngtiếpxúcchínhthứcmộtnhânvậtcộngsảnnàotrước1975nhưnglịchsửcủangườicộngsảntrongđấutranhgiànhđộclậpvàđánhngoạixâmtừthờichốngPháplàmộtminhchứngvềtinhthầnyêunướccủahọ.Bikịchcủanhữngngườinhưtôilàđãquáthấtvọngvớichếđộmìnhđangsống,cốgắngđấutranhđểgópphầnthayđổinónhưngmỗingàythấycàngbấtlực,muốncómộtchọnlựakhácnhưngđiềuđócuốicùnglạicũngkhônglàmđược.Chonêncólúctôiđãtựnhậnmìnhlà“NgườiViệtcôđơn”vàtựnguyệnlàmngườiphátngônchonhữngngườicùngtâmtrạng,cùnghoàncảnhvớimình,trênbáoTiếngNóiDânTộc,làvìthế!Từtâmtrạngvàhoàncảnhchínhtrịcánhân,cólúctôichọnlậptrường:đứnggiữa(báoTiếngNóiDânTộclàtờbáocủa“nhữngNgườiViệtđứnggiữa”?).“Đứnggiữa”làmộtkháiniệmcònkhámơhồ,chỉsaunàykhiđãcóHiệpđịnhParis,“đứnggiữa”mớiđượckhoácmộtsắctháichínhtrịcụthểvàđượcgọilà“thànhphầnthứba”.

Saungày30-4-1975,tôipháthiệnxungquanhmình,trongtờbáo,trongnhóm,trongbạnbèvàngaytạinhàmình,đâuđâucũngcó“Việtcộng”.Thếmàtôikhôngđượcmộtaimócnối.TạikhôngaitrongMặttrậnđượctựđộngtiếtlộvàmócnối?Haytạicáibềngoàitríthứctiểutưsảncủatôi-từcáchănmặcđếnmôitrườngsinhhoạt-trôngkhôngđángtincậyvớihọchăng?

Vềchuyệntríthứctiểutưsảnđitheocáchmạng,tôinhớmãitrườnghợpcủabácsĩNguyễnVănThủđượcchínhôngkểlạichotôinghe.Sau1975,lúctôilàmtổngthưkýtòasoạnnhậtbáoTinSángdoanhNgôCôngĐứclàmchủnhiệmvàanhHồNgọcNhuậnlàmchủbút,tôiđượctờbáocửđiHàNộicùnganhMinhĐỗdựphiênhọpđầutiêncủaQuốcHộithờikỳđấtnướcthốngnhất.KhitrởvềSàiGòn,trênmáybaytôingồigầnmộtngườilớntuổiănmặcrấtlịchlãm,comlê,càvạthẳnhòivàrất...Tây,nhưmộtngườisốngnướcngoàivừatrởvềquêhương.Tôitìmcáchbắtchuyệnvớingườinàydosựtòmònghềnghiệp.Vàtôiđượcbiếtôngkhôngphảitừnướcngoàitrởvềmàởtrongrừngcảchụcnămqua.ĐólàBácsĩNguyênVăn

Thủđanglàđạibiểuquốchội.BiếttôilàmộttríthứcsốngởmiềnNamtrước1975,ôngvuivẻkểchuyện:thờitrẻcáchđây30nămôngduhọcởPháp.Ôngrấtthíchkhiêuvũvàđánhtennisrấtgiỏivàđẹp,khôngítthiếunữPháprấtmêchàngtraiViệtNamnày.“Khitôiđánhbanhluôncóhaibacôđầmngồingoàisânchờ!”-bácsĩnhắclạithờitrẻcủamình.KhôngaiởParisquenbiếtbácsĩThủlạinghĩrằngchàngthanhniênsốngphonglưuởthủđôánhSánglạicóthểbỏtấtcảđểđitheocáchmạng.BácsĩThủnói:“LúcđóbạnbècủatôiởPhápbảovớinhaurằngthằngThủmàvềnướctheocáchmạnglàcoinhưchiếntranhsắpkếtthúcrồi.Ýcủatụibạn:tôiđâuphảilàngườicóthểchịucựclâudài,chonênkhitôiđãchọnlựanhưthếlà...chắcănrồi.Thậtlòngmànóibảnthântôicũngnghĩcólẽchỉphảichịucựcvàinămthôi,đâudèđisuốtmộtmạch...30năm!”.ChàngthanhniênphonglưuởParisấyđãchấpnhậnmọigiannguykhổcựcvàkhônghềbỏcuộcsuốthaicuộckhángchiếnchốngPháprồichốngMỹ.

BácsĩThủlàmộtđiểnhìnhtríthứctiểutưsảnyêunước.VềSàiGòn,ôngđượcgiaođứngđầutổchứcChữThậpĐỏởthànhphốHồChíMinh.Trongcuộcgặplầnđầutrênmáybay,chúngtôicóhẹngặplạinhautạisânquầnvợt.Trậnđầutiênôngđánhvớitôitrênsân30-4(đườngLêQuẩn).LầnđódùđãhàngchụcnămkhôngcầmvợtôngvẫngiữđượcnhữngnétđẹpkỹthuậtcáccúđánhcủamộtđấuthủtừngcóhạngởPháp.Ôngđãmấtvìbệnh,đểlạinhiềuthươngtiếcchobạnbècũmới.

Trởlạichuyệncủatôitrước1975,cũngcórấtítngườitinrằngtôisẽkiêntrìvớihướngđicủamình.Saukhiđấtnướchòabình,tôicóhỏinhàbáoHuỳnhBáThành,mộttrongnhữngngườigầngũivớitôitrướcnăm1975,vìsaoanhkhông“mócnối”tôivàoMặtTrận,anhcườicườinói“Cáchoạtđộngcủaanhnhưthếtronglòngđịchđãđápứngyêucầucủacáchmạngđốivớimộttríthứctiếnbộ.Đưaanhvàotổchứccũngthếthôi,nhưngcónguycơanhbịbắtvàchịukhôngnổitratấnsẽđổbểtùmlum...”.CâunóinửachơinửathậtcủaHuỳnhBáThànhchứađựngphầnnàosựthậttrongđó.Tôivẫnnghĩmìnhsẽkhôngchịuđựngnổicácđòntratấncủacảnhsát.Tôithậtsựcảmphụcvàkínhtrọngnhữngngườilàmcáchmạngkhibịbắtkhôngchịukhuấtphụctrướcsựtratấnácliệtvàdãman.CólẽdotôikhôngcómộtquanhệchínhthứcnàovớingườicộngsảnnênchínhquyềnThiệukhôngcoitôilàmộtphầntửchínhtrịnguyhiểm.TìnhbáoMỹcũngnắmrấtsáthoạtđộngcủacáctríthứcvànhữngngườiđốilậptạimiềnNam.MộtsốtríthứcmiềnNambịbắtvìcóquanhệcộngsảnlàdosựpháthiệncủatìnhbáoMỹ.CódưluậnchorằngvụdânbiểuTrầnNgọcChâubịbắt,bềngoàitưởngnhưxuấtpháttừcuộcxungđộtgiữatổngthốngThiệuvớiTrầnNgọcChâu,nhưngbêntronglàdoáplựccủaCIA.MộtpheCIAbênhvựcChâunhưngpheCIAkhácđangcóthựcquyềntạimiềnNamlạichủ

trương“dứt”Châu.NgườiđưaralậpluậnnàynhấnmạnhrằngNguyễnVănThiệuvàTrầnNgọcChâulàbạnrấtthânnhau.Nghenóisaunăm1975,khiôngThiệutừnướcAnhchuyểnsangđịnhcưởMỹ,ôngThiệuđãđếnnhàTrầnNgọcChâuvàởlạichơimộtngày.Thựchưchuyệnnàythếnào,tôikhôngcóđiềukiệnđểphốikiểm.

Cái“maymắn”củatôilàhìnhnhưtôikhôngcótêntrongbảndanhsáchđen(blacklist)củaCIA.TìnhbáoMỹcũngdưsứcthẩmđịnhtôicóphảilàngườicủaPhápkhông.Cuốicùngcólẽhọđãkếtluậncáianhchàngnàyhoạtđộnghoàntoàn...đơnđộc.Thựctếthìnhữngtríthứckiểu...“vôhại”nhưthếnàylạigópphầncôlậpNguyễnVănThiệuvàđườnglốichiếntranhcủaôngkhiếnôngđãnổiđiên.TạicuộcnóichuyệnvớikhóahuấnluyệncánbộxãấpởVũngTàu,tổngthốngThiệutốcáo“mộtsốtríthứcmỗingàyuốngbốnlywhiskyvàăntoàncơmTây,đượchọcrộngnhưnglạilàmnôlệchocộngsản”.Ôngkếtluận“Cácanhcònyêunướchơncảmấyngườitríthứcấy”.“Cácanh”đâylàcáccánbộxãấp.Bàinóichuyệnnàymởđầuchođợtđànáptríthứctiếnbộ,đầutiênlàbắtchủnhiệmtờbáotiếngAnhSaigonDailyNews,ôngNguyễnLâuvà26nhânvậttríthứckhác,trongđócóbácsĩ,dượcsĩv.v…ĐạisứMỹBunkerkhenbàinóichuyệnởVũngTàulàmộttrongnhữngdiễnvănhaynhấtcủaôngThiệu!

NhàbáoMỹZalinGrant,trongquyển‘FacingthePhoenix’đãmôtả,trongconmắtcủaông,nhữngđặcđiểmcủamộtsốtríthứcSàiGònvàonhữngnăm1965-1970nhưsau:“Giớitríthức(SàiGòn)kểcảnhữngngườicóbằngcấpcao,thườngtốtnghiệptạiPhápvàngàycàngnhiềutạiMỹ,đềulànhữngngườitheochủnghĩadântộcmạnhmẽ,khinhmiệtngườiMỹ,đầuóckhôngtưởngvàchốngchiếntranh.Họmuốncóhòabìnhnhưngkhôngcókếhoạchđểđạttới.Họbácbỏchủnghĩacộngsảnnhưnglạichấpnhậnnhữngngườicộngsản.Họcoithườngquânđộicủahọmàchínhhọvàconcáihọthấykhôngxứngđángđểphụcvụ.NgồibêntáchcàphêphinhaylyrượuRemyMartin,họtốcáomộtcáchhùnghồnchínhphủThiệuđãchàđạpnhưthếnàocácquyềntựdocánhânvàđẩytuổitrẻcủađấtnướcđếnsựchốngđối.Mặcdùphầnnhiềunhữngđiềuhọnóilàđúngnhưnghọvẫnkhôngphảilànhữngngườigâyđượcniềmtinvàthiệncảm...”

ĐúngnhưnhậnxétcủaZalinGrant,“nhữngtríthứcnóichuyệnchínhtrịbênlyrượuRemyMartin”khônggiànhđượcuytíntrongquầnchúng,nhưngsựtừchốihợptáccủahọvớichínhphủNguyễnVănThiệurõrànghếtsứcbấtlợichochínhquyềnSàiGòn.HơnnữakhôngphảitấtcảtríthứcđềuchốngThiệubênlyrượuRemyMartin.Nhiềungườitrongsốhọxuốngđường,chấpnhậndấnthântrướcnhiềuthứhiểmnguykhácchotínhmạngvàsựnghiệpcá

nhânhọ.

Đểđốiphólại“nhữngcuộcnóichuyệnbênlycàphêhoặclyrượuRemyMartin”mànhàbáoZalinGrantđãđềcập,tướngNguyễnKhắcBình,đứngđầungànhcảnhsátvàtrungươngtìnhbáoSàiGònđãchongườithườngxuyêncómặttạinhàhàngGivral,ởđườngTựDo,đốidiệnvớitrụsởHạviện.Ngườiđượcgiaonhiệmvụ“nghelén”cáccuộctraođổitrongnhàhànglàtênT.,quenbiếtnhiềunhàbáotrongvàngoàinước.Givralcũnglànơicónhiềudânbiểucùngbạnbètríthứccủahọluitới.TheomộtngườigầngũiôngT.vàtrungươngtìnhbáocủaThiệuthìT.luônthủtrongngườimộtcáimáyghiâmđểthucáccuộcnóichuyện.ThỉnhthoảngT.phảivào…“toalét”đểthaypinhoặcthaybăng(máymócthờiđóchưahiệnđại).DầndầnngườiphụtráchcôngviệcnàycủaNguyễnKhắcBìnhthấycáchghibăngnàyquábấttiệnnêntínhtớiphươngánđặtmáythâuthườngtrựcởmộtchỗnàođótrongnhàhàng.NhưngGivrallàmộtnhàhàngtưnhân,làmsaođặtmáymàgiữđượcsựbímật.Chỉcócáchlàngườicủatrungươngtìnhbáomualạimộtphầnnhàhàng.CuốicùnghãngsữaForemostnhảyvào,vớingườicủatìnhbáođứngphíasau.Thếlàhọcóquyềnhợppháptiếnhànhsửachữavàtrongkhisửachữa...cóthểbímậtđặtmáyghiâm.NhữngvụWatergatenhưthếởSàiGòn,chínhquyềnThiệuthoảimáilàmmàchẳnggặpmộtsựphiềnhànào!

Saukhi“đầuhàng”áplựccủaMỹvàchịukýHiệpđịnhParis,Thiệuphảiđốiđầuthêmmộtthứ...“nộithù”khác:thànhphầnthứba,tứcnhữngngườiViệtđứnggiữa.NhữngngườitríthứcchốngThiệuvàchốngMỹnhưngchưacóđiềukiệntiếpxúcvớiMặtTrận,cùngcácthànhphầnđốilậphoạtđộngchohòagiảihòahợpdântộc,đưavàoHiệpđịnhParis,trựctiếphoặcgiántiếptựnhậnmìnhthuộcthànhphầnthứba.Dùkhôngtrưngrađượcbằngchứngnào,tổngthốngThiệucũngcôngkhainóivớibáochínướcngoàirằng“thànhphầnthứbalàsảnphẩmcủaTòađạisứPháp”.ĐâylàhànhđộngchụpmũcủachínhquyềnThiệunhằmhạuytínnhữngngườiđốilậphoạtđộngvìhòabình.CơsởđểđưaralờitốcáonàylàmốiquanhệgiữamộtsốnhàngoạigiaotrongđạisứquánPhápvớimộtsốtríthứcđốilập.MộttrongnhữngnhàngoạigiaođólàPierreBrochand,cốvấnchínhtrịtòađạisứPháp.TrongnhữngngườiôngThiệunhắmđếnlàtôivìlúcnàytôihoạtđộngtíchcựctrongthànhphầnthứbavàcóquanhệkhámậtthiếtvớiôngPierreBrochand.

ThậtsựquanhệgiữatôivàPierreBrochandchủyếulàbạnbèhơnlàmócnốichínhtrị.Cùngtuổivớinhau(sinhnăm1940)vàcónhiềuđiểmhợpnhau,nêntôivàPierreBrochanddễthânnhau.ChưabaogiờPierreBrochandđềcậpchínhthứcvớitôichuyệnthànhphầnthứbahay

thămdò,mộtgợiýnàoliênquanchuyệnnày.Trongquanhệvớicácnhàbáonướcngoài,tôicókhánhiềungườibạnvàtronggiớingoạigiaocũngthế.Sau1975,khiPierreBrochandđãtrởthànhmộtnhânvậtcaocấp,đạidiệnchínhphủPhápsangkýkếtmộthiệpđịnhhợptácvănhóavớichínhphủViệtNam,anhđãvàoTP.HồChíMinhvàthămtôitạinhà.NgườitiềnnhiệmcủaPierreBrochandtạitòađạisứPháptrước1975,ôngLoicHennekinne,cũngduytrìnhữngquanhệbạnbèvớitôiđếntòađạisứSàiGòn,LoicHennekinnenhậnnhiệmsởmớiởSantiago(ChiLê)thờitổngthốngAllende.TôicònnhớmộthômtôinhậnđượcmộtláthưcủaôngtừthủđôSantiago,trongđóônghếtlờicangợichếđộAllendevàchorằngmìnhđangchứngkiếnmộtkinhnghiệmchínhtrịmàngườiViệtNamnhưtôirấtđángtìmhiểu.DĩnhiênLoicHennekinneđãphảirờiChiLêsaukhitướngPinochettlậtđổtổngthốngAllende.

LoicHennekinnelàmộttrongnhữngnhàngoạigiaoPhápđầutiêntrởlạiSàiGònsau1975vớitưcáchmộtngườidulịch.AnhrấtyêuđấtnướcViệtNam.ChuyếnđiđóLoicHennekinnethựchiệnkhiôngđanglàđạisứPháptạiTokyo(Nhật).ThếlàtôicódịpgặplạiôngtạitòalãnhsựPháptrongmộtbuổitiệctối.TôinhớhômđóngoàitôivàanhNgôCôngĐứccòncócựuđạisứVõVănSungcũnglàmộtngườibạncủaLoicHennekinne.Cũngtrongnămđó(cólẽnăm1992)tôicódịpsangTokyotheolờimờicủaHộinhàbáoNhật(cùngđicóchịPhươngMinh,tổngbiêntậpbáoPhụNữViệtNam).Haytintôisang,LoicHennekinneđếntậnkháchsạnđóntôivềtòađạisứdùngcơmtối.Đầutháng4-2002tôicódịpsangchâuÂuthămconvàghélạiPhápthămLoic.LúcnàyLoicHennekinneđanglàtổngthưkýtạiBộNgoạigiaoPháp-NhânvậtthứhaiởđiệnQuaiD'Orsay.LoichẹntôigặpôngtạibộNgoạigiaovàăntrưa.TôicứtưởnghẹnnhautạiđórồisẽcùngđiănmộtnơinàokhácởParis.ThậtbấtngờLoicđãtiếptôingaytạiphòngđãikháchcủaBộtrưởng.BuổiăntrưatạiQuaiD'Orsaychỉcóhaingười,Loicvàtôi.TôikhôngthểkhôngxúcđộngvềtìnhcảmbạnbèđặcbiệtmàLoicHennekinneđãdànhchotôi.

...TrởlạisựtốcáocủaôngThiệuvềthànhphầnthứbamàôngchorằngdođạisứPhápJeanMarieMérillon“nặn”lên,tôiliềnphảncôngvàlợidụngcơhộinàyđểtuyêntruyềncôngkhaichothànhphầnthứba.TôibànvớinghịsĩVũVănMẫuđểxinphépchùaấnQuangchoLựclượngHòagiảiDântộcđứngratổchứccuộchộithảovềHiệpđịnhParistạichùa.Sauđótôiliênlạcvớicácnhàbáonướcngoàithuộcloạitincậy,trongđócótruyềnhìnhCBS,mờihọchứngkiếncuộchộithảo.Tôikhôngmờibáochítrongnướcvìmỗingàysốphóngviên“dởm”lànhânviêntìnhbáotráhìnhcàngtràtrộnrấtnhiềuvàohàngngũnhàbáothật.Cuộchộithảosẽbịlộvàcảnhsátsẽratayphángay.

Trongkhichuẩnbịcuộchộithảo,tôicótiếpxúcvới“TổChứcĐòiThiHànhHiệpĐịnhParisdoluậtsưTrầnNgọcLiễngđứngđầuvàmớianhthamdựđểtăngkhíthế.NhữngngườichínhyếutrongtổchứcngoàiluậtsưLiễngcócácanhTriệuQuốcMạnh,linhmụcNguyễnNgọcLan,anhThếNguyên(tạpchíTrìnhBày...)linhmụcLanđặtđiềukiện:đểthamdựcuộchộithảoanhphảiđượcxemtrướcbàithuyếttrìnhcủatôi.Tôiđồngývàtraocholinhmụcbảnthuyếttrìnhvớiýkiến:Tôiphảisửalạiđoạnnóivề“chấmdứtcuộcchiếnhuynhđệtươngtàn”.Theoôngđâykhôngphảilàmộtcuộcchiếnhuynhđệtươngtàn,ngườiViệtgiếtngườiViệt,màlàcuộcchiếngiữamộtbênlàngườiViệtyêunướcvàmộtbênlàngườiMỹxâmlượccùngnhữngngườiViệtNamtheohọ.ChaLannóivớitôiTổChứcDòiThihànhHiệpđịnhParischỉdựbuổihộithảonếutôiđồngýsửalạiýnày.Tôichẳngnhữngchấpnhậnsửalạimàtừđólấyquanđiểmnàylàmquanđiểmcủachínhmình.

BuổithuyếttrìnhtạichùaấnQuangdiễntiếnđúngnhưdựkiến.Saubuổithuyếttrình,linhmụcLanmờitôiđiănphởTươngLaitrênđườngNguyễnTriPhương,cáchchùaẤnQuangkhôngxa.Cùngđiănphởcòncó,dânbiểuKiềuMộngThu.Bìnhthườngđiđâutôicũngbịbốnanhcảnhsátchìmtrangbịmáybộđàmđitheo.ChịThucũngcóbốnanhtheodõivàchaLancũngthế.Dođókhibachúngtôicùngnhauđiănphở,phíasauchúngtôicócáiđuôikhádài:12chiếcxemáycủacảnhsátchìmrúlêninhỏi!Cảnhtượngcũngvuimắtnhưngđiềuáynáylàmìnhngồiăntrongkhimấyanhcảnhsátvẫnphảiđứngxacanhchừng.Cóhômởnhà,từtầnghai,vợtôinhìnquabênkiađườngNguyễnTriphươngthấybốnanhcảnhsátngồicanhtôigiữacáinắngchangchang,độnglòngvợtôichochịgiúpviệcmangnướcmanglysangmờicácanhgiảikhát.Nhưngcácanhcảnhsátdứtkhoáttừchối,cóanhcònhămdọangượclại:“Chịđịnhđùavớibọntôià?Mangnướcvềnhàngay”.LúcđầuTổngnhacảnhsátchỉcửhaicảnhsátđitrênhaixegắnmáytheodõitôi.Tôiđiđâuhọđiđó.HọcótráchnhiệmbáocáotrongngàytôiđiđâugặpaivànếupháthiệntôisắptổchứchọpbáohayxuốngđườngthìhọgọingayvềTổngnhakịpthờiđốiphó.Biếtrõnhưthếnênkhisắpsửacómộthoạtđộngchốngchínhquyền,trướctiêntôiphải“cắtđuôi”.Cáchlàmkháđơngiản:tôibảotàixếláiôtôđếnchợBếnThành,choxeđậulại,thídụởcửaTây,tôiđivàolòngvòngtrongchợmộtlúcrồiđiracửa...Bắclênxetạiđếnchỗhẹn.Cácanh“bạndân”chờmútmùakhôngthấytôiramặcdùchiếcôtôcủatôivẫnnằmyênởchỗcũ!

Sauvàilầnbịlừa,Tổngnhabốtríbốncảnhsáttheotôitrênhaixe.Khitôibướcrakhỏiôtôđibộ,thìmộtanhcảnhsátcũngnhảyxuốngđibộtheo.Tôivàochợ,anhtacũngvàochợ.Vớithờigian,dầndầnviệccanhgiữbớtcăngthẳng.Cảnhsáttheodõitôitìmcáchlàmquenvới

haianhcảnhsátcũngđượcTổngnhađặccáchđibảovệchotôi.Haianhcảnhsátcậnvệcủatôithuộcmộtbộphậnkhác:Phòngbảovệyếunhân.MộthômanhTrường,cảnhsátcậnvệ,nóivớitôi“Thưaông,mấyđứatheodõiôngđếnyêucầuemnếuhômnàoôngkhôngcóđiđâuchotụinóbiếtđểtụinóchuồnvềnghỉsớm.Theoôngtừsángsớmđếnkhuya,tụinóthanchịukhôngxiết”.Thếlàtừhômđógiữahaianhcậnvệcủatôivànhữngcảnhsátđượcgiaonhiệmvụtheodõitôicómộtquanhệ...thânthiệnvàhợptác.Hômnàotôilàmviệctạinhà,khôngđiđâu,tôinóianhTrườngrabảohọvềnghỉsớm,trongbáocáocứviết:HômnayôngChungởnhàsuốtngày.NhữnghômtôiđánhquầnvợttrongXẹcTâycảngàytôicũngchocậnvệbáovớihọđểhọyêntâmđi...chơihoặcvềvớivợ.Kểkhithỉnhthoảngđinhảyởvũtrườngđểbớtcăngthẳng,tôicũngbáochohọvềsớm.Nhữnglầnkhôngbáo,đikhiêuvũragặphọvẫn...đứngchờtôithấybứtrứtlàmsao.Canhmìnhđihọphaymộtcuộctiếpxúcvớiaiđókhôngnóilàmgì,đàngnàycanhmìnhđi...nhảyđầmthì...!

Nhưngkhitôichẳngnóigìthìhọcũngđoánbiếthômnaykhôngphảilàmộtngày...yênlànhchohọ.Cuộcđấutríthườngkhôngnghiêngphầnthắngvềphíahọ.Thídụtôimuốnthoátkhỏisựcanhgiữcủahọ,tôichỉcầnvàoXẹcTây...đánhquầnvợt,nhưngvàolúcnàođótôichuihàngràorangoài,khithìquabênsânTaoĐàn,khithìtrổrađườngHuyềnTrânCôngChúa.Mỗilầnsựcanhgiữthấtbại,hômsaubáođăngảnhtôixuấthiệntrongcuộcxuốngđườnghaycuộchọpbáonàođó,dĩnhiênhọbị“cạo”sátván,cókhicònbịđổi...Gặplạihaicậnvệcủatôi,họchỉcònbiếtthan“Ôngthầycủamấyanhchơitụinàymộtcúẹoxươngsống”.Nhưnghaicậnvệcủatôicũngchohọbiếtrằngcácanhcũngmùtịttôiđãđiđâuvàlàmgì(thườngkhihoạtđộngchốngchínhquyềntôiluônđểhaianhcậnvệởlạinhà).Vàotháng4-1975,khithờitiếtchínhtrịhoàntoànđổikhác,cáccảnhsáttheodõitôicũng,“ngửi”thấygiósắpsửathaychiều,họkhôngngạingùngđềnghịvớihaicậnvệcủatôi:

“Mấyanhlàmơnnóigiùmôngthầycácanhkhiổnglênlàmbộtrưởngổngnhậntụinàyđitheobảovệchoổng.Dùsaotụinàycũngquencôngviệc...đitheoổngrồi”.ThậtratôicũngcóýđịnhdùnghọnhưngrấttiếcthờigiantôilàmtổngtrưởngthôngtintrongchínhphủDươngVănMinhchỉkéodàitrong...48tiếngđồnghồ!

...SaucuộcthuyếttrìnhvềthànhphầnthứbakhásuônsẻtạichùaẤnQuang,mộtcuộchộithảokháccũngđượctổchứctạiđâysuýtnữagâytaihọachotôivànhiềungườikháctrongLựclượngHòagiảiDântộc.CuộchộithảonàydocácvịlãnhđạoPhậtgiáoẤnQuangchủtrìnhằmủnghộHiệpđịnhParisđồngthờikêugọitổngthốngThiệutừchức.Rấtcóthểdocuộc

hộithảotrướcvềthànhphầnthứbakhôngkịpngănchặnnêncuộchộithảonàyngaytừđầuđãđượccảnhsátrằnridànquânrấtkỹ.Chúngcôlậpcảkhuvực,nhưngkhônghoàntoànngănchặnnhữngngườithamdựcuộchộithảovàochùanếucógiấymời.Khimớiđếnchùatôiđãđoántrướcthếnàochúngcũngmởcuộctấncôngvàobấtcứlúcnào.Mọingườicũngbiếtnhưthế,nhưngkhôngailosợvàquaybướctrởra.Hơnphânnửanhữngngườidựcuộchộithảolàphụnữ,trongđócónhiềubàcụtuổitrên60!

KhikháchmờivàohếtvàthượngtọaViệntrưởngThíchThiệnHoaphátbiểukhaimạcthìcổngchùacũngbịcảnhsátdãchiếnbếchặt.Ngoạibấtnhập,nộibấtxuất.ĐếnkhithấyViệntrưởngThíchThiệnHoavừanóixonglờikhaimạcthìlệnhtấncôngtừngoàiđượcphátđộng.Hàngtrămphitiễnhơicay,lựuđạngâyóiđượcbắnnhưmưavàochùa.Cảnhhỗnloạnxảyra.Nhữngaimuốnrờikhỏichùakhôngtìmđượcngõthoát.Cửachínhbịcảnhsátdãchiếnánngữvàchínhtừcổngravàoduynhứtnày,họđãnãphitiễnvàochùa.Khóimịtmù,mắtmọingườisưnghúp,khôngcònoxyđểthở.Cónhiềuphụnữlớntuổingấtxỉu.Hàngtrămconngườikhôngbiếtthoátthânngảnào,xôđẩynhauchạyxàquầnnhưbầychuộtkẹttrongrọ.Tôicũngbịđámđôngtừphíasaulấntới.MọingườitìmcáchlêntầngmộtcủachùađểvàophòngcómáyđiềuhòacủathầyThiệnHoa...lánhnạn.Trêntầngmột,chùađangsửachữa,baolơntrướcphòngthầyThiệnHoachưaxâyxong,khôngcólancan.Khiđámđôngđẩytôilêntậntrênđó,tôikhôngcócáchnàolùilại,cuốicùngbịhấttừtầngmộtxuốngsânchùa.Tôichuẩnbịcú...rơitựdoấynhưmộtvậnđộngviênnhảydùtậptiếpcậnvớiđấttừtrêncao,haichânnhúnxuốngkhivừachạmđất.Dùthế,sứcchấnđộngcũnglàmhaichântôitêdại,lưngcụplạitưởngnhưgãylàmđôi.Tôingồibẹpdướisânkhoảngnămphútmớicốgắngđứngdậy.Phảicốgắngđứngdậyvàbằngmọigiáthoátrakhỏichùa,tôikhôngcònsứcchịuđựnglâuhơnnữakhóicay,hơingạtvàloạilựuđạngâyóimửa.Tôithửđirahướngsauchùa,tấmváchtườngngăncáchchùavớikhuxómlaođộngcaokhônggầnbamét.Bêntrênlạicónhữngcâysắtnhọnchĩalên.Lúcđótôikhôngbiếtmìnhlấysứclựcởđâumàcóthểnhảylêndùnghaitaychụplấyhaicâysắttrênđầutườngrồiđulênvànhảyxuốngsâncủamộtnhàbêncạnhchùa.Khinhảyxuống,tôiquênhẳnchânmìnhđãbịchấnthươnglúcrơitừtầngmộtcủachùaxuốngđất.Hầunhưtôikhôngthểdichuyểnđượcnữa,cònmắtthìquácaykhôngcònthấygì.Thậtmaycómộtphụnữbướcradìutôivàonhàvàchotôimộtkhănướtđểlaumắt.Cùnglúccómộtanhthươngbinhxuấthiệnvớihaicâynạnggỗ.Anhchiachotôi...mộtcây,nhờthếtôicànhắcrakhỏikhuẤnQuang,đóntaxivềnhà.Vàothờiđiểmnày,phầnđôngthươngphếbinhởSàiGònđềubấtmãnvàchốngThiệu.Sựnổiloạncủanhữngngườitừngcầmsúngluônlàdấuhiệubáotrướcsựsụpđổcủamộtchếđộ!

NgàyhômsauHạviệnhọpphiênkhoángđại.Cótincácdânbiểuđốilậplạitổchứcbiểutìnhnêncảkhutrungtâmthànhphốbịcôlập.ChiếcôtôchởtôiđihọpbịchậnlạitrênđườngTựDo,ởngãtưLêThánhTôn.Tôikhôngthèmđôicovớitoáncảnhsátchốtởngãtưnày,tôibướcxuốngxevớihaicâynạngkẹphaibênngười(vợtôiđãmuachotôicặpnạngnày),đibộđếnHạviện.ĐâycũnglàmộtcáchtốgiáccảnhsátThiệuđànápcuộchộithảohômquatạichùaẤnQuang.Dĩnhiêntruyềnhìnhnướcngoàiđãkhôngbỏlỡdịpghihìnhmộtdânbiểuđihọpvớihaicâynạng...TừkhiHiệpđịnhParisđượckýkết,tôitrởlạidựcácphiênhọpcủaHạviện.Nhiềungườiở

SàiGònbiếtđượcmộtphầnnộidungcủatốihậuthưdotổngthốngNixonđưarabuộctổngthốngThiệukýHiệpđịnhParis.SựròrỉcủanộidungnàycànglàmchocáithếcủatổngthốngThiệusuyyếu.TrongquyểnsáchcủaLarryBermancóthuậtlạirằng,NixonđãnóivớiThiệu:“Ngàiphảiquyếtđịnhngaynếungàimuốnduytrìsựliênminhcủachúngta,hoặclàngàimuốntôitìmkiếmmộtcuộcdànxếpvớikẻthùđểphụcvụriênglẻquyềnlợicủanướcMỹ...”.ÔngThiệuvàngườianhembàcon“cứngđầu”củamìnhlàHoàngĐứcNhãđànhbótay.Saunày,nớivềgiaiđoạnôngThiệubịbuộckýHiệpđịnhParis,HoàngĐứcNhãmôtảtìnhcảnhcủaôngThiệuvàchínhđươngsựnhư“mấyconếchnằmdướiđáygiếngtốiđen”.SàiGònchẳnghiểugìcácýđịnhvàtoantínhcủaHenryKissinger(theonhàbáoLarryBermantrong“NoPeaceNoHonor”).NhàbáoStanleyKarnow,đặcpháiviêncủatờNewRepublictạiParis,đãđiệnvềtòasoạncủamìnhnhậnđịnhrằngHiệpđịnhParis“cóthểchỉlàmộtthờikỳtạmdừngtrướckhicuộcchiếnĐôngDươngthứbabắtđầu”.ThựctếsẽkhôngcócuộcchiếnĐôngDươngthứbanàocảnhưngHiệpđịnhParislàcáimốcđánhdấusựbắtđầusụpđổcủachếđộNguyễnVănThiệu.

18.Đitìmmộtchântrờimới

Ngườitríthứckhôngcònlàmìnhvàđánhmấtsựhiệndiệncủamìnhtrongxãhộisẽtrởnênvônghĩavàthậmchíđángbịlênánnếusựcómặtcủamìnhchỉđểchấpnhậnnhữnggìđãcósẵnvàthụđộngtrướcmộttrậttựđãđượcthiếtlập.Ngườitríthứcphảibiếtvàdámthúcđẩysựthayđổitiếnlêntronglãnhvựcmìnhhoạtđộng,vàxahơnnữatựtraochomìnhsứmạngvàtráchnhiệmvớilờigiảiđápchocácbếtắcxãhội.Sựtìmkiếmđócóthểthànhcônghaythất

bại,nhưngcáichínhlàsựdấnthân.Hồitôicònnhỏ,mỗikhinghechatôikểchuyệnôngtừngđinghenhàbáoNguyễnAnNinhdiễnthuyếthôhàolòngyêunước,chốngTây,chốngchínhquyềntaysai-khônghiểusaothắngbé10-12tuổiởtôilúcđórấthàohứngvàngưỡngmộ.DùrằngởtuổiđótôikhôngthểnàohiểunổithếnàolàtháiđộdấnthâncủamộttríthứcbấtkểsựdấnthânđósẽdẫntớinhàtùCônĐảovàbỏxácngoàiđó.

…ÝthứcrằngchínhquyềncủaôngThiệulàmộtcảntrởchohòabìnhvàthốngnhấtđấtnướcmặcdùHiệpđịnhParisđãđượckýhàngloạthoạtđộngủnghộHiệpđịnh,tấncôngnhằmlậtđổtổngthốngThiệuđượccácthànhphầnđốilậpđồngloạttiếnhành.LựclượngHòagiảiDântộccùngmộtsốnhânvậtchốngThiệutổchứcmộtchuyếnđimiềnTrung,đếnHuế,ĐàNẵng...vậnđộngquầnchúnggâyáplựcchínhquyềnthihànhHiệpđịnhParis.NgườitổchứcchuyếnđiHuếlàgiáosưBùiTườngHuân,đangdạytạiĐạihọcHuế,cònngườitổchứccuộcthuyếttrìnhchoanhemtạiĐàNẵnglàdânbiểuPhanXuânHuy.

CuộcđiramiềnTrungđộtngộtkhiếnchínhquyềnThiệukhôngkịptrởtay.NhưngHuếlàđấtcủaPhậtgiáo,chodùchínhquyềnđịaphươngcónhậnlệnhcủaSàiGònđànápđoànngườichúngtôi,họcũngkhôngdámlàmthẳngtay.BởicácbuổithuyếttrìnhcủaLựclượngHGDTđềutổchứctrongkhuônviênchùa.TấncôngvàokhuônviênchùacónguycơbịquầnchúngtốcáođànápPhậtgiáo.TạiHuế,cuộcthuyếttrìnhđượctổchứcởsânsauchùaTừĐàmvàolúctrờisụptối.Máyphóngthanhđặtởsânchùa,hướngquabênkiasôngAnCựu,đểngườidânnàosợsựtheodõicủacảnhsátchìmvẫncóthểnghemàkhôngcầnvàochùa.Sânchùatắthếtđèn,chỉcómộtđènchụpnhỏđặttrênbàndànhchongườithuyếttrìnhđọctàiliệucủamình.Cuộcthuyếttrìnhdiễnratrongcảnhtốiđennhưthế!Theotrínhớcủatôi,nhữngngườithựchiệnphầnthuyếttrìnhgồmanhHồNgọcNhuận,linhmụcNguyễnNgọcLanvàtôi.SựhưởngứngcủadânHuếrấttíchcực.Trướcđóvàobuổisáng,anhNhuậnvàchịKiềuMộngThutổchứcbáonóitạichợĐôngBa.Hìnhthứcnàyquámớilạđốivớicảnhsátđịaphương,họchỉcanthiệpkhi‘‘buổiphátthanh’‘củaanhNhuậnkếtthúc.HọcôlậpcácanhchịngaychợĐôngBa,lậpxongbiênbảnviphạmmớichoôtôđi.Dĩnhiênkểtừlúcđóchiếcôtôchúngtôisửdụngluônbịcảnhsátbámtheo.Đêm,chúngtôitheogiáosưBùiTườngHuânvàotrườngđạihọcnghỉ.

ĐếnĐàNẵngcũngthế,buổithuyếttrìnhđượctổchứctrongsânchùaTỉnhHộivàdiễntiếntrongbóngđêm.Chỉcómộtcâyđènchụpđặttrênbàncủabanchủtọavàthuyếttrìnhviên.Cólẽkhôngcómộtnơinàotrênthếgiới,diễnthuyếtchínhtrịlạiđượctổchứctrongbóngtối

hoàntoànnhưthế.ĐâylàsángkiếnđộcđáocủaPhậttửđấutranhvàcácnhàchùamiềnTrung.

SaucácbuổinóichuyệnởHuếvàĐàNẵng,riêngtôi,sánghômsauđượcanhemđịaphươngđưavàoQuảngNgãitổchứcthêmmộtcuộcthuyếttrìnhtạiđây,cũngtạimộtngôichùa.Cuộcthuyếttrìnhdiễnralúc14giờ,kếtthúcvàolúc16giờ.Khimớiđếntôiđượcchobiếtsẽởlạiđêmnhưchươngtrìnhdựkiếncủabantổchức.Nhưngkhikếtthúccuộcthuyếttrìnhtôithấykhôngkhíxungquanhchùarấtcăngthẳng,cảnhsátchìmlượnqualượnlạinhưđangchuẩnbịmộtâmmưugì.Nếutôiởlạiđêm,chắcchắnsẽcóchuyệnkhônglành.TôihỏingườibạntừĐàNẵngvàocùngtôi:“GiờnàycònxetrởraĐàNẵngkhông?”.Ngườibạntrảlời:“Cònchuyếncuốicùng”.Tôichỉkịpchàothầytrụtrìchùa,rồitứctốcrađónxevềĐàNẵng.Chiếcxekháchnghẹtngười,khôngcònmộtchỗtrốngnào.Tôichỉcómộtcáchduynhất:đeobámtoòngtengởcửasau,nhưmộtanhlơxe.Saunàytôiđượcbiết,đúngnhưtôidựđoán,anninhđịaphươngđãcókếhoạchtốiđótấncôngvàochỗtôinếutôiởlạiđêmtạiQuảngNgãi.

…SaukhitổngthốngThiệuvàHoàngĐứcNhãchịutaytrướcNixonvàKissingerđặtbútkýHiệpđịnhParisthìcáclựclượngchốngThiệucũngnổilênđồngloạt.TrướckhikýHiệpđịnh,KissingerthuyếtphụcThiệubằngcáchbảorằngchắcchắnNixonsẽđượctáicửvànếucộngsảnBắcViệtviphạmHiệpđịnhthì“chúngtôisẽmởmộtcuộchànhquânramiềnBắc”.Thiệuhỏilại“Tấncôngởđâu?”.Kissingertrảlời:“Từtrênkhônghoặctấncôngquavĩtuyến17”.Thậtsựđóchỉlàmộtlờihứacuội.Hơnaihết,Thiệuhiểuđiềuđó.KhôngaicóthểdựđoánrằngkhinămngườixâmnhậpvàotổnghànhdinhcủaỦybanquốcgiađảngDânchủtạicaoốcWatergateởWashington(bịbắtngày17-6-1972)sựkiệnnàylạidẫntớisựtừchứccủatổngthốngNixonngày9-8-1974.SauvụWatergate,Nixonnhưconhổbịrứthếtmóng.ÔngtalochothânmìnhkhôngxongnóichichuyệnbaobiệnchoôngThiệuvàchínhquyềnSàiGòn.CódưluậnchorằngWatergateđãlàmchochínhsáchcủaMỹởViệtNamsauHiệpđịnhParissuysụp.NhưngmộtlậpluậnkhácvềsựsụpđổcủachínhquyềnThiệu,theotôi,đãbóctrầnvấnđề,donhàbáoStanleyKarnowđưaratrongquyểnVietnam-AHistory:Ngườitachorằngvụxì-can-đanWatergatehạiuytíncủaNixon,làmchongànhhànhphápyếuđi,nhândânMỹcàngáccảmvớivấnđềViệtNamkhiếnchochínhphủMỹkhôngthểgiữlờihứađểrataycứuchínhquyềnThiệu.NhưngcáichínhlàThiệuvàchínhquyềncủaôngtavừakhôngcónănglựclạithamnhũng,khôngthểđốiphócáccuộctấncông,nhấtlàkhikhôngcònngườiMỹ.

ÔngThiệuhoàntoànmấttinhthầnkhihaytinngày9-8-1974Nixontừchứcvàphótổngthống

GeraldFordthaythế.ChỗdựaquantrọngnhấtcủaThiệukhôngcònnữa.Trướckhitừchức,NixonđãcómộtquyếtđịnhcuốicùngnhằmhỗtrợôngThiệubằngcáchkýmộtdựluậtviệntrợquânsựchomiềnNamtốiđalàmộttỷđôlatrongvòng11thángtới.NhưngchỉítngàysaukhiNixonrờiNhàTrắng,HạviệnMỹbiểuquyếtmộtconsốthấphơnrấtnhiều:700triệuđôla.TuytổngthốngFordgửimộtthưriêngchoôngThiệuxácnhận“sựyểmtrợcủachúngtôisẽthíchứng”,nhưngmộtbảnnghiêncứucủaLầuNămGócsaunàytiếtlộchỉcó215của700triệuđôlađếntaychínhphủThiệu,sốcònlạidướihìnhthứctrangbịquânsựchờxuốngtàuhoặcvìlýdonàođóchẳngbaogiờđếntaychínhquyềnSàiGòn.NhàbáoStanleyKarnowđãmiêutảtìnhhìnhmiềnNamvàomùahè1974nhưsau:dosựsuysụpcủakinhtế,tinhthầnquânđộicũngbịxóimòn.Mộtcuộcthămdòdưluậnthựchiệnvàomùathu1974bởipháibộMỹtạiSàiGònpháthiện90%ngườilínhVNCHkhôngnhậnđủtiềnlươngvàcáctrợcấpđểnuôigiađình.Tìnhhìnhlạmphátchỉlàmộtnguyênnhân.Thamnhũngvượtmọigiớihạn,cácchỉhuyquânsựănxéntiềnlươngcủalínhvàăncắpmọithứcóthểăncắp.Sĩquanhậucầnđòiphảicótiềnđútlótmớicấpgạovàcácthứtiếptếkhácchocácđơnvịquânđội,thậmchíđòiđượcđútlóttiềnmặtđểcungcấpđạndược,xăngdầuvàcácthứcầnthiếtkháccholínhchiếnđấu.Sĩquanquânđộithườngépdânlàngđónggóptiềnchochúngvàkhôngtừchối“làmăn”bímậtvớicộngsản.BảnđiềutracủapháibộMỹchorằngtìnhhìnhtệhạinàycóthểngưnglại“nếuquânđộiSàiGonđượccoilàmộtsứcmạnhcóthểđứngvững”.ĐạisứMartinbácbỏsựbáođộngnàybằngcáchđưaramộthìnhảnhbiệnhộtệhạinhưsau:“Mộtchútthamnhũngnhưđổdầuvàomáymóc”.VợôngThiệuvàcácbàvợcủabạnbèthângiađìnhôngThiệu,bấtkểnguycơđangchựcchờvẫnlàmgiàutrongcáchoạtđộngbấtđộngsảnvàcácloạikinhdoanhbấthợpphápkhác,tạothànhgươngxấuchocảguồngmáychínhquyền.NhàbáoStanleyKarnowkếtluậnthựctrạngđóbằngmộtcâungạnngữViệtNam:“Nhàdộttừnóc”.

Saukhicái“nóc”chechắnchochếđộThiệubịsậpngày9-8-1974(Nixontừchức)vàtrướccácáplựcchốngđốicànglúccàngmạnhmẽtạimiềnNam,tổngthốngThiệunêumộttháchthứctrướcdưluậntrongmộtbuổixuấthiệntrênmànảnhtruyềnhình:ôngđặtvấnđề“nhữngaimuốntôitừchứcthìcứlêntiếng”.ThậtkhóbiếtthâmýcủaôngThiệulàgì?Ôngquátựtinsựvữngvàngtrongcươngvịcủamìnhhayđâylàmộtthămdòđểchuẩnbịsựrútlui?TheotôigiảthuyếtthứhaicólýhơnbởilúcnàythếlựccủaôngThiệusuyyếurõrệt.

GiớiđốilậpđáplạisựtháchthứccủaôngThiệuquamộtsốbàibáovàcácphátbiểutừdiễnđànquốchội.NhiềutiếngnóicủanhiềugiớivanglênđòitổngthốngThiệutừchức.Mộtsốnhânsĩ,tríthức,đạibiểudâncử...cũngcómộtbản“kiếnnghị”đòihỏitổngthốngThiệutừ

chức.Cuộchọpbáocôngbốkiếnnghịnàyđượctổchứctạinhàtôi.TôitrìnhbàyvớibáochíViệtngữ,cònkỹsưChâuTâmLuângiớithiệuvớibáochíMỹ.HìnhnhưcódânbiểuNguyễnHữuChungvàluậtsưTrầnNgọcLiễngcùngdự.VềbảnkiếnnghịnàytôicònnhớmộtchuyệnbênlềliênquantớianhHuỳnhBáThành,tứchọasĩỚt.AnhThànhtrongnhữngngàynàythườngluitớinhàtôivàđượctôichoxembảnkiếnnghịtrướckhicôngbốvớibáochí.LúcđầutrongsốnhữngngườikýtêndướibảnkiếnnghịcósinhviênNguyễnHữuTháiđangtrốnởtầngbanhàtôi.AnhThànhgópývớitôinênđểtêncủaanhTháirangoài.AnhTháichẳngcólợigìkhicótêntrongbảnkiếnnghị,ngượclạiviệcnàytạoracáicóchocảnhsátcủaThiệucólýdotấncôngvàonhàtôiđểtìmbắtanhThái.AnhHuỳnhBáThànhnói“Cầnbảovệđịachỉnhàôngantoàn.ĐánglýphảiđờichỗẩnnúpcủaNguyễnHữuTháiquanơikhác”.AnhHuỳnhBáThànhcòncómộtgópýkhácvớitôi:“Ôngnêncốgắngthulượmchữkýcủanhiềungườibìnhthườngnhưcôngchức,nhàgiáohayquânnhân.NhữngngườibìnhthườngnàymàdámđòiôngThiệutừchứcthìmớigâymộtảnhhưởnglớntrongdưluận.CònnhữngtêntuổichốngThiệuquáquenthuộcnhưông,KiềuMộngThu,nisưHuỳnhLiên,HồNhuận,TrầnNgọcLiễng,NguyễnHữuChung,LýChánhTrung,VũVănMẫu,linhmụcNguyễnNgọcLanv.v...thìđượccoilàđươngnhiên,khôngcòngâytácđộnglớntrongdưluận”.

ChínhtừnhữngýkiếnnhưthếnàycủaanhHuỳnhBáThành,tôicónhữngcăncứđầutiênđểnghingờanhlàngườicủaMTDTGPMN.GợiýcủaanhkhôngđứngtrêncươngvịcủanhữngngườihoạtđộngchínhtrịbìnhthườngởSàiGòn.

Đúnglàphảnứngcủacácgiớichốngđốichếđộnhưchúngtôitừngđượcnhiềungườibiếtđếnchỉcómộttácđộnghạnchế.Chínhkhicácquânnhân,nhữngngườitừngchiếnđấubảovệchếđộvànhữngcôngchứcbìnhthướngdámđứngrađòihỏitổngthốngThiệutừchứcthìmớigâysốclớnvàhậuquảlàkhôngđolườngđược.

ĐầutiênlàtrungsĩthôngdịchviênĐàoVũĐạt.Mộthômđầutháng11-1974,mộtnghịviênHộiđồngĐôthànhthuộclớptrẻđếngặptôitạinhà.Anhchotôibiếtanhcómộtngườithânlàtrungsĩquânđội,sẵnsànglêntiếngyêucầutổngthốngThiệutừchức.Anhnghĩrằngtôilàngườicóthểgiúpchotrungsĩnàyđạtmụcđíchcủamình.Đâylàmộtsựkiệnchưabaogiờcótrướcđây.TôithấytrướcsẽlàmộtđònchínhtrịrấtnặngđốivớichếđộThiệu.

Nhưnglúcđầutôiengạiđâylàmộtcáibẫycủaphechínhquyềngiăngrađểđẩytôivàothếkẹt.TôikhôngquenthânanhnghịviênHộiđồngĐôthành.AnhlạilàngườiBắcmàlúcđóphần

đôngngườilàmchínhtrịgốcBắcdicưđềuchốngcộngvàthânchínhquyền.Tuynhiêntrườnghợpđưađếnquáđặcbiệt,khôngthểbỏquamàkhôngxemxétcụthểthếnào.TôiđềnghịđưangườitrungsĩcótênĐàoVũĐạtđếnđểtôigặptrựctiếprồimớiquyếtđịnhđược.

TrungsĩĐạtcaokhoảng1,75m,chừng27-28,đẹptraivàthôngminh.Anhrấtbìnhtĩnh,nóirõýđồcủamình:“Tôimuốnđấutranhchohòabìnhđấtnước.TổngthốngThiệuvớichínhsáchhiếuchiếnlàmộtcảntrởđểđiđếnhòabình…”CuộctraođổingắnđủlàmtôitinýđồcủaanhĐạt.LúcđầuanhĐạtvàanhnghịviệnHộiđồngĐôthànhđềnghịtôithảobảnkiếnnghịgửitổngthốngThiệurồianhĐạtsẽký.Nhưngtôitừchối.Lýdo:NếuĐạt“phảnphé”vìmộtlýdonàođó,đươngsựkhôngthểtốgiáctôilàngườichủmưu,làngườiđãthảobảnkiếnnghị.Hơnnữađểchoanhthảokiếnnghịcũnglàmộtcáchhiểuthêmphầnnàođộngcơthậtsựhànhđộngcủaanh.

BảnkiếnnghịdoanhĐạtthảođượctôiđiềuchỉnhmộtvàichitiếtđểlàmrõhơnmụctiêuđấutranhcủaanh.KịchbảnanhxuấthiệntrướcbáochínướcngoàitạitrụsởHạviệnđượctôichuẩnbịriêngvớianh,khôngcóngườithứbanàobiết.TàiliệuphátchobáochíbảnkiếnnghịlàđượcquayroneodotôiđíchthânmangraHạviện,phòngtrườnghợpanhĐạttrênđườngdichuyểnbịcảnhsátchặnlạilúcsoát.TôichuẩnbịchoanhĐạtmộtmộttấmcarton(giấycứng)gấplạilàmhainhưmộtbìatậpđựnghồsơ,bêntrongcóhàngchữto:“Tôi-trungsĩĐàoVũĐạtbấttínnhiệmtổngthốngThiệu”,khiđứngtrướcgiớibáochíanhsẽlậtngượctấmcartonđểlộrahàngchữnày.

TôiđếnHạviệntrênôtôriêng,cònanhĐạtđitaxixuốngxeởđườngNguyễnHuệrồitừđóđibộlạitrụsởHạviện.NgàyhômtrướctôiđãchomộtsốđặcpháiviênbáonướcngoàiđángtincậyvàtruyềnhìnhCBShaytinsẽcómộtsựkiệnđặcbiệtxảyratạiHạviện.Tôidặnhọtừ8giờsángchờsẵnbênsalon-caféCaravelle,từđâyhọcóthểnhìnsangtiềnđìnhHạViện.HọphảitheodõiđểkhinàotôiđứngtrênbậcthềmHạviệnđưataylênrahiệuthìhọkéoquangay.

ĐúnggiờhẹnanhĐạtxuấthiệnởgócđườngNguyễnHuệnhưdựkiến,chậmrãibướcquacôngviêncóbứctượngkhổnglồhailínhThủyquânlúcchiếnchĩasúngvàoHạviện.CảnhsátrằnrichỉđượcbốtrísáthàngràotrướccổngHạviện.CùngđứngvớitôichờanhĐạttrênthềmHạviệncódânbiểuNguyễnHữuChung.KhianhĐạttừbêncôngviênbướcxuốnglềđường,băngquađườngTựDo,tôiliềnracổngHạviệnđónanhnhưđónmộtngườikháchbìnhthườngcủamình.Cảnhsátrằnrikhônggâytrởngạinàovìhọkhônglàmsaođoántrước

chuyệnsẽxảyra.BướclênhếtcácbậcthềmtrướccửachínhcủaHạviện,tôibảoanhĐạtdừnglại.Tôiđưataylênhướngvềphíasalon-caféCaravellerahiệuchobáochínướcngoài.Tứckhắchọtrànsang.AnhĐạtđứnggiữa,anhChungNguyễnđứngmộtbênvàtôiđứngmộtbên.Tôinóivớibáochí:“SaukhitổngthốngNguyễnVănThiệutuyênbốtrênđàitruyềnhìnhrằngnhữngaimuốnôngtừchứccứlêntiếng,thìhômnaytrungsĩĐàoVũĐạt,thôngdịchviênquânđội,ratrướcHạviệnphátbiểunguyệnvọngcủamình.TôixinnhấnmạnhanhĐạtlàngườisứckhỏehoàntoànbìnhthường;anhkhônghềbịaiépbuộckhirađây.Anhsẽtrìnhbàyvớibáochívàtrựctiếptrảlờicáccâuhỏi”.ĐúnglúcđótrungsĩĐạtbậtngượctấmcartonravàđặttrướcngựcanh:“TôitrungsĩĐàoVũĐạtbấttínnhiệmtổngthốngNguyễnVănThiệu”.SaukhitrìnhbàygọngàngbằngtiếngViệt,trungsĩĐạtnóitrựctiếptiếngMỹvớibáochínướcngoài.

ĐếnlúcnàycảnhsátcanhchừngkhuvựcHạnghịviệnmớirõchuyệngìxảyra.Khôngđầy10phútsau,tiếngcòicủacácxecảnhsátđếntiếpviệnvanglêninhỏi,nhưnghọchưađượclệnhxâmnhậpvàobêntrong.ChúngtôiđưatrungsĩĐạtlênlầumộtHạviệnvàvà“tạmtrú”trongvănphòngcủachủtịchHạviện.Chúngtôikhôngbiếtphảiđốiphóvớiáplựccảnhsátbênngoàinhưthếnào.MộtđạitáquâncảnhvàogặpchủtịchHạviệnđòigiaonộptrungsĩĐạtchohọ.Chúngtôinhấtđịnhtừchối.NhưngchẳnglẽcứgiữanhĐạttrongphòngchủtịch?LúcấycóaiđótrongphedânbiểuthântướngNguyễnCaoKỳnêulênýkiến:hãyđưatrungsĩĐạtvàotrạiPhiLongởTânSơnNhấtthuộclãnhđịacủataychâncủaôngKỳ.Nghecólý,vảlạicũngkhôngcòngiảiphápnàokhác,chúngtôiđưatrungsĩĐạtlênôtôởcổngsauHạviệnvàchoxechạyàorađườngHaiBàTrưngtrựcchỉTânSơnNhất.Xecảnhsátvàquânđộihàngchụcchiếcàoáorượttheo,còikhẩncấprúlêninhtai.

ĐếnđườngNgôĐìnhKhôi(bâygiờlàPasteur),cácxecảnhsátvàquânđộivẫntheosaubởichưabiếtchiếcxetrởtrungsĩĐạtđịnhđưaanhđiđâu.NhưngkhixehướngđếncổngPhiLongTânSơnNhấtthìhọtrởnênhếtsứcquyếtliệt,choxeépthẳngthừngxecủaHạviệnvàosátlề,sẵnsànggâytainạnnếuxechởtrungsĩĐạtkhôngchịudừnglại.LúcđóxetrởanhĐạtđãđếnsátcổng,chỉthêm50mthìlọtvàobêntrong.ThếlàtoantínhđưatrungsĩĐạtvào…lánhnạntrongtrạiPhiLongcoinhưthấtbại.QuâncảnhlôitrungsĩĐạtrakhỏixevàđẩyanhlênxecủahọrồirúcòichạymấthúttrướcsựbấtlựccủachúngtôi.

Sánghômsautôichờđợiđọcbáovớidựđoánsẽcósựtốcáocủachínhquyềnnhắmvàotôivàbiếtđâucócảlời…“phảnphé”củatrungsĩĐàoVũĐạtchorằnganhđãbịtôixúigiụcvàlợidụng...Nhưngkhông.Chỉcónhữngdòngtinvắntắtvớimộtcầuvuvơ“mộtquânnhânratrước

Hạviệnbàytỏnguyệnvọng…”.MộtvàihômsautôiđượcanhCungVănđanglàphóngviêncủaViệtTấnXãchobiếtanhđãcódịptiếpxúctrựctiếptrungsĩĐạttạinơianhbịgiamgiữ.Làphóngviêncủahãngthôngtấncảnước,anhCungVăncógiấyphépđặcbiệtgặpanhĐạt.Anhnóivớitôi:“Anhyêntâm.TrungsĩĐạtnóianhấynhấtđịnhkhôngđínhchínhnhữnggìanhviếtvàtuyênbố.Đặcbiệtdùđượcgợiý,gâyáplựcanhvẫnkhôngchịukhaiônglàngườitổchứcvàxúigiục”.Saunàythỉnhthoảngnhớlạisựkiệnnày,tôivẫnthắcmắcđộngcơnàođãthúcđẩytrungsĩĐạtdũngcảmhànhđộngnhưthế?Nhưngrồitôilạimỉmcười:thếcònmìnhthìsao?ĐộngcơnàothúcđẩymìnhhợptácvớitrungsĩĐạt?XétvềhoàncảnhkhácnhaugiữaĐạtvàtôi,hànhđộngcủaanhĐạtđángcangợigấpbội.VớianhĐạttôicómộtđiềuhốihận:sau1975khianhĐạtđếntìmgặptôiởbáoTinSángvàtỏýxinviệclàmtạiđây,tôiđãkhôngthuyếtphụcđượcbanlãnhđạochoanhvàolàmviệc.Cáithếcủatôisau1975khônggiúpđượcanh,dùrằngvớinhữnggìanhđãlàmtrước1975rấtđángđượcđốixửmộtcáchcôngbằnghơn.Cómộtchitiếtcầnnhắclại:anhĐạtlàmộtthanhniênthuộcgiađìnhngườiBắcdicư.NghĩalàkhôngphảitấtcảngườiBắcdicưđềuủnghộchínhquyềnSàiGònnhưtavẫnnghĩlúcđó.

SautrungsĩĐàoVũĐạt,cóhaiquânnhâncũngratrướcHạviệnđòitổngthốngThiệutừchứctrongtháng11-1974.ĐólàbinhnhìkhôngquânHồVươngTuấnvàthiếutáNguyễnVănThình.BinhnhìTuấn,cũngnhưtrungsĩĐạt,giữvữnglậptrườngcủamìnhtừđầuđếncuối.ChỉcótrườnghợpthiếutáThìnhlà“phảnphé”,sauđócólờitốcáongượclạinhữngdânbiểuđã“lợidụng”ông,đăngtrênbáoTiềnTuyếncủaquânđộiSàiGònrangàyl-12-1974,nhắmvàotấncôngdânbiểuHồNgọcNhuận.“Hơn30tuổiđầuvẫnnguxuẩnđểchobọnconbuônchínhtrịlợidụng”,vàmộttựanhỏ:“ThiếutáThìnhđãcựclựcphảnđốidânbiểuNhuậnlợidụngsựngâythơchânthậtcủaôngvàoâmmưuchínhtrịđentối”.

VềsựkiệnnàyanhNhuậncónóithêmrằngviệcmócnốivàtổchứcchothiếutáThìnhdonhiềungười,dânbiểucó,nghịviêncó,chứkhôngchỉmộtmìnhanh:“Cókhianhemmóctrướcrồibàngiaochotôisau,nhưngtôikhôngnhớchínhxácgồmcóai…”

NhữnghìnhthứcchốngchếđộThiệurấtđadạng.Ngoàixuốngđường,làmbáonói,tổchứcngườiratrướcquốchộibấttínnhiệmtổngthốngThiệu,tôivàanhNhuậncònhợptáclàmbáolậu,tứclàbáoinravàpháthànhchuikhôngcógiấyphép.Đólàtờcótên‘‘TinSáng-TiếngNóiDânTộc”,kếthợphaitờbáođềubịchínhquyềnThiệuđóngcửa.TờbáonàydoanhNhuậnđảmtráchinvàpháthành...lậu!

Từtháiđộchínhtrịbanđầulàđốilậpxâydựng,vẫntựcoimìnhlàmộtthànhphầncủachếđộđangcầmquyềntạimiềnNam,tháiđộchínhtrịcủatôisaucuộc“độcdiễn”củaôngThiệulàdứtkhoátbácbỏchếđộSàiGòn,mỗingàyxíchlạigầnhơnMTDGPMNvềlậptrườnghòabình.Vàogiữanăm1974trởvềsau,khôngnóiracôngkhainhưngnhiềuanhemtrongnhómDươngVănMinhluônchờđợinhữngtintứcquânsựhàngngàythuậnlợicủaMTDTGPMN.ÁplựcquânsựtừMTDTGPMNcàngmạnhthìtạiSàiGònchínhquyềnThiệucàngsuyyếuvềchínhtrị,khôngđámmạnhtayđànápcácthànhphầnchốngđối.TìnhthếđótựnhiênđãhìnhthànhmộtliênminhkhôngchínhthứcvàcôngkhaigiữacáclựclượngkhôngcộngsảnchốngđốiThiệuvớiMTDTGPMN.VớisựkýkếtHiệpđịnhParisdầndầnthànhmộtthànhphầncủaliênminhnàytựđịnhhìnhlàthànhphầnthứba,rồichọnconđườngliênkết,hòanhậphẳnvớiMTDTGPM.LậptrườngchínhtrịcủanhómDươngVănMinhcũngdiễntiếnnhưthế.

Vềphầnmình,từnăm1973,tôidứtkhoátđitìmmộtchântrờimới.Tôiđãquyếtđịnhtáchkhỏibếnbờcũmàtôimấthếtniềmtinchotươnglaicủađấtnướcvàcảchocuộcsốngcủamình.Nhưngbếnbờmớivẫncònxavàlạ,chỉmớilàmộtvừngsángửnglênởcuốichântrời...

19.Mụctiêusố1:Lậtđổcáicũ

Vàothờiđiểm1973vàsauđó,khôngriêngởSàiGònmàtạiMỹ,Pháp…,đâuđâucũngcónhữngcánhântựxưngmìnhthuộcthànhphầnthứba.TheotiếtlộcủanhàbáoMỹLarryBerman,trongmộtcuộcphỏngvấnsau1975tạiMỹ,ôngHoàngĐứcNhã,cốvấncủatổngthốngThiệu,kểrằngđạisứPháptạiSàiGònJeanMariekhitiếpxúcôngNhãđểthuyếtphụcôngvậnđộngtổngthốngThiệutừchức-cuối1974-cũngđãgợiýđưaôngNhãvàodanhsách...thànhphầnthứbacủachínhphủbathànhphần(trongthànhphầnthứbathìkhôngbiếtsẽchọnlựanhưthếnào!)nhưngôngNhãbảorằngôngchẳngthiếtthagìvớiđềnghịnày.KhôngrõchuyệnkểcủaBermanthậthưthếnào.CólẽđâychỉlàmộtđềnghịnhằmhứahẹnvớiNhãmộtbảođảmchínhtrịnàođókhikhôngcònôngcònôngThiệuởbêncạnh,thếthôi!

NhưngthậtkhóđểtinrằngHiệpđịnhParislàmrasẽđượcthựcthi.KinhnghiệmcủaHiệpđịnhGenèvevẫncònđó.HàNộidưbiếtWashingtonnhắmgìởhiệpđịnh.Mỹtìmmộtlýdochínhđángvàdanhdựđểrútquânkhỏicuộcchiếnmàhọđangsalầy.Cònsauđóchuyệngìsẽxảyởđấtnướcđaukhổnàylàđiềukhôngquantrọng,kểcảsốphậncủanhữngngườigọilà

đồngminhcủahọ.ĐểthấyrõhơntìnhhìnhchínhtrịởmiềnNammộtnămsauHiệpđịnhParisđượckýkết,có

thểthamkhảomộtđoạnbàinóichuyệncủaôngDươngVănMinh,nhânkỷniệmmộtnămHiệpđịnhnày,đượcđọcởbuổihọpmặtTấtniênQuýSửu(ngày16-1-1974)tạiĐinhHoaLannhưsau:

‘‘Nămngoái,cũngngày24thángChạpâmlịchnày,chúngtađãđónnhậnvớinhauhivọngbảnHiệpđịnhParlsnhưlàmộtcănbảnthựctếđểchấmdứtchiếntranh,lậplạihòabình.

‘‘…Nhưngtrongnămqua,tiếngsúngchưaimmộtngàynào.

“VàhômnaytrướcthềmnămGiápDần,thayvìđượcăncáiTếtthanhbìnhđầutiênsaugần30nămkhóilửa,nhândânmiềnNamlạiphảivừagánhchịumộtcuộcchiếntranhkéodài,vừađươngđầuvớinhữngkhókhăncơcựcdosựsuysụptrầmtrọngcủanềnkinhtếbấylâunaychỉbiếtbámvàongoạiviệnđểcungphụngchiếntranh”.

NhưthếsaumộtnămkýkếtHiệpđịnhParis,tìnhhìnhchưacógìsángsủa,nhữnggìdiễnrasắptớivẫncònrấtmùmờ,nhưngtôichắcrằngdùbấtcứmộtđổithaynàocũngtốthơnhiệntại.HiệntạicủamiềnNamViệtNamkhôngcócáchnàokháclàphảipháđổ.NhómôngMinhhoạtđộngtíchcựcchomụctiêunày.ĐểcôlậpchínhquyềnThiệu,nhómôngMinhítraphảigiànhđượchậuthuẫncủahailựclượngtiếnbộvàcóuytíntôngiáotrongPhậtgiáovàCônggiáo.

VềphíaCônggiáo,mộttrongnhữngnhânvậttiêubiểu,luậtsưNguyễnVănHuyền,chủtịchThượngnghịviện,đãbàytỏsựủnghộđốivớiôngMinhvàcũngđãcónhữngcuộcvậnđộngvớiĐứcTổnggiámmụcNguyễnVănBình.

VớiPhậtgiáo,ngoàisựthamgiangaytrongnhómôngMinhcủaluậtsưVũVănMẫu,nghịsĩquốchộivàlàchủtịchLựclượnghòagiảidântộc,nhómcòntìmcáchgiànhchođượcsựtánđồngcôngkhaicủathượngtọaThíchTríQuang,ngườicóảnhhưởngchínhtrịlớnnhấttrongPhậtgiáoẤnQuang.TôinhậnnhiệmvụriêngcủaôngDươngVănMinhđiliênlạcvớithượngtọaThíchTríQuang,tìmsựủnghộcủacánhânthượngtọavàcủaPhậtgiáoẤnQuang.Tôilàngườithuậnlợinhấtlàmviệcnàyvìtrướcđótôiđãthiếtlậpđượcmộtquanhệcánhânkhátốtvớithượngtọa.Theotôi,lúcấyônglàmộtngườiyêunướcnênkhôngcócơsởđểchấp

nhậnmộtsốtốcáocủathiếutướngNguyễnCaoKỳđốivớithượngtọaTríQuangkhiôngcònlàthủtướngvàphảiđốiđầuvớithượngtọaTríQuangtrongbiếnđộngnăm1966tạimiềnTrung.Tronghồikýcủamình(Buddha'sChild-Đứaconcầutự),tướngKỳchorằngthượngtọaThíchTríQuangmuốntrởthànhmộtkiểuĐứcGiáohoàngcủaPhậtgiáotạiViệtNamvàsởdĩthượngtọaTríQuangđòilậtđổNguyễnCaoKỳvìthượngtọa…nắmkhôngđượcNguyễnCaoKỳtrongtaymình.Khithượngtọađưabànthờ…“xuốngđường”đểchốngchínhphủ,vàphátđộngsựnổidậycủaPhậtgiáoởmiềnTrung,đặtngườicủamìnhlàbácsĩNguyễnVănMẫnvàochứcvụthịtrưởngĐàNẵng,thìthượngtọaTríQuangbịtốcáolàhànhđộngtheosựchỉđạocủacộngsản.TronghoạtđộnglậtđổchếđộNgôĐìnhDiệmnăm1963,thượngtọaTríQuangcũngđãtừngbịtốcáolàmộtphầntửcộngsản.NhưngsựkiệnxảyratạichùaXáLợiđêm21-8-1963đãlàmđảolộnsựđánhgiávềthượngtọaTríQuangtrướcđó.

TrongcuộctranhđấucủaPhậtgiáochốngchếđộDiệm,chùaXáLợiđượcchọnlàm“tổnghànhdinh”củaPhậtgiáo.ThượngtọaTríQuangchỉhuycuộcđấutranhtừđây.TạichùaXáLợiluôncóhàngngànnhàsư,nicô,sinhviênđấutranhvàcảdânthườngởđóngàyđêm.Đêm21-8-1963,NgôĐìnhNhuralệnhtấncôngchùaXáLợi.Rấtnhiềungườibịbắt,bịthương,bịmấttíchvàcảbịgiếtchếttrongcuộcđànáp.NhưngNgôĐìnhNhukhôngđạtđượcmụcđíchchínhcủamìnhlàbắtthượngtọaTríQuang:ôngđãbiếnmấtvàophútchót.SauđóbáochíMỹmớikhámphárarằngthượngtọaTríQuangđãvào“tịnạnchínhtrị”trongĐạisứquánMỹ.SựkiệnnàyđãgiántiếpđínhchínhthượngtọaTríQuangkhôngphảilàcộngsản.VàsauđólạicólờiđồnrằngthượngtọaTríQuanglàngườicủa...CIA!

CáctàiliệuvềViệtNamchưabaogiờnóirõgốctíchcủavịthượngtọanày.TheonhàbáoMỹStanleyKarnow,ThíchTríQuangtừngbịngườiPhápbắtgiamvìtộilàmcộngsảntrước1954khiôngcònlàmộtthanhniên.Đitu,ôngđượcđưađihọcởTíchLan(Ceylon)vàsauđótrởvềđithuyếtphápkhắpViệtNam.ThượngtọaTríQuangcómặttạiHuếtừtháng5-1963vàtrởthànhngườilãnhđạocuộcđấutranhcủaPhậtgiáonhằmlậtđổchếđộNgôĐìnhDiệm.TheolệnhcủaWashington,đạisứMỹFrederickNoltingkhuyênôngDiệmnênhoagiảivớithượngtọaTríQuang,nhưngôngDiệmtừchối,chorằngbiếnđộngởHuếcóbàntaycộngsảnnhúngvào.NhưngsauđótrongcuộcphảncôngcủabàNgôĐìnhNhungày7-6-1963,bàlạitốcáoPhậtgiáođấutranhcósựgiậtdâycủangườiMỹởphíasau.GiántiếpbàtốcáothượngtọaTríQuanglàngườicủaMỹ.

Khithìbịcoilàngườicủacộngsản,khithìbịnghingờlàmviệcchoCIA,thậtsựThíchTrí

Quanglàngườicủaai?Lúcđótôikhôngcóđủđiềukiệntrảlờicâuhỏinày,nhưngvớitôi,thượngtọaTríQuangtrướchếtlàmộtnhàtuyêunước.

SựliênkếtchínhthứcgiữatướngMinhvàthượngtọaTríQuangdiễnratrongnăm1974.KhitôiđặtthẳngvấnđềôngDươngVănMinhmongmuốncósựủnghộcôngkhaicủathượngtọatrongmộtchủtrươngđấutranhchohòabình,hòagiảihòahợpdântộcvàtrướchếtlàthayđổichínhquyềnNguyễnVănThiệu,thìthượngtọaTríQuangtrầmngâmmộtlúc.Sauđóthượngtọachậmrãinói:“ÔngMinhkhôngphảilàmộtngườilàmchínhtrịsắcbén.Nhưngônglàngườicầnthiếtlúcnày,traochoôngngọncờtậphợpcũngđược”.CáchnóicủathượngtọaTríQuangchothấyviệcchọnlựaôngMinhcầmngọncờtậphợpđểgópphầncùnglậtđổchínhphủThiệuchưaphảilàhoàntoànưngýmàlàmộtgiảiphápthaythế,mộtchọnlựatươngđốitốtnhấtbấygiờ.Tôiđềnghịtiếp:ÔngDươngVănMinhsẽchínhthứcđếnthămthượngtọatạichùaẤnQuangvàsauđóthượngtọađếnĐinhHoaLanthămxãgiaotrởlạiôngMinh,nhưthếsựliênkếtđượcchínhthứchóavàcôngkhaihóa.Saumỗicuộcgặp,sẽcómặtthôngcáobáochíđượccảôngMinhvàthượngtọathôngqua.

DĩnhiêncuộcviếngthămthượngtọaTríQuangcủaôngMinhtạichùaẤnQuangvớisựcómặtcủabáochívàtruyềnhìnhnướcngoàilàmộtsựkiệnbấtngờvàgâytiếngvang.MọingườidựđoánchínhtrườngSàiGònsắpcómộtchuyểnđộnglớn.QuahômsautrungtướngDươngVănMinhtiếpthượngtọaTríQuangtạiDinhHoaLancủamình.Báochícũngđượcbáotinvàogiờchótsựkiệnnày.

Cảhaingườiđềurấthàilòngvềcáccuộctiếpxúcnày,vàhọtỏrarấttươngkínhnhau.TrướcđâyôngMinhchưahềgặpvànóichuyệnvớithượngtọaTríQuang.Quahailầntiếpxúcđầutiên,ôngMinhdànhnhiềucảmtìnhvàsựkínhtrọngchobậccaotăngnày.SựkiệnthượngtọaTríQuangđếnDinhHoaLanrõrànglàmtăngthếchínhtrịcủaôngMinh.

ĐúngtheoyêucầucủathượngtọaTríQuang,haithôngcáobáochídotôithảođềuđượcđưachothượngtọaxemtrướcvàtựtaythượngtọachỉnhlạinhữngcâuchữtheoýông.DùbiếtrấtrõĐinhHoaLanđãtrởthànhtrungtâmhoạtđộngnhằmlậtđổmình,nhưngôngThiệuvàtaychânvẫnkhônglàmgìđểvôhiệuhóatrungtâmnày.ÔngThiệucóthểtốcáoDinhHoaLanchứachấpnhiềuphầntửđangbịchínhquyềntruynãvàcóthểxinlệnhtòaánlúcsoátDinhHoaLanđểlàm“bểmặt”ôngMinh.Nhưngôngchẳnglàmgìhết.Tạisao?SựimlặngcủaôngThiệucóthểđượcgiảithích:ôngMinhlàtướnglãnhđànanhcủaôngThiệudùgìôngvẫnphải

nhânnhượng;mặtkhác“tấncông”vàoDinhHoaLanlàmộtxìcăngđanchínhtrịhoàntoànbấtlợichơông.ÔngThiệubiếtrằng“đụng”vàoDinhHoaLansẽkhôngđượctòađạisứMỹtánđồngvàlàmbùngnổsựchốngđốiôngmạnhmẽhơn.

NhưngcómộtnguyênnhânlớnkhiếnchochínhquyềnThiệutêliệttừcuốinăm1974.Dosứcéptừnhiềuphía,MỹtìmcáchrútrakhỏichiếntranhViệtNam.TổngthốngMỹGeraldFordcốgắngvậnđộngquốchộiMỹtiếptụcviệntrợchochínhquyềnThiệuđểtránhsựsuysụpcủaSàiGònsaukhiquânđộiMỹrút.NgoạitrưởngKissingervẫnthấymìnhcómộttráchnhiệmtinhthầnhỗtrợchínhquyềnSàiGònsaukhikýHiệpđịnhParis.LớihứacủaNixonđượcchuyểnquaFord.TìnhhìnhviệntrợquânsựcủaWashingtondànhchomiềnNamtừsaukýHiệpđịnhPariscứbịcắt50%từngnăm.Từ2,1tỷđôlanăm1973,còn1,4tỷđôlanăm1974vàquanăm1975chỉcòn700triệu.Trướckhitừchức,tổngthốngNixonyêucầuconsốl,4tỷđôlachonăm1975.ỦybanquốcphòngcủaThượngviệnMỹ,đứngđầulànghịsĩbảothủJohnStennis,cắtxuốngcòn1tỷ,sauđóủybanphânbổngânsáchThượngviệndonghịsĩbảothủJohnMcClellanlàmchủtịch,cắtthêm300triệuđôla.Trongkhiđóviệntrợkinhtếtừ650triệuđôlabịgiảmxuốngcòn250triệuđôla.Ảnhhưởngcủacácsựcắtgiảmnàytrongthựctếcònlớnhơnvìgiádầutăngvàtìnhhìnhlạmphát.Tronghồikýcủamình,HenryKissingerkểrằngngayởngàyđầutiênnhậnnhiệmvụtổngthống,ôngFordđãtiếpđạisứTrầnKimPhượng(thayBùiDiễm)củachínhphủSàiGònđểchínhthứchứavớiôngPhượngrằngôngquyếttâmbảođảmsựtồntạicủachínhquyềnSàiGònvàcốgắngtăngviệntrợ.NhưngthựctếsauđóchothấyFordhoàntoànbấtlực.

Ngày12-9-1974,KissingergửichotổngthốngGeraldFordmột“memorandum”(bảnghinhớ)môtảnhữnggìsẽxảyranếuduytrìviệntrợquânsựởmức700triệuđôla:

Ngânsáchkhôngđủđểthaynhữngtrangthiếtbịbịhưhỏnghoặcmất.Sẽgiảm50%việcsửdụngcácmáybaychiếnđấu.Giảm30%cáctàuhoạtđộngtrênbiểnvà82%trênsông.Tiếptếvềytếhoàntoàncạnvàocuốitháng5-1975.Xăngdầudùngchocáclựclượngdướiđấtcũngcạncuốitháng4-1975.Cuốinămtàichính1975,quânđộichỉcònmộtphầntưdựtrữđạndượcđểđốiphóvớicáctấncônglớncủacộngsản.Cácmáybaytrênmặtđấtvàtrangthiếtbịdướiđấtsẽbịxuốngcấpvàhưhỏngnhanhchóng.

TheotàiliệucủaMỹ,chođếntháng9-1974,thiệthạingườicủaquânđộiSàiGòntăngtheotỷlệnghịchvớisựcắtgiảmviệntrợ.QuânđộiSàiGònphảisửdụngđạndượctiếtkiệm.Đạnđạibácbắnđượctínhtổngviên.SựhạnchếđạndượctácđộngtrựctiếpvàotinhthầnbinhlínhVNCH.TừkhikýHiệpđịnhParis,quânđộiSàiGònthiệthại26.000quân.

Ngày7-1-1975thịxãPhướcBìnhthuộcđịnhPhướcLongbịchiếm.LầnđầutiênchếđộSàiGònmấtmộttỉnhlỵvàkhônghềtáichiếm.TheoKissinger,trậnPhướcBìnhlàmộttrắcnghiệmcủaHàNộivềphảnứngcủangườiMỹ.“NếuHoaKỳphảnứng,vẫncònhyvọngHàNộilùibước”–KissingerghinhưthếtrongquyểnHồikýEndingtheVletnamWarcủaông.BộquốcphòngMỹcóđưaramộtloạtkhảnăngphảnứngđểchođốiphươngthấyquyếttâmcủaWashingtonkhôngbỏrơimiềnNam:

TăngcườngcáchoạtđộngdothámtrênkhôngphậnBắcViệt.ĐưatàusânbayEnterpriseđanghướngtớiẤnĐộDươngtừVịnhSubicchuyểnsangvịnhBắcViệt.ĐưachiếnđấucơF-4trởlạiPhillipinesvàTháiLan;đưaB-52từMỹđếnGuam.

Kissingertánđồngcácbiệnphápnày,tổngthốngFordcũngthế.NhưngdướiáplựccủaquốchộigiờđâythuộcảnhhưởngMcGovern(cựuđốithủcủaNixonđãtừngbịôngThiệuchỉtríchácliệt)vàbáochí,sựtiếpcứumiềnNambấtthành.Cuốicùngtrongdanhsáchcácbiệnphápphảnứngnày,Mỹchỉlàmđượcmỗiviệclàtăngcácchuyếnbaydothám.Nhưngnhưdựđoántrước,HàNộiphảnđốicácchuyếnbaynàycoinhưmộtviphạmHiệpđịnhParis.ThếlàLầuNămGóccólýdođểphủitayvớiphầncònlạicủakếhoạchphảnứng.KếhoạchđưatàusânbayEnterprisevàoVịnhBắcViệtkhôngthành.TàuEnterpriserờiVịnhSubictrựcchỉẤnĐộDương.

BìnhluậnvềtháiđộbấthợptáccủaquốchộiMỹtrongnỗlựcbổsungviệntrợquânsựchomiềnNam,KissingerviếttrongEndingtheWarnhưsau:“...Washingtonnhấtquyếttừchốiviệntrợchomộtđồngminhđangbịkêdaovàocuốnghọng”.

Tronghoàncảnhbiếttrướclàgầnnhưtuyệtvọng,tổngthốngNguyễnVănThiệuđãgửihaibứcthưđềngày24và25-1-1975cầucứutổngthốngFord.ÔngThiệunhắclạivớitổngthốngFordnhữnglờihứađảmbảocủaMỹtiếptụcviệntrợchomiềnNamđểthuyếtphụcôngThiệukýHiệpđịnhParistrướcđây.

ĐúnglàmộtbikịchchoôngThiệu.Tronglịchsửđấtnướckhônghiếmtrườnghợpdựavào

nhữngthếlựcngoạibangđãlãnhmộtkếtthúcnhụcnhã.BácsĩNguyễnVănThinh30nămvềtrướcđãtựtreocổtìmcáichếtđểphảnđốithựcdânPhápđãđẩymìnhvàochỗbấtlựctrongvaitròđượcgiaophó.SaukhitáichiếmNamKỳ,PhápđãmờibácsĩThinhlàmthủtướngchínhhphủlâmthờiNamKỳ.TheotướngTrầnVănĐônsaunàykểlại,thủtướngThinhluônđòiquyềntựtrịvớichínhphủPhápnhưngchẳngnhữngkhôngthànhmàcònbịngườiPhápgâyáplựcnặngnề,biếnôngthànhmộtbùnhìn.Chỉítthánglàmthủtướng,bácsĩThinhtreocổtạiphònglàmviệccủamình.Ngườitatìmthấytrênbànngaydướichỗôngtreocổmộtcuốnsáchmởraởtrangnóivềcáchchếttreocổvàlàmsaocứungườitreocổ!

ÔngThiệukhônghànhđộngnhưbácsĩThinhdùnỗinhụccủaôngtrướcsựphảnbộicủangườiMỹcònnặngnềhơnnỗinhụccủabácsĩThinh.BốnnămtrướcôngThiệunghelờiđườngmậtcủaNixonphávỡnỗlựchòađàmcủachínhphủJohnsonvớihivọngNixonlênlàmtổngthống,ôngsẽcómộtbảođảmtốthơnchosinhmệnhchínhtrịcủamình.Nàodèôngđãphảichịumộtnỗinhụcêchềhơngấpbội.BịNixonvàKissingerthúcbáchvàratốihậuthưbuộcphảikýmộtHiệpđịnhmàmìnhbiếtkhônggìkháchơnlàsựkếtthúcquyềnlựccủachínhmình,ôngThiệuchỉbiểulộsựuấtứccủamìnhbằngcáchhétlên:“TôimuốnđấmvàomồmcủaKissinger!”.NhưngcầnbiếtthêmkhiôngThiệuhétnhưthếthìtrongphònglàmviệccủaôngchỉcómộtngườiduynhấtchứngkiến:đólàHoàngĐứcNhã.Sau1975,ôngNhãđãkểlạichuyệnnàyvớinhàbáoMỹLarryBerman.NhàbáoPhápOlivierToddtrongquyển“CruelApril-theFallofSaigon”(ThángTưtànnhẫn-sựsụpđổcủaSàiGòn)cònkểrằngôngThiệubựctứcvìbịáplựckýHiệpđịnhParisđãchửiKissingerlà“thebastard”.OlivierToddcònchúthêmtiếngViệtbêncạnh:“thằngchóđẻ”!

NguyễnVănThiệukhônghànhđộngnhưbácsĩThinhnhưngcũngkhôngđểmìnhrơivàobikịchcủahaianhemNgôĐìnhDiệmmàôngđãtừnglàmộttrongnhữngngườiđứngđầucuộcchínhbiếnngày1-11-1963.ÔngThiệukhôngđểngườitalậtđổmình,màtựrútluikhithấychiếcghếtổngthốngcủamìnhkhôngcòncứuvãnđượcnữa.Ông“chuồn”trướcsangĐàiLoan(cùngtướngTrầnThiệnKhiêm),mangtheomộttàisảnkhổnglồ,bỏlạiđằngsaucácđồngđộicủaông,mặckệchosốphậncủahọrasao!

SaukhimấtPhướcLong(6-1-1975)NguyễnVănThiệuđãthấyrõWashingtonbắtđầu“buông”miềnNamvàcánhânmình,ôngxuốngtinhthầnthấyrõ.Bâygiờôngcóhaikẻthùchứkhônglàmột,thậmchíkẻthùMỹđượcđặtlêntrêncộngsản.

SauHiệpđịnhParis,tổngthốngThiệucóchodựthảomộtkếhoạchkhẩncấp(emergencyplan)“đểđốiphókhiMỹrútcácđơnvịchiếnđấuvàcáclựclượngBắcViệtlàmchủchiếntrường”.ÝđịnhcủaôngThiệulàbỏhaivùngquânsựnằmsátvớimiềnBắcvàtậptrunglựclượngphòngthủthậtdàychungquanhSàiGòn,bảovệtrungtâmkinhtế,hànhchínhcủachínhquyềnSàiGònvàphíasaulàĐồngbằngsôngCửuLonggiàulúagạo.Ýđồnày,vàocuốitháng4-1975,saukhiThiệuđãbỏchạy,tướngKỳcũngcótrongđầumình.NgoàiracòncókếhoạchkhẩncấpkhácdomộttướngngườiÚc-TedSarong-đềxuất.TedSarongtựđộngđếnSàiGòn,khôngđượcmời,tựxưnglàcốvấnquânsựcủaôngThiệu.KếhoạchcủaTedSarongphânchiamiềnNamralàmnhiềuvùngdễphòngthủhơnnhưngbịcoilàkhônglôgích,vàkhôngthểápdụng,vìkhiquânđộiđốiphươngtấncông,họluôntậptrunglựclượngđônghơnbấtcứmộtđiểmphòngthủnàocủaquânSàiGòn.Khibịphântánlàmộtvùngphòngthủrộnglớnlạikhôngcóđủlựclượngdựtrữ.

...TạiSàiGòn,cáchoạtđộngchốngThiệungàycànggiatăng.TếtẤtMão,cácdânbiểuvànghịsĩđốilậpkhôngănTếttạinhà.Tối30vàngàymùngmột,họtổchức“đêmkhôngngủ”vàtuyệtthựcngaytạitiềnđìnhHạviện,đòitổngthốngThiệutổchức.Dĩnhiêntôicũngcómặttrongcuộctuyệtthựcnày.Sángmùngmột,tướngDươngVănMinhđíchthânđếnHạviệnthămanhemđangtuyệtthực.ĐâylàlầnđầutiênôngMinhrờikhỏiDinhHoaLanđểthamgiamộthoạtđộngcủapheđốilập.Cầnnóithêmtrongđêm30,cácdânbiểu,nghịsĩđãtổchứccôngkhaiđốthìnhôngThiệu(làtấmảnhchínhthứcthườngđượctreotrongcáccôngsở).Mỗingườicầmmộtcâyđuốcvàtựtayđốthình.Nhiềungườicùnglàmviệcđó,nhưngkhônghiểusaotuầnbáoMỹNewsweekchỉđăngmỗiảnhtôiđangchâmlửavàobứcảnhtổngthốngThiệu.NếutổngthốngThiệuquyếttâmđưatôiratòathìbứcảnhđóquáđủđểdùnglàmchứngcớ.NhưnggiữathờiđiểmôngThiệukếttộiphảnquốcvớidânbiểuPhạmThếTrúcvìđốthìnhnộmcủaôngtạiTokyo(1966)vàthờiđiểmhiệntạikhihàngchụcdânbiểu,nghịsĩđồngloạtđốthìnhôngngaytạitrungtâmSàiGònthìthếvàlựccủaôngThiệuđãhoàntoànkhác.

Phảithấythêmrằngsựkiệnnhữngnhàlậpphápđốthìnhtổngthốnglàhếtsứcnghiêmtrọng,đâykhôngcònlàmộthoạtđộngđốilậphợppháp(oppositionlégale)màlàsựdứtkhoátchốibỏquyềnlựccủatổngthống,tựđặtmìnhrangoàichếđộdoôngThiệucầmquyền.

ÔngThiệuđóncáiTếtẤtMãomàlòngkhôngyênbởiluônámảnhvềcáiTếtConMèotừnglàtaihọađốivớiôngNgôĐìnhDiệm12nămvềtrước.ÔngDiệmtuổiconchuộtđãbịconmèoQuýMão“xơi”,liệuconchuộtNguyênVănThiệu(ôngThiệucũngtuổiTý)cóthoátkhỏicon

mèoẤtMão?DânSàiGònTếtnăm1975bànrâmranchuyệnconchuộtNguyễnVănThiệuvàconmèoẤtMão.ÔngThiệulàngườimêtínnênkhôngkhỏiâulotrướcnhữnglờibàntánloạinày.MùngmộtTết,ôngThiệucốtìnhchọnmộtnhânvậtcótuổihợptửvicủaôngđểxôngđất...dinhĐộcLập.ÔngthầybóitênChiêmrấtđượcôngThiệutincậy,hìnhnhưđãchọntướngĐặngVănQuangđểlàmngườixôngđấtchoôngThiệu.NgườitacũngkểchínhvìtinthầybóiChiêm,màôngThiệuchoxâyhồConRùaởngãtưTrầnCaoVân-PhạmNgọcThạchhiệnnay.XưakiathờiPháptạiđâycómộtbứctượngtođượcgọilàMonumentdesmortsinconnus(Chiếnsĩvôdanh).BứctượnglàmộtngườilínhPhápngồiômcâysúng“mousqueton”(mộtloạisúngtrường)trôngrấtbuồn.Saunăm1963,thờitướngNguyễnKhánhnắmquyềnởSàiGòn,cólẽđểlấycảmtìnhngườiMỹ,NguyễnKhánhđãtổchứcbiểutìnhvàpháđổtướngnày.Tiếptheolàhàngloạtbiếnđộngchínhtrị,từvụđảochínhnàyđếnvụđảochínhkhác.Ngườitachorằngchínhvìlàm“động”tượngđàinàymàSàiGòn…khôngyên.NgườiSàiGòntrước1975đặttênDinhĐộcLậplàPhủĐầuRồng.Đầurồngnằmởđây,còn

đuôirồngởđâu?MìnhchạyngoằnngoèoquacácđườngCôngLý,(hiệnlàđườngNamKỳKhởiNghĩa)xuốngtậnbếnBạchĐằng,vòngtrởlênđườngTựDo(hiệnlàĐồngKhởi),đếnđườngDuyTân(hiệnlàPhạmNgọcThạch),cuốicùng-theocácôngthầyđịalýcủaôngThiệu-thìcáiđuôirồngnằmngaytạicôngviêncó“Chiếnsĩvôdanh”củaPhápbịpháđổ.ÔngthầyChiêmcốvấnôngThiệuphải“ếm”cáiđuôirồng,khôngchonócựaquậybằngcáchxâytạiđâymộthồ…conrùa.

NhữngngườigầngũivớiPhủĐầuRồngcònkểrằnglúcđầucộtcờởDinhĐộcLậpđặtdướiđấttrongkhuônviên,giữađàiphunnướcvàtiềnsảnhcủadinh,chứkhôngphảichótvóttrênsânthượngcủadinh.NhưngmộtđêmthầybóiChiêmđứngtrênđườngThốngNhất(nayđườngLêDuẩn)nhìnthẳngvàodinhthấycảnhtượngnhưmộtchiếctàukhổnglồđangbịcháy.Khóibốclênlàmàutrắngxóacủanướcphuncao,cònlửalàlácờvàngbasọcđỏtrêncộtcờ.HômsauthầybóiChiêmđềnghịvớitổngthốngThiệunênhạcộtcờxuốngvàtreocờtrênnócDinhĐộcLập.Nếukhôngcósựthayđổinàythìngày30-4-1975,trungtáBùiQuangThậnkhôngcầnvàothangmáyđểlêntậnsânthượngmớihạđượclácờvàngbasọcđỏvàkéolênlácờcáchmạng.

NhữngchuyệnđồnđạinhưthếvềsựmêtíncủaôngThiệukhôngthểphốikiểmđượcchuyệnnàolàthật,chuyệnnàolàđặtthêm.Nhưngcómộtsựtrùnghợpthựctế:conmèoQuýMãothìxơi“conchuột”NgôĐìnhDiệm,cònconmèoẤtMãođãhất“conchuột”NguyễnVănThiệuvăngkhỏicáighếtổngthống.

20.Ngườicủamặttrận

Trongsuốtthờikỳhoạtđộngcủatôitrước1975,tôikhôngcómộtcuộctiếpxúcchínhthứcnàovớingườicủaMTDTGPMN.Tôichỉđượcbiếtai,trongsốnhữngngườicóquanhệvớimìnhlàcánbộcộngsảnsaungày30-4-1975.CòntrướcđótôichỉđoánmònhưtrườnghợpnhàbáoNguyễnVạnHồng(tứcnhàthơCungVăn),vìanhđãđọcchotôinghetácphẩm“Thămlúa”củanhàthơTrầnHữuThungvànóibàithơnàyđoạtgiảithưởngởVácxava(BaLan).AnhHồngvôtìnhđểlộtôngtíchcủamìnhhayđâylàsựcốtìnhvìđãđánhgiáđượctháiđộchínhtrịcủatôi?Sau1975tôicũngquênhỏianhvềchuyệnnày.Nhưngcómộtngườitừđầunăm1975đãđểlộmìnhlàngườicủaMặtTrận.Tuykhôngnóithẳngra“tôilàngườicủaMặtTrận”,nhưngcáicáchanhHuỳnhBáThànhbàytỏquanđiểmchínhtrịcủamình,đặcbiệtđốivớiHiệpđịnhPariscùngnhữnggợiývềphươngphápđấutranhchốngThiệu,rồisaucùnglànhữngtuyêntruyềntrựctiếpvềchínhsáchcủaMTDTGPMNđốivớitríthức...khiếnchotôikhôngthểkếtluậnkháchơn:AnhlàngườicủaMặtTrận.Tôichỉnóiriêngvớivợtôivềsựnhậnđịnhnày.KhianhHuỳnhBáThànhnóivềHiệpđịnhParis,anhnóirấtbàibảnvàsâusắc.SaukhiquânđộiSàiGònmấtPhướcLong,Thànhcàngthểhiệnkhôngcòndèdặtvớitôi.SốngườirađichínhthứcmỗilúcmộtnhiềuhơndotìnhhìnhbấtổnvàcólẽThànhngạitôicũngsẽrađichăng?Cónhữnghôm,Thànhbỏracảbuổiđểnóichuyệnvớitôivề...chínhsáchcủaMặtTrậnđốivớinhữngngườitríthức.TrườnghợptríthứctiêubiểuđitheoCáchmạnggầnnhấtmàanhkểrađểthuyếtphụctôilàluậtsưTrịnhĐìnhThảo.AnhkểrằngluậtsưThảoquenănbánhmìhơnlàcơm.Trongrừng,anhembiếtýcủabácThảo,cốgắnglàmbánhmìđểphụcvụchobác.ThànhcốgắngtạosựyêntâmchotôivềtháiđộcủaMặtTrậnđốivớinhữngngườitríthức.ThậtsựlúcđótôichỉquantâmnhữngchuyệnkểcủahọasĩỚtđểxácđịnhanhlàai,hơnlàamhiểucácchủtrươngcủaMặtTrận.ThựctâmmànóitôikhôngtìmkiếmởnhữngchuyệnkểcủaanhThànhmộtbảođảmchínhtrịhayantoàncánhânchomìnhsaunày.VảlạitôikhôngnghĩmốiquanhệgiữatôivàThànhlàsựmócnốichínhthức.ChưabaogiờHuỳnhBáThànhđặtthẳngvấnđề...“làmviệcchoMặtTrận”vớitôi.CóanhThànhhaykhôngcóanhThành,tôivẫnchọnlậptrườngchínhtrịmàtôiđãchọn.TrướckhihọasĩỚtđểlộanhlàngườicủaMặtTrận,tôiđãdấnthânvàoconđườngchínhtrịcủamình.

NhưngđiềukhôngthểchốicãilàtừkhicónhữngcuộctraođổivớiThành,tôicảmthấymình

bớtcôđơnhơn.Tôilàngườichẳngbaogiờdưdảtiềnbạc.Nhữngthángcuốicùngtrước30-4-1975,tôigặpkhókhănthậtsự.TiềnđiệnkhôngđóngđúngkỳhạnthườngbịNhàĐènđếncắt.MộthômHuỳnhBáThànhmangmộtsốtiềnkhálớntraochotôibảorằngcủamẹanh.Anhmuốngiúptôitrảmấythángtiềnđiệnchưathanhtoánvàcảtiềnthuêbaođiệnthoại.Saunày,nhắcchuyệncũ,Thànhcườicườinóivớitôi“Khôngphảitiềncủamìnhđâu”.Anhchỉnóithế,tôimuốnhiểusaocứhiểu.

ChođếncáixeDS21củatôiđưavàogarageCitroensửavàsơnlại,cũngkhôngcótiềnlấyra.Lúcnàyvợtôilàmănthấtbại,nợnầnnhiềunơi,phụcấpdânbiểukhálớnnhưngvẫnkhôngđủxoaytrở.Thấymỗisángtôiđihọphànhbằngtaxitốnkémvànguyhiểm,HuỳnhBáThànhđềnghịmỗingàyanhđếnđưatôiđibằngchiếcôtôLaDalatcủaanhvàdoanhtựlái.ThếlàmỗisángThànhđềuđếnđưatôivàoDinhHoaLan.TrongkhitôivàobêntronghọpthìThànhởbênngoài,anhghévàocănnhàtrướccổngdùnglàmvănphòngthườngtrực,nơikháchmuốngặpôngMinhphảiliênhệtrướctạiđây.NơiđâycũngloviệcinấncáctàiliệucủanhómôngMinh.HuỳnhBáThànhdùngthờigianchờtôiđểtìmhiểucáchoạtđộngcủanhómôngMinhvàkhicótàiliệuquantrọngđượcquayroneothìThànhcũngkínđáolấymộtbản.ChuyệnđókhôngkhólắmvìngườiphụtráchvănphòngnàylàcựudânbiểuDươngVănBa,cònngườilokhâuquayroneolàTriệuBình,emruộtcủanhàbáoCungVăn-NguyễnVạnHồng,đềurấtthânthiếtvớiThành.

SaukhimấtPhướcLongvàtìnhhìnhquânsự,chínhtrịcàngtrởnêncăngthẳng,đểphòngngừacácbiếnđộng,tướngNguyễnKhắcBình,chỉhuytrungươngtìnhbáo,đãtiếnhànhbắtgiữtấtcảcácnhữngngườicóliênlạcvớicộngsảnmàtrướcđâyTrungươngtìnhbáobiếtrõnhưngvẫn...“đểđó”.HàngloạtnhàbáonhưKiênGiang-HàHuyHà,TôNguyệt,VănMại,QuốcPhượng,SơnNam,v.v...vàcác“phầntửchốngThiệu”ngoàiQuốchộinhưlinhmụcNguyễnNgọcLan,kỹsưChâuTâmLuân…đềubịbắttrongmộtngày:NhưngriêngHuỳnhBáThànhkhôngsaocả,dùrằnganhlàloạinhàbáochốngThiệunằmtrongdanhsáchđen.Điềunàykhiếnnhiềungườiđặtdấuhỏi.RiênganhHồNgọcNhuậnnghirằngThànhlàmviệcchoTrungươngtìnhbáo(TƯTB)củaNguyễnKhắcBình.AnhđềnghịkhôngchoThànhvàophòngthườngtrựccủaDinhHoaLannữa.DođócómấyhômThànhphảingồingoàixechờtôi.Tôicũngkhôngbiếttạisaocuộcbốrápcủa(TƯTB)lạiđểlọtlướiThành.CólẽlýdođơngiảnlàThànhchưabịlộ.TƯTBchủyếubắtcácphầntửcóhồsơliênvớicộngsản.SaunàytôimớibiếtchaLancùngmộtsốtríthứckhácnhưChâuTâmLuânđãtừngravùnggiảiphóngtiếpxúcvớiMặtTrận.CácnhàbáonhưNguyễnVạnHồng,TrươngLộc...dùcóquanhệvớiMặtTrận,

nhưngkhôngbịlộcũngkhôngbịbắttrongđợtđó.

SaunàyanhHồNgọcNhuậncókểlại:cólầnanhNhuậnnghehọasĩỚtbịcảnhsátbaovâytrướcrạpOlympictrênđườngHồngThậpTự(naylàđườngNguyễnThịMinhKhai)đúngkhianhđangláixeđingangqua.Cảnhsátbaovâykhálâunhưngkhôngbắt,khôngbiếttạisao...“Nghĩcũngtứccười:sau30-4-1975vànhấtlàsaunhữnggìanhviết,anhkể,aicũngbiếtỚtlàmộtcánbộchlhuyđiệpvụcáchmạng,màtôilạinghianhlàcônganchếđộcũ!Vàkhianhnóianhđivềquêthìchắclàđểđiđếnmộtnơibímậtnàođómàtôicứtheocản…”

Cómộtvàibàibáoviếtsaungày30-4-1975chorằnganhHuỳnhBáThànhđãvậnđộngtrựctiếptướngDươngVănMinh“đầuhàng”.TôikhôngbiếtcáctácgiảnàycăncứvàđâunhưnglàngườicậnkềôngMinhchođếnngàychếđộSàiGònsụpđổ,tôibiếtThànhkhôngcócuộcgặpgỡnàotrựctiếpvớiôngMinhđể“vậnđộngôngMinhđầuhàng”.AnhDươngVănBalàngười24/24giờcómặttạiDinhHoaLanvàlàngườitừngđểThànhđếnlánhnạntạmởchỗanhcũngxácnhậnchưabaogiờcócuộctiếpriêngnàomàôngMinhdànhchoHuỳnhBáThành.

Theonhậnxétcủariêngtôi,dùHuỳnhBáThànhkhôngvậnđộngtrựctiếpôngDươngVănMinhđầuhàng,điềuđócũngkhôngthayđổibaonhiêunhữngđónggópchocáchmạngvềnhiềumặtcủaanhtrước1975.TôikhôngcótưcáchđểđánhgiácácmặtcôngtáccủaanhchoMặtTrậnnhưngvớinhữnggìThànhlàmđượctrênbáochícôngkhaivànhữngảnhhưởngcủaanhvớinhữngngườiđốilậphướngvềMặtTrậnthìrõràngrấtlớn.CâycọbiếmhọaỚttrướcnăm1975chốngThiệuvàchốngMỹcôngkhai-dứtkhoátsẽđượcđặtvàomộtvịtríxứngđángtronglịchsửbáochíViệtNam.Sau30-4-1975,cáctranhbiếmhọacủaỚt,cũngđượctậphợpinlạivàthỉnhthoảngnhắclạinhưngthậtsựvẫnchưacómộtnghiêncứu,đánhgiáđúngmứcvềgiátrịbáochívàcáctácđộngchínhtrị-xãhộisâusắcmàcácbứctranhđãtạorakhichúngxuấthiệntrước1975.MỗitranhcủaỚtlàmộtbàixãluậnnặngkýchốngMỹ,chốngchínhquyền.CòntrongcáchThànhvậnđộngtôi“hãytinvàoMặtTrận”,vàthờiđiểmchưacógìbảođảm“MiềnNamđượcgiảiphóng”,tôiđãnhậnởanhsựchânthànhvàđoanquyếtcủamặtngườihếtlòngvìlýtưởng.Trước1975,Thànhlàngườiduynhấtbắtnhịpcầukhôngchínhthứcgiữatôivà“cáibờbênkiavừaxavừalạ”.MộthômsaukhingheThànhtuyêntruyềnvềchínhsáchcủaMặtTrậnđốivớigiớitríthức,tôinóivớianh:“Mìnhchỉcómỗimộtaoướclàđượcthấyđấtnướchòabình,thốngnhất.Lúcđómìnhđượclàmmộtcôngdânbìnhthường,cómộtcôngviệcgìđótrongkhuphốcủamìnhlàhạnhphúcrồi”.ĐếnbâygiờnhớlạicâunóiđóvớiThành,tôitưởngnhưnóvừađượcnóihômqua.

Khiđếnnhàtôi,thỉnhthoảngThànhnóichuyệnvớiNguyễnHữuTháiđangtrốnlệnhtruynãcủachínhquyềnThiệuđượctôichegiấutrênlầuba.ThànhcũngbànviệcgìđóvớinhàbáoTrươngLộc.PhíasaunhàTrươngLộcvàphíasaunhàtôiliềnnhau.Tôibiếtcảbalàngườitốtnênkhônghềtìmhiểuhọbànvớinhauchuyệngì.VợtôilàmmaichoTrươngLộclấyvợlàcôcongáicủamộtgiađìnhnhàgiáohiềnlànhvàthânthiếtvớichúngtôi.VớigiađìnhThành,chúngtôicũngcóquanhệtốt.TôibiếtvợThànhkhihaingườimớilấynhau(trướcnăm1975).GiađìnhchịThànhởMỹTho(TiềnGiang).Khitổchứcđámcướivàrướcdâu,anhThànhxuốngMỹThobằngchiếcxeĐS21củatôi.HaivợchồngtôicũngcómặttrongngàyvuicủavợchồngThành.

Trongnhữngngàycăngthẳnggần30-4-1975,cảnhsátcủaThiệumởnhiềucuộcbắtbớnhắmvàonhữngngườithâncộnghoặccódínhlíuvớicộngsản,tôivàTrươngLộcđãthiếtkếmộtđườngdâybáođộngmậtkéotừnhàtôisangnhàTrươngLộc.Nếucóxecảnhsátnửađêmđếnlúcsoátnhàtôi,tôisẽgiựtgiâybáođộngquabênnhàLộc,tứcthờiLộcmởcửađểđónHữuTháiquanhàLộc.CònngượclạinếucảnhsátđếnxétnhàTrươngLộcthìanhsẽgiậtdâybáođộng,tôisẽmởcửasauđểanhtuồnsangnhàtôi.Nhưngmaymắnlàchođếnngày30-4-1975,chúngtôichưabaogiờphảisửdụnghệthốngbáođộngnày.

…Nhữngngàycuối,trướckhiquângiảiphóngvàoSàiGòn,tôikhônggặpHuỳnhBáThành.Nhưngchỉítngàysau30-4-1975,Thànhđếnnhàtôi.Cólẽanhlotôihoangmangtrướcsựđổithayđộtngột.Anhvẫnthế,thânquenvàtìnhcảm.AnhcóđềnghịtôiviếtmộtbàibáochobáoSàiGònGiảiPhóng.Tôicóviếtnhưngbàibáokhôngthấyxuấthiện.Tôicoichuyệnấybìnhthườngthôi.Sựhòanhậpđòihỏiphảicóthờigian.NhưngThànhvàtôivẫngiữtìnhbạnnhưxưachođếnngàyThànhbịnhồimáucơtimquađờigiữalúcanhtrởthànhngườithànhđạttrongchếđộmớivềnhiềumặt.Trongnhữngnămthángđấtnướccònkhókhăn,lúctôilàmởbáoTuổiTrẻ,thunhậpchỉđủxoayxởtốiđatrongnửatháng,Thànhgặptôivàgợiý:“AnhnênđưagiađìnhđinghỉởVũngTàuítngàychothưgiãn.AnhcứsửdụngchiếcxeLaDaLatcủatôi.Tôisẽđổxăngđầyđủchoanh”.Lúcnày,HuỳnhBáThànhđanglàphótổngbiêntậpbáoCôngAnTP.HồChíMinh.ChiếcxeLaDaLat-mộtkỷniệmgiữatôivàThành!ThànhđãtừngđưatôiđihọpmỗisángtạiDinhHoaLanbằngchiếcxeđó.TôikhôngbiếtThànhcócốtìnhlàmnhưthếđểnhắcvớitôirằngtìnhbạngiữahaichúngtôivẫnnhưngàynào?KhitôingồitrênchiếcxeLaDaLatcủaThành,tựláiđưavợconlầnđầuraVũngTàusaungày30-4-1975,tôinghelòngmìnhấmlênmộttìnhcảmlạkỳ.

...TôiđãchứngkiếntừđầusựvậnđộngcủaHuỳnhBáThànhđểchuyểntờtinnộibộSởCôngAnTP.HồChíMinhthànhtờbáoCôngAnpháthànhrộngrãi,vàsauđólàsựmàymòđểtìmramộtcôngthứcvàmộtvịtríphùhợpchotờCôngAngiữalàngbáoTP.HồChíMinhvàcảnước.Ngànhcônganxuấtbảnmộttờbáocôngkhailàđiềuchưatừngcótrướcđó.Chonênkhinóxuấthiệnvàtrởthànhmộthiệntượngbáochívớisốpháthànhmỗingàymộttăng-chỉmộtthờigianngắnlàđạtsốlượngcaonhấtnước-hiệntượngđókhôngdễdàngđượcmọingườiđónnhậnvàđánhgiágiốngnhau.Đồngthời,bảnthântờbáokhaithácmộtthểloạiquámớimẻđốivớimặtbằngbáochí,khôngthểtránhđượcnhữngsơhở,vavấp.Thànhđãphảiđốiphótrướcsựphêbìnhvàchỉtríchtừnhiềuphía.Kểcảtừchínhcácđồngnghiệp.

…NgàyThànhnằmxuốngvìmộtcơnnhồimáucơtim,quantàianhđượcquàntạitòasoạnbáoCôngAntrênđườngNguyễnDu,tôiđãđếnviếnganhlầncuối.Tôiviếtvàosổtang:“...bạnrađimangtheomộtphầnkýứccủatôi”.

Anhlàmộtnhàbáohếtlòngvớinghềvàlàmộtngườitrungthànhvớilýtướngmìnhđãchọn.Vàvớitôi,Thànhlàmộtngườibạntrướcsaunhưmột.

21.NhữngngàycuốicùngcủaTổngthốngThiệu

Tháng3-1975,nhiềungườiởSàiGònkhôngthểđoánrằngquyếtđịnhrútquânrakhỏiCaoNguyêncủatổngthốngThiệulàsựkhởiđầucủasựsụpđổhoàntoànvàmauchóngcủacảchếđộ.

VớingườiMỹthìtừcuốinăm1974,họđãngửithấytrướcviễncảnhtaihọasẽxảyđếnởĐôngDương.Kissingercốgắngvậndụnghoạtđộngngoạigiaocủamìnhđểcứugỡtìnhhình.Tháng11-1974,Kissingertháptùngtổng.thốngFordgặptổngbíthưBrezhnevtạiVladivostokvàsauđóthựchiệnmộtchuyếnđichớpnhoángđếnBắcKinhđểbànvềsốphậncủaCampuchia.NhưngởcảhainơiKissingerđềutrởvềtaytrắng.

Tháng3-1975,tổngthốngFordviếtthưchothủtướngTháiLanKhurkritPramottrongđóôngchorằngcácsưđoànchínhquiBắcViệtđangchuẩnbịđánhvàomiềnNam,đồngthờikhẳngđịnh:“Tôibảođảmvớingài,thưaThủtướng,rằngHoaKỳvẫncươngquyếtcungcấpchomiềnNamnhữngphươngtiệnđểhọcóthểchốnglại.Chúngtôimuốngiúpcácngườibạncủachúngtôi.”.

Liềnđó,tổngthốngFordquyếtđịnhgửitổngthammưutrưởngquânđộiFredWeyandđếnmiềnNamvớinhiệmvụđánhgiátìnhhìnhvàđưaranhữngđềxuấtchothờigiantới.KếtluậncủaWeyand:TìnhhìnhquânsựđangnguycấpvàcókhảnăngsựsốngsótcủamiềnNamsẽlàmột“quốcgia”bịcắtxénchỉcònlạicáctỉnhởNambộ.WeyandchorằngHoaKỳcótráchnhiệmlàmmọikhảnăngcủamìnhđểcungcấpphươngtiệnvàtrangthiếtbịgiúpchochínhquyềnmiềnNambổsungtiềmlựccủamìnhđốiđầuvớicuộctấncông.TheoWeyand,consốviệntrợcầnbổsunglà722triệuđôlađểcứuchínhquyềnSàiGòn.NhưngđasốcácnhàlậpphápMỹđềutừchốibiểuquyếtthêmbấtcứmộtkhoảnviệntrợbổsungnàochomiềnNamViệtNam.

CácnhàbáoMỹđãpháthiệnrằngkhitướngWeyandtừmiềnNamViệtNamtrởvềphảiđếntậnCaliforniamớigặpđượctổngthốngFordđểbáocáo.LúcnàytổngthốngFordđangchơi

golfởPalmSprings.TruyềnhìnhMỹchopháthìnhFordđangvungtayđánhquảbóngnhỏrồiliềnđóvàigiâypháthìnhnhữngcảnhquânlínhViệtNamCộngHòatháochạy.

11ngàysau,KissingerxuấthiệntrướcủybanquanhệquốctếThượngviện.NghịsĩSparmanhỏi“LiệuchúngtacóbấtcứràngbuộcgìđốivớiHiệpđịnhParis?”.Kissingerchorằng“HiệpđịnhParisnàykhôngcónhữngràngbuộcmàchỉcónhữngquyềnhạn,thểhiệntrongđiều7.TổngthốngNixonvànhữngngườikhácthìđánhgiárằngviệcchophépnướcMỹrútratạiđiềukiệnchoMỹsớmviệntrợvàthúcđầyHiệpđịnh.VớichínhquyềnSàiGòn,nếuhọđểchochúngtarútcáclựclượngrathìchúngtasẽtăngđượchyvọngtranhthủviệntrợchohọvàhiệulựcchohiệpđịnh.Vấnđềnằmtrongbốicảnhnhưthế,chứkhôngcómộtràngbuộcpháplýnào.Chúngtachưabaogiờtuyênbốcósựràngbuộc.Chúngtachưabaogiờphảnbácsựràngbuộc.Nhưngmộtsốngườitrongchúngtanghĩrằngđólàmộtràngbuộcvềđạođức...”(EndingTheVietnamWar).KhikhuvựcCaonguyênbắtđầulunglay,tổngthốngThiệugửingoạitrưởngTrầnVănLắm

sangWashingtonvừaxinviệntrợbổsungvừađánhgiátháiđộcủaquốchộiMỹđốivớimiềnNam.NhưngtừMỹ,TrầnVănLắmđiệnvềchobiếtrằngkhônghyvọngquốchộiMỹchấpnhậnviệntrợbổsung.ÔngLắmlongạirằngkhiHạviệnvàThượngviệnhọpkínbỏphiếungày12và13-3-1975sẽchốnglạibấtcứmộtkhoảnviệntrợnàochomiềnNamViệtNam.

Tronghồikýcủamình(EndingTheVietnamWar)HenryKissingerđãviếtnhưsauvềquyếtđịnhcủaôngThiệurútquânkhỏiCaonguyên:‘‘Thiệuhiểurằng,vớitiềmlựcbịcolại,ôngkhôngthểbảovệlâudàitoànbộlãnhthổcủađẩtnướcđangbịbaovâyvàralệnhmộtcuộcrútquânchiếnlượckhỏiCaonguyên.NếulàmộtbàitậptronghọcviệnquânsựthìsựchuyểnquâncủaThiệuđượccoilàcólý.hưngcăncứnhữngthựcctếcủaViệtNamthìnódẫntớitaihọa.ChiếnlượcnàyđượcphátđộngvớisựkhôngchuẩnbịhoặckhôngcónhữngchỉđạotườngtậntừBộtổngthamởSàiGòn,nên“chiếnlượcrútquân’‘chỉtiếnhànhtrênmộtconđườngđộcđạo-đường7B-dễlàmmụctiêuchođịch.Đồngthờiconđườngnayđãhưhỏngvàđầyrẫymìn.Đúngraphảicósựthamgiacủacôngbinhthìconđườngnàymớisửdụngđược,kẻcảviệcphảixâylạinhiềucâycầubịsập–nhữngcôngviệcnàyhiệncácsưđoàncủaquânđộiVNCHkhôngđượctrangbịđầyđủđểđốiphó.Ngoàicácđơnvịchiếnđấu,đường7Bcònphảitảimộtdòngngườiđôngđúcdânthườngchạynạn.Ngaykhicólệnhrútquân,sựhỗnloạnxảyra(…).Conđườngđộcđạonàysauđónhanhchóngbịkẹtcứngbởihoảng60.000quânlínhvà400.000thườngdân.Hệthốngtiếpliệulươngthựcbịcắtđứt,nhiềulínhđóikhátbắtđầucướpphánhữnglàngmạcdọctheoconđường.Khôngquântiếpviệnlạinémbomlầmmụctiêuvàomộtđơnvịxebọc

thép,giếtnhiềuquânlínhVNCHvàthườngdânditản.Chỉmộtsốítbinhlínhvàthườngdânthoátrađếnvùngvenbiển.CácsưđoànbảovệCaonguyênđãbốchơihết...”.

MộtchitiếtcầnbiếtthêmvềcuộcrútquânkhỏiPleikuvàKontum:lúcđótrấnthủVùng2chiếnthuậtlàtướngPhạmVănPhú,cũngnhưNguyễnVănThiệu,đãtừnglàsĩquanquânđộiPháp.PhạmVănPhútừngbịbắtlàmtùbinhkhiquânđộiPhápthấtthủởĐiệnBiênPhủnăm1954.TrướcđótướngPhútâmtìnhvớiLouConein(mộtnhânviênCIA)rằng:“Tôisẽtựsát.Tôinhấtquyếtkhôngbaogiờđểbịbắtlàmtùbinhlầnnữa”.KhiThiệuralệnhchoPhúbắtđầurútquânkhỏiVùng2quânsự,Phúmấtbìnhtĩnhnhảylêntrựcthăngbayđếnnơiantoànởvenbiểnsớmnhất.CuộcrútquânkhỏiPleikuvàKontumdựđịnhtrongtrậttựđã“diễnratronghỗnloạnvàđiêncuồng”(frenzied-theobáoMỹ),giaiđoạnkhởiđầusựsụpđổhoàntoàncủaquânđộiSàiGòn.

…SaukhiôngThiệumấttạiMỹ,HoàngĐứcNhãtừnglàbộtrưởngDânvậnChiêuhồivàcốvấncủatổngthốngThiệu,cótrảlờiphỏngvấnđàiphátthanhRFItiếngViệtcủaPhápvềquyếtđịnhcủaôngThiệu“rútquânchiếnlược”ởCaonguyên.PhóngviênRFIphỏngvấntrựctiếpôngNhãđãkểlạivớitôisaunàyrằngôngNhãđãphủnhậnquyếtđịnhcủaôngThiệulàmộtsailầm.NgượclạiôngNhãchođólàmộtquyếtđịnhđúngnhưngchuyệnxảyrasauđónhưnhữngconbàidomino,nótácđộngsựsụpđổdâychuyền.ÔngNhãchorằngcầncóđộlùithờigianđểđánhgiáđúngđắnvềquyếtđịnhnày.PhóngviênRFIcómộtnhậnxét:chẳnglẽmộtphầntưthếkỷchưađủđộlùiđểcómộtkếtluận?Cònphảichờbaolâunữa?CáchđánhgiácủaHenryKissingerthuầnvềkỹthuậtquânsựcóhơiphũphàngđốivớiôngThiệunhưngcólẽcũngxácđáng.QuyếtđịnhcủaôngThiệuphùhợpvớitìnhhìnhsuyyếuvềquânsựcủachếđộSàiGònlúcđónhưnghoàntoànkhôngđượcchuẩnbịtrước.

MộtthíđụkhácvềsựchỉđạolúngtúngcủaôngThiệu:Ngày15-3-1975,BanMêThuậtbịchiếm.Ngày15-3-1975,ôngThiệutriệutậpcácchỉhuyquânsựhọptạiCamRanhvàđưaraquyếtđịnhbỏcáctỉnhphíaBắc(củamiềnNam).Nhưngngày20-3-1975,sợphảnứngcủadưluận,ôngThiệulạicómộtchỉđạongượclại:bảovệHuếđếnngườilínhcuốicùng.Nhưng5ngàysauđócốđôthấtthủ?

NhàbáoVũThụyHoàng(TổngthưkýbáoDânChủ,tiếngnóichínhthứccủađảngDânChủcủaThiệu)trongquyểnhồikýcủamình(SàiGòntuyếttrắng)đãghilạilờicủachuẩntướngNguyễnVănĐiển,tưlệnhsưđoàn1Bộbinh,khitừHuếvềtớiĐàNẵng,đãthanthởvớiPhóĐề

đốcHồVănKỳThoạinhưsau:“Tôimấthếttấtcả.Mấtcảsưđoàn.Mấtbinhsĩ.Mấtđấtđai.Tôikhôngcòngìnữa.Danhdựcũngkhôngcòn”.

SựtháochạykhỏiKontum-PleikurahướngNhaTrangquảthậtkinhhoàng.TrênbáoChínhLuậnngày21-3-1975cóđăngbàicủaphóngviênNguyễnTúđitheođoànngườiditảntừPhúBổnđiệnvềtòasoạnngày19-3nhưsau:

“HômnayđoànditảntừKontum-PleikuđãtớiPhúBổn,SốngườiditảnởPhúBổnnhậpthêmvào.ĐoànngườilạirờikhỏithịxãHậuBổn(CheoReo)đểhướngvềPhúYên.Cuộcditảnbướcquangàythứtư.

“Đoànxeđitrướcgồmkhoảng4.000chiếcvừaquânsựdânsựđãthoátđiantoàn.Đoànsaukhoảng1.000chiếccũngcảquânsựlẫndânsựrờiCheoReolàgặpđạihọa.Tronglối4tiểuđoànđịaphươnggồmtoànđồngbàoThượng,phầnlớnđãđàonhiệmmangtheovũkhí,đãphảnloạnmởcuộctấncôngtậphậuvàođoạncuốiđoànditảnđồngthờinổilửapháphốphường,cướpbócvàbắngiếtnhữngđồngbàocònởlại.

Nhưkểtrên,ngày20-3-1975,tổngthốngThiệuralệnhtửthủHuếchođếnngườilínhcuốicùng,nhưngtrướcđóhaingày(18-3)cuộcditảnkhỏiHuếđãbắtđầu.CũngtrênnhậtbáoChínhLuậnrangày23-3-1975cóbảntinvàtườngthuậttừHuếnhưsau:

Sángnay18-3,dânHuếkhởiđầucuộc“Namtiến”vớimộtsốngườichưađôngđảolắmvàhầuhếtchạybằngxehàng.GiámộtxeTractiontừHuếvàoĐàNẵng15.000đồngmộtchuyến.Xevậntảigiákhoảng50ngàn.

SaukhiđượcchứngkiếnhàngngàndânQuảngTrịbơphờnằmvạnằmvậtđầykhắpthànhphốHuếvànhữngtintứcdồndậpbệnhviệnQuảngTrịditản100%...sáng19-3dânHuếđổxôvàoĐàNẵngbằngtấtcảmọiphươngtiện,từngđoànHonda,xehàngnốiđuôinhauvượtđèoHảiVân,thảmthươngnhấtlàđoànxeđạp,cũng“thồ”đầynhữnghànhlýnhưai,kĩukịttừngđoànbỏrơithànhphốHuế(...)

Mỹphảnứnglạitìnhhìnhnàyrasao?Tronghồikýcủamình,HenryKissingerkểrằngchínhquyềnFordvàôngchỉquantâmvềmộtsốtriệungườidânditảnđổdồnvàoĐàNẵng,trongkhitạiđâykhôngcònlươngthựcđểtiếptếchohọ.WashingtontìmcáchgópsứcgiảiquyếtvấnđềnàychứkhôngtínhchuyệnbảovệĐàNẵng.NhómhànhđộngđặcbiệtWashington

(WSAG)đượctổngthốngFordtriệutậpnhưnglạisalầyvàonhữngchuyệnpháplýđâuđâutrướcđềxuấtnêngửinhữngchiếcLSTMỹ(loạixebọcthépđồngthờisửdụngnhưtàuchiến)đếnViệtNamđểgiúpditảndân.CácchuyêngiaQuốchộiMỹđặtcâuhỏiliệuviệcđưavàonhữngchiếcLSTcóviphạmđiều7củaHiệpđịnhPariskhông?NgườitakhôngkhỏingạcnhiênvềngườiMỹbỗngnhiêntrởthànhnhữngngườirấttôntrọngluậtlệtạichiếntrườngViệtNammàtrướcđâyhọhoàntoànbấtcần.NgoàiraWSAGcònbànviệcsửdụngphươngtiệnvậntảiquânsựvàochiếntrườngViệtNamđểditảndâncóviphạmmộtđiềukhoảncủaWarPowersActbiểuquyếtmộtnămtrướcđâyvềvấnđềhạnchếviệcsửdụngthiếtbịquânsự?Vấnđềviệntrợbổsungbịbếtắc,đếnchuyệncầnthêmphươngtiệnditảndâncũnghếtsứckhókhăn,điềuđóchứngtỏngườiMỹđãnhấtquyếtquaylưnglạivớichínhquyềnThiệuvàphủitayvớichiếntranhViệtNam.TrongkhiđócuộcsốngởSàiGòn,một“kinhđôánhsáng”củaĐôngNamÁnhìnbênngoàisinhhoạtnhưkhôngcóchuyệngìxảyra.Chỉriêngcácdancingbịđóngcửa,còncácrạphátvàcáctụđiểmvuichơikháchoạtđộngbìnhthường.RạpRexchiếumộttrongnhữngphimcuốicùngdoRomySchneiderdiễnxuất:LeTrain(đóngchungvớiJeanLouisTrintignant)thuhútđôngđảongườixem.CâulạcbộCSS(CercleSportifSaigonnais)-mộtốcđảocủaxãhộitrưởnggiảSàiGòn-vẫnsinhhoạtbìnhthường.Cácsântennisvẫnđầyngườichơi,cácphunhânvẫnđếntậpthểdụcthẩmmỹđềuđặn,hồbơimỗibuổitrưavẫnlànơihòhẹncủanhữnggiainhântrongcácbộbikinikhêugợi.

ThậmchíởSàiGòn,cónhữngngườicònvớtvátbằngcáchđồnrằngcuộctháochạykhỏiCaonguyênvàviệcrútkhỏitỉnhQuảngTrịcủatổngthốngThiệulàsựthỏathuậnngầmgiữaMỹvàBắcViệt.Nhưngngày21-3-1975,chínhôngHồVănChâm,tổngtrưởngCựuchiếnbinh,kiêmquyềntổngtrưởngDânVậnvàChiêuHồi,lạiđínhchínhđiềunàytrênhệthốngtruyềnhìnhnhưsau:

“ThừalệnhtổngthườngVNCH,chúngtôixinthưacùngđồngbàorằngnhữngtinđồntrongnhữngngàygầnđâyđượctườngthuậtquabáochítrongnướcvàquacácbảntinviễnkýcủahãngthôngtấnngoạiquốc,liênquanđếnviệcchínhphủVNCHthỏahiệpvớiCSBVđểbỏngỏbatỉnhCaonguyênthuộcquânkhu2vàtỉnhQuảngTrịthuộcquânkhu1lànhữngnguồntinhoàntoànthấtthiệtvàvôcăncứ…”

Ngày26-3-1975,tổngthốngThiệulạituyênbốtrênđàiphátthanhquyếtbảovệĐàNẵngtớicùng.NhưngchỉbốnngàysauĐàNẵngmất.TrungtướngNgôQuangTrưởng,tưlệnhQuânđoànl,quânđoànbảovệĐàNẵng,biếtrõmìnhkhôngđủlựclượngđốiđịchvớiquângiải

phóng.Hơnmộtthángtrướcđó,NgôQuangTrưởngđãchobiết“nếucộngquânmởcuộctấncônghọcóthểchọcthủngphòngtuyếnởbấtcứchỗnào”.TướngTrưởngđãtiếtlộđiềunàyvớipháiđoànquốchộiMỹtớivùng1đểcứuxétquânviệnchoVNCH.

Ngày30-3-1975,ĐàNẵngthấtthủ.NhàbáoPaulQuinnJudgecủatờChristianScienceMonitor,mộtngườibạncủatôichưakịprờithànhphốnày,đãđiệnvềSàiGòntườngthuậtchotôinghenhữnggìanhđangnhìnthấytrướcmắt.Mộtcuộctườngthuậtsốtdẻotạichỗ:“TôinhìnthấynhữngchiếcxeđầutiênvàothànhphốcắmcờMTDTGPMN.NhữngtoánquânđầutiêncủaMặttrậntrangbịsúngốngđầyđủcũngxuấthiệntrêncácđườngphố...Cácvụtấncông,cướpbócvàonhàdântrướckhiquânlínhVNCHrútđicũngchấmdứt...”.Tôicònnhớphảnứngtronglòngtôilúcđórấtlạ,vừaxúcđộngvừatòmò.TôimuốnhỏiPaulthêmchitiếtvềnhữngngườilínhgiảiphóngđầutiênmàPaulđãgặp,nhưnganhđãgácmáy.Tôicốgắnghìnhdunglạitrongđầumìnhhìnhảnhmộttoánquângiảiphóngcầmcờvàtrangbịđầyđủsúngốngtiếnvàothànhphốnhưthếnào.Cái“bếnbờvừaxavừalạ”ấyđangtiếnlạigần,vớitốcđộcànglúccàngnhanh.

HãngthôngtấnPhápAFPtrongbảntinngày31-3-1975đãkểlạicâuchuyệnsauđâycủamộtnhânchứngngườiPháprờiĐàNẵngđúnglúcquângiảiphóngbắtđầuvàothànhphố.NgườiPhápnàytênAlainPottierlàgiáoviêntạitrườngtrunghọcPhápởĐàNẵng:

“…Vàolúc11giờ,mộttrựcthăngcủahãngAirAmericabaytrênthànhphốđểtìmôngAlFrancis,tổnglãnhsựMỹ.ViênphicôngtrôngthấycờPháptrêntòanhàtrungtâmVănhóaPháp,nênkhibayngangquađãgọixuốngyêucầucácngườiPháphãychạyrabãitrựcthăng.Nhưngkhoảng60ngườiPhápchạyrachỗhẹnđãphảithốiluivìbinhsĩVNCHnổsúngcấmhọrabãitrựcthăng.Trởvềtrungtâm,ôngPottierđãbámđượcvàochânđáptrựcthăngkhiphicôngchomáybaysàxuốngcáchmặtđất2thước.ÔngPottiercưỡilênmộtchânđápvàđượctrựcthăngthađikhoảng10câysốrồimớiđượckéovàotrongmáybay.Ởchânmáybaykia,mộtthanhniênPháplaikháccũngcưỡichânđápmàthoátthânnhưông.

NhânchứngkểthêmrằngtrongmấytiếngđồnghồbaytrênthànhphốĐàNẵng,nhiềulầntrựcthăngbịcácquânnhânVNCHbắnlên.Tạiphitrường,hàngtrămxácchếtnằmngổnngangtrênphiđạo,mộtsốchếtvìđạnpháokích,mộtsốchếtvìbịcácquânnhânVNCHngăncảnkhôngcholênphicơ,đểdànhchỗchogiađìnhcủachínhhọ.Sauhailầncốtìmcáchlấythêmngườitịnạnnhưngviênphicôngnhậnthấyđápxuốngthakhôngkhácnàotựsát,nênđànhbỏ

cuộcbayvềNhaTrang.TheoAFPcó3ngườiPháptìnhnguyệnởlạiĐàNẵngsaukhithịxãnàythấtthủvới65ngườiquốctịchPhápvàconcái.ĐólàcácôngXavierDillmann,phótổnglãnhsựPháp,ôngAndreAubac,giámđốcTrungtâmVănhóavàJacquesJoly,mộtgiáosư.

Trongkhiđó,hãngtinAPđãtườngthuậtngàyđầucuộcditảnbằngcầukhôngvậnĐàNẵng-NhaTrangđượcbáoĐiệnTínrangàythứbảy29-3-1975tríchdịchnhưsau:

(AP-27-3)CuộckhôngvậnlớnnhấttrongcuộcchiếnViệtNamđãkhởisựhômthứNămvàđãcó190dântịnạnđượcchởtrongchuyếnmáybayđầutiêntừĐàNẵngđếnNhaTrang.NhưngtrongkhitạiphitrườngĐàNẵnghàngvạnngườitranhgiànhđánhnhauđểđượclênmáybaythìkhiđếnNhaTrangnhữngngườitịnạnlạingơngác,chánnản.Cóngườimuốnquayvềđiểmkhởihànhvớithânnhânchưađiđược.

Mộtthiếuphụdẫnhaiconđingượclêncầuthang.Bàphântrần‘‘Tôicóbảođưađếnđâyđâu.ChotôitrởlạivớichồngtôitạiĐàNẵng”.Dĩnhiênkhôngainghelờiphântrầncóvẻhữulýnày.Phầnlớnsốhànhkháchtrênchuyếnbayânhuệnóitrênlàđànbàvàtrẻnít,thânnhâncủacácquânnhânkhôngquânVNCHlàmviệcởĐàNẵng.

ChiếcmáybayđầutiêntrênđâycủachươngtrìnhkhôngvậndântịnạnĐàNẵnglàchiếcBoeing727củahãngWorldAirwaysdocơquanUSAIDthuêbao.NộitrongngàythứNăm,chiếcnàyđãbay4chuyếnkhứhồiĐàNẵng-NhaTrang.Ngườitakhônghiểulàcácnỗlựcgiúpđỡvàdidânsẽcókếtquảđếnmứcnào.CóđiềulàởĐàNẵngtronghiệntại,gánhnặngcơhồkhônggiảiquyếtnổi.

Haingàysau(29-3),hãngtincủaMỹUPIđãmôtả“thảmcảnhvềmộtchuyếnbaytừĐàNẵngvềđếnSàiGòn”đượcbáoĐiệnTíntríchdịchnhưsau:

“KhoảnghơnmộtngànngườisánghômthứBảyđãtrànvàophlđạo,đánhđập,dàyxéo,bắnnhauđểcốleolênchiếcBoeing727củahãngWorldAirwaysdoUSAIDthuêbao.Nhưngcuốicùng“chuyếnbayđịangục”-nóitheovăntừcủaviênphicôngtrưởng-vẫncốlắclưhạcánhxuốngphitrườngTânSơnNhất.Tấtcả400ngườitrênmáybayđềuantoàn,kểcảmộtsốngườingồinépmìnhởhầmhànhlýdướilườnmáybay,ngoạitrừmộtngườichếtnhẹpvìbịbánhmáybayrútvàoépsát.SauđâylàbàitườngthuậtchitiếtcủaphóngviênUPIPaulVogenđitheochuyếnbaynày:

ChiếcBoeinglănbánhđểcấtcánh.Nhưngnhiềungườidướiđấtvẫnnhàoramộtcáchtuyệtvọngtrướclằnbánhmáybaydichuyển.Mộtsốbinhsĩdùngcảđạiliênbắntheomáybay.

KhichúngtôiđápxuốngTânSơnNhất,xácmộtbinhsĩ,khẩuM16vẫncòntrênvai,đanglắclưdướilườnchiếcphảnlực.TôiđãởViệtNamhơn18nămvàcảnhtượngởĐàNẵnghômthứBảylàcảnhthêthảmnhấttôiđãchứngkiếntrongđời.Viênhoatiêunóivớitôilàôngtađãbay75chuyếnkhôngvậnNamVangtừmấytuầnqua,nhưng“thàtiếptụcbaythêm300chuyếnnhưvậycònhơnlàbaythêmmộtchuyếnraĐàNẵng”.

Trênchuyếnbay,nhữngngườidânduynhấtlàhaiphụnữvàmộtembé.Cònlạitấtcảlàquânnhân.SôquânnhânđãbịquâncảnhbắtgiữngaykhixuốngphitrườngTSN.HầuhếttrongsốnàythuộcđơnvịHắcBáođượccoilàtìnhnhuệnhấtcủaSưđoàn1bộbinh.

PhóngviêncủađàitruyềnhìnhCBScũngđitrênchuyếnbayWorldAirwaysđóvàcóthuhình.BàitườngthuậtcủaphóngviênPaulVogencủahãngthôngtấnUPIcùnghìnhảnhngườilínhchếtthòngchânởmáybayđãđượcđăngnơitrangnhấtcácbáoMỹrangàychủnhậtLễPhụcSinh30-3.TổngthốngFordkhixemcảnhđóđãnói“Đãđếnlúcrútdây.ViệtNammấtrồi!”.

NhàbáoVũThụyHoàng(trongquyểnhồikýSàiGòntuyếttrắng)đãtườngthuậtsựrútkhỏiĐàNẵngcủatướngNgôQuangTrưởng,tưlệnhQuânđoàn,ngườimàôngHoànggọilà“mộttrongnhữngtướnglãnhxuấtsắccủaquânđộiVNCH”,trongnhữngđiềukiệnnhưsau:

Tronglúcchuẩnbịdichuyển,tôi(trungtáNguyễnVănPhán,chỉhuytrưởngcăncứNonNước)nghelínhlalên“cótàuởngoàikhơiđangđivào”?Trờihãycònmờmờ.Lúcấykhoảng5giờsáng.Tôinhìnrabiển,thấymộtchiếctàuđivào,sauthấymộtchiếcnữa,rồimộtchiếcnữa.Anhemmừngquá.Chúngtôiđượclệnhrútratàu.

“Chỗnàykhôngcóbếntàu,chỉcóbãibiển.Tàukhôngvàobãiđược.Bãinông,sợmắccạn,tàuphảiđậuởngoàikhơi.Anhemtúarabiển.Lội,bơiratàu.Cóngườidùngvỏxehơilàmphaođểbơira.

“Mộtsốxethiếtgiápcũngnhàoxuốngbãi,theoThủyquânlúcchiếnđểratàu.Họchoxechạyxuốngnước,địnhdùngxedùngcầuđểđira,nhưngđâucóđược.Xeraxabịchìmmấttiêu.Vàibinhsĩthiếtgiápkhôngđiđược,nổigiậnquaysúngbắnvềphíatàu.Khithấybịbắn,tàulạiluira

xahơn.

“Tôicởibỏquầnáo.Chỉmặcquầnxàlỏn,giữlạiáochắnđạnlàmphaochodễnổi.TôicùngtướngTrưởng(tứcNgôQuangTrưởng)bơiratàu.Tàuđậutrôngtưởnggần,nhưngbơimãikhôngtới.TướngTrưởnghơiđuốisức.Tôidìuôngởnáchbêntrái.ÔngTrí(đạitáNguyễnThànhTrí,tưlệnhphóThủyquânlúcchiến)xốcnáchôngởbênphải.Mãirồichúngtôicũngđếnnơi,lênđượcchiếnhạmHQ404.TướngTrưởngđượcđưavàophònghạmtrưởngnghỉngơi.Ôngdặnkhôngtiếpaihết”.

…Ngày3-4tạiWashington,tổngthốngFordvẫncốgắngthuyếtphụcQuốchộiMỹviệntrợbổsung“đểcứumiềnNam”,trongkhiđóbáochíMỹlạinêulênvớiFordsựcầnthiếtphải“vứtbỏ”(jettison)ôngThiệu.NhưngFordtừchối,việnlýdo:“Tôikhôngtinrằngtôicóthẩmquyềnđểnóivớingườiđứngđầumộtquốcgia-đượcdânchúngcủahọbầu-làphảirờikhỏichứcvụcủaôngta”.

UytíncủachếđộThiệucàngsútgiảmtrầmtrọngvớivụnhàbáoPhápPaulLeandri,phóvănphòngAFPtạiSàiGònbịmộtsĩquancảnhsátbắnchếtngaytạitrụsởTổngnhacảnhsátsaukhiBanMêThuậtbịthấtthủ.Nộivụnàydiễntiếnnhưsau:tườngthuậtsựthấtthủcủaquânđộiVNCHtạiBanMêThuật,AFPđưatincósựthamgiacủalựclượngFULRO,mộtphongtràolykhaicủangườiThượngmàchínhquyềnThiệuđãtừngtuyêntruyềnđãvềvới“chínhnghĩaquốcgia”từngàyl-2-1969.ChínhquyềnThiệuphủnhậntinnàyvàbuộcAFPphảinóiraxuấtxứnguồntin.Tácgiảbảntin-PaulLeandri-bịTổngnhacảnhsátmờilênđểchấtvấn.PaulLeandrinhấtđịnhbảomậtnguồntincủamình,cuộccãivãxảyratrongphòngcủaviênsĩquancảnhsátđượcgiaođiềutra.ĐếnmộtlúcnhàbáoPhápđòiravềvàdùviêncảnhsátralệnhanhkhôngđượcrờiphòng,anhvẫnbướcrakhỏiphòng.Thếlàviêncảnhsátnổsúng.PaulLeandrichếtngaytạichỗ.Đoántrướcsẽrấtrắcrốivềcáichếtnày,Tổngnhacảnhsátliềnngụytranglạihiệntrường:đặtPaulLeandrilênôtôcủaanhrồichoxeđụngvàocổngravàocủaTổngnha,cuốicùngdùngsúng-đãđượcsửdụng-bắnvàoxecủaPaulLeandritừphíasaunhưthểdoôtôcủaPaulLeandrivượtcổngnêncảnhsátđãnổsúng.

CáichếtcủaPaulLeandrigâynênsựbấtmãncàngdữdộiđốivớichếđộSàiGònđangsuyyếu.TạiParis,chiềuthứba18-3-1975,nghiệpđoànkýgiảtoànquốcPháptậphợphơn300nhàbáotụhọptrướctrụsởcủaAFPrồitừđâydiễuhànhyênlặngđếntòađạisứVNCH.Nghiệpđoàncũngkêugọicácphânbộđịaphươngtổchứcnhữngcuốcbiểutìnhtươngtựđếncáctòa

tổnglãnhsựVNCHởPháp.

VụbắnchếtnhàbáoPhápkhôngchỉlàmột“tainạn”.NócònphảnánhmộtgiaiđoạnquanhệcăngthẳnggiữaParis-SàiGòn:liêntụctrướcđóxảyranhữngvụngườiPhápbàytỏsựthiếuthiệncảmvàramặtchốngđốichínhquyềnSàiGòn.KhiHộinghịParisvừakhaidiễnthìmộtcôngdânPhápleolênđỉnhthápchuôngcaonhấtcủaNhàthờNotreDameởParisvàtreotrênđólácờMTDTGPMNbuộcchínhquyềnthànhphốParisphảidùngđếntrựcthăngđểhạcờxuống;đếnnăm1970làvụhaigiáoviênngườiPháptạiSàiGòn–AndréMenrasvàJeanPierreDebris-trèolêntượngThủyquânlúcchiếncaokhoảng10métđặttrướcHạnghịviệnphấtcờMặtTrậnGiảiPhóngMiềnNam,khiếnchochínhquyềnThiệuphảihuyđộnghàngchụccảnhsátchìmdùngvũlựcđànáphọ,lôihọtừtrêntượngrơixuốngđấttrướcsựchứngkiếncủahàngtrămngười.

Sauđó,trongthờigianbịgiamởkhámChíHòa,haigiáoviênngườiPhápnàytỏrarất“cứngđầu”.HọnhấtđịnhkhôngchấphànhcáckỷluậttrongtrạigiamvàcònhônhữngkhẩuhiệuủnghộMTDTGPMNkhiếnchosựcanthiệpcủasứquánPhápnhằmtrảtựdochohọcàngkhókhăn.Sau1975,tôicógặpmộttronghaigiáoviênđó-anhJeanPierreDebris-tạiHàNội.AnhnàyđãởlạiHàNộimộtthờigiansautháng4-1975vàcộngtácvớiđàiphátthanhViệtNamphiêndịchnhữngbảntintiếngPháp.

22.ÔngDươngVănMinhlênthayThiệu

Tuầnlễđầutháng4–1975,trungtướngDươngVănMinhvànhómủnghộôngquyếtđịnhchínhthứccôngbốýđịnhthaythếtổngthốngNguyễnVănThiệu.Trướcđó,nhómôngMinhđãhọpbàntạiDinhHoaLan.CóngườinhắclạirằngthaythếvịtrícủatổngthốngThiệulúcnàythìkhảnănglớnnhấtchỉthayThiệuđểđầuhàngmàthôi.Sẽkhôngcònhyvọngchobấtcứmộtgiảiphápchínhtrịnào.

Nhậnđịnhnàyđượcnhiềungườicómặtchiasẻnhưngkhôngmộtaiđưarađềnghịrútlui.Chúngtôiđặtthẳngvấnđềvớinhauđểnhữngaicònýđịnhtiếptụcgắnbóvớinhauđitớithìkhôngmậpmờgìvềsựlựachọncủanhóm,đólà:sẵnsàngthayThiệudùchỉđểcầmcờđầu

hàng.ThậtsựôngMinhchẳngcóảotưởnggìvềcáighếtổngthốngvàolúcnày.Nókhôngcònlàquyềnlựcvàđịavị.NhưngnóvẫncòncótácdụngnhấtđịnhđểgópphầnđưamiềnNamđiđếnmộtkếtthúcbớtđượcnhữngđổmáuvôích.CuộccôngbốchínhthứcvớibáochícủaôngMinhvềquyếtđịnhsẵnsàngthaytổngthốngThiệuđượctổchứctạiĐườngSơnQuán,mộtnhàhàngđặcsảncủacựutrungtướngMaiHữuXuânnằmgiữamộtđồnđiềncaosutrênXalộĐạiHàn.Cácnhàbáonướcngoàiđượcmờidựgồm:PeterRossRange,trưởngvănphòngtuầnbáoMỹTimesMagazine;FrancoisNivelonphóngviênbáoPhápFranceSoir;CarlRobinsonphóngviênnhiếpảnhcủaAP;JeanLouisArnaud,trưởngvănphònghãngtinAFP...VềphíanhómôngMinhcóluậtsưTrầnNgọcLiễng,bácsĩHồVănMinh,trungtướngMaiHữuXuân,giáosưTônThấtThiện,luấtsưBùiChánhThời,cácdânbiểuHồNgọcNhuận,DươngVănBavàtôi.AnhBavìđangbịchínhquyềnThiệutruynãnênkhôngxuấthiệncôngkhai.TừSàiGònlênĐườngSơnQuán,anhBangồiôtôchungvớiôngDươngVănMinhđểtránhbịcảnhsátchậnbắtdọcđường.

SaucuộchọpbáotạiĐườngSơnQuán,ngày17-4ôngMinhtiếpđạisứPhápJeanMarieMérillontheoyêucầucủatòađạisứPháp.Lýdochínhthức:đếnđểtìmhiểuthêmtuyênbốmớinhấtcủaôngMinhtạiĐườngSơnQuán.ĐạisứPhápđếnDinhHoaLantrênchiếcDScócắmcờ“xanhtrắngđỏ”củanướcPháp,đúngrachisửdụngtrongnhữngquanhệngoạigiaochínhthứcgiữađạisứPhápvớichínhquyềnnướcsởtại.BáochílúcđóchorằngđâylàsựcốtìnhviphạmnguyêntắcngoạigiaocủađạisứPhápnhằmcôngkhaihóalậptrườngcủaPhápđốivớitìnhhìnhchínhtrịtạimiềnNam.MộtcáchủnghộvànhìnnhậnvaitròsắptớicủaôngDươngVănMinhvàđồngthờihạthấpvaitròcủatổngthốngThiệu.ĐicùngđạisứPhápcócốvấnchínhtrịtòađạisứPháplàPierreBrochand.VềphíaôngMinhcótôi.SaukhingheôngMinhtrìnhbàydựđịnhcùnglậptrườnghòabìnhcủamình,đạisứPháphứasẽủnghộôngMinh.PháplàquốcgiaduynhấtlúcđócótòađạisứđồngthờitạiSàiGònvàcảHàNội,mộtthếngoạigiaorấtthuậnlợiđểđóngvaitròtrunggiantrongkếtthúcchiếntranhViệtNam.KhôngkểhọcònlàchủnhàcủaHộinghịParis.

TheonhàbáoLarryBerman,ngườirấtgầnvớiCIA,trongquyểnsáchcủaôngvềViệtNamNoPeaceNoHonor,thìngày2-4-1975ngườiđứngđầuCIAtạiSàiGònlàThomasPolgarcógởimộtbứcđiệnvềtổnghànhdinhCIAởWashingtonđềxuấtlậtđổtổngthốngThiệuđểđưaBigMinh,tứctướngDươngVănMinhlênthay,dọnđườngchosựthànhlậpchínhphủliênhiệp“vớihyvọngchínhphủnàycókhảnănglàmchậmlạicuộcxâmlượccủaBắcViệt”(!).PolgargiảithíchtrongbứcđiệncủamìnhrằngôngtađãnghetrưởngđoànHungarytrongủyban

kiểmsoátbốnbênnóirằng“nếutổngthốngThiệubịloạithìBắcViệtsẵnsàngthươngthuyết”.CũngtrongquyểnNoPeaceNoHonorcủaLarryBermancókểchitiếttrongthờigiannàytạiSàiGòn,tướngKỳđãtiếpxúcvớiđạitướngCaoVănViên,tổngthammưutrưởngvớimụcđíchtổchứccuộcđảochínhThiệu.NhưngCaoVănViênkhôngdámquyếtđịnhkhichưathămdòýkiếncủađạitướngTrầnThiệnKhiêm,ngườivừarờighếthủtướngcáchđó6tháng.LiềnđóđếnphiêntướngTrầnThiệnKhiêmchạyđihỏiýkiếntướngMỹvềhưuTimmes,mộtnhânvậthoạtđộngtìnhbáokỳcựuởViệtNamvàvẫncóvaitròquantrọngvớitòađạisứMỹ.ÔngThiệuluốncoiTimmeslà“Bốgià”củatướngKhiêmvàthừabiếtrằngKhiêmchỉhànhđộngnếuđượcCIAbậtđènxanh.ThomasPolgar,đứngđầuCIAtạiSàiGònbiếtđượctinnàynổikhùnglênvìnếucuộcđảochínhxảyrasẽđingượclạitínhtoánriêngcủaôngtađãđềxuấtvớitổnghànhdinhCIAởWashington.ThomasPlogarkhôngmuốnvàolúcnàyKỳ,Viên,KhiêmlạiđứnglênthayThiệunênralệnhchoTimmesngănchặnýđồcủaNguyễnCaoKỳ.TướngKhiêmbiếtđượcchủtrươngcủaCIAkhôngủnghộtướngKỳlậtđổThiệuquatháiđộcủatướngTimmesliềntrởcờ,dùngviệcnàyđểtângcôngvớiThiệu:ÔngđikểchoThiệunghekếhoạchđảochínhcủaNguyễnCaoKỳ.KhinhắclaisựkiệncáctướnglãnhđịnhđảochínhôngThiệurồilạiphảnthùngvớinhau,HoàngĐứcNhãbìnhluậnvớiLarryBerman:“Nóilạichuyệnnàycũnggiốngnhưnóichuyệndanhdựgiữanhữngkẻcướp”.

NóithêmvềtướngvềhưuCharlesTimmes,mộtnhânvậtkỳcựutrongngànhtìnhbáoMỹởViệtNam,đãôngcómặttạiẤpBắc(tháng1-1963)ngaysaukhiMỹbịthấtbạilầnđầutiêntrongchiếnlược“trựcthăngvận”.CharlesTimmestrởlạimiềnNamđomốiquanhệbạnbèrấtthânvớigiámđốcCIAWilliamCoiby.TimmessangthaymộtnhânvậttìnhbáokhácđãtừngđượccoilàđạodiễnchínhcủavụlậtđổhaianhemDiệm-Nhu:LucienConein.Phongcáchcủahainhânvậtnàyhoàntoànkhácnhau:TrongkhiConeintiếpcậncáctướnglãnhSàiGònbằngnhữngbuổinhậunhẹtkéodàilêthêthìTimmeslạichọnsânquầnvợtđểnghenhữnglờithổlộcủahọ.Trongnhữngngàycăngthẳngđầutháng4-1975,Timmesđãphátbiểu:“CácsĩquanViệtNambiếtrằngQuốchộiMỹcắtviệntrợchoSàiGòn.Cácchỉhuyquânsựđềubànchuyệnđó.Họbảovớinhau:“Tạisaochúngtatiếptụcratrậnvàđổmáumộtcáchvôích?”.HọnghĩrằngMỹkhônggiữnhữnglờicamkếtcủamình”.NhàbáoLarryEngelmanntrongquyểnTearsBeforetheRaincóghilạimộtthúnhậncủachuẩntướngLýTòngBá,tưlệnhsưđoàn25Bộbinh,nhưsau:“Khitrậnđánhtrởnêngaygo,họkhôngmuốnchiếnđấunữa.HọmuốndựavàoMỹ.KhikhôngcóMỹgiúp,họbỏchạy.ĐólàcáibệnhmàquânđộiVNCHmắcphải”.

...ĐểngănchặnýđồcủatướngKỳ,trướchếtTimmesgặpcáctướnglãnhđãđượcKỳtiếpxúcvàthuyếtphụchọkhôngnghetheolờirủrencủaKỳ.ViệcnàykhôngkhólắmnhưđãthấytrongcáchphảnthùngnhanhchóngcủacựuthủtướngTrầnThiệnKhiêm.CòntrựctiếpvớiNguyễnCaoKỳ,CharlesTimmesdùngkếhoãnbinh.Timmeslấychiếcxe“conbọ”VolkswagencũkỹcủaôngchởđạisứGrahamMartintớinhàKỳvàhaingườiđóngmànkịchlàmchoKỳnghĩrằngsắptớiphiênKỳsẽđượcchọnlàmlãnhđạomiềnNamthayThiệu,dođóôngKỳcầnphảikiênnhẫn,khôngnêncóhànhđộngchốngThiệu.Vềchuyệnnày,tronghồikýcủamình(Buddha'sChild),NguyễnCaoKỳkểlạinhưsau:

“Tháng4,MỹthấyvaitròcủaThiệuđãhết.TrungtướngCharlesTimmes,ngườicórấtnhiềungườibạntronggiớiquânsựViệtNam,bắtđầuhànhđộngnhưmộtsĩquanliênlạcgiữatôivàtòađạisứMỹ.TimmestừnglàCIA,tuầnnàocũngđếnnhàtôitómlượcchotôitìnhhìnhquânsự.Mộthômôngtagọiđiệnchotôinóirằngôngtamuốngặptôivàobuổichiều.Khitôitrảlờiđồngýthìôngtalạicóthêmmộtyêucầu:ôngtamuốnđemtheo“mộtngườibạn”?

“Ngườibạn”ấylàđạisứMỹGrahamMartin(...).Khitôimởcánhcửavănphòngvànhậnraôngta,Martinnói:‘‘Tôinghĩôngngạcnhiênkhithấytôiđếnđây”.

“Khôngđâu”?Tôinói:‘‘Tạisaotôilạingạcnhiên?Tôichờđợiôngđếnvàtôicũngbiếttạisaoôngđến”.

ThậtsựtôihơikhóchịubởiMartincóảotưởngtựcoimìnhlàvĩđại.ÔngtakhôngphảilàđạisứMỹđầutiênviếngnhàtôivàbấtcứngườinàotôigặpcũngthếchllàmộtsứgiảthựchiệnnhữngchỉthịcủachínhphủhọ.NướcMỹkhôngphảilàĐếchếLaMãvàMartinkhôngphảilàmộtquantháithú.HenryCabotLodgevàAverellHarriman,thuộcloạingườirấtkhác,mỗingườiđềutếnhịhiểuđiềuđó,nhưngMartintérarấttựmãnnhưthểôngtalàThượngđế,mộthiệnthâncủaĐứcPhật,lạcvàotrongđámngườitầmthường.Đánglýôngphảingạcnhiênrằngtôiđồngýtiếpông.

Ôngtangồixuốngvàhỏi:“Nếuôngtrởthànhthủtướnglầnnữatronghoàncảnhhiệnnay,ôngsẽlàmgì?”

Đầutiênchúngtaphảichậnđứngsựtiếnquâncủakẻthù?Tôinóitiếp:“Chậnđứnghọ,rồitừđóchúngtacóthểthươnglượng,đưaranhữngnhânnhượnghoặcnhữngthíchnghi.Nhưngdù

thếnàophảichậnđứnghọtrướcđã.Nhưngnếusựtanrãnàytiếptụcthìchẳngcòngìđểbàncãi”.

“ÔngsẽlàmgìvớiThiệu?”.Martinhỏi.

“TôikhôngcóthờigiờđểnghĩđếnôngThiệuhayaikhác.Tôicũngkhôngquantâmnếuôngtaởlạihayrađi”.

Vừachàotôiravề,Martinquayđầulạivànói:“Tôirấthàilòngvềcâutrảlờicủaông.ÔnghãychotôiítngàyđểđẩyThiệuđi!”.

Bangàysau,tướngTimmestrởlạimộtmình.‘‘CóđúnglàôngvàmộtsốsĩquanđangtìmcáchhànhđộngchốnglạiBigMinh(cáchgọithânmậttướngDươngVănMinh)?”,ôngtahỏi.

“Không,tôitrảlời.“NhưngtạisaolạiđềcậpđếnBigMinh.Tôihànhđộngchốngôngấyđểlàmgì?”

Tôirấthàilòngđượcnghenhưthế”,ôngnóitiếpmàkhôngtrảlờicâuhỏicủatôi.“VìrằngbấtcứchuyệngìxảymàchốnglạiBigMinh,WashingtonvàHàNộisẽlênánông”

“À.Bâygiờtôihiểu”tôinói.SauThiệubịbỏrơi,Minhđóngvaitròmộtngườitiếpnhậnsựphásản(bankruptcy):kýgiấytờvàgiaotàisản.“NếuBigMinhtrớthànhlãnhđạomiềnNam,cộngsảnsẽvàoSàiGòntrong24tiếngđồnghồ”,tôinóivớiTimmes.

ThậtsựkhôngbaogiờNguyễnCaoKỳcócảmtìnhvớicáctướnglãnhthuộcthếhệtrước,trongđócótướngDươngVănMinh.ÔngKỳkểtronghồikýcủamìnhrằngkhitướngMỹWestmorelandđếnViệtNamlầnđầunăm1965vàhỏiKỳcócáchnàođểcủngcốquânđộiVNCHthìKỳtrảlời“Ôngcầngiảingũhoặcchovềhưutấtcảcáctướnggià,từngngườimột”.Westmorelandchẳnghỏigìthêm‘‘nhìntôichòngchọcnhưthểtôilàngườimấttrí”.Kỳchorằngcáctướnggiàđềuthuộcthờithựcdân:‘‘Phápkhôngcăncứvàosựdũngcảmhaycósángkiếnđểthăngchứchọmàchidựavàosựtrungthànhcủanhữngkẻlàmbùnhìn(...)PhầnđôngăndiệnvàcưxửnhưsĩquanPháp.KhingườiPhápvềnước,họtrởthànhnhữngtướnglãnhhề-cảilương:Nhữngtaynhậukhủngkhiếp,nhữngtaynhảyđầmhàohoaphongnhã,nhữngtaysăngáibậcthầy.HọnóimộtthứtiếngPháphoànhảo,trongđócómộtsốnóitiếngViệtkhông

rành,mộtsốkháckhôngcókháiniệmthếnàolàmộtchiếnsĩ.Vàhọcònlànhữngkẻthamnhũng.Thiệutừtrongnhómngườinàymàravàcầmđầuhàngtriệubinhlính...”

NóivềcáchnóitiếngViệtkhôngrành,KỳámchỉtrungtướngTrầnVănĐôn,ngườibạnthâncủatướngDươngVănMinh.TướngĐônsửdụngthôngPháptrôichảyhơntiếngViệt.

ÔngKỳnhìnnhữngtướngtáthếhệtrướcnhưthếnhưngbảnthânôngKỳcũngkhôngđượccácnhânvậtchínhtrịvàbáochíMỹđánhgiácao.WilliamBundy,phụtábộtrưởngngoạigiaoMỹthờitổngthốngJohnson,kếtluậnvềconngườiNguyễnCaoKỳbằngcâu:‘‘Ôngtalàcáiđáycủacáithùng,sựchọnlựacuốicùngvàtệhạinhấtcủamộtquânđộituyệtvọng”.Cònnhàvăn,nhàbáoFrancesFitzgerald,đoạtgiảiPulitzervớiquyểnFireontheLakechorằngKỳlà‘‘kẻlừabịp,mộtcôngcụcủacácchỉhuyquânđoànvàsưđoàn,mộttướnglãnhmàhọmấttintưởng,khôngcókhảnăngnắmquyềnbính”.NhàbáoStanleyKarnow,cũngđoạtgiảiPulitzervớiquyểnVietNam-AHistory,thìmôtảôngKỳ‘‘giốngnhưmộttaythổikènsaxophonetrongmộthộpđêmhạnghai”.

KhôngbiếtsaunàyôngKỳcókhámphárarằngtướngMỹTimmesvàđạisứMartinmàKỳghétcayghétđắngđãgạtKỳmộtcáchtrắngtrợnhaykhông.

MặtkháclúcđótôicũngkhôngbiếtrõôngMinhcóđượcCIA,thôngquatướngTimmes,khuyếnkhíchrathayThiệuvàogiờchótkhông.Trongtháng4-1975,tướngTimmesđếnDinhHoaLanthườngxuyênhơn.RấtcóthểTimmesbiếtýđịnhcủaôngMinh,từđóthúcđẩyvàhỗtrợthêm.

NếucómộtthếlựcnướcngoàigâyảnhhưởngđếnôngDươngVănMinhvàolúcnàykhôngphảilàMỹmàlàPháp.

QuađạisứPhápJeanMarieMerillon,ôngMinhnghĩrằngPariscóthểđóngmộtvaitròtrunggianvớiHàNộiđểthươngthuyếtmộtgiảiphápchínhtrịnếuôngthaythếtổngthốngThiệu.ChínhngườiPháplúcnàycũngtinrằngmìnhcóthểlàmđiềuđó.SaunàyngườitađượcbiếtcósựkhácnhauvềđánhgiátìnhhìnhgiữađạisứPháptạiHàNộiPhilippeRichervàđạisứPháptạiSàiGònJeanMarieMérillonvàonhữngngàygiữathángTư-1975.TrongkhiđạisứPháptạiSàiGònchorằngHàNộisẵnsàngchấpnhậnđốithoạivớimộtchínhphủdoôngDươngVănMinhđứngđầuthìđạisứPhátạiHàNộigửibáocáovềBộNgoạigiaoPhápkhẳngđịnh

ngượclại:sẽkhôngcóthươnglượngchínhtrịmàkếtthúcbằngchiếnthắngquânsựcủangườicộngsản.NhưngbáocáotừtòađạisứPhápởHàNộikhôngđượcQuaiD’OrsaycoitrọngbằngnhữngnhậnđịnhtừtòađạisứtạiSàiGòn.

Sáng8-4-1975,trungúyphicôngNguyễnThànhTrungđiềukhiểnchiếnđấucơNorthropF-5ETigerII,xuấtpháttừsânbayBiênHòa,némbomxuốngDinhĐộcLậprồibaythẳngvềcăncứgiảiphóngPhướcLonggianhậphàngngũcủaMTDTGPMN.TrungúyNguyễnThànhTrungđượccộngsản“cài”vàoquânđộiSàiGòntừlâu.ÔngThiệuvàgiađìnhthoátchếttrongcuộctấncôngbấtngờnày.NhưngvớidânchúngSàiGòn,cuộcnémbomcóýnghĩabáotrướcsựsụpđổkhôngthểtránhcủachếđộThiệu.TinhthầncủaThiệuvànhữngngườithâncậncủaôngxuốngthấphơnbaogiờhết.ThiệukhôngphảiconngườiliềulĩnhnhưKỳ.PhótổngthốngTrầnVănHươngtừngnóivớivàidânbiểuthânông-dĩnhiênlàsaulưngThiệu-rằngôngThiệu“C’estuntypesanscouille”,mộtcáchnóicủangườiPhápđểámchỉnhữngngườiđànôngkhôngcókhíthái.

SựhưhạicủaDinhĐộcLậpsauvụnémbomlầnnàykhôngnhiềunhưthờiNgôĐìnhDiệmđãtừngbịhaiphicôngkhác,cũngcủakhônglựcVNCHnémbom.Đólàngày27-2-l962,haiphicôngláichiếcA-1SkyraidercấtcánhtừsânbaytừsânbayTânSơnNhấttrongmộtphivụtấncôngcácmụctiêuViệtCộng,đãđổihướngtrởvàoSàiGònvànémbomxuốngDinhĐộcLập.HaisĩquanphicôngấylàNguyễnVănCửvàPhạmPhúQuốcđãhànhđộngđộclập,khôngnằmtrongmộtâmmưuđảochínhnào.Cửthoátđược,sangtịnạnchínhtrịởCampuchia,cònchiếnđấucơcủaQuốcbịsúngphòngkhôngtừmộtchiếctàuchiếntrênsôngSàiGònbắnhạvàbịbắtsống.SốphậncủaQuốcvàCửsaunàyrấtkhácnhau.QuốcchếtmấtxáckhichiếcSkyraidercủaanhbịbắnhạtrongmộtchuyếnoanhtạcmiềnBắc,cònCửtừCampuchiatrởvềhoạtđộngchínhtrịvàlầnlượttrúngcửdânbiểurồinghịsĩquốchội.HiệnCửsốngtạiSanJose(California-Mỹ).

DinhĐộcLậpvàolúcbịnémbomlầnđầunăm1962cókiếntrúcthờiPhápđôhộnhưcáckiếntrúcmàchúngtacònthấyởtrụsởủybanNhândânTP.HồChíMinh(đườngNguyễnHuệ).BảotàngTP.HồChíMinh(đườngLýTựTrọng)hayTòaánTP.HồChíMinh(đườngNamKỳKhởiNghĩa)...Dosựhưhạikhánặng,ôngDiệmchoxâydựnglaimộtdinhtổngthốngmới.ĐượcgiaonhiệmvụthiếtkếdinhmớitrênvịtrícũlàkiếntrúcsưNgôViếtThụ,từngđoạtgiảithưởnglớnkiếntrúctạiRome(GrandPrixDeRome).VớinhiềungườinhưtôiđãtừngnhậnthấyDinhĐộcLậpxưa,từcáithờinócònmangtênDinhNorodom,vẫncómộtsosánhgiữa

cáicũvàcáimới.Riêngtôivẫnnghiêngvềlốikiếntrúcxưa.

…TrởlạitìnhhìnhnguyngậpcủaSàiGònvàogiữatháng4-l975,ngườiMỹnhậnđịnhrằngmìnhkhôngcònchủđộngtìnhhìnhmiềnNamđượcnữavàthờigiancònlạichomìnhkhôngcònbaonhiêu,đạisứGrahamMartinvàtrùmCIAThomasPolgardựavàođạisứPhápvàcácnỗlựccủaParisđểhivọngkéodàisựtồntạichínhquyềnSàiGònhầucóthêmthờigianđểđưangườiMỹvànhữngngườiViệtNamđãtừnghợptácvớihọkịprờikhỏimiềnNam.Chínhvìvậy,tòađạisứMỹvàCIAlúcnàychủtrươnglấtđổThiệuvàhỗtrợgiảiphápDươngVănMinhđangđượcParistíchcựcủnghộ.

Đầutháng4-1975,đanglúctìnhhìnhcủachínhquyềnSàiGòncựckỳrốirắmthìcótincựuphụtáđặcbiệtcủaThiệulàNguyễnVănNgânbịbắt.Lúcđóítaibiếtđượclýdo.Saunày,ngườithâncậncủaNgântiếtlộrằngNgânđãđứngđằngsaucuộcbiểuquyếtởThượngViệnngày3-4-l975đòiThiệutừchức.Cầnnhắclạisaukhibịthấtsủng(mấtchứcphụtátạiphủtổngthốngsaukhithayphụtáNguyễnCaoThăngchếtvìbệnhungthư)khôngcònđượcThiệutincậy,NgânđãsangCanadasống.NgườiđẩyNgânrakhỏivaitròphụtáphủtổngthốngđầyquyềnlựclàthủtướngTrầnThiệnKhiêm.TừCanada(lưuvongởVancoverđượcbốntháng),Ngânnhậnthấytìnhhìnhthuậnlợiđểmìnhtrởvềnướchoạtđộngtrởlại.LợidụngnhữngquanhệcũtrongquốchộikhiônglàmphụtáđặcbiệtphụtráchliênlạcquốchộichotổngthốngThiệu,NgâncóýđịnhvừatrảthùthủtướngKhiêmvừatạothếchínhtrịchomìnhbằngcáchvậnđộngThượngviệnbấttínnhiệmKhiêm.NhưngcuộcvậnđộngcủaNgânlạitrùngvàothờiđiểmquốchộimuốnThiệutừchứcchứkhôngchỉriêngKhiêm,thếlàtuyêncáođượcThượngviệnbiểuquyếtngày3-4-1975đãnhắmvàochínhôngThiệu.Tốingày3-4-l975,Ngânbịbắt.HômsauchínhphủThiệuloanbáovừaphávỡmộtâmmưuđảochính.

NhắclạinhânvậtNguyễnVănNgân,cókhánhiềuđiềuđểnói.NgânlàmộthọcsinhmiềnBắcvượttuyến,vàomiềnNamkhoảngnăm1955.SaukhitốtnghiệptrườngLuật,đạihọcHuế,NgânvàoSàiGòn.KhởiđầusựnghiệpdướicáibóngcủaphụtáđặcbiệttạiphủtổngthốnglàNguyễnCaoThăng,chủnhânhãngbàochếdượcOPV,nhưmộtchuyênviênliênlạcvớiquốchội.LúcđóNgâncònkhámờnhạt.ÔngchỉgiànhđượcmộtvaitròthậtsựtrongguồngmáycủachínhquyềnThiệusaukhidượcsĩThăngquađời.Nhưchúngtôicóđềcập,Ngânlàđạodiễnchínhcủađạoluậtbầucửtổngthống1971dẫntớicuộcđộcdiễncủaôngThiệu.Điềumàítaibiết:Ngâncũnglàngườiđãthúcđẩyvàtiếnhànhcuộcsanbằng“vươngquốc”ngânhàngcủaNguyễnTấnĐời.

Khôngđượchọchànhnhiều,khôngbằngcấp,mộtnhânvậtthànhđạttheokiểungườiMỹgọilà“selfmademan”,NguyễnTấnĐờibắtđầukinhdoanhtrongngànhsảnxuấtgạchbônghiệuĐờiTân.Sauđó,ôngĐờilợidụngsựxâmnhậpồạtcủangườiMỹvàomiềnNam,phấtlêntrongngànhkháchsạnvàchothuêmướnnhà,trởthành“vuaBuilding”.Từ“vuaBuilding”,ôngĐờitiếnlênlàm“vuaNgânhàng”.Ôngcóthânhìnhmậpmạp,nướcdangămđen-códưluậnchorằngôngcómáuẤnĐộ-luônmặcnhữngbộcôm-lêmàusặcsỡnhưmàucam,màuxanhdương.Ôngănnóihơibìnhdânnhưngđầytựtin,cólẽdosựthànhđạttrongkinhdoanh.Trongmộtthờigiankhôngdài,ôngthiếtlậpđượcmạnglướingânhàngcủamình-NgânhàngTínNghĩa-với32chinhánhtỏarakhắpmiềnNam.MộthiệntượngchưatừngxảyratrongngànhngânhàngởmiềnNamtrướcđó.NgânhàngTínNghĩacósốkýtháclênđến30tỷ,trongkhitấtcảcácngânhàngtưkháccộnglaichỉcósốkýthác18tỷ(theoHồikýcủaNguyễnTấnĐời).Nóikhôngquáđáng,ôngĐờiđãlàmmộtcuộccáchmạngtronghoạtđộngngânhàngởmiềnNambấygiờ.Trướcđây,ngânhàngkhôngđếnvớikháchhàngcủamình.Aicầnthìđếnvớinó.Nótiếpkháchhànglạnhlùngvàquanliêu.Ngânhàngtrướcđócoiviệcquảngcáo,tiếpthịlàtựhạmình,làmất“phẩmcách”đốivớingânhàng.NhưngvớichủtịchhộiđồngquảntrịkiêmtronggiámđốcngânhàngNguyễnTấnĐời,khônghềquamộtkhóađàotạonghiệpvụnàovềngânhàng,thìngânhàngchẳngquacũnglàmộtdoanhnghiệpnhưbaonhiêudoanhnghiệpkhác,cũngcầnđượcquảngcáo,phảicónhữngchiếnlượccạnhtranhđểgiànhlấykháchhàngvàmộttrongnhữngthayđổiphảicólàthayđổitháiđộphụcvụ,đưangânhàngđếnkháchhàng,đếntrongquậnhuyệnkhuphố,mờimọckháchhàngđếnvớingânhàng.ChínhôngNguyễnTấnĐờiđãmộtlầntrìnhbàybởitôivềquanniệmkinhdoanhngânhàngcủaôngnhưthế.ChínhphủvàNgânhàngquốcgialúcđầuchốnglạiviệcôngĐờilàmtổnggiámđốcvìchorằngôngkhôngcóbằngcấpchuyênmônnhưngôngquyếtliệtchốnglại,vớilậpluậnvềmặtchuyênmônôngđãcónhữngchuyếnviêncaocấpvềngânhànglàmtrợlý.Thựctế,tronghàngngũphụtávàcốvấncủaôngcókhôngthiếunhữngchuyênviênđãtừnglàbộtrưởngkinhtế,tổnggiámđốcngânhàngv.v…

NhiềungườichorằngtổngthốngThiệunghelờiôngNgânsanbằnggiangsanngânhàngcủaNguyễnTấnĐờivìthấythếlựccủaôngĐờingàycàngbànhtrướngvànghingờôngĐờicóthamvọngraứngcửtổngthốngcạnhtranhvớiThiệu.

Đểmởrộngảnhhưởngchínhtrịcủamình,ôngĐờitìmsựủnghộtrongquốchội,màôngcũnglàmộtdânbiểu(đơnvịKiênGiang),bằngcáchdễdãichotấtcảdânbiểu,nghịsĩvaytiềnở

ngânhàngTínNghĩakhôngtínhlãi.“Chiêu”nàycủaôngĐờicókhảnăngvôhiệuhóaquyềnlựccủaphụtáNgânđốivớicácdânbiểunghịsĩ“gianô”.ÔngNgâncũngdùngtiềnđểmuachuộccáccuộcbỏphiếu.ThậtratrướcmắtôngĐờichỉcóýđịnhnắmchứcvụchủtịchỦybanngânsáchtàichínhởHạnghịviện,tứckiểmsoáthầubaocủachínhphủThiệu.Dođóđểgiữđộcquyềnnắmquốchội,phụtáNgânquyếtđịnhtìmcách“dứt”ôngĐờivàhệ

thốngngânhàngcủaĐời.NgườigiúpNgântíchcựctrongkếhoạchnàylàthốngđốcNgânhàngquốcgiaLêQuangUyển,ngườipháthiệnranhữngsơhởvàviphạmcủaNgânhàngTínNghĩa.KhitổngthốngThiệuvừatừMỹtrởvềsaucuộcgặptổngthốngNixonởSanClemente,NgântrìnhkếhoạchđánhsậpNgânhàngTínNghĩavàcánhânNguyễnTấnĐời.Thiệuchấpthuận.MộtcuộchọplấyquyếtđịnhchínhthứcđượcThiệutriệutậpvớisựcómặtcủathốngđốcNgânhàngquốcgiaLêQuangUyển,ThủtướngTrầnThiệnKhiêm,tổngtrưởngtàichánhHàXuânTrừng,thiếutướngNguyễnKhắcBình,tổnggiámđốccảnhsátquốcgiavàphụtáNgân.CuộchọpgiaochophụtáNgântiếnhànhkếhoạch.Ngày21-3-1973cáccơsởcủaNgânhàngTinNghĩaởtoànmiềnNambịkhámxétvàniêmphong,lúcđóôngĐờivàvợđangởĐàNẵng.Chođếncuốiđờimình,ĐờithùtậnxươngThiệuvàNgân.CuốnhồikýcủaNguyễnTấnĐờiđượcviếtrachủyếuđểtấncôngvàxỉvảôngThiệu!

VềnhânvậtNgân,mộtngườithâncậncủaông-nhàbáoVũThụyHoàng-còntiếtlộNgânlà“kiếntrúcsư”chínhcủasựthànhlậpvàtổchứcđảngDânChủcủaThiệuvàlàngườidựnglêntờbáocủachínhquyền-tờDânChủ.MộtnguồntinkhácchorằngtrướckhibịbắtlầnđầuvàtạmlưuvongởCanada,NgânđãtừngđềnghịvớiôngThiệuvàHoàngĐứcNhãnêntiếnhànhviệcmócnốivớiMTDTGPMN.TheolậpluậncủaNgân,cộngsảnsẽbịchóamắtkhitiếpcậnvớixãhộitiêudùngmiềnNamvàchếđộSàiGoncókhảnăng“hủhóa”cộngsản.NhưngđềnghịcủaNgânbịNhãbácbỏ.DođókhiNgânbịbắt,cótinđồnNgânbịbắtvìliênlạcvớiMặtTrận.Chođếnnaychưabiếtđượcthậthưcủadưluậnnàyrasao.

…SautuyêncáocủaThượngviệnđòiThiệutừchứcngaythìxảyravụphóvănphòngAFPtạiSàiGòn,PaulLeandri,bịcảnhsátTổngnhabắnchếttạitrụsởTồngnha.VụnàylàmbùnglêndưluậnquốctếlênánchếđộThiệu,càngkhiếnchoôngThiệubịcôlậpvàmấttinhthầnvớiMỹ,thờigianquácấpbáchđểcứuvãncáigìcòncóthểcứuvãn.ChẳnghạnkéodàisựtồntạichếđộSàiGònthêmmộtthờigiannữađểngườiMỹrútchânrakhỏimiềnNamantoànhơn.Ngày19-4-1975,đạisứMartingặptổngthốngThiệuvànóithẳngvớiôngtaphảitừchứcđểsớmkiếmmộtkhảnăngthươngthuyếtvớiquângiảiphóng.TheonhàbáoMỹZalinGrantthìtrongcuộcgặpnàyMartinđãcùngThiệuduyệtquatìnhhìnhquânsựkhôngcòncóthểcứu

vãn.MartinnóivớiThiệu:“Tìnhhìnhquânsựrấttồitệvàdânchúngquitráchnhiệmvàongài”.

ÔngThiệukhôngchịutừchứcngay.CIAquyếtđịnhratayvàlạinghĩtớihaitướngCaoVănViênvàTrầnThiệnKhiêmđểthựchiệnkếhoạchlậtđổThiệu,bởihọhiểurõtrướcđócảhaicóýđịnhlậtđổThiệu.Ngày19-4-1975,HoàngĐứcNhãđangđicôngtácởSingapore.TạiđâythủtướngLýQuangDiệuđãnóithẳngvớiNhã,ngườibạnvongniênmàôngcónhiềucảmtình:“Anhhãycảnhbáoônganhcủaanhvềkhảnăngxảyrađảochính.Cònanhnênởlạiđây.KhôngnêntrởvềSàiGòn.TôisẽtìmcáchđưagiađìnhanhrờikhỏiViệtNam.Anhbiếtkhông,ngườiMỹđãchọnxongnơiôngThiệusẽlưuvong”.BiếtđượctinsắpcóđảochínhdoMỹthúcđẩy,NhãliềnđiệnvềchoôngThiệutừSingapore:“Tổngthốngkhôngnênchờbịlậtđổhoặctruấtquyền.Hãyhànhđộngtrước”.KhitrởvềSàiGòn,NhãliềnđiệnvàoDinhĐộcLập.MộttrợlýcủaôngThiệunóivớiNhãhãygọilạisauvìtổngthốngđangchuẩnbịmộtdiễnvănquantrọng.CIAđãcókếhoạchlậtđổtổngthốngThiệuvàongày23-4-1975nhưngtrướcđóhaihôm,

ngày21-4-1975,Thiệuđãchínhthứctừchức.ĐiềumỉamailàtòađạisứMỹchỉbiếtđượcquyếtđịnhtừchứccủaôngThiệuíttiếngđồnghồtrướckhiônglêntruyềnhìnhphátbiểu.PhảichăngThiệuhànhđộngtheolờikhuyêncủaHoàngĐứcNhã?HoặcThiệuđãnắmđượctinđảochínhmình?NhưngcũngcóthểdotìnhhìnhquânsựtuyệtvọngsaukhiquânđộiVNCHmấttuyếnphòngthủcuốicùngởXuânLộc,Thiệuthấyrõkhôngcònhyvọngbảovệcáighếtổngthốngcủamìnhnữa.

Trướckhitừchức,Thiệuđọcmộtbàidiễnvănnảylửatrêntruyềnhình,tấncôngthẳngvàoMỹ,chorằngMỹépNamViệtNamphảikýHiệpđịnhParisvàsauđólạibộihứakhôngủnghộVNCHtrướccuộctấncôngcủaBắcViệt.ThiệuchorằngMỹkhôngđángtínnhiệm,vônhânđạo.Cócảnướcmắttrongbàidiễnvănđó.CóđoạnôngThiệunóirằngngườiMỹmuốnônglàmcáiđiềumàchínhngườiMỹkhôngthểlàmđượcvớinửatriệuquânlínhtrangbịhùngmạnh.GiờđâyngườiMỹđãtìmralốithoátdanhdựchomìnhlạiđòihỏiquânđộiSàiGònthiếuvũkhí,đạndược,trựcthăngmáybaychiếnđấuvàB-52làmcáiđiềubấtkhảthinhưthểlấyđálấpbiển.

NhưngbàidiễnvăncủaôngkhônghềgâyxúcđộngtrongdưluậnngườidânmiềnNam.Tráilạilàmrõrathêmbikịchcủamộttổngthốngbùnhìn,quyềnlựcmộtthờichỉdựavàongoạibang.ÔngThiệuđãtừngđượcMỹủnghộnhưngchưalúcnàoôngcóđượcsựhậuthuẫncủa

ngườidânmiềnNam.Đểrồihômnayngườitachứngkiếncảnhtượngchếđộđógiẫychếttrướcsựdửngdưnggầnnhưcủamọingười.NgayvớinhữngngườiViệtNamchốngcộng,ôngThiệuchưabaogiờđượccoilàmộtngườiyêunước.MộtsựkiệnrấttiêubiểunóilênsựcôlậpcủachếđộThiệunóiriêngvàchếđộSàiGònnóichung:KhiNamViệtNammấtBanMêThuật,ThiệuchobanhànhLuậttổngđộngviênđểtăngcườngtiềmlựcchiếnđấucủaquânđộiVNCHnhưngluậtnàyđãbịtoànthểcácgiớivàdânchúngphảnđối.ĐaunhấtchoThiệulàsựchốngđốimạnhmẽnhấtlạiđếngiớicônggiáocựchữu.TạicuộchọpbáotạinhàthờTânChíLinhngày17-3-1975,linhmụcTrầnHữuThanh,chủtịchPhongtràonhândânchốngthamnhũng,mộttổchứccủangườicônggiáochốngcộng,phảnđốiLuậttổngđộngviênbằngcáchtốcáorằng“trongsốmộttriệumốtbinhsĩchỉcó700ngànquân,cònbaonhiêulàlínhmalínhkiểng”.LinhmụcThanhnói:“Thựcrakhôngcầnđộngbinhchobằngbiếtsửdụngbinh,khôngcầnđộngviênnhânsốchobằngđộngviêntinhthần”.Cũngvàothờiđiểmnày,sinhviêncônggiáogồmbađoànthể(PhongtràothanhniêncônggiáoĐạihọcViệtNam,LiênđoànsinhviêncônggiáoSàiGòn,LiênđoànSVcônggiáoMinhĐức)kêugọitoànthểsinhviênhọcsinh,bấtkểlớptuổi,bấtkểmàusắcchínhtrị,tôngiáo,liênkếtbàytỏtháiđộtíchcực,hànhđộngcụthểvàcấpthờiđốivớiluậttổngđộngviênmớiđâycủachínhphủVNCH.Sinhviêncônggiáochorằng“biệnphápđônquân,bắtlínhcủachínhphủkhôngphảilàbiệnpháptrựctiếpvàhữuhiệuđểchấmdứtchiếntranh,khôngphảilàconđườngthựcsựđưađếnhòabìnhdântộctrongkhimiềnNamcònđầyrẫybấtcông,thamnhũng...Conôngcháuchaănchơiphèphỡn,thiđuaxuấtngoại...”

…PhảnứngcủaWashingtonđốivớibàidiễnvănchốngMỹmuộnmàngcủaôngThiệurasao?TrongquyểnhồikýEndingTheVietnamWarcủaHenryKissingerđãviết:“ThiệucótấtcảlýdođểphẫnuấtsựcưxửcủanướcMỹ(...)Nếutôinghĩrằngquốchộisẽcắtviệntrợ,nhưđãxảyra,vớimộtđồngminhđangbịbaovây,tôiđãkhônggâyáplựcđểcóhiệpđịnhnhưtôiđãhànhđộngởnhữngcuộcthươnglượngcuốicùngnăm1972”.

(ThiệuhadeveryreasontoresentAmerica'sconduct...HadIthoughtitpossiblethatCongresswould,ineffect,cutoffaidtoabeleagueredally,IwouldnothavepressedforanagreementasIdidinthefinalnegotiationsin1972).

TôikhôngthấytrongnhữnglờilẽnàycủaKissingermộtsựthànhthậtvềnhữngcảmnghĩcủaôngdànhchocánhânôngThiệu.CáichínhlàKissingermuốnđổtráchnhiệmvềmộtkếtthúcthảmhạicủachếđộSàiGònvàchínhsáchcủaMỹởViệtNamsangquốchộiMỹ.Giọngđầy

thươngcảmcủaKissingerkhôngđánhlừađượcbấtcứaiđãtừngtheodõidiễntiếncuộcchiếnởViệtNam.

Đồngthờivớisựcôngbốtừchức,ôngThiệunóicăncứtheoHiếnphápVNCH,ngườithayônglàphótổngthốngTrầnVănHương,71tuổi(ngườicóảotưởngtựchomìnhlà“mộtCharlesDeGaullecủamiềnNam”theonhàbáoMỹZalinGrant).NhưnglúcnàyaicũngđoánbiếtngườithậtsựthayThiệuchínhlàôngDươngVănMinh,cònôngHươngchỉởvaitròchuyểntiếpngắn.

ĐạisứPhápMérillonvàđạisứMỹMartintăngcườngáplựcvớiquyềntổngthốngHươngnhằmđưaôngMinhvàochứcvụtổngthốngvớihivọng“đượcHàNộichấpnhậnđốithoại”.Đểgiànhtốiđathờigianítỏicònlại,MartinvàMerillongặptrựctiếpôngHươngvàthuyếtphụcôngrútluinhườngquyềnlãnhđạochoôngDươngVănMinh.Nhưng...quyềntổngthốngTrầnVănHươngnhấtđịnhtừchối,việnlẽchínhôngcũngcóthểđứngrathươngthuyếtvớicộngsảnvàchắcgìôngMinhđượccôngsảnchấpnhận.

TrướcáplựccủahaiđạisứPhápvàMỹ,ôngHươngnhấtđịnhkhôngnhânnhượngvàtuyênbốthẳngthừngrằngôngchỉrờiDinhĐộcLậptheođúngHiếnpháp,tiếccómộtcuộcbiểuquyếtcủalưỡngviệnquốchội.

ThếlàcácnỗlựccủanhữngngườimuốnđẩyôngHươngrakhỏichứcvụtổngthốngquaysangquốchội.Cầntriệutậpmộtphiênhọpquốchộilưỡngviện,cónghĩacóđủmặtđạibiểuvànghịsĩ,đểtruấtphếquyềntổngthốngTrầnVănHươngvàbầuôngDươngVănMinhvàochứcvụtổngthống.

23.Cuộc“trốnchạy”củaNguyễnVănThiệu

KhôngkhítạiDinhHoaLanrộnrịplênsautuyênbốtừchứccủaôngThiệu.

CựutrungtướngTrầnVănĐôn,nghịsĩquốchội,thấtbạitrongtoantínhtựgiớithiệumìnhvớiPhápnhưmộtứngcửthayThiệu,giờchótquyếtđịnhủnghộngườibạnxưacủaônglàcựutrungtướngDươngVănMinh.TướngĐôntrướcđâyhầunhưkhôngthấyxuấthiệnởDinhHoaLan,bâygiờvôrathườngxuyên.TuyDươngVănMinhvàTrầnVănĐôncùngthamgiacuộclật

đổhaianhemDiệm-NhuvàđềuxuấtlànhữngsĩquanquânđộiPhápnhưngngoàiđờihaingườirấtítquanhệvớinhauvìtánhtìnhrấtkhácnhau.ÔngMinhthíchthểthaotừnhỏ,đãtừnglàthủmôncủađộibóngThủDầuMộtnhữngnăm40,mộtđấuthủquầnvợtcóhạngvàmãisaunàyôngvẫncầmvợtrasântuầnbabuổitạicâulạcbộCSS.KhácvớiphầnđôngcáctướnglãnhSàiGònđềumêgái,ôngMinhcómộtcuộcsốnggiađìnhrấtgươngmẫu.TướngĐônngượchẳn:ôngnhưnhânvậtDonJuan,cácphụnữđẹptronggiớithượnglưuSàiGònkhóthoátkhỏitayôngnếulọtvàotầmngắmcủaông.DùkhônghợpnhaunhưngMinhvàĐônvẫntôntrọngnhau.

NgườitacũngthấyxuấthiệnmộtsốtướngvềhưunhưtrungtướngNguyễnHữuCó,chuẩntướngNguyễnHữuHạnh...ThẳngthắnmànóisốtướngtáchungquanhôngMinhlúcnàykhôngcónhiềuvàcũngítcógươngmặtnổibật.Cáctướngtáđươngquyền,thuộcthếhệsau,đềuphòThiệuhoặcKỳ.NếuxảyramộtcuộcđốiđầuquyềnlựcvớiNguyễnCaoKỳ,chắcchắnnhómôngMinhsẽgặpkhókhăn.LựclượngcủaôngMinhquámỏng.Dolâungàytáchkhỏiquânđội,ôngMinhkhôngcòntaychânthântìnhcủamìnhtronghàngtướngtá.TrongcácbuổihọphàngtuầncủanhómôngMinhchỉthấymặthainhânvậtquânsựthuộcthếhệđãqua:đólàcựutrungtướngMaiHữuXuânvàcựutrungtướngLêVănNghiêm,đềukhôngcònảnhhưởngtrongquânđội.

KhinhânvậttìnhbáoMỹCharlesTimmesgiántiếpnóichoKỳbiếtđạisứMỹMartinủnghộgiảiphápDươngVănMinhvàkhôngủnghộcánhânông,KỳkhônggiấugiếmlậptrườngcủaônglàsẽchốngôngMinhkhôngkhácchốngcộngsản.TướngkhôngquânNguyễnCaoKỳvẫnnuôithamvọngtạichínhtrường.

NgaysaukhiThiệuralệnhrútkhỏiBanMêThuột,từKhánhDươngtrênCaoNguyên-nơiôngcómộtnôngtrại-KỳđápmáybaytrựcthăngvềSàiGònnhờtướngCaoVănViên,đanglàtổngthammưutrưởng,thuyếtphụcThiệugiaoquânchoKỳđingănchặnsựtiếnquâncủaquângiảiphóngvàbảovệSàiGòn.Tronghồikýcủamình(Budda’sChild),KỳkểđãgặpCaoVănViên.

Kỳhỏi:“TìnhhìnhBanMêThuộtthếnàorồi?”.

Viênđáp:“Rấtkhókhăn.ChúngtakhôngcóthừaquânvìphảibảovệSàiGòn”.

Kỳ:‘‘Tôikhôngcầnnhiềuquân.Chotôivàitiểuđoànthủyquânlụcchiếnhoặcdù,vàchừng20đến25chiếnxạ,tôisẽtìmcáchphávỡsựbaovây.Tôisẽtrựcdiệnvớiquânđịchvàchiếnđấu”.

Dừngmộtlúc,KỳhỏiViên:“Anhcónghĩtôisẽthànhcông”

Viêntrảlời:“Nếuanhchỉhuylựclượngđó,tôinghĩlàthànhcông”.

Kỳ:‘‘Vậythìhãyđểtôihànhđộng”.

Viên:“Đángtiếctôikhôngởvàovịtrícóthểlấymộtquyếtđịnhnhưthế.QuyếtđịnhnàythuộcthẩmquyềncủatổngthốngThiệu”.

Kỳ:‘‘Ôkê,hãygọiThiệu,báochoôngtatôiđangởđâyvànóivớiôngtabiếtđềnghịcủatôi…”

ViêngọiđiệnchoThiệu,nhưngtổngthammưutrưởngkhôngnóichuyệnđượcvớivịtổngchỉhuycủamình.ThôngquamộttùyviêncủaThiệu,Viênđểlạimộtbáocáo.Nhưngsauđó,viêntrợlýnàygọilạitướngViênvàchobiết:

“TổngthốngcảmơntướngKỳrấtnhiềuvềđềnghịcủaôngnhưngtổngthốngcầncóthờigianđểsuynghĩvềđềnghịcủaông”.

27nămcóđủlâuđểsuynghĩchomộtquyếtđịnhnhưthế?TôivẫnchờcâutrảlờicủaThiệu.CólẽôngtasợtôisẽlàmgìđótạiSàiGònvớiđơnvịxetănghơnlàsợđốiphươngcóthểlàmgìvớiquốcgia”.

ThậtsựđâychỉlàcanhbạcxìphémàKỳtungravớiThiệu.CảCaoVănViênvàNguyễnVănThiệukhôngaitinrằngKỳsẽcầmquânramặttrậnvàolúcđósinhmạngsốngcủamìnhđểbảovệcáighếcủaThiệu.ĐiềumàcảhainghĩlàcóquântrongtayKỳsẽtínhtớilậtđổThiệuvàgiànhlấyquyềnbínhmàôngtađãđểlọtrakhỏitayhồinăm1967.TựchomìnhquáhiểuKỳ,Thiệuđươngnhiêngạtquamộtbên“đềnghịviểnvông”ấy.

VàolúcCIAcóýđịnhlậtđổThiệu,ôngKỳlạiđượcnhàbáoMỹRobertShaplencủabáoNewYorkertíchcựcvậnđộngđểquaytrởlạichínhquyền.TừđầuShaplenluônủnghộKỳ.ShaplencóảnhhưởngkhálớnđốivớitòađạisứMỹ,nhưngcuộcvậnđộngnàynếuquângiảiphóng

chưavàoSàiGòn,ngày30-4-1975,chắcchắnKỳcũngsẽtìmcáchđảochínhôngMinh.

Ngày25-4-1975,ôngThiệurờiSàiGònmộtcáchbímật;địachỉđếnlàĐàiLoan.TrướcđóquyềntổngthốngTrầnVănHươngthúchốiđạisứMartinphảiáplựcôngThiệurờiViệtNamsớmbởi“sựhiệndiệnhiệndiệncủaôngThiệugâykhókhănchoông”!Từngày21-4saukhituyênbốtừchức,ôngThiệuvàgiađìnhvẫnởtrongDinhĐộcLập.ÔngThiệurờiDinhĐộcLậpvàolúc7giờ30tối.CùngđivớiôngThiệucótướngTrầnThiệnKhiêm,cựuthủtướngvàlàbạnthâncủaThiệu.BàThiệuvàbàKhiêmđãrờiSàiGòntrướcđóvàingày.BàKhiêmmangtheocảngườigiúpviệc.TheosựtốgiáccủalinhmụcĐinhBìnhĐịnh,ngườirấtgầngũivớilinhmụcTrầnHữuThanh,thìtrongquânđộivàođầutháng3cónhennhúmmộtkếhoạchkếthợpThiệuvàKhiêmthànhmộtliêndanhtranhcửtổngthốngnhiệmkỳ3vàocuốinăm1975,nếuchếđộSàiGòncònkéodài.ChínhThiệucũngtừngtiếtlộkếhoạchnàyvớiđạisứMartinvàchorằngnếuônglàmtổngthốngmộtnhiệmkỳnữathìôngsẽcóđiềukiệnđểmởrộngdânchủ!

Chitiếtvềcuộc“trốnchạy”củaôngThiệu–vângphảigọiđólàmộtcuộctrốnchạy–đượccáctàiliệuCIAsaunàytiếtlộnhưsau:

Ngày25-4-1975,đạisứMartinđiệnchoKissingerbáorằngôngđãnghĩracáchđưaThiệuvàKhiêmrờikhỏimiềnNammộtcáchbímật.MartinchotướngMỹTimmestổchứccuộcrađicủaThiệu.TimmesđiệnchoThiệuvàchobiếtôngtacóthểdùngmộtchiếctrựcthăngđểđưaThiệutừ

DinhĐộcLậpđếnphitrườngTânSơnNhất.NhưngôngThiệutrảlờirằngôngtamuốnđiôtôđểghétổngthammưutrướcvà“uốngmộtlyrượuvới22tướngtá”đếnchàotừbiệtôngtatạiđây.HìnhnhưnơiThiệuvàKhiêmghélạilànhàriêngcủaôngKhiêm.Từtổngthammưu,chínhnhânviên,chínhnhânviênCIAFrankSneppvàtướngTimmesđưaThiệuvàKhiêmrasânbay.TimmesgiớithiệuSneppvớiThiệu:“Đâylàmộtchuyênviênphântíchcừkhôicủatòađạisứ,hơnnữaanhcònlàmộttàixếđẳngcấp”.KhiôtôđivàosânbayquânsựTânSơnNhất,TimmeskhuyênôngThiệucúingườixuống“nhưthếantoànchotổngthống”.Timmessợlínhgácnhậnratổngthốngcủahọchạyranướcngoàivàbiếtđâusẽmanhđộng.TimmeshỏithămbàThiệuvàcongái,ôngThiệutrảlời:“HọđangshoppingởLondonmuađồcổ”.ĐạisứMartinđứngchờsẵnôngThiệubêncạnhchiếcmáybayC-118.TrướckhilênmáybayôngThiệuvỗvaicảmơnFrankSnepp.TrongbàiviếtriêngcủamìnhliênquanđếnphútgiâynàytrongquyểnTheVietnamWarrememberdfromallsidescủaChristianG.Appy,FrankSneppcó

kểrằngôngThiệubắttaySneppvànói“tiếngAnhbằnggiọngPháp”vớiSnepprằng:“Cảmơn,cảmơntấtcảmọichuyện”.NhưngsauđóSnepplạitựhỏiôngThiệucảmơnchuyệngì?“Tôinghĩchúngta(tứcngườiMỹ)đãmất58.000thanhniêntạiđây–ôngThiệucảmơnchuyệnđó?Hayđơngiảncảmơnvìbảnthânmìnhchuồnđiđược?”.ĐạisứMartintheoThiệuvàotậnbêntrongmáybay.ÔngtanóivớiThiệu“Chúcmaymắn”rồimớibướcbướctrởxuốnglênôtôcủamình.ChuyếnbaycủaThiệumangsố231điĐàiLoanvàolúc9giờ20.CótinđồnThiệumangtheo16tấnvàngcủangânkhốSàiGòn.ThậtsựsốvàngvẫnởlạimiềnNam.NhưngtheoKỳthì“Thiệumangtheotấnhànhlývànhiềutriệuđôlatiềnmặt.Ôngtakhôngchuồnvớisốvàngcủangânkhốquốcgia”.

DânSàiGòndửngdưng(vàkhôngngạcnhiên)khihaysự“trốnchạy”củaThiệuranướcngoài.HọkhôngngạcnhiênvìNamViệtNamđãtừngchứngkiếnkhôngbiếtbaonhiêunhữngcuộcđàotẩunhưthếcủanhữngkẻmộtthờilãnhđạomiềnNam.TrườnghợpcủaôngThiệucũngthếthôi,nằmtrongsựdựđoántrướccủanhiềungười.TrungtáphicôngMinh,bạnhọccủaHoàngĐứcNhãởLycéeYersinĐàLạt,đượcNhãkéovềchỉhuyđộibaytrựcthăngriêngcủatổngthốngThiệutrongnhiềunăm,gặptôitạiDinhĐộcLậptối29-4-1975đãbàytỏsựbấtmãncủaanhvớicáchcưxửcủaThiệuvớinhữngngườiđãtừnglàthântíncủaôngta.TạiLycéeYersin,trungtáMinhhọctrêntôihailớpvàchúngtôitừngquenbiếtnhau.TrungtáMinhkểrằngôngThiệuchẳngnóigìvớianhtrướckhirađimặcdùanhlàngườibảođảmtínhmạng,sựantoànchoôngThiệutrongnhiềunăm.Thiệukhôngcầnquantâmsốphậnngườicộngsựthântíncủamìnhvớigiađìnhanhtarồisẽrasao.Khôngmộtlờianủihaymộtcửchỉgiúpđỡtrướckhirađi,mặcdùôngThiệudưbiếttrungtáMìnhkhôngdưdảgìtrongvịtrícôngtáccủamình.CáiđángphụcởtrungtáMinhlàdùsauđóanhcóđiềukiệnrađiantoànvớichiếctrựcthăngmàanhđangláinhưnganhvẫnquyếtđịnhởlại.

Ngày25-4-1975,ôngThiệurờiSàiGònđiĐàiLoan,coinhưcuộcchiếnởViệtNamqua4thờitổngthốngMỹkếtthúc.

MộtsựthấttrậnhoàntoànvàđầutiêntronglịchsửnướcMỹ.TuầnlễcònlạichỉlàthủtụcchínhthứckhaitửcuộcchiếnđãtrởthànhnỗinhụcvàvếtthươngkhôngthểhàngắntrongnhiềuthếhệngườiMỹ.ThậtraWashingtonđãthấytrướcsựsụpđổcủamiềnNam,đặcbiệttừsauquyếtđịnhcủa

ThiệurứtkhỏiBanMêThuột.Tronghồikýcủamình,Kissingertiếtlộvàothờiđiểmđó,ôngkhôngtinrằngPhápsẽdànxếpđượcmộtgiảiphápchínhtrịnàođó.Cáccuộcvậnđộngcủa

PhápphảnánhsựtiếcnhớcủamộtthờithựcdânđãmấtởĐôngDươnghơnlàđạttớimộtdànxếpthựctiễn.Dođó,từđầutháng4-1975,MỹđãtiếnhànhâmthầmnhữngchuẩnbịchomộtcuộcrútchânhoàntoànkhỏiViệtNam,làmthếnàodiễnraantoànnhất.KếhoạchcủaMỹlàphảiđưa6000ngườiMỹvàkhoảng10.000ngườiViệtNamđãtừngcộngtácvớiMỹrakhỏiViệtNam.

VềnhữngngàycuốicùngcủachếđộSàiGòn,xemlạicáctàiliệu,ngườitađiđếnkếtluậnđạisựGrahamMartin“lì”hơntổngthốngThiệu.ÔngtakhôngtìmcáchbỏchạysớmnhưThiệu.SaukhiThiệuralệnhrútkhỏiCaonguyên,lúcđầuđạisứMartinvẫnhyvọngthựchiệnmộttuyếnphòngthủchoNhaTrang,SàiGònvàđồngbằngsôngCửuLongđểgiữlạiphầnđấtsaucùng-mộtđềnghịkhiđượcthôngbáovềWashingtonđãlàmđiêntiếtPhilHabib,trợlýcácvấnđềĐôngNamÁcủatổngthốngMỹ.VàđếnkhichếđộSàiGònsụpđổđếnnơithìMartinvẫnhivọngđạttớigiảiphápchínhtrịchínhphủliênhiệpbathànhphần(!).WashingtoncoicácsuynghĩcủaMartinlàảotưởng.QuốchộiMỹmỗingàyáplựcmạnhmẽhơnbuộctổngthốngFordphảitiếnhànhkhẩncấplệnhditản.Ngày14-4-l975,cảỦybanngoạigiaothượngviệnMỹgọiđiệntrựctiếpchotồngthốngFordtạiCabinetRoom-phònglàmviệcriêngcủatổngthốngđểthúchốitổngthốngralệnhditảnngay.ChuyệnnàychưatừngxảyratừthờitổngthốngWoodrowWilson.BộtrườngquốcphòngJamesSchlesingervàngoạitrưởngKissingercốgắngtrìnhbàytìnhhìnhquânsựchocácthượngnghịsĩnghe.NhưngcácnghịsĩtrongỦybanngoạigiaoMỹphảnứnglạirằnglúcnàykhôngcònlàlúcbàncãicácgiảiphápmàphảinhanhchóngditảnngườiMỹ,“khôngđượckéodàithờigianđểcứungườiViệtNam”(chitiếtnàytríchtronghồiký“EndingTheWar”củaHenryKissinger).

Tronghồikýcủamình,tổngthốngFordkểrằngôngđãgửichoMartinmộtbứcđiệnnêuýkiếnrõràng:‘‘rútranhanh”.“Tôisẽchoôngmộtsốtiềnlớnđểthựchiệncuộcditản”.NhưngFordkểthêmrằngnghịsĩJacobJavits,thuộcNewYork,lưuý“đừngdùngsốtiềnđónhưmộtmộtviệntrợquânsựtráhình”.NghịsĩFrankChurch(Idaho)thấyviệccấptiềnchosứquánMỹcóthểsinhravấnđềnghiêmtrọng,cóthểdẫntới“sựdínhlíucủachúngtavàmộtcuộcchiếnmởrộngnếuchúngtacógắngditảntấtcảnhữngngườiViệtNamđãtrungthànhvớichúngta”.CònnghịsĩJosephBiden(Delaware)lặplạirằng“TôikhôngbiểuquyếtthêmmộtsốtiềnnàođểđưangườiMỹrakhỏiViệtNam.TôikhôngmuốnđiềunàydínhlíuvớiviệcditảnngườiViệtNam”.

Vàolúcnày,chuyệnditảnngườiViệtNamđãtừnglàmviệcvớingườiMỹ,bịnhiềunghịsĩcoi

như“mộtthứnợđờiphiềntoái”,mộtyếutốcóthểlàmliênlụyđếnsựantoàncủangườiMỹkhirútrakhỏiViệtNam.

CuốicùngMartinphảituânlệnhditảntừWashingtonnhưngôngvẫntìmcáchthựchiệnquyếtđịnhnàytheoýmình:kéodàithờigianditảnngườiMỹđểhạnchếsựhoảngloạntrongsốngườiViệtdínhlíuvớiMỹmuốnrờikhỏimiềnNam.

KếhoạchditảncủangườiMỹkhởiđộngtừngày21-4-1975,liêntụccảngàyvàđêm,banngàyvớimáybayC-141s,banđêmvớimáybayC130s.Nhữngngườikhôngquantrọngđượcđitrước.

Đểthựchiệncuộcditảnantoàn,tòađạisứMỹcầnduytrìsựtồntạichếđộSàiGòncànglâucàngtốt.ĐạisứMartinkhichấpnhậnquanđiểmcủađạisựPhápJeanMarieMerilloncầnủnghộôngMinhthaythếôngHươngcũngvìmụctiêuấymàthôi.ThờigiancònlạikhôngcònnhiềunhưngôngHươngvẫnkhôngchịurờikhỏicáighếquyềntổngthốngcủamìnhbấtkểáplựctừcácsứquánPhápvàMỹ.BámvàolậpluậnmìnhthayThiệuđúngtheohiếnpháp,ôngHươngbuộcnhữngngườimuốnthayôngcũngphảithôngquahiếnphápvàquốchội.Làmộtngườingấmngầmsaymêquyềnlực,ôngHươngvẫnmơlàmtổngthốngvàtựcoiminhlàmộtCharlesDeGaullemàôngrấtngưỡngmộ.DeGaul1elàvịcứutinhcủanhândânPháptrongthếchiếnthứhai,cònôngHươngthìtưởngtượngrằngmìnhcósứmạngcứuSàiGòntrước“cuộcxâmlăngcủacộngsản”.Dođókhiđãcóquyềnlựctrongtayrồiôngkhôngdễdàngbuôngra.

ThếlàcácnỗlựcnhằmđẩyôngHươngrakhỏichiếcghếtổngthốngphảihướngsangquốchội.Ngày26-4-l975,lưỡngviệnquốchộiđượctriệutậpđểngheảnhhìnhquânsựvàquyếtđịnhngườithayquyềntổngthốngTrầnVănHương.Chỉcó136dânbiểunghịsĩhiệndiệntrêntổngsố219.Rấtđôngtrongsốhọđãchuồnranướcngoài.PhiênhọplưỡngviệncómặtcựutướngTrầnVănĐônvớitưcáchbộtrưởngquốcphòng,đạitướngCaoVănViên-tổngthammưutrưởngquânđộiVNCH,trungtướngNguyễnKhắcBình-tổnggiámđốccảnhsát,trungtướngNguyễnVănMinh-tổngtrấnSàiGòn.CácnhânvậtquânsựnàylầnlượtthuyếttrìnhchocácnghịsĩvàdânbiểunghetìnhhìnhquânsựtuyệtvọngcủaSàiGònvớisựdẫnchứngcụthểtrênbảnđồ.QuânVNCHchỉcó60.000ngườiđểbảovệSàiGòn.Lúcnàyquângiảiphóngcũngcómộtquânsốnhưthếnhưngtănglênnhanhchóngtừnggiờ.PhầnthuyếttrìnhquânsựnhằmthuyếtphụccácdânbiểunghịsĩsớmbiểuquyếtsựthaythếôngHươngđểtìmmộtgiảiphápchínhtrị.Tiếpliềnđólàcuộcthảoluậncủaquốchội.Cómặttrongphiênhọpnàyởtầnglầu

trêndànhchokháchcòncóđạidiệncáctòađạisứ,đôngđảophóngviênnướcngoài.

Cácdânbiểu,nghịsĩthamdựđềubiếtmụcđíchphiênhọplàđưaôngMinhlênthayôngHươngnhưngcuộcthảoluậncólúcgiậmchântạichỗvàtưởngđâubếtắc.Nhữngdânbiểu,nghịsĩtừngbịgọilà“gianô”vìbánmìnhchotổngthốngThiệu-họnắmđasốtrongcảThượngviệnlẫnHạviện-dodựtrongbiểuquyếttraoquyềnôngMinhvìhailýdo:1.Sợpheđốilập(tứcpheôngMinh)lênnắmquyềnsẽtrảthùhọ.2.SợquângiảiphóngvàoSàiGònquánhanhchạykhôngkịpsẽnguyhạitínhmạng.

Nắmrõảnhhìnhnày,tronggiờgiảilaotôitiếpxúcvớimộtsốdânbiểuvànghịsĩcóảnhhưởngởphíathânchínhvàđưarathẳngđềnghịtraođồinhưsau:1.SẽkhôngcóaitrongphethânchínhquyềnbịtrảthùvìhoạtđộngủnghộThiệuhoặcchốngpheđốilập.2.NhữngaimuốnrờikhỏiViệtNamthìsẽđượcchínhquyềnmớicấphộchiếurađichínhthức.TôinhấnmạnhrằngtôinóivớitưcáchđạidiệnchínhthứcôngDươngVănMinh.

Nhữnglờihứanày-mộtthứbảođảmantoànchocácdânbiểu,nghịsĩthânchính-đãthúcđẩymộtsốcòndodự.CuộcbiểuquyếttruấtquyềnôngHươngvàtraoquyềnchoôngMinhđượcthựchiệnvớisố

phiếugầnnhưtuyệtđối147/151vàolúc20giờ54tối.Đâylàkếtquảtừnhiềuphía,nhấtlàtrướcviễncảnhSàiGònbịtấncôngquânsự.ChủtịchThượngviệnTrầnVănLắmđãđiềukhiểncuộcbiểuquyếtnày.

BằngđiệnthoạitôiđãbáocáolạichoôngMinhvề“sángkiến”riêngcủatôinhằmthúcđẩynhanhcuộcbiểuquyếtvàđượcôngtánđồng.TôinhớrấtrõkhôngkhítạitrụsởThượngviệntrướcvàsaucuộcbiểuquyết.Kẻthìchánnảnnhưngườisắpchếtđuốilàcácdânbiểu,nghịsĩthuộcpheThiệu,cònnhữngngườipheDươngVănMinhthìhấptấp,vộivãnhưsợkhôngcònbắtkịpcơhộicuốicùng.Ởtầngtrêncủaphònghọp,báochínướcngoài,cácnhàngoạigiaonhìnxuốngsựbátnháophíadướinhưnhữngkhángiảđangxemmộttrậncầuđầybikịchởphút90!HaiđạidiệnngoạigiaocăngthẳngnhấtvàolúcnàythuộchaitòađạisựMỹvàPháp.Phiênhọplưỡngviệnbắtđầutừsáng26-4-1975,mộtngàysaukhiôngThiệulênmáybayđiĐàiLoan,kéodàiđếnchiềutốimớikếtthúc.

CòntạisaoquốchộibiểuquyếtôngDươngVănMinhlàmtổngthốngtừngày26-4-1975,lễtấnphongdiễnrangày28-4-1975,nhưngcuộctrìnhdiệnthànhphầnchínhphủlạidựkiếnđến

ngày30-4-1975?TrongnhómôngMinhcóbácsĩHồVănMinhvàmộtngườithíchnghiêncứukhoabóitoán,xemngàytốtngàyxấu...BácsĩMinhtừnglàphóchủtịchHạnghịviệnvàlàứngcửviênphótổngthốngtrongliêndanhcủaôngDươngVănMinhkhiôngMinhcóýđịnhraứngcửtổngthốngnăm1971.Theoông“thầybóinghiệpdư”HồVănMinhthì“ngàytốt”đểtrìnhdiệnnộicácDươngVănMinhlàngày...30-4-1975vàkhôngthểsớmhơn.

ÔngMinhtriệutậpnhữngngườithâncận,cùngcácnhómPhậtgiáo,Cônggiáotừngtánđồnglậptrườnghòabìnhvớiôngdựphiênhọptrongngày27-4-1975đểthànhlậpchínhphủ.Nhữngngườiđượcmờiđếnbuổihọpđặcbiệtnày-trêntầnglầumộtcủadãynhàphíasaungôibiệtthựhìnhbánhít,tứcDinhHoaLan-đềulànhữngngườiđãđồnghànhvớiôngMinhtrongnhữngnămôngtừBangkoktrởvềsauthờigianbịphetướngNguyễnKhánhbuộclưuvong.HầunhưkhôngaihiệndiệntrongbuổihọpngàyđóxemviệcphânphốicácchiếcghếtrongchínhphủDươngVănMinhnhưmộtthànhđạtcủacánhânmình,cáighếchứctướcgiờđâyđãtrởnênhếtsứcnặngnề,cóthểmanglainhiềuphiềntoáihơnlàquyềnlựcvàdanhvọng.

ÔngDươngVănMinhchọnluậtsưNguyễnVănHuyền,từnglàchủtịchThượngviện-mộttríthứccônggiáocóuytínmiềnNamlàmphótổngthống.ÔngHuyềnđượccảhaiphíađốilậpvàthânchínhkínhtrọng.Cáchcưxửcủaôngvớimọingườiluôntừtốnvàlễđộdùchongườiđốidiệnnhỏtuổivàvaivếxãhộikémhơnông.Tôicònnhớnhữnglầntiếpxúcvớiôngbaogiờôngcũngmởđầucâunói“Thưaôngdânbiểu”hoặc“Thưaôngtrưởngkhối”khitôilàmtrưởngkhốidânbiểuđốilậpHạviện(khốiDânTộc).Vềnhâncách,luậtsưHuyềnhơnhẳncácnhânsĩnổitiếngkháccómặttrênchínhtrườngSàiGònlúcbấygiờnhưTrầnVănHương,PhanKhắcSửu,MaiThọTruyền,TrầnVănVăn…

Ởvịtríthủtướng,ôngMinhmờiluậtsư–nghịsĩVũVănMẫu,đãtừnglàngoạitrưởngtrongchínhphủNgôĐìnhDiệm12nămvềtrước.VàothờiđiểmchínhphủDiệmđốiđầuvớicuộcđấutranhcủaPhậtgiáovàcónhữnghànhđộngđànápácliệt,ngoạitrưởngVũVănMẫuđangđicôngtáctạiHoaKỳ.ÔngđãcạođầuvàtuyênbốtừchứctạiđâyđểphảnđốichínhsáchđànápcủagiađìnhôngDiệmđốivớiPhậtgiáo.ÔngMẫuđểlạitrongđầutôihìnhảnhmộtconngườicóuytínlớnvềnhiềumặt,từnghềnghiệpriêngtronggiớiluậtsưchođếncáchoạtđộngchínhtrịquacảhaithờikỳNgôĐìnhDiệmvàNguyễnVănThiệu.TháiđộchânthànhvàcóthểgọidũngcảmcủaôngtrongnhữngngàycuốicùngvàcảkhilựclượnggiảiphóngvàoDinhĐộcLậpkhiếnchotôinhớmãivàkínhphục.

PhóthủtướnglàbácsĩHồVănMinhđãtừnglàphóchủtịchHạviện.AnhMinhtánhtìnhhiềnhậu,tháiđộchínhtrịônhòanhưngluônđứngvềphíađốilậpvàlàbạnthânthiếtcủaanhHồNgọcNhuận.CảhaichịutráchnhiệmChươngtrìnhpháttriểnQuận8,mộtchươngtrìnhxãhộimàngườibảotrợlàkỹsưVõLongTriều-ủyviênthanhniên,têngọicủachứcdanhbộtrưởngthanhniêndướichínhphủNguyễnCaoKỳ.

TôikhôngnhớhếttấtcảnhữngaiđượcmờivàochínhphủDươngVănMinhnhưngnếucóthiếusótthìcũngrấtít.ChẳnghạngiáosưNguyễnVănTrườngđượcmờiphụtráchBộgiáodục.ÔngTrườngđãtừnglàBộtrưởnggiáodụcthờichínhphủKỳvàcảthờichínhphủTrầnVănHương.ÔnglàngườibạnthânthiếtcủagiáosưLýChánhTrung.KhiôngTrườnglàmbộtrưởngBộgiáodục,ôngTrunglàđổnglývănphòngcủaôngTrường,vịtríđứngthứhaitrongbộ.NgườiđượcmờiđảmtráchBộkinhtế,nếutôinhớkhônglầmlàôngNguyễnVõDiệuđanglàtổnggiámđốcmộtngânhàng.ĐángchúýlàởBộquốcphòng,tổngthốngDươngVănMinhđãmờimộtnhânvậttrongLựclượnghòagiảidântộcthuộcảnhhưởngPhậtgiáoẤnQuangchẳngdínhdấpgìđếnquânđội,đólàmộtgiáosưđạihọctrườngđạihọcHuế,ôngBùiTườngHuân.TôicóhỏiôngMinhvềsựchọnlựakháđặcbiệtnàyvàôngđãtrảlời:“Chínhphủcủamìnhđâucómụcđíchtiếptụcchiếntranh.MộtBộtrưởngdânsựvàlàmộtgiáosưđạihọclàmBộtrưởngquốcphòngthểhiệncụthểýmuốnhòabìnhcủaanhemmình...”.

Trongghichépriêngcủamình,anhHồNgọcNhuậncóbàytỏquanđiểmcủaanhlúcđólàkhôngnhậnghếbộtrưởngnàocả.NgaycảchuyệnôngMinhđượcđềnghịthayôngHươnglàmtổngthống,anhNhuậncũngcốgắngthuyếtphụcôngMinhkhôngnhậnvàkhuyênnênvậnđộngđểchủtịchThượngviệnNguyễnVănHuyềnhoặcnghịsĩVũVănMẫunhậnchứcvụnày.

TôinhớlúcđầuôngMinhcóýđịnhgiaochứctổngtrưởngBộThôngtinchomộtngườikhác,nhưngsaucuộctraođổigiữaôngMinhvớianhDươngVănBavàmộtvàianhem,ôngMinhgiaochotôiđảmtráchbộnày.TôicũngnhớôngMinhcóýđịnhgiaochoanhNhuậnBộXâydựngNôngthônmàtheoôngrấtphùhợptínhcáchcủaanhNhuận.Vàtôicũngnhớ-nếutrínhớcủatôivẫntốt-anhNhuậncómộtphảnứnggiữaphiênhọplàmmọingườikhôngthểníncườidùlúctìnhhìnhcựckỳcăngthẳng.Anhnói:“NôngthônđâucònnữamàcầnBộXâydựngnôngthôn,thưađạitướng!”.

ThếlàanhNhuậnđượcôngMinhđềnghịlãnhchứcvụĐôtrưởngSàiGòn.Trongthựctế,ngay

cảvớichứcvụnày,anhNhuậncũngkhông...quantâm.Lúcđódonhữngquanhệriêngcủaanhvới“bêntrong”,tứcngườicủaMTDTGPMN,anhbiếtrõhơnnhiềuanhemtrongnhómôngMinhrằng...“mànđãhạrồi”.ChuyệnlậpchínhphủvàothờiđiềmnàyrồichẳngđiđếnđâuTrong48tiếngđồnghồcuốicùng,nhiềuanhemkhôngthấyNhuậnởđâu,cóngườithìthấyanhlúchiệnlúc…biến.

DânbiểuNguyễnHữuChung,ngồibêncạnhôngMinhtrongphiênhọp,đượcôngMinhđềnghịlàmphụtáđặcbiệtcủatổngthống.AnhNguyễnHữuChunglàngườirấtthẳngtínhđãtừchốichứcvụnàyvìchorằngnókhôngxứngđángvớinhữngđónggópcủaanhngaytừđầutrongnhóm.ÔngMinhcốgắngthuyếtphụcNguyễnHữuChung,nhấnmạnhrằngchựcvụphụtáđặcbiệttổngthốngđượcxếpnganghàngbộtrưởngvàlàthànhviêncủahộiđồngbộtrưởng.ÔngcòndẫnchứngvaitròquantrọngcủaphụtáđặcbiệtNguyễnCaoThăngbêncạnhtổngthốngThiệu!NhưngNguyễnHữuChungvẫnnhấtquyếttừchối.CólẽvìtạimiềnNamlúcbấygiờluôncóthànhkiếnđốivớichứcvụphụtáđặcbiệtcủatổngthốngquahainhânvậtchuyên“điđêm”vàlàmnhữngviệcđentối:NguyễnCaoThăngvàNguyễnVănNgân.

AnhDươngVănBađượcđềnghịlàmthứtrưởnggiáodụcnhưngkhôngnhânvàbàytỏýmuốnchuyểnsanglàmthứtrưởngbộThôngtincùngtôi.

PhótổngthốngNguyễnVănHuyềncùngluậtsưTrầnNgọcLiễngđượcôngMinhgiaonhiệmvụhòađàmvớiMTDTGPMN.Ngoàicácthànhviênchínhphủ,thẩmphánTriệuQuốcMạnhđượcchỉđịnhlàtổnggiámđốccảnhsátSàiGòn.

24.ChínhphủcuốicùngcủaViệtNamCộngHòa

NhưngcuốicùngchínhphủDươngVănMinhchínhthứclúcđầuchỉgồmbốnthànhviên:TổngthốngDươngVănMinh,phótổngthốngNguyễnVănHuyền,thủtướngVũVănMẫuvàtổngtrưởngbộThôngtinlàtôi.Việctôiđượcbổnhiệmlàmtổngtrưởngthôngtintrướckhicôngbốthànhphầnđầyđủcủanộicácxuấtpháttừmộtnhucầuđặcbiệtcủatìnhhìnhlúcbấygiờ.

Ngày26-4-1975,quốchộibiểuquyếtbầuôngMinhlàmtổngthống,nhưngôngMinhdựđịnhmãiđếnngày30-4-1975mớitrìnhdiệnthànhphầnchínhphủ.Nhưthếcómột‘‘khoảngtrốngchínhtrị’‘đếnbốnngày.CácđàitruyềnhìnhvàphátthanhSàiGòn,nhấtlàđàichiếntranhchínhtrịquânđội,tiếptụcbìnhluậnvàphátnhạcchốngcộngnhưlúcôngThiệu,ôngHươngvẫnnắmquyền.TôiđãchủđộngtrìnhbàyvớiôngMinhvàôngMẫuvềtìnhhìnhnày:cầnchấmdứtngaycáchoạtđộngtuyêntruyềnchốngcộngvàhiếuchiếntrêntruyềnhìnhvàphátthanh,nếukhôngđườnglốihoàbìnhvàdựđịnhhoàgiảihòahợpcủachínhphủmớisẽphásảntrướckhiramắt.Trongngày27-4-1975,dùchưađượcchínhthứcbổnhiệmvàobộThôngtin(lúcđócòncótên‘‘Bộthôngtinvàchiêuhồi”)tôiđãchủđộnggặpôngLêVĩnhHòa,tổnggiámđốcđàiphátthanhtruyềnhình,tạinhàriêngcủaôngtạiđườngTựDo(naylàĐồngKhởi),nơivợôngcómộtcửahàngbánđồcổ,đểvậnđộngôngralệnhthayđổingaygiọngđiệucủacảhaiđàithuộcquyềncủaông.Tôiđếnnhàôngvàolúckhoảng01giờtrưa,ôngđangăncơmvớivợ.TôitựgiớithiệumìnhvàchobiếttôisẽđượctổngthốngDươngVănMinhchínhthứcbổnhiệmtrongngàymailàmtổngtrưởngThôngtin.Nhưngtôicầngặpôngngayhômnayvìtìnhthếđòihỏiphảicómộtthayđổihoàntoànvềnộidungtuyêntruyềntrênhaiđàitruyềnhình,truyềnthanh,càngsớmcàngtốt-vềđườnglốikếtthúcchiếntranhvàđặcbiệtlàtháiđộcủachínhphủmớiđốivớiquângiảiphóng.Tôinói‘‘ÔngcóquyềnkhôngnghetôivìtôichưachínhthứclàtổngtrưởngThôngtin,nhưngtôithathiếtyêucầuông,dođòihỏicủatìnhthếcấpbách,nêncómộtquyếtđịnhcólợichocáichungngaybâygiờ”.

TổnggiámđốcLêVĩnhHoàkhôngcầntôinóigìthêm,đãđồngýhợptácngay.Ôngralệnhbỏtấtcảcácloạinhạcchốngcộngvàngưngphátcácbài,tin,mangtínhchốngcộngvàcổxuýtiếptụcchiếntranh.TôicũngđiệnthoạitrựctiếpchotrungtướngTrầnVănTrung,tổngcụctrưởngTổngcụcchiếntranhchínhtrịlàngườiđangchỉđạođàiquânđội.TướngTrungchỉhứanhưngkhôngchấphành.

Cũngtrongngày26-7-1975,thừalệnhtổngthốngDươngVănMinh,tôicũngđãhẹngặpcốvấnchínhtrịtòađạisứPhápPierreBrochandđểvậnđộngtổngthốngPhápGiscardD’EstaingcómộttuyênbốchínhthứctrênhệthốngtruyềnthôngPháphỗtrợchínhphủmớiởSàiGòn.ChúngtôihẹngặpnhautạiXẹcTây,tứcCercleSportifSaigonnais(CSS),đượcsắpxếpnhưmộtcuộcgặptìnhcờ.Địađiểmnóichuyện:hồbơicủaCSS!

KhihaichúngtôiđangđứngởdướinướcthìThomasPolgar,“xếp”CIAtạimiềnNamnằmdàiphơinắngcạnhhồbơi,cáchchúngtôikhôngbaoxa.TôichưatừnggặpmặtPolgarnênkhông

biếtsựhiệndiệncủaôngta.ChínhBrochandđãnóikhẽchotôibiếtsựcómặtcủaPolgar.

Tôimởđầucuộcđốithoại:“NgàymaitôimớiđượcbổnhiệmlàmtổngtrưởngThôngtinnhưnghômnaytôiđượctổngthốngDươngVănMinhcửlàmđạidiệnchínhthứccủaông,đểthôngquatòađạisứPháp,yêucầutổngthốngPhápGiscardD’Estaingcólờituyênbốủnghộchínhphủmớicùngnỗlựctìmkiếmhòabìnhcủachínhphủnày”.ÔngPierreBrochandtrảlờirằngôngsẽbáocáongàiđạisứvàsẽchuyểnngaylờiyêucầunàyvềParisvàônghivọngtổngthốngPhápsẽlêntiếngvàongàymai.TôikhôngđượcnghetrựctiếplờituyênbốcủatổngthốngPhápngàyhômsauvìlúcđóquábậnrộn,nhưngtôiđượcbiếtyêucầucủatổngthốngDươngVănMinhđãđượcchínhphủPhápđápứng.RõràngđườnglốicủaPháptrongthờiđiểmnàylàủnghộchínhphủDươngVănMinhvàmuốnchínhphủnàycómộtvaitròtrongkếtthúcchiếntranhởViệtNam.DĩnhiênPháphivọng,tronghoàncảnhnày,họsẽcómộtvịtríđặcbiệtởViệtNam.

NgườiMỹ,mộtmặthyvọngngườiPhápthànhcôngtrongnỗlựccủamìnhđểhọcóthêmthờigianthựchiệnkếhoạchrútkhỏiViệtNam,nhưngmặtkhácngườiMỹlạinhìnmộtcáchkhôngthiệncảmcáchoạtđộngcủaPháp,chorằngngườiPhápmuốnphụchồithờithuộcđịacủahọởĐôngDương.TrongquyểnIntervalDecentmàcựunhânviênCIAFrankSneppviếtvềsựkếtthúcchiếntranhởViệtNamđãvạchraPierreBrochandlànhânviên“Phòngnhì”(DeuxiemeBureau)tươngđươngvớiCIAcủaMỹ.FrankSneppmỉamaiPierreBrochandmuốntrởthànhmộtKissingerthứhai.

Cóthểnóiđâylàlầnđầutiênvàduynhất,tôibànvớiPierreBrochandmộtvấnđềchínhtrịcụthể.TrướcđóquanhệgiữaPierrevàtôichủyếulàbạnbè,dùđôikhicóđềcậpmộtchuyệnthờisựnàođónhưngkhôngđixahơnsựtraođổibìnhthườnggiữahaingườibạn.PierreBrochandđẹptrai,ănmặclịchsựvàluônhợpthờitrang,quanhệbạnbèkhácởimởnhưngrấtthậntrọngkhiđềcậpcácvấnđềnộibộcủangườiViệtNam.ÔnglàngườiPhápđángghétnhấtđốivớiôngThiệuvìôngThiệuchorằngchínhBrochandlàngườithúcđẩyvàhỗtrợcácnhómhoạtđộngchínhtrịđốilậpthuộcthànhphầnthứba.

...Ngày28-4-1975,ôngMinhchínhthứccửtôilàmtổngtrưởngBộThôngtindùchưachínhthứccôngbốnộicác.QuyếtđịnhbổnhiệmtôidothủtướngVũVănMẫuký.CũngnhưBộQuốcphòngdựđịnhgiaochomộtngườichẳngbiếtgìvềquânsự-giáosưđạihọcBùiTườngHuân-BộThôngtingiaochotôi,mộtngườihiểubiếtrấtítvềngườicộngsảnvàcàngkhôngcókhả

năngđảmtrách“cuộcchiếnýthứchệ”màthườngbộthôngtincủacácchếđộtrướcđâyởmiềnNamluônphảitiếnhành.ÔngDươngVănMinhcũngbiếtrõđiềuđóvàrõràngôngcóchủđíchkhichọntôilàmtổngtrưởngBộThôngtin,bởitôihoàntoàncókhảnăngđónggópvàomụctiêutìmkiếmhòabìnhcủachínhphủDươngVănMinh.

Sáng29-4-1975tôiđếnBộThôngtinChiêuhồitrênđườngPhanĐìnhPhùng(naylàNguyễnĐìnhChiểu)ởgầnngãtưCôngLý(naylàNamKỳKhởiNghĩa),nhậnnhiệmvụmớicủamình.LúcấycáitêncủabộgiaochotôicònlàBộThôngtinChiêuhồi.ViệcđầutiêncủatôikhiđếnđâylàchỉthịchongườitrợlýmớicủatôilàLưuTrườngKhươngđổitênbộnàythành“BộThôngtin”,bỏhaichữ“Chiêuhồi”.AnhLưuTrườngKhươngcùnghọcmộtkhoáởHọcviệnquốcgiahànhchánhvớitôi.KhitốtnghiệpanhbịTrungươngtìnhbáotrưngdụngmặcdầuanhkhôngmuốnvềlàmviệcởđấy.SauđódùđãvềđâynhưngKhươngvẫntìmcáchvậnđộng,quanhiềungườicóthếlựctrongchínhquyền,đểđượcrờikhỏichỗnày.CuốicùnganhphảichấpnhậnvềbộDânvậnChiêuhồi(saunàymớiđổitênThôngtinChiêuhồi)thờiHoàngĐứcNhãđểthoátkhỏimộtngànhhoàntoànkhôngphùhợpvớitánhtìnhanh.NgaykhicònlàmởTrungươngtìnhbáo,thỉnhthoảngKhươngđếnthămtôivàtiếtlộchotôibiếtanhbịcấptrêngiaonhiệmvụtheodõitôi.Anhnói:“Cólúctôiđứnghànggiờbênkiađườngnhàông.Tôicảmthấyhếtsứcnhụcnhã...”.VềbộDânvậnChiêuhồi,NhãgiaochoKhươnglàmđạidiệnvùng4,tứcmiềnTâyNamBộ.

KhôngcóaichỉthịchotôiđổitênBộThôngtinChiêuhồi,kểcảtổngthốngDươngVănMinhhaythủtướngVũVănMẫu.Tôitựđộnglàmviệcnày.TrongbuổihọpđầutiênvàduynhấttạivănphòngtôiởBộThôngtin,vớitưcáchtổngtrưởngThôngtintôicònchỉđạochotấtcảcácbộphậntrựcthuộcvàđịaphươngtừnaykhônggọiViệtcộngnữamàlà“quânMặtTrậnDânTộcGiảiPhóngMiềnNam”,gọiNguyễnHữuThọlàChủtịchNguyễnHữuThọvàChínhPhủCáchMạngLâmThờiMiềnNamViệtNam.Đểtránhphảnứngđiêncuồngcủanhữngphầntửchốngcộngquákhích,khigiảithíchlýdovềnhữngsửađổinày,tôiđãnóirằngvìchínhphủDươngVănMinhchủtrươnghoàbìnhnênnhấtthiếtphảidùngchínhdanhkhinóivềbênkia.

Giữaphiênhọp,LưuTrườngKhươngđếnsaulưngtôihỏinhỏvàotai“Ôngởlạihayđi?”.TôiquayđầulạitrảlờiKhương:“Mìnhởlại”.Khươngnóitiếp:“Dứtkhoátnhưthếnhé.MìnhcũngsẽkhôngđếnchỗhẹncủaMỹđểđượcbốcđivàolúc15giờ.Mìnhcũngởlại”.ĐịađiểmmàKhươngđược“bốc”đilàđịađiểmdànhriêngchocácnhânviêntìnhbáo.

Trướcđóbahôm(26-4-1975)từDinhHoaLanvềnhà,tôiđượcQuỳnhNga,vợtôi,chobiếtanhchàngthanhniênngườiMỹđượctôithuêdạyAnhvăntạinhàmớihaithángqua(đượcanhDươngVănBagiớithiệu)cómangđếnnhàmộtgiấygiớithiệucủangườiMỹdànhchobảyngườitronggiađìnhtôiđitảncưbằngphươngtiệnmáybay.Bảyngườilàđúngnhânsốcủagiađìnhtôi:Haivợchồngvànămđứacon.VợtôinhờanhNguyễnHữuThái(đanglánhnạntrongnhàtôi)phiêndịchlạivớianhthanhniênMỹlàgiađìnhtôikhôngcóýđịnhditản.Vợtôikểlại:“Emnóicảmơnanhtavàđãtrảlạitờgiấy.Embảochồngtôikhôngcóýđịnhrờiquêhương”.Tôirấttánđồngquyếtđịnhcủavợ.VềanhchàngthanhniênMỹnày,códịpđọcbảnthảohồikýcủaanhDươngVănBa,tôimớinhớlạitênanhlàPeterPorrđếndạyanhvănchoanhBaquasựgiớithiệucủanhàbáoMỹphảnchiếnJohnSpragens.PeterPorrlàgiảngviênĐạihọcVănkhoaSàiGòn.TòađạisứMỹcóchủtrươngưutiênditảnngườiMỹvàtiếpđólànhữngviênchứccaocấpcủachínhquyềnSàiGòncùngnhữngngườiđãhợptácvớihọtrongngànhtìnhbáovàcáccơquancủahọtạimiềnNam.Ởmỗikhuvực,họđềugiaochomộtngườicủahọlậpdanhsáchvàtậphợpđểđưarasânbaytránhnhữngcảntrởcủagiớichứctráchvàanninhcủachínhquyềnSàiGòn.CólẽPeterPorrđượcgiaolôikéomộtsốnhânvậtchungquanhôngDươngVănMinh.Vớihaitrườnghợpmàtôiđượcbiết(anhBavàtôi)thìPeterPorrđềuthấtbại!

Sau30-4-1975LưuTrườngKhươngđihọctậpcảitạo.LúcnàyvìhoàncảnhtôikhônggiúpđượcgìchoKhương.NgheđâuKhươngvẫnlạcquan,sauđóthìcótinanhquađờivìđauruộtthừanhưngkhôngđượcpháthiệnkịpthời...

...Trởlạingày29-4-1975,sauphiênhọptạivănphòngbộ,tôiđếnđàitruyềnhìnhcốgắngthuyếtphụcđồngbàokhôngtiếptụcditảnồạt.Theoyêucầucủatôi,sinhviênHuỳnhTấnMẫmngườivừađượctântổnggiámđốccảnhsátTriệuQuốcMạnh(cũnglàmộtđảngviêncộngsảnnhưnglúcấychưalộ)trảtựdotheolệnhôngMinhcũngcómặttạiđàitruyềnhình.Khichúngtôiđếnđài,tổnggiámđốcphátthanhvàtruyềnhìnhLêVĩnhHòavànghệsĩTrầnVănTrạchđóntôi.HìnhnhưlúcnàyanhTrạchphụtráchphầnvănnghệcủađàitruyềnhìnhSàiGòn.ĐâylàlầncuốicùngtôigặpanhTrạch,ngườimàtôirấtmếnmộtàinăng.AnhđãtừngmangtruyềnđơnbươmbướmcổđộngbầucửHạnghịviệncủatôiphânphátchocáccưtrikhitôiraứngcửdânbiểulầnthứba(1971).AnhnổitiếngvớigiọnghátnhạitheocácdanhcaquốctếnhưTinoRossi,MauriceChevalier...ĐặcbiệtanhTrạchnhạiđượccảâmthanhcủacáccuộcđuaôtôCôngthức1nhưnhữngbuổitườngthuậttrựctiếptrêncácđàiphátthanhnướcngoài.Đờisốngriêngcủaanhkháchậtvật,dođókhôngcóđiềukiệnđểpháthuysởtrường

củaanhthậtđúngmức.

BàinóicủatôitrêntruyềnhìnhkhôngđượcviếtsẵnnênnộidungcũngkhôngđượctổngthốngDươngVănMinhhaythủtướngVũVănMẫuduyệt.TôiđượctổngthốngDươngVănMinhdànhchomộtquyềnhạnkhárộngrãivàmộtsựtincậycao.BởitôicũnglàmộttrongnhữngngườigópphầnhìnhthànhlậptrườngchungcủanhómôngMinh,nênôngMinhvàôngMẫutinchắctôinắmrõquanđiểmcủanhómtrongphátbiểucủamình.

Trongbàinóitrêntruyềnhình,trướchếttôikhẳngđịnhchínhphủDươngVănMinhlàmộtchínhphủchủtrươnghoàbình.NhữngngàysắptớichắcchắnkhôngcótắmmáunhưnhữnglờiđồnđạivìrằngchínhphủDươngVănMinhdứtkhoátsẽkhôngđốiđầuquânsựvớiquângiảiphóng:“Bàconhãyởlại.Mồmảôngbàcủataởđây,quêhươngcủataởđây”.Nhữnglờikêugọinày,tôinóigầnnhưtrongnướcmắt.

Đểlàmtăngsựsợhãitrongdânchúng,thúcđẩyngườidânmiềnNamrađiồạt,ngày16-4-1975,bộtrưởngQuốcphòngMỹJamesSchlesingernóivớiquốchộiMỹrằngnếucộngsảnchiếnthắngsẽcó200.000ngườiViệtNambịgiết.Ngày18-4-1975,ngườiphátngôncủaLầuNămGóc,đạitáRobertBurke,tuyênbốrằngquacácbáocáomậtmàôngtacó,ởnhữngvùngdocộngsảnmớichiếmđãxảyranhiềuvụtrảthùđẫmmáu;mộtsốchitiếtcủanhữngvụtrảthùnàythật“ghêrợn”(horrifying).CòntờbáoquânđộiMỹpháthànhởkhuvựcTháiBìnhDương“StarsandStripes”cóbàibáovớicáitítlớn“ÍtnhấtmộttriệungườiViệtsẽbịtànsát”.TôinhớlạilờikểcủaphóngviênảnhcủaAP,CarlRobinson,rằngtòađạisứMỹcóchủtrươngtungnhữngtinthấtthiệtđểgâyhoảngloạntrongdânchúngViệtNamtrướcsựtiếnquâncủaquângiảiphóngvàthúcđẩymộtcuộcditảnồạt.ĐặcpháiviêncủatờDerSpiegel(Đức),TizianoTerzanikểrằngôngnhậnđượcmộttinkhẳngđịnhmộtlinhmụccônggiáotạiBanMêThuộtditảnkhôngkịpbịcộngsảnchặtlàmbakhúc!NhưngchỉítngàysauchínhvịlinhmụcnàycómặttạiSàiGòn“ngườiôngvẫnnguyênvẹn”.ỞBanMêThuộtcũngcótincó300ngườibịcộngsảngiếtnhưngsauđóTizianoTerzanixácnhậnđượcrằngsốngườinàychếtvìbomdomáybayquânđộiSàiGònthảxuốngtheolệnhcủatổngthốngThiệukhithànhphốđượccộngsảngiảiphóng(Saigon1975–TizianoTerzani).TungtinnhưthếđểthúcđẩyngườidânmiềnNamồạtrờibỏquêhươngmình,hàngngànngườiđãbỏxácngoàibiểnlàmộttộiáclớn.

...Tôikhônghềcómộtthôngtinnàovềtháiđộcuốicùngcủaquângiảiphóng–đánhhaykhôngđánhvàoSàiGòn–nhưngtrongbàinóichuyệncủatôivớidânchúngSàiGòntrên

truyềnhìnhngày29-4-1975,tôivẫnmạnhdạncamđoanrằngsẽkhôngcótrậnđánhđẫmmáucuốicùngnhưcảSàiGònđanglosợ.Tạisao?Lúcđóchỉbằngsuyđoán,căncứvàonhữngphântíchvàđánhgiáchủquancủatôivềlậptrườngcủangườicộngsảnquahaicuộcchiếnmàhọtiếnhànhchốngPhápvàchốngMỹ-đềulàcuộcchiếnyêunước–tôitinnhưđinhđóngcộtrằngnếuquânđộiSàiGònkhôngtiếptụcđốiđầuvànổsúngthìquângiảiphóngcũngkhôngbaogiờđánhvàoSàiGòn.Dođósẽkhôngbaogiờcócuộc“tắmmáu”nhưđãđượcloantruyềntrongnhữngngàyquatừtoàđạisứMỹkhiếnchongườidânmiềnNamùnùntìmmọicáchđểrađi.

Trướckhikếtthúcbàinóichuyệntrêntruyềnhình,tôimờianhHuỳnhTấnMẫmxuấthiệnbêncạnhtôivàgiớithiệu:“Đây,sinhviênHuỳnhTấnMẫmbằngxươngbằngthịt,vừađượctrảtựdo,đúngnhưlờihứacủachínhphủDươngVănMinhtrảtựdochotấtcảnhữngngườitùchínhtrị”.ChođếnlúcnàyanhHuỳnhTấnMẫmvẫntiếptụcđóngvaimộtthanhniêntríthứchoạtđộngchốngThiệutạiSàiGònchứkhôngphảimộtđảngviêncộngsảnhoạtđộngtronghàngngũcủaMTDTGPMN.NhưđãnóichínhquyềnThiệunhiềulầntoantínhtraotrảanhMẫmchoMTDTGPMNtạiLộcNinh(đểchứngminhanhlàmộtngườicộngsản)nhưnganhMẫmluôntừchốivàđòiđượctrảtựdotạiSàiGòn.

Mộtcựudânbiểucókểrằngvàonhữngngàygiữatháng3-1975saukhiBanMêThuộtthấtthủvàcảVùng2chiếnthuậtlầnlượttháochạy,tướngNguyễnCaoKỳđềnghịcócuộctiếpxúcvớitướngDươngVănMinh.TướngMinhđồngýtiếp.Trongcuộcgặpnày,tướngKỳđềnghịhợptácvớitướngMinhtrongnỗlựcngănchặnlànsóngtiếncôngcủacộngsản.TướngKỳđưaragiảiphápquânsự:lấyCầnThơlàmthủđô,gomtấtcảlựclượnghảiquân,khôngquânvàbộbinhlàmvànhđaibảovệphầnđấtcònlạitừbếnphàCầnThơtrởvềphíadướimiềnTâynhưSócTrăng,BạcLiêu,CàMau,ChâuĐốc,LongXuyên,TràVinh,RạchGiá...NhưngkếhoạchnàykhôngđượcôngMinhchấpnhận.

Tháng2-2002khicựutướngNguyễnCaoKỳtrởvềquêhươnglầnđầusau1975,tôicógặplạiông.Trongmộtbuổicơmtrưa,tôihỏiôngKỳtrongnhữngngàycuốicùngtrướckhiquângiảiphóngvàoSàiGònôngcógặpôngMinhđểbànvềcuộchợptáckhôngthìôngKỳchobiếtkhôngcócuộcgặpđó.Ôngnóivớitôi:‘‘Tối27-4-1975,tôicóđiệntôicóđiệnthoạichotùyviênquânsựcủaôngMinhlàĐạitáTrươngMinhĐẩuđểyêucầugặpôngMinhbànvềsựhợptáctrongcuộcđốiđầuvớisựtiếnquâncủacộngsản.ĐạitáĐẩubáocáovớiôngMinhvàtrảlờivớitôirằngôngMinhđangbậnhọp,sẽgọiđiệnlại.Sáng28-4-1975,đạitáĐẩubáorằng

ôngMinhsẵnsàngtiếptôitạiDinhĐộcLập.LúcđótạinhàtôicótướngNguyễnBảoTrịvàmộtsốbạnbèkhác.Anhemkhuyêntôikhôngđivìđãquámuộnđểcóthểlàmgì.Nhưthếvàonhữngngàycuốicùng,tôikhônghềgặpôngMinh’‘.Cũngvềnhữngsựkiệnxảyravàothờiđiểmtháng4-1975,ôngKỳcònkểrằng,trướcđókhiôngTrầnVănHươngvừalênthayôngThiệurútkhỏicươngvịtổngthống,ôngcótựđộngđigặpquyềntổngthốngHươngvàđềnghịvớiôngHươnglàôngsẵnsàngđứngđầuquânđộiđểchỉhuycuộcchiến“ngănchặncộngsản”.“ÔngHươngkhéoléotừchốibằngcáchbảorằngtrướcđâytôilàphótổngthốngmàbâygiờbổnhiệmtôilàmtổngthammưutrưởngthì...coikhôngđược.Ýôngnóichứcvụnàynhỏhơn.Choôngsuynghĩthêmvàingày.TôiliềnbảotrongvàingàynữamiềnNamđâucònnữađểcụvàtôicòngặpnhau!”.CâuchuyệngiữaôngKỳvàôngHươngchưahếtởđây.ÔngKỳkểtiếp“Anhcóbiếtkhông,cáiônggiàđóthậthếtnói.SaukhiổngbịquốchộitruấtquyềnvàtraocáighếtổngthốngchoôngMinhthìchínhônglạiđiệnthoạichotôivànóivớitôi:bâygiờanhmuốnlàmgìcứlàm.CónghĩalàônggiàHươngxúitôiđảochính!”.

...Chiều28-4-1975vàolúc16giờ45buổilễbàngiaogiữaquyềntổngthốngTrầnVănHươngvàtântổngthốngDươngVănMinhdiễnratạidinhĐộcLập.ThậtsựôngMinhkhôngbaogiờmuốncómộtbuổibàngiaonhưthếnày.ÔngvẫntừchốitrởthànhngườikếtụctổngthốngNguyễnVănThiệutheohiếnphápcủaĐệnhịCộnghoàmàônghoàntoànphủnhậngiátrịcủanó.ÔngMinhmuốnmìnhnhậnmộtsựuỷquyềnkháccủangườidânmiềnNam,cómộtnềntảngtínnhiệmcủaquầnchúngthựcsự.Nhưngbốicảnhlịchsửbấygiờkhôngchoôngcómộtchọnlựanàokhác.ÔngMinhvànhữngngườicộngsựgầngũivớiôngtựđặtchomìnhmộtnhiệmvụlịchsửcầnkíphơn,hệtrọnghơn:BằngmọigiátruấtquyềntiếptụcchiếntranhđangcòntrongtaycủapheThiệu-đểtránhxảyratrậncuốicùngđổmáulàmhoangtànSàiGòn.BởiôngTrầnVănHươngthaytổngthốngThiệuvẫntuyênbố“quyếttiếptụcchiếnđấuđểgiữđếntấcđấtcuốicùng”.

TạiDinhĐộcLập,đọcxongbàidiễnvăngiaoquyềncủamình,quyềntổngthốngHươngbắttayôngMinh–tântổngthống–vànói:“NhiệmvụcủaĐạitướngrấtnặngnề”.CâunóichứađựngsựmỉamaivàcảsựhoàinghicủaôngHươngvềkhảnăngôngMinhtìmmộtgiảiphápthươngthuyếthoàbìnhchomiềnNam.KhitântổngthốngDươngVănMinhvừabắtđầuđọcbàidiễnvănnhậmchứccủamìnhthìsétđánhầmầm,mộttrậnmưatochưatừngcótrongnhiềunămậpxuốngSàiGòn.ThậmchíquankháchdựlễkhôngngheđượcôngMinhnóigì.Nhiềungườichođólàmộtđiểmgởchotânchínhphủ.Tôikhôngngồiởnhữnghàngghếdànhchocácnhânvậtchínhphủhaydânbiểunghịsĩ.Tôiđứngởmộtgóccuốiphònggầnchỗdành

chocácnhàbáonướcngoài.Cáikhôngkhíchungcủabuổilễnhậmchứcthậtbuồnnão.Nhiềungườiđãthấytrướcsựvôíchcủabuổilễnày.Mộttântổngthốngchẳngcóquânđội,lựclượng,chẳngcònđấtđai.MộttổngthốngcủaSàiGònthìđúngnghĩahơnlàmộttổngthốngcủamiềnNam.Vàcáichứcvụấygầnnhưtrốngrỗng.

DiễnvănnhậmchứctổngthốngcủaôngDươngVănMinhrõràngđãphảnánhlạihaiáplựcmàôngkhôngthểkhôngtínhđến:MộtmặtquânđộiVNCHvẫncònđó,vàdùhiệnrấtxơxác,nhưngvẫncònđiềukiệnđểphảnứngđiênrồnếuhọthấymìnhbị“phảnbội”;mặtkháctântổngthốngDươngVănMinhphảichứngminhđượcvới“phíabênkia”đâylàmộtchínhphủkhôngcómụcđíchđeođuổichiếntranh,mongmuốnđượcthươngthuyếthoàbình.Kếtquảbàidiễnvănnửavờiấybịcoilànhợtnhạt,khôngtạorađượcmộtlựcđẩymớimạnhmẽvàdứtkhoáthướngtớiconđườngchấmdứtchiếntranh.

ThậtkhóchochínhphủDươngVănMinhvàothờiđiểmnàynghiênghẳnlậptrườngbắttayvớiquângiảiphóng.Nhữngđồnđãivềmộtcuộcđảochánhtừcácphechốngcộngrâmrankhắpnơi.NhấtlàtừphíalựclượngkhôngquânthuộcảnhhưởngcủatướngNguyễnCaoKỳ.TừkhiquốchộibiểuquyếtcửôngMinhthayôngHương,lựclượngkhôngquânởTânSơnNhấtđãđóngcổng,chốitừnhậnlệnhđiềuđộngcủatổngthốngMinh!

KhiôngMinhvàđoàntuỳtùngvừatừDinhĐộcLậptrởvềDinhHoaLanthìnghevanglênnhữngtiếngnổlàmrungchuyểncảSàiGòn.CácloạisúngởDinhĐộcLậpvàHảiquânởbếnBạchĐằngbắnlênnhưđiênnhưngchẳngbiếtbắnvàomụctiêucụthểnào.LúcđótôiđangởtạivănphòngbáochícủaôngMinhnằmởcổngsauDinhHoaLan,cùngmộtsốanhemkhác.Mọingườiđềuchuixuốngbàn.Chưakịptraođổivớinhau,nhưngtấtcảđềunghĩpheKỳđảochính.Cóngườicònđặtragiảthuyết:cókhảnăngKỳdộibomxuốngDinhHoaLan.Liềnđó,trungtướngMaiHữuXuân,ngườithântíncủaôngMinhralệnhanhemrờiDinhHoaLan.TôicùngôngMinh,bàMinhvàmộtsốngườidichuyểnđếnmộtbiệtthựnằmtrênđườngPhùngKhắcKhoan,cáchDinhHoaLan500métđườngchimbayvàchỉcáchtưdinhcủađạisứMỹGrahamMartinkhoảng100mét.NhànàyhìnhnhưcủamộttưsảngốcHoa,bạncủatướngMaiHữuXuân.TạiđâytướngXuânmớiđượcbáocáo:cáctiếngnổlàdomáybayViệtcộngoanhkíchxuốngphitrườngTânSơnNhất.CótấtcảnămchiếcA-37s–màquângiảiphóngmớichiếmđược-xuấtpháttừNhaTrangđãthamgiacuộctấncôngdướisựchỉhuycủatrunguýphicôngNguyễnThànhTrung.ĐâylàcuộctấncôngthứhaicủaNguyễnThànhTrungtừkhiôngrờiquânđộiSàiGònvàovùnggiảiphóng(tintứcsaunàychobiếtôngTrunglàđảngviên

cộngsảnnằmvùngtừlâuđượccàitrongbinhchủngkhôngquânSàiGòn).TrongsốphicôngdộibomsânbayTânSơnNhất,chỉcóNguyễnThànhTrunglàthôngthạoloạichiếnđấucơcủaMỹ.BốnphicôngcònlạitrướcđóchỉláiMig.ĐiềunàykhiếnchogiớiquânsựSàiGònvàMỹkinhngạc.MặtkhácvìởtrạiDavisvẫncònpháiđoànquânsựcủaMTDTGPMNnêngiớiquânsựSàiGònvẫnnghĩrằngquângiảiphóngkhôngdámchomáybayoanhtạckhuvựcnày.

TướngXuânchođiềuđộngmộtsốxetăngđếnbảovệDinhHoaLan.CácliênlạcvớicăncứkhôngquânởTânSơnNhấtvẫnkhôngthựchiệnđược.Khoảnghơn10giờđêm,ôngMinhvàđoàntùytùngtrởvềDinhHoaLan.

TôikhôngbiếtĐôđốcChungTấnCang,tưlệnhHảiquân,vàoDinhHoaLantối28-4-1975gặpôngDươngVănMinhnóigìvềquyếtđịnhrađicủaông.NhưngsauđótronggiớithâncậncủaôngMinhhaytinôngMinhđãchấpnhậnchoconrểcủamìnhlàđạitáĐàiđưacongáivàhaicháungoạicủaônglêntàuhảiquâncùngđiditảnvớiĐôđốcChungTấnCang.VàolúcnàycólẽôngMinhđãbiếtchuyệnthươngthuyếtvớiquângiảiphónglàvôvọng.CáctintứctừđạisứPhápJeanMarieMerillonvàcốvấnchínhtrịPierreBrochandkhôngcósựtiếntriểnnàocả.VaitròtrunggiancủaPhápchomộtgiảiphápchínhtrịmàlúcđầuhọrấttựtincuốicùngtrởnênvôvọng.

SaunàyđọcquyểnsáchCruelAprilcủaOlivierTodd,tôingạcnhiênvôcùngđượcbiếttronglầngặpôngMinhcuốicùngtạiDinhHoaLan,đitheoChungTấnCangcòncóhaisứgiảcủaôngTrầnVănHựu,cựuthủtướngthờiBảoĐại.HaisứgiảnàylàLêQuốcTuývàMaiVănHạnh.HọđềnghịôngMinhmờiôngHựuvềlàmthủtướng“vìHàNộivàChínhphủCáchMạnglâmthờitánđồngvaitròcủaôngHựu”.NhưngôngMinhđãdấtkhoáttừchốinhữnggợiýcủahaingườinày.TôikhôngbiếtrõđiềutiếtlộcủaOlivierToddcóđúngsựthậthaykhông.TronggiớithâncậncủaôngMinh,mãichođếnsaunày,khôngainhắcđếnsựkiệnnày.

Cũngtrongngày28-4-1975,cựudânbiểuNgôCôngĐứctừParisvềđếnBangkokcũngcóliênlạcvớiôngDươngVănMinhquatrunggiancủadânbiểuHồNgọcNhuận.Nhắclại:ĐứcrờikhỏiSàiGòntháng8-1971saukhithấtbạitrongnỗlựctáicửcủamìnhvìbịchínhquyềnThiệugianlận.NgôCôngĐứcdựđịnhtrởvềSàiGònnhưngtừngày26-4-1975máybaydânsựkhôngcònđượcphépđápxuốngphitrườngTânSơnNhất.ĐứcđãphảiquaylạiBangkok.TrongcuộcđiệnđàmvớiôngDươngVănMinh,anhĐứcnóirằngđếnlúcnàykhôngcógiảiphápchínhtrịchosựkếtthúcchiếntranhViệtNam.ÔngMinhhỏianhĐức:“Toathấykhông

còncáchnàoà?”.AnhĐứctrảlời:“ThưaĐạitướng,theotôikhôngcócáchnào!”.GặpĐứcsau1975,tôicóhỏianhsựkhẳngđịnhđóanhcótừđâu.Đứcnóitheonhậnđịnhriêngcủaanhquacáctiếpxúcchứkhônglàtinchínhthứctừđâucả.

ÔngMinhnhậntráchnhiệmtrướclịchsửởlạiđóngnốtvaitròcủamìnhbấtkểsựviệckếtthúcsẽrasao.Sựrađicủacongáivàhaicháungoạigiúpchoôngnhẹbớtâulochuyệnriêngtư.BàDươngVănMinhthìvẫnởlạibênchồng.

Mãiđến12giớđêmtôimớivềđếnnhàởđườngNguyễnTriPhương.Vợtôichưangủ,vẫnthứcchờtôi.Nămđứaconđãngủ.ĐứalớnnhấtLýQuíHùng13tuổi,kếđóLýQuíDũng11,LýQuíTrung9tuổi,LýQuỳnhKimTrinh–congáiduynhất–7tuổivàLýQuíChánhnhỏnhấtmới5tuổi.Tronggiấcngủ,chúngnhưnhữngthiênthần.Trongđầutôibỗnglóelênmộtýnghĩ:chiếcthuyềntôiđanglèoláichởkhẳmquá,trongkhibiểnđangsóngtogiólớn,chẳngbiếtchuyệngìsẽxảyra.Nướcmắtnhưchựctràora.Khôngbiếttạisao.Nhưngtôikịpngănlại.Thayquầnáoxong,tôiđểmộtbăngnhạcTrịnhCôngSơnvàomáyAKAI,bậtlênvànằmdàitrênthảm.NhiềulầntôiđãlàmnhưthếsaumộtngàychốngThiệugaygo.Vớitôi,nhạcTrịnhCôngSơnluônlàmộtliệupháptinhthầnkỳdiệu.

NgườicongáiViệtNamdavàngYêuquêhươngnhưyêuđồnglúachínNgườicongáiViệtNamdavàngYêuquêhươngnướcmắtlưngdòng...EmchưabiếtquêhươngthanhbìnhEmchưathấyxưakiaViệtNamEmchưahátcadaomộtlần

...

(“NgườicongáiViệtNam”,Cakhúcdavàng)

Chamẹtôichưabiếtquêhươngthanhbình.Tôicũngchưabiếtquêhươngthanhbìnhmộtngàynào.Hyvọngthanhbìnhấysẽđếnvớicáccontôichăng?Mâyđenđangvầnvũtrênbầutrờinhưngánhsángtươiđẹpđanglódạng?Tôithiếpngủlúcnàokhôngbiết...

BộmặtcủaSàiGònsáng29-4-1975kháchẳnngàyhômtrước.Đólànhữngdấuhiệuđầutiên

củahoảngloạn.TừnhàriêngởđườngNguyễnTriPhươngraDinhHoaLan,ôtôcủatôiđượchaichiếcxeJeepcủacảnhsátbảovệ.Mộtchiếcchạyphíatrướcvàmộtchiếcchạybọcsau.

Trướckhibướclênxe,tôinhậnrasựhiệndiệncủabốnviêncảnhsátđãtừngtheodõitôiđứngtrongtưthếsẵnsàngbênchiếcxeđitheobảovệ.KhiôngThiệubỏchạyranướcngoài,bốnviêncảnhsátnàyliềnliênhệvớinhữngngườibảovệtôivàngỏýnhậpvàotoáncậnvệcủatôinếuôngMinhtrởthànhtổngthống.Vàtôiđãchấpnhận.Họvàtôichẳngcógìđểhậnthùnhau.Họchỉlàmphậnsựdocấptrêngiao.

ĐoànxecủatôivừarađếnđườngTrầnQuốcToản(naylàđườngBaThángHai)thìchứngkiếnmộtvụlínhthuỷquânlúcchiếncướpxegắnmáycủamộtngườiđànông.Cậnvệcủatôi-NguyễnVănBé–chobiếttốihômquatạithànhphốđãxảyramộtsốvụbinhlínhđàongũdùngsúngcướpnhiềutiệmvàngvàcửahàng.TrênđườngđếnDinhHoaLan,tôikhôngthấymộtbóngdángnàocủacảnhsátgiữtrậttựvàanninhởcácngãđường.TrongđầutôihiệnlênnhữngcảnhcướpbócmàthànhphốĐàNẵngđãtrảiquatrướckhiquângiảiphóngcómặt.Tôinghĩ:“LàmsaotránhchoSàiGòntaihoạnày?”.

TổnggiámđốccảnhsátlàtrungtướngNguyễnKhắcBìnhđãbỏchạy,chỉcònphótổnggiámđốclàthẩmphánPhạmKimQui.Tối28-4-1975,theolệnhcủatổngthốngMinh,anhDươngVănBađiệnthoạichoôngQuiyêucầuchoôngtabằngtấtcảkhảnăngcònlạicủaTổngnhacảnhsátcốgắnggiữtrậttựtrịan,đừngđểxảyracướpbóc,nhấtlàvàobanđêm.PhạmKimQuichobiếtôngtacòncóthểđiềuđộngđượcmộtsưđoàncảnhsátdãchiếnvàsẽcốgắngthựchiệnchỉthịcủatổngthốngMinh.Ngày28-4-1975,theoyêucầucủatôi,anhBa(lúcnàylàthứtrưởngbộThôngtin)cũngđãliênhệvớiPhạmKimQuiđiềuđộngmộtđạiđộicảnhsátdãchiếnbảovệanninhkhuvựcBộThôngtin.Điềuđángnóilàlúcnàychúngtôi,sợbinhlínhVNCHđàongũlàmbậyhơnlàsợViệtcộngtấncông!

KhitôiđếnDinhHoaLantrongphòngkháchchỉcóôngMinhvàvợtôi(đãrađâybằngôtôriêngchờtôi).ÔngMinhhỏitôitìnhhìnhbênngoàinhưthếnào?TôitườngthuậtchoôngMinhnghevụcướptrênđườngTrầnQuốcToảnvàkhôngkhítrênphố,kểcảnhữnggìđượcanhcảnhsátcậnvệkểlại.Tiếptheođó,tôithẳngthắnbàytỏsuynghĩcủamình:

“Thưađạitướng(trongsựthânmật,tôivànhữngngườithâncậnvẫngọiôngMinhlàđạitướngdùôngđãlàtổngthống)tôithấytìnhhìnhrấtnguyngập,nhấtlàđốivớidânthường.

Khôngcònaibảovệtrậttựanninhcủathànhphố.SàiGònhiệngiờlàmộtthànhphốkhôngcònluậtpháp.TôilongạiSàiGònsẽbịcướpbócvàhỗnloạnnhưởĐàNẵngmàmìnhthìbótay.ThưaĐạiTướng,tôinghĩmìnhnêntuyênbố“SàiGònbỏngỏ”–villeouverte–vàđểquângiảiphóngkiểmsoátvàbảovệanninhchothànhphố.ChỉcócáchđólàtránhchoSàiGònkhỏihỗnloạn...”

Liềnđótôiđưathêmmộtýkiến:KhôngnêncôngbốviệcchuyểngiaoquyềnhànhchoquângiảiphóngngayvìnhưthếSàiGònsẽtrảiquamộtđêmvôchínhphủcựckỳnguyhiểm.Tôiđềnghịsángmaihãycôngbố.Quyếtđịnhnàysẽđượcgiữkíntrongmộtsốrấtítngười.

SánghômsaucácthànhviêncủatânnộicácvẫntụtậptạiphủthủtướngởđạilộThốngNhất(naylàđườngLêDuẩn)chờdựlễgiamắt.NhiềungườithâncậnôngMinh,trongchiều29-4-1975,cũngchưahayquyếtđịnhnày,ngoạitrừthủtướngVũVănMẫu.HìnhnhưphótổngthốngNguyễnVănHuyềncũngkhôngđượcthôngbáo.

QuyếtđịnhcủaôngMinhcóthểkhôngxuấtpháthoàntoàntừđềxuấtcủatôi.Mộtsốvịkháccóthểcũngcóđềxuấtnhưvậy.ÝnghĩấycólẽcũngđãởsẵntrongđầucủaôngMinhtrướcđó.NhữngtintứcbếtắctừsứquánPháp,cuộctraođổivớianhNgôCôngĐứctừParis...chắcchắnđãcóảnhhưởngvàosuynghĩcủaông.HơnnữaôngMinhlàmộtnhàquânsựnêncũngrấthiểutìnhhìnhlúcđólànhưthếnào.

Saukhiquyếtđịnh,ôngMinhliềngiaoviệcsoạnthảobảntuyênbốchobácsĩHồVănMinh.TôikhôngbiếtsauđóbácsĩHồVănMinhcónhậnlờikhông,vàcóthêmaikhácthamgiasoạnthảobảntuyênbốnàykhông.

Chiềutối,trungtướngVĩnhLộc-tổngthammưutrưởng–cùngchuẩntướngNguyễnHữuHạnh(từlâuđãđứngvềphíacáchmạng,làcơsởcủaBanbinhvậnmiềnNam)–lúcnàylàphụtátổngthammưutrưởngvàoDinhHoaLanthuyếttrìnhlầncuốitìnhhìnhquânsựvàanninhquanhkhuvựcSàiGòn.CuộcthuyếttrìnhcàngkhẳngđịnhtìnhthếhoàntoàntuyệtvọngđốivớiquânđộiVNCH.Saukhihaitướnglĩnhnàyravề,tôiđềxuấtvớiôngMinhnênvàoDinhĐộcLậpngủđêm

nay.Vừangheđềnghịcủatôi,ôngMinhđãcựclựcphảnđối:“TôikhôngbaogiờvàoDinhĐộcLậpdùcótồntạitrêncáighếtổngthống.Tôiđãnóiđiềuđóvớianhemrồi”.Đúnglàtrongkhiđấutranhgiànhchínhquyền,ôngMinhđãtừngnóivớinhữngcộngsựviênthântíncủamình

rằngdùôngcótrởthànhtổngthốngôngcũngkhôngvàotrongDinhĐộcLập,màvẫntiếptụcởDinhHoaLancủamình.Nhưngôngcónóivớitôi:“Mìnhsẽvàođóđánhquầnvợt”(PhíasauDinhĐộcLậpcóhaisânquầnvợtgiànhchoôngThiệuvàbạnbèthântíncủaông).CáchôngMinhnói“Mìnhsẽvàođóđánhquầnvợt”cóthểđượchiểuquyếttâmcủaôngMinhhạbệtổngthốngThiệu.

Tôiphảigiảithíchrõhơnýkiếncủamình:“Thưađạitướng,ởlạiđâyđêmnayrấtnguyhiểmchotínhmạngcủađạitướng.Chỉmộtquảpháokíchkhôngbiếttừđâuđếnrơivàođâylàchúngtasẽbịtiêudiệt.Sángmaisẽkhôngaicóđủthẩmquyềntuyênbốngừngbắnvàchuyểngiaoquyềnchoquângiảiphóng.Vìquyềnlợichung,tôinghĩđạitướngnênvàoDinhĐộcLậpđêmnay.Ởđócótầnghầmchốnglạicáccuộcpháokíchvànémbom”.

Saumộtphútsuynghĩ,ôngđồngývàoDinhĐộcLập.Lúcđókhoảng9giờtối.

TừDinhHoaLan,racổngtrước,đitheođườngHồngThậpTự(naylàđườngNguyễnThịMinhKhai),đếnđườngCôngLý(naylàđườngNamKỳKhởiNghĩa)rẽtráilàđếncổngchínhvàoDinhĐộcLập.Đườngđichưađếnmộtngànmét.TrongDinhHoaLancóhaichiếcôtôđềuđượcdùngchocuộcdichuyểnnày.Ngoàiracũngcómộtsốxekhácđậuởcổngsau.VợchồngtôiđixechungvớiôngbàDươngVănMinh.Vìcókháđôngngười,trongđócócảgiađìnhcủamộtsốdânbiểunghịsĩ,nênkhôngđủxeđi.Mộtsốphảiđibộ.Đoànngười,vừađixevừađibộ,kéodàitrênđườngđếnDinhĐộcLập.

VàođếnDinhĐộcLậpđoànngườichianhautìmchỗngủquađêm.Dinhquálớn,đủchỗchomọingười.Dĩnhiênphảisửdụngcảnhữngphònglàmviệc.ĐầutiênôngMinhvàcáccộngsựthâncậncủaôngđượcđixemtầnghầm,nơiđâyôngThiệudùngđểđốiphóvớicáccuộcđảochínhbấtngờ,cóthểantoàntiếptụcchỉhuycuộcphảncông.Phòngtrúẩnrấtrộng,trangbịđầyđủhệthốngtruyềntinvàliênlạcvôtuyếnvớiđủloạibảnđồquânsựcủaSàiGònvàcảmiềnNam.

KhisĩquantrongdinhhướngdẫnôngbàDươngVănMinhđếnphòngngủcủaôngbàThiệutrướcđâyởtầnghai,chúngtôiđiquahànhlangphíasaudinh,từđây,xuyênquahàngcâysao,ôngMinhvàtôinhìnthấysânquầnvợt.Tôicònnhớcâunóiđùacủaôngtrướcđó:“Mìnhvàođâyrồivànhìnthấynónhưngmìnhsẽkhôngcócơhộicầmvợtbướcrasân”.

ÔngbàMinhmờivợchồngtôivàvợchồngdânbiểuNguyễnHữuChungvàoởchungphòng.PhòngngủcủaôngbàThiệukhichúngtôiđếnđãtrốngtrơn!Trênthảm,trướcgiườngngủchỉcònbộdacọpnằmđótrơtrọi.Trongphòngtắmkhôngcómộtcụcxàbôngnào.Nhớsựchồichiềuchưadùngcơm,tôihỏiviênsĩquantrongdinhcógìđểănkhông.Viênsĩquannàybốirốitrảlờirằngkhôngcòngìcảdùchỉlàmộtmiếngbánhmìvàthịtnguội!ÔngMinhnhìnxuốngbãicỏtrướcdinh,thấyhaichiếctrựcthăngdànhriêngchotổngthống

vẫnnằmyênđó.ÔngquayvàobảongườituỳviênquânsựlàthiếutáHoaHảiĐườnghỏixemhaiviênphicôngtrựcthăngcòncómặtởđâykhông,nếucòn,mờihọđếngặpông.Mộtlúcsau,haiviênphicôngtrìnhdiệnôngMinh.ĐólàtrungtáNguyễnVănMinhvàđạiuýTạDuyBáo.TrungtáMinhtừnghọcchungvớiHoàngĐứcNhãởtrườngtrunghọcPhápLycéeYersinĐàLạt.TôicũngquenbiếtMinhkhihọctrườngYersin.Minhhọctrêntôihailớp.CólẽanhđượcNhãgọivềphụtráchđộibaytrựcthăngcủaôngThiệulàdomốithântìnhbạnbèởYersin.CònTạDuyBáo,tuylàphicôngnhưngthườngcómặttrênsânquầnvợtnhiềuhơn.AnhlàđấuthủsốmộtcủaXẹcTây.AnhcònđượcxếphạngvàomộttrongnămcâyvợtmạnhnhấtcủamiềnNam,đứngsauVõVănBảy,VõVănThành,LýAline,DươngVănMinh(trùngtênvớiĐạitướngDươngVănMinh).AnhBáucócúđánhrờve(tráitay)hồimãthươngrấtmạnhvàbấtngờ.HoàngĐứcNhãquenbiếtBáutrênsântennisvàrútanhvềbổsungêkípláitrựcthăngchongườianhbàconmìnhởDinhĐộcLập.

ÔngMinhhỏihaiviênphicông:“TrựcthăngcóđủnhiênliệubayraĐệthấthạmđộihaykhông?”HaiviênsĩquannghĩtổngthốngMinhvàđoàntuỳtùngđịnhrađi,liềnbáocáo“đủvàantoàn”.ÔngMinhchuyểnsanghỏithămgiacảnhcủahaingười.TrungtáMinhthanphiềncáchđốixửcủaôngThiệuđốivớicácnhânviênthuộccấpnhưanh.KhiôngThiệurađiôngchẳngcómộtquantâmgìvềnhữngngườiđãtừngsátcánhvớiôngvàbảođảmmạngsốngcủaôngtrongthờigiandài.ÔngDươngVănMinhđãgặpvàcódịpchơibóngvớiTạDuyBáumộtđôilần.Báucònrấttrẻ,lúcđóchỉkhoảng26-27tuổi.Anhchẳngnóigìcả,chắctrongđầuanhlúcnàychỉnghĩvềgiađình,âulokhôngbiếtcóchạykịptrướckhicộngsảnvàoSàiGòn.ÔngMinhđộtngộtnóivớihaiviênphicông“Tôikhôngđiđâu.Tôichophépanhemaimuốnđicứsửdụngcảhaichiếctrựcthăng”.

TrungtáMinhnóingayanhkhôngđi,chỉcóBáuđi.HaichiếctrựcthăngđãrờikhỏiDinhĐộcLậpkhitrờicòntốiđểtránhphảnứngcủabinhlínhđangcònbảovệdinh.Tôikhôngbiếtmỗichiếcmangtheobaonhiêungười.

...TrongphòngngủcủaôngThiệuchỉcómộtcáigiường–dànhchoôngbàMinh.Tôikhôngbiếtôngbàcóchợpmắtđượchaykhông.VợchồngtôivàvợchồngNguyễnHữuChungngảlưngtrênsàncótrảithảmcạnhđó.VợtôivàvợChungNguyễnrìrầmnóichuyệnvớinhaucảđêm.

ChỗChungNguyễnvàtôinằm,nhìnthẳngrađạilộThốngNhất.TrướcmắtchúngtôilàquangcảnhmáybaytrựcthăngliêntụcđápxuốngsânthượngtòađạisứMỹbốcngườiđưaraĐệthấthạmđội,tạonênmộtvầngsángkỳlạ,nhìntừxanhưmộtđámcháylớn.Thậtkhótảtâmtrạngcủatôitrướcquangcảnhnày.Tôitưởngnhưnhữngngườiđượcbốcđilànhữngngườithâncủamình,vĩnhviễnkhôngbaogiờđượcgặplại.Cócáigìtrìnặngtronglồngngực.Nướcmắtứaralúcnàokhônghay.ĐúnglúcđótôibỗngngheChungNguyễnnóinhỏvàotaitôi:“Maitaođi.Contaocònnhỏquá,bênvợkhôngaichịuởlại...”.ConcủaChungNguyễnlúcđómớiđượcsáu-bảytháng.Lấyvợkhálâuanhmớicócon,cólúctưởngđâuhếthyvọng.GiađìnhbênvợlàngườiBắcdicưvàoNamnăm54sauHiệpđịnhGenève.HoàncảnhcủaChungNguyễnthậtkhóởlại.Biếtđượcquyếtđịnhcủangườibạnđãgắnbóvớimìnhtrongsuốtnhữngnămthánghoạtđộngchungởquốchộitôisữngsờnằmlặngyên.Bởitôibiếtlờikhuyêncủatôitrongtrườnghợpnàylàvôích.ChungNguyễnlàngườibạnthânnhấtcủatôidùđôikhichúngtôicóquanđiểmkhácnhau.ỞSàiGònlúcđóngườitaquengọiphânbiệthaiChungvàhaiTrung.ChungNguyễn(NguyễnHữuChung)vàChungLý(LýQuíChung)trongquốchộivàbáochí;TrungLý(LýChánhTrung)vàTrungNguyễn(NguyễnVănTrung)trongĐạihọclànhữngtríthứctiếnbộ.Tôikhôngnhớđêmđómìnhcóchợpmắtlúcnàohaykhông.Vầngsángtrướcmặt,nónghựcnhưmộtđámcháy,kéodàisuốtđêm,đếnhừngsáng30-4mớitắt.

Chiếctrựcthăngditảncuốicùng-chiếcthứ19-rờikhỏisânthượngtòađạisứMỹvàolúc3giờ58phútsáng30-4-1975mangtheođạisứMartin.ÔngđếnSàiGòntháng4-1973,coichiếntranhViệtNamnhưmộtthứthậptựchinhcủacáigọilà“thếgiớitựdo”,cònbảnthânông,tựtraochomìnhsứmạngtiêudiệtngườicộngsản.KhichấpnhậnlàmđạisứởSàiGòn,ôngtuyênbố:“IacceptedbecauseIfeltittobeamission”.TheonhàbáoTizianoTerzani,ôngtalàngườichốngcộngthuộcthậpniên50.CácđồngnghiệpcủaMartingọiônglà“ngườiMohicancuốicùngcủachiếntranhlạnh”.ÔngcómộtngườicontraichếttrậnởViệtNamcũngnhưtướngDeLatredeTassigny,đứngđầuquânđộiviễnchinhPhápthấttrận20nămtrước,cũngmấtmộtngườicontrênchiếntrườngViệtNam.Martinđibộtừnhàriêngcủamình(ởđườngPhùngKhắcKhoan)quatòađạisứPháp(cửavàođườngHồngThậpTự,naylàđườngNguyễn

ThịMinhKhai)rồitừđâyđisangtòađạisứMỹxuyênquamộtkhoảngtườngtrốngvừađượcmởrađểhaitòađạisứthôngvớinhau.ĐạisứMartinbỏlạimọithứ,sáchvở,tranhảnh,đồcổ,chỉmangtheocáicặpvà...conchó.Ôngbướclêntrựcthăng,mộttayômlácờMỹ,cũngnhưđồngnghiệpông,đạisứMỹtạiCampuchia–JohnGuntherDean-trướcđóhaituần,đãômlácờMỹleolêntrựcthăngrờikhỏiPhnomPênh.

Cònvới129ThủyquânlúcchiếnphụtráchanninhởsứquánMỹbảovệcuộcditản,thìđến7giờ53phútngày30-4-1975ngườicuốicùngmớirờikhỏisứquán.Tronghaituần,tòađạisứMỹditản50.000ngườiViệtNamvà6000ngườiMỹ.KhiMỹkếtthúccácchuyếnbayditảnvào4giờ58phút,trongkhuônviêntòađạisứMỹcònkẹtlại420ngườiViệtNammặcdùtrướcđóchỉíttiếngđồnghồngườiMỹquảquyết“Noonewillbeleftbehind”(Khôngaisẽbịbỏlại).

Bìnhluậnvềsự“cuốncờ”thảmhạicủađạisứMỹMartin,nhàbáoTizianoTerzaniviếttrongquyểnSaigon1975:ThreeDaysandThreeMonthsnhưsau:“NgườiMỹ!Họmuốntiêudiệtmộtphongtràocáchmạngnhưngthựctếhọđãnuôidưỡngnó.Họđếnđâynhằmđặtlạimọithứtrongtrậttựnhưnghọlạirađiđểlạisựhỗnloạn.Họđếnđểxâydựngnhưnglạitànphá.Họđếnđểbảovệmộtdântộcmàhọchorằngbịtấncôngnhưnghọchỉbảovệchochínhhọchốnglạinhữngngườimàhọcoilà“bạn”củamình”.

Năm2002,mộtgiáosưngườiNhật,HajimeHitamurathuộcĐạiHọcWesternSydney(Úc)chuẩnbịmộtquyểnsáchvềchiếntranhViệtNam,cógặptôivàđặtcâuhỏi:TạisaoMỹthấttrậntạiViệtNam?Tôicóđọcmộttàiliệu:Năm1963trảlờinhàbáoWalterCronkitetrongmộtcuộcphỏngvấnvềchiếntranhViệtNam,tổngthốngJohnF.Kennedycónói:“XétchocùngthìchiếntranhnàylàchiếntranhngườiViệt,thắnghaybạilàtuỳởhọ”.TheotôicuộcchiếnViệtNamchưabaogiờthậtsựlàmộtcuộcchiếncủangườiViệtNamtheonghĩamộtcuộcxungđộtýthứchệgiữangườiViệtNamvớinhau.NgườiMỹngụybiệnkhinóirằng:họđếnđâyđểgiúpnhữngngườiViệtNamtheothếgiớitựdochốnglạicộngsản.ThựcdânPhápvàđếquốcMỹđềulấycáicóđóđểtiếnhànhchiếntranhtạiViệtNamnhằmápđặtlêndântộcnướcnàyýmuốnxâmlượccủahọ.ThựcdânPhápvàđếquốcMỹởmỗithờikỳcủamìnhđềucóýđồriêngnhằmvàoViệtNam.SaucuộcchiếncủangườiPhápthìđếncuộcchiếncủangườiMỹ.PhápthấttrậnởĐiệnBiênPhủ,cuộcchiếntranhĐôngDươnglầnthứ1kếtthúc.VàkhiMỹkhôngđốiphóđượcchiếndịchHồChíMinhrútchạythìcuộcchiếnĐôngDươnglầnthứhaicũngtheochânhọmàtànlụi.MỹtiếnhànhchiếntranhởViệtNamvớiquânlính,phươngtiện,

tiềnbạccủahọ,dùngngườiViệtNamcủahọlậpnênchínhquyềnSàiGòn,thuêmướnvàcưỡngbứcmộtbộphậnngườiViệtNamcầmsúngchohọ.TôinhớrấtrõquầnchúngmiềnNamkhônghềcócáigọilàlýtưởngchốngcộng,cócuộcchiếnđấucủamìnhđểchốnglạingườicộngsản,ngoạitrừmộtsốđảngpháichốngcộngkhôngcóquầnchúng.CuộcchiếnmàngườiMỹtiếnhànhnhândanh“ngườiViệtNamchốngcộng”dođóhoàntoànkhôngcóquầnchúng.Chỉcóhọvànhữngngườivìquyềnlợiriêngtưhoặcbịépbuộctheohọ.ChínhvìvậyngườiMỹởViệtNamkhôngchỉphảichốnglạicộngsảnmàcònphảichốnglạitấtcảnhữngngườiyêunướckhôngcộngsản,nóimộtcáchnàođólàphảichốnglạigầnnhưcảnhândânViệtNam.CuốicùngngườiMỹphảicuốncờrútkhỏiViệtNamlàchuyệntấtyếu.

TôinóivớiôngHajimeKitamurarằngtôikhôngphảilàmộtnhànghiêncứuchiếntranhViệtNam.TôichỉnêumộtsuynghĩriêngcủamìnhvàchắcchắnchưaphảnánhmộtcáchđầyđủnguyênnhânthấtbạicủangườiMỹtạiViệtNam.

Tiêubiêuchomộttríthứccó“lýtưởngchốngcộng”,tướngĐỗMậu,từnglàtổngtrưởngthôngtinvàphóthủtướngthờiNguyễnKhánh(sau1-11-63)đãviếttrọnmộthồikýchỉđểvạchtrầnsựphásảncủahaichếđộĐệnhấtvàĐệnhịCộnghòa(từNgôĐìnhDiệmđếnNguyễnVănThiệu).HồikýcủatướngĐỗMậuđãlýgiảikháđầyđủvìsaochếđộgọilà“quốcgia”đãthấtbại.

25.Thờikhắclịchsử:Đầuhàng

8giờsángngày30tháng4năm1975,cácnhânvậtdựkiếntrongtânnộicáctậptrungtạiphủthủtướngnằmởcuốiđạilộThốngNhất.Mộtsốthànhviêncủatânchínhphủđãngủđêmtạiđây.

KhitổngthốngDươngVănMinhđến,cuộchọpdiễnravớimộtsốngườirấthạnchế,gồmphótổngthốngNguyễnVănHuyền,thủtướngVũVănMẫu...Cácthànhviênkhácngồichờđợibuổihọpởphòngbênngoài.

ÔngMinhmởđầubuổihọpbằngviệctrìnhbàytìnhhìnhquânsựnóichungvàSàiGònnóiriênglàkhôngcòncứugỡ.CũngkhôngnênnghĩtớimộtcuộcthươngthuyếtchínhtrịvớichínhphủCáchMạngLâmThờiMiềnNamViệtNamvàHàNội,quatrunggianchínhphủPháp.TrongkhiđótìnhhìnhanninhcủathànhphốSàiGònrấtnguyngập,hỗnloạnvàcướpbóccóthểxảyrabấtcứlúcnàonhưngchínhphủhoàntoànkhôngcókhảnăngkiểmsoát.VàôngDươngVănMinhkếtluận:“ĐểtránhchongườidânSàiGònnhữngtaihoạđãxảyranhưtạiĐàNẵng,màcóthểcòntồitệhơn,tôiquyếtđịnhtraoquyềnchochínhphủCáchmạngLâmthờiMiềnNamViệtNam”.Phònghọpimlặng,khôngcóaiphảnđối,kểcảnhữngvịmớibiếtđượcquyếtđịnhnày.

Đượcsựđồngýcủanhữngthànhviênchínhyếucủachínhphủ,ôngMinhralệnhchotôivớitưcáchtổngtrưởngthôngtinchogọicácnhânviênkỹthuậtcủađàitruyềnhìnhvàđàiphátthanhđếnđểthuâmbàituyênbố.TôibướcrakhỏiphòngvàtruyềnlệnhchoanhDươngVănBa,thứtrưởngthôngtin,vớilờidặn:nóivớianhemrằngđãcóthỏahiệpngưngbắnvàhòabìnhrồi,anhemđếnđểthulờituyênbốcủatổngthốngnóichuyệnvớiđồngbào.Tôidặnnhưthếđểanhemphấnkhởisẵnsànglàmnhiệmvụmàkhôngbỏtrốn.Bởilúcbấygiờrấtítcôngsởcònnhânviênđilàm.

Khoảng15phútsau,anhemkỹthuậtviênđếnvìđàitruyềnhìnhrấtgầnphủthủtướng.VàcuộcthuâmbàituyênbốgiaoquyềncủatổngthốngDươngVănMinhbắtđầu,chỉthutiếngchứkhôngcóđiềukiệnthuhình.Lầnthuđầutiên,ôngMinhchodừnglạivìcóđoạnôngđọcvấp.Lầnthứhaicũnghỏngvìcóngườiđẩycửavàogâytiếngđộng.Đếnlầnthứbamớithu

hoànchỉnh.

KhitôibướcraphònghọpcùnganhemkỹthuậtviênthìgặpchuẩntướngNguyễnHữuHạnh,phụtátổngthammưutrưởng,giờđâycóquyềnhànhnhưtổngthammưutrưởngvìtrungtướngVĩnhLộccùngtrungtướngTrầnVănTrungchạykhỏiSàiGònbằngtàuhảiquânsáng30tháng4.ChuẩntướngHạnhnóivớiôngDươngVănMinh:“Xinđểtôitrựctiếpmangđichochắcăn.Nhưngtheotôi,ngoàibảntuyênbốcủatổngthốngchodânchúng,cầncómộtnhậtlệnhcủatổngthammưutrưởngralệnhtrựctiếpchoquânđộikhôngđượcnổsúngnữa...”.ÔngMinhtánđồngđềxuấtcủaanhHạnhvàyêucầuanhthảoluônnhậtlệnh.

TướngHạnhcầmcuộnbăngvàbảnnhậtlệnhđiđếnđài.Anhnóivớitôi:anhsẽđọcvàthubảnnhậtlệnhtạiđài.Nhớlạichitiếtnày,tôithấyđónggópcủaanhNguyễnHữuHạnhvàolúcnàythậtýnghĩavàthiếtthực.

Trướckhiphiênhọpkếtthúc,ôngMinhnói:“Bắtđầutừgiớphútnàysựràngbuộcgiữaanhemchúngtakhôngcònnữa.Mỗingườihoàntoàntựdoquyếtđịnhsựlựachọncủamình:Đihayởlại.Tôixinthôngbáochoanhemnàomuốnđi:hiệnchiếctàuViệtNamThươngTín(VNTT)vẫncònđậuởcảng...”.ÔngMinhthôngbáorõcổngsốmấy,bếnsốmấy,đểlêntàuVNTT,chiếctàuthủyviễndươnglớnnhấtcủaSàiGònlúcbấygiờ.Trướcđókhoảngmộttiếngđồnghồ,dânbiểuNguyễnHữuChungđiệnthoạichoôngMinhnóirõtàuVNTTđangchờởđâuđểnhữngthànhviênnàotrongchínhphủmuốnrađithìđếnđó.ChínhmộtngườicủaanhNguyễnHữuChungláichiếctàunày.Tàucógiấyphépcủachínhphủchorờibếnvớilýdochínhthứclà“đểtránhpháokíchcủacộngquân”.Nhưngthựcsựđâylàmộtgiấyphéptráhìnhchotàuđượcditản.TrongkhiliênlạcđiệnthoạivớiôngMinh,ChungNguyễncòntỏýchờbàDươngVănMinhsẽrađitheocongái,conrểvàhaicháungoại(đãđitrướcđóhaingày).NhưngôngMinhsaukhihỏiýkiếnvợđãtrảlờirằngbàMinhkhôngđi.Nhữngngườicómặttrongphònghọpcũngkhôngaiđi.PhótổngthốngNguyễnVănHuyền,

mộtluậtsưcônggiáo,nóidứtkhoátôngởlại.CònthủtướngVũVănMẫuchobiếtôngkhôngđitrongnhữngđiềukiệnnhưthếnày.NếusaunàychínhphủCáchmạngLâmthờiMiềnNamchorađichínhthứcthìôngsẽđi.CólẽngườiduynhấtcóýđịnhrađilàgiáosưBùiTườngHuân,đượcdựkiếnlàmtổngtrưởngquốcphòng.AnhHuânhỏilạiôngMinh:“Tôivềnhàsắpxếpđểvợconcùngđicònkịpkhông?”.ÔngMinhtrảlờilàtàuVNTTkhôngthểchờđợilâu.Nếuquyếtđịnhđilàphảiđingay.ThếlàgiáosưHuânquyếtđịnhkhôngđinữa.Anhkhônghayrằngvợanh,concáicủaanhđãditảnchiềuhômquavớigiađìnhbênvợ(chịvợcủaanhHuân

làcasĩHàThanh).Tốihômqua,anhcùngmộtsốthànhviênkhácngủlạiởphủthủtướngnênkhônghaychuyệnrađicủagiađình.Khianhtrởvềnhàthìtrongnhàchẳngcònthứgìgiátrịvìnhàanhđãbịcướpsạch.AnhHồVănMinhcũngnóidứtkhoátkhôngđi.

LúcnàytôingồikếbênôngMinh.Ôngquaysangnóinhỏvớitôi:

“Chung,toanênđi.Toacóconđông”.Ôngnghĩđến5đứaconcủatôi.ThỉnhthoảngkhithânmậtôngMinhvẫnxưnghô“toa,moa”vớitôi.Tôitrảlời:

“Đạitướngkhôngđiphảikhông?Tôicũngkhôngđi”.Ônglặplạiđếnhailầnlờikhuyênđónhưngvẫnthấytôitỏrarấtdứtkhoátnênôngkhôngthuyếtphụcnữa.Khitừchốichuyệnrađi,lúcđótôichẳngphảisuynghĩgìnhiều.Ýnghĩrađichẳngbaogiờxuấthiệntrongđầutôi.Ởlại,vớitôi,làtấtyếu,làcáitiếptheolôgíchcủanhữngchọnlựavàtháiđộchínhtrịcủatôitrướcđó.Vợchồngtôichưabaogiờđemchuyện“đihayở”rabànvớinhau.QuỳnhNga,vợtôicũngkhônghềbănkhoănvềchuyệnnày.Trướcđómấyngày,khimộtngườiMỹ(dạyAnhvănchotôi)đếnnhàgặpvợtôi,đưaragiấyưutiênđibằngmáybaycủaMỹchocảgiađìnhtôi(gồmbảyngười)–tôikhôngcóởnhà-vợtôiđãtựquyếtđịnhtừchối.

...Saukhimọingườicómặtđềuquyếtđịnhkhôngđi,phònghọplạiimlặng.

BỗngcóngườivàobáocáocómộtkháchngườiPhápmuốngặptổngthốngDươngVănMinh.Tôicùngôngbướcra.ĐólàcựutướngPhápVanuxemđãtừngthấttrậnởcuộcchiếntranhĐôngDươngthờithựcdânPháp.GầnđâyôngtrởquaViệtNamđóngvaitròcốvấnquânsựchochínhphủThiệunhưkiểuchuyêngiachiếntranhdukíchngườiAnhSirRobertThompsonmangnhữngkinhnghiệmchốngcộngởMãLaisanglàmcốvấnchohaianhemNgôĐìnhDiệm–NgôĐìnhNhutrongnhữngnămđầucủachếđộđệnhấtcộnghòa!NhưngVanuxemkhôngđượcôngThiệutindùng.ÔngMinhbắttayVanuxemvàhỏilýdoôngtamuốngặpông.

VanuxemchobiếtôngmuốnhiếnkếchoôngMinhđểcứuvãntìnhhìnhtuyệtvọngcủachếđộSàiGòn.TheoVanuxem,nênlêntiếngkêugọisựcanthiệpcủamộtcườngquốc,vàchỉcầncómộtyêucầuchínhthứccủachínhquyềnmiềnNamlàcườngquốcnàysẽcanthiệpngay.ÔngMinhcườichuachát:“Tôicảmơnthiệnchícủaông,nhưngtrongđờitôi,tôiđãtừnglàmtaysaichoPháprồitaysaichoMỹ,đãquáđủrồi.Tôikhôngthểtiếptụclàmtaysai...”.Đứngxớrớmộtlúc,Vanuxembiếnlúcnàotôikhôngnhớ.

CũngđúnglúcnàycóđiệnthoạitừchùaẤnQuangcủasinhviênđấutranhNguyễnHữuThái.TôikhôngrõTháirờikhỏichỗẩnnáutạinhàtôitừmộtnămqua,vàolúcnào.LúcnàyTháiđangcómặttạichùaẤnQuang,anhchobiếtthượngtọaThíchTríQuangmuốnnóichuyệntrựctiếpvớiôngMinh.Cuộcnóichuyệnkéodàikhoảnghaiphút.SauđóthượngtọaTríQuangnóichuyệnvớigiáosưVũVănMẫu.TôiđượcbiếtnộidunghaicuộcđiệnđàmnàycủathượngtọaThíchTríQuangnhằmthuyếtphụctổngthốngDươngVănMinhđầuhàng.Nhưngtôilạiengại,nếuđầuhàngchínhthứcđơnphươngthìsẽrasao?VìnhiềuđơnvịquânđộiVNCHvẫncònđó,cókhảnăngsẽphảnứngđiêncuồng.

Khoảng10giờ,tổngthốngMinhlênôtôđiđếnDinhĐộcLập.CácthànhviênkháccủachínhphủvàmộtsốdânbiểunghịsĩcũnglênxemìnhđếnDinhĐộcLập.TôicùngngồixecủatổngthốngMinh.Lúcnàytoànbộcácmôtôcảnhsátdanhdự,gồmtámchiếccònđầyđủ,vẫnđitheobảovệxetổngthống.ĐoànxetổngthốngđingangquatòađạisứMỹtrênđạilộThốngNhất,ôngMinhnhìnthấytrướcmắtcảnhtòađạisứMỹđangbịdânchúngùavào“làmthịt”:từngđoànngườitừtrongsứquánhốihảđira,khuânvácnàolàmáyđánhchữ,tivi,ghế,tủ,bànv.v...Từtrênlầusứquán,nhữngtấmthảmcắtratừngmiếngdàikhoảng5-6métđượcnémxuốngsân...ThếlànơitượngtrưngchoquyềnlựcnướcMỹ,tưởngnhưbấtkhảxâmphạmgiờđâytantác...nhưmộtđốngráckhổnglồ!

ĐoànxecủatổngthốngMinhđitrênđạilộThốngNhấtvắngtanhngười-ngoạitrừđoạnđườngtrướcsứquánMỹ.PhầnđôngdânSàiGònđềurútvàonhà.SốngườitiếptụcnuôiýđịnhrađikéonhauxuốngbếnBạchĐằngvớihyvọnggặpđượcchuyếntàunàođóchưakịprờibến.MộtsốngườikhácdùngmọiphươngtiệnchạyvềhướngmiềnTâytìmđườngrabiển.

NgồitrongxebêncạnhôngMinhđiđếnDinhĐộcLập,chưabaogiờtôithấygầngũivàgắnbóvớiôngnhưlúcnày.Trongđờiôngtrảiquanhiềugiâyphútlịchsửnhưngcólẽnhữnggiâyphútnàylàtrọngđạinhất.Nhưngtôivẫnthấyôngđiềmtĩnhmộtcáchlạlùng.Ôngchẳngnóigìcả,nétmặtbìnhthản.Ôngvốnkhôngthíchdùngnhiềulờilẽrườmràvàhoamỹđểgiảithíchcácquyếtđịnhcủamình.

Tôilêntiếngđểphávỡsựimlặng:“NếucảchínhphủSàiGònsaunàybuộcphảiđi“antrí”,tôisẽyêucầuđượcquảnthúcchungvớiđạitướng.Đểchi,đạitướngbiếtkhông?”.Ôngquaynhìntôi:“Đểchi?”–“Đểđạitướngvàtôicóthểtiếptụcnóichuyệntennisvớinhau!”ÔngMinhvỗ

đùitôi,cười.TôicùngôngMinhđiđếnDinhĐộcLậpmàtronglòngchẳngcómộtđắnđonào.Thậtlạlùnglàmsao.Saunàykhinhớlạithờiđiểmđótôicốgắngnhớlạitrongđầumìnhlúcđónghĩgì.Nhưngkhônglàmsaonhớrabởithậtsựlúcđótôinhưngườibịcuốnhútvềmộthướngđãđịnhsẵntừmộthainămtrướcrồi.DinhĐộcLập,nơiđoànquângiảiphóngsẽđến,vàolúcnày,đúnglàđiểmhẹncủaLịchsử.ÔngDươngVănMinhđiđếnđómàkhônghềbịaibắtbuộc.Trưahômqua,29-4-1975,ngườicuốicùngtừnglãnhđạomiềnNam,tướngNguyễnCaoKỳ,cũngđãthoátthântrênchiếcHuey,trựcthăngcủaông.Khimáybaysắprờikhỏimặtđất,tướngNgôQuangTrưởngxuấthiệnvàcũngđượctướngKỳ...mờinhảylên.TrựcthăngcủahọbayrahướngbiểnvàliênlạcđượcvớitàusânbayMidway.

...ChiếcxecủatổngthốngMinhvàđoànmôtôbảovệđếnDinhĐộcLậpkhoảng9giờ30sáng.Ởcửachínhvẫncònlínhgác.ÔngNguyễnVănHảo,phóthủtướngcủanộicácNguyễnBáCẩn,nộicáccuốicùngcủachínhphủThiệu,cómặtởphònghọpchính.TheochươngtrìnhđãđịnhtrướcthìphóthủtướngHảosẽđạidiệnchonộicáccũthựchiệncuộcbàngiaochonộicácmớicủaôngDươngVănMinh.Nhưngcuộcbàngiaogiữahainộicáccũvàmớiđãkhôngxảyra.

CácthànhviênchínhcủachínhphủDươngVănMinhtậphợptrongphònglàmviệctrướcđâycủaNguyễnVănThiệu.Tronglúcchờquângiảiphóngđến,tôichợtnhớbinhlínhbảovệDinhĐộcLậpchưanhậnđượclệnhkhôngnổsúng.TôiđềnghịôngMinhnênralệnhtấtcảcácbinhlínhbảovệdinhphảinộpvũkhí,bởichỉcầnmộtngườilínhnàođóđiêncuồngbópcòthìhậuquảkhôngthểnàolườngđược.TổngthốngMinhgiaochothiếutáHoaHảiĐườngthựchiệnlệnhcủaông.LúcnàytôikhôngthấyđạitáĐẩucómặtởdinh.ĐạitướngMinhcóhaituỳviênquânsựlàđạitáĐẩuvàthiếutáĐường.ĐạitáĐẩuvừađượcthăngcấpcáchđâykhônglâuvàlàcấpcaonhấttrongvănphòngcủađạitướngMinh.CònthiếutáĐườnglàconcủaôngHoaVănMùi,đãtừnglàgiámđốccảnhsátthờiDiệmrồitổnglývănphòngmộtbộ(nhânvậtthứbatrongbộđứngsaubộtrưởngvàthứtrưởng),nhưnglạiđượcnhiềungườibiếttiếngkhiônglàcầuthủđộituyểnbóngđámiềnNamthậpniên40.ÔngMùicùngthờivớinhữngdanhthủnhưTốt,Guichard,Paccini,Bửu(tứcTrươngTấnBửu,giámđốcSởThểdụcThểthaoTP.HCMđầutiênsaugiảiphóng).ThànhtíchcủaôngMùilàtừngvôhiệuhoá“cầuvương”LýHuệĐườngcủaHồngKôngmặcdùvềthểhìnhônghơithấpngười.

Luậtsư,nghịsĩNguyễnVănHuyềnđượcôngMinhchọnlàmphótổngthống,lúcđầucómặttạiDinhĐộcLậpnhưngsauđólạivềnhàriêng.Luậtsư,nghịsĩVũVănMẫu,thủtướngchínhphủ

vẫncómặttạidinhvàothờiđiểmnày.

Thờigianchờđợicăngthẳngtôichợtnghĩ:cũngnêncómặtnhàbáovàolúcquângiảiphóngvàoDinhĐộcLập.LúcnàytôinhớđếnnhàbáonữV.T.T.MailàmchohãngthôngtấnAFP.Vớitôi,Maikhôngchỉlàmộtnhàbáomàcònlàmộtmốithâmtình.TôirấtmongsựhiệndiệncủaMaivàolúcnày.TôigọiđiệnchoMai.VàMaiđếnngayvớitrưởngvănphòngAFPtạiSàiGònJeanLouisArnaud.LúcnàoArnaudcũngănmặctrịnhtrọng.Mộtbộcompletmàutrắngkhói,trêncổthắtmộtchiếcnơvàtrêntaycósẵnmộtcuốnsổnhỏ.

Khoảng11giờ30sáng,chiếctăngđầutiênloạiT-54củaquângiảiphóngxuấthiệnởtừđầukiađạilộThốngNhất,phíaThảocầmviên.TổngthốngMinhvàcácthànhviênchínhphủcùngmộtsốdânbiểunghịsĩ,rađứngtạitiềnđìnhcủaDinhĐộcLậpđểchuẩnbịcuộcđóntiếp.Chiếctăngtolớntiếngần,đếnkhoảngngangnhàthờĐứcBàthìđộtngộtnổliềnhaiphátnhưngkhôngnhắmvàoDinhĐộcLập.Nhưngtiếngnổcủahaiphátđạibácđãgâyhoảnghốtchotấtcảnhữngngườiđangđứngchờởtiềnđình.ThếlàtấtcảluivàophònglàmviệccủaôngThiệuvà..lolắngchờ.

SaunàycáctàiliệuviếtrằngchiếctăngđiđầuđãủisậpcửasắtởcánhcổngcònđóngcủaDinhĐộcLập.Vậylàlínhgácởdinhkhôngchấphànhlệnhchăng?VìtôinhớrấtrõôngMinhđãralệnhcholínhgácởdinhmởsẵncổngchínhtrướcrồi.Chỉítphútsau,tiếngchânngườivangdộitrongsảnh,cócảtiếngkhuavũkhívàtiếngđạn

lênnòng.Rồitiếnghôtotừphíađạisảnh:“Mọingườiđirakhỏiphòngngay!”Saunàycónhiềunhàbáonướcngoàitrởlạisựkiện30-4nàyhỏitôilúcđócólosợkhông?–Tôikhôngchốicãimìnhcólosợ.Mộtphầnvìtôichưatừngđốidiệnvớiquângiảiphóng.Nhữngsuynghĩriêngvàniềmtintronglòngcủamìnhvềhọ,chưaquathựctế,khôngđủđểtrấnantôihoàntoànvàogiâyphútnày.Mặtkháchoàntoànkhôngthểđoántrướcchuyệngìsẽxảyranếucóhỗnloạn.

...NgườibướcrakhỏiphòngtrướctiênlàtổngthốngDươngVănMinh.ĐisátbênôngMinhlàthiếutáHoaHảiĐường.TiếptheolàthủtướngVũVănMẫu.ÔngMinhvàôngMẫuđềurấtbìnhtĩnh,sựbìnhtĩnhcủahaiôngcũngtruyềnsangtôi.TôitraocáicặpdaxáchtaycủatôichodânbiểuThạchPhenrồimạnhdạnbướctheo.Chúngtôivừabướcrahànhlangđểđiđếnđạisảnhthìởđầukiathấycónhiềubộđộicầmsúngvàhôto:“Mọingườigiơtaylên!”.ÔngMinh,ôngMẫuvàtôicùngmọingườiđiphíasauđềunhấtloạtgiơtay.Rađếnđạisảnh,tôithấycónhiềungườimặcthườngphụccũngcómặtlẫnvớibộđội.Tôinhậnramộtsốgươngmặtquenthuộc,

đãtừnghoạtđộngbáochíhoặctrongcácphongtràođấutranhhọcsinhsinhviên.TôinhớhìnhnhưcócácanhNguyễnVạnHồng(tứcCungVăn),TriệuBình,NguyễnHữuThái,HuỳnhBáThành,HuỳnhVănTòngv.v...Aiđó,tôikhôngnhớrõ,chạyđếnômtôinânglênkhỏimặtđấtvànóitotrongsựmừngrỡtộtcùng:“Mìnhthắngrồi!”,tronglúchaitaytôivẫngiơcaotrongtưthếcủangườiđầuhàng.Nướcmắttôitràora,tôikhócvìquásungsướngthấycuộcchiếntranhkéodàitriềnmiêntrênquêhươngmìnhđãkếtthúc.TínhcảthờiPhápđôhộlà117năm!Nhưngtrongnướcmắtấycócảnhữnggiọtxótxa:MìnhtừngchốngMỹ,chốngThiệuđểkhikếtthúc,mìnhlạithayMỹthayThiệuđầuhàng!Dùrằngtôicũngđãsẵnsàngtinhthầnđểchấpnhậntìnhthếnày,nhưngkhinódiễnra,lòngvẫnkhôngthểkhôngnhóiđau!

Mộtngườibộđội(tôikhôngrõquânhàm)nóivớitổngthốngMinh:“Anhchỉchotôiđườngđilênđểhạcờngụyquyền”.ÔngMinhquaysangtôiđangđứngbêncạnh:“Chung,toahướngdẫnchongườinàylênsânthượng”.Saunàytôibiếtđólàngườichỉhuychiếctăngkýhiệu843tênlàBùiQuangThậnlúcđómanghàmđạiúy.Nóivềsựkiện30-4tạiDinhĐộcLập,cómộthaibàiviếtkểtênmộtaiđóđãđưabộđộilênhạcờ.TôikhôngbiếtởDinhĐộcLậpcòncómộtnơinàokháctreocờhaykhôngngoàicộtcờtrênsânthượng.Năm1990,khikỷniệm15nămgiảiphóngmiềnNam,mộthãngtruyềnhìnhNhậtcómờitôivàtrungtácùngtáihiệnlạinhữnggiâyphúttôiđưađạiuýThậnlênsânthượngDinhĐộcLậpđểhạcờcủachếđộSàiGòn.

TrướcốngkínhcủatruyềnhìnhNhật,chúngtôicùngtáihiệnlạinhữngdiễntiếntạiDinhĐộcLập15nămvềtrước:

...SaukhinhậnchỉthịcủaôngMinh,tôiđưangườibộđộitrẻtuổiđếnthangmáyđểlênsânthượng.Đếntrướcthangmáy,tôibấmnútchocửamở.Khicửamởrồingườibộđộitrẻvẫnchưachịubướcvào.Tôiđoántrongđờianhchưabaogiờđặtchânvàomộtthangmáy.Tôinóivớingườibộđộitrẻ:“Anhvàođi.Khôngcógìlo.Tôicùngvàovớianh”.Nóixong,tôivàotrước.Sauítgiâydodự,anhbướcvào,trêntaylàkhẩusúngvàlácờGiảiphóng.Tôikhôngthểtưởngtượngđượccómộtngàynhưhômnay:đithangmáychungvớimộtngườibộđội.Tôibấmnútlêntầngcuốicùng.TrướcđâytôicóvàoDinhĐộcLậpnhiềulầnnhưngchưabaogiờlênđếnsânthượng.Bướcrakhỏithangmáy,tôinhìnthấyngaykhuvườnhoacủabàNguyễnVănThiệumàcólầnbàđãthanphiềntướngKỳ,lúccònlàmphótổngthống,đãlàmhưhạinódomỗingàytướngKỳđilàmđềuđáptrựcthăngriêngxuốngđây.Thờiđiểmđó,vănphòngcủatổngthốngThiệuvàphótổngthốngKỳcònđặtchungtrongDinhĐộcLập.Cáchthangmáykhôngxa,ởphíatrướcsânthượng,sátbênngoàilàchỗcắmcờ.Ngườibộđộiđithẳngrađóhạ

lácờvàngbasọcđỏxuống.Tôikhôngbướcratheo.Tôiđứngphíatrongmộtlúc,rồiquaytrởlạithangmáyđixuốngtrướcmộtmình.

Trongmộtbàibáokỷniệmngày30-4-1975củamộttácgiảđãđăngvàodịptháng4-2003,cóghilạilờikểcủaôngThậnkhigặpôngMinh:ÔngyêucầuôngMinhchỉđườnglênhạcờngụyquyềnthìôngMinhliềnnóivớingườiđứngkếbênthựchiệnlờiyêucầunày.NgườiđứngkếbênôngMinhchínhlàtôi.

Xemlạicácbứcảnhghilạigiâyphútlịchsửnày,tôithấyngoàilácờđượcđạiuýBùiQuangThậntreocaotrênnócDinhĐộcLập-cộtcờchínhthứccủaDinh–cònthấyxuấthiệnhaihaybachiếnsĩbộđộiđứngphấtcờtạibaolơn(balcon)ởtầngmột.CólẽchínhvìthếmàcósựngộnhậnđạiuýThậnkhôngphảilàngườiduynhấttreocờtrênnócDinhĐộcLậpvàcũngcólýkhicóngườikháccũngnhậnlàmìnhđãhướngdẫnbộđộilêntreocờ.

...KhitừsânthượngtôitrởxuốngđạisảnhthìmọingườiđãvàotrongphònghọpcócáibàntohìnhôvannằmbêncánhphảiDinhĐộcLập.TôinghemộtngườibộđộicấpchỉhuynóivớiôngMinh:“Anhhãyviếtngaymộtbảntuyênbốđầuhàng”.ÔngMinhtrảlờirằngsángnàyôngđãcómộttuyênbốtraoquyềnrồi.Viênchỉhuynói:“Anhchẳngcógìđểtrao.Anhchỉcóthểtuyênbốđầuhàng!”.Lúcnàytrongnhữngngườichứngkiếncuộcđốithoại,cómộtngườimặcthườngphụcđứngbêncạnhkỹsưTôVănCang-mộttríthứcSàiGòncóquanhệvớiMặtTrận.Ngườimặcthườngphụctựgiớithiệumìnhlàngườihoạtđộngcáchmạngnộithànhvànóivớiviênchỉhuybộđội:“ÔngMinhlàngườihoạtđộngchohòagiảihòahợpdântộc.Anhnênđốixửnhẹnhàngvớiông”.ÔngMinhvẫnđứngyênlặng.ViênchỉhuyđềnghịôngMinhđiđếnđàiphátthanhđểthảovàđọcbảntuyênbốđầuhàng.ViênchỉhuyyêucầunhữngthànhviênchínhthứccủachínhphủđangcómặtgồmtổngthốngMinh,thủtướngMẫuvàtổngtrưởngthôngtinlàtôicùngđếnđàiphátthanh.TôichuẩnbịbướcrakhỏiphòngthìnghetiếnganhThạchPhengọitôilại.AnhThạchPhentrảchotôicáicặpdatôiđãnhờanhcầmgiùmlúcnãy.AnhPhentưởngtôiquên.Thậtsựtôivẫnnhớnhưngtôithấychẳngcầnthiếtphảilấylại.TrongcặplàtoànbộsốtiềntôiđãlãnhmộtngàytrướcđóởHạnghịviệntrướckhitoànhàlậpphápnàyđóngcửa.Trongnhữngngàycuốicùng,chủtịchHạnghịviệnđãkýrútragầnhếtsốtiềnthuộcngânsáchcủaHạnghịviệnvàứngtrướctiềnphụcấpvàđủcácthứtiềnkhácthànhmộtcụcphátchotấtcảcácdânbiểu.Tôinhớsốtiềnđóhìnhnhưtươngđươngcả7-8chụctriệutiềnbâygiờ.Phụcấphàngthángcủamộtdânbiểunghịsĩlúcđólàrấtcaotrongxãhội.TôiđịnhbỏluôncáicặpvìnghĩtiềncủachếđộSàiGònsẽkhôngcònxàinữa.Tôimiễncưỡng

lấylạicáicặptrêntaydânbiểuThạchPhen.

TrướckhirờiDinhĐộcLập,ôngDươngVănMinhnóivớivịchỉhuybộđội:“Vợtôivẫnđangởđây.Xincácanhbảođảmanninhgiùm”.Viênchỉhuyđáp“Anhhãyantâm”.

ÔngMinhvàôngMẫuđượcđưađếnĐàiphátthanhSàiGòntrênchiếcxeJeepcủabộđội.CòntôiđitheotrênmộtchiếcxeJeepkháccủacácnhàbáoĐức.KhitôiđếnđàiphátthanhthìhaiôngMinhvàôngMẫuđãvàobêntrong.TôivừabướcvàosânthìanhNguyễnHữuTháivàmộthaithanhniênkhácđứngởcổngnóivớitôi“Anhvềđi,khinàocóbộphậnchínhtrịvàosẽliênlạclại”.Lúcnàythậtkhóbiếtailàai,aicóđủthẩmquyềnquyếtđịnhchuyệnnàychuyệnnọ.

Nghethếtôilạiđitrởra.Saunàyđượcbiết,khihaiôngMinhvàôngMẫuvàobêntrongđàiphátthanhthìkhôngcònnhânviênkỹthuậtnàoởđóđểlàmcôngviệcthubăng.SinhviênNguyễnHữuTháiphảimấthaitiếngmớitìmranhânviênkỹthuật.BảntuyênbốđầuhàngdochínhtrịviênBùiVănTùngthảo.ÔngMinhđọcvàđàiphátvàolúc13giờ30.SauđóhaiôngMinhvàôngMẫuđượcđưatrởlạiDinhĐộcLập.Vàolúc17giờ30,luậtsưNguyễnVănHuyền,phótổngthốngSàiGòntrởvàoDinhĐộcLậptrìnhdiện.ÔngHuyềnđãrờiDinhĐộcLậpnửagiờtrướckhiquânđộigiảiphóngvàoDinh.

ĐàiphátthanhSàiGònnằmởgócđườngNguyễnBỉnhKhiêm–PhanĐìnhPhùng(naylàđườngNguyễnĐìnhChiểu).CổngchínhlúcđómởrađườngNguyễnBỉnhKhiêm.Rakhỏiđài,tôirẽquađườngPhanĐìnhPhùng,đibộngượcvềhướngtrungtâmthànhphốvìtôikhôngcònxeriêng,taxicũngkhôngcó.Dáodáctìm“Hondaôm”cũngkhôngra.Mộttaycầmáovétvàmộttayxáchcáicặpdađầy“giấylộn”(trongđầutôivẫnnghĩthế)chẳngbiếtvứtđiđâu.Trongđầutôirấtlộnxộn:mừngvuilẫnbuồntủi.Cáihìnhảnhđượcanhemômlấyvàhôlên“Mìnhthắngrồi”nhưngtrongtưthếhaitaygiơcaođầuhàngvẫnquaytớiquayluitrongđầu.Đimộtlúckhálâutôingửngđầulên.Thậtbấtngờ.Ngaytrướcmặttôibênkiađường(ngãtưCôngLý–PhanĐìnhPhùng)là...trụsởBộthôngtin,nơimớihômquatôicòntriệutậphọpcácviênchứcchỉhuycủabộvớitưcáchbộtrưởng.Tôidừngbướclại.Nhớlạichiếccàvạtvẫncònthắttrêncổ,tôiliềntuộtnóra.Chântôitựđộngquayngượclại.Đúnglúcđómaymắncómộtanhchạyxeômhấthàmhỏitôicóđikhông,tôigậtđầu.

XeHondađưatôivềhướngquận10nhưngtớicuốiđườngHiềnVương(bâygiờlàVõThịSáu)thìnghenhữngtiếngnổdữdội.TôithấyxaxamộtchiếcxetăngT54.Ngườichạytánloạn.Tôi

đoánphíaquận10cònhỗnloạn.TôibènquyếtđịnhtạmquađêmnaytạinhàcủatrungtáNguyễnĐứcHồnglàchánhvănphòngcủatôiởkhuTânĐịnh.Đếnđây,tôiđiệnthoạivềnhàchovợtôi.Lúcnàytôikhôngcònkềmđượcnướcmắt.Nhưthểbịngănlạitừsáng,nướcmắtbâygiờthahồtuônra.Vợtôichiasẻsựxúcđộngcủachồngnhưngdĩnhiênvợtôichưahiểuhếtnhữnggìxảyravớitôitrongngày30-4này,từsángđếngiờ.Tôiđãtrảiquanhữnggiâyphútkỳdiệuvàkỳlạnhấtđờimình.VợtôichohaycảnhàđềubìnhyênvàchobiếtgiađìnhanhDươngVănBatừnơi“tịnạnchínhtrị”củaanhởtrongDinhHoaLanđã“ditản”ranhàtôi.

Đêm30-4-1975tôiquámỏimệtnằmxuốngngủnhưchết.Sánghômsautôithứcdậysựcnhớbiếncốlịchsửđãxảyra,mộtcảmgiácthậtlạlùnglantoảtrongngườitôi.Tôinằmyênmộtlúclâulắngnghecáicảmgiácấy.Khônghiểusao,nólàmtôinhớlạicáibuổisángtôimớicóđứaconđầutiên.Thứcdậyvàthấymìnhkhôngcònnhưtrước.Mộtthayđổilớnđãđếnvớiđờimình.Sángngày1-5-1975tôicũngcómộtcảmgiácnhưthế!

Thayđồxong,chưaănsáng,tôigọivềnhà.TôiđượcbiếtvợconđãsangnhàchamẹtôibênđườngBàHạt.TrungtáHồnglấyxeHondađưatôiđếnnhàchamẹ.Gặplạivợcontôicứngỡmìnhtrởvềtừmộtchuyếnđithậtxa.Cảđạigiađìnhtôi,từchamẹ,bảyđứaem–sáugáivàmộttrai–haiemrểvàgiađìnhriêngcủatôi-vợvànămcon-đềucómặtđôngđủ.Gặplạinhữngngườithânyêukhôngthiếumộtngười,đềubìnhyên,tôivôcùngxúcđộng.Chatôilặngimnhìntôi.Tôiđọcthấytrongmắtôngcâuhỏi‘‘Vậyconcóbìnhyênhaykhông?’‘.Cuộcđờicôngchứccủachatôisẽhếtsứcbìnhthảnnếu...khôngcótôi.Ôngbịmấtchức,vềhưusớm,vìtừchốivớichínhquyềnThiệukhônggâyáplựcvớiconmìnhngưngcáchoạtđộngchốngchínhphủThiệu.Giờđâylạiâulokhôngbiếtsựthayđổichínhtrịcóảnhhưởnggìđếncontraimìnhhaykhông?Buổiăntrưahômđócũnglàlúctôikểlạichocảnhànghecácdiễntiếnxảyratrongbuổisángngày30-4đếnkhivềnhàôngNguyễnĐứcHồng.Tôinhìnthấymẹtôikhóc.Bàkhônghiểunhiềuvềchínhtrịnhưngbàcótráitimyêuquêhương.Bàluônủnghộcáchoạtđộngcủacontraimìnhdùcáchoạtđộngđócóảnhhưởngxấuđếnsựnghiệpcủachồng.Bằngsựnhạycảmcủangườimẹ,bàhiểuđượccontraimìnhđãtrảiquasựkiệntrọngđạinàycủađấtnướcnhưthếnào...

Xongcơmtrưavàophòngnghỉ,vợtôiâulonóivớitôi:“Giađìnhmìnhchẳngcònđồngnào.Cònlạichútít,mấyngàychótđãtiêuxàihết…”Thựctếlàtrongnhàtôikhôngcólúcnàodưdả.Làmbáothìsốngbằnglươngvànhuậnbút.Báobịđóngcửathìgặpkhókhănngay.Làmdânbiểu3nhiệmkỳsuốtmườinămthìsốngbằngphụcấpcủaquốchội,thoảimáihơnnhưng

cũngkhôngthậtdưdả.Vợtôithườngthanphiềnkhôngchobàbuônbánlàmăn,cứsợbịmangtiếng(mãiđếnkhichúngtôichiataynhaubàmớibắtđầukinhdoanh).

Tôisựcnhớlạicáicặpda.Tôihỏivợtôi“Emthấyngoàichợtiềncũcònxàikhông?”.Vợtôichobiếtvẫnxài.Tôiđitìmcáicặpmàđãmấylầntôiđịnhvứtnó.Thếlà“đốnggiấylộn”(tôitưởnglànhưthế)đã“nuôi”đượcgiađìnhtôimấythángđầusaungày30-4!

Từ30-4-1975chođến2-5-1975,cácôngDươngVănMinh,NguyễnVănHuyền,VũVănMẫuvàmộtsốdânbiểu,nghịsĩvẫncònởtrongDinhĐộcLập.DựkiếnsaukhiđạidiệnỦybanQuânquảngặphọ,tấtcảsẽđượctựdoravề.TronghaingàyôngbàMinhcònởlạitrongDinhĐộcLập,vợtôiđãmangcácbữaănsángtrưavàchiềuvàoDinhchohaiôngbà.Ngày2-5-1975,chủtịchỦybanQuânquảnTrầnVănTràđãnói:“NgườiViệtNamchúngtakhôngcóaithắnghaybại,ngườichiếnthắnglàtoànthểdântộcViệtNamvàkẻbạilàđếquốcMỹ”.

Chiều2-5-1975,nhàbáoPhápJeanLouisArnaudđiệnthoạihẹntôiđểthựchiệnbàiphỏngvấnđầutiênsaungày30-4choAFP.ÔngArnaudkhôngkhỏingạcnhiênkhinghenhữnglờiphátbiểuđầyphấnkhởivàxúcđộngcủatôivềchiếnthắng30-4.Bởichínhôngđãchứngkiếncảnhtôiđưahaitaylênđầuhàng.Ôngkhônghiểuđượcngườigiơtayđầuhànglạichiasẻniềmvuivớingườichiếnthắng?Tôinói:“TrướchếtđộiquânchiếnthắnglàngườiViệtNam,đồngbàotôi.HọđãchiếnthắngthựcdânPháprồiđếquốcMỹ,manglạiđộclậpvàthốngnhấtchoxứsở.HọđãlàmđượcđiềumànhiềungườiViệtNamnhưtôikhônglàmđược...”.Lúcnày,dùtôihoàntoànkhôngđoánđượcchuyệngìsẽđếntrongnhữngngàysắptớinhưngcóhaiđiềumàtôibiếtchắcnướcViệtNamđangcóđượclàquálớn,vượtlênmọitínhtoáncánhânvàquyềnlợiriêngtư:đólàhoàbìnhvàthốngnhất.

Saungày30-4-1975

Tôicóýđịnhviếtlạiphầnđời,sautháng4-1975này,thànhmộttậphồikýriêng.Nhưngtôihoàinghimìnhsẽkhôngcònthờigianđủđểlàmviệcđó.Tôivừathoátquacơnbệnhhiểmnghèo,khôngbiếtthờigian“tạmứng”tiếpchotôisẽđượcbaolâu.PhầnmộtcủatậpHồikýtôimấtmộtnămrưỡiđểviết.Tôiđãbắtđầungaykhivừaphụchồisứckhoẻ(từcuốitháng12-2002).Khiviếtđếnnhữngdòngnày–ngày01-3-2004–tôiđượctinngườibạnthânvàđồnghànhvớitôitrước1975trongthờigianchốngMỹ-Thiệu,cựudânbiểuNguyễnHữu

Chung(ChungNguyễn),đãmấtngày26-2-2004.Khitôilâmbệnhhồicuốitháng6-2002,từCanada,ChungNguyễnđiệnthoạivềthămtôi.Anhtếnhịkhôngđềcậpđếnbệnhtìnhcủatôivìcólẽanhđãnghethôngtinbanđầulàtôikhóthoátqua...(chẩnđoánđầutiêncóbácsĩnóitôikhôngsốnghơn...mộttháng!).ĐiềukhôngthểngờlàchỉsauđóítthángthìtôinhậnđượctinChungNguyễnbịungthưphổi.Vàtôichưakịp“đi”thìChungNguyễnđã“đi”trước!

Dođótôixintómgọnlạicuộcđờisaunăm1975củamìnhtrongchươngsaucùngnày.Nếuthờigiancònchophép,tôisẽtrởlạithựchiệnđầyđủvàtrọnvẹntậphai.Thậntrọnglúcnàylàcầnthiết.

...Cuộcđờihoạtđộngcủatôitrướcnăm1975,chỉcókhoảng13năm(bắtđầuvàonghềbáonăm1962).Cuộcđờisaunăm1975,chođếnhômnay,đãgần30năm,chủyếuviếtbáovàlàmbáo.

...Nóicáchnàođó,tôicóhaicuộcđời.Trướcvàsaunăm1975.Dĩnhiênhaicuộcđờinàykhôngtáchbạchvớinhau,vẫnhoàquyệnvớinhau,nhưngởhaichếđộchínhtrị,haimôitrườngsốnghoàntoànkhácnhau.Trướcđâytôikhôngtưởngtượngnổiđờimìnhlạicócơhộiđượcsốngvàcốnghiếnchođấtnướcquahaithờikỳlịchsử,dướihaichếđộđốinghịchnhau.

Ngaysautháng4-1975,thậtlàmãnnguyệnkhiđượcthamgiaHộinghịHiệpthươngThốngnhấtTổquốctrongthànhphầnđoànđạibiểumiềnNam.Vớiriêngtôi,sựkiệnđócómộtýnghĩalớnvớiđờimình:saubaonhiêunămđấutranhchođộclậpvàmơướcsựhợpnhấtcủahaimiềnNam-BắcthìgiờđâytôilàngườiđượcđưataylênbiểuquyếtsựthốngnhấtcủaTổquốc.Còngìvinhhạnhvàhạnhphúchơn!Dùchotronggiâyphútấy,tôikhôngthểquêncũngtạinơiđâytrướcđókhônglâutôicũngđãđưataylênnhưngđể...đầuhàng!

TôibiếtcómộtngườicũngcoiviệcmìnhthamdựHộinghịHiệpthươngThốngnhấtTổquốcnhưmộtsựkiệnkhôngthểquêncủađờimình:bàluậtsưNgôBáThành.TrongphầntiểusửcủabàđượcđọclêntạibuổilễtưởngniệmbàdoỦybanMặtTrậnTổQuốcTP.HCMvàHộiLiênHiệpPhụNữtổchứctạiBảotàngPhụnữTP.HCMngày15-3-2004(sau42ngàymấtcủabà),tôicónghenhắclạichitiếtbàlàthànhviênpháiđoànmiềnNamtạiHộinghịHiệpthươngThốngnhấtTổquốc.ĐốivớinhữngngườitríthứcSàiGònđếncuốiconđườngđấutranhcủamìnhnhưchúngtôi,cómặttrongmộthộinghịnhưthếlàmộtsựthoảmãntinhthầncựckỳlớn.

...Suốt30nămcủacuộcđờithứhai,tôichỉviếtbáovàlàmbáo,đólàcáinghềtôiyêuvàsaymê–cáinghềduynhấttôichọnlựachođờimình.Chonên30nămqua,tôivôcùngthỏanguyệnđượcsốngtrọnvẹnvớinghềnày,bấtchấpnhữnglaođaovànhữnghoàncảnhkhôngphảilúcnàocũngsuônsẻ.Tôikhôngbaogiờthanphiềnvềnhữngkhókhănmàtôiphảiđốiđầu,bởilàmsaotinđượcrằngmộtcựubộtrưởngthôngtincủa“ngụyquyềnSàiGòn”lạiđượctựdoviếtbáotrongchếđộcộngsản?HơnthếnữatôicònraHàNộilàmtổngthưkýtòasoạnbáoLaoĐộng,tờbáocủagiaicấpcôngnhânvàmộttrongnhữngtờbáolâuđờinhấtcủaCáchmạngViệtNam.NhạcsĩVănCaolàmộttrongnhữngngườiđầutiênlàmcôngviệctrìnhbàychotờbáonày.NgàytôilênmáybayraHàNộiđểđảmnhậncôngviệctạibáoLaoĐộng(năm1994),tôigặpôngĐỗPhượng,lúcđólàtổnggiámđốcThôngTấnXãViệtNam,tạisânbayNộiBài.BiếtđượcmụcđíchchuyếnraHàNộicủatôi,ôngĐỗPhượngcười,rồitrêutôi:“Saoanhđitậpkếttrễthế!”.

KhiraHàNộilàmtổngthưkýtòasoạnchobáoLaoĐộng,thậtsựtôiđãcóýđịnhdờigiađìnhraởhẳntạiHàNội,vợtôicũngtánthành.NgườivợsaucủatôilúcnàylàTrầnHồQuangNgọcCúc(têngọithânmậtlàCúcPhượng).NhưngdotrụctrặctrongcôngtáctạibáomàýđịnhsốnghẳnởHàNộicủachúngtôibấtthành.

TôiyêuHàNộingaytừđầuchạmmặt.Cuốinăm1975,tôiđượcbáoTinSángcửrathủđôlầnđầutheodõiphiênhọpcủaQuốchộitriệutậpsaukhiđấtnướcthốngnhất.TôicònnhớlòngmìnhxúcđộngthếnàokhitừsânbayGiaLâmvềHàNộiđingangquacầuLongBiên,giápmặtvớimộtkhốisắtkhổnglồđensìvàcũkỹ,trênđóđôngnghịtngườiđixeđạpvàhầunhưmọingườichỉmặcmộtmàunâusònghaymàuxanhbộđộiđãbạc...Đồngbàoruộtthịtcủatôilàđây!ChiếccầuLongBiênđứngvữngtrướchàngtrămcuộcdộibomcủaphicơMỹ,làđây!HàNộicórấtnhiềunơi,nhiềuđiềutiêubiểuchocuộcchiếnđấuácliệtvàanhhùngcủamình,nhưngkhônghiểutạisaovớitôi,hìnhảnhấntượngnhấtvẫnlàchiếccầuLongBiênmàkhicònnhỏtôiđãđượcbiếtquacáitênTây:PaulDoumer.

KhivàođếnHàNội,tôiyêungaycáithànhphốđãcósẵntrongkýứccủatôiquacáctácphẩmcủaKháiHưng,NhấtLinh.Sựtưởngtượnglãngmạncủatuổithơkhiđọcsách,kỳdiệuthay,lạikhớpvớicảnhvậtHàNộibàyratrướcmắt.VớitôiHàNộidườngnhưđãđứngyênnhưthếquabaothậpniên“chờđợi”tôi.NgaylúcđótôiđãnhậnravẻđẹpthầmkínvàquyếnrũcủaHàNộisauchuyếnđiđótôinóivớibạnbèởSàiGònrằngHàNộilàmộtthủđôrấtđẹpcủađấtnước.

Vàtôikhôngthểtưởngtượngởđótôicòncócơhộigặplạilầnlượttấtcảnhữngnhânvậthuyềnthoạimàtôicứngỡrằngđãthuộcvềlịchsửvănhọcxaxôi,chỉtồntạitrongsáchvởnhưVănCao,NguyễnTuân,XuânDiệu,HuyCậnv.v...

Cáinghèo,cáicựckhổcủaHàNộimàtôichạmmặtlầnđầukhônghềgâysựthấtvọngchotôi,màtráilạilàsựcảmphục.TôicònnhớđếnthămmộtnữnghệsĩtrongđoànCamúanhạcmiềnNamvừatrởraHàNội,nhàởgầnhồThuyềnQuang,tôinhìnthấycáigiườngcủacôđặtsátmộtcửasổkhôngcócánhcửa,chỉcómộtmànsáorũxuốngkhôngngănđượchơilạnhtừbênngoàivào.Cănnhànhỏnhưngphảichiasẻchungvớihai,bagiađình.Đểgiànhlạiđộclậpchođấtnước,mỗimiềnđãchấpnhậnsựhysinhkhácnhaunhưngđềulànhữnghysinhvôbờbến.CóthấycuộcsốngkhókhăncủaHàNộithờiđómớicàngnhậnragiátrịnhữnggìchúngtađạtđượcngàyhômnay.

SaunàykhiraHàNộinhiềulầntôithườngghélạithămôngNguyễnTuânvàôngVănCao.KhicódịpvàoTP.HCM,haiôngcũngthườngđếndùngcơmtạinhàtôi.Haingườicócáchsốnghoàntoànkhácnhau.CănphòngcủaôngTuânấmcúngvàsắpxếpnhưmộtappartementcủamộtngườisốngđộcthân...ởParis.Cănphòngvừalànơiănngủlàmviệcvàtiếpkhách.LúcnàoôngcũngcórượuTâyloạingon.Mùađôngcómộtlòsưởicánhântựtạođặtkếbêngiường.Ôngnóichuyệnduyêndáng,dídỏmvàkhôngnétránhnhữngnhậnxétđầyhìnhtượngdànhchocácđồngnghiệphoặccácnhânvậtnổitiếngkháccùngthời.CănnhàcủaôngVănCaocóvịtríthoángđẹphơn.Baogiờôngtiếpkháchcũngcóvợông,bàBăng.TạiphòngkháchcótreobứcchândungrấtđẹpcủabàBăngthờitrẻdoôngVănCaovẽ.BấtcứlãnhvựcnàomàVănCaođặttayvàocũngđềuđạtđỉnhcaotừâmnhạc,thơchođếnhọa.Thườngôngngồiimlặngnhưphotượng.Tôicócảmtưởng:cólẽngườigầnnhưduynhấtgâychoôngsựhứngthúđểtraođổilàTrịnhCôngSơn.CùngvớiTrịnhCôngSơnbêncạnh,ôngđãđồngýxuấthiệnmộtlầntạiNhàVănhoáThanhNiêntrongbuổigiaolưuvớithanhniênTP.HCM.

...Trởlạicuộcsốngcủariêngtôivàgiađìnhtôisautháng4-1975phảinóilàmaymắnhơnnhiềungườinhưngkhôngphảiđềuthuậnlợidễdàng.Thậmchícòncónhữngbikịch.

...Tôikhôngthểquênđượclúcnhàcủachamẹtôibịbộđộiởphường“đóngchốt”vàđượclệnhgiaochochínhquyềnphườngvìbịquivàodiệntưsảnchỉvìmẹtôicómộttiệmtạphóaởchungcưNguyễnVănThoại.Cònchatôibịbắtvềphườngởmộtđêmvìchínhquyềnphường

tưởnglầmchatôilàmộtsĩquanngụycaocấpdocóthôngtinchatôitừnglàphóđôtrưởngSàiGòn(thậtraphảilàphóđôtrưởngnộianmớimanglontrungtáhoặcđạitá;chatôilàphóđôtrưởnghànhchínhthuộcngạchcôngchứchànhchính,hơnnữađãbịcáchchứchainămtrướcngày30-4-1975vìcóconhoạtđộngchốngNguyễnVănThiệu!).Tôihaytinnhàchamẹtôibị“đóngchốt”vàbịkiểmkêvàomộtbuổisángkhivừarakhỏinhàđilàm(lúcnàytôilàphótổngbiêntậpnhậtbáoTinSáng).Tiếngloatừphườngbênnhàchatôivangsangtậnnhàtôi(cáchkhoảng400métđườngchimbay).Tôingherõmồnmột:“MờibàconvàomàthămquancungđiệncủaLýQuíPhát...”.CănnhàbatầngkhácũkỹcủachamẹtôinằmtrongkhuchợNguyễnTriPhươngđượcgiớithiệuvớingườidânởphườnglàmột...cungđiện!Dĩnhiênkhôngcóaitrongphườngđếnthămquan,vìchamẹtôiđãởđóhàngchụcnăm,mọingườiđềubiếtchatôikhôngphảilàmộttưsảnhayviênchứcácôn,còncănnhàcủachamẹtôisovớirấtnhiềucănnhàkhácởđấtSàiGònnàycũngkhôngcógìđặcbiệt.

Nhữngsựkiệncăngthẳngdồndậpxảyđếnkhiếnchatôibịlênhuyếtápvàđộtquịtưởngđâukhôngquakhỏi.Ôngbịliệtnửathânmình,méomiệng,khôngnóiđược.BácsĩquenởbệnhviệnTriềuChâu(sauđổitênAnBình),anhNguyễnVănMẫu,đãtừnglàthịtrưởngtựphongởĐàNẵngtrongthờikỳPhậtgiáomiềnTrungnổilênchốngchínhphủThiệu-Kỳ,đãgiúpchanóilạiđượcnhưngphảidichuyểnbằngxelăn.Mộttrongnhữngcâunóiđầutiênsauthờigianôngbịbặttiếngnóilànóivớitôi–khitôiđứngbêngiườngchămsócông.Giọngônggiậndữ:“Taokhôngmuốngặpmàynữa.Giađìnhmàyđãrathếnày,chamàyđãrathếnày,màmàycònviếtbáochocộngsản.Chamàytừmày”.Chưabaogiờchatôiđốivớitôigiậndữvàdùngnhữnglờilẽnhưthế.NhữngchuyệnxảyrachogiađìnhtôiđãbiếnchatôitừmộtngườihồhởiđónchàoCáchmạng,nônứcchờbạnbèđikhángchiếntrởvề,biếnthànhmộtngườiáccảmvớicộngsảnvàtừluôncontraicủamình.Tôiđứnglặngthinhvìbiếtrằngmọilờigiảithíchlúcnàyđềuvôích.

Tạitòabáovàothờiđiểmđótôituyêntruyềnchocáccuộccảitạotưsảnmạibản,côngthươngnghiệptưsảntưdoanhv.v...thếmàởnhàchamẹtôilạilànạnnhậncủasựlệchlạctrongvậndụngcácchủtrươngnày.Tôirấtđaubuồn,khôngdámnóigìvớicha,tôicốgắnggiảithíchvớimẹvàcácemtôichuyệnxảyravớigiađìnhmình(vàmộtsốkháđônghộtrongphường)lànhữngsaiphạmcủachínhquyềnđịaphươngtrướcsaugìcũngsẽcósựđiềuchỉnh.Mẹtôichẳngnóigì,bàquásợhãi.Còncácemtôithìkhôngtinngườianhtraicủamìnhnữa.Chỉlàmthinhđểâmthầmchuẩnbịvượtbiên.Tìnhcờtôibiếtđượcchuyệnnày.Tôivôcùng

đaukhổ.Trongđầutôichưabaogiờnghĩrằngsẽcóngàyanhemtôilạilytán.Saukhitìnhcờbiếtđượcdựđịnhcủacácemtôi,tôiđãnhờmộtngườitrongbáoTinSángcóquanhệvớicôngancấpcaotìmcách...doạemrểcủatôi,chồngđứaemgáikế,làngườitổchứccuộcvượtbiênđểnótừbỏýđịnh.Nhưnglờiđedọacủaviênsĩquancônganphụtráchbảovệtrongcơquantạinơiemrểtôiđanglàmviệcchẳngcóhiệulựcgì.Cácemtôitáchraởmộtđịachỉkhácđểtránhbịtheodõirồimộtngàykéonhaurađihơnphânnửa.Tôicótấtcảsáuemgái(lúcđócóbađãlấychồng)vàmộtemútlàtrai.Nhưvậycùngmộtlúctôi“mất”bảyđứaem!Vàolúcnày,ngườivượtbiêncoinhưkhôngcóhyvọnggặplạingườiởlại.

NgườithườngxuyênđếnnhàtôiđộngviênvàolúcnàylàanhHuỳnhBáThành.Ngaysautháng4-1975,ThànhcóđếnthămtôivàyêucầutôiviếtmộtbàichobáoSàiGònGiảiPhóng.Tôicóviếtnhưngbàibáokhôngđượcđăng.Lầnnàyđếnthămtôianhdặndòtôinóilạivớibamẹtôihãyyêntâm,khôngđếnnỗiphảigiaonhàvàđivùngkinhtếmớiđâu–dùphườngcứmỗingàycứđếnépthúcchamẹtôigiaonhà.Mộthômemgáitôivẫncònđidạyquanhàtôibáochotôibiếtanhbíthưthanhniênphườngđãđềnghị...bímậtvớimẹtôitháogiấyniêmphongtủsắtđểlấytưtrangcủamẹtôiravàđánhtráođồgiảvào.Sốvàngvàhộtxoànlấyrasẽchiađôi.Anhtahứasẽchogiánlạigiấyniêmphongkhác!Emtôinói“Mẹcóvẻxiêulòngtrướcđềnghịnày”.Tôidứtkhoátphảnđốivàcamđoanvớimẹvàemgáirằngsốtưtrangấysẽkhôngbaogiờbịtịchthu.

Cómộtniềmanủichochamẹtôilúcđólànhữnganhbộđộitrẻđóngchốttạinhà-cảbốnđềutừmiềnBắcvào-tỏrarấtthôngcảm,lễphépvàđốixửvớingườitrongnhàrấttìnhcảm,đếnchatôiđầybấtmãnvớicộngsảncũngthươnghọnhưconcháu.Thỉnhthoảnghọcònbiếumẹtôiđường,haymộtthứ“nhuyếuphẩm”gìđóvàolúcnàyrấtquý.

Sauđótôiđượcemgáitôibáotin“thằngbíthưđoànphường,ngườiđềnghịvớimálấytưtrangtrongtủsắtrađểchiađôi,đãvượtbiênrồi”.Tôikhôngngạcnhiênchútnào.Rồisauđókhoảng8thánghaymộtnămgìđó,dânchúngởphườngđượcthôngbáotòaánnhândânquận10đưaraxétxửmộtsốcánbộphường,cócảcấpcaonhấtđãcónhữngsaiphạmvàtiêucựctrongchínhsáchcảitạotiếnhànhởđịaphương.Tôiđượcbiếttrongphườngkhôngchỉnhàchamẹtôimàcònnhiềugiađìnhkhácnữacũngđãtrảiquabikịchnày.Khicônglýlêntiếngthìđãcóquánhiềumấtmátvậtchấtvàtinhthầnđãxảyrachonhiềugiađình.Riênggiađìnhtôi,sựmấtmátvậtchấtthìchẳngđánggì–dùrằngrốtcuộctrongnhàkhôngcònmộtthứgìgiátrị-nhưngmấtmátvềtinhthầnthìquálớn:Chatôiđộtquỵ,saumộtthờigianngồixelăn

đãnằmliệtmộtchỗcảchụcnămrồimất;còn7trên10đứaemtôithìvượtbiên.Cũngmaymắnlàtấtcảđềubìnhyên.

Cuộcsốngcủatôisau30-4-1975đúngrakhôngquagaygonếukhôngxảyrachuyệngiađìnhtôibịrơivàodiệncảitạomộtcáchvôlý.Nhữngkhókhănvềđờisốngvậtchấtdùcólúckhábiđátvẫnđượctôi,vợtôivàcáccontôichấpnhậntrongbốicảnhchunghầunhưmọingườiđềukhổcực.Cólúcrấtkhókhănchạycáiăntừngngày,trongnhàtôicóthứgìbánđượcthìlầnlượtbánhết,nhưngngàyngàyđilàmbáotừTinSáng(1975-1980)sangTuổiTrẻ(1980-1990),tôivẫnkhôngmộtngàynàothiếuhăngháihaymấtniềmtin.Đồnglươngchỉđủănsáng(mãichođếnkhilàmbáoLaoĐộngtôimớisốngđượcthậtsựbằngthunhậpnghềcủamình)nhưngcốnghiếnthìvẫnhếtmình.Nhớlạigiaiđoạnấybảnthântôicũngphảitựhỏiđiềugìkhiếnmìnhgiữđượcniềmtinvàsựkiêntrìchờđợimộtngàymaitươisánghơnchođấtnướcvàchoconcáimình.Cólẽdotôikhôngthểquênrằngchínhmìnhđãtựnguyệnchọnlựaconđườnghômnay.

Vợcontôichịuđựngcũngrấtgiỏi.Đứacontraithứnhì–LýQuíDũng–làmcôngnhântrongnhàinbáoTuổiTrẻ(nơitôiđangcôngtác)ởkhâucựckhổnhất:màibảnkẽmin.Cònđứathứba–LýQuíTrung-tạmngưnghọcđạihọckinhtếđilàmphụcvụ(tứcbồibàn)tạikháchsạnĐệNhất–TânBình.Chúngchẳngkêucagì!

...Cómộthômđilàmvềtôithấycóbóngaileobênngoàicửasổphòngngủlầumột,tôiđịnhhôlêncóăntrộmthìvợtôikịpcảnlại.Nàngbảonhỏ:“Khôngphảiăntrộmđâu,embáncửakínhchongườita!”.Tôiđịnhphảnứng.Saolạitậncùngthếnày!Nhưngkịpnhớlại:nhữnggìcógiátrị,cóthểbánđượcthìđãbánhếtrồi!Lúcđókhôngbánkínhcửasổthìđàođâuratiềnđểchidụngtrongnhà.Nhàtôibatầngcóđếnhàngchụccáicửasổ,chonêncũngthuvềmộtsốtiềnkhakhá,cóthểđốiphóthêmmộtthờigiannữa.Ngaytứcthờichiềuhômđó,cảgiađìnhtôicómộtbuổicháogàxéphaybùđắpnhữngngàyănuốngkhamkhổ.

Nhưngbánmãirồicũngkhôngcòngìđểbánnữa.ĐầutiênvợtôinghĩraviệclàmcơmtấmbìbàybánởđầuđườnghẻmnhàởđườngNguyễnTriPhương.Việcbuônbánngoàilềđườngnàygiúpgiađìnhtôitồntạiđượcmộtthờigianngắn.Bạnbènhàbáođếnănrấtđông,cócảanhNguyễnSơnlúcđólàphóbanTuyênhuấnthànhủycũngđếnủnghộ.Nhưngvìđịađiểmchỗbáncólấnmộtphầnphíatrướcnhàtrẻcủaphườngnênởphườngchỉthịphảidờivàotronghẻm.Vàotronghẻmbánếnênphảidẹpluôn!Thếlàchúngtôichỉcònmộtgiảiphápcuốicùng

là...bánnhà.Nhàlúcđógiárẻmạt.Cănnhàđóbâygiờcóthểbánvớigiá600-700câyvàngnhưnglúcấybánkhônghơnhaichụccây.KhidọnnhàracănhộthuêởđườngLêLợi,nằmphíasaubệnhviệnSàiGòn,vợchồngtôichỉmangtheomộtsốbànghếvà...mộtcâyđànPiano.ĐâylàchiếcPianothứhai.Chiếcđầutiênchúngtôiđãbántrongnhữngngàyđầugiảiphóng,chiếcnàycủađứaemgáikếtặnglạikhigiađìnhemtôicóýđịnhvượtbiên.Vợtôicốgắnggiữnóvìđólàniềmvuiduynhấtcònlạichocáccontôi.Cáccontôitrướcnăm1975đềuhọcđàn.CôgiáoThủyHoằng(hiệncòndạyởnhạcviệnTP.HCM),lúcđódạyởTrườngquốcgiaâmnhạc,làngườihướngdẫncáccontôi.

Nhưngrồicáiniềmvuisaucùngđócủacáccontôicũngkhôngthểgiữnổi.Đểlocuộcsốnghàngngày,chúngtôiđànhphảibánnóđi.TôinhớnhưintrongđầumìnhcáingàybánchiếcPianocuốicùngđó.Cănhộcủachúngtôiởlầu3,cầuthangkháhẹp,muốnđưachiếcđànxuốngđấtlàchuyệnkhôngdễchútnào.Cóhaithứkhixêdịchcầnsựthậntrọngvàlànhnghềrấtcaoởnhữngngườikhiêng,đólàchiếcquantàivà...chiếcPiano.ChỉmộtcọquẹtnhẹcũnglàmhưhạivàlàmmấtgiáchiếcPiano.KhiêngquantàivàkhuânPianokhôngchophépbấtkỳmộtsơsótnào.

ChiếcPianođượcmấyanhcôngnhângiàukinhnghiệmkhiêngtừlầu3xuốngmộtcáchhếtsứcthậntrọng,giữacáicảnhnhàbuồnbã,cócảnướcmắtcủađứacontraikếrấtgắnbóvớichiếcPianonày-khiếntôikhôngthểkhôngliêntưởngđếnmộtđámtang.Chaoơi!NgườitađangkhiêngmộtcáiquantàichứđâuphảicáiPiano!

...Bamươinămtrongchếđộmới,tôi“đứng”đượcquacácgiaiđoạncựckỳgaygocủađấtnướcvàcủacảbảnthânmìnhvìtôitinởconđườngmìnhđãchọnlựa.Khôngphảilàmộtđảngviêncộngsảnnhưngtôitinvàonhữnglýtưởngxãhộitốtđẹpchobấtcứxãhộinàomuốntiếnlêncôngbằngvànhânbảnhơn.TôivẫngiữniềmtinđóngaycảsaukhichếđộcộngsảnởLiênXôvàĐôngÂubịsụpđổ.Nhữngsaitrậtvàlệchlạcởnhữngnơikhôngthểvùilấpnhữnggiátrịvĩnhcửucủachủnghĩaxãhộinhânbản.

Nhưngtrong30nămđó,tôivẫncảmnhậnmìnhlà“mộtngườikháchđặcbiệt”.Chưabaogiờlàmộtthànhviêntrọnvẹncủachếđộmới.Tôicũngkhônghềphiềnhàvềcáiquychếkhôngchínhthứcnày.Làmộtngườitừnglàmchínhtrị(dùlàdothờicuộcmàlàm),tôivẫnhiểuđượcrằngthậtkhóchongườicộngsảntindùngtrọnvẹnmộtngườikhôngphải“củamình”,nhấtlàtôiđãcómộtquákhứchínhtrịthuộcvềchếđộcũvớinhữnghoạtđộngkhôngdễdànglàmrõ

hoàntoàn:balầnlàmđạibiểuquốchộivàởtuổi35làmbộtrưởngBộthôngtinchếđộSàiGòn.Ngaytrongxãhộitưbảncũngthếthôi,đảngcầmquyềnchỉtindùngngườicủađảngmình,ngoạitrừtrườnghợphọphảiliênkếtvớiđảngkhác.Trongcáccuộcđấutranhhaymâuthuẫntrongnộibộcơquanmàtôitừngcôngtác,cáichuẩn“ngườicủaĐảng”đángtincậyhơn“ngườingoàiĐảng”vẫnthườngđượcvậndụng.Tôilà“mộtngườikháchđặcbiệt”nhưngkhôngbaogiờtôiquênmìnhlàngườingoàiĐảng.Nhưngdùcóainhìntôitrongngoàithếnàothìtôivẫnviếtbáo,làmbáovớitưcáchmộtngườicólýtưởngxãhộichủnghĩavàkhôngbaogiờđingượclạinguyêntắcnày.Đâylàsựchọnlựatrướchếtchobảnthântôi,lýtưởngcủatôi.Ngaycảvớinhữngbạnbèthânthiết,tôiluônthẳngthắnkhẳngđịnhđiềunày.Điềuđángtráchnhấtởngườitríthứclàcócuộcsốnghaimặt.Nếutôikhôngchiasẻlýtưởngxãhội,tôikhôngbaogiờtiếptụcviếtbáovàlàmbáosau4-1975.Tôihoàntoàncókhảnăngchọnmộtnghềkhácđểkhôngphảnbộilạichínhmìnhnếutôikhôngtánđồngchủnghĩaxãhội.Viếtbáo,làmbáolàmộtnghềrấtkhácnhiềunghề.Hơncảmộtphươngtiệnkiếmsống,nólàlýtưởngchínhtrịcủangườicầmbút,làcôngcụđấutranhcủamìnhchoxãhội.Khôngthểcósựtrùnglậptrongbáochí.

...Lẽrasau30-4-1975,tôicũngđicảitạotậptrungtheodiệnviênchứccaocấpngụyquyền.Khicóthôngbáotrênđàivàtrênbáo,tôiđãchuẩnbịđitrìnhdiện.Tôinghĩ:đihọctập10ngàyđểbiếtrõhơnchếđộmàmìnhsẽsốngcũngchẳngsao,còncầnthiếtlàkhác.Tôichuẩnbịmộtítquầnáo,mộtlonGuigozđựngthịtchàbông,mộtbịchđường,haicáikhăn,bànchảivàkemđánhrăngv.v...đểsánghômsauđếnđịađiểmởtrườngGiaLong(naylàtrườngNguyễnThịMinhKhai)trìnhdiện.Lòngtôichẳngchútbănkhoăn.

Nhưngchiều12-6-1975tôinhậnđượcmộtphongthưgiaotậnnhà,gửicho:“NguyêntổngtrưởngThôngtin,nguyêndânbiểuđốilậpngụyquyềnLýQuíChung”,thôngbáotôiđượchoãnhọctậptậptrung,ngườikýtêngiấytạmhoãnnàylàôngCaoĐăngChiếm,PhóchủtịchỦybanQuânquảnSàiGòn.Lúcđótôichưabiếtmìnhlàngườimaymắn.Thờigiansautôimớiýthứcviệctạmhoãnnàylàmộtchínhsáchrấtđặcbiệt,chỉápdụngchomộtsốrấtíttríthứcvànhânsĩhoạtđộngởSàiGòntrướcnăm1975.Quảtìnhlúcđótôichỉnghĩchếđộmớitrựctiếpcứuxéttừngtrườnghợp,căncứvàođườnghướnghoạtđộngcủamỗicánhântrongthờigianchốngMỹvàchếđộThiệu.Đếnbâygiờtôivẫnchưabiếtrõchuyệnấythếnào,cótấtcảbaonhiêungườiđượcmiễn.

NhữngngườiđượcmiễnđihọctậptậptrungnhưcácanhcựudânbiểuđốilậpHồNgọc

Nhuận,DươngVănBa,ĐinhVănĐệ,PhanXuânHuy,ĐinhXuânDũng,NguyễnPhúcLiênBảov.v...,cócảôngTrầnBáThành,cựutổnggiámđốccảnhsátSàiGònthờiNgôĐìnhDiệm,tấtcảnhữngngườinàyđượctổchứchọctậpriêngtạimộtđịađiểmởđườngPhùngKhắcKhoan,đốidiệnvớicổngsaucủatrụsởỦybanMặttrậnTổquốcThànhphốhiệnnay.TôikhôngbiếtrõvềtrườnghợpôngTrầnBáThành.CóanhemnóirằngôngThànhđãđượcMTDTGPMNliênlạctrướcngàygiảiphóng.Khôngbiếtthựchưthếnào.Ngườihướngdẫnchínhcácbuổihọctập-dướihìnhthứcnhưcácbuổihộithảo-làôngTạBàTòng,mộtủyviêntrongỦybanMặttrậnGiảiphóngThànhphố.Ởbuổikếtthúclớphọc,cóôngMaiChíThọ,tứcNămXuân,PhóchủtịchỦybanquânquản,đếnnóichuyện.Theotôibiết,cácôngDươngVănMinh,NguyễnVănHuyền,VũVănMẫu,TrầnVănHương...cũngthamdựmộtđợthọctậpriêngvàđượccácvịlãnhđạoởThànhphốđếntraođổi.ÔngMinhkhôngkểgìnhiềuvềcácbuổinàynhưngcónóingườitỏratíchcựcnhấttrongđợthọctậpnàylàôngTrầnVănHương.

Sauthờigianhọctậpkéodàikhoảngmộttuần(từ15-8đến22-8-1975),mỗingườinạpmộtbảnthuhoạchvàđượcỦybanQuânquảncấpgiấytrảquyềncôngdân.AnhHồNgọcNhuậncókể:“ĐượcbiếttrongsốnhữngngườiđượctrảquyềncôngdâncóngườikhôngbaolâusauđãnhậnđượchuânchươngkhángchiếnchốngMỹlẫnchốngPháphạngnhất”.ÝanhNhuận:trongsốnhữngngườicùnghọctậpcónhữngngườiđãlàngườihoạtđộngchoMặttrậntừtrước.NhưngchínhanhNhuậnlạitiếtlộ:“...tôiđượcyêucầulàmPhóchủtịchỦybanNhândânLâmthờithànhphố,dướibóngỦybanQuânquản,phảinănnỉlắmtôimớithoátđượccươngvịchínhquyền”.Anhcònchobiếtcùngthờiđiểmđó,cùnganhNgôCôngĐức,anhđượcyêucầuchuẩnbịchoralạitờTinSángbộmới.

Phầntôimùtịtvềnhữngngàysắptớivớimìnhsẽrasao.

ChuẩnbịrabáoTinSáng,anhNgôCôngĐứcvớicươngvịchủnhiệmđãđếnmờitôi,anhDươngVănBa,anhNguyễnHữuAn,anhNguyễnVănBinh...cùngthảokếhoạchtổchứctờbáo.Đầutháng9-1975,tứcchỉsau4thángngàygiảiphóng,nhậtbáoTinSángtáibản.SựhiệndiệntrởlạicủamộttờbáoquenthuộcvớingườiSàiGòntrước1975rõràngđãcóảnhhưởngtíchcựctrongbốicảnhmớicónhiềuđiềurấtmớimẻvàxalạvớingườidânSàiGònnayđượcmangtênmớiThànhphốHồChíMinh.

TôiđượcmờiđảmtráchvaitròphótổngbiêntậpcùngvớianhDươngVănBa.AnhĐứclàmchủnhiệm,anhHồNgọcNhuậnlàmtổngbiêntập.Tôiphụtráchluônnhiệmvụtổngthưkýtòa

soạnlúcbanđầu(saucôngviệctòasoạnđượcchiavớianhDươngVănBa).RấttiếcsựchungsứccủaanhemtạibáoTinSáng,gắnbóvớinhautừthờicũlạikhôngsuônsẻđếncùng.Saunămnămtồntạinhưmộthiệntượngđộcđáo,TinSángđượctuyênbố“hoànthànhnhiệmvụ”.

VớicácanhemtrongTinSángcũngcónhiềuquanđiểm,tháiđộkhácnhauđốivớihướngđivàcáchquảnlýtờbáo,nhưngcómộtđiềuchođếnbâygiờvẫnphảinhìnnhận:TinSángđãcónhữngđónggópkhôngnhỏvàocáchthôngtinnóiriêngvàcáchlàmbáonóichungcủabáochíởViệtNamsau1975.ThậtracáimớicủaTinSángchỉlànhữngvậndụngnghiệpvụcủabáochíSàiGòntrước1975nhưngcóchọnlọcphùhợpvớikhuônkhổbáochílúcđó.Ngoàinhữngtintứcchínhthức,tờbáocònquantâmđếnđờisốngbìnhthườngvàdànhmộtdiệntíchrộngchocáchoạtđộngvănhóanghệthuật,tintứcthếgiớivàgiảitrí.Ngoàicôngtáctòasoạn,tôiphụtráchmảngvănhóa–xãhội(anhDươngVănBaphụtráchmảngkinhtế-chínhtrị,anhNguyễnHữuAnmảngquốctế),nhờvậytôicócơhộitrởlạivớilĩnhvựcviếtbáokhimớivàonghềcủatôi:viếtthểthao,nhấtlàbìnhluậnbóngđá.XưakiatôilấybútdanhPhátChung(ghéptênchatôivàtêntôi),cònbâygiờlàChánhTrinh(ghéptêncongáitôiLýQuỳnhKimTrinhvàcontraiLýQuíChánh).Lốibìnhluậnđisâuvàotrậnđấu,cónhữngnhậnxétvềlốichơicánhân,đưaracảnhữngcảmnhậncủariêngmình,khenchêrạchròi“ôngvuasâncỏ”-vớibáochíhiệnnaylàbìnhthường–nhưngởthờigianđầusautháng4-1975làmớilạvàcósứcthuhútlớnđốivớingườiđọc.TôicònnhớchacủahaicầuthủlừngdanhlàThếAnhvàCaoCườngcónhậnxétrằngtrướcđâyôngchưabaogiờđượcđọctrênbáonhữnglờibìnhluậncụthểvềlốichơicủahaiconông,nhấtlànhữnglờicangợiđíchdanhnhưđượcđọctrênTinSáng.Trướckiacáctrậnđấuchỉđượcđưatingắngọn,nhấnmạnhtinhthầnthểthaoxãhộichủnghĩavàđoànkếthữunghị(nếulàtrậnquốctế),ítkhiđivàocáctìnhtiếtcủatrậnđâu;cònsựkhentặng,ngợicatàinăngcủacáccầuthủcoinhưrơivàokhuynhhướngchủnghĩacánhân.

Trongcuộcđờilàmbáocủatôisau1975,lầnlượttôicộngtác(vớitưcáchtổngthưkýhoặcthưkýtòasoạn)chotấtcả8tờbáo(TinSáng,LaoĐộng,ThanhNiênThờiĐại,VDT(phụsanbáoBàRịaVũngTàu),TiaSáng,KiếnThứcGiaĐình(phụsanbáoNôngNghiệpViệtNam),Đẹp,khôngkểcóbàitrêncácbáokhácnhưPhápLuậtTP.HCM,CôngAnTP.HCM,SàiGòndoanhnhâncuốituần,PhụNữTP.HCM,NgườiLaoĐộng,ThanhNiên,ThểThaoNgàyNay...,nhưngcuốicùngcáiđọnglại,làmchotôigầngũivớiđộcgiảcủamình,đượchọyêuthươngnhấtlạichínhlàbúthiệuChánhTrinhviếtvềbóngđá!Tôirấtbiếtơnđộcgiảvàrấthãnhdiệnvềnhữnggìmìnhgâydựngđượcchungquanhbútdanhnày.

NóivềbúthiệuChánhTrinh,màtôiưngýnhấtlàtrongnhữngnăm1980-1990-ởcảhaimặtbìnhluậncáctrậnđấuvàchốngtiêucựctrongthểthao–côngbằngmànóibúthiệuđósẽkhông“đứng”đượcnếukhôngcósựgópsứcvàủnghộtíchcựccủatậpthểlãnhđạotờbáoTuổiTrẻtừanhVõNhưLanh(tổngbiêntập),chịKimHạnh(phótổngbiêntập)đếncácanhTrươngAnhDũng(TámĐăng),HuỳnhSơnPhước(đềulàphótổngbiêntập).Bởiđểđốiphóvớicácáplựctừnhiềuphíavàothờikỳcònbaocấptrongthểthao,taynghềvàsựquyếttâmcủariêngngườicầmviếtthôikhôngđủsức“đứng”mộtmình.Sựdũngcảmcủabanbiêntậpgiúpchosựdũngcảmcủangườicầmviếtcóđiềukiệnthểhiệntrênmặtbáo.Khôngriêngcánhântôimàcảtổphóngviênthểthaolúcđó(gồmcóTườngVy,HoàiLê,ĐặngHoàng,SỹHuyên)đềunhậnđượcsựhỗtrợhếtlòngcủabanbiêntậpbáo.ĐólàmộtêkípphụtráchtrangthểthaochomộttờbáomạnhnhấtvàđồngđềunhấtmàtôicódịpcùngcộngtácvớibúthiệuChánhTrinh.Mỗicâyviếtcómộtphongcáchriêng,mộtsởtrườngriênghợpthànhmộtđộihìnhrấtđẹp.

VìanhTườngVykhôngcònởlạivớianhem,anhđãrađivĩnhviễn(cuốitháng4-2004)nêntôixinnóithêmvềanh.Năm1980khitôitừbáoTinSángđượcđiềusangbáoTuổiTrẻởđườngPhạmNgọcThạch(naylàtòasoạnbáoKhănQuàngĐỏ),cótinanhcũngsắpchuyểntừbáoTiềnPhongvềTuổiTrẻ.Đúngraanhvềđâytrướctôi.TổngbiêntậpVõNhưLanhđãxinanhTườngVytừkhitờTinSángbộmớichưangưngxuấtbản,nhưngthủtụcchuyểnhơichậm.DựđịnhbanđầucủaTuổiTrẻlàgiaochoTườngVyphụtráchtổthểthao.NhưngtôivềtrướcvàdođãphụtráchthểthaoởbáoTinSángnênđượcbanbiêntậpTuổiTrẻgiaotiếptráchnhiệmnày.LúcđầuanhTườngVykhônghoàntoànđồngýsựphâncôngnàyvàmặtkháccũngkhôngtinlắmcáianhtrithứctiểutưsảnSàiGòncóđủchuyênmônđểphụtráchtổthểthao!Trong5năm(1980-1985)làmviệcchungvớianhTườngVyởbáoTuổiTrẻkhôngthểtránhthỉnhthoảngcóvàimâuthuẫnxảyra,nhưngcuốicùngchúngtôiđãdànhchonhausựkínhtrọngnghềnghiệpgiữmãiđếncuốiđời.Chúngtôiđượcđàotạokhácnhau,cáchsốngvàcảcáchănmặccũngkhácnhau.Trongviếtláchphongcáchcàngkhác,nhưngtrêncùngmộttrangbáothểthaocóanhvàcótôithìnhịpnhànglàmsao!PhongcáchviếtcủaanhTườngVyđộcđáo:anhcólốiviếtthậtngắn,khôngthểnàongắnhơnđượcnữa.Vàthậtsắcnhọn.Tôikhôngđủchữnghĩanhưanh.Cóvịlãnhđạotrongngànhthểdụcthểthaokhôngchịunổisự“sắcnhọn”củangòiviếtanhđãphảnứnglạibằngcáchralệnhchocáctrưởngphòngtrongngànhdướiquyềnmình“thấythằngTườngVyđếnđâuthìtốngnóranhưconchó...”!ĐoànkếtvớiTườngVy,tôiđãcôngkhaiphảnđốitháiđộquanliêuvàthiếuvănhoánày.

TrongbuổicôngbốkếtquảcuộcbầuQuảBóngVàngnăm2002củabáoSàiGònGiảiPhóng,lúcđótôivừaphụchồisứckhỏetàmtạm,TườngVycóđếnbàntôingồivànói“Tôicũngbịbệnhnặngphảihóatrị,tócrụnghết.Bâygiờmớibắtđầumọclại.Ôngàtụimìnhvẫnchiếnđấu,đâucóchịuđầuhàngdễdàng!”.Nhưngrồichỉmộtnămsau...Thôibạnđitrướcnhé.Rồitụimìnhcũngsẽgặpnhauthahồmàbànchuyệnbóngđá.

...SaukhiTinSáng“hoànthànhnhiệmvụ”,nhưđãnói,tôitiếptụclàmbáo.LúcđầucódựđịnhchuyểnvềbáoSàiGònGiảiPhóngnhưngnghenóidocóýkiếncủaôngVõVănKiệt,BíthưThànhỦy,tôiđượcđưasangbáoTuổiTrẻ(1980)đểphụmộttayvớitờbáocủaĐoànThanhNiên.TuynhiêndùđãvềTuổiTrẻtôivẫntiếptụcphụtráchtrangthểthaocủaSàiGònGiảiPhóngthêmmộtthờigiankhádài.TổngbiêntậpbáoSGGPlúcđó–anhTôHòalàngườisaymêbóngđá.Anhmuốntôicộngtácchohainơi–SàiGònGiảiPhóngvàTuổiTrẻ.Nhưngsaumộtthờigian,tựtôithấyviệcmìnhviếtchocảhaibên,gầnnhưđộcquyềnvềbìnhluậntronglĩnhvựcthểthaolàkhôngổn.LúcđóTP.HCMchỉmớicóhaitờbáocóbìnhluậnbóngđáthôimàtôilại“trấnthủ”cảhaibên.TôixinphépanhTôHòachorútluikhỏiSàiGònGiảiPhóngmặcdùnhuậnbútSGGPtrảchotôihàngthángvàtừngbàirấtcao.

Ởtấtcảbảytờbáomàtôiđượcgiaolàmtòasoạntừsau1975,ởmỗitờtôiđềucốgắngcómộtđónggópgìđómớimẻvềhìnhthức,vềnộidungvàcốtìmramộtcôngthứcsángtạochotờbáo.Ngườilàmbáo,cũngnhưbấtcứmộttrithứcởbấtcứlĩnhvựcnào,luônphảibiếttựđòihỏimìnhtiếntớiphíatrước,sángtạocáimới,cáichuyểnđộngchoxãhội.Ngườitríthứcsẽđánhmấtvaitròcủamìnhnếuđứngyêntrênnhữngthànhtựuđãquacủamình.

Tôirấtsợlặplạichínhmình:sốngmộtcuộcsốngmàchínhmìnhđãthuộclòngtừngngày,từngbuổi,từngviệccủamìnhnhưmộtcáimáy–dùlàmộtcáimayhoànchỉnh!Tồntạichỉđểtồntạithìkhôngnêntồntại.

Chonêntôisẵnsàngchiataymộttờbáonếutựnhậnthấyởđókhôngcònđiềukiệnlàmviệcđểsángtạohoặcchínhnhữngngườicótráchnhiệmởđókhôngtìmtòisựđổimớicủatờbáomàchỉthỏamãnvớinhữnggìđãcó.Điềutệhạicủamộtnhàbáolàkhibắtđầutrởthànhmộtcôngchứcbáochí.Vàtôicũngkhôngthểchịuđượcsựbấtcông,thiếudânchủởnơimìnhlàmviệcdùriêngcánhânmìnhđượcưuđãi.Cólẽtôilànhàbáoduynhấtkểtừnăm1975đãchủđộngthayđổicôngviệcquanhiềutờbáonhất.TừsựđấutranhnộibộởnhậtbáoTinSángđếnsựrađitựnguyệnkhỏibáoTuổiTrẻsau10nămcôngtácchỉvìởđócómộtsốngườicho

rằngtôiđãlà‘‘quảchanhđãhếtnướcrồi’‘.RồilạicũngvấnđềnộibộtạibáoLaoĐộngvàlạirađidùnơiđâytừngcónhữngđiềukiệnlàmviệcsángtạohơncả.AnhTrươngAnhDũng,tứcTámĐăng,làmộtnhàbáocótaynghềcaođồngthờilàmộtnhàtổchứcvàquảnlýbáogiỏi,nhưngkhitôithấysựlãnhđạoởđâytrởthànhđộcđoán,sựđốixửthiếutôntrọng(mặcdùsựthiếutôntrọngnàyđốivớicácanhemkhácchứchưađốivớitôi)vàcảsựthiếuminhbạchtronghoạtđộngkinhtếthìkhôngcònnhữngđiềukiệntốtnữađểtiếptụccộngtácvớinhau.RútluikhỏicácbáoTiaSáng,KiếnThứcGiaĐình(thuộcbáoNôngNghiệpViệtNam)làdobảnthântôithấycácđiềukiệnlàmviệckhôngcònhứngthúsángtạo.

Cóthểviệctừchức,rútluiấykhôngphảitấtcảđềulàquyếtđịnhkhônngoan,nhưngchắcchắnmộtđiềulàtấtcảcácquyếtđịnhấyđềuthậtlòng,khôngbịthúcđẩybởithamvọnghayýđồcánhân.Vàvớitấtcảnhữngtờbáomàtôiđãtừngchiatay,kểcảnhữngtrườnghợpsónggiónhất,saunàykhicócơhộiđểnốilạiquanhệhợptáctôiđềukhôngtừchối(ngoạitrừtờTinSángvìkhôngtáibản).Khôngphảivìtôikhôngcótháiđộnhấtquán,kiênđịnhlậptrường,màvìtôicoicácbáotrongxãhộihiệnnaylàtàisảnquốcgia,làcôngcụcủanhândânchứkhôngthuộcvềmộtcánhânnào.Tôiviếtchotờbáolàchođộcgiả-chínhhọmớilànhữngngườichủthậtsựcủatờbáo.Tôiquanniệmcáccuộcđấutranhnằmtrongquyluậttiếnhoá,nókhẳngđịnhquandiểm,tháiđộsốngcủamìnhtừnglúcnhưngkhôngnênômmãitronglòngnhữngchuyệnđãqualàmnặngnềbướcchânđitới.Dĩnhiênsaumộtcuộcvachạmmạnh,nhữngmâuthuẫnbùngnổ,mìnhđượchiểunhữngconngườichungquanhmìnhnhiềuhơn.

...Tuynhiênkhôngthểchốicãitrong30nămviếtbáovàlàmbáotrongchếđộxãhộichủnghĩa,tôivẫnphảigánhtrênlưngmìnhcáilýlịch“Viênchứccaocấpchếđộcũ”.Cólúctưởngnóđượccấtđinhưngrồimộtvụviệcgìđóxảyđếnlạinhắcnhởtôirằng“nó”...vẫncònynguyênđó.Lâungàynhưkẻdịtật,mangsẵn“cáibướu”trênlưngmình,tôiquendầnvới“nó”hoặccốgắngphớtlờ“nó”.

...Trongcáctổngbiêntậpmàtôitừngcócơhộilàmviệcchung,tôivẫngiữấntượngvớihaiconngườimàtôirấtquítrọng.NgườiđầutiênlàanhTôHòa,tổngbiêntậpbáoSàiGònGiảiPhóngnhữngthậpniên70-80.Ởvàothờiđiểmmà“ngườicũ”“ngườimới”vẫncònbịphânbiệtkhánặngnề,anhcưxửvớitôirấttựnhiên,chântìnhvàthẳngthắn.Dùtôikhôngtiếpxúcnhiềuvớianh,nhưnganhvẫnđểlạitrongkýứctôihìnhảnhmộtconngườichântình.LúctôivềhẳnTuổiTrẻkhôngcònlàmởbáoSGGPnữa,nhưngmỗikhicócáctrậnbóngđáA1tổchứcởcáctỉnhlâncậnnhưLongAn,BiênHòa,anhTôHòavẫnthườngmờitôisangbáoSGGPđể

cùngđixemvớianh.Nhữngdịpnhưthế,tròchuyệnvớianhthậtthúvịvàhữuích.Anhkhôngbaogiờgiữkẽhoặckhoảngcách.Anhkhôngngầnngạiđềcậpmọivấnđềvớitôi,dùvấnđềthuộcloạigaigóc.Thườngcácquanđiểmcủaanhkhôngcứngnhắchaybảothủ,tráilạirấtthựctếvàmớimẻ...

VớianhTốngVănCông,tổngbiêntậpbáoLaoĐộng(chođếnnăm1995)tôicónhiềucơhộigầngũihơn;đãtừngsốngchungnhiềuthángvớianhtạitòasoạnbáoLaoĐộngởHàngBồ(HàNội).Anhlàmộtconngườirấtdễgầngũivàđángkínhtrọng.Anhđọcnhiều,hiểubiếtnhiều,sẵnsàngtiếpthu,tìmhiểunhữngluồngtưtưởngmớidùchocáimớiđóđangbịmộtbộphậnxãhộichưađồngtình.Trongcáinhìncủatôi,anhlàmộtngườicộngsảnkhôngbảothủ,trungkiênvớilýtưởngcủamìnhnhưngluônhướngtớinhữngsuynghĩmới,chấpnhậnnhữngtranhluậnmới.Khilàmviệcvànóichuyệnvớianh,tôiquênmất...“cáibướu”trênlưngmình.Anhcònlàmộtnhàbáoviếttốt,biêntậpgiỏi,tincậyvàđánhgiáđúngkhảnăngcáccộngsựviêncủamình.

ThậtratôibiếtanhtừlúcanhcònlàmtổngbiêntậptờCôngnhânGiảiPhóng(tiềnthâncủatờNgườiLaoĐộng),còntôiđanglàmởbáoTinSáng.ChúngtôicùngsinhhoạttrongHộinhàbáoTP.HCM.CòncuộctiếpxúcđầutiêncủaanhmờitôivềcộngtácvớibáoLaoĐộnglànăm1990tạiHàNộikhitôiđidựĐạihộiLiênđoànBóngđáViệtNam.LúcnàytôiđangcôngtácởbáoTuổiTrẻ.AnhNguyễnHữuTính,trưởngvănphòngbáoLaoĐộngphíaNam,làngười“mócnối”chosựhợptácnày.Trongcuộcđờilàmbáocủatôi,nămnămlàmviệcvớibáoLaoĐộnglàthờigianpháthuynghềnghiệphàohứngvàsángtạonhất.Nhữngnămthángđẹpnhấtvàđángnhớnhất.Nhưngcũngnhưtrongbóngđá,khôngcómột“dreamteam”nàotồntạimãimãi.Chuyệnlênrồixuốngvàhợprồitancủabấtcứmộttậpthểnàotrongbấtcứlãnhvựcnàocũnglàquyluật!

Tôichorằng,trongcươngvịtổngbiêntập,anhTốngVănCôngthiếusựquyếtđoánvàkhôngkịpthờichậnđứngnhữnglệchlạctrongnộibộ,khiếnchoconđườngpháttriểnđộcđáocủatờbáo-mộttờbáomangtínhđộtphávềnghềnghiệpởthờiđiểmđó-bịkhựnglạigiữalúcđầyphấnkhởi.Anhđượcchovềhưuvàocáilúcanhthànhđạtnhấttrongsựnghiệpbáochícủamình.Tôithươngvàquýtrọnganh.TôinhớmãinhữngbuổisánganhthứcdậysớmởHàNội(tạitòasoạnởHàngBồ)loayhoaynấucơmnếpchobuổiđiểmtâmcủahaichúngtôi.Nhưngmườibuổithìhếtnămsáubuổinếpchínkhôngđều.Rốtcụctôithuyếtphụcanhrangoàiănphở,ănxôinếpruốcrấtngon,cógìphải...“phiêulưu”nhưthế.Từkhicótôicùngởchung,anh

mớitậpchomìnhthóiquenđiănuốngngoàiphố.

Tronglàngbáocòncómộtngườimàtôicókhánhiềukỷniệmrấtđángnhớ:ĐólàanhĐỗPhượng,tổnggiámđốcThôngTấnXãViệtNam(TTXVN).TôiquenanhtừthờikỳanhphụtráchBáoẢnhViệtNamcủaTTXVN.Khisắpsửakỷniệm5nămngàygiảiphóngđấtnước(30-4-1980),anhtiếpxúcvớitôivàyêucầutôiviếtmộtbàibáochoBáoẢnhViệtNam.Anhnói:“Anhcứviếttheoýanh,anhviếtthếnào,báosẽđăngnhưthế”.BàibáotôiviếtchoBáoẢnhsốđặcbiệt30-4-1980cócáitựa“Nămnămsốngvàlàmviệcvớingườicộngsản”.ĐúngnhưlờihứacủaanhĐỗPhượng,bàibáođượcđăngnguyênvăn,khôngcómộttừngữnàobịthayđổi.Đếnngàykỷniệm10nămgiảiphóng,quanhàbáoHoàngChu,anhĐỗPhượnglạiđặttôiviếtbàichoBáoẢnhnhânsựkiệnnày.Thếlàlầnthứhaitôiviếtbàikỷniệm30-4choBáoẢnh.

KhiViệtNamtổchứcHộinghịbáochíChâuÁ–TháiBìnhDươngtạiTP.HCMnăm1989(địađiểmhọplàkháchsạnRex),tôiđượcmờithamgiatrongđoànđạibiểuViệtNam.TrưởngđoànlàôngĐàoTùng,tổnggiámđốcThôngTấnXãViệtNam.TôinhớcóbanhàbáoởTP.HCMcómặttrongđoànđạibiểu:anhVõNhưLanh(phótổngbiêntậpbáoSàiGònGiảiPhóng),linhmụcTrươngBáCần(báoCônggiáovàDântộc)vàtôi(lúcđóđangcôngtáctạibáoTuổiTrẻ).ÔngTổngbíthưNguyễnVănLinhđãđếndựHộinghịvàcómộtcuộcđốithoạisôinổivàthànhcôngvớicácnhàbáoquốctếdựHộinghị.Khicònmộtngàynữabếmạc,tanphiênhọpbuổisáng,anhĐỗPhượnglúcnàylàphótổnggiámđốcTTXVNvàthànhviêntrongbantổchức,gặpriêngtôivàđưarayêucầu:vàođầugiờchiềutôisẽcóbàiphátbiểutrướchộinghịvớitưcáchthànhviêncủađoànViệtNam.Tôichỉcóhơnhaitiếngđồnghồđểchuẩnbịbàiphátbiểucủamình.Tôihỏianh:“Tôisẽphátbiểuvềvấnđềgì?”.Anhtrảlời:“Anhđãtheodõicácphiênhọpvànghecácphátbiểucủacácđạibiểu.Anhcứchọnđềtàinàophùhợpvớimình...”.Tôilạihỏi:“Anhcócầnxemquabàiphátbiểukhitôisoạnxong?”.Anhlắcđầu“Không.Anhcứphátbiểutheoýanh”.ĐầugiờchiềutôiđượcôngĐàoTùngchủtọaHộinghịmờiphátbiểu.

RalàmtổngthưkýtòasoạnchobáoLaoĐộngtạiHàNội,tôicódịpsangtrụsởTTXVNđểbànvềsựhợptácgiữahaicơquan.LúcnàyanhĐỗPhượnglàtổnggiámđốc,đãdànhchotôisựtiếpđónâncầnvànồnghậu.Anhkhônghềđểbụngsựphảnđốitrướcđórấtquyếtliệtcủatôi–ngaytrênmặtbáoTuổiTrẻ-khianhlàtácgiảchorađờicácấnphẩmphụcủaTTXVNnhưTinTức,VănHóaThểThao...vàothờikỳmàcácbáođềuđóithôngtinvềWorldCupnhưngTTXVNlạidànhriêngcácthôngtinsớmnhấtchocácấnphẩmmớirađờicủamình(World

Cup1986).TôicũngcònnhớtrongmộtbuổihọplấyýkiếncủacácđồngnghiệpởTP.HCMđốivớitờVănHóavàThểThaocủaThôngTấnXã,dochínhanhchủtrì(khitờbáoxuấtbảnđượcmấytháng),tôicóchêhìnhthứcvàcáchtrìnhbàykỹthuậtcủatờbáocònyếu,thậmchíphạmquycáchbáochínhưcholeobàitiếptheongượcratrangphíatrước...Anhkhôngphảnứnggì,lặnglẽghivàosổtay.

Mườilămnămsau,cácấnphẩmphụmàanhđãnghĩrađềuthànhcông,nhấtlàtờThểThaovàVănHóa.Thànhcôngởcảhaimặt:vềchuyênmônvàcảvềuytínmộttờbáoluôncóquanđiểmtiếnbộtrênhầuhếtcáclĩnhvựcmàtờbáođềcậpđến.Dùmuộnmàngnhưngtôicũngxinrútlạisựphảnđốibanđầucủamìnhcáchđây...15năm.

VớianhĐỗPhượng,dùnhữnglầntôitiếpxúcvớianhkhôngnhiềunhưngtôivẫnxemanhlàmộtngườibạnquíkhôngchỉtrênphươngdiệnbáochí.Trongbốicảnhcủađấtnướcmớithốngnhất,vượtđượcnhữngràocảnvôhìnhđểcốgắngxửsựvớinhaucótìnhvàmãthượng-quảthậtkhôngdễ.Hơnaihết,tôithấmthíađiềuđó.

Tiếptụcnóivềnhữngngườicộngsảnđãlàmtôiquênđicái“bướu”trênlưngcủamình,tôiphảitrântrọngnhắcđếnmộtconngười,mộtnhânvậtlớncủađấtnước–ôngVõVănKiệt–màthỉnhthoảngtôivẫncódịpgặptrongsuốt30nămqua.Trongsuốtthờigiandàiấy,mỗilầngặplạiôngthìtìnhcảm,cáchxửsựcủaôngcũngvẫnthế,khônghềthayđổi.TôivẫngọithânmậtônglàAnhSáunhưthờiôngcònlàBíthưThànhỦyTP.HCMdùchosaunàyônglàmPhóChủtịchHộiđồngBộtrưởng,Thủtướng,rồikhihưu,trởvềsốngởTP.HCM.TôibiếtôngVõVănKiệtcũngxửsựnhưvậy,trướcsaunhưmột,vớinhiềutríthứcSàiGònvàhọcũnggiữtronglòngmìnhmộttìnhcảmvàsựkínhtrọnghếtsứcđặcbiệtdànhchoông.

Tôinhớlầnđầuôngđếnthămgiađìnhtôi(lúcđóởtrongmộtconhẻmđườngNguyễnTriPhươngquận10)trướckhiôngrờithànhphốraHàNộiđảmnhiệmchứcvụPhóChủtịchHộiđồngBộtrưởng(năm1982),vàlầnmớiđâynhấtôngđếnnhàtôiởđườngBàHạt(quận10)lúctôicònnằmtrêngiườngbệnh(tháng9-2002).Hailầnôngđếnthămtôicáchnhaukhoảng20năm,nhưngvẫnlàmộtconngười,tôivẫntưởngnhưkhôngcóthờigian20nămxengiữahaicuộcthămviếngđó.Baogiờcũngthế,kèmtheocáibắttaymạnhmẽvẫnlàmộtnụcườicởimởvàđônhậu,lantỏađếnngườiđốidiệncảniềmtinvàsựlạcquan.

TiếpxúcvớiôngKiệt,tôichưabaogiờcảmnhậncómộtkhoảngcáchvềđịalý–ngaycảlúc

gặpôngđanglàmThủtướngchínhphủtạiHàNội–haymộtkhoảngcáchgiữangườixuấtthântừchếđộcũvớingườicộngsảnđanglàmlãnhđạo.Sựchânthật,thẳngthắnkhôngquanliêu,mộttấmlòngvìdânvìnước,cùngsựlắngnghexungquanh,dámcóýkiếndứtkhoátkhicầnởôngchotôimộthìnhảnhmẫuvềngườicộngsảnViệtNam.

Trongcuộcđờithứhaicủatôi,ôngVõVănKiệtlànhânvậtcómộtýnghĩađặcbiệtvớibảnthântôimàcólẽchínhôngcũngkhôngngờ.Suốt30nămsốngtrongchếđộmới,tôikhôngcómộtquanhệriêngnàonhưthếvớibấtcứmộtvịlãnhđạocộngsảnnào.TôikhôngbaogiờdựavàomốiquanhệvớiôngKiệtđểnhờcậybấtcứđiềugì.Tôitìmđếnônglàtìmđếnmộtngườicộngsảnđểcủngcốthêmtrongtôiniềmtinvềsựchọnlựacủamình,tìmđếnmộtconngườimàtôicóthểchiasẻniềmtin,tìnhcảmvàtâmtưmộtcáchthẳngthắntừchuyệnđấtnướcchođếnchuyện...bóngđá.

TôicóhailầngặpôngKiệtvìcôngviệc.Lầnđầutrongkhoảngthờigian1979-1980liênquanđếncuộcđấutranhnộibộởbáoTinSáng.ÔngmờitôiăntốitạimộtbiệtthựởAnPhú(TP.HCM),lúcđóônglàBíthưThànhỦy,ôngmuốntìmhiểuthêmnguyênnhâncủacuộckhủnghoảngnộibộtạitòabáoTinSáng.LầnthứhaitôigặpôngVõVănKiệttạiHàNộikhiônglàmThủtướng(1994):tôicóýđịnhrútluikhỏibáoLaoĐộngtrởvềTP.HCMvìcómộtđềxuấttừVụBáoChívớitổngbiêntậpbáoLaoĐộnglà:khôngnêntiếptụcgiaochứcdanhtổngthưkýtòasoạnchotôivànêntìmmộtchứcdanhkhácchotôidùcôngviệcvẫnnhưcũ.Tôidứtkhoátkhôngchấpnhậnlàmmộtviệcnhưngviệcấylạimangmộtdanhnghĩakhác.TôixingặpôngKiệtđểchàoôngtrướckhirờiHàNội.

Cảhailầnôngđềuchotôinhữnglờikhuyênrấtquívàthựctế.

Trongthờigianviếtbáosau1975,tôiđãdànhrấtnhiềubàiviếtvềbóngđávớimongmuốnlàmthếnàođượcthấycáixứsởsaymêbóngđácuồngnhiệtnhưViệtNamsớmthoátkhỏitìnhtrạnglạchậukéodài.Khikhôngcònlàmthủtướngnữa,ôngKiệtcũngnhiềulầnđónggópýkiếnvớiỦybanthểdụcthểthaonhằmtìmkiếmconđườngđilênchobóngđáViệtNam.Mộthailầntôiđượcôngmờitớihỏiýkiếnvàrấtngạcnhiênnhậnthấyônghiểutườngtậntìnhhìnhbóngđá,kểcảnhữngconngườiđangcẩmtrịchlàngbóng,khôngkémbấtcứaitronggiới.NhữngýkiếncủaônggópvớiLiênđoànBóngđáViệtNam(LĐBĐVN)từthờinhiệmkỳ3theotôicógiátrịnhưmộtcẩmnangđểchoLĐBĐVNxâydựngnềnmóngbóngđáchuyênnghiệpViệtNam,từcáchchọnnhữngnơicótiềmlựclớnđểthànhlậpcácCLBchuyênnghiệpcótầm

cỡchođếnđịnhhướngxãhộihoácókhảnăngthuhútrộngrãichấtxámvàsứcmạnhvậtchấtcủaxãhội.RấttiếccácýkiếncủaôngKiệtđãbịbỏqua.TrướcĐạihộiLĐBĐVNkỳ4,ôngKiệtcũngcónêumộtýkiếnvớiỦybanThểdụcthểthao(UBTDTT)nhằmđổimớiLiênđoàn.

Theotôi,nếucácýkiếncủaôngKiệtởcáclầnôngđónggópđượcLĐBĐVNvàUBTDTTđượcquantâmđúngmứcthìbóngđáViệtNamđãcócơmaychuyểnbiếnvàthựchiệnđượcsựđộtphá.

...Cómộtsựviệcmàtrướcnaytôichưabaogiờnóira:năm1987haynăm1988,tôikhôngnhớrõ,tôicóviếtmộtthưriêngchoôngKiệtlúcđólàPhóchủtịchHộiđồngBộtrưởng,còntôiđangcôngtáctạibáoTuổiTrẻ.Mộtbứcthưtâmtình,traogửiđếnôngnhữngtrăntrở,hoàibãocủamộttríthứcSàiGònđangcốgắnghòanhậpvớichếđộmớibằnglýtưởngmàmìnhchọnlựachứkhôngphảibằng“cơchế”haybằng“chínhsáchưuđãitríthức”.Chínhsáchưuđãitôiđãchốitừrấtsớmngayởnhữngnămđầu80,lúcbấygiờnhữngngườitríthứccũgọilàđầuđànđềuđượcThànhỦyTP.HCMchomộtphụcấpđặcbiệthàngthángngoàiphụcấpđượclãnhtrongcươngvịcôngtáccủamình.KhitừbáoTinSángvềlàmviệcởbáoTuổiTrẻ(1980),tôiđãviếtđơnchoThànhỦybáotôikhôngnhậnphụcấpđặcbiệtnàynữa.Ngaylúcđótôiđãkhôngmuốnmìnhđượccưxửnhưmột“ngườikháchưuđãi”.Tôimuốntôiđượccoinhưmộtthànhviênthậtsựcủađạigiađìnhmới.

TrongláthưgửichoôngKiệt,tôicóbàytỏvớiôngnguyệnvọngngàynàođótrởthànhđảngviênĐảngCộngsảnViệtNam.TheotôiđólàmộtnguyệnvọngbìnhthườngcủamộtngườitánđồngĐảngCộngsảnViệtNam,nhìnnhậnquátrìnhcủaĐảngCộngsảnViệtNamvìnướcvìdân,cócônggiànhđộclậpvàthốngnhấtchoTổquốc.Tôinghĩmìnhsẽphụcvụtốthơnchođấtnướctrongtổchứcvàvớicươngvịmộtđảngviên.TôicónóivớiôngKiệtviệcnêunguyệnvọngấylàmộttháiđộchínhtrịtrungthựcvớichínhmình,cònviệccóđượckếtnạpđảnghaykhônglàmộtvấnđềkhác.

AnhTốngVănCôngnghetôikểlạichuyệnnàycónói:“ThếthìanhmớiđitheongọncờdântộccủaĐảngCộngsản,cònngọncờchủnghĩaxãhộithìsao?”ĐúnglàĐảngCộngsảnViệtNamchinhphụctôitrướchếtbởilòngyêunước,tinhthầnđấutranhchođộclậpdântộcnhưngmặtkháctôicũngtìmthấyởchủnghĩaMác–theocáchtiếpthucủatôi-nhữngnguyênlýđịnhhướngchocuộcsốngvàtháiđộchínhtrịcủamình.TrởlạichuyệnviếtthưchoôngKiệtbàytỏnguyệnvọngvàoĐảngrấtdễgâyngộnhậnvàcó

thểkhiếnmộtsốngườinghĩrằngtôicótoantínhlợidụngconngườivàoĐảngđểthựchiệnnhữngthamvọngriêng.Nhưngtôikhôngquantâmnhữnglờiđàmtiếuấy.Đãcómộtthờimìnhcómộtnguyệnvọngnhưthếvàmộttháiđộchínhtrịnhưthế,tạisaolạiphủnhậnhoặcgiấugiếmnóđi?Tôichẳngcóchútngạingùngvàmặccảmgìđểnhắclạichuyệnấy.Ngượclại,chođếnbâygiờ,tôivẫncoiđólàmộtthờiđiểmđángnhớtrongcuộcđờimình.

ChịKimHạnh,lúcđólàtổngbiêntậpbáoTuổiTrẻ,cũngbiếtchuyệnnàyvìsaukhinhậnthưcủatôi,ôngKiệtcóviếtthưchochịHạnhđểbáochochịbiếtnguyệnvọngcủangườicộngsựcủachị.ChịHạnhcónóilạichotôimộtphầnnộidungláthưcủaôngKiệtvànóithêmviệctôicóvàoĐảnghaykhôngdocácđoànthểởbáoTuổiTrẻquyếtđịnh.LúcđócóthểchịKimHạnhhiểulầmchăngtôicóýđịnhvậnđộngvớiôngKiệtđểđượcvàoĐảng?ThậtrabứcthưcủatôigửichoôngKiệtchỉmangtínhchấtriêngtư,vớimộtngườicóthểhiểuđượctâmhồnmình,cóthểlắngnghevàchiasẻvớimình.

Chuyệncónguyệnvọngtrởthànhđảngviên,vớithờigiantrôiquavàthựctếtrongnhữngnămcôngtácsauđólàmtôiquênđi,nhưngdẫukhôngthànhtôivẫnkhôngbaogiờtừbỏlýtưởngmàmìnhđãchọn.

TôicảmphụcôngVõVănKiệtkhôngvìsựđốixửcủaôngvớiriêngtôi,màchínhdotháiđộvàcáchxửsựcủaôngđốivớicáctríthứcvànhânvậtchínhtrịkháctrướcđâyởSàiGòn.Tôisẽkhôngnhắclạinhữngchuyệnđãđượcbáochíkể,chuyệnvềnhữngtríthứcmàôngKiệtcốgắnggiữhọởlạisautháng4-1975,cóngườiđượcđíchthânôngđixuốngtậntỉnhxađểlãnhvềsaumộtchuyếnvượtbiênbịbắt,nhưngsauđólạichođichínhthứctheonguyệnvọngcủahọđểranướcngoàicóthểtheođuổicáccuộcnghiêncứukhoahọcdễdànghơnv.v...Saunàyôngnóivớitôi,ngaykhiđấtnướcvừathốngnhấtTổngbíthưLêDuẩnluônnhắcnhở“hãycốgắnghàngắnvàhòahợp”.TừrấtsớmôngKiệtđãcónhữngđánhgiárấtcôngbằngđốivớivaitròcủaôngDươngVăn

MinhtrongsựkếtthúcchiếntranhViệtNam.Ôngnhấnmạnh:giữaThànhỦyTP.HCMlúcđóvàphầnđôngquầnchúngởthànhphốkhôngcósựkhácnhauvềđánhgiávaitròcủaôngMinhtrongngày30-4-1975.ÔngKiệtchotôibiếttrướckhiôngbàMinhrờiViệtNamsangPháp,ôngcónhờbàBùiThịMè(là“BàmẹViệtNamanhhùng”),mộttríthứccáchmạng,từngcómặttrongchínhphủCáchMạngLâmThờiMiềnNamViệtNam,tổchứcmộtbuổicơmthânmậttiễnôngbàMinhlênđường.ThờitrẻbàMèvàôngMinhtừngquenbiếtnhauvìhọcchungmộttrường,ôngMinhhọctrênbàMèmộtlớp.ÔngKiệtcũngtiếtlộôngtừngnhờbàMèchăm

sócmẹcủaôngMinhmộtthờigiandài–lúcbàcụsốngởThủĐức.BàMètiếptếchobàcụkhithìgạongon,khithìnướcmắm,đường,sữa...màsautháng4-1975mọithứđềukhanhiếm.

TrongbữacơmthânmậttạinhàbàMètrướcngàyôngbàMinhlênđường,ôngMinhcóchoôngKiệtbiếttổnglãnhsựPháptạiTP.HCM,theochỉthịtừPariscóbàytỏýmuốnđượclochochuyếnđicủaôngMinhvềmọiphươngdiện,kểcảvémáybay.ÔngMinhđãtrảlờitổnglãnhsựPháp:“Mọiviệcđãcóchínhphủtôilorồi”.

ÔngKiệtrấtcảmkíchcâutrảlờinàycủaôngMinh.

KhichàotừbiệtôngKiệt,ôngMinhcóhứakhisốngởnướcngoàiôngsẽkhôngcómộtlờituyênbốnàobấtlợichonướcnhà.VềviệcnàyôngKiệtnóirõthêm:vềphíaôngvàThànhỦykhôngđưaramộtyêucầunàođặcbiệtvớiôngMinh.Vềýđịnhxinrasốngởnướcngoài,lúcđầuôngMinhcóthămdòýkiếnôngKiệtquabàMè.LúcnàyôngKiệtđanglàBíthưThànhỦyTP.HCM,ôngKiệttrảlờivấnđềđótùythuộcởôngMinh;ThànhỦyvàTrungươngkhôngngăncảnnếuôngbàMinhmuốnranướcngoàisốngvớiconcháu.ÔngKiệtcógợiýmộtsốphươngánvớiôngMinhđểôngchọnlựanhưlàđithămconcháurồitrởvề,hoặcsangsốngvớiconcháukhinàomuốnvềthămquêthìcứvề.

TheoôngKiệt,bàMinhrấtmuốnrađivìnhớconcháu,cònôngMinhthìcósựdodựdobàmẹcủaôngnhấtđịnhkhôngchịuđi.Bàcụnói“Taomuốnđượcchếtởquênhà”.Đượcbiếtkhirađi,ôngMinhđượctựdomangtheohànhlývớisốcânkhônghạnchếvàhoàntoànkhôngbịkiểmtra.ChínhôngKiệtđãchỉthịnhưthế.

Năm1984,lúccònlàPhóChủtịchHộiđồngBộtrưởng,ôngVõVănKiệtđidựQuốckhánhCHDCĐức,sauđóviếngthămchínhthứcAlgerie.TrênđườngvềôngghéquaPháp.TạiParis,ôngmuốnthămbangười:ôngDươngVănMinh,ôngPhạmNgọcThuầnvàgiáosưPhạmHoàngHộ,ôngcónhờsứquánViệtNamtạiPhápliênlạcvớicácvịnày.LúcđóôngThuầnđangởmộttỉnhmiềnNamnướcPháp,khôngliênlạckịp.VớiôngPhạmHoàngHộ,ôngKiệtcómờicùngđidạobằngtàutrênsôngSeine.

RiêngcuộcgặpôngMinhcónhiềutìnhtiếtđángkểhơn.Đầutiênlàđịađiểmgặp.ÔngMinhkhôngmuốnđếnsứquánViệtNamvàcũngkhôngmuốnđểôngKiệtđếnnhà(ôngvàbàMinhkhôngcónhàriêng,sốngchungvớiđứacontraikếtênTâm).CuốicùngôngbàMinhđónông

KiệttạinhàmộtngườibạncủaôngbàlàbácsĩDanh.TheosựdặndòtrướccủaôngKiệt,đạisứViệtNamtạiPhápđitheoôngKiệtvàochàoôngbàMinhrồitrởraxeđểchocuộctiếpxúcgiữaôngKiệtvàôngMinhđượctựnhiênthânmật.

MộttrongnhữngcâunóiđầutiêncủaôngMinhkhigặpôngKiệtlà:“Anhđãbiếtđó,tôiluôngiữlờihứakhirờikhỏiSàiGòn:Sangđâytôikhôngtiếpxúcvớibáochívàcũngkhôngcómộtlờituyênbốnàobấtlợichoởnhà”.Dùđãtừngởhaichiếntuyếnkhácnhau,nhưnggiữahaiconngườicónhâncáchlớnđóvẫncósựtươngkínhlẫnnhauvàcómộttìnhcảmđặcbiệtdànhchonhau.

VềchuyệnôngMinhởnướcngoàitừchốitiếpbáochí,cómộtnhânchứngđángtincậykhẳngđịnhđiềuđó:nhàbáoPhápJeanClaudePomonti(đãcómộtphỏngvấnđặcbiệtĐạitướngVõNguyênGiápchobáoLeMondenhânkỷniệm50nămchiếnthắngĐiệnBiênPhủ)cónóivớitôirằnglúcôngMinhcònởParis(nhữngngàycuốicùngôngsangMỹsốngvớicôcongái),JeanClaudecóđiệnthoạichoôngMinhđểxingặpôngnhưngôngMinhkhéoléotừchối,mặcdùởSàiGònnhàbáoPhápnàytừngvôDinhHoaLanrấtthườngxuyên.

CómộtlầntôiđượcôngKiệtmờiđánhquầnvợtvớiôngtrongDinhThốngNhất.TôikểchuyệnôngMinhtừngcóýđịnhvàođánhsânnàynếuđổxongThiệu–choôngKiệtnghe.ÔngKiệtlặngimmộtlúcrồinói:

“ÔngMinhlàmộtconngườitốtvàcólòngvớiđấtnước.Hômôngrađiôngcótặngtôimộtcáihộpdàinhưcáiva-liđểđựngvợt,giày,quầnáo,bóng...dùngđểđiđánhquầnvợt.Vềphầntôicũngcóchuẩnbịtrước,tôitặnglạichohaiôngbàhaihuyhiệucủaTP.HCMđểhaiôngbàvẫnnhớmìnhlàcôngdâncủathànhphốnàydùcóđixa”.

Cũngtrongbuổinóichuyệnnàybênsânquầnvợt,tôicókểchoôngKiệtnghemộtsốsuynghĩcủathượngtọaThíchTríQuangvềôngMinh.Saungày30-4-1975đượcvàitháng,tôiđếnthămthượngtọaTríQuangtạichùaẤnQuang.ÔnghỏitôitìnhhìnhôngMinhthếnào,tôichobiếtsứckhỏeôngMinhvẫnbìnhthườngvàvẫnởDinhHoaLan.KhiôngMinhcùngvợđikhỏiSàiGònrồi,tôilạicódịpgặpthượngtọaTríQuang.Lúcnàyôngnói:“Thậtrấttiếc.ĐánglýôngMinhnênởlạiđấtnướcbởichínhônglàngườitừngkêugọidânchúngkhôngnênbỏquêhươngrađi.Nhiềungườivìngheôngởlại.Thếmàbâygiờônglạirađi...”.

ÔngKiệtimlặngkhôngbìnhluận,cólẽvìchínhônghiểurõlýdotạisaoôngMinhrờiquêhương:haiôngbàlớntuổisốngmộtmình,concháuđềuởnướcngoài.

TheotôibiếtcóhailầnôngMinhchuẩnbịtrởvềsốngởTP.HCMnhưngrồikhônghiểuvìsaocảhailầnđềudờilại.CuốicùngôngđãquađờitạiMỹ.CộngđồngngườiViệtNamtạiMỹđãbàytỏmộttìnhcảmsâusắcvàkínhtrọngdànhchoôngmặcdùvềmặtchínhkiếnhọcónhiềukhuynhhướngkhácnhau.CựutướngNguyễnCaoKỳcũngcóđếndựlễtang.ĐàiphátthanhBBC(bộphậntiếngViệt)cóphỏngvấntôikhiôngMinhmất.Trongbuổitraođổikéodàikhoảngnửatiếngđồnghồ,cóphầnnộidunghỏiđápnhưsau:“ÔngDươngVănMinhcóphảilàngườicủaPháp?”–CóthểôngcótìnhcảmvớingườiPháphơnngườiMỹ.NhưngtheotôiôngkhôngphảilàngườicủaPháp.“ÔngMinhcóphảilàngườicủaMỹ?”–Cũngkhông.NgườiMỹkhôngbaogiờtinông.“VậyôngMinhlàngườicủacộngsản?”–Theotôicũngkhôngphải.TôinghĩôngMinhchỉlàngườiyêunước.

Khôngphảingườiyêunướcnàongaytừđầucũngtìmrangayconđườngđicủamình.NhưngkhicócontimchânthànhvớiTổquốc,thườngcuốicùngcũngcómộtlựachọnđúngđắn.

TôivẫntiếcchoôngDươngVănMinh,trướckhichếtkhôngcódịptrởvềthămquêhương.DinhHoaLanvẫnđượcchínhquyềnTP.HCMđểchongườitronggiađìnhôngMinhbảoquản.Mỗilầncótinôngđịnhvề,biệtthựlạiđượcsửasang,chămsóclại.

TrongquyểnHồsơmậtDinhĐộcLậpcủaNguyễnTiếnHưngvàJerroldL.SchecterviếtrằngôngDươngVănMinhđãnhậntiềncủaMỹđểraứngcửlàmbìnhphongchotổngthốngThiệuởcuộcbầucửnăm1971.NguyễnTiếnHưngkểrằng:“ÔngThiệucóbằngcólàtướngMinhđãchuyểnkhoảntiềnđótừParisquamộttrươngmụccủamìnhtạiĐôngKinhNgânhàngởSàiGòn.NhưngkhitướngMinhxétmìnhkhôngthểđịchnổiôngThiệu,bènômlấytiềnmàkhôngtranhcửnữa...”.

NếuôngMinhđãlấysốtiềnnàođócủatòađạisứMỹthìsauđóôngkhôngbaogiờtiếtlộýđồMỹmuachuộcôngvớichủbútbáoWashingtonPostBenBradleengaysauđó.VànếuôngThiệunắmđượcbằngcóthậtsựôngMinhnhậntiềncủaMỹthìtrongbanămđốiđầutrênchínhtrườngSàiGòn,ôngThiệukhôngthểkhôngkhaithácchuyệnbêbốinàycủađốithủsốmột.

TheotôiđâychỉlàchuyệnbịađặtnhằmlàmgiảmuytíncủaôngDươngVănMinh,thếthôi!

30nămsaunhìnlạingày30-4-1975mớithấyrõhơngiátrịcủangàygiảiphóng.Nếukhôngcóngàyđó-chấmdứthoàntoànsựcanthiệpcủangườiMỹ,giànhđượcđộclậpvàthốngnhấtchoxứsở-thìchắcchắnđấtnướchômnaykhônganbìnhvàpháttriển,ổnđịnhnhưđangcó.HiệpđịnhParischỉlàmộtgiảipháptìnhthếđểtạmthờingưngtiếngsúngchứkhôngchấmdứtđượccuộcxungđộtvàmanglạihòabìnhthậtsự,dùchocácđiềukhoảncủahiệpđịnhđượcmangraápdụng.MộtchínhphủliênhiệpnếuđượcthànhlậpởmiềnNam(theohiệpđịnh)cũngsẽlàsựtiếpnốicủacuộcxungđộtdướimộthìnhtháimới,đầyhỗnloạnvàbấtổn,cóthểlạiđổmáuvàchếtchóc;“bàntaylônglá”củangườiMỹvẫncóđiềukiệnxộcvàogâychiarẽvàhậnthùgiữangườiViệtvớingườiViệt;kinhtếcủamiềnNamvẫnlệthuộc,tồntạibằngviệntrợnhỏgiọtcủacáccườngquốcđầynhữngýđồthôntính;cònmiềnBắccólẽvẫnsẽkhókhăn,vẫnởtrongtìnhtrạngđốiphóchiếntranhvìphảitiếptụcdồnsứcchiviệncuộcđấutranhởmiềnNam.

NhìnđấtnướcnốiliềntừNamchíBắchiệnnay,đếnbâygiờtôivẫntưởngnằmmơ.TôivẫncòntrongđầumìnhhìnhảnhchiếccầuLongBiênđensìsừngsữngđótronglầnđầutôiraHàNộicuốinăm1975.HìnhảnhấyđãđượccấtvàobảotàngkýứccủangườiViệtNamchúngta,chỉđểnhớlạikhicầnhậnthùchiếntranh,cầncảnhgiáctrướcnhữngđedọaxâmlược.HàNộibâygiờnhưmộtthiếunữđẹp,duyêndángvàtrànđầysứcsống.VàSàiGònmạnhmẽhơnnhiềuvàtựtinhơnnhiềutrongcuộchànhtrìnhmới,bởisựtồntạicủathànhphốnàykhôngcònnhờvàosự“tiếpmáu”từngườikhác.

Giađìnhthânyêu

Vớitôi,giađìnhlàtrênhết.Trênnềntảngquítrọngnàymàtrântrọngcuộcsốnglươngthiệnvàcóíchchoxãhội,yêuthươngngườikhác,yêuthươngTổquốc.Giađìnhlàsứcmạnhcủamỗichúngta,chotađộnglựcđểcốnghiến,sựổnđịnhđểsángtạovàniềmtinnhìnvàotươnglai.

Tôikhôngđượccáihạnhphúc“mộtvợmộtchồng”chocảđờimình.Nhưngtrảiquabalầnlấyvợ,tôilạicàngnhậnravaitròngườivợđốivớitôiquantrọngđếnngầnnào.Tôisẽkhônglàtôinhưcuộcđờitôiđãsốngvàlàmviệcnếubêncạnhtôikhôngcóngườivợ-mộtnửacủatôi.

Chúngtakhôngthểnàođolườngđượchếtcáisứcmạnhkìdiệucủangườiphụnữgiađìnhvàtrongsựgắnbóvớisựnghiệpcủangườichồng.Aikhôngcóhoặcđãđánhmấtđi“phânnửa”củachínhmìnhthìítnhiềuđềuquèquặttrongcuộcđời!

...Cácđứaemcủatôi,vượtbiênkhoảng1977trênnhữngchiếcthuyềntừnăm1992cũngbắtđầulầnlượttrởvề.Tôisungsướngtộtcùngkhiđượcgặplạinhữngngườiruộtthịtcủamìnhmàlúcrađitưởngsẽkhôngbaogiờgặplại.Nhưngtôicómộtniềmvuisướngriêngcấtgiấutronglòng:sựtrởvềcủacácemtôiđồngthờicũnglàsựxácnhậnanhtraimìnhđãcómộtchọnlựakhôngsai.Lúcđầuchỉcócácemgáitrởvề,tôivẫnkhôngthấyngườiemtraiút.Tôibiếtngàycácđứaemtôirađi,Nghĩalàđứathấtvọnghơncả.Saungàygiảiphóng,NghĩahoạtđộngtíchcựctrongĐoànThanhNiên.Tộinghiệpnó,cáiáomặcđihọckhôngdámủithẳngthớmvìsợphêlà“tưsản”.Suốtngàyởtrongtrườngvẽtranhcổđộngvàbiểungữ.MộtđoànviênThanhniênhếtsứctíchcựcvớiniềmhăngháiởcáituổi14-15căngtràn.Thếrồitaihọaậpxuốnggiađìnhtôi,niềmtinởNghĩabỗngchốctanbiến.DođókhirađirồiNghĩakhôngmuốntrởlạinơihằnsâukỷniệmbuồnthờiniênthiếucủamình,nơichứngkiếnchamẹmìnhtrảiquanhữngbiếncốđaulòng.CácemgáinóichotôibiếtbanđầukhicácchịtrởvềViệtNamNghĩanhấtđịnhkhôngvề.

ChuyếntrởvềđầutiêncủaNghĩasaugần20nămxacáchđấtnướclàđểthămvợtôi(lúcnàylàTrầnHồQuangNgọcCúc;tôichiatayvớiQuỳnhNga,ngườivợđầutừnăm1984)khivợtôivừapháthiệnbịưngthưđạitràng.Từlầnđó,Nghĩatrởvềquênhànhiềulần,vếtthươngxưatronglòngdầndầnđượchàngắn.

CácemtôiđềuthànhđạttạiMỹvàCanada.Giađìnhtôicũngtrảiquakhôngítnhữngcăngthẳngvàmấtmát,nhưngxétchocùngkhôngthấmthíagìkhisosánhvớibiếtbaogiađìnhkhácởcảhaiphíatrongcuộcchiến.Giađìnhtôirấtmaymắnđãcómột“Happy-ending”nóitheomộtloạiphimcómộtkếtthúctốtđẹp.

Tôicótấtcảbảyngườicon–nămvớingườivợđầu(NguyễnThịQuỳnhNga),mộtvớingườivợthứhai(TrầnHồQuangNgọcCúc)vàmộtvớingườivợthứba(VõThịThanhThủy).Ngoàiracòncómộtngườiconriêngvớingườivợthứhai(NguyễnHồngQuang)màtôicoinhưconruộtcủamình.Cáccontôiđềucócôngănviệclàmđànghoàngtrongnhiềungànhnghềkhácnhautừđạihọc,truyềnthôngchođếnkinhdoanh,đờisốngriêngổnđịnh,trừđứaútlàmộtbégáimớitrònbatuổi(LýQuíThuỷChung).

Tôikhôngbaogiờngờrằngcuộcđờitôilạitrảiquađếnbađờivợ!KhikếthônvớiNguyễnThịQuỳnhNgaởtuổi21tôicònlàmộtsinhviênvẫnnghĩmìnhsẽsốngởđờivớingườiphụnữnày.Đólàmốitìnhđầuđíchthực.Yêuvàlấylàmvợ.Cảđoạnđờiđầu(trước1975)vàmộtphầnđoạnđờisau(sau1975),tôisốngvớiQuỳnhNga.Chúngtôicómộtcuộchànhtrìnhbắtđầutronggiankhónhưngsôinổivàkháthànhcôngtrongsuốtconđườngdài23năm.Đángtiếcđếnmộtgiaiđoạn(năm1984),chúngtôiđãkhôngvượtquađượcnhữngbấtđồngmỗilúccàngkhoétsâutrongcuộcsống;tìnhcảmvàsựkínhtrọngdànhchonhauchỉhyvọngcứuvãnnếuchúngtôichấpnhậnmộtcuộcchiataythậtêmđẹp.Vàchúngtôiđãlàmđượcđiềuđó.Sau20nămchiatay,QuỳnhNgavàtôivẫnlàhaingườibạnrấtđặcbiệt,gặpnhauthườngxuyênvàvẫnquantâmđếnnhau.Nămđứaconcủachúngtôirấtítcảmnhậnsựmấtmátvàđềuhãnhdiệngiữasựđốixửgiữachavàmẹdùhaingườithânyêucủachúngkhôngcònsốngchungvớinhau.

Khitôikếthônlầnthứhai,tôiđãbànvớicáccontôi,nóirõquyếtđịnhvàsựchọnlựacủamình.TrầnHồQuangNgọcCúc,saunàyđượcbạnbègọitênthânmậtlàCúcPhượng.Nàngđãcómộtđờichồngnhưngởvớinhaurấtngắnngủi(hainăm).KhitôiyêuvàlấyCúcPhượnglàmvợ,nàngcómộtđứaconriêngbatuổi-NguyễnHồngQuang.HônlễđượctổchứctạibáoTuổiTrẻ.Thờikỳtôilậpgiađìnhlầnthứhai,cuộcsốngrấtkhókhăn.Bữacơmthườnggồmchỉcómộtmónduynhất:hộtvịtchiênvớicàtô-mát.RấtmaymắnlàPhượnglàmmónnàyrấtngonnếukhôngthìrấtgaybởicácmónkhácnàng...khôngbiếtnấu!Thếmàsốngvớinhauchỉmộtthờigianngắn,CúcPhượngtrởthànhmộtphụnữnấuănrấtkhéo;mỗibữaănđềutạonênsựbấtngờthíchthúchochồng.CúcPhượngcòngâychotôisựngạcnhiêncảmphụckhinàngmởquánăncótên“Đôiđũatre”(BambooChopsticks)ngaytạinhà,địađiểmrấtxakhutrungtâmthànhphố,màvẫnthuhútđượcmộtsốđôngthựckháchtrongvàngoàinước.“BambooChopsticks”đượccoilà“nhàhàng–gallerie”đầutiên.Cókhoảng20bứctranhbántrừutượngcủatôiđượctreotrêncácbứctườngởđây,tạonênmộtkhôngkhímớilạ,mộtphongcáchvănhóaẩmthựcrấtmớivàonhữngnămđầuthậpniên90.

CúcPhượngquyếtđịnhmởnhàhàngngaysaukhinàngbiếtmìnhbịungthưđạitràngvàvừatrảiquamộtcuộcđạiphẫu.Tôikhôngthểhiểunổinànglấyđâurasựdũngcảmphithườngđểvừatiếptụcsốnglạcquan,yêuchồngyêucon,vừathảnnhiêntínhchuyệntươnglai,khihiểurấtrõhơnaihếtquỹthờigiancuộcđờidànhchomìnhtốiđalàhainămhoặchainămrưỡi.Nàngtheodõicáimầmbệnhtaiáclớnlêntrongcơthểmìnhkhôngkhácgìtheodõisựtượnghìnhđứaconlúcnàngmangthaimàtôiđãtừngchứngkiến.Tựnànghàngthángđisiêuâm,

biếtrõkíchthướccủakhốiuđangpháttriển.Khônghềsợhãi,buồnphiền.Hoặccóbuồnphiềnđaukhổnhưnggiấutấtcảvàotrong,nhấtquyếtkhôngđểchomộtaithấy,nhấtlàchồngmình.CúcPhượngkhôngmuốnlàmaiphảibuồnphiền,lolắngchomình.Saukhinàngđượcgiảiphẫu,biếtmìnhmắcbệnhgì,nàngkhôngbaogiờnóiđếnbệnhcủanàngbởisợnhữngngườithânyêumìnhđaukhổhơnchìnhmìnhđaukhổ.LầnđầutôigặpCúcPhượnglàtạimộttiệcsinhnhậtcủamộtngườibạn:tiềnđạoĐinhCông

Hoàngcóbiệtdanh“HoàngCálóc”củađộiCôngNghiệpThựcPhẩm.Côấylúcđókháchẳnbạnbèxungquanhtừcáchtrangđiểmtựnhiênchođếnlốiănmặcgiảndị.Ngaytừbuổiquenbiếtđầutiêntôicảmnhậnđâylàngườiphụnữrấtcầnchocuộcđờicònlạicủamình.Lúcđótôiđã44tuổi,vừachiatayvớingườivợđầutiên,cònCúcPhượng26tuổi.TôiđãtừnggặpCúcPhượngthoángquamộthailầnđâuđónhưngkhônghềnhớ,cònnàngbiếttôirấtrõtrướcđó.Tiếngđồn“ÔngChunglảlướt,dandíuvớirấtnhiềuphụnữ”vàcảlờiđecủabạnbè“mầylấyôngấysẽkhổ...”khônghềlàmchonàngedèchùnbước.“Khianhcười,trônganhrấtnhânhậu.Giácquanthứsáubáochoembiếtanhsẽlàngườichồngtốt”–CúcPhượngnóivớitôinhưthếkhichúngtôiđãlàvợchồngcủanhau.Tôikhôngthểquêncâunóiđầutiêncủanàngkhichúngtôiquyếtđịnhđitớihônnhân:“Emcoianhvừalàngườichồngvừalàngườichacủaem.Từkhisinhra,emđãthiếutìnhcha”.ChanànglàmộtbácsĩnhakhoanổitiếngởSàiGòn,từnglàdânbiểuquốchộithờiNgôĐìnhDiệm,rồigiámđốcNhadulịch,đãcóvợngườiHồngKôngnhưngbànàyítkhisốngởSàiGòn.NgườivợtạiViệtNamcủaônglàmẹcủaCúcPhượng.MẹCúcPhượngdứtkhoátchiatayvớichanàngsaukhinàngrađời.TrongkýứccủaCúcPhượngvềchamìnhchỉlàhìnhảnhmờnhạtvềmộtngườiđànôngthậtcaolớn,lâulâuđếnthămnànglúcnàngmớiđượchaihaybatuổi.CúcPhượngđượcbàngoạinuôitừnhỏ.Suốttuổithơvàcảsaunày,CúcPhượngtìmmọicáchliênhệvớichamìnhnhưngkhôngnhậnđượcmộthồiâmnào.Cáchítnămnàngmất,CúcPhượngcónhờmộtngườibạnxưacủachamìnhtrongmộtchuyếnsangMỹcầmmộtláthưcủamìnhgửichocha.Nhưngvẫnkhôngcótintứcgìtừngườicha.

13nămtôisốngvớiCúcPhượngtrànđầyhạnhphúc(chúngtôicómộtđứacontraiLýQuíPhúc.Hầunhưchúngtôikhôngcómộtcuộccãivãtotiếngnào.CuộcsốngvậtchấtcủagiađìnhdễchịuhơnkhitôibắtđầulàmbáoLaoĐộng(năm1990)vàcũngnămnàytôibắtđầuvẽtranhkhiquenbiếthọasĩTrịnhCung.Hồicònđihọctôichỉvẽbằngmàunướcvàbútchì.AnhTrịnhCunghướngdẫnbướcđầuchotôikỹthuậtvẽtranhsơndầu.Ngaynăm1990,tôitổchứccuộctriểnlãmtranhđầutiêntạiNhàhàngThanhniên(nhàhàngcủangườivợđầuQuỳnhNga)vànămsaumởcuộctriểnlãmởHàNộitạiGalleryTràngTiền.Đólàcuộctriểnlãmcá

nhânđầutiêncủamộthọasĩSàiGòntạiHàNộivàcũnglàcuộctriểnlãmđầutiêntranhtrừutượngởthủđôsau1975.NhờmốiquanhệbạnbèvớianhTrịnhCung,tôiđãkhámpháthêmmộtthếgiớinghệthuậtđầymêhoặcvàđồngthờicũngkhámphámộtmặtkháccủachínhmình.Bởinghệthuậtđíchthựcbaogiờcũngphảnánhcáichiềusâucủamộtconngười.Năm1992tôicócuộctriểnlãmtranhlầnthứhaitạiHàNội.LầnnàytôivàanhTrịnhCungcùngbàytranhtạiBảotànglịchsử.SauđótôicòntổchứcthêmhaicuộctriểnlãmcánhânnữatạiGallerieMai(congáicủanhàdịchgiảDươngTường)vàGallerieHàngBài.TạiTP.HồChíMinhtôicóbacuộctriểnlãmtranhcánhânvàocácnăm1990,1991,1993.

CúcPhượnglàngườichiasẻvớitôiniềmđammêmớinàyvàlàmộttrợlýtíchcựctrongcáccuộctriểnlãm.Khitôicầmcọ,nàngluônởđâuđóvànhiềukhinằmchờtôibêncạnhgiávẽđếnmột,haigiờsáng,rồimớicùngđingủ.Nàngluônlàngườiđầutiênphátbiểuvềcácbứctranhvừahoàntất,thườngcácnhậnxétcủanàngthẳngthắnvàrấtcóíchchotôi.ChínhCúcPhượngcăngbố,điđặtkhungtranhvàmộtmìnhchuẩnbịcáccuộctriểnlãmtừAtớiZnhưtheodõicôngviệctreotranh,tổchứctiệcCocktail,tiếpđónkháchngàykhaimạcvàchụpảnhkỷniệmchochồng.KhitôiphụtráchtòasoạnbáoLaoĐộngtạiHàNộitrong6tháng,CúcPhượngtheotôisốngtạiHàngBồsuốtthờigiannày.Nàngđichợlocơmnướcvàgiặtgiũchotôi.ChúngtôiănởluôntạicơquanởHàngBồ.AnhemởtòasoạnthiếtkếchoCúcPhượngmộtcáibếpdãchiếntrêntầngmột.TôivàCúcPhượngcùngyêuHàNộinênchúngtôicónhữngngàyngắnngủitạiđâyđầynhữngkỷniệmđẹp.Buổitối,nếukhôngđikhiêuvũ,thìđiuốngcàphêởmộtquáncócnàođóhoặcđèonhautrênchiếcxemáychạytừphốnàyquaphốnọ,khôngcóchủđịnhtrước.VớiCúcPhượng,hạnhphúclàcáigìđóthậtđơngiản.Nàngmanglạichotôicáicảmgiácluônêmdịu,antoànvàtựtin.Khiđứacontraicủachúngtôi–LýQuíPhúc-bịtainạntrongnhà,mặtcháubịmiếngkiểngcắtsâu,chínhnànggiànhômconraxevàtrấnantôiđểtôibìnhtĩnhláixeđưaconđicấpcứu.Cáccondâucủatôiđếnngàysinhnởcũngnhờ“côPhượng”đưađibệnhviện.Sựbìnhtĩnhcủanànglàmchongườisắptrảiquagiâyphútcăngthẳngcũnganlòng.Nàngởbêncạnhcondâucủachồngchođếnkhiđứabérađời.VìCúcPhượngkhôngcókhoảngcáchtuổitácquálớnsovớicáccontôinêncáccontôichọncáchxưnghôthânthươngvà...phùhợpđểgọingườivợcủachamìnhlà“côPhượng”.

Sựthànhthật,thẳngthắnvàtrongsángcủaCúcPhượngngaytừlúcmớiyêunhaukhiếntôihếtsứckínhtrọng.

Sauthờigianquennhaukhoảngsáutháng,tôibàytỏýđịnhmuốntiếntớihônnhân.Nàngrất

xúcđộng,dodựmộtlúcnói:“Emkhônggiấugiếm,emrấtmongmuốncómộtngườichồngnhưanh.Emthèmkhátmộtcuộcsốnggiađìnhbìnhthường.Chỉvìđiềuđó,emcóquanhệvớimộtngườiđànông;ngườiđóhứavớiemsẽdànxếpchuyệngiađìnhcủaanhấyvàtiếntớihônnhânvớiem.Nhưngthờigiangầncảnămquakhôngtiếntriển,emđộtnhiênrơivàohoàncảnhcủamộtngườivợbé,mộtngườitìnhnúpléntộilỗi...”Tôihỏilại:“Nhưngemcònyêungườiđókhông?”.Tôibiếtkhánhiềuvềngườiđó.MộtnhânvậtcótêntuổiởSàiGòn,sau1975làmộtnhàdoanhnghiệp.“Emkhôngcònthươngngườiđónữa.Cómộtlúcemchịuơnngườiđó,nhưngngườitakhônggiữlờihứavớiem”.TôinóivớiCúcPhượng:“Emlàngườiphụnữxứngđángđểcóhạnhphúc.Anhmuốncómộtngườivợnhưem...Anhkhôngcoichuyệnemcóquanhệvớiaiđótrướcanhlàquantrọng.Vấnđềlàkểtừkhichúngmìnhgặpnhautìnhcảmnhưthếnàovàxửsựvớinhaurasao...”.

CúcPhượngcómộtđềxuấtkhábấtngờ:“Dùsaochuyệnemvàngườiđóvẫnchưarõràng,emkhôngmuốnngườitasuynghĩkhôngđúngvềemvàcảvềanh.Ngàymaiemsẽgặpanhấyvànóichoanhấybiếtdứtkhoátsuynghĩvàquyếtđịnhcủaem.Anhsẽđưaemđếnđóchứ?”.Tôichấpnhậnđưanàngđiđểkhẳngđịnhtìnhyêuvàsựtintưởngdànhchonàng.Saunày,haivợchồngtôithỉnhthoảngcógặplại“ngườiđó”trongnhữngcuộctiếptân.LúcnàoCúcPhượngcũngtỏralàmộtngườivợđầytựtinvàxứngđángbênchồng.

13nămhạnhphúcđiquacáivèo.Nhưmộtgiấcmơ.

CuộcrađicủaCúcPhượngđượcnàngbiếttrướchơnhainăm.Nàngbìnhtĩnhchuẩnbịvàtrùliệutrướctừngchitiếtnhữnggìsẽdiễnrachocuộcrađiđónhưmộtngườisắpthựchiệnmộtchuyếndulịch.Saukhinàngtrảiquacuộcđạiphẫu(năm1995)tạiBệnhviệnĐạihọcYDược,mộthômtôinhậnđượcmộtcúđiệnthoạicủamộtbácsĩmuốngặpnàngđể“bổsunggiấytờ”.Tôingạcnhiênhỏigiấytờgìthìvịbácsĩnàychobiếtđólà:“ThủtụchiếnxáccủachịNgọcCúc”.Suýtnữatôiténgãbênchiếcmáyđiệnthoại.PhảnứngcủatôivớibácsĩNguyễnQuangQuyền,trưởngkhoagiảiphẫuhọccủatrườngĐạihọcYDượcTPHCM,khôngcònbìnhtĩnh:“TôilàchồngcủaNgọcCúcnhưngchuyệnnàytôichưahềbiết.Xinlỗibácsĩ...”.Rồitôicúpđiệnthoại.Vàothờiđiểmnày,CúcPhượngrấtkhỏemạnhvàxinhđẹp.Trongđầutôichưathểhìnhdungranàngsẽchết,nóichichuyệnxácnàngsẽđượchiến.

Tốiđingủ,nằmbêncạnhnàngtôilựalờihỏilýdogìnàngquyếtđịnhhiếnxác.Tôiliếcnhìnnàngquaánhsángyếuớtcủađènngủ.CúcPhượnghơilúngtúngvìnàngchưachuẩnbịđể

trìnhbàychuyệnnàyvớichồng.Cólẽnàngđịnhsẽnóivớitôikhicácthủtụcđãhoànthành.NhưngrồiCúcPhượngbìnhtĩnhgiảithíchmộtcáchrànhrẽ,chứngtỏnàngđãsuynghĩrấtkỹvềquyếtđịnhcủamình:“Emhiểubệnhcủaem,chỉcóđiềuemkhôngbiếtchínhxáclúcnàoemsẽrađi.Tạibệnhviệnemtìnhcờbiếtđượccácsinhviênykhoakhôngcóxácngườiđểthựctập,họphảihọc“chay”.TrườngYkhoacólờikêugọihiếnxáctạitrườngYDượcvàemcũngcóthamquanphòngmổxác.Suynghĩcủaemlàkhimìnhchếtrồi,xácđượcchônxuốngđấtcũngrãtan,làmmồichocácloạicôntrùngthôi.Cáixáccủaemcónghĩalýgìđâu.Cuộcđờicủaemcũngthế,chẳnggiúpíchđượcgìchongườikhác.Thếmàkhiemchếtvàhiếnxácemlạitrởthànhngườicóíchchoxãhội,cáixáccủaemlạicóíchchokhoahọc,giúpchocácbácsĩtươnglaihọcnghềmộtcáchtốthơnđểcứunhiềusinhmạngkhácthìanhthửnghĩemcónênlàmnhưthếkhông?”

Tôikhôngthểbácbỏlậpluậncủanàng,màchỉxótxaphântrầnvớinàng:“Chẳnglẽem...sẽkhôngvềnhà?Ítraemcũngchoanhvàcácconđượcởbêncạnhemmộtthờigian,dùlàngắnngủi.Rồicònngườithân,bạnbènữa...”.CúcPhượngcũngđãnghĩtớicảchuyệnsauđósẽdiễnranhưthếnào.“Trongđờiemđãchứngkiếnhaicáiđámtang,củabàngoạiemvàcủabaanh.Cảhaiđềudiễnrarấtbuồn,tiếngkèntrống,tiếngtụngkinhgâyồnàocảkhuxóm,nhữngngườiđếnchiabuồnthậtđôngnhưngtrongsốđóngườithươngyêuthậtsựngườiquađờiđâucóbaonhiêu.Emmuốnanhtổchứcđámtangcủaemthậtđơngiản.Đâucầncóquantài.Anhđặtmộtkhungảnhcủaemởmộtgócphòng,mờimộtsốbạnbèđến,nhữngngườibạnmàembiếtkhiemcònsốnghọcótìnhcảmthậtsựdànhchoem.Bạnbècóthểđếnvớimộtbóhoanhỏ.Emrấtghétnhữngtrànghoacườmvànhữngvònghoalớn.Emthíchcómộtcuộcchiatayấmcúngvàđơngiảnnhưthế”.

HaingàysaukhinàngmấttôiđãtổchứccuộcchiataychoCúcPhượngvớingườithânvàbạnbèđúngnhưnàngđãpháchọa.DanhsáchbạnbèđượcmờiđếndochínhCúcPhượngnêutên:VợchồnganhTốngVănCông(cựutổngbiêntậpbáoLaoĐộng),anhVĩnhAn,nhàbáoLưuTrọngVăn,vợchồngnhàbáoHoàngThoạiChâu,vợchồngnhàbáoTrầnTrọngThức,nhạcsĩTrịnhCôngSơn,anhNguyễnTrungDânvàvợlàchịPhanThịLệ,họasĩTrịnhCung,côÝNhi,hainhàbáoĐặngHoàng,ThúyHàvàmẹThúyHà.

Trênchiếcbàndài,nhiềubóhoatươicủabạnbèđặtchungquanhdiảnhcủaCúcPhượng.Trongảnh,nụcườicủanàngthậthiềnhòa,nụcườimàtấtcảnhữngaiquenbiếtnàngđềukhôngthểquênđược.Mộtvàingườibạnlầnlượtđứnglênnhắclạinhữngkỷniệmđẹpcủa

mìnhvớiCúcPhượng,riênganhLưuTrọngVănđọcmộtbàithơviếttặngnàng:

THIÊNSỨ

NgườiđànbàấyTừđâu

Màtớiđây?Rồiđộtngộtđiđâu

NgườihàngxómngớraBầutrờicũngngớra‘‘Ngườiơiđừnghỏi!’‘Tiếngainghequenvậy?Còntiếngainữa

ngoàingườiđànbàấysuốtmộtđờichẳngmuốnaibậntâmđếnmình

BiếttrướcmìnhsẽđixaSợúaládâu

khôngđòimanháoSợconongbuồnkhôngđòivònghoaSợđaucánhrừngkhôngđòivángỗVàtôi,TôicũngbiếttrướcngườiđànbàấysẽrađiMàsaokhôngđếnchào,tiễnbiệt?

22-8-97

Chínhnhờbuổichiatayđượctổchứcnhưthếnày,tôiđãcódịpnóinhữnglờiyêuthươngvớinànggiữabạnbè.Mộtsựnhìnnhậncôngkhaiânnghĩamànàngđãdànhchotôitrongcuộcsốngchungngắnngủi13năm.Cuộctiễnđưanhưthếcủanhữngngườithươngyêunàngchắcchắnlàmnàngmãnnguyện.

Tạibệnhviện,trướckhiCúcPhượngtrúthơithởcuốicùng,nhữngngườithânvàbạnbècómặtđôngđủ.QuỳnhNga,ngườivợđầucủatôivànămđứaconvớidâurểđềucómặtbêncạnhmẹchúngđểbàytỏtìnhthươngyêuvàsựkínhtrọngdànhchongườivợkếcủachamình.NgaysaukhiCúcPhượngquađời,nàngđượcchuyểnsangTrườngđạihọcYDược,rồiđưavàogianphòngmànàngđãtừngthamquanhainămtrướckhinàngcònkhỏemạnhvàxinhđẹp!

ĐãcócácbàibáoviếtvềCúcPhượnggọinànglà‘‘ngườiphụnữđầutiênhiếnxácchokhoahọc’‘.Điềuđóchắcchắnkhônglàmnàngvuilòngbằngnếunàngbiếtđược,vớihànhđộnghiếnxáccủanàng,sauđóđãcóhàngtrămngườikháctựnguyệnhiếnxác.

Tôilàngườichẳngbaogiờlàmthơ.ThếnhưngsaukhiCúcPhượngmất,trongcănnhàtrốngrỗng,cứmỗikhiđivềtôilạibắtgặpcáinhìnvànụcườihồnhậucủanàngtrongbứcdiảnhđặttrênbànthờ.Mỗilầnnhưthếtôilạidừnglại,nóivớinàngvàicâu.Mộtđêm,saukhidừnglạitrướcbànthờ,lênphònglàmviệc,tôinhớnàngkhủngkhiếp.Tôingồivàobàn,cầmviếtlênvàviếtmộtmạchhaibàithơ–haynóiđúngđólàhaicuộcchuyệntròvớinàng:

1EmliếcnhìntôiTừtrongkhungảnhMắtemvẫnthếNụcườiemvẫnthếHìnhnhưemhỏiAnhcóbuồnkhôngEmlỗivớianhvôcùngBởinửachừngembỏlạianhAnhđốtcâynhangKhóilàmemnheomắtNhưngemvẫnnởnụcườihồnhậuBởicảđờiem,khôngbiếtgiận,ghétai.Anhcóbuồnkhông?ThaychocâutrảlờiAnhcầmkhungảnhhônemAnhđauđớntộtcùng

Bởinửachừnganhkhônggiữđượcem

2Nửađêmanhthứcdậytìmkiếmem

Trongchồngan-bumTrênbànphấnTrongtủquầnáoTrongnhữngcuốnsổđiệnthoại

ĐâuđâuanhcũngthấyemEmgầnanh-gầnkhủngkhiếpTưởngnhưcóthểđặttaylênvaiem,

môiemngựcem

AnhnghedướibàntayanhdathịtemVàtiếngemnóitronghơithởmọilần

‘‘Hãythậtnhẹnhànganhnhé’‘Anhlướtbàntaythậtnhẹ

VàokhoảngkhôngKhôngmàusắc

KhôngâmthanhCõiimlặngcủaem.

20-9-97

CuộcđờitôicómaymắnlớnđượcgặpnhữngngườiphụnữtuyệtvờinhưQuỳnhNga,CúcPhượng.Họđềutrởthànhnhữngngườiphụnữlàmtôingưỡngmộ.Khitôitáihônvớingườivợthứba,nàngmới21tuổi.TronglòngtôikhôngbaogiờmờnhạthìnhảnhcủaCúcPhượngnhưngtôilàngườikhôngthểsốngmộtmình.Cuộcsốngthiếumộtgiađìnhđúngnghĩaluônlàmtôithấychênhvênhsaođó.Nhấtlàvàobuổitối,tôichịuđựngkhôngnổisựtrơtrọi.Chỉkhinàocóngườivợkếbênthìtôimớitìmlạiđượcsựthăngbằngchocuộcsống.Ngôinhàlúcnàymớilàtổấm.Cóvợbuổitối,tôithườngởnhà,ngồivàobànviết.Chínhlúcnàycôngviệcviếtláchcủatôiđạtnăngsuấtcaonhất.Ngườiphụnữsốngvớitôibaogiờcũngcómộtvaitròrấtlớntrongkhảnăngsángtạocủatôi.Thiếungườiphụnữ,tôichỉlàmộtnửacủachínhmình!

ÍtthángtrướckhiCúcPhượngquađời,mộtđêmnằmbêncạnhtôinàngnhỏnhẹnói:“Emsốngkhôngbaolâunữa.Emlolắngkhinghĩtớianhsẽsốngmộtmình.Embiếtanhkhôngphảilàloạingườiđànôngcóthểsốngmộtmình.Anhkhônglođượcchuyệnnhàcửa,chuyệntiềnbạc,concái...vànhấtlàkhôngchịuđựngđượccuộcsốngcôđộc.Bâygiờemcóthờigianđểcùnglochuyệnđóchoanh...”.Tôikinhngạchỏilại:“Emcùnglovớianhchuyệngì?”.CúcPhượngnóithẳngralàchuyện...chọnvợchotôi!Nàngnói:“Embànchuyệnnàyvớitấtcảchântình,vìrấthiểuanh,vìyêuanh,chứemkhôngcóýđịnhgìởphíasau.Nhấtlàemkhôngcóýđịnhthămdòanhđâu”.Tiếpđó,CúcPhượngkêrahẳnhòimộtdanhsáchkhoảngnămngườiphụnữmànàngnhậnxétcóthểthaythếnàng.Nămphụnữnàycảhaichúngtôiđềuquenbiết,họđangsốngđộcthân.Tôitừchốicuộcbànvềđềtàinàyvớinàng.CúcPhượngcònsốngđó,tôilòngdạnàolạibànchuyệntìmngườithaythếnàng?Trongđêm,nướcmắttôichảydài.

...Côgái21tuổitrởthànhngườivợthứbacủatôikhôngnằmtrongdanhsáchnămngườiphụnữđượcCúcPhượngnêutên.Thậtsựtôikhôngcóýđịnhlấymộtngườivợtrẻđếnmứcđó.Trongviệclấyvợtôichọnngườichứkhôngchọntuổi.Bấygiờtôiđã58tuổi.Khoảngcách37nămgiữatôivàThủykhôngchỉlàkhoảngcáchvềsinhhọcmàcònlàkhoảngcáchvềnhiềukhíacạnhkháckhôngdễdàngvượtquakhibắtđầucuộcsốngchung.Phảicónhiềutìnhthươngvàcốgắnghòahợpvớinhauchocuộchônnhân.Ngườiđànôngvềphầnmìnhcốgắngcómộtcuộcsốngtrẻtrung,ngườivợtrẻcũngđừngquênmìnhcómộtngườichồngthậtsựlớntuổi,đểhaiphíađiềuchỉnhnhautrongcuộcsốngchunghạnhphúc.

Kháchơnnhiềungười,tôikhôngcoivũtrườnglàcáinơitrụylạc.Hoặcnhưmộtsốdưluậnlênán:đólàổmạidâm.Nhữngkháchđivũtrườngmàbỏbêgiađình,trởthànhtrụylạc,bảnthânhọtrướcđóđãlàngườitrụylạc,chứkhôngphảimôitrườngnàyđãbiếnngườitốtthànhngườihưhỏng.Đisâuvàovũtrường,ngườitasẽthấythânphậncủanhiềucôgáiởđâyđángthươnghơnlàđánglênánsuông.Tôithíchđếnvũtrườngkhiêuvũnhưngtôitựđặtchomìnhmộtnguyêntắc:khiđãcóvợ,

hầunhưtôikhôngđếnvũtrườngmộtmình.Mộttuần,mườihôm,tôivẫnđưavợtôiđikhiêuvũmộtlần.Đólàmộtnơikhôngchỉđượcthưởngthứcnghenhạc,nghehátmàngườikháchcònđượcthamgiatrựctiếpcuộcgiảitrílànhmạnhvớimônkhiêuvũ-mộttrongnhữngloạihìnhnghệthuậtlâuđờinhất.Ởgiớinàocũngthếcóngườitốtngườixấu.Cáitốtcáixấutrongđầu,trongcontim.Tôiđãgặprấtnhiềucôvũnữcótráitimtốt,cáiđầuđànghoàng,nhưngcáinghềcủahọvẫnkhôngthểthoátkhỏinhữngđịnhkiếncủaxãhội.Cuộcđờicủavũnữphầnnhiềungaytừđầuđãđậmđặcnhữngtrắctrở,nhữngbikịch.Nhữnghồngnhanbạcmệnh.

Chínhvìthế,họthườngchọnchốnnàyđểmưusinh.Vàcũngvìthế,nhiềungườitrongsốhọrấtbiếttrântrọngnhữngtìnhcảmchânthậtđếnvớihọ,vàkhaokhátcóđượccuộcsốnggiađìnhbìnhthường.ỞSàiGòntrước1975,tôitừngbiếtnhiềutrườnghợpcáccôvũnữgiànhđượcmộtchỗđứngđànghoàngtrongxãhộikhimaymắngặpđượcmộtngườiđànôngchânthành.

SaukhiCúcPhượngmất,tôikhôngchịuđựngđượccuộcsốngmộtmình,tôilạitínhsẽbướcmộtbướcnữa.Nhữnglúctôiđếnvũtrường,mộtýnghĩnảysinhtrongđầutôi:biếtđâuchínhtạiđâymìnhsẽtìmrangườithíchhợpvớihoàncảnhcủamìnhhiệnnay.Đitìmmộtphụnữchịusốngchungvớimìnhởtuổi57-58,vừamangđếnchomìnhtìnhyêuvàcảsựhứngkhởitrongcuộcsốngthậtkhôngdễdàng.Quanhiềuthángtớiluivũtrường,tôigặpmộtcôgáikháchẳnnhiềuđồngnghiệpcủacô.Hoàncảnhgiađìnhcủacôđángthươngnhưngconngườicôlạirấtđángtrântrọng.Cuộcthămdòvàtìmhiểukéodàitronghơnnửanăm.Côchẳngbiếtgìvềtôi,ngoạitrừcảmkíchsựcưxửcủatôivàantâmrằngđâylàmộtngườiđànônglớntuổiđángtincậy,khônglừadốimình,cócôngănviệclàmđànghoàng.Mộtvàilầntôiđưacôđếnvănphònglàmviệccủatôiởmộttòabáo...Mộtvàilầnkhácđưađiăn.Côkhôngtỏrangạingùngvềkhoảngcáchtuổitác.Côbiếttiềnbạccủatôichẳngcóbaonhiêu-cảđờitôivẫnthế-thunhậpcủatôithườngchỉởmứccóthểsốngkhádễchịu.Côquánhỏđểbiếtngườiđànôngthươngmìnhlàai.Khitôi...đầuhàngởDinhĐộcLậpthìcômớihaituổi,côđượcmẹmìnhkểlạivàothờiđiểmđóbacô-mộtngườithamgiacáchmạng–cũngmớirakhỏitùkhôngbiếtlàlầnthứmấy.Ngườiđànbàquêmùa,mẹcô,gầncảđờichỉlođithămnuôichồngvà...mẹchồng,hếtnhàtùnàyđếnnhàtùnọ.Sautháng4-1975,chacôlàmphóchủtịchphườngởmộtquậnTP.HCMtrongmộtthờigiankhôngdàirồichếtởtuổi49vìđộtquị.Thếlàcảgiađìnhrơivàovòngxoáycủanhữngbấthạnh.Ngườimẹnghèovàquêmùakhôngđủsứcmộtmìnhđốiphóvớiquánhiềukhókhănậptới.Saumộtngườichị,đếnlượtcôchọnvũtrườnglàmnơikiếmsốngchomìnhvàchogiađình.Cômớivàolàmmộtthờigianngắnthìgặptôi.

CâuchuyệnvềVõThịThanhThủy,ngườivợthứbacủatôilànhưthế.

SaukhibiếtchắcchắnThanhThủyđáplạitìnhcảmcủatôidànhchonàngvànàngthathiếtmuốnlậpgiađìnhdùnàngcònrấttrẻ-mới21tuổi-mộthômtôiđãnóivớinàng“Emcóchịutrởthànhvợcủaanhkhông?Nếuemđồngýkểtừngàymaiemcóthểđếncùngsốngvớianh.Anhsẽgiớithiệuemvớiconcáianhvàbạnbècủaanhmộtcáchchínhthức”.Dohoàncảnhkhoảngcáchtuổitáckhôngdễdàngđượcdưluậnchấpnhận,nêntôidựtínhkhônglàmđámcướicôngkhainhưngquamộtcáchthứckhác,tôivẫntổchứccáccuộcramắtlầnlượtvới

nhữngngườithânvàbạnbè.TôimuốnThanhThủytrởthànhvợtôimộtcáchcôngkhaivàđànghoàng,chứkhôngphảigiấulén.ThanhThủykhôngdodự,trảlờiđồngý.TrướckhiThủyvềsốngvớitôichínhthức,tôihọpcáccontôilại,nóirõquyếtđịnhcủamình:“Cácconmỗiđứađềucógiađìnhriêng,cónhữngbậnrộnriêng.Dùcácconcóyêuthươngcha,muốnchămsócchacũngkhôngthểlàmđúngmức.Bacầnmộtphụnữyêuthươngbasốngbêncạnhba,chămsóccôngviệccủagiađình,bamớiyêntâmloviệcviếtbáo,làmbáo.Chonênbađãquyếtđịnhlấyvợmộtlầnnữa...”.TôinóichocáccontôibiếtThanhThủylàai,làmnghềgì,baonhiêutuổivàtạisaotôichọnThanhThủylàmvợ.Tôihỏicáccontôi:“Khibachọnmẹcácconlàmvợ,bađúnghaysai?”Cáccontôigậtđầu.Tôilạihỏi:“KhibachọncôPhượng,bacóchọnđúngkhông?”.Cáccontôilạigậtđầu.Vàtôinóitiếp:“Vậylầnnàycũngthế.Bakhôngchọnsaiđâu”.Congáitôi,LýQuỳnhKimTrinh,chỉnêumộtýkiến:“Phảichicôấynhiềutuổihơn.Côấytrẻquá...”.Tôichưanóigìthìngườiconthứba,LýQuíDũng,nói:“Trẻtuổicũngđâucósao,vấnđềlàcôấycóthươngbathậtsựkhôngvàchămsócchabađúngmựcnhưmộtngườivợkhông.Chỉcóbamớirõđiềuđó...”.

ThanhThủycũngđượccáccontôichọncáchxưnghônhưđãtừngxưnghôvớingườivợtrướccủatôi:“CôThủy”.“CôThủy”cònquátrẻnênmốiquanhệvớicáccontôikhôngthuậnlợingaytừbanđầunhư“côPhượng”.Trongbốncôcondâucủatôikhôngcócôdâunàonhỏtuổihơn“côThủy”.Nhưngmỗingàymốiquanhệấyngàymộttốthơnvìcáccontôiđềucótâmhồnrộngmở,dễhòanhập.Điềuquantrọnglàthờigianđãchothấy“côThủy”thươngyêuthậtsựchacủachúng,sốngvìgiađình.KhiđứacongáicủatôivớiThanhThủyrađời(năm2001),giađìnhcủatôicàngngắnbó.ThanhThủygiànhtrọnvẹnthờigianchoconvàchotôi.Chúngtôiđưamẹnàngvềsốngchung.Bàngạcnhiênkhipháthiện“ôngchồnggià”củacongáimìnhmàtrướcđâymìnhkhôngchấpnhận,lạikhôngquágiànhưbàtưởng.Bàmẹvợtôinhỏhơntôihaituổi!“TaothấyChungcòntrẻhơnthằngToàn”,bàmẹvợtôiđãnhậnxétnhưthếsauthờigiangặptôi.ToànlàanhtrailớnnhấtcủaThanhThủy.

Cóvợnhỏhơnmình37tuổikểracũngkhôngdễdàng.ThanhThủysinhmộtngàyvớiQuỳnhNga,cũngngày10-3vàcũngtuổiTỵnhưngnhỏhơnbaconGiáp.Cólẽkhibiếtđượcnhữngsựtrùnghợpbấtngờnày,ngườivợđầucủatôicónhiềuthiệncảmhơnvớiThủy.

Tôimaymắnvàrấthãnhdiệnlàcảbangườiphụnữthànhvợtôiđềuđạttớimộtsựthànhcôngnàođótrongnghềnghiệpriêngmàhọđãchọn.QuỳnhNgavàCúcPhượng,mỗingườimỗicáchđềuđặtdấuấncủamìnhtrongnghệthuậtẩmthựcởTP.HCM.DấuấncủaCúc

PhượngkhôngđậmnétbằngQuỳnhNgavàcũngngắnngủihơn,vìcuộcsốngcủaCúcPhượngquángắn.Nhàhàng“ĐôiĐũaTre”cũngcómộtvịtríriêng,dùvềmặtkinhdoanhchưasosánhđượcvớinhàhàngThanhNiênhaysaunàyhàngloạtnhàhàngthànhcôngkhácnhưTânNam,NamAn,AnViên...củaQuỳnhNga.

ThanhThủykhôngtheonghềnhàhàngmàchọnnghềmaymặcthờitrang.Vềlàmvợtôiđượcmộtnăm,ThanhThủynhấtquyếthọcnghềmay.Nànghọcsuốthainămvớimộtgiáoviênrấtgiỏi.Cómộtsựtrùnghợpcũng...lạthường:CúcPhượngmởnhàhàng“ĐôiĐũaTre”saukhinàngbiếtmìnhbịbệnhungthư,cònThanhThủykhaitrươngcửahàng“ThủyChungFashion”saukhitôihồiphụcbệnhungthư.Khitôivừangãbệnh,cuộcchẩnđoánđầutiêntạitrungtâmchẩnđoánMediccókếtquả:sựsốngcònlạicủatôikhôngdàihơnmộttháng(!).Lúcđó,kếtquảchẩnđoánkhôngthôngbáotrựctiếpchotôi,tôichưabiếtgì,vẫntưởngmìnhbịđaucộtsốngbìnhthường.CáccontôiđưatôikhẩncấpvàobệnhviệnChợRẫytrongtuyệtvọng,vớimongmỏiduynhấtlàchamìnhđượcchămsóctốtnhấttrongnhữngngàycuốicùng.NhưngtrongcuộchộichẩntạibệnhviệnChợRẫyítngàysauđó,bácsĩTrịnhToànThắngởkhoahuyếthọc,pháthiệnrabệnhcủatôi,cũnglàmộtloạiungthư,nhưngcóthểphụchồivàkhôngđếnnỗichếttrong...mộtthángnhưchẩnđoánbanđầu.Chínhthôngtinđầu–tôikhôngsốnghơnmộttháng–đãkhiếnnhiềubạnbètronglàngbáovàothămtôirấtđông.Nhiềungườibảovớinhau“Khôngvàonhanhsẽkhôngkịpgặpanhấy!”.Khichưabiếtmìnhbệnhgì,tôirấtngạcnhiênvềsựthămviếngcủaquánhiềubạnbètrongđócónhiềungườikhálâuchưagặplại!.DùsauđóbácsĩThắngcamđoanvớitôivàgiađìnhrằngmộtthángsautôicóthểngồidậy,bathángsautôicóthểbắtđầuđilại,nhưnglúcđóhầunhưkhôngaitin.Cáiconngườimấtgầnhếtmáucủatôi,chỉcòndabọcxương,đangnằmtrêngiườngbệnhkhôngchothấycóhyvọngvượtquatửthầnconngườiấycóvẻhợpvớichẩnđoánbanđầu(!)Bìnhthườngtôicânnặng72kgnhưngvàobệnhviệntrongthờigiannhanhchóngtôichỉcòn48-50kg.AnhHoàngThoạiChâu,nhàbáocóbútdanhđượcnhiềungườibiếtđếnlà“BaThợTiện”,đãchuẩnbịmộtbàithơthaychobàiphúngđiếutôinhưsau:

CuộcđivòngBiếtlàsớmtốicũngvề

MàsaongườiởnghetêbuốtlòngTrămnămmộtcuộcđivòngBiếtlàbiếtvậy,vẫnmongkhôngvề

Khitôibắtđầuphụchồi,trongbuổisinhnhậttổchứcngày1-9-2002vớisựcómặtmộtsốbạnbèvàđồngnghiệp,anhBaThợTiệnđãđọcbàithơđiếu...“đượcdờilại”ấy!Kểcũnghiếmtrườnghợpngườicònsốngđượcnghebàithơphúngđiếumìnhnhưtôi.

Khôngphảiquacơnnguykhốnrồi...nóitướngnhưngkỳthật,dùđangnằmliệttrêngiườngtrongkhimàmẹtôi,vợtôi,cáccontôi,QuỳnhNgavànhiềubạnbèthânđềulotôikhôngquakhỏi,thìbảnthânchẳngcólúcnàonghĩrằngmìnhsẽ...chết.Dùsứcrấtyếu,khôngthểtựlănqualănlạitrêngiường,nhưngtôivẫnnóichuyệntỉnhtáokhitiếpbạnbè,vẫntiếptụctheodõicáctrậnWorldCupvòngbánkếtvàtrậnchungkếttrênmànảnhchiếcTiviđượccáccontôimangvàophòngbệnh.TôingãbệnhgiữalúcđangtheodõivàviếtbàivềWorldCup2002chocácbáoLaoĐộng,CôngAnTP.HCM,PhápLuậtTp.HCMvàbìnhluậnmỗingàytrênđàitruyềnhìnhĐồngNai.

Giađìnhvàbạnbèhầunhưkhôngainghĩtôicóthểphụchồilạinhưxưa.Nếucóthểphụchồithìvớimộtđốtxươngsốngbịnẹpchắctôicũngphảiđixelăn.Nhưngkhảnăngphụchồicủatôithậtkỳdiệu(theolờicủabácsĩThắng).Mộtcuộcchiếnđấugaygoquabagiaiđoạn:Giaiđoạnđầutrongbatháng,giaiđoạnkếtrongsáuthángrồigiaiđoạnsaucùngmớitrởlạicuộcsốngthậtsựbìnhthường.NgườitôimangơnnhấtlàbácsĩTrịnhToànThắng.Anhđãdựđoánchínhxáctừngbướcphụchồicủatôi.Trongkhichữatrịvàchămsóctôi,anhThắngkhôngchỉlàânnhânmàcòntrởthànhngườibạnthânthiếtcủacảgiađìnhtôi.Mỗilầnanhđếnkhámbệnh,chúngtôinóiđủchuyệntrênđời,từchuyệnyhọcchođếnvănhọc,xãhội,kinhtếv.v...Anhgiúptôihiểubiếtcặnkẽbệnhcủamình,phácđồchữatrịrasaov.v...Tháng11-2003,bácsĩThắngbáochotôibiếtcuộcđiềutrịcủatôichấmdứt,tôiđãphụchồibìnhthường.Thờigiantớilàtheodõivàtiếptụcduytrìtìnhtrạngổnđịnhnày.Dotôithíchứngvớiliềuthuốcthấpnhấtnênnếubệnhcótáiphátthìcóthểđiềutrịtheophácđồcũ.TôinàongờnhữnglờidặndòđócủabácsĩThắnglạilànhữnglờitrăntrối...

Bởichỉítngàysau,bácsĩThắngđộtngộtrađisaumộtcơnđautim.BuổisánghômđóanhThắnghẹnđếnthămtôivàolúc8giờsáng,chờmãikhôngthấyanhtới,tôiđiệnvàomáydiđộngcủaanh.NgườicầmmáytrảlờitôilàbácsĩDung,vợanh.ChịnóianhThắngđangởtrongphòngcấpcứu.ThoạtđầutôinghĩbácsĩThắngđangthamgiamộtcamổkhẩncấpnàođónênkhôngkịpdờicuộchẹnvớitôi.Đâungờchínhanhlàngườiđangđượccấpcứudonghẽnđộngmạchvành.Chỉhaigiờsauđócótintimanhđãngừngđập.Tinấyquákhủngkhiếpđốivớitôi.Cáichếttừngxuấthiệnsátbêntôi,nhưngkhôngmangtôiđilạicướpđimạngsốngngườiđã

cứusốngtôi.Hìnhnhưcósựnhầmlẫnởđâuđóchăng?GiámđốcbệnhviệnChợRẫytrựctiếpcùngcácđồngnghiệpcủabácsĩThắngcốgắnghếtlòngđểkéoanhtrởvềcuộcsống,giànhgiựtvớitừthầnmạngsốngcủamộtnhàkhoahọctàinăng.Nhưngvôvọng.Tôiđếnbệnhviệnkhinỗlựctìmcáchlàmquảtimcủaanhđậplạivẫnđangtiếpdiễn.Thậtlàmộtcúsốcđốivớitôi.BácsĩThắnglàngườiđã...nốidàithêmsựsốngcủatôi.Anhtrởthànhmộtphầncủaconngườitôiđanghiệnhữu.Sựrađicủavịbácsĩđãcứumình,trởthànhbạnmình,làmộtsựmấtmátvượtkhỏilĩnhvựctìnhcảmđơnthuần.Tôivẫntưởngtôisẽđitrướcvàngàytôiđisẽcóanhbêncạnh.Nàongờ...BácsĩThắngmấtởtuổi48.Cáituổiđẹpnhấtcủamộtngườilàmkhoahọc.Cuộcđờiquảthậtcónhiềuđiềuphilý!

Khicòntrongbệnhviệnvàbiếtmìnhbịmắccănbệnhkhôngthểchữakhỏi,lạlùngthaytôivẫnrấtbìnhtĩnh.Tôinghĩ“Mìnhsốngthếcũngquáđủrồi.Mìnhchẳngcòngìphảitiếc...”.Tôinghĩthếgiớicủangườisốngnhưmộtsânkhấuvĩđại,baola.Mỗiconngườilàmộtdiễnviêntronghàngtỷ,tỷdiễnviên,luânphiênnhaudiễnmộtvởkịchbấttận,chẳngaibiếtkhởiđầuchínhxáclúcnàovàbaogiờkếtthúc.Mỗingườimộtvaidàingắnchẳngaicóthểbiếttrước.Cóngườichỉnóiđượcvàicâurồi...biến.Cóngườithậtnổibậttrongthiênhạ,vaidiễnthậttuyệtvời,nhưngrồihếtvaicũngphảirađi.Cũngcónhữngngườiđứngđâuđótrênsânkhấu,chẳngaichúý,rờisânkhấulúcnàocũngchẳngaihay...Khôngcóaitồntạimãitrênsânkhấu,vàhìnhnhưcàngtồntạilâucàngtrởnên...thừa!Vậy,đếnlúcnàođónếuvaidiễncủamìnhđược...nhàđạodiễntrêncaoxanhbảorằng“kếtthúc”thìcứvuivẻmà...rútlui.Vấnđềlàkhicòncómặttrênsânkhấu,mìnhdiễnvainào,cóđạtkhông?Nếumìnhdiễntạmđược,chânthànhvớilòngmìnhthìdùhayhoặcdởmộtchút,mìnhcũngcóthểantâmmàrờisânkhấucủađờinày.Khibiếtmìnhbệnhgì,tôicũngđơngiảnnghĩ:Đãđếnlúcvaicủamìnhkếtthúc.Thếthôi.

Nhưngkhisứckhỏephụchồi,tôikhôngthểkhôngtựchomìnhlà“bệnhnhân-hiểmnghèo–maymắn”.Tìnhthươngbaobọcchungquanhtôilàsứcmạnhhỗtrợtôiđốiphóvớicănbệnhtaiác.Cáccontôithậttuyệtvời.Tôikhôngthểkhôngcảmơnnhữnggìchúngđãlàmchochachúng.Tôithậtấmlòng.Trongcơnbạobệnh,tôilạinhậnrahạnhphúclớnlaocủamình.Tìnhnghĩanhưbátnướcđầycủangườivợcũcũnglàchuyệnhiếmhoitrongđờisốngmàtôilạilàngườimaymắncóđược.Đólàtìnhnghĩacủahơnhaimươinămchungsống,nayđãgạnlọcđinhữnggìphiềnmuộn,mâuthuẫnđưađếnsựchiatay.TôicảmơnQuỳnhNgavớicảcomtim.

KhôngthểkhôngnhắctớingườivợtrẻThanhThủytưởngnhưlạclõnggiữacáithếgiớiđạigiađìnhthânthuộcriêngcủachồngmìnhmànànggặpmặtđôngđủlầnđầu.Nàngkhôngkhỏi

lúngtúng.Nằmtrêngiườngbệnhtôinhìnnànglặnglẽ,theodõinàngloviệcnàyviệckiachochồng.Tôithấycảnỗiâulocủanàngkhinghĩđếntươnglaiđứacongáinhỏnếuchồngmìnhkhôngquakhỏicơnbệnh.Nhìnmàthươngxótvôcùng.Nànglàngườisaucùngtronggiađìnhđượcthôngbáotôimắcbệnhgì!

Nhưngởngườivợ25tuổiấy–cáituổicủanàngvàolúctôibịbệnh–cómộtsứcsốngriêngvàmộtýchíthầmlặngrấtmạnhmẽ.Ngaykhitôivừabìnhphục,ThanhThủytổchứcngaymộtcửahàngmaymặctạinhàvớithươnghiệu“ThủyChungFashion”,lấytênnàngvàtêntôighéplại.Sựxuấthiệncủatiệm“ThủyChungFashion”vàsựhăngháilaovàocôngviệcsángtạocủanàngmanglạimộtkhôngkhílạcquanchogiađình.Cuộcsốngnhanhchóngtrởlạibìnhthườngtronggiađìnhvàtiếptụchướngvềtươnglai.

Trướcbạnbè,ngườithân,ThanhThủykhônghềmấttựnhiênvềkhoảngcáchtuổitácgiữanàngvớitôi.NếucóaigặpnànglầnđầucósựnhầmlẫnThanhThủylàcon,haycháutôi,thìnàngbìnhtĩnhgiớithiệulại“AnhChunglàchồngtôi”.Nhưngcáilýlịchtừnglàvũnữ,lúcđầukhiếnnàngmấtmộtphầnsựtựtintronggiaotiếp.Tôinóivớinàng:“Điềuđótráilạiphảikhiếnemhãnhdiện,bởitạisaomìnhởmôitrườngđómàđượcmộtngườicóchútíttêntuổitrongxãhộikhônghềengạilấymìnhlàmvợ,giớithiệumìnhchínhthứcvớigiađình,vớibạnbè?”.Thậtsự,tôirấthãnhdiệncómộtngườivợnhưThanhThủy.Càngsốngvớinàng,tôicàngkínhtrọngnàng.Lậpgiađìnhmớinếusựchọnlựacủamìnhlạiđượcconcái,mẹ,cácemvàbạnbèchấpnhậnthìđólàmộtniềmvuinhânđôi.Trongcảbalầnlấyvợ,tôiđềutựchọnlựa,khônghềcóýkiếncủachamẹ.Tôithấymìnhcũngcólỗi.KhimẹtôitừMỹtrởvề,lầnđầubàgặpThanhThủy,bàkhôngkhỏibănkhoăn:“Saoconchọnvợnhỏtuổiquá!”.NhưngsaunhiềulầntiếpxúcvớiThanhThủymẹtôilạinhậnxét“Mẹthấyđược”.

...Khitôivừangồidậyđượcsaubathángnằmliệttrêngiường,điềutôinghĩtớiđầutiênlàviếtbáotrởlại.Chưaviếtđượctrựctiếp,tôiđọcchoThanhThủyđánhvitính.BàibáođầutiêntôiviếttrởlạivàgởichobáoLaoĐộnglàngày1-9-2002,đúngngàysinhnhậtthứ62củatôi.Vớitôi“tồntạilàviếtbáo”.Tôiđãtồntạinhưthếsuốthơn40năm.Vàtôichỉthấymìnhtồntạithậtsựnếucòncóthểtưduyđểviếtlách.

Sauđótôibắtđầucộngtácthườngxuyêntrởlạivớibatờbáo:LaoĐộng,CôngAnTP.HCM,SàiGònDoanhNhâncuốituần,bớtđimộthaitờmàtôicócộngtáctrướclúcbệnh.TớidịpSEAGames22,tôilạibìnhluậnbóngđáchoĐàiTruyềnhìnhĐồngNai.Nhưnggầnđâytôikhôngtừ

chốilờimờicủabáoThểThaoNgàyNay.

...MộtvàingườibạnnhưcácnhàbáoTrầnTrọngThức,NguyễnTrungDân...khithấytôicókhảnăngbìnhphụcđãgợiývớitôiviếthồiký.Trướckhibịbệnhtôichưanghĩđếnviệcnày.Lúcđótôinghĩnếucóbắtđầu,tôivẫnthíchviếtmộthồikývề40nămlàmbáohơnlàvềcuộcđờichungcủamình.Tôirấtmuốncócơhộigởigắmnhữngđiềumìnhhọchỏi,tíchlũyđượctrongcuộcđờiviếtbáo,làmbáocủamìnhchocácbạntrẻ.

Nhưngbệnhtậtđộtnhiênđến,khiếntôiphảithayđổikếhoạch.Hồikývềbáochí–tôiđànhgáclạisauvậy.

Viếthồikýcũnglàmộtcáchnhìnlạicuộcđờimình.Tôibắtđầulàmviệcđótừtháng12-2002khisứckhỏebắtđầuphụchồitốt.Tôicứtưởngcôngviệcnàychỉmấtnămhaybảythánglàxong.Khôngngờmãiđếntháng4-2004,tức16thángsau,vàolúctôiđangviếtnhữngdòngnày,cũngchưahoàntất.NhàbáoThúyHà(báoPhụNữTP.HCM)giúptôicôngviệcđọclạibảnthảo,hạnchếnhữngsaitrậtvềchữnghĩa,điềunàykhótránhvớimộtngườivốntừnhỏhọctiếngPhápnhiềuhơntiếngViệtnhưtôi.ThúyHàlàmrấttỉmỉvàtậntình.Đâylàcôngviệcđầytìnhcảmmàkhôngbaogiờtôiquênơn.

...Đemchuyệncủariêngmìnhkểchonhiềungườinghe,tôikhôngchắcmọiviệcđềuđángkểvàđượcngườiđọcquantâm.Nhưngđâylàchuyệnđờitôi,gồmcảnhữngđiềuhaydở,nhưngđólànhữngđiềutôiđãtừngsuynghĩnhưthếvàhànhđộngnhưthế.Tấtcảnhữnggìkểlạitronghồikýnàylàchuyệncủatôi,làchínhtôi.Nhưtôiđãnói:Tôicốgắngkhônggọtdũavàsửasanglạiquákhứcủamình.

...Vàolúcsắpkếtthúctậphồikýnày,tháng2-2004,mộtsựkiệntìnhcờnhiềuýnghĩavớitôixảyra:TạiTP.HCMtôigặplạiôngNguyễnCaoKỳ.Nếutínhtừcuộcgặpônglầnđầukhitôimớivàolàngbáothìđếnnay40nămđãtrôiqua.

QuatrunggianlàQuỳnhNga,ngườivợđầucủatôi,ôngKỳvàtôicómộtbuổiăntrưatạinhàhàngAnViêncủabà,trướcmộtngàyôngKỳrờiTP.HCMtrởvềMỹ.ĐâylàchuyếnvềthămquêhươngđầutiêncủaôngKỳsaukhirờiSàiGònngày29-4-1975.

Nhữngnămkhởiđầucuộcđờilàmbáo(1964-1965)tôiđãcódịpgặpôngKỳ,lúcấyônglàthủ

tướngSàiGòn.TôidựbuổiănsángcủathủtướngKỳtổchứctạinơilàmviệccủaôngtrênđườngThốngNhất.Mỗituầnôngđềutổchứcmộtlầnănsángvớibáochíđểtraođổicácvấnđềthờisự.TrướcôngvàsauôngkhôngcómộtthủtướngnàoởSàiGònlàmthế.Nhưngcácbuổiănsángnàychỉkéodàitrongvàitháng.TôicódựcảbuổihọpbáoôngKỳcôngbốquyếtđịnhđóngcửatấtcảcácbáoSàiGònhồinăm1965-mộtchuyệncómộtkhônghaitrước1975tạimiềnNam.Nhắclạichuyệnxảyra40nămvềtrước,ôngKỳcònkểlạichotôinghemộtchitiếtbênlềcuộchọpbáo:“KhiôngvừacôngbốquyếtđịnhđóngcửatấtcảcácbáođểtáilậptrậttựthìởgầncuốiphònghọpmộtnhàbáoViệtNamđứngdậyhôto“Đảđảođộctài”vàhôhàocácđồngnghiệpmìnhbỏphònghọpravề.Nhàbáođó,tôicònnhớlàTôVăn.TôinóitohướngvềTôVăn:“Mờianhngồilại.Nếuanhbỏphònghọprangoàivàolúcnàytôisẽcóbiệnphápgiữanhlại”.

VớiôngKỳ,tôicòncónhiềuchuyệnliênquankhácmàtôiđãkểởnhữngđoạntrướccủahồikýnày.

ThậtkhôngthểtưởngtượnglạicómộtngàyôngKỳvàtôicódịpdùngcơmtrưavớinhautạiTP.HCMtrongkhôngkhírấtriêngtưvàanbìnhnhưthế.CuộcgặpdiễnrakhitôiviếtphầncuốiHồikýkhôngtêncủatôi.NhữnggìtôiđãviếtvềôngKỳtrướcđótôivẫngiữnguyên,khôngsửađổimộtýnàohaymộtchitiếtnào.BởiđólànhữnggìtôibiếtvànghĩvềôngkhiônglàChủtịchỦybanHànhphápTrungương(tứcThủtướng)vàPhóTổngthốngVNCH,còntôilànhàbáovàsauđólàdânbiểuHạnghịviện.Cònnhữnggìcácnhàbáonướcngoàiviếtvềôngtrongthờigianđó,màtôicótríchlạitrongHồikýkhôngtênthìthuộcphầntưliệu,giúpchonhữngngườisaunàyhiểuthêmvềmộtthờikỳđãquatạimiềnNamViệtNamtrước1975.CácđánhgiávềôngKỳcủacácnhàbáonướcngoàilànhưthế,đúngsaiđếnmứcnàokhócómộtthẩmđịnhchínhxác,nótùythuộcchỗđứngcủangườiviếtvàtínhchấtquanhệgiữangườiđóvớiôngKỳ.

ÔngKỳtrongconmắtcủatôisau40nămvẫnlàthế.Vềmặttínhcách,ôngkhôngthayđổinhiều.Lậptrườngvàcáchànhđộngchínhtrịcủaôngtrước1975cónhiềuđiềuđểtôikhôngtánđồngvàlúcđótôiđứngvềphíađốilậpvớiông.DĩnhiênsựđốilậpcủatôivớiôngKỳkhácvớiôngThiệu.Khôngđứngcùngnhaumộttrậntuyếnchínhtrị,nhưngtừtrước1975,tôivẫncóthểquanhệbìnhthườngvớiông,vàtừngchơiquầnvợtvớiôngtrênsânXẹcTây.Chínhvìmốiquanhệnămxưanhưthế,nênkhiđượcgợiý,tôiđồngýngayviệcgặplạiôngtrongmộtbuổiăntrưa.Tôiđoántrướcđósẽlàmộtbuổigặpthúvị,bởiôngKỳlàconngườinghĩgìnói

nấy,khônglắtléochegiấunhữngsuynghĩcủamình.

GặplạiôngKỳsau40năm,vớitôinhưđãđitrònmộtgiaiđoạnlịchsửcủađấtnước(1965-2005).KhitôigặpôngKỳlầnđầu,đólàlúcquânđộiMỹồạtđổvàomiềnNamViệtNam.Cuộcchiếnđivàonhữngngàythángácliệtnhất.ĐócũnglàthờikỳkhởiđầusựnghiệpchínhtrịcủaôngKỳ.Trảiquabaonhiêuthăngtrầmlịchsử,chúngtôilạingồichungvớinhauvàolúcđấtnướcđãhòabìnhvàthốngnhất,kinhtếbắtđầumộtgiaiđoạnpháttriểnmới.Mỗingườichúngtôicómộtconđườngđikhácnhau,mộtsựchọnlựakhácnhaunhưngcuốicùnggặplạiởmộtđiểmhẹnchungtrênquêhươngmình!TrướcmặttôivẫnlàmộtNguyễnCaoKỳ‘‘nghĩsaonóivậy’‘.KhiôngchốngCộngthìchốngdứtkhoát,thậmchíthựchiệnhànhđộngbịnhiềungườilúcđólênán:tựmìnhláimáybaybỏbommiềnBắc.Cònbâygiờ,khiđấtnướccónhữngthànhtựutốtđẹp,khitrởvềôngcôngkhaibàytỏsựmừngvuiủnghộbấtchấpnhững“chiếnhữu”cũcủaôngởMỹcóphảnđốiquyếtliệt.ViệcmộtcựuthủtướngvàlàphótổngthốngVNCHchínhthứctrởvềnướctrongchếđộcộngsản,dùmuốnhaykhông,đượccoinhưmộtcộtmốclịchsử:làsựthừanhậnchếđộmớicủamộttrongnhữngngườitừngđiềukhiểncuộcđốiđầutrựcdiệnvớingườicộngsảntrongchếđộcũtrướcđây.TôicảmphụcsựdũngcảmđócủaôngKỳ.Dũngcảmtrướcnhữngáplựcởphíanhữngngườiđãtừngđứngcùngchiếntuyếnvớiôngvànhấtlàdũngcảmvớichínhmìnhkhibàytỏcôngkhaimộttháiđộchínhtrịđingượchẳnvớiconđườngmàôngđãđitrước1975.Dámthayđổitháiđộcủamìnhkhôngvìđiềugìkháchơnlàvìquyềnlợicủadântộc,bấtchấpnhữngdịnghịácýlàđiềukhôngdễdàng.

GặplạiôngNguyễnCaoKỳ,bấtchợtnhớlại40nămđãquatrongcuộcđờicủamình,tôithấycuộcđờimìnhrấtnhỏbégiữabaolabiếncốthăngtrầmcủalịchsử,nhưngtôiđãsốngvớinóhếtlòng,luônsôinổivàhàohứng.Hay,dởlàdomình.Mìnhkhôngthểphủnhậnnó.Tôihàilòngvềnóchứ?Conngườivànănglựccủatôi,cùnghoàncảnhchophép,chỉđượcnhưthế.Tuynhiêntôicũngkhôngmơướcmộtcuộcđờinàokhácvànếuphảibắtđầulại,thậtkhólòngdựnglạimộtkịchbảnnhưthế.Tôiđãsốngcuộcđờinhỏbécủamìnhnhưmộttiểuthuyết,mãnhliệtởtừngchươngvàtừngtrang.Chưabaogiờtôihờhữngvớinhữngnămthángcủađờimình.

...Ngaybâygiờsaucơnbệnhnặngtưởnglàkhôngquakhỏi,thờigianđượccuộcđời“tạmứng”thêmchắckhôngnhiều,nhưngnhịpđộviếtbáovàlàmbáocủatôivẫnkhôngthayđổi.Hiệnnaytôilàmộtnhàbáotựdo,khôngthuộcbiênchếmộttòasoạnnàonhưngviếtbàithườngxuyênchobốntờbáo,mỗingàyviếttừhaiđếnbabàivàtưvấnchohaitạpchí.Kếtthúccuốn

hồikýnày,tôichuẩnbịbắttayviếttiểuthuyếtNgườiMỹcuốicùngchếtởViệtNammàtôiđãấpủtừhơnmườinămqua.Sựbậnrộnvàcăngthẳngtrongcôngviệcluônlàmtôihạnhphúc.Nhưtôiđãnói:Vớitôi,cầmviếttứclàtồntại!

TP.HCMngày12-4-2004

HẾT

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach