hoofdstuk 1 endogene en exogene processen paragraaf 11 t/m 13
TRANSCRIPT
![Page 1: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/2.jpg)
Hoofdstuk 1Endogene en exogene processenParagraaf 11 t/m 13
![Page 3: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/3.jpg)
• De vorming en afbraak van gebergten (par. 11)
• De gesteentekringloop (par. 12)
• Systeem aarde (par. 13)
![Page 4: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/4.jpg)
Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken…
Van binnenuit
Van buitenaf
Exogene en endogene processen
![Page 5: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/5.jpg)
Van buitenaf
Het uiterlijk van de aardkorst wordt bepaald door vele krachten die er op inwerken…
Van binnenuit
Exogeneprocessen Welke worden
exogeen genoemd en welke endogeen?
Endogeneprocessen
Exogene en endogene processen
![Page 6: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/6.jpg)
Endogeen:- Aardbevingen- Vulkanisme- Breukvorming- Plooiing van gesteente- Opheffing - Daling
Welke van de volgende processen zijn endogeen en welke zijn exogeen?
Van binnenuit
Van buitenaf
Exogeen:- Verwering- Erosie - Sedimentatie
- Verwering- Aardbevingen- Sedimentatie- Daling - Vulkanisme- Breukvorming- Plooiing van gesteente- Opheffing - Erosie
Exogene en endogene processen
![Page 7: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/7.jpg)
Exogene krachten worden aangedreven door…
▼processen in de atmosfeer
▼hydrologische kringloop
▼ ▼ ▼
de zon
Exogene processen
![Page 8: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/8.jpg)
Endogene processen worden aangedreven door…
▼ beweging in de mantel
▼ platentektoniek
▼ ▼ ▼
de energie uit de aardkern
Endogene processen
![Page 9: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/9.jpg)
Hooggebergten met veel reliëf veranderen in middelgebergten en heuvelland met afgeronde vormen.
Dit gebeurt dankzij exogene / endogene processen.
Dit gebeurt dankzij exogene processen.
De afbraak van gebergten
![Page 10: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/10.jpg)
Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten?
De vorming van gebergten
![Page 11: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/11.jpg)
- intrusies- vorming van sedimentlagen - subductie - vulkanisme - plooiing van gesteentelagen- aanvoer van sediment
fase 1 fase 2
Welke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1?
De vorming van gebergten
![Page 12: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/12.jpg)
-aanvoer van sediment-vorming van sedimentlagen
fase 1 fase 2
De vorming van gebergtenWelke processen dragen bij aan de vorming van gebergten in fase 1?
![Page 13: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/13.jpg)
Het breken van de aardkorstplaat waardoor het ene stuk, de oceanische korst, wegduikt onder de continentale korst.
Dankzij welk proces gaat fase 1 over in fase 2?
fase 1 fase 2
De vorming van gebergten
![Page 14: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/14.jpg)
Dankzij de huidige bewegingen en botsingen van aardkorstplaten!
Gebergtevorming op dit moment
![Page 15: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/15.jpg)
Door de andere ligging van de aardkorstplaten bewogen en botsten de platen anders. De toen gevormde gebergten liggen als volgt…
Gebergtevorming in het verleden
![Page 16: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/16.jpg)
Door de huidige plaatbewegingen
Door plaat-bewegingen in het verleden
Jonge gebergten
Oude gebergten
Fasen van gebergtevorming
![Page 17: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/17.jpg)
In de loop van de geologische geschiedenis bewogen de aardkorstplaten om de zoveel jaar in een andere richting. Wat waren hiervan de gevolgen voor de oceaanbodem en het continent?
De oceaanbodem werd telkens gerecycled en is nergens ouder dan 200 miljoen jaar.
De continenten breidden zich uit door gebergtevorming. De jongste gebergten komen voor bij de actieve randen en de oude gebergten bij passieve randen.De totaal versleten gebergten vormen de kern van de continenten, dit worden de schilden genoemd.
De continenten breidden zich uit door gebergtevorming. De jongste gebergten komen voor bij de actieve randen en de oude gebergten bij passieve randen.De totaal versleten gebergten vormen de kern van de continenten, dit worden de schilden genoemd.
Platentektoniek, een doorgaande beweging
![Page 18: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/18.jpg)
De vorming en afbraak van gebergten (par. 11)
De gesteentekringloop (par. 12)
Systeem aarde (par. 13)
![Page 19: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/19.jpg)
![Page 20: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/20.jpg)
Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente
Wat zijn de uiterlijke kenmerken van deze drie gesteentegroepen?
zandsteen granietmarmer
Drie groepen gesteenten
![Page 21: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/21.jpg)
-gelaagd-vaak met fossielen-de oorspronkelijke sedimentdeeltjes kunnen zichtbaar zijn
-geen gelaagdheid-geen fossielen-vaak zijn mineralenzichtbaar als aparte ‘vlekjes’
?De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan:De uiterlijke kenmerken weerspiegelen de wijze van ontstaan:
Sedimentatie Magma ▼ of lava Wegzakken stolt ▼ Samenpersen
?
Sedimentgesteente Metamorf gesteente Stollingsgesteente
Drie groepen gesteenten
![Page 22: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/22.jpg)
Metamorfose betekent …..
Metamorf gesteente ontstaat wanneer sedimentgesteente of stollingsgesteente onder hoge druk en/of temperatuur wordt omgevormd tot een ander gesteente.
Metamorfose betekent gedaanteverandering.
schist marmersteenkool
Metamorf gesteente
![Page 23: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/23.jpg)
Wat gebeurt er als klei onder druk wordt gezet?
Let op, de druk wordt steeds Groter!
KleiSchalieLeisteenSchist
Metamorf gesteente: van klei tot schist
![Page 24: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/24.jpg)
Wat gebeurt erals schelpen onder druk worden gezet?
Let op, de druk wordt steeds groter!
SchelpenKalksteenMarmer
Metamorf gesteente: van schelpen tot marmer
![Page 25: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/25.jpg)
Sedimentgesteente Metamorf gesteente
Als de druk toeneemt
Plantenresten Veen Bruinkool Steenkool
Metamorf gesteente: van veen tot steenkool
![Page 26: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/26.jpg)
Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie?
Wat gebeurt met gesteente tijdens subductie?
1 Gesteente wordt de diepte in gesleurd.2 Twee aardkorstplaten schuiven in tegengestelde richting langs elkaar.
Metamorfose vindt vooral plaats in subductiezones, maar waarom?
![Page 27: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/27.jpg)
Van sediment, tot sedimentgesteente, tot metamorf gesteente
klei
schalie
leisteen
schist
Wat gebeurt er met sediment in een subductiezone?
![Page 28: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/28.jpg)
Gesteenten ontstaan en verdwijnen…Wat gebeurt er
bij elke pijl?
1
2
3
4
5
Gesteentekringloop
![Page 29: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/29.jpg)
2
3
4
5
Gesteenten ontstaan en verdwijnen…Wat gebeurt er
bij elke pijl?
Gesteentekringloop
Wordt nog verder de diepte ingesleurd, hogere druk en temperatuur
Verwering, riviertransport, sedimentatie
Wegzakken en samenpersen
Wordt meegesleurd de diepte in, steeds grotere druk
Gesteente wordt omgesmolten en komt met intrusie omhoog
![Page 30: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/30.jpg)
Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.
1 Hydrologische kringloop
2 Subductie3 Vorming en omhoog komen van magma
Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.
Exogene en endogene processen dragen bij aan de gesteentekringloop.
Gesteentekringloop
![Page 31: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/31.jpg)
De vorming en afbraak van gebergten (par. 11)
De gesteentekringloop (par. 12)
Systeem aarde (par. 13)
![Page 32: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/32.jpg)
De aardkorst is niet zomaar de buitenste schil van de aarde…De ‘sferen’ waar de mens direct mee te maken heeft beïnvloeden elkaar over en weer en worden beïnvloed door diepere ‘sferen’.
aardkorst
Systeem aarde
![Page 33: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/33.jpg)
De aarde probeert moet zijn warmte kwijt te raken
De aarde wordt verwarmd
Een natuurlijke kerncentrale
Op welk deelsysteem van de aarde slaan de volgende omschrijvingen?
De aarde probeert moet zijn warmte kwijt te raken
De aarde wordt verwarmd
Een natuurlijke kerncentrale
Systeem aarde
![Page 34: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/34.jpg)
Er zijn verschillende kringlopen op aarde zoals de waterkringloop en de gesteentekringloop. Deze lijken allemaal ‘doelloos’ in een kringetje te draaien. Maar hoe zit dat met de koolstofkringloop?
Systeem aarde
![Page 35: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/35.jpg)
CO2
Steenkool, kalksteen, bruinkool, veen, marmer bestaan allemaal uit chemische verbindingen met koolstof
Organisch materiaalIn water
opgeloste CO2
Het element koolstof zit in alle ‘sferen’ om ons heen,maar steeds in een andere vorm…
De koolstofkringloop
![Page 36: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/36.jpg)
fotosynthese
Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool
vulkanismeverwering
Kalksteen duikt wegin de aardkorst
Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen
CO2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan
Bij welk cijfer horen de volgende processen?
Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop?
![Page 37: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/37.jpg)
fotosynthese
Van organisch materiaal, via veen en bruinkool tot steenkool
vulkanisme
verwering
Kalksteen duikt wegin de aardkorst
Sedimentatie van kalkskeletjes en schelpen > kalksteen
CO2 wordt opgenomen en afgegeven door de oceaan
Welke processen dragen bij aan de koolstofkringloop?
![Page 38: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/38.jpg)
‘So what keeps the planet stable and cool? ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson)
De thermostaat van de aarde
![Page 39: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/39.jpg)
0,035% CO2
>90% CO2
De concentratie CO2 in de atmosfeer is in de loop van de geologische geschiedenis sterk gestegen / gedaald.
Waar is alle koolstof uit de verdwenen CO2 gebleven?
Conclusie: het broeikaseffect is in de geologische geschiedenis sterk toegenomen / afgenomen.
De concentratie CO2 in de atmosfeer is in de loop van de geologische geschiedenis sterk gedaald.
Conclusie: het broeikaseffect is in de geologische geschiedenis sterk afgenomen.
Bij de vorming van kalksteen en steenkool zijn grote hoeveelheden koolstof opgeslagen in lithosfeer
De thermostaat van de aarde
![Page 40: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/40.jpg)
In de afgelopen vier miljard jaar is de zonne-intensiteit met 25% toegenomen en het broeikaseffect is sterk afgenomen.
0,035% CO2
>90% CO2
Toenamezonne-intensiteit25%
‘Is dit een toevallige samenloop van omstandigheden?’
De thermostaat van de aarde
![Page 41: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/41.jpg)
De koolstofkringloop beïnvloedt de CO2-concentratie van de atmosfeer.
- Welke processen sturen de koolstofkringloop aan?
-verwering en sedimentatie
-fotosynthese
-platentektoniek en gebergtevorming
exogeen►
leven►
endogeen►
De thermostaat van de aarde 0,035% CO2
>90% CO2
Toenamezonne-intensiteit25%
![Page 42: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/42.jpg)
‘So what keeps the planet stable and cool? ‘So what keeps the planet stable and cool? Trilions of tiny marine organisms that most of us have never heard of capture atmospheric carbon…’ (Bill Bryson)
Het is alleen de vraag in hoeverre de menselijke invloed op de CO2 concentratie de koolstofkringloop verstoort.
De thermostaat van de aarde
![Page 43: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/43.jpg)
De koolstofkringloop beinvloedt de CO2-concentratie van de atmosfeer. -Welke processen sturen de koolstofkringloop aan?
0,035% CO2
>90% CO2
-verwering en sedimentatie
-fotosynthese
-platentektoniek en gebergtevorming
exogeen►
leven►
endogeen►
De thermostaat van de aarde
![Page 44: Hoofdstuk 1 Endogene en exogene processen Paragraaf 11 t/m 13](https://reader036.vdocuments.pub/reader036/viewer/2022062703/5551a0ef4979591f3c8b9d85/html5/thumbnails/44.jpg)