home | cccs - o le sulu samoacccs.org.ws/images/stories/uploads/sulu_2013/2017/iuni...le taua tele....

16
O LE SULU SAMOA O LE NUSIPEPA FAA-LE-LOTU NA FAAVAEINA I LE T.A. 1839 EKALESIA FAAPOTOPOTOGA KERISIANO SAMOA FAAVAEINA 1839 O LE SULU SAMOA IUNI 2017 email: [email protected] -Main Office: Ph. 24414, Ext 30 - website: www.cccs.org.ws O Sakarameta Pepa mai le Mafutaga a Faifeau ma A’oa’o ma Faletua Pulega a Apia saunia e le Susuga Utufua Naseri FT Talu ai le faalogoina pea o le faaaogaina ma le le talafeagai o le upu Sakarameta e o tatou tagata lotu, e oo lava foi i nisi o le faaauau itulau e 2 O le Galueaga Faamisionare a Faifeau ma Faletua LMS Samoa i le Pasefika - 1839-1979 Pepa mo le Fono Tele 2017 saunia e Latu Latai Kolisi Faafaifeau,Malua Faatomuaga O le manatu autu o le Fono Tele o lenei tausaga e faapea: Faalogo i le Agaga o le Atua. O le tusi o Faaaliga 1:10 ua fai ma ta’iala o le autu, a ua ou fia faaopoopo iai ma le fuaiupu e 11 e taula iai manatu o lenei pepa: faaauau itulau e 2 Galuega Faamisionare a Faifeau Samoa Faitau i le pepa a Latu Latai i le itulau lenei, ona e silafia ai lea o le osigataulaga na faia e misionare Samoa i motu o le Pasefika. Matua toatele na maliliu ai, faifeau, faletua ma a latou fanau. O nisi na fasioti ma ‘aina (sei tulou) e tagata faapaupau, ma fai a latou matau fagota i ponaivi o o tatou tagata misionare. Faitau iai! Ata o le fale o le faifeau o Simona ma lona faletua o Faataape i le motu o Funafuti 1897. (Ata: Latu Latai) Sui Taitaifono Susuga i le Toeaina Faatonu Tauti’aga Senara FT

Upload: others

Post on 28-Jan-2021

16 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • O LE SULU SAMOA O LE NUSIPEPA FAA-LE-LOTU NA FAAVAEINA I LE T.A. 1839

    EKALESIA FAAPOTOPOTOGA KERISIANO SAMOA

    FAAVAEINA 1839 O LE SULU SAMOA IUNI 2017email: [email protected] -Main Office: Ph. 24414, Ext 30 - website: www.cccs.org.ws

    O SakarametaPepa mai le Mafutaga a Faifeau maA’oa’o ma Faletua Pulega a Apia

    saunia e leSusuga Utufua Naseri FT

    Talu ai le faalogoina pea o lefaaaogaina ma le le talafeagai o leupu Sakarameta e o tatou tagatalotu, e oo lava foi i nisi o le

    faaauau itulau e 2

    O le Galueaga Faamisionare a Faifeau maFaletua LMS Samoa i le Pasefika - 1839-1979

    Pepa mo le Fono Tele 2017saunia e

    Latu LataiKolisi Faafaifeau,Malua

    Faatomuaga O le manatu autu o le Fono Tele olenei tausaga e faapea: Faalogo i leAgaga o le Atua. O le tusi o Faaaliga

    1:10 ua fai ma ta’iala o le autu, a uaou fia faaopoopo iai ma le fuaiupu e

    11 e taula iai manatu o lenei pepa: faaauau itulau e 2

    Galuega Faamisionarea Faifeau Samoa

    Faitau i le pepa a Latu Latai i leitulau lenei, ona e silafia ai lea o leosigataulaga na faia e misionareSamoa i motu o le Pasefika.Matua toatele na maliliu ai, faifeau,

    faletua ma a latou fanau. O nisina fasioti ma ‘aina (sei tulou) etagata faapaupau, ma fai a latoumatau fagota i ponaivi o o tatoutagata misionare. Faitau iai!

    Ata o le fale o le faifeau o Simona ma lona faletua oFaataape i le motu o Funafuti 1897. (Ata: Latu Latai)

    Sui Taitaifono Susuga i leToeaina Faatonu

    Tauti’aga Senara FT

  • 2. O LE SULU SAMOA Iuni 2017

    O Sakarameta

    O le Galuega Faamisionare a Faifeau maFaletua LMS Samoa i le Pasefika - 1839-1979

    “Na ou i le Agaga i le aso o le Alii; onaou faalogo ai lea i o’u tua i le leo telee pei o se pu, ua faapea mai, “O meae te vaaia ia e tusi i se tusi, ma avatu iEkalesia e fitu o Efeso, ma Semurana,ma Perekamo, ma Tuatira, maSarataisa, ma Filatelefaia, maLaotikaia.” O nei fuaiupu o se vaega o lefaaaliga na iloa e Ioane i le motu oPatamo. O le a le oo sa’ufaamatalaga i le aotelega o le Tusi oFaaaliga aemaise le loloto o lonafaauigaina, e pei ona laugaina eSusuga i Toeaina ma le aufailotu i leaso ananafi. Pau o lea ou te fiaaumaia lava ni mea taua o loo taoto itotonu o ia fuaiupu e fausia ai sa’ufaauigaina o le manatu autu. Muamua, o le leo na faalogo iaiIoane o le si’ufofoga lava lea o le Atua.O lona Agaga lava lea ua fetalai. Lua,o le leo na faalogo iai Ioane, o levalaau ia tusia o mea ua vaai iai maavatu i Ekalesia e fitu. E lua mea tauao loo i ia fuaiupu - o le faalogo, ma lefe’au e fia momoli. O le fesili e tulaimai; o le a la le uiga o le faalogo i leAgaga o le Atua? I so’u manatu vaivai,

    aufaigaluega Faifeau ma A’oa’o, uamanatu ai e sauni pea sinamafaufauga puupuu i leneimataupu, pe mata foi e aoga mo itatou. O le upu Sakarameta, e le mauai le Tusi Paia. E le o se upu masanifoi lea a la tatou Ekalesia EFKS iaso ua tuana’i. O tusitusiga tuai ale Ekalesia a o igoa o le LMS, safaaaoga lava le faaliliuga faa-Sa-moa o le upu Sakarameta, “OSAUNIGA PAIA.” A o le upuSakarameta sa faaaoga lava e leEkalesia Katoliko Roma, aua o leupu e tupuga mai le gagana Latina. Ui i lea, e le o se agasala lo tatoufaaaogaina o le upu Sakarameta, a

    ia manino i le uiga o le upu, atoama lo tatou mautinoa o saunigapatino e faaaoga iai le upu. O le upu Sakarameta, e faaliliufaa-Samoa mai le upu Latina o leSacramentum, o lona uiga o lefaapaiaina - (consecration). A ole upu Sacramentum e sau mailona upu faavae (Latin root word)o le sacrare o lona uiga o le pa’ia- (sacred). O le upu la lea o lesacrare na faaliliu ane ai i legagana Latina le upu Eleni o leMysterion, o lona uiga, O mealilo, poo mea e natia o latou uigaloloto - (Mystery). O le uiga tonula sa faauiga ai le upu Sacrament ile aamataga, o Mea Pa’ia e lilo olatou uiga loloto, ma o nei mea - o

    mea faaleagaga. Mulimuli ane na faaaogaina ai leupu Sakarameta i sauniga faapitoana faamamaluina e le Ekalesia efai ma ala e faailoa mai ai mea liloo le Alofa Tunoa o le Atua mo onatagata. O nei sauniga nafaaaogaina ai mea faitino ma meavaaia e fai ma faailoga poo faatusa- (symbol) o mea lilo. Faata’ita’iga: I le sauniga o leFaamanatuga, ua avea le areto male uaina (mea faitino vaaia), e faima faatusa o le tino ma le toto oIesu (e le o vaaia), a o se ala tatoute mafuta faapitoa ai faaleagagama le Alii Faaola, ma manatua aile Faaolataga na ia saunia mo itatou e ala i lona maliu. Ina ua tupu le Ekalesia ma uafe’ese’esea’i, na’ese’ese ai foi ma

    o le faalogo i le Agaga o le Atua, e lena o le lagonaina o le siufofoga o leAtua e ala i lona Agaga e faama’itemai, a o le faatinoina o le valaau emomoli le feau. O le a lea feau? O leTala Lelei o le faaolataga o le AlofaTunoa o le Atua. O le tala faasolopito i le galuegafaamisionare a faifeau ma faletua Sa-moa a le LMS, e iai lo’u manatu o lootu matilatila ai faailoga o e sa faalogoi le Agaga o le Atua. O e sa o latoulagonaina le leo o le Agaga ma o atue momoli atu le feau o le Tala Lelei.O lenei la taumafaiga e toe fia faatepaai lenei Fono Tele i le talafaasolopitoo le galuega faamisionare a nai otatou tua’a, i le faamoemoe e toefaamalosia ai lo tatou olafaalefaatuatua ma lo latou soifuafaalogo i le Agaga o le Atua. Mai le tausaga e 1839 se’ia oo i le1979, pe tusa ma le onoselauluasefulu (620) ulugalii Samoa, ofaifeau misionare ma o latou faletua,sa galulue i le tele o motu o le AtuPasefika e aofia ai Rotuma, Vanuatu,Motu o Laoiti, Niu Kaletonia, Niue,To’elau, Tuvalu, Kiripati, seia oo lavai motu o le Alavaa o Torise ma le

    atunuu pito i sisifo o Papua Niu Kini.I se tuu aofa’iga o tagata Pasefika sagalulue faamisionare, o tagata Sa-moa e pito i toatele, e pito i tele motuo le Pasefika sa galulue ai, e pito telefoi tausaga sa galulue ai i le galuegafaamisionare. A silasila i le faafanua, i le gasolo atuo faifeau ma faletua Samoa i legaluega faamisionare, ona iloa ai leao le tele o lenei sao taua. O loo faailoaai foi lo latou soifua ofoina atu ina iafaataunuuina lava le valaau e momolio le feau, ia avatu le Tala Lelei ia IesuKeriso.

    1. O le faalogo i le Agaga o leAtua o le Soifua Ofoina atoa mo leGaluega a le Atua: Uluai Misionai Vanuatu, Niu Kaletonia ma Motuo Laoiti, 1839-1869. I le lauga mulimuli a Ioane Viliamusa faia i Saleimoa, a o lei tuua o tatoulaufanua ma uluai faifeau Samoa i le1839, sa ia matua lauga ai i le Tusi oGaluega 20:22-24: Faauta foi, ou te alu nei, ua tinou leAgaga i Ierusalema, ou te le iloa semea e oo mai ia te au i lea mea; na o

    faaauau itulau e 5

    mai le itulau muamua

    mai le itulau muamua

    faaauau itulau e 3

  • O LE LAUGA

    O LE SULU SAMOA Iuni 2017 3.

    O Sakarametatalitonuga i sauniga nafaamamaluina e fai maSakarameta. O le EkalesiaKatoliko Roma ma isi, na latoufaamamaluina Sakarameta e fitu:

    (i) O le Papatema poo lePapatisoga - (Baptism);(ii) Kofilimasio poo leFaamausaliina - (Confirmation);(iii) Kofesio ma le Faaleleiga -(Penance and confession);(iv) Iukarisitia poo le Faamanatuga- Euchrist);(v) Faauuina o tagata mama’i -(Unction);

    (vi) Matelemonio poo leFaaipoipoga - (Matrimony); ma le(vii) Oloto poo le Faauuga o tofifaalelotu - (Ordination).

    O lo tatou talitonuga faa-EFKS,e o faatasi ma isi EkalesiaPorotesano ia na vavaeese mai leKatoliko i le taimi o le Toe Fuata’ina(Reformation). Tatou tefaamamaluina na o Sakarametapoo Sauniga Pa’ia e lua: o lePapatisoga ma le Faamanatuga. Efaavae lo tatou talitonuga i le TusiPaia, ona na o le pau ia o saunigana faatuina ma faatonuina mai eIesu i ona soo e fai. Na manino

    lava le fetalaiga a Iesu i ona soo ile po o le Talisuaga mulimuli a ole’i maliu - IA OUTOU FAIALENEI MEA ma faamanatuga iate a’u - DO THIS in remem-brance of me. Na faapea foi lepoloa’iga na fai i le ausoo a o le’iafio i le lagi. Na fetalai le Alii - Iaoutou o atu e fai nuu uma lava masoo, MA PAPATISO ATU i lesuafa o le Tama, ma le Atalii, male Agaga Pa’ia - BAPTIZETHEM in the name of the Fa-ther, the Son, and the HolyGhost. O lona uiga, mo tatou le EFKS,pau ia o sauniga tatou te faaigoainao Sakarameta, na o le Papatisogama le Faamanatuga. E le lavea aile FAAIPOIPOGA e pei onafaalogoina soo i nisi o tatou tagata.

    Tusi Faitau : Galuega 7 f 51:60

    Matua: f60....Le Alii e, aua e tetuuina atu lenei agasala ia te i latou.

    Manatu Autu: O tala aave o seKerisiano faamaoni.

    E tofu i tatou ma filifiliga tauaua fai ona o le vaavaai mamao mole lumanai. O filifiliga e tatau lavaona faataua ma mataitu lonafaatinoga mo se taimi umi. Peitaie le o tagata uma latou te faatauama mataitu ia filifiliga mo se taimiumi. O nisi e puupuu lava se taimie mataitu ma faataua ai sona aogā.E masani la ona atagia i nei filifiliga,le pitolaau o loo ave i a i lefaamamafa ma le faataua. Maaliali mai ai i ia filifiliga, mea uamanatu e taua, ma mea ua manatue feololo le taua, e oo lava i mea ele taua tele. O nei foi filifiliga o semolimau i lea tagata ma lea tagata,i le uiga o lona ola ma le ituaigaolaga o loo ola ai. O le tala iaSetefano ua tatou vaaia ai lepitolaau o loo ia faamamafa, maave i ai lana faamuamua. Aua uatalitonu Setefano se mea aogā molona lumanai manuia. O le lotofaamagalo ma le faatulagaina olana faamuamua, o ni matati’a ia o

    le olaga faa-Kerisiano o Setefano.Na faamuamua lava le Alii ma lonafinagalo, ae faamulimuli o ia malona ola. Ua manatua ai fetalaigaa le Alii, amo lou satauro mamulimuli mai. O le pitolaau lea saonosai lava Setefano e tautino ailona valaauina, lea na taunuu ailana filifiliga faigata na fai, e maliui maa mai lima tete vale o lona lavanuu, ina ia aua le faafitia Kerisolona Alii. Le Keriso lava lea na iamaua ai le Agaga ma le ola. Uatatou toe faalogoina Keriso i lugao le satauro, ina ua tatalo Setefanoma faapea mai “Le Alii e, aua e tetuuina atu lenei agasala ia te ilatou.” O le loto faamagalo e ilitatatele i ai le toatele i le tele o taimi ole olaga masani. A oo ina aafia leloto ma le finagalo i se mea leagaua tupu, se misa poo se faatinogafoi ua manua ma uma ai se ola, emautinoa lava e tiga le loto maafaina le mafaufau. O lagona ia ele faigofie ma le mafai e le loto onafaamagalo atu. Pe ifo mai lava seaiga pe faatoese mai foi le namafua ai le lototiga, e le faigofieona faamagalo atu i se taimipuupuu. Pe atagia foi i foliga mani upu le faamagalo atu, e mautinoalava e faigata i le loto. Auā efaapefea ona faamatuu e le loto

    tiga se faamagaloga. A fai la efaapea ni lagona i ni mea iti, ai lavase matautia pe a feagai ma nifaafitauli tetele ma ogaoga.

    O a’oa’oga a Iesu i le lotofaamagalo, o loo faamatalaina i leliliu atu o le isi alafau, pe a fai uapo mai le isi alafau. A agaleagamai ia agalelei i ai, a fetuu mai foiia faamanuia i ai. E le faigofie laona faatino nei a’oa’oga, poo le alava le suamalie o upu e faaleo maiai se faamagaloga, e le o upu a ole loto e afua mai ai le moni o iaupu. Ua toe faaleotele mai eSetefano ia a’oa’oga a Iesu,aemaise o lea sa tatalo a o fetogi oia i maa. I le matuitui ma tiga oona sauaga, ae o loo faaalia pealona alofa, ina ia faamagalo i latouo loo ita mai, ina ia moni ai lonaloto e faamagalo atu. O lona uigao le alofa o le a la lea o lefaamagaloga. Auā poo lea le ifomai ma upu e tatalo mai ai mo sefaamagaloga, o le alofa atu e moniai le faamagalo atu. O le sootagavavalalata o Setefano ma Iesu, naamata mai i lona taliaina o Iesu matalitonu ia te ia. Lea lava na faaaliale moni i lona le faafitia o le suafao le Alii. A e lei faanenefu foi lesaili mai o le fili, ina ia tu’ipala leau faatuatua. Ae ui lava i tiga safeagai ma Setefano, ae lei liusuavai ai lona alofa o loo fai mafaamaoniga o lona faatuatua. O

    mai le itulau e 2

  • (George Fox: 1624-1691)

    O SIAOSI FOSIO LE NA IA FAASA’OLOTO LE AGAGA

    O LE LAUGA

    4. O LE SULU SAMOA Iuni 2017

    le fasiga ma le oti o Setefano, o nimolimau leo tetele ia, ae le o semutaaga. Auā ua leotele mai onasauaga ma lona oti, ia fai lea mamolimau o lona soifua mo le auKerisiano. A o se faataitaiga aogama lelei foi lea mo le soifua ma leola o le au Kerisiano faatuatua. Elei iu vale la le faamaturoina oSetefano, auā ua tatou iloa ai, e itiitimea na mafaia e Setefano a osoifua, i lo le a’oa’o mai o letaunuuga o lona soifua faatuatua.

    O le fetogi i maa o le faasalagalea faa-Iutaia i le agasala matagao le mulilua. A o totonu o leasauaga mataga na oo i ai Setefano,

    na totogo ae ai le alofa ma le moni,ua fua mai i le faatuatua ua tupuatili ai le Talalelei. Amuia Setefanoo lona loto faamagalo ma lonafaatuatua, na faatasi mai ai leAgaga o le Atua, a o feagai mapuapuaga. Lea na ia pulato’a ai ile lagi ma iloa atu ai le pupula o leAtua ma Iesu o loo tu i le itutaumatau o le Atua. Ua alaga foio ia “Faauta ua ou iloa le lagiua avanoa, ma le Atalii o letagata o loo tu i le itu taumatauo le Atua.” A o lana toe alaga,“Le Alii e Iesu, ia e talia mai lo’unei agaga”. Talofa i le matuitui oona sauaga, a o lea lava e faaaliale onosai ma le lototele, ua lefaafitia ai lona Matai. Ua tatou iloa

    i tala aave o Setefano se Kerisianomatua faamaoni lava. Ua oo mailava le oti, ae o loo tumau pea lonafaamaoni i le tauaveina o lonavalaauina. O lana pito laau nafaamamafa ma faataua i lanafilifiliga, lea lava o loo tauave a ofeagai ma puapuaga. Ae faapefeai tatou i se taimi e oo mai ai nipuapuaga ona o Iesu ma lanaTalalelei. Ae faamata o i ai niKerisiano faamaoni i le EFKS?

    O Aso Sa uma lava latou te faiaai sa latou sauniga lotu mo tagatauma i luga o le vaa, ma e telefaamanuiaga na maua e tagata maiia mafutaga. Ui i lea, naamatamata lava ona tigaina Fosi ini ma’i i lea folauga. Na talitonulava le toatele ua tauau lava inatigaina tele Fosi, mafua mai lava ile faafalepuipuiina soo. Faaopoopoatu iai ma le vevela o le tau i leWest Indies e le masani ai Fosi. Aena matua fiafia lava o ia ma malielona loto ona o le toatele o tagataQuakers ua malosi lo latou olafaaleagaga i Barbados i le WestIndies. Na matauina e Fosi le toatele oKerisiano Quakers e fai a latoupologa, ma ia faaali i ia tagata lonatetee i le fai o isi tagata ma pologa.Ui i lea na ia lagonaina foi le faigataona tuu faafuase’i le fai pologa, mafaasa’oloto tagata aua e onomafatia ai foi pologa latou, ona eleai ni mea e tua iai i latou pe afaasa’olotoina vave. Ona iafaatonu ai lea Kerisiano Quakers

    ina ia a’oa’oina pologa i matauputau i le Alii, ma a’o ni taleni e tuaiai pologa pe a oo ina faasa’olotoinai latou. Se’i fai atu lava la’u tala lea: OQuakers Amerika ma Quakers maiEgelani sa tau fai tetee i soo seituaiga fai pologa. Na amata mailava i tua i le tausaga e 1688, onaauina atu se tetee aloa’ia i faigafaapologa, i le Fono Faale-tausagai Amerika. O lona uiga e tusa male 174 tausaga a o le’i tusia leTulafono o le Faasa’olotoina oPologa i le tausaga e 1862, a uaamata ona tetee Kerisiano Quak-ers i faiga faapologa. O se tasi lenamatati’a e tatou te tusia i tafatafao le igoa “Quakers”. O lona uigaua leva lava ona latou talosagainale faasa’olotoina o pologa, a o le’ilauiloa ia faiga i le lalolagi atoa. Ele taumate o se fatu o o latou uigafilemu ma tetee filemu, na ala aiona toe manatunatu Amerika i onatalitonuga tau i pologa i le vai taimiamata mai le tausaga e 1800. Na nofo pea Fosi i Barbados mo

    nisi masina se tolu. A o le’i tuua eia le West Indies, na ia tusia nita’iala mo tagata Quakers eta’ita’iina ai i latou ma faatumauinaai lo latou lotomau. Na folau atu oia i Jamaica, ma e le’i umi onataunuu iina, ae maliu le tama’ita’io Elizabeth Hooten, ina ua matualava lona soifua. E sili atu i lemasina na nofo ai i Jamaica, ona ialagona ai lea o le musumusuga a leAgaga e tatau ona ia malaga atu ikolone i Amerika. Na te le’i ‘i’ite ile tele o mea o le a fetaia’i ma iama lu’iina ai lona olaga i Amerika. Afai na anoanoa’i puapuaga i leatunuu tuai o Egelani faasaga iKerisiano Quakers, e lemafaatusatusaina ia i puapuaga nafetaia’i ma latou ina ua taunuu iNew England i Amerika. E letaumate e te manatu ona oKerisiano nei i Amerika lea e ta’uao puritans, i le 50 tausaga talu aina latou tau saili ai foi se sa’olotogamo latou, ai o le a latou talia ma lefiafia Kerisiano Quakers e taunuuatu i Amerika, ae leai. O mala masauaga na feagai ai ma Quakers iNew England, o se ao pogisa lea ile talafaasolopito o Amerika. Napiimau lava uluai Kerisiano ia eta’ua o puritans na taunuu iAmerika i lo latou talitonuga efaapea, o ni manatu e ese mai olatou talitonuga faavae, o ni mea

    Afai o iai, o mafai la e iaKerisiano faamaoni, ona susulu atuni o latou tala aacva, ma fai mata’iala i le ola o nisi. O toe upu aSetefano, “Le Alii e, aua e te tuuinaatu lenei agasala ia te i latou,” onamoe ai lea o ia. Amene. Rev. Lauitiiti Vaega FS Matavai, Safune

  • O LE SULU SAMOA Iuni 2017 5.

    Quakers ina ua taunuu atu i leatunuu fou o Amerika. O le tele otaimi a faalogo tagata lotu ia eta’ua o puritans o malaga atu niQuakers Peretania i se vaa, latoute faatonuina e toe foi i Egelani esa ona tulaueleele i Amerika. Naoo lava ina latou faia se tulafono esa ai i se kapeteni ona ia avatu iAmerika ni Quakers. Na fefefelatou ma fai mai a le vave taofia lesosolo mai o talitonuga faa-Quak-ers, o le a vave lava ona tupu e peiona matauina i Egelani. Ae lei mafai e sauaga ona taofiale taunuu atu ma salalau Quakers,seia oo ina tumu ai lea vaega o le

    sese ia, ma e tatau ona matua teena.Na faateteleina ia uiga tetee i e nataunuu mulimuli atu i le atunuu, seiaoo lava ina latou fasiotia tagata eese o latou talitonuga mai mea latoute talitonu iai. O Puritans i le vaitaimi o le senituri e 17 ua latoufausia nei se lotu na salalau atu male malosi ma oo ina le mafai onataofiofia. E mafai nei ona tatou vaai atu itagata e sili lo latou manatu i le latoulotu ma o latou talitonuga faavae, i lo latoumanatu i le Agaga Pa’ia ma lanata’ita’iga o loo tusia i le Tusi Paia. O sauaga faalelotu ia na feagai ma

    (George Fox: 1624-1691)

    O SIAOSI FOSIatunuu o Amerika. O le toatele olatou na maliliu fasia, sisi,faafalepuipui se’ia oo ina maliliu aiona o le fia ‘a’ai ma fia inu. Toefai foi se isi tulafono e faasa ai isoo se tagata ona fesoasoani eaumai se Quaker i le setete oMasssachusetts i Amerika. Amaua, e falepuipui, e tutuiina lonalaulau i se u’amea ‘a’asa , taseleese ona taliga, toe sasafaamo’amo’a. Ae taunuu atu lavaKerisiano Quakers, ma salalau iAmerika. O le tutumau o Kerisiano Quak-ers i lo latou faatuatuaga, e ui lavai sauaga ma le sala i le oti, o seitulau mata’ina lea ma le taualoa ile talafaasolopito o o le atunuu oAmerika. mai le tusi: “God’s Generals” tusia e Roberts Riardon, faamatalaina e Afemata T. Apelu Aiavao

    O le Galuega Faamisionare a Faifeau ma FaletuaLMS Samoa i le Pasefika - 1839-1979

    lenei, o loo molitino mai e le AgagaPaia i lea aai ma lea aai, o loo faapeamai, ua faatali mai noanoaga mapuapuaga ia te au. A ou te lemanatua se tasi mea, o lo’u lava olafoi ou te le naunau iai, sei ou faaumalo’u momo’e ma le olioli, atoa ma lefaiva ua ou maua mai le Alii o Iesu,ou te molitino atu le Tala Lelei o leAlofa Tunoa o le Atua. O le uluai galuega faamisionare aSamoa i motu o Vanuatu, NiuKaletonia ma Motu o Laoiti, o segaluega e pei ona lauga ai IoaneViliamu sa faatali mai ai noanoagama puapuaga. I le 30 tausaga sa galulue ai Sa-moa mai le 1839 seia oo i le 1869, eonosefulu lua ulugalii Samoa sagalulue ai. Mai lea aofaiga, pe a male luasefulufa faifeau, sefulu faletuama fanau e to’aiva sa faamauina lolatou maliliu ai. O lea numera e onomaualuga atu ona o le le maopoopoo faamaumauga i lea vai taimi.

    (Ua ou faaaogaina lava le faasinogao Faifeau Samoa e ui o lea vaitau sata’ua i latou o a’oa’o. E tusa ai mafaamaumauga a Margaret Jolly, pe ama le 50 tagata Samoa ma Rarotoga,

    mai le itulau e 2 e aofia ai faifeau ma o latou faletua samaliliu ai i Vanuatu mai le 1839-1856.E le aofia ai i latou sa maliliu i motu oLaoiti, ma Niu Kaletonia, ae faapea aile toatele o fanau a faifeau sa maliliuai. A o nei faamaumauga, aemaiselava tina ma tamaiti, e fai sina maulaloma e masalaomia le sili atu aua e telelava ina le ta’ua i latou i faamaumaugaa misionare papa’e. O nei numera oloo aumaia lava i tusitusiga amisionare papa’e. O le numera atoao faletua e le o manino, ona e tele inale faamauina lelei i latou i le tele otusitusiga. Pau le mea o loo manino,faatoa malaga faletua o faifeau i lemalaga lona lua i le 1840. Ma e leaifoi se isi o nei tina na ta’ua se suafa itusitusiga. E oo foi i tuugamau o Sa-moa i ia motu, e le o ta’ua ai o latouigoa. (Margaret Jolly, 1991. “To Savethe Girls for a Brighter and BetterLives.” - The Journal of Pacific History26(1): 27-48)

    O le upu moni ua laupae eleele o iaatunuu i tuugamau Samoa. O neituugamau ua tele ina soloia maa ma‘amu sa faailoga ai. O nisi foi ua tauleiloa i le sosolo ai o fue aemaise o levaomatua o ia motu. Peitai e le aveaia vaaiga ma mea e galo ai le tautua

    a nei auauna o le Tala Lelei. I le nusipepa lauiloa The Mission-ary Magazine and Chronicle i lemasina o Mati 1842, sa tusia ai e lemisionare o William Mills se tala i lesoifua ofoina atu o tagata Samoa mole galuega faamisionare. I le faavaao le nusipepa sa iai ma se ata o setama ma lona atalii ma le misionareo Ioane Viliamu. I lalo o le ata o looiai faaupuga a lenei tama: “Viliamu, o a’u e tauaso, ae tele lo’unaunau ta te fia o ma oe i nuu pogisa.Atonu o lo’u tauaso o le a alofagia aima le fasiotia o a’u, ma e mafai onaou tautala atu ma ta’uta’u atu Iesu, ao lo’u atalii o se alii e iloa faitau matusitusi, ma e mafai ona ma a’oa’oinaia mea.” O le soifua ofoina atu o Samoa i leuluai galuega faamisionare, i taimi ole luluti o tiga ua iloa ai o i latou lava ouluai toa o le Tala Lelei i lea itu o lePasefika. I le pito i matu i sisifo o lemotu o Efate i Vanuatu, o loo iai sefanua e faaigoa o Samoa. E tusa aima talatuu o lea motu, o lea ogaeleeleo loo faamanatu ai faifeau ma faletuaSamoa sa malilu ai. I le motu o Tannai Vanuatu lava, o loo iai foi le fanua eta’u o Samoa o le nofoaga na taunuuai uluai faifeau o Lalolagi, Mose maSalamea i le 1839.

    O le tele o tusitusiga a misionare a lefaaauau itulau e 6

  • 6. O LE SULU SAMOA Iuni 2017

    O Faife’au Samoa nei na Faauuina i leFono Tele i Malua i le masina o MeSUAFA MATAGALUEGA

    1. Aokuso & Aiga Lee Apia2. Alaifetu & Kalala Faaeteete Vitoria3. Brian & Tanaria Koria Kolisi i Malua4. Enoka & Susi Aperaamo Falealili/Safata/Siumu5. Epati & Vickie So’o’ula Apia6. Hector Panama & Herem Pouono Kolisi Malua7. Henry & Orepa Fata Ito Kuiniselani8. Ionatana & Vaito’a Te’o Falealili/Safata/Siumu9. Leiofi & Faalili Upu Niu Sila i Saute10. Letupu & Helen Mata’utia Apia11. Petelo Matelani & Angela Pauga Apia i Sasae12. Sam Faala & Sapi Amosa Niu Sauelese13. Semikueva & Vesia Ugapo Apia i Sasae

    O le Galuega Faamisionare a Faifeau ma FaletuaLMS Samoa i le Pasefika - 1839-1979

    LMS ma le Perepereane e ese le teleae tele lava ina le ta’ua ai le sao tauao tagata Samoa. O le mea moni, o lesaogalemu o misionare papa’e nafaalagolago lea i faifeau Samoa, auao latou sa muamua e faafetaui i lema’ema’ea o tagata o ia motu. Ofaife’au Samoa foi ma o latou faletua,na tau’avea le mamafa o lea galuega.Peitai o le tele o a latou tusiga e leta’ua ai o latou suafa. O faletua ofaifeau Samoa e leai ma se igoa sa olatou faaauina.

    E tele tala o le maliliu ai o Samoa iia motu. O nisi sa ulua’i fano ai e iaiTavita ma lona faletua i le motu oAneityum i le 1841. E faapea le talasa mananao le nuu e lafo o la’ua tino

    oti i le sami, ae sa malo le finau afaifeau o Fuataiese ma Simiona e tuumai le faifeau ma lona faletua sei tanulelei ia i la’ua. O le tausaga e 1847na maliliu ai Taili ma lona faletua i lemotu o Efate. E faapea le tala, ina uamaliu o le faifeau, ona sau lea o lealii o le nuu ua manao i lona faletua efai ma ana ava. I le tusi a le misionareo Henry Nisbet sa ia faapea ai: “Talofa i lenei tina! O se mea leana matua le mafai e lona mafaufauona talia. Ua sili ia te i le oti nai lo lefaamaulaloina, ona tamo’e lea o ia ile sami ma ua malemo ai ae lei ooane nisi o faifeau e aveesea o ia.” O le 1848 na maliliu ai foi i Efate lefaifeau o Taavili sa galue i le nuu oPango faapea le faifeau oLealamanu’a. Ina ua asia lea motu i

    le 1854, ua na o Setefano o loo soifuapea, a ua maliliu uma, e oo lava i lefaletua o Setefano. O Erromango, o se motu sa teletausaga o mafatia ai Samoa. I le tusia le faifeau o Mailei i le tausaga 1855o loo ia faamatala ai le tulaga faigatao tagata o lea motu. Fai mai Mailei ole tasi aso na sau ai le alii o le nuu, .....o le alii ina faasaua, na tago lavai le to’i o le a fasi ai Elia ma Isaakaona tago mai lea o lona uso i le se’i leto’i nai lona lima ma ave e ia.....Faauta mai i le pule alofa a le Atuaia i matou. O le tausaga lava lea na sulufa’i ailoa Mailei, Elia ma Isaaka ma nai olatou aiga i Motu o Laoiti. Peitai natua i faanoanoaga lea sola’aga inaua maliliu ai le faletua o Elia, ma naifanau e toafa. O le faifeau o Vasa na maliu fasia i

    mai le itulau e 5

    faaauau itulau e 8

  • O LE SULU SAMOA Iuni 2017 7.

    A Page for YouthITULAU MO TUPULAGA

    TALAVOUO le Samaria

    Agalelei O se piriota o le a’oga i leIunivesite, na fai ai se lesona a seporofesa o mataupu tau i le TusiPaia mo ana tamaiti a’oga. Na iafaatonuina ai ana tamaiti a’oga elauga i le faata’oto i le SamariaAgalelei. O le aso na fai ai lelesona na auaua’i ai tamaiti e laugafaasolosolo i vasega ta’itasi. O nisina tuu iai le ta’i sefulu minute efaasolosolo ai mai lea potu i leapotu; o isi e laitiiti atu le taimi natuu iai, ma e tatau ai ona faanatinationa faataunuu le faatonuga a leporofesa ina ia mae’a a o le’i umale taimi faatapulaaina. O tamaitita’ito’atasi uma lava, na faatonuinale auala tonu e ui ai, ae le soona o.O le ala na faasinoina, sa nofonofoai se tamaloa e le amana’ia e seisi, e palapala ona lavalava mamave’uve’ua le lauulu e pei e le’i

    ta’ele i ni aso se tele, e foliga maifoi e mana’omia e le tamaloa sefesoasoani. O le i’uga o le lesona na fai, naofo ai, ma maua ai e tamaiti selesona e anoanoa’i lona aoga molatou i le mataupu o latou a’oa’oina.O le pasene o ia alii ma tama’ita’ina afe ma fesoasoani i le tamaloamativa e matua la’itiiti lava. Inaua faamatala e le porofesa lanalesona na fai, na ofo ai le vaega i lea’oa’oga na latou maua mai ai. Ua faatopelau ma faanatinati onalatou tuli le taimi e toe taunuu ai i lepotu a’oga pe a uma ona fai a latoulauga o le Tala Lelei, ae galo i leto’atele o latou, ona afe mafesoasoani i le tamaloa mativa, oloo faapupuu i tafatafa o le ala, oia lea o loo i le fatu ma le ogatotonuo le faata’oto i le Samaria Agalelei,

    lea o loo latou laugaina. E manaia lava le solo lenei i legagana Peretania e faapupula atiliai le a’oa’oga:

    I was hungry, and you formeda humanities club to discuss

    my hunger. Thank you.

    I was imprisoned and you creptoff quietly to your chapel

    to pray for my release. Nice.

    I was naked and in your mindyou debated the morality

    of my appearance.What good did that do?

    I was sick and you knelt andthanked God for your health.

    But I needed you.

    I was homeless and youpreached to me of the

    shelter of the love of God.I wish you’d taken me home.

    I was lonely and you left mealone to pray for me.Why didn’t you stay?

    You seem so holy, so close toGod; but I’m still very hungry,lonely, cold, and still in pain.

    Does it matter?

    E te Silafia le Ala i le Ola e Faavavau? Sa ti’eti’e atu se alii i lana taavalei se aai o Sikotilani i Peretania. Natau atu i se tamaloa faigaluegafonofono ‘auala ona tu lea o lanataavale ma fesili iai, “Faamolemolelau Susuga pe mafai ona e faasinomaia le ala i Glasgow.” Ina uamae’a ona faasino o le ala, onafesili atu lea o le fonofono auala,“Faamolemole lau Susuga, e te iloale ala i le manuia i le lagi?” Na talile ti’eti’e taavale, “Leai!” Ona faiatu lea o le fonofono auala, “Uafetalai Iesu, ‘O a’u nei le Ala, leUpu Moni ma le Ola.” Na faafetaiane le ti’eti’e taavale ma aga’i loa

    lana taavale i Glasgow. A ua alulava lona mafaufau i le faaaliga ale fonofono auala. Ina ua toe fo’i le tamaloa iLonetona, na lavea ai lana taavalei se faalavelave, ma sii ai i lefalema’i. Na faamaopoopo e letamaloa ana mea, ma fai lanamavaega, ma e le’i umi, ae maliumai ona manu’a. E sefulu aso talu le maliu, aetaunuu atu ni tama se to’alua ofuuli, mata faanoanoa, ma tau atu i lefonofono auala lea na talanoa malo la tama ua maliu, ma fesili iai,‘Poo lau Susuga lea na e faaali i lo

    ma tama le ala i le ola e faavavauia Keriso?’ Na tali fiafia ane lefonofono auala. ‘Ioe. Pe luavaiaso talu ai na ma talanoa ai.’ Ona fai atu lea o le ‘auuso, “Uamaliu si o ma tama i se faalavelavefaafuase’i na manu’a ai. Ae nafai mai ia ma’ua, a uma lona ola,ona ma o mai lea e su’e mai LauSusuga e momoli atu lana faafetai,ona o lau molimau ia Keriso, ua iamaua ai le ola e faavavau.Faafetai tele i lau Susuga ma laufesoasoani i lo ma tama ua maliufiafia ai.”

  • 8. O LE SULU SAMOA Iuni 2017

    O le Galuega Faamisionare a Faifeau ma FaletuaLMS Samoa i le Pasefika - 1839-1979

    le motu o Tanna i le 1845. E faapeaa o fetulia’ina o faifeau ma o latouaiga i lea motu, a ua alu le faifeau i levaomatua e tatalo ai. Fai mai molimaua misionare: ‘A ua osofa’i o ia e alii ole nuu e toalua. Ua la ta ia te ia, onalavea lea o lona ulu ona pa’u ai lea oia, ua faaitiiti, a ua oo i le tulua o poona oti ai lea. I le motu o Futuna, na fasiotia umaai Apela faapea Samuela ma lonafaletua, faatasi ma si o la afafine. Efaapea sa fasiotia faifeau e alii o lenuu a o galulue i uta ia la faato’aga.Ua mae’a ona aga’i lea i tai. Ua mauaatu le faletua o Samuela ma si anatama. Ona folafola lea iai o le alii olea itu o Nasaua, o le a avea o ia maana ava. A ua le mafai lenei tina. Uafasiotia o ia, a o si ana tama teine ualelemo i le sami. E faapea talatuu alenei motu, sa ‘aina (se’i tulou) tinomaliu o i latou, ma ua faaaoga o latouponaivi mo matau ia latou fagotaga. E moni ai upu a Featunai Liuaanao le galuega a Samoa i ia motu, o segaluega sa faatumulia i le “totomasaa, afu sisina ma loimata maligi.”A o le ola tumau ma le soifua ofoina onei auauna a le Atua e lei solomuli ai.E ui i le tele o faigata, ae lei faavaivaiai le tulai pea o le autau Samoa etulituli’aupu le galuega. Mai lava i leamataga o lenei galuega e leituulafoa’ia lava e le Ekalesia LMSSamoa. E oo mai i le 1845 ua amataona tetele Faiga Me mo le galuegafaamisionare. O le faagaeetia omisionare na latou tusia ai: “.....e maoa’e mea ua faatinoina; etoatele matagaluega ua faia foai mole malaga a le Ioane Viliamu, o fala, osiapo ma le tele o isi mea, i le aofa’ipe latalata i le 8,000, ua avea o nimeaalofa mo i latou i Vanuatu ma NiuKaletonia....” Peitai o lenei lagolago mo legaluega faamisionare e le na omeaalofa. E pei ona molimau ai lemisionare o James P. Sunderland: “Ae le na o latou meatotino e foaimai, a o i latou lava, ma o latou ataliima o latou afafine mo le galuega. Uamatou filifilia foi ni a’oa’o se to’aonoma o latou faletua, o loo faatalitali nei

    i le toe foi mai o le “Ioane Viliamu”mai sasae, ona sauni lea mo legaluega i motu o tagata fe’ai iVanuatu.” E ofo le mafaufau i le soifua ofoinaatu o Samoa i lea galuega. Aemaiseo le vai taimi e lei leva ona faalogo i leTala Lelei ia Iesu Keriso. O nisifaato’a iloa tusitusi ma faitautusi. Ole Tusi Paia foi e lei taitai ona mae’aona faaliliuina. E lei leva foi onafaatuina o Malua. Ai o le uiga lea o lefaalogo i le Agaga o le Atua. E moniai upu a le tama ia Oka Fauolo, “E leiavea le tau faamata’u, o le saua male ‘ai tagata o e faapaupau, na fai mamea e faavaatu’ia pe ‘ainiumea ai ilatou ua ofo le ola mo le Alii.”

    2. O le faalogo i le Agaga o le Atuae iloa i fua o le Soifua Galue:Misiona i Tuvalu ma Kiribati,1865-1890 O le tausaga e 1860 na amata aiona aga’i ese le Ekalesia Samoa maiVanuatu ma Motu o Laoiti, a ua tuulimale galuega i le Misiona Perepereanemai Nova Scotia i Kanata. O levaitaimi foi lea ua faasaga le Ekalesiai motu o Tuvalu ma Kiribati. I Tuvalu,e toa valusefulufa ulugalii sa galulueai mai le 1865 i le 1966, a o Kiribati evalusefululua mai le 1870 i le 1948.O le galuega faamisionare a Samoai ia motu, e le tutusa ona fita ma motuo Vanuatu ma Laoiti. Peitai o segaluega na iloa ai le soifua galulue otagata Samoa. I le asiasiga a le misionare o GeorgeAleander Turner i le 1874 na iloa aise suiga tele. I le motu o Nanumea iTuvalu sa galulue ai Tapu maTuilona ma o la faletua. Sa tusia eTurner e taunuu atu ua: “......faaleagaina uma tupua sa

    tapuai ai tagata, e ova atu i le 200atigipoo. O tu faapaupau foi ua le toefaia. Ua faia a’oga i le taeao ma leafiafi. Ina ua matou taunuu sa faataliamatou e se faapotopotoga tele, uaoofu, ma ua fia feiloai mai ma le fiafia.Ua pei lava o se potopotoga o tagataSamoa. O se mea na faagaeetia aile loto i le te’i ma le olioli, o le pepesea tamaiti i le pese “Le Alii e, lo’u Alii, leua pele ia te au.” O lagona o le lotoua faatumulia i le faafetai i le Atua onao lenei mea ua faia i ia motu. O le 1878 na toe asia ai foi e Turnerma iloa ai le aga’i pea i luma o legaluega. I le motu o Tamana i Kiribatisa galulue ai Samuelu ma lonafaletua, sa faailoa e Turner lonaagaga faamalieina i le tulaga ua iai. O le malaga foi lea na matauina aile matagofie o falesa ma fale o faifeauua fausiaina. I le motu o Manumangaua i ai se falesa tele e tu i le ogatotonuo le malae. I le motu o Nui sa galulueai Kirisome ma lona faletua ua fausiafoi ma se faletalimalo. O nei fale samaofa ai foi alii o le malo o Peretania.E pei o le alii o J.R. Le Hunte ina uataunuu i Funafuti i le 1883. Sa iafaapea: “O se falesa matagofie tele uafausia, ma o le faifeau Samoa - o setagata taua tele i lea motu.” Sa ia molimau foi i le matagofie onuu ma le lolotu o tagata. O le alii oCharles Morris Woodford sa molimaufoi ina ua taunuu i Nukufetau: “Ua tu le falesa, o le a’oga ma lefale o le misionare Samoa e fausia ile amu ma namu. O le fale o lemisionare o le fale pito i tele lea, petusa ma le luasefulu iata le umi, faatasiai ma se faapaologa matagofie.” Ina ua asiasi atu i fale o tagata “safaate’ia i le toeitiiti lava a leai se fale ele o iai ni tusi. O ia tusi o le Tusi PaiaSamoa ma le Tusi o le Gagana Sa-moa ma le Gagana Peretania.” (Faaauau i le Sulu Samoa o Iulai 2017)

    PrayerPrayer is not a substitute for work, thinking,

    watching, suffering, or giving; prayer is a supportfor all other efforts.

    (George Buttrick)

    mai le itulau e 6

  • O LE SULU SAMOA Iuni 2017 9.

    Sadhu Sundar Singh O se tama talavou Initia, nafanau i se aiga lelei o tamalii o Initia.Na a’oa’oina o ia e lona tina mafaafailele ina ia avea ma tagatapa’ia o le ituaiga o tagata Initia oSikh. Peitai ina ua faaolaina maliua o ia ma avea ma Kerisiano, peiona liua o Paulo, ona amata ai leaona femalagaa’i o ia i Initia,Afakanisitani ma Tibet, o se faifeaufaievagelia o le Tala Lelei. Na faato o ia e lona aiga ma onatagata, ma sauaina, ae le’i liua ai leloto o Sadhu mai lona talitonuga ile Tala Lelei ia Keriso. O se isi aso na se ai o ia i levaomatua, a ua fai ifo le la ma ualata mai le po. Na ia faalogoina letagi a manu fe’ai o le vao o sa’ili nia latou mea’ai. O le taimi lea nataunuu atu ai o ia i se vaitafe, onaia faapea lea, o le a sao o ia maimanu fe’ai, pe a ia sopo’ia levaitafe ma oo atu i le la ituvai.Peitai, ina ua laa atu i le vai, eloloto, toe matua tatafe lava. O le

    Ua Avea e Roma le LotuKerisiano ma ana Tapua’iga

    O ulua’i tausaga e 300 o leEkalesia Kerisiano na matuasauaina ai lava, ae le taumate o levai taimi na aupito sili ona leaga ole taimi na avea ai Diodetian(Tiotesia) ma emeperoa (poo letupu) o Roma (AD 284-305). Natalitonu lenei tupu o loo taupulepulele ‘au Kerisiano e foua lona malo.Ona ia fai ai lea o se fuafuaga inaia tafi’eseina ai uma Kerisiano mailona malo. Na ia faatonuina lefasiotiga o Kerisiano uma mai aaiuma o lona malo o Roma. Peitai, e pei ona tatou mautinoamai le Salamo e 2:4: o le o loo afio

    i le lagi o le pule aoao lea i e amioleaga, ma e soisoi o ia i lea mea olatou faia i le lalolagi. Ua tatou maua, e le’i mafai eTiotesia ona pulea lona lava aiga,aua o lana masiofo, ma lepurinisese, ua liliu i le EkalesiaKerisiano. Ma ina ua te’a lona oti,na soloa’i ane ai lea o le isiemeperoa (tupu) fou o Roma e igoaia Constantine, na oo ina faaolainama liliu i le Ekalesia Kerisiano, maoo ai lava ina avea le EkalesiaKerisiano ma lotu a le malo atoa oRoma ma ona kolone. E faapeafoi le tala i le Esoto. Na faapea

    Farao ua ia fasiotia tama tane umae fananau mai a le nuu. E aunoama lona silafia, o lona lava afafine,le purinisese o le aiga, na iafaafaileleina se tasi o tamameameaIsaraelu, o Mose, ma o ia lea na iata’ita’iina le malaga umi maiAikupito, i le vao i tausaga e tele,seia taunuu atu i le nuu o lefolafolaga. A o e vaavaai atu i ni faafitaulima mafatiaga o le olaga, o ni Faraopoo ni Tiotesia, ia e manatua o leTupu o tupu ma le Alii o alii, o loo‘au ma oe. O ana agelu e te lemailoa ona fesoasoani atu ia te oe. O ai na iluilu talutalu o le a avea lemasiofo ma le purinisese mai le aiga o letupu o Tiotisia, sosoo ane ai ma leemeperoa o Constantine, ma auala o lefaasaoina o le ‘au Kerisiano, ma le aveao le Ekalesia Kerisiano ma lotu aloa’ia ale malo o Roma?

    a nei le mea a ia faia? Ona tatalo ai lea o ia i le Atua. Ele’i umi ona te’a le taimi na tataloai, ae ia vaaia se tamaloa o tu maile isi ituvai ma valaau mai ia te ia,“Faatali mai o lea o le a ou alu atuou te fesoasoani ia te oe.” Na oso le tamaloa i le vaitafe ma‘a’au atu ia Sadhu. Na fai ane letamaloa ia Sadhu e alu atu e fafaia ia. Ona fafa ai lea o Sadhu mamomoli atu ai o ia e le tamaloa i lela ituvai.

    Na oso i lalo Sadhu ma savali atui le ‘auvai o le vaitafe, liliu mai efaafetai i le tamaloa, a ua leai seisi. Ua fiu e autilo solo poo fea letamaloa, a ua leai se isi. E le taumate ua oo Sadhu i lemea o ta’ua i le Salamo e 34:7: “Eto lauapi le agelu a le Alii esi’osi’omia ai e o matata’u ia te ia,e lavea’i foi o ia ia te’i latou.” E tele se a’oa’oga mai leneiSalamo e uiga i le mata’u mafaatuatua ma faalagolago i le Atua.Pe tatou te vaai atu i ni agelu peleai, e tatau ona tatou talitonu i lotatou Atua, o loo ia auina mai agelue fesoasoani ia i tatou.

    MARRIAGE

    We two make home of any place we go;We two find joy in any kind of weather;

    Or if the earth is clothed in bloom or snow,If summer days invite or bleak winds blow,

    What matters it if we two are together?We two, we two, we make our world, our weather.

    ***************************************************

    ++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

  • 10. O LE SULU SAMOA Iuni 2017

    O le Alofa ma le Pule(Love and Power)

    A tatou va’ili’ili le tala faasolopito o le lotu Kerisiano, o le a tatou maua ai taimi na matua oso ai i luga lemalosi o le pule a le lotu. Muamua ona faato’ilaloina e le lotu le malo o Roma, sosoo atu ai ma Europa. Aefaai’u i le sosolo atu i le Lalolagi Fou o le konetineta o Amerika ma oo atu ai i Aferika ma Asia. A o le meamata’utia e aliali mai i le va’ili’iliina o le tala faasolopito, o tausaga ia na matua malosi ai le tuputupu a’e o lelotu Kerisiano ma oo ina aafia ai i le pulega o nisi o malo, aemaise lava i Europa, o tausaga foi ia na matuamalosi ai le manatu faapito, faailoga tagata ma sauaga mata’utia na faia e le lotu, ua fai ma lanu leaga o leEkalesia i lona tala faasolopito e tatou te matua masiasi ai i nei aso. E pei o tagata Sipaniolo Kerisiano na latou faaaogaina auupega e faamalosi ai ona liliuina tagata o leLalolagi Fou - poo tagata o mau i le konetineta o Amerika, aemaise lava i atunuu o Mexico ma Peru. Ae legata i lea, o tagata su’esu’e Kerisiano sa galulue i Aferika, na latou fesoasoani i tagata faatau pologa ma atilitupu ai lea faafitauli. I le tala faasolopito o Kerisiano, e le’i mafana le tutu faatasi o le alofa, ma le pule. Sa tele ina taotaomia lealofa e le pule, poo le fia pule. Ae mafai ona ta’ita’iina tatou e le aposetolo o Paulo lea na faapea mai: “Afaiou te tautala i gagana a tagata atoa ma agelu, ae leai so’u alofa, ua avea a’u ma apamemea taalili, poo sesumepalo tagitagi. Afai foi o ia te a’u ona perofeta ane, ma le iloa o mea lilo uma, ma le malamalama uma lava; afai foi o iate a’u le faatuatua uma e aveese ai mauga, ae leai so’u alofa, ou te le aoga lava. Afai foi ou te tufatufaina a’umea uma e fagaina a’i e matitiva; afai foi ou te tuuina atu lo’u tino ina ia susunuina, ae leai so’u alofa, e leailava sona aoga ia te au.

    E onosa’i le alofa,e agamalu,

    e le losilosi le alofa,e le mitamita vale le alofa,

    e le faafefeteina,e le amio mataga,

    e le sailia e ia ana lava mea,e le fa’aitaitagofie,

    e le faitau leaga ua tuuina mai e nisi,e le fiafia i le amio leaga,

    ae fiafia i le faamaoni.O le alofa e lavatia mea uma,

    e leai se mea e gata mai ai lona faatuatua,ma lona faamoemoe

    ma lona onosai.” E tatau ona tatou faaaogaina le pule ma le loto maulalo, agalelei, ma le alofa anoanoa’i mo e o le a tatou

    pule ai. E le’i fetalai Iesu - ‘O le a iloa e tagata uma o outou o o’u soo.....pe a outou faia ni tulafono, tetee i le

    amioletonu, ma faaleleia ‘aiga ma le malo o le atunuu. Ae na fetalai, ‘O le mea lea e iloa ai e tagata umalava o o’u soo outou, pe afai ua outou fealofani.’ - Ioane 13:35

    Na silafia lelei e Iesu e iai tapulaa o soo se pule. E mafai e le pule ona fai o soo se mea, vagana ai le meae tasi - e le mafai ona faamalosi e le pule le tagata ina ia alofa atu pe alofa mai.

    Na faamaonia lea mea i aso o le Taua Tele Lonalua a le Lalolagi, i nofoaga sa loka ma faa’onaina ai leafe ma afe o tagata Iutaia (Jews). Sa pule ma le malosi ma le saua fitafita i tagata, faasufi e fetuu lo

    latou Atua; ma o latou aiga; galulue e leai ni totogi; ‘ai mea leaga; faatonu ‘oe e fasioti e ‘oe lou atalii ma etoe tanuina lava e oe. E mafai uma nei mea e le pule, poo le pule saua. Ae tasi le mea latou te le mafai

    ona fai - o le faamalosi lea o le tagata ina ia alofa atu ia i latou. Aua o le alofa e le faamalosia. O le meae fai fua i le loto malie e aunoa ma sona totogi.

    O le Tala Lelei ia Keriso, e le o le faaaliga o se pule ma se malosi, a o le alofa. “O le mea lea e iloa ai e le lalolagi o outou o o’u soo, pe a outou fealofani.”

  • O LE SULU SAMOA Iuni 2017 11.

    O E UA FAI’ILAGI LE FOLAUGALeasoiloaifaleupolu

    Lalomauga Jr Niue Moefaauo

    “Amuia e ua oti, o e ua oti oile Alii, ina ia latou malolo ialatou galuega tiga, aua foi o alatou galuega e mulimuli ia te’ilatou.” O le tama ia Leaso, na soifua maii le alalafaga o Lufilufi ma a’oa’oinaai i a’oga a le faifeau, a’oga i le Kolisia Avele ma faaauau ai i le Kolisi aVaipouli, ina ua faavaeina le a’oga iSavaii. O le Afioga i le tiakono o se auaunaaoga tele, i le galuega a le Ekalesiai Ausetalia. E silafia e le to’atele oi latou na amataina le galuega iAusetalia. Sa mua’i galue i NiuSila ona faaauau lea o lona soifuagalue i le aai o Melepone, i le Seteteo Vitoria, i Ausetalia. Sa galue Leaso a o tasi leMatagaluega a Ausetalia, i nisi oKomiti, aemaise o le avea mausufono a le Matagaluega. Sagalue foi i le Komiti o le Au Leoleoi le EFKS i Melepone i le tele otausaga. O ia foi le uluai Failautusio le Autalavou i le EFKS iMelepone. O se tama loto alofa i soo setagata. Sa ia te ia taleni e tele, nafesoasoani ai i le tapenaina o toniga,ma taumafa eseese , aemaise o lesaunia o lona maota e talimalo ai.Sa tua iai le aufaigaluegafegasoloa’i i tiakono, TiakonoToeaina i asiasiga, o sikolasipi maiMalua, aemaise o aulotu mai NSWma QLD, a o tasi le Matagaluega.O se tama e finau ma tauivi, e oolava ina ua feagai ma gasegase maiu ai lona soifua. E valaau le Matai i le tama, ogalue pea i lona tofi tiakono, e peiona galue mai ai i le 1986. O ona toe sauniga na faia i le AsoFaraile 25 Novema 2016, i le

    malumalu o le Anglican Church iBrimbank, Vitoria i Ausetalia. ORev. Sikeli Leasiolagi FS na momolimaia le sa o le tama mo lona toesauniga ma faitauina le Tusi Paia,o Rev. Samani Sila na saunia le upufaamafanafana. O tatalo na sauniae Rev. Fiaalua’e Tiata FS, mausuina pese e lana aufaipese EFKSi Melepone. Na faia ai lava i lumao le malumalu i Brimbank, oliolisagatumau o le tama na ou ta’ita’iina.Ona faatofa atu ai lea i le afioga ile tiakono ma le tama matua iaLeaso Jr. Moefaauo i le pese a leAu Kerisiano. Ia faamafanafana le Atua i aigama lana Ekalesia pele. Soifua. Saunia e Rev Asafo Iosefa FS.

    Maufoe Pule Leefu Te’o13 Ianuari 1928-8 Novema 2016

    Tama: Maufoe Mimio Te’oTina: Sa Tuigamala TuliNuu: Fasitoo/uta-Saanapu O le tama ia Maufoe o se tasi otama matua i totonu o le Ekalesia.E maliu o ia ua 88 tausaga o lonasoifua, a o loo galue pea i lona tofitiakono. Sa molimauina lona malosi, auae oo mai iai le valaau pa’ia a leAtua, a o loo auai lava i tapua’iga.O lana toe lotu o le Aso Sa, ae maliui le Aso Tofi o lena lava vaiaso. Ele mana’o e nofonofo, e fiafia easiasi i ona aiga e oo lava i onaaiga nofo mamao, a le avanoa alatou taavale, e malaga lava i le pasi.O se tama e faamaopoopo i soo setauaofiaga a le Pulega aemaise ilotu tuufaatasi ma Potopotoga.

    O lana tautua e ala i le atina’ema le tausiga o le faifeau i Aso Sauma faapea ma faiga taulaga, sale’i alo tamala le tama. O lonaagaga tautua lea, na ia ofoina esaunia e lona aiga le areto mo letalisuaga pa’ia i Faamanatuga uma.E le uma lona tala mimita ma lonafaafetai a’e i le Atua, ona o lonaalo, o lana taulaga tagata aua leAtua ma lona finagalo, lea uafaaiuina taumafaiga i le KolisiFaafaifeau i Malua i le tausaga uamavae. O se tama faamaopoopo imea fai a le nuu, e ui ina matua lesoifua ae sa auai lava, e le mafaiona faavaivai, ua oo lava ina maliua o auai o ia i le tapua’iga a le nuu.O ia o se tulafale matua i le falefitu,ua mae’a foi ona tapa ana ipu eavea ma tuua o le nuu. E ui i leaua valaauina e lona Matai a o loofaapea ona fai, sa molimauina lonaagaga faamaopoopo i le nuuaemaise o lana Ekalesia e pele ilona loto. O ona toe sauniga sa faia i le aso29 Novema 2016 i le malumalu. Oa’u lava sa ta’ita’i, molimau nasaunia lava e le tina ia Faafou male fanau, sa ou saunia lonamolimau faaleagaga. O le SusugaIakopo Pesaleli nasaunia le upufaamafanafana. Ona momoli atulea o lona tino maliu i lona oliolisagatumau i lona aiga i Leuluulu iFasitoo-uta lava. Matou faamavae atu ia te ia i lepese faatofa a le Au Kerisiano. Uasau le itupo e malolo, e ala oe pe amavae le po. Rev. Uta Muaulu EFKS Fasitoo-uta.

    26 Mati 1924-16 Novema 2016

    PrayerDon’t pray to escape trouble. Don’t pray to be comfort-able in your emotions. Pray to do the will of God in every

    situation. Nothing else is worth praying for.(Sam Shoemaker)

  • O E UA FAI’ILAGI LE FOLAUGALi’o-Matua Lototau

    Foe O le Afioga i le Alii Tiakono. Namaliu i lona laoa i le te’a o le fitu ile afiafi o le aso 2 Ianuari 2016.Na faate’ia uma le aiga ona o lefaafuase’i ma le alu filemu o lemalaga a le tama. Aua e mo’i lavaua matua ma feagai ma gasegase,ae sa fealua’i lava e le’i matuafaata’otolia i se tulaga tigaina. Na ta’oto i le Maota Maliu oPa’u i Safotulafai, ma o le Aso Lulu13 Ianuari 2016 i le 8 i le taeao namolimoli mai ai lona sa i lona aigama faia ai lona ulua’i sauniga. Ole 11am na faia ai lona toe saunigai le malumalu o MataniuFeagaimaleata, ma faaiu ai i lonaoliolisaga tumau i luma lava o lonalaoa. O a’u sa ta’ita’i ma faia le laugafaatasi ma le molimau i lona soifuaauauna; o Isaako Taiume Sefo FS

    lea ua galulue nei i le Ekalesia iLetui, sa faaulufaleina lona sa i lemalumalu; o le Susuga i le A’oa’oFesoasoani o Li’o Foleni nafofogaina le Tusi Paia; o le Susugai le faifeau ia Falefa Savea FS nasaunia talosaga. Sa molimau le tinaia Luisa i le la mafutaga ma le tama,faapea foi le fanau. O se sauniga sa faatumulia i aiga,faapea aiga o le paolo mai Palauli.Maualuga faaaloaloga a aiga,matagofie foi le faatautaiga o le aso,ma le lauga a Li’o-Matua SiaosiAF, na matua iloga ona oo i tafa efia o mamalu ma pa’ia o lena aso. Faafetai Li’o-Matua LototauFoe mo lou sao e tele i le galuega ale Atua a o tatou mafuta ai i le olanei. Ia faaavanoa e le Atua sounofoaga i lona malo e faavavau. Iafaamaise le Agaga o le Atua i letina ia Luisa ma le nofoaalo. Rev. Esera A. Esera, (Faifeau Sapapalii)

    Foluena FaumauaTuleaga

    9 Novema 1952-21 Setema 2016

    O le Afioga i le Alii Tiakono. Nafaamanavaina e le Atua anagaluega i le 9 i le taeao o le AsoLulu 21 Setema 2016. A o malosiFoluena ma le’i faaeeina iai le tofiTiakono, sa tu mamao ma le falesama tautua i lona matafale lotu male faalotolotolua. Ae ina uagasegase, sa matua to’aga lava ile lotu ma ua maoa’e lana galue.Sa ou fai iai ia Foluena, “A o ‘emalosi, sa vaivai ma faagasegasealau tautua, a o lenei ua e gasegase,a ua maoa’e le malosi o lau tautuama ua e mafaia mea sa e le mafaiona fai i le taimi o lou malosi; o lemea lea ua tatau ai ona fai so lua

    tofi tiakono.” Sa matua talia lelei ma le lotofaafetai e Foluena lo la tofi tiakono.O le aso 28 Setema 2015 nafaae’etia ai lo la tofi tiakono, o lonauiga e le’i atoa lelei se tausaga o lela tofi. Peita’i, e ui ina puupuu letaimi galue o Foluena i le tofi, aesa galue fiafia ma lona malosi natotoe i lea taimi. O le 3pm i le Aso Sa, 2 Oketopa2016, na molimoli mai ai i tua lonasa mai le maota maliu i Tuasivi, maave sa’o i le malumalu o MataniuFeagaimaleata mo lona uluaisauniga. O se sauniga e maoa’ele tumu, a o Folu e le’i umi tele setaimi na to’aga ai i le lotu ae maliu. O le taeao o le Aso Gafua i le9.30 na faia ai lona toe sauniga ilona laoa i le Fue, ma sosoo ai malona oliolisaga tumau i luma anelava o lona laoa.

    E matagofie lava sauniga ma leaso fiafia o le auauna, e alofagiafoi e ona aiga ma tagata. Ia manuia tele lau malagaFoluena; ia faamaise foi le Agagao le Atua i le tina ia Maliana ma lefanau. Esera A. Esera (Faifeau Sapapalii)

    Auava Kaiafa O le Afioga i le Alii Tiakono. Navalaau e lona Matai i le aso 24Oketopa 2016 i le maota gasegasei Ulumotootua, a o o’u iai iMelepone Ausetalia i le tuumalo olo’u uso-a-faifeau ma le uo mamaeo Kolia Tovi’o FS. Na aumai i tua lona tino maliu ilona aiga i le afiafi o le Aso Lulu, 9Novema 2016, ma faataunuu ailona sauniga faaiu i le malumalu oMataniu Feagaimaleata i le 9.30 ile taeao o le Aso Tofi 10 Novema2016. O a’u sa ta’ita’i ma faia isi vaegauma o le sauniga vagana talosagana saunia e le Susuga ia FalefaSavea. Sa molimau le tina iaFaafouina i le la mafutaga, faapeafoi nisi o le fanau. Matagofiesauniga uma o le tama, e maoa’efoi faaaloaloga a aiga faapea lepaolo tu o le aso. O le tama ia Auava o se auaunae le lagona sona leo ae galue guguma le lima malosi. E tautua lelei.E to’aga i lotu ma faamaopoopo isoo se fuafuaga fai a le Ekalesia. Le auauna lelei e ma le faamaoni,ina ulufale atu ia i le manuia uasaunia e le Matai i le lagi mo lanafanau faatuatua uma lava. Ia faamaise ma faamafanafanale Agaga o le Atua i le tina iaFaafouina ma si fanau. Esera A. Esera (Faifeau Sapapalii)

    12. O LE SUULU SAMOA Iuni 2017

  • O LE SULU SAMOA Iuni 2017 13.

    O E UA FAI’ILAGI LE FOLAUGASalaa Fiti

    15 Oketopa 1925-7 Novema 2016

    O le toe ulutaia o le nuu, a o setiakono aupito matua i le aulotu sasoifua i lea foi taimi. Na valaau iailona Matai i le aso 7 Novema 2016a o saili atu mo se fesoasoani i lemaota gasegase o MalietoaTanumafili II i Tuasivi. Na mapuane i le maota maliu o Pa’u iSafotulafai e faatali ai le fanau maiatunuu mamao. O le Aso Sa 20 Novema 2016 ile 3pm na molimoli mai ai lona sa ile malumalu o MataniuFeagaimaleata mo lona ulua’isauniga. O Li’o Foleni AF safaitauina upu a o matou faaulufalelona sa i le malumalu, o ia foi safaitauina le Afioga Paia a le Atua.O Falefa Savea FS na sauniatalosaga, a o a’u sa ta’ita’i ma faiale molimau, faatasi ma le lauga. I lona toe sauniga i le taeao o leAso Gafua 21 Novema 2016, samatou galulue faatasi ai ma leSusuga i le Toeaina o le Pulega aGaga’emauga, Palemia TauiliiliReupena FT, ma nisi o faafeagaigao le Pulega. O le Susuga i lefaafeagaiga EFKS i Lelepa safaaulufaleina le sa o le tama, o leSusuga i le faafeagaiga aSato’alepai sa fofogaina le AfiogaPaia a le Atua, o le Susuga iaPenaia Koro FS o le EFKSSaleaula sa saunia talosaga. O letama o le Pulega, Rev. ElderPalemia Tauiliili, sa saunia le upufaamafanafana, o se lauga namatua logo faatutuila ai le mamaluo le tapuaiga ma iloga onafaamafanafanaina ai lotofaanoanoa, ma faatupu faamoemoemo le tina ia Lole faapea lenofoaalo.. O le ala mai o le Pulegaa Gaga’emauga ona o se tasi o aloo le tama ia Salaa Fiti, le Susuga ia

    Tavita Salaa o loo avea mafaafeagaiga EFKS i Avao. Sa molimau le tina ia Lole i le lamafutaga ma le tama, e faapea foii nisi o le fanau, ma nisi sa fai masui o aiga na lua. O le tama ia Salaa sa matua ilogale pa’i mai o ana faamalosi’au moma’ua i le galuega i taimi e letaugamalie ai, ma o ia o sefaamanuiaga mai le Atua mo mauai le galuega, e faapea foi i le aulotuma le nuu aua o lana tofa sa sailiiai le filemu i taimi e sousou ai legataifale o la matou folauga. Olona soifua tapua’i e le misi AsoSa, e oo lava ina ua ia aulia le 90ona tausaga. O le Tofa i le Matua, ma le napule, le Fetalaiga ia NamulauuluFilipo Reupena sa tu tootoo e faima sui o aiga, aua tulaga masani ofaaaloaloga faaleaganuu; ma o seosiga taulaga mamalu ma lemaualuga ina ua o gatasi le futiama le umele i le fofoga lafo o le natu tootoo faapea le maualuga ofaaaloaloga. Ia saga faatele ai peale viiga o le Atua, ae to anafaamanuiaga mo lo outou aiga. Ia faamanuia le Atua i lau malagaSalaa. O le auauna lelei ma lefaamaoni, e mautinoa lona ulufalei le manuia o le Alii. Ia faamaisefoi le Agaga o le Atua i le tina iaLole, faapea le nofoaalo. Esera A. Esera (Faifeau Sapapalii)

    Li’o Sa’o O le Afioga i le Alii Tiakono. Ole maliu muamua lea i lenei tausaga2017 i la matou aulotu. Na tuua lemalo e le Afioga i le Alii Tiakono leTofa ia Li’o Sa’o i le 6 i le taeao ole Aso Sa, aso muamua o Ianuari2017, i lona aiga lava. Na mapuatu lona tino maliu i le maota maliuo Malietoa Tanumafili II i Tuasivi,

    e talia ai fanau i atunuu mamao.Na molimoli mai lona tino maliu ilona laoa i le taeao o le Aso Faraile13 Ianuari 2017 ma faia ai lona uluaisauniga. O le 11am na fai ai lonatoe sauniga i lona laoa lava, sosooai ma lona oliolisaga tumau itafatafa lava o lona laoa. O Li’o Sa’o o se tiakono e lematua leaga tele lona auai mai itapuaiga i Aso Sa, ae mafanafanatele le ma mafutaga. ou te fiu foi efai iai i lona to’aga e asiasi i lanafaato’aga e mamao, ma lona tau lesau i le falesa e latalata toe lauleleile ala, ae tali lava i si ana ‘ata’atama si ona leo malu e malie lelei ailo ta loto, ma galo ai tiga o legaluega. E ui i le ausage o le aigao Li’o ae o se auauna galue fiafiama lagolago tele mai i le galuega ale faifeau. Ia manuia tele lemalaga a lau Susuga i le AliiTiakono. Ia alofagia oe e le Atuama faaulufale lau malaga i lonamalo e faavavau. Le tina ia Afulilo ma le fanau, iaoutou faamalolosi i le atia’eina o looutou aiga ma tautua le nuu ma leEkalesia, ona outou lagona lea o lepa’i atu o le ‘a’ao o le Atua malona mana fai vavega e tupu tele ailo outou malosi i la le fatuatua. Rev. Esera A. Esera (Faifeau Sapapalii)

    Salaa Ava Galo O le Afioga i le Alii Tiakono. Nafaato’a faaeetia lo la tofi i le aso31Oketopa 2016, ae tuumalo i leaso 15 Mati 2017. Na mapu atulona tino maliu i le fale maliu iTuasivi, a o le aso 23 Mati namolimoli mai ai i le 8.30 i le taeao ile malumalu o MataniuFeagaimaleata mo lona sauniga. Sa ou ta’ita’ia ma faatino isivaega o le sauniga vagana talosaga

    silasila itulau e 14

  • 14. O LE SULU SAMOA Iuni 2017

    O E UA FAI’ILAGI LE FOLAUGA

    na sauia e le Susuga ia FalefaSavea FS. O le tina ia Vanila samolimau i le la mafutaga ma letama, faapea ma nisi o le fanau.O le Afioga ia Faumui sa fai masui o le paolo e molimau i le soifuagafaafaiava o Salaa i lo latou aiga,faapeale molimau a le Susuga i lefaafeagaiga ia Moli Moli FS i lonatulaga faa-faiava, aua o i laua maSalaa o ni faiava sa faatiga mafaasoesa ae na malu ai foi ma tumaualuga ai le aiga o Faumui i Papai nisi o taimi. O le Susuga ia Salaa Sale samolimau e fai ma sui o le aiga o lealii tiakoo ia Salaa Galo. Na matoufaaiu i le oliolisaga tumau o SalaaGalo i luma lava o lona maota i lete’a o le 11am. O le Susuga iaSalaa Elisala sa tu tootoo ifaaaloaloga a aiga na lua i lena aso,ma o se osiga taulaga na matuailoga ona faamalieina ai finagalo oe uma sa auai ona o le maualugama le matagofie, ae faateleina aipea le viiga o le Atua. E ui ina puupuu le taimi o leauaunaga a Salaa Galo ma lefaletua ia Vanila i lo la tofi tiakono,ae o se auaunga e faagalo gata onae tamaoaiga o la loto i meaalofafaaleagaga. Aua ne’i ia te oeVanila ma le tama ua fulitua mai leviiga, a ia foi i le Atua o le na sauniaoulua e fai ma alavaa o leafaamanuiaga mo lo oulua nuu mala oulua aulotu. Manuia le malagaSalaa ae ia olioli e le aunoa laufaamuli Vanila ma si fanau. Esera A. Esera (Faifeau Sapapalii)

    Salaa Ava Galo

    Sao Salele II O le Alii Tiakono. Na tuumalo ile Aso Toonai 22Aperila 2017 i le

    5am i le maota gasegase o TupuaTamasese Mea’ole i Ulumotootua,aumai ai i Salafai nei i le vaa o le12 i le aoauli ma ave sa’o i le maotamaliu i le falema’i o MalietoaTanumafili II i Tuasivi, ma taoto ai.Aso Toona’i 29 Aperila i le 7.30 ile taeao na fai ai lona saunigapuupuu i le maota maliu i Tuasivi,ma molimoli mai ai lona sa i lemalumalu o Mataniu Feagaimaleatamo lona uluai sauniga. Sa ou faaulufaleina lona sa i lemalumalu ma faia lona molimaufaatasi ma le lauga; Falefa SaveaFS na saunia talosaga, a o Li’oMatua Siaosi AF na faitauina leAfioga Paia a le Atua. O lemolimau a le tina ia Senerita i le lamafutaga ma Sao, o se molimaumalie ma le faamomoiloto ma aveao se feau na siitia a’e ai lagona maile faanoanoa i le olioli ma le fiafia.Sa molimau foi le faafeagaiga maiFaleu i Manono-tai o Rev. PiiluaSao Fereti, o se tasi o Lupe Faalelea lenei nuu, i le la mafutaga i asoua alu ma le tama ia Sao Salele. O lona toe sauniga i lona aiga nafaia i le 11 i le taeao o lena lavaaso ma matou faaiu ai i lonaoliolisaga tumau i luma lava o lonalaoa. O le Tofa ia Sao Maipu sa tutootoo e fai ma sui o aiga i le taimio faaloaloga. E ui ina tau le lagonalona siufofoga ona ua matua lonasoifua, ae leotele ma maualugafaaaloaloga a aiga i lena aso; efaapea foi i le tali atu a le paolo tu,na matua iloga ona taufai puea aimatila ma ofeloa i le saofaiga a leaufaigaluega ona o osiga taulaga aaiga e ala i faaaloaloga. Taui atu ele Atua lo outou agalelei. O Sao Salele II e ausage lonaaiga ae taumafai i le mea e gata ailona malosi i le faatinoga o lanatautua i le Ekalesia faapea ma lenuu. O se uo e latalata le mamafutaga e ui lava ina fai nai ana

    malologa pupuu mai le lotu i nisi otaimi. Faafetai tele Sao Salele molou sao i le galuega a le Atua. O lea mulimuli atu pea au galuega e faima molimau i le Matai aua souavanoa i le Faaolataga. Seneritama le fanau, se’i outou faaaogamea lelei na fai e Sao e fai ma osoo la outou folauga o faaauau pea. Esera A. Esera (Faifeau Sapapalii)

    Tifitifi Taefu5 Novema 1925-21 Ianuari 2017

    “A o lenei, ua toe faatuina maiKeriso i e ua oti, ua avea mafaapolopolo o e ua momoe. Auaua oo mai le oti ona o le tagata, uaoo mai foi le toe tutu o e ua oti onao le tagata. Aua faapei ona oti umaia Atamu, e faapea foi onafaaolaina uma ia Keriso. Ae peita’i,e ta’ito’atasi ma lona lava tofi; o leulua’i fua o Keriso ia, mulimuli aneo e ua fai mona i lona toe afio mai.”1 Korinito 15: 20-23. O le tama ia Taefu Tifitifi nasoifua i Siufaga i Falelatai, i le aso5 Novema 1925, ae na tuumalo i leaso 21 Ianuari 2017, Honolulu Ha-waii. E tuumalo Taefu ua 91tausaga o lona soifua. O onamatua o Taefu Lia Taefu maMaave Tagaloasa. O lona faletuao Pila Tanuvasa Taefu, (namuamua ona maliu), e to’aiva o laalo, e to’asefulu fanau a fanau, eto’asefululima fanau a fanau afanau, ae to’atolu fanau a fanau afanau a fanau. I le tausaga e 1978, na malagamai ai ma aumau i Hawaii ona osailiiliga matagi mo lona soifuamaloloina aemaise mo se lumana’io si a la fanau. O se tama e osiaiga ma tautua foi i le nuu e ui enofo i Hawaii. A o maua lonamalosi, sa fai ma malaga i Samoa

    faaauau itulau e 15

  • O LE SULU SAMOA Iuni 2017 15.

    O E UA FAI’ILAGI LE FOLAUGAe faamaopopo lona aiga ma faisaofa’i mo e o loo tausia aiga male nuu. E fiafia e faamatala lonamalosi i ia aso, i le faa’aumaga matautua i matai, o le galuefaifaatoaga ma lona agavaafaakamuta. I lona soifuaga i leEkalesia, na ia faamatala mai lonateena o le finagalo o lona tama inaia o uma latou i le Lotu Mamona.Na faa-ekalesiaina i le EFKS iSiufaga e le faifeau o FeataTagaloa FS. E malaga mai i Ha-waii e le ave’esea lona mafaufauma le lotu. Peitai, ina ua matou osifeagaiga ma le “EFKS Honolulu iaOketopa 2012, na lotu mai ai loa,ma ia faamatala mai ai o ia sa lotuMetotisi, ae na faalogo loa o letama Falelatai lea ua iinei, tuu loale Metotisi ae sau. Na ia faamatala

    foi o lona le fiafia lava i nisi o le aufaigaluega na ala ai ona alu ese. Efiafia i le lotu, e tautua lelei ma tausifaifeau. E loto maulalo ma agafiafia foi. O ia o le tagata na siliona matua i si a matou aulotu i Ho-nolulu. Na ou asiasi iai i le maotagasegase o le Queens, ae ou te le’imalaga i Samoa mo Fono a leKomiti Feau Eseese ia Ianuari. Olana upu mulimuli na fai mai. E tefo’i mai nei ua ou alu i le Home.Na ou fesili o le a le Home? Faimai - Se o le Care Home foi lea etausi ai tagata matutua. Talofa e,ua faate’ia a’u i Samoa i le logoatu ua malaga Taefu i lona AigaMoni. O ona toe sauniga sa faia i leMiililani Memorial Park 7 Mortu-ary - Mauka Chapel, Aso Tofi 9Mati, 11.30 taeao. O le A’oa’o

    Fesoasoani/Tiakono Toeaina iaGalumalemana MolesiSagapolutele TKT na saunia tatalo,na ou ta’ita’i ma faia lefaamafanafanaga. O pese nalagiina lava e le aufaipese a leEFKS Honolulu. Na auai le aulotuma le toatele o ona aiga, o e namalaga mamao mai Niu Sila maAmerika, o uo ma aumeamamae.Na ou ta’ita’ia lona falelauasiga ile 12.30 i le aoauli, ma matoufaamavae atu ai i le tama Na sosooai ma le taumafataga mafaaaloaloga na tapenaina mae’ae’ae le paia o aiga, aemaise o lenofoaalo, aua si ana aulotu ma lemamalu o Samoa na potopoto. Tofa Taefu, o le a le galo oe i lemafaufau. Galuefa Leilua FS EFKS Honolulu

    mai le itulau e 14

    HeavenThere is a land where shadows never deepen,

    And sunset glories fade not into night,Where weary hearts shall win the boon of endless

    blessing,And faith is lost in sight.

    A land where said farewells are never spoken,Where every loss of life is richest gain,

    Where stumbling feet at last shall find a haven,And hearts have no more pain.

    A land where those who sigh for long-lost faces,The loved of life whose going brought us pain.

    Shall find them in the brightness of the Father’s glory,Where we shall meet again.

    On that bright strand the blood-washed ones of JesusAre safe; no more the weary feet shall roam;

    They find at last all that the heart has longed for,Within God’s house at home.

    WORSHIP

    We adore Thee, Sinless One!For the battle fought and won,

    For the thorn-crown on Thy brow,For the crown Thou wearest now;

    For the hands nailed to the tree,Hands that opened Heaven for me:Sacred feet pierced through for sin,

    Side that let the red spear in.

    We adore Thee for the bloodSprinkled by the Throne of God,

    Blood that bathed a crimson tide -Brow and hands and feet and side.

    Blood that o’er my sins doth flow,Making me as white as snow,Shed for me when Jesus died,

    We adore Thee, Crucified!

    ResultsJudge people who work for you

    on results, not on their personalitytraits.

    (Bob Harrington)

  • 16. O LE SULU SAMOA Iuni 2017

    ATA O E ua Fai’ilagi le Folauga

    Li’o-Matua Lototau Foe

    Foluena Faumaua Tuleaga9 Novema 1952-21 Setema 2016

    Auava Kaiafa

    Salaa Fiti15 Oketopa 1925-7 Novema 2016

    Li’o Sa’o Salaa Ava Galo

    Sao Salele II

    Tifitifi Taefu5 Novema 1925-21 Ianuari 2017

    Maufoe Pule Leefu Te’o

    LeasoiloaifaleupoluLalomauga Jr Niue Moefaauo

    Death of NapoleonBuonaparte

    Napoleon Buonapartesaid, “I die before my

    time; and my bodywill be given back toearth, to become the

    food of worms. Suchis the fate which so

    soon awaits the greatNapoleon. “

    What a contrast tothe words of Job: “Iknow that my Re-deemer liveth-and

    though after my skinworms destroy my

    body, yet in my fleshshall I see God.” (Job

    19: 25,26)