"hukuku hakimiyet (egemenlik hakları) milletindir": mehmed vehbi efendi(1862-1949)'nin tefsirinde...

7/23/2019 "Hukuku Hakimiyet (Egemenlik Haklar) Milletindir": Mehmed Vehbi Efendi(1862-1949)'nin Tefsirinde slm Siyaset

1/53

Hukku Hkimiyet (Egemenlik Haklar) Milletindir: Mehmet VehbiEfendinin Tefirinde !lami "iyaet

!mail #urdak$k imailyurdak%k&gmail'%m

!!*+E,!-E. "ayfa

+/nin Mn 0er/attr 1

!lm +e2leti !fadei3 Me2dd/den3 Haan el45enndan3"eyyid 6utubtan #llar 7ne 1

*eden 89l4,ifl !mi Verildi 1

5a;kan


2/53

Ninayetin En 59y9I9 J

"iyaete Vakf 2e 0eriat Fygulayan 5ir 5a;kan JO

Tgt3 !nandan +a Dlur JO

+9nya 2e


3/53

7rt9nen ,adnlar 7=g9rl9I9n9 ,aybetmi;tir +iyenlereNe2aB3 #9= #l 7ne LQ

,adn


4/53

0er/at 2e *ama= O

Herke !tediIi ibi #a;an m Q

0er/at Naddei Q

8alimin 8ulm9n9 !lan Etmek Q

Hakl Muhalefet Q

Ne=alar Fygulayaak3 H9k9met .eiidir 1

5akan 2e


5/53

7rt9nmek3 ,adnlara 59y9k 5ir -9tuftur O1

Vah;i Hay2anlar ibi #an #ana e=en ,adnlar 2e Erkekler O>

Te2fik Aikrete Ne2aB O@


6/53

5atlar nal kyaya ele;tirdiIi g$=lemlenmektedir'


7/53

(UOOO) (M' Vehbi Efendi aCkCa herkesin ie karmas, deni b!ar demekitiy%r 2e katlm 2e y$netimin 9rekli halk denetlemeinde %lmana ak bakmy%r' Aakat3yukardaki 9mleleri3 JGK@ ylndan %nraki UU' Me;rutiyet d$nemindeki !lam iyaet te%riiile ilgili3 C%k ilginC 2e %riRinal fikirler %larak dikkat Cekiy%r 2e reii (ba;kan) atama 2ea=letme yetkiinin halkta %lduIunu 2urguluy%r' i'y')

TakiB eden ayetin (LO>') tefirinde de Vehbi Efendi ;unlar kaydeder: Aukar g9rhundan%lduIu iCin (Talutun) inanlar 9=erinde hatr y%ktur diyerek3 Talutu Badi;ahlk (y$netiilik)makamna m9naiB g$rmediler' Ve kendilerinin daha ehil %lduklarn iddia ederek3 Talutunriyetini (ba;kanlIn) kabul etmemek itediler[?eygamber ie %nlar ikt (uturarak) 2eiddialarnn reddini d$rt ea 9=erine in;a etti: 5irinii


8/53

iryet ettiIi gibi3 (halk tabannda) laykyla terbiye %lmama iryeti daha daarttrm;tr'(VULJK@)"Z-E#M


9/53

AE-


10/53

uygulanmamana C%k ;iddetli teBki g$termektedir' Mehmed Vehbi Efendi3 % yllarda 5atlkanunlar a2unanlar da3 5akara urei J>K' ayetin tefirini yaBarken ele;tirmektedir: ,tilinhayatn %na erdirmekten ibaret %lan ka3 =dd %lan ya;ama nal 2e/le %labilir ualinee2aB ;$yledir: ,atilY bir kimeyi katledere3 % kime bedelinde (kar;lInda) kendininkatl%lunaaIn ($ld9r9leeIini) biline3 katledeeIi kimenin ann teleften muhafa=ayla3

(hem $ld9r9leek %lann3 hem de kendiinin) hayatlarn kurtarm; %lur' 5$ylee katilin ksashatrlamas s!nucu iki kii (hem katil hem de ldrlen) lmden kurtulduu gibi3(ba=en) bu inayet ebebiyle meydana geleek fitneleri 2e bunlarn %nuu Ckaakm9adelede ifn %lunaak (y%k %laak) birC%k inanlarn hayatn dahi3 kan me;riyetikurtardIndan3 ksas (s!nuta lke anda) binlerce hayat tele* !lmaktanmuha*aa etmi !lur' *etiede ka3 t%Blumlar3 kabileler aranda da3 ulhun (bar;n)de2amn temin 2e lemin (d9nyann) inti=amn (d9=enini) k%rumaya 2eile %lmaktadr' !;te

bunu akl ahiBlerinin d9;9nebileeIine i;aret iCin Nenb4 Hak akl ahiBlerine hitaB ederek:# Fli4l Elbb^Ey akl ahiBleri buyurmu;tur'

JK


11/53

%lduIu gibi hirette de hayat 2ardr' 8ira3 ktil d9nyada k %lununa hirette katil ($ld9rme)a=abndan kurtuluB3 hayt4 ebediyyeye nil %laaIndan3 k ahrette %nun hayatna 2eile%laak 2e bu uretle meuliyetten kurtulaaktr' -akin k %lunma=a itere d9nyadam9ebbeden k9reIe mahkum %lun 2e % e=an Cekin4 hirette katilden ($ld9rmeden) yinemeul %luB3 m9ddet4i med/de (u=un m9ddet) ehennemde kalaaIndan3 hiretCe haytn

haleldr edeeIinde ;9Bhe y%ktur' (UKJ4K)

!;te3 kl itimal (kullanmak)3 re/4i h9k9metin ;an %lduIundan3 0er/atn kurallarn kabuletmekten Cekinenlerle3 adlet ter=iini b%=an =alimleri y%la getirmek iCin klC kullanB halkd%Iru y%la e2k etmek3 h9k9met 2e re/i 9=erine 2iBtir' 0u halde bu yet4i el/lede (Had/durei: ayet3 LQ) ulem (bilginler) 2e 9mer (em/rler^idareiler) mertebelerine i;ret 2ardr'9nk9 ,itabn h9k9mlerini aCklamaya 2e inanlara ula;trma g$re2i %lanlar3 ,itab iyi

bilen ulemdr' Ve ulemnn aCkladI 0er/atn kurallarn kabul etmemekte temerr9d (inat)eden kefere =aleme 2e /lere kar; klC kullanmakla g$re2li %lan da3 klC erbb %lan 9mer(y$netiiler) 2e h9k9mdrn(h9k9darlar)dr'(XUVQ>GO)

+!*"!8 HZ,ZMET *


12/53

;ekilde dindarlara $fkelenen 2e hatta g9C bulabilire hakaretten geri durmayanlar3 her millette2e her 9mmette =amanna g$re deIi;ik makeler altnda %rtaya Ckarlar'(XUOQL) [5ugibi $=ler3 her =aman nefine (eg%unun iteklerine) uymu;3 ;eytann aldatmalarna kaBlm;2e 0er/atn gerCeklerinin nelerden ibaret %lduIunu bilmeyen hillerden Ckmaktadr' 9nk9

bu tiBlerin 0er/atn kurallarna baIl kalmak3 nefilerine aIr geldiIi iCin3 hirete de /manlar

%lmadIndan3 hay2anlar 9r99 gibi her yerden %tlamak 2e itediIi yerde yatmak 2e nefininar=u ettiIi ;ey3 itere haramdan %lun yemek iCmek %lduIundan3 dim 0er/ata 2e erbb40er/ata (0er/atClara) itir= ederler' (XUOQOO) 0er/ata hakaret edenlere Mehmed VehbiEfendi tef/rinin Bek C%k yerinde teBki g$terir: !;te =amanm= 9fehndan(akl=larndan) 0er/at4


13/53

%lamam;tr 2e %lama= da' 9nk9 ilh/ kanunu deIi;tirmek3 hiC kimenin haddi deIildir'Aakat3 (;er/atn) h9k9mlerine uygun hareket edenler (ba=en) a=alr 2eya C%Ialr' 8ira3 buh9k9mlerle hareket ihtiyr/dir (ki;inin eCimine baIldr)' Te2f/ka (


14/53

"!#P"ETE VP,UA VE 0E.@>)

TPWT3 !*"


15/53

$ne yaratlan in tifeinin iyan ettiklerine kyala) yery9=9n9 ifad eden 2e kanlard$keek %lan kimeleri mi yarataakn'' dediler)

biri birine dan;may3 kullara $Iretmektir diyen Mehmed Vehbi Efendi ayeti ;$yle aCklar'


16/53

9nk9 bir kime3 iman ettikten %nra dinden d$nere 2eyahut e2lendikten %nra =ina eder 2e;er/ata g$re de =ina abit %lura 2e hak= yere bir ba;kan $ld9r9re 2e tb/ bulunduIude2letine kar; yan eder de yery9=9n9 ifd edere3 % ki;inin $ld9r9lmei ;eriata uygundur2e bu Ce;it ki;ilerin 29utlarn %rtadan kaldrmak uretiyle d9nyada rahat aIlamak3h9k9met 9=erine 2iBtir' (UVJQ1J) Pyette de2lete iyan geCmediIi halde3 buraya b$yle bir

ila2e yaBlm;tr' 5u durum Mehmed Vehbi Efendinin genel g$r9;leri 2e ya;ant ile deilgilidir' Hayat b%yuna3 gerek Dmanl gereke Numhuriyet d$neminde3 idareilerle hiCtak;mama iyaetini 9rd9rm9;t9r' HZ,ZMETE U"#


17/53

melite !bni "urya Te2rat %kurken reim ayetine geline eliyle reim ayetini $rt9B3 diIerayeti %kumaya ba;lama 9=erine3 (Te2rat C%k iyi bilen) @) #ahudiler3 Te2rattaki reim ayetininh9km9n9 fukaraya ir ederler (uygularlar) 2e aIniy (=enginler) ile e;raftan (ilerigelenlerden) =ina edenlere ir etme=lerdi''H=' ?eygamber3 Meid4i 0erifin kaB $n9nde=ina edenleri remettirdi'(UUUJLLJ) Meela Te2ratta (e2li ki;inin) =ina()nn e=a3 reim(ta;layarak $ld9rme) iken3 e;raf hakknda remi3 deInek (2urma) e=ana 2e y9=9n9(mangal k$m9r9yle b%yayarak) karalayB e;eIe ter bindir(erek Car;da d%la;trarak re=ilet)me e=ana Ce2irdiler 2e''(UUUJLLO)Y ''reim meelei (UUUJLL1)Y


18/53

9mmetle rem %lunurlar3 yani ta;la $ld9r9l9rler' 5iri bekr diIeri e2li ie3 bekra y9= deInek2urulur3 e2li %lan rem %lunur' (UX1@) (7ld9r9ld9kten %nra) ykanr3 kefenlenir3 ena=enama= klnr 2e M9l9manlarn me=arlIna defn%lunur' 8ina yaBtIndan $t9r9 kfir %lmala=m gelme=' (UX1@Q) Huddun (bu aIr e=larn) ir (inf=)3 re/4i h9kmete 2e%nun tyin ettiIi hkimlere 2e irna memr ettiIi (g$re2lendirdiIi) memrlara ittir' 5u

nedenle3 hadd4i ;er/yi (er.atn bu ar cealarn) icr, hk&mete it bir va.*e!lduundan, had-i ns (insanlar tek bana4kendi kendilerine) hadd-i er5.icrsyla mkelle*(ykml) deildir'(UX1@Q)

HDMD"E,"ZE-3 !*"


19/53

,


20/53

,U"


21/53

ebeBY ahkm4 ;er/atn ga2m=na (ineliklerine) 2akf %lamadklarndan d%Ianahillikleridir'(VUUL@G@)

,firlerin bu $=lerden (#nu: JQ) makatlar3 ,urn 2e 1)

(5ir de3 ba;a bel geldiIinde3 / %lan nefin Bi;manlIn ifde iCin ;$yle demeidir: 5end/n4i !lmla 2e erbb4 0er/atla (0er/at uygulayan 2e uyanlarla) dalga geCirdiIim =aman3iCimde %lu;an e2inC 2e gururuma kar; ;imdi g$rd9I9m a=aB 9=erine[(XUUOGJK) Dnlar,itab 2e g$nderdiIimi= Beygamberleri 2e bu Beygamberlerle g$nderdiIimi= 0er/atm=inkr ederek yalanladlar' Halleri b$yle %luna3 %nlar hirette bu yalanlamalarnn g9nahnelbette bileekler 2e e=n g$reekler'(M9min "rei yetmi;ini yetin tef/rinde) (XUUQKK>)


22/53

\''5i= Q14>Q>)Ey *eb/S "en % m9nfklara (de ki) far=lar 2e 9nnetlerde3 1K)

E-!*!* ,E"!-ME"! HU."U8U*

5ir 2ilayette3 enede bir defa hr=lk uCunu i;leyen bir kimenin eli keileek %lura3 (bue=ann) % 2ilayet halkndan hr=lIa niyetlenenleri lah edeeIi 2e halkn mallar3(emniyetin 2e adalet te;kilatnn) birC%k maraf 2e =ahmetine ihtiyaC kalmak=n3 ;eriatn

e=ann uyandrdI k%rku ayeinde g92en altna alnm; %lur' 8ira3 bir kimenin elikeilmek3 diIerlerine ibret4i m9eiredir(teir edeek bir dertir)' 8amanm=da (JGJJ4JGJLyllar)3 hr=a amak uretiyle3 %nun elinin keilmei merhamete m9nf/ (=t3 aykr)3g$r9lerek3 bir kuurdan $t9r93 % ;ah re=il etmek3 $mr9n9n %nuna kadar herkee kar; %nu(keik eliyle) mahuB eylemek3 inanlIa uygun deIildir gibi ;eriata aykr $=leri$yleyenleri g$rd9k' 5unu $yleyenler de (9telik) akll 2e m9ne22er (aydn) g$r9nenlerdir'Halbuki3 alimlere acmak ve iyilik etmek, malumlara (haksla urayanlara)ihanet ve hakarettir' 0ura aiBtir ki3 hr=a ayanlar3 %nun herkei rahat= ettiIini 2emal ahibinin haklarn Byml ettiIini (CiInediIini) 2e herkei endi;ede braktIn emniyet4immeyi (kamu g92enliIini) y%k ediB3 yery9=9n9 ift ettiIini 2e maln ie inann an kadark%runma 2e aldrdan emin %lma gerektiIini d9;9nme=ler' Halbuki3 bir haydudun

hukukunu aramak ve !na acmak kadar gln bir ey tasavvur !lunur mu(UUUJLJ>)

LL


23/53

!*">L)

MD8

9nk9 ak2m (ka2imlerit%Blumlar) bir n%ktaya em eden (t%Blayan ;ey) din(dir) 2erabtalar (biri birine balayan balar) da er.attr'


24/53

0u halde /llah 7elnn mminlere yardm vaadi, mminlerin tamamyla eriatatemessk edi (sarl) ibadete devamlar artyladr' (VJ@1@)

0emsten (gneten) k almak, gnee ynelmekle mmkn !lu, ynelmeyenkimse gneten k alamad gibi, insanlardan +urna ve 8eygambere

ynelenler k alrlar ve n&r-u er.atla (0er.atn nur&yla) mnevver !lurlar(aydnlanrlar)#'(VULLLO)

7ab.b-i hik (hastalktan iyi anlayan d!kt!r), hastaya nce !na arar verenyiyecek ve iecekleri yasaklar, s!nra da hastaln giderecek ilac verir# te+urn ve /llahn 9lisi insanlar nce (!na ararl !lan) haramlardan yasaklarlarve s!nra da !na *ayda verecek !lanlar emrederler' (VULLL)


25/53

7.TZ*E* ,


26/53

de bereketin kaldrlacana bu ayet iaret eder' (UQO) ) bi=e$Iretmi;tir' Hele bi=im =amanm=da be;4%n m9nafk m9fidin3 Harbi Fmm/de (5irini+9nya "a2a;)3 M9l9manlar ne gibi felkete d9;9rd9kleri bilinmektedir 2e m9nafklarnM9l9manlar aranda aular kullandklarn da3 Nenb4 Hak aCklam;tr ki3 =amanm=da

bu auluk 2a=ifeini hafiye un2an altnda birtakm inan uretinde ana2arlar yerinegetirmektedirler[!;te ;u mana3 =amanm=a Bek uygundur' 9nk9 M9l9manlardanC%Iunluk3 akl ka 2e anlay; =ayf kimeler %lduklarndan3 be;4%n ;uradan buradant%Blanma m9nafklarn $=lerine aldanaaIndan3 millet de de2let de mah2%lur 2e C$ker' !;te

C$k9;e neden %lan bu durum3 M9l9manlarn akl =ayflklarndan 2e m9nafklarnkandrmalarna kaBlmalarndan ba;ka bir ;ey deIildir' 9nk9 bu Ce;it m9nafklar amii= 2ekiliei=dirler' Nami 2e kilieyle m9naebet 2e alaka %lmayanlarn3 ami 2e kilieyle alaka%lanlara inaf %lur mu 2e %nlarn haklarn k%rurlar m Elbette k%ruma=lar' (VLKLQ)

+ikkat %lunduIunda her =amann m9nafklarnn3


27/53

Elleri biri birine CarBarak ;emtet etmek3 det4i hiliyeden kalma bir det4i ker/he 2e db4!lmiyeye muhaliftir' Maaleef3 =amanm=da meli 2e mehfilde (t%Blantlarda)3M9l9manlar da bu hatalIa m9Bteldr(yakalanm;lardr)'(XV1GG)

HZ,ZMET!* +!`E. 7.EV!

[,urnn manan anlamakta la=m %lan arf3 nahi23 lugat3 man/ (gibi


28/53

!brhim Beygamber3 miafiri e2er3 C%k ikram eder3 %n deree $mert bir neb/ idi' Hattamisa*ir gelmedii gnlerde y!llara kar, misa*ir arar ve y!lda giden misa*irleriikram etmek ere hanesine evirirdi' !;te (gerCekte melek %lan) miafirler geline=aman geCirmeki=in tandrda k=arm; %lan dana kebabn alm; getirmi;ti' Ve bug9n de

C$ldeki


29/53

;unlar kaydeder: D nebiler (Beygamberler) halk laha 2e bir n%ktada t%Blanmaya da2etettiler 2e her nebi kendi =amanndaki g$nderilmi; %lduIu 9mmetini laha Cal;t 2eemr%lunduIu ;eriatn h9k9mlerini ekiki= bir ;ekilde 2e (%nlarn itira=larna kar;) be=ginlikg$termeki=in tebliI etti (anlatt3 durdu)'(U1O) 0u halde ayette (Mide3 JG) Beygamberlekat3 hir =aman Beygamberi 3# $uhammeddir' Ve eriatn hkmlerini aklamak

iin gelmitir'


30/53

89lkifle geline Beygamber mi y%ka 2el/ mi %lduIunda limler aranda g$r9; farkllI2ardr' D =amanki ?eygamber 2efat edeeIi =aman halk t%Blam; 2e 5en artk 2efatediy%rum' Aakat gece nama kl da y!rulmayacak, gnd !ru tutu da bundanda usanmayacak ve insanlar arasnda hkmettii aman *kelenmeyecek bir kiiary%rum' ,im bunlar tekeff9l edere3 bu m9lk9 %na 2ereeIim demei 9=erine bir delikanl

ben tekeff9l ederim demi; 2e bu taah9d9n9 daha %nraki hayatnda da yerine getirmi;tir'!;te bu delikanlya 89lkifl (bu kefaletin ahibi) denilmi;tir'(UXO>JY Enbiy rei3 @Q'yetin tef/ri)

HE. ,


31/53

) anla;lmaktadr' (UVJ>Q) 8aman adettem9;riklerin $yledikleri $=leri3 ;u =amanda M9l9man ki2ei (giyii) altnda %lanlardan$yleyenler 2e itira= edenler 2ardr' (UVJG1) 5ildiIi ;eyi taaubundan 2e haedindend%lay inkr etmek3 C%Iu inanlarda her =aman g$=lemlenmektedir 2e ehl4i kitbn (#ahudi 2eHritiyanlarn) inkrlar da bu Ce;ittendir' (UVJQJL) 0erefli ;er/ata kalBlerini

baIlamayanlarn3 ;eriatn h9k9mleri ile hareket etmek ne kadar g9Clerine geldiIi 2e ;er/atnbir h9km9n9 kabul etmenin3 %nlar iCin d9nyada en =%r bir i; %lduIu g$r9lmekle3 bu yetin(Enm JLQ) rr %rtaya Ckmaktadr' (UVJQL1) 8amanm=da me2ut %lan m9nafklarnhalleri de ayn haldir ki3 ehl4i /mnn =ihinlerini te;2/; etmek (bulandrmak) 2e inanClarn=ayflataak $=leri %rtaya atmaktr' (UXQ1O)

H


32/53

D#F*N


33/53

Elye2m (bug9n) T9rkmen tifeinde de bu det4i ker/he (Cirkin det) r/dir (geCerlidir)'Nenb4 Hak3 bu yetle (Aer: JG) bu gibi ba;kann haklarna aldr 2e d9nyay bu kadare2erek hireti unutanlar knam;tr'(XV1OO>)


34/53

EIer (M9l9manlar) elamn ("elamun


35/53

Maaleef3 bu yetin (Auilet: Q) ma=mnu (ifadei) =amanm=da M9l9man imi 2e ki2eialtnda bulunan ba= 9fehdan (akl=lardan) da i;itilmektedir' 9nk9 b$yleleri3 d/n/ bir i;e(ibdete3 emre4yaaIa uymaya) da2et %lunduIunda: % $=leri benim kulaIm duyma=3 =ihnimalma=3 bunlar eki ;eylerdir' 0imdi f9nn4u ed/deye (yeni bilimlere) bakalm gibi bir takmhe=eyanla3 0er/at h9k9mleri 9=erine


36/53

5u ayet (Mide3 @)3 m9minler iCin bir h9k9m ahibinin la=m %lduIuna i;aret eder' 8ira3hr= 9=erine ;eriatn h9km9n9n(elinin keilmei) infa= 2aiB %lduIundan3 bu h9km9ninfa=3 9mmetin tek tek fertleri tarafndan yerine getirilmei Ceki;me 2e fitneye ebeB %laaIiCin3 fertler tarafndan infa= m9mk9n %lma=' 5u ebeBle3 e=ay uygulayaak 2e herkein

b%yun eIeeIi 2e emrinin herkee geCerli %laaI 2e emrini infa=a g99 yeter bir =atn

29udunun la=m %lduIuna i;aret eder ki3 i;te % da rei4i h9k9mettir' 5u ebeBle3 m9minleriCin bir imam ($nder3 ba;kan) nab etmek (tayin etmek) 2iBtir'(UUUJLJ1)

5


37/53

(yararnn) arada =y/ %lmana(kayb%lmana) ebeB %lduIundan3 milletin birbiri ile %lan baIC$=9ld9I9nden3 %nuCun C$k9;e ebeB %laaI ;9Bhei=dir' %k defa meydana gelen %laylar3

bunu iBata yeterlidir' (UVJQ1G)

5u k%nuya d%layl %larak 5alkan "a2a;ndaki yenilgi d%layyla da deIinir: 8ira3 yklan

b9t9n h9k9metlerin (de2letlerin) ykl; ebeBleri3 fertleri arandaki anla;ma=lk ile milletinahlak=lklarndan d%IduIu3 inkr m9mk9n %lmayan bir gerCek %lduIunu tarih her =amaniBat etmektedir 2e bi=im iCin 5alkan hdiei bu d2y iBata yeterli bir kanttr' 8ira35alkan Harbinde meydana gelen yenilginin tek ebebi3 millet arandaki d9;9ne ayrlklar(ihtilf4 efkr) %lduIu3 9mlenin mlmudur (herkein bildiIi bir ;eydir') VJGKO)

H=' ?eygamberin makamnda bulunan =atn ;er/ata uygun emri de3 H=' ?eygamberin emrigibidir' 5u ebeBle3 9l9l4emre (idreilere) itat 2iBtir ki3 muhalefet eden g9nahkr %lur'(VLKJJ)

EVE ADTD`.


38/53

yld=lardan bilirler' Velhl3 her =amanda herke kendine g$re bir y%rum bularak3 btli;lemek det %lduIundan3 0er.at $uhammediye r&h sahibi !lan btnyaratlmlarn resmini yamay yasaklamtr ki3 e2diIi kimenin f%t%Irafna na=arederek (bakarak) ibdet detine 9r9klenmeinler'(XV1J1@41J1G) (Numhuriyetten e22el

b$yle demi;3 Numhuriyetten %nra reim 2e heykel k%nuunda hiC eini Ckarmam; bir eki

!lamnn er92enidram m demek la=m bu atrlara #%ka3 Tef/rin baldI JGLden%nra3 Mehmet Vehbi Efendinin 2efat ettiIi JGOG ylna kadarki ;artlar (aIr idr/ bakaltndaki yllar) hatrlayB3 adee


39/53

Hatta H=' Eb 5ekir: Ey inanlarS "i= bu ayeti (Mide JKQ)3 %kurunu= 2e lkin gereIiniyaBma= 2e makadn neden ibaret %lduIunu anlama=n=' 5en


40/53

"udilerin ;u anda yaBtI ;ekliyle3 ba;na bir ba; $rt99 ;eklinde be= aldIn $yl9y%rlar ki3herhalde d%Iru %lan da budur' Aakat3 ark k%nuundaki had/lerin C%Iubelki de tamamherhalde uydurmadr' H=' ?eygamber meel3 mi2ak kullanmaya te;2ik etmi; 2eya akal

brakmaya te;2ik etmi;3 ama ba;a ark armay 2urgulamam;tr' +aha C%k herhalde aIlklailgili %larak3 ba; $rtmek aklarda ba; g9ne; ;nlarndan k%ruyuu %larak faydaldr3 %Iuk

ha2alarda da 29udun kaybn $nlemek aCndan yararldr' 5urada dikkatimi=i Ceken birn%kta da3 Mehmed Vehbi Efendinin de arIa 2urguu3 aynen !kiliBli


41/53

(#ahudi 2e Hritiyanlarn) 5ilginlerine 2e BaBa=larna ede bile ettikleri nakledilir' 5u hl9mmet4i Muhammedin ba=larnda da g$r9lmektedir' 9nk9 hil m9ritlerin3 ;eyhlerine %lana;r e2giden $t9r93 (neredeye) %nlar ulhiyet (tanrlk) mertebeine kadar $2d9klerig$r9lmektedir' Aakat bu bilgii=lik eeridir 2e a;r e2gidir 2e $ylediIi $=9n manananlamamaktr' 5u ebeBle3 bu gibi hil m9ritleri3 ;eyhlerin $ne (g9=ele) bilgilendirmeleri3

%nra da (g9=ele) terbiye etmeleri l=mdr' (VJGGQ)

8amanm=da lim 2e ;eyh kyafetinde ge=en ba= ahtekrlar g$r9ne3 bu yet (Te2be: O)3%nlar hakknda inmi; 2e %nlarn hallerini remediy%r gibidir' 9nk9 bu adamlart%Blantlarnda k%nu;urlarken =9hd 2e tak2dan 2e d9nya i;lerine raIbet etmediklerinden

bahederler' Halbuki bir l%kma iCin g9nde krk kaB d%la;rlar (Bara t%Blarlar) 2e her Ce;it(iabnda) alttan alma 2e d9=enba=lI 2e hileyi3 d9nya mal (elde etmek) iCin yaBarlar' Hatta

bir C$rek iCin ka2ga etmekten Cekinme=ler' Haramdan bile geleek %la3 a=k menfaatlerineengel %lanlara3 enelere k9 durmaktan utanma=lar'Ve aaba3 k9C99k bir ;eyi (bile) eldeedebilir miyim 9midiyle3 ba= alCak adamlarn b%; i;lerini enelere te;2ik ederler 2e b$yleadamlarn =ul9mlerini g9=el g$termekten de kaCnma=lar'' (VLKKK)

!;te3 kfirlerden ba=lar3 kendi iClerinden b9y9k aydklar kimelerin 2eya meleklerinreimlerini3 mabud (tanr) edinir 2e %na ne kadar ibadet edere3 % (ara tanr)3 %na (ahirette)% kadar ;efaat edeek diye inanrlard' 0imdi =amanm=da da (JGJJ4JGL) inanlarn C%klar3iyi (e2liya) kabul ettikleri kimelerin kabirlerine Bek C%k ta=/m (ululama4y9eltme) ederler 2e

bu ta=/m/3 %nlarn ahirette ;efatine 2e/le ayarlar''5u itikadn (inanClarn) heBi btl (b%;)%lduIuna bu yet (#nu: J@) i;ret eder' (VULJ@K)

!;te3 e2liya =annedilen kimelerin kabirlerinden itimdd etmek 2e %nlardan mu2enet(yardm) beklemek memn (yaak) %lduIuna3 bu yet (#nu: JK1) aCkCa i;aret eder' 0uhalde birC%k ahillerin !nlarn kabirlerini beklemeleri ve !nlarda tasarru* varannetmeleri ve her eyi !nlardan mid etmeleri ve !nlarn kabirlerine snarakyalvarmalar, btl (b!) bir itikad (inan) ve *aydas bir y!rgunluktan ibarettir#3atta byle lm kimselerden istimdd (yardm isteyi), !nlarn ineye (yardma)gleri !lduuna inananlarn, uterestlik edenlerden *arklar !lama' Hatta ba=lar$yle fena inana kaBlm;lardr ki3 b$yle =iyaret edilen yerlerde yatan =ata kar; r9k 2e edeederek nama= klmaya kadar 9ret ederler' (Mehmed Vehbi Efendi3 bu g9=el 2e ;er/atauygun 9mlelerden %nra3 yine de kendi d$neminin al;kanlklarna tam %larak hayr diyeme=2e ;unlar da $yler) :


42/53

(aynen) ;ifa iCin ted2/ye 2e ilaa ba;2urmak gibi %lduIundan3 bunda bir akna y%ktur' 8ira3efn (%kumak) ;er/ata uygun (bir i;) %lduIu gibi3 (tekkenin) ekmeIini yemek 2e uyunuiCmek de3 tab/bin ilan kullanmak gibidir' !;te3 ;ifn Q)

Mehmed Vehbi Efendi b$yle y%rum yaBa da3 tekkeye gelenlerin ;ifay % yatrdan bildiIi3 %nedenle % t9rbeye geldiIi keindir' ,alBlerinde % d9;9neyle t9rbeye gelmektedirler' 5unedenle bu yanl; 2e H=' ?eygamberin 2e ahb/lerinin yaBmadI bir ;eyi a2unmak3herhalde d%Iru deIildir' Mehmed Vehbi Efendi ayn hatan Ey9B Beygamberle ilgili yetleritefir ederken de tekrarlar' 5u bira= da3 tefir ,%nyada ya=ldIndan3 Me2ln 2e diIer t9rbe2e tekkelerin halk 9=erindeki etkilerinden 2e Mehmed Vehbi Efendinin de bir ,%nyal %larak

bu etkiyi kramamandan m kaynaklanmaktadr3 bilinme=: Nenb4 Hak3 Eyyb) (Mehmed Vehbi Efendinin bu $=lerinden %nra ;unu %rmak ayB %lurmu aaba H=' ?eygamber 2eya ahb/lerinden her hangi birii3 hatalandklarnda bir me=aragidiB3 % me=ar ahibinin y9=9 uyu h9rmetine ;if itemi;ler midir Veya H=' ?eygamberin2eftndan %nra ahb/ler3 H=' ?eygamberin kabrine gidiB ;if itemi;ler midir 5$yle bir;ey duyulmu; deIildir' i'y')

Mehmed Vehbi Efendi bu arada ;u uyarlar da meburen yaBmaktadr: nedenle insan, uyacakimsenin eski ve u andaki halini bilmeli, bilmiy!rsa da iyice aratrmaldr#' (VUUUJ)

%0u halde s?*iyyenin (tar.katlarn), huru*ta (har*lere) (baka) mana(lar) vererek,ilm-i hur&* (har*ler ilmi) .cd etmeleri ve kelimeleri, k!nulduu manann dndakullanarak bu ie ilm-i mke*e ismi vermeleri btldr (b!tur), (bunlara) asl

itibr edilme(XUUQKL)Phireti hatrda tutmak3 inanlar iCin bir m9r;id4i kmil (taa22uf/mane2/ rehber) demektir'9nk9 ahiret hatrda %ldukCa3 inan fen bir i;e 9ret edeme=' 8ira3 9ret edere e=g$reeIini bilir' (XUUO>@@) (Mehmed Vehbi Efendinin bu uyar C%k g9=el 2e 9nneteuygun bir /k=dr' 9nk9 H=' ?eygamber de3 H=' 7mere $l9m3 (ahireti hatrlatan bir) 2i=%larak yeterlidir3 ey 7mer buyurmu;lardr' #llara taa22uf/ (tarikat) %hbetlere katlan BekC%k kimenin3 k9C9k bir d9nya yarar iCin nal ana2ar keildiklerini3 i; Baraya maddeyegeline3 =9hd93 tak2y3 $l9m93 hireti nal unuttuklarn ibretle g$rmekteyi=' i'y')

+E`ME+! ?E#


43/53


44/53

J)

,


45/53

(te%riler) /rd ederler[,%a(nn) h9n49 =annnn de2am ie3 htunun t$hmete (ithamedilmeine) ebeB %laak yerlerde bulunmak2e da2ran;lardan kaCnma ile m9mk9n %laaIaCktr' 9nk93 9 =an altnda katiyyen muhabbet (e2gi) de2am etme=' Muhabbet de2ametmeyine de imti=C (uyu;ma3 iyi geCinme) da3 de2am etmeyeeIinden3 49 =an %nundaayrlIa 2arr3 C%Iunluk itibariyle3 ayrlmadan =arar g$ren de htun deIil midir Htunun

itediIi yerde ge=iB3 itediIi kimelerle g$r9;meinde t$hmet (ihtimli) 2ar mdr3 y%k mudurEIer bunu ar=u edenler3 kadnn itediIiyle g$r9;meinde t$hmet y%ktur derlere3 kendilerinininn/ duygudan y%kun %lduklarn iBat etmi; %lma=lar m 9nk93 inn/ duygudan bir

BarCaya ahiB %lan kime3 htunun $n9ne gelen erkeklerle g$r9;meinde t$hmet 2e 49 =an%lu;aaIn elbette $yler' 5u da3 inkr4 m9mk9n %lmayan bir hak/kattr' 7yleye t$hmetme2kiinden kaCnmak la=m deIil mi Ve her fenalIa ebeB de3 ihtilt (kadn erkek bir arada

bulunma%turma) deIil midir (UX>LO4>LQ)

''Halbuki3 htunlarn metre ($rt9l9) bulunma3 iffet 2e imetlerine dellet ettiIi iCin3(M9l9man) hanmlar3 etri ($rt9y9) kendilerine ma=arrat (=arar) addetmek (aymak) ;$yledurun3 belki i==et 2e me=iyet addederler' : 9nk9 %nlar .ablerinin emrine uymakla kulluIa

de2am etmekteki adeti3 % itira= eden kimelerden daha iyi takd/r ederler'


46/53

CkB3 erkeklerin g$=lerinin %nlara y$nelmemeini aIlamalarn itiy%r i'y'') K)

V


47/53

,adn 2e erkeklerin bir arada bulunmalarna 2e ge=melerine tef/rinin Bek C%k yerinde kar;Ckan Mehmed Vehbi Efendi3 bu k%nuda yeri geldikCe de C%k aIr ifadeler kullanmaktadr:5u yetin (Niye: L) ifde ettiIi mn3 aynen kfirlerde g$r9ld9I9 gibi3 M9l9man iimli2e giyini;li %lan bir C%k m9nafklarda da g$r9lmektedir' 9nk9 bu Ce;it m9nafklar3 dim

hay2anal eg% 2e ar=ular ne gibi ;ey ar=u edere3 %nu g9=el bir ;ey kabul ederek3 nefiininar=uuna uymay =arr/ bildiIinden3 nefine uyar 2e hatta nefinin kulu k$lei %lur' 5$yleki;inin tanr: her =aman emredii nefidir(eg%udur)' !;te nefine bu deree d9;k9nkimelerin kalBleri anlay;tan 2e kulaklar d%Irular duymaktan 2e g$=leri d%Irularg$rmekten y%kun %lduIu gibi3 b9t9n d9nyadaki inanlar3 bu ki;iye naihat eteler3 hiCetkilenme=' 5u ki;iler3 hin 2e lnetli bir ;ekilde3 d/n aleyhine itir= 2e 0er/atnh9k9mlerinden kendi ar=uuna =t %lanlar knamaya yeltenir' Dellikle amanmda(JGJ4JGL yllar), hi ekinmeksiin erkekli-diili vah. hayvanlar gibi biri birinekar gemek isteyenlerin, tesettr- nisvna (hanmlarn rtnmelerine) ve dahaba hkmlere itira ettikleri grlmektedir#'(XUUUQKJ)


48/53

aydnlar gibi %nun hakknda birkaC ;ey $ylemi;tir: ,urn 2ahiy deIildir3 Muhammed /detti gibi3 /tira=lar3 adee =amn4 adete (H=' ?eygamber d$nemine) mahu %lmayB3 her=amanda (b$yle) itira= edenler bulunaaIndan''Hatta hirete aIlam bir inan %lmayan(ama) M9l9man iminde 2e ki2eindeki bir takm m9nafklardan da bu gibi /tira=a 9retedenler 2ardr' 7=ellikle ;urada burada ge=mi;3 tev*.ksilik (uygunu=luk3 dengei=lik)her

tarafn arm;3 hangi y%la gideeIini ;a;rm;3 yaban milletlerin Cirkin detlerini takd/r eder2e g9=el g$termeye yeltenir3 kendi d/ninden haberi y%k3 ba;ka bir d/ne de ml %lamam; birtakm kimeler3 ;uradan buradan i;itmi; %lduIu 2e nefinin ar=uuna uygun bulduIu birkaCkelimeyle3 !lm 2e !lm/ detler aleyhinde bulunmak iter' 5u gibilere Nenb4 Hak tev*.k2erin (


49/53

C%Ialmadr' !;te3 =amanm=da bu yetin (.m: OJ) rr tamamyla %rtaya CktI3 herkeinbildiIi bir hak/kattr' 9nk9 inanlarn d/n y$n9nden hallerinin deIi;tiIi3 feadn her Ce;idining$r9ld9I93 BahallIn b9t9n ;ehirleri kaBladI3 nimetlerin heBinde bereketin y%k %lduIu3

birC%k ebeBlerle hay2anlarn 2e Bek C%k inan n9funun y%k %lduIu3 inkr m9mk9n%lmayan bir gerCektir 2e bunlarn heBine inanlarn i;ledikleri g9nahlarnn ebeB %lduIunu

Nenb4 Hak bu yette aCklayarak3 kullarn g9nahlardan nefret ettirmi;tir' (XUOL@>)

T


50/53

deIi;tirerek) ge=er 2e g$rd9I9 kimelere: +2dun h9k9metinden memnun muunu=3=ul9m 2ar mdr3 +2d nal adamdr diyerek %ru %rar 2e aldI e2aBlara3 halknar=uuna g$re3 h9k9metinin i;lerini d9=enler 2e ;ahna it e2aBlara dikkat ederdi' 5ir g9n3

bu detine g$re yine ge=erken3 inan retindeki bir meleIe: +2d nal adamdrdediIinde3 melek: iyi adamdr3 fakat kendiinin 2e ileinin nafakan beyt9l4mlden

(de2let b9tCeinden) aly%r deyine3 H=' +2d3 Nenb4 Hakka ma/;etini kendi eliyleka=anmak iCin bir ebeB yaratma iCin dua etmei 9=erine3 ) 7=etle3

mal 2e e2lt inann


51/53

ederken ya=ldI da hatrlanlmaldr)3 daima M9l9manlar d9;manlarna kar;earetlendirmek 2e muharebeye te;2ik etmektir 2e bilhaa C%uklara d%Iru inan 2e !laminanClarn 2e ilmihali $Iretmekle beraber kahramanlk 2e earetten bahederek b9y9tmek 2eilah kullanman 2e kendiini k%ruma 2e m9dfaa4i hukk (haklarn a2unma) meelelerini$Iretmek 2e !lm/ deIerlerden bahederek yeti;tirmek3 !lm/ 2a=/felerimi=dendir'

(XUVQ@Q@)

,7TZ-E.! 5


52/53

uyku 2erir 2e %lduIu yerde u=anr 2e abaha kadar uyanama=' H=' ?eygamber3 yllar %nrabunu anlatarak3 Nenb4 Hakkn bu uykuyu 2ermeini3 kendiini Calgy dinlemektenk%rumak iCin %lduIunu $ylerdi'(XV1OGK)

"Z**ET-E


53/53

+%Ian +' Mehmet'By! "r!e #$zl!% != #aynlk3 JJ' 5ak' !tanbul: JGG1

Mehmed Vehbi Efendi'Hulsatul Beyn & "e'sril (urn%U4XV' ZC +al *e;riyat' !tanbul:JG11 4JG1G

.edh%ue "ir came')edhouse #$zl*' "e2 #aynlk' J1' 5ak' !tanbul:JGG@

"hukuku hakimiyet (egemenlik hakları) milletindir": mehmed vehbi efendi(1862-1949)'nin tefsirinde...

Documents