HUMUROLAŬLASKOTAMANIERO

AndrzejkajRemigiuszPettyn

kunenkondukodeWilliamAuld(Skotlando)

desegnaĵojdeHectorPalacios

EldonodeFlandraEsperanto-Ligo,Antverpeno

Tiuĉie-libroestasnekompletatestlibrokajrajtasestikopiatakajtransdonatalibere.

ENKONDUKELadiversajkrizoj,kiujnnilastatempespertas,verŝajnekoncernasankaŭlasferondeŝercoj.EnlaEsperanto-movadonemankaspoeziaĵoj(cetere,neniammankis!),niricevasplikajplidaoriginaleverkitajrakontojkajnoveloj,eĉkelkfojeaperasromanojkajfakajlibroj.Sedpriŝercojkajanekdotojonikvazaŭforgesas.Onipovusricevilaimpreson,keesperantistojneemasrideti,neŝatasŝerciaŭpetoli.Sedninesamopiniaspritio,ĉarjadumdiversajEsperanto-aranĝojonivolonterakontasŝercojnkajanekdotojn,ĝeneraleoniŝatasamuziĝi.Kajfakteonibezonasŝercojnkajanekdotojn,ankaŭenlaformodelegolibroj,poriometeĝojigisinmemaŭamuzisiajngekonatojn,geamikojn.

Mallongajŝercojkajanekdotojpovasceterenenuramuzilegantojn,sedankaŭkontribuiallaprofundigodelalingvokonodekomencantoj,ĉarjaĉiutekstoenhavasiomdanovajvortojkajiomdagramatikaĵoj,kiujnindasalproprigi.Latralegodeeĉmallongatekstovastigaslavortprovizon,firmigasenlakapodiversajngramatikajnregulojn,doresume-tiopovasestitrerekomendindalingvoekzercokajsamtempepontoallalegadodetuteordinarajliteraturaĵoj.

Lakomencantoj,tujpostlafinodeelementakurso,neĉiamŝataslegirakontojn,novelojnaŭampleksajnromanojn,verkitajnpermaturalingvaĵo.Aliflankeilivolontelegastekstojnmallongajn,facilajn,kieslegadodonasplezuronprolatujakompreno,samtempeliverasiomdaĝojoprolaamuzaenhavo.Ĉarĝustetiajnmallongajntekstojnonibezonas,doniesperas,kelaŝercokolekto"Humurolaŭlaskotamaniero"nenurdisponigosagrablajnlegaĵojn,sedankaŭspicoslaEsperanto-lernadonperiomdarideto,kiunonijabezonasenlanunajmalfacilaj,streĉoplenajtempoj.

Kunlaespero,keĉitiorealiĝos-agrablanlegadondezirasalvi-

Andrzej&RemigiuszPettyn

(benatajdeskoto-WilliamAuld)

Iomdaveroprila„skotajŝercoj”

IntervjuokunlaskotapoetoWilliamAuld

Kielskotovicertescias,keenlamondocirkulast.n.„skotajŝercoj”Kionvipensaspriili?Ĉutiajŝercojkolerigasskotojnaŭilitolerastiajnŝercojn?Aŭebleeĉmemrakontasilinporamuzisiajnalilandajngeamikojn?

Jes,ni,skotoj,aŭdispritiufenomeno.Ninekoleriĝas,nitutsimplemiras,kealilandanojtielfundemiskomprenasnin.Jenokazaĵo,kiuklarepruvaslaveranskotansintenonallamono:

DuskotajterkulturistojvizitisAŭtomobilanEkspozicion.Aĉetinteforporteblajnporciojndafiŝokunfrititajterpomoj,manĝante,alirisstandon,kieestiseksponatajluksajaŭtomobilojdelamarkoRolls-Royce.Iliekvidistrealloganaŭtomobilonkajkomencistraesploriĝin(kiomdasakojdaterpomojĝikapablustransporti,k.s.).Alkuriskomizo.Komizo:Ĉuviseriozeinteresiĝaspritiuĉimodelo?Terkulturistoj:Kiomĝikostas?Komizo:50000pundojn.Laterkulturistojrigardasunulaalian,postediras:Niaĉetasdu!Komizo:Du?Terkulturistoj:Kompreneble!Pounu!Komizo:Dankegon,sinjoroj!Unuellaterkulturistojelprenassianmonujon.Laaliatujprotestas:Ne,ne,homo!Estasmiavico!Vijapagislamanĝaĵon!

Ĉuskotojsentassinlacajprolarakontadodeĉi-specajŝercoj?

Ne,nisimplenepluridas,ĉarnijamdelongeaŭdisĉiujneblajnvariantojn.Ĉueblevi,Andreo,tamensukcesistrovinovajn?

Minescias,sedmikolektismultajnkajmiesperas,kekelkajeliliebleneestasvastekonataj.Ĉitionjuĝuvimemkajlaaliajskotoj.Sed,karaVilĉjo,miegescivolaskajcertesamelalegantojdeĉitiulibro,dekievenasla„skotajŝercoj”?Kieilinaskiĝas?Dirualmi,Vilĉjo,sincere,ĉulaŝercojnelpensaslaskotojmemkajcirkuligasilintralamondoaŭeblela„skotajŝercoj”apartenasallat.n.popolahumuro,kiuiompostiomtransformiĝas?

Ni,skotoj,opiniastionkomplotodetiujdamnindajangloj,kiujĵaluzasprinikajnianaciamalavaro,kajvolasninsenvalorigiperlaelpensadodekompletajmalveraĵoj.Ekzemple,angloSydneySmith(1771-1845)aplombeasertis:„Porenirigiŝercontrafeenlakomprenondeskotoj,necesasĥirurgiaoperacio".Tiuasertoestaskompletesenfundamenta.Necesasnurkelkajklarigoj.

Ĉuskotojpriridasaŭprimokaspersimilajŝercojalilandanojn?Sejes,kiujnkajkiamaniere?

Nu,jes,laanglojn-kompreneble!-(lavenĝoestasdolĉa!).Tiohavasankaŭpolitikandimension.Nicituekzemplon:

Motorodeaviadilopaneiskajlaaviadilokomencasmalaltiĝi.Finelapilotokonstatas:„Necesasmalpezigilamaŝinon;iudevassinoferi!"Stariĝiskimrokajekkriis„MioferasminproKimrujo!”,kajlielsaltis.Tamentionesufiĉis.Stariĝisirlandanokajekkriis„MioferasminproIrlando!”,kajlielsaltis.Kajtamentionesufiĉis.Stariĝistiamskoto,liekkriis„MioferasminproSkotlando!”,kajli...elĵetisla...anglon.

Milasasĉitionsenkomento.Sed-minesciasprokio-ĉi-momentemiplikajplipensaspritio,keebleenSkotlando,ebleenlaskotaliteraturo(?)ekzistashomo,kiunonipovusnomi„lapatrodelaskotahumursento”?Ĉu-laŭvi-semiĝustekonkludas,li/ŝipovisinfluiladisvastiĝondeskotajŝercojenlaformo,kiunniĉiujkonas?

Serioze,jes!LinomiĝisHarryLauder,kajfinedela19akajkomencedela20ajarcentojliestislandkonata(eventualeeĉmondkonata)kantistokajkomedianto.Livestissinperkarikaturodelanaciakostumokajiĝistielpopulara(ĉefeprosiajsentimentalajkantoj,kiujnĝishodiaŭkonasĉiuskotoparkere),kemultajhomojen-kajeksterlandeakceptislinkiellastereotipanskoton.Selineinventis,licertepopularigisŝercojnprilaavarecode...lahomojenlaurboAberdeen.Tiajestaslaŝercoj,kiajnhodiaŭvi,alilandanoj,atribuasalĉiujskotoj(perspecodeĝeneraligo).LainfluodeHarryLauderestisjagrandega.Intereseestas,kelimemricevislareputaciondeavarulo,sedfakteliprivatekajsenreklamedonacisgrandajnsumojnalbonfarajorganizaĵoj.

Kiaspecajestaslaŝercoj,kiujnonirakontasenSkotlando?Prikiotemas?

Tipaskotaŝercoemasestiiometesatira.Onitreŝatasrenversilaevidentaĵojn.Tionenkapsuligaslajenarakonto:

LaputinoJanjoloĝistutsupreenmodestaapartamentoenlasesaetaĝo,kienetroviĝislifto.Iunvesperonŝistarasantaŭlastratpordoserĉanteklientojn.Preterpasaskolegino,kiusalutas:„Kiasukceso?”Janjo

fanfaronas:„Hodiaŭmijadudekfojegrimpislaŝtuparon”.„Ho,miakara”diraslakolegino,„viajkompatindajpiedoj!”

Kielenmultajlandojlanaciareligioofteelvokasŝercojn.Skotlandoĝisantaŭnelonge„ĝuis”specondetrepuritanakalvinismo,kiu,kielmultajtotalismoj,vekissamtempetimonkajmalŝategon.Protiolasubatradiciaspritaĵovekasaprobondeĉiuskoto,kajiĝistradiciacitaĵo,kiamioestasneevitebla:

KajilimortiskajtrovissinantaŭlatronodelaEternulo.KajlabonaDioverdiktis:„Dumviateravivovimensogis,hipokritis,adultis,drinkis,ludiskartojn.Protiovipasigoslaeterneconsuferanteturmentojnenlainfero.”Kajlamizerulojvekriis:„BonaDio,nijanesciis!Nijanesciis!”

KajlaEternuloelsiasenfinakompatemorespondis:„Nu,jamviscias!”

Vortludojtreplaĉasalskotoj.Treofteokazas,kevirinojinteresiĝas,ĉuoniportaskalsononsublakilto,kajdemandas,„Kioestasworn(vestita)subviakilto?"Oniindignerespondas,„Sinjorino,submiakiltonenioestasworn(eluzita)".

Dirualmi,karaVilĉjo,ĉuenSkotlandolavivomem,ekz.lasoci-politikavivo,influaslanaskiĝadondeŝercoj?

Jes.Ekzemple,enSkotlandoekzistasduvortoj,kiujtradukiĝasperskota.IliestasScotchkajScots.Satirulo(kunseriozacelo)atentigis,kelaformoScotchaplikiĝasnuralaferojaĉeteblaj,kielviskio,tomatoj,ovojkajpolitikistoj.

Ĉuellacirkulantajŝercojonipovaskonkludi,kiaestaslatipa(meza)skotoenlaĉiutagavivo?

Sejuĝilaŭlaŝercoj,tipaskotoestasmalalta,agresema,amikeca(jes,samtempe),sprita,drinkemakajsentimentala.Ekzistaskelkajtiajskotoj,tamenlaplimultoelmiajkonatojnekonformiĝasaltiubildo,aŭkonformiĝasnursporade.Lavereadmirindajskotojestasskotinoj.Ialmipensaspritiuanglo,kiuvizitisGlasgovonjelaunuafojo,komerce,kajvaneserĉadislacelatanfirmaon,kiesadresonlihavis,sedlalokonnetrovis.Do,lihaltigissurstrateiunmezaĝulinon(ĉiujskotinojestasmezaĝulinoj)kajdemandis,kielatingilaadreson.Ŝipovisdonialliiomkomplikajndirektigojn,kajperiomdaklopodolijatrovissiancelon.SesmonatojnpostelidevisdenovevizitiGlasgovonkajlasamanfirmaon,sedintertempeliforgesisladirektigojnkajnetrovislalokon.Do,lihaltigismezaĝulinonkajpridemandisŝin.„Ho,filĉjo!”-ŝiekkriis,„ĉuviankoraŭnetrovisĝin?!”

Onidiras,kelaridoplilongigaslavivon,ĉudolamezaskotovivasplilongeolekz.angloaŭfrancoaŭgermano?Kionpritiodiraslastatistikoj?

Statistikeanglojvivasdujarojnplilongeolskotoj.Niklarigastionperlafakto,kelabonaDiotielamaslaskotojn,keLivolashavigialilidupliajnjarojnenlaparadizo.

Onidiras,kehomojbezonasŝercojnenĉiuaĝo.Kionvipersoneopiniaspritiokajpri„skotajŝercoj”speciale?

Mitrovasneniunaĝdiferencon,kiamtemaspriŝercoj,kajcertejunulojnemokasmaljunulojn,nckinverse.Mikajmiafiloreciprokeŝataslaŝercojnunudelaalia,kajoftekonkurencasporaldonilafinantornonaliukoncepto.

Lamezaeksterlandanoplejofteasociaslavortojn„skoto”kaj„Skotlando”kunekzempleskotaviskio,skotajŝercoj,kilto,skotajfutbalteamoj,malplimulteonisciasprilaskotapatriotismokajĝeneraleprilahistoriode

Skotlando.Kion-trekoncize-vipovusdirialla„meza”legantodeĉitiulibropritio,kionli/ŝidevussciipriskotojkajSkotlando?

Lamezaskotosciasprialilandanojsufiĉemulte,sedsetemaspriSkotlandoalilandanojdevussciiunuavice,ke:

a.Skotojneestasangloj,kajSkotlandoneestasAnglujo.LakomunaŝtatonomiĝasBritujo-aŭ,sevivolas,laUnuiĝintaReĝlando.

b.Ekzistasminimumetridistingendajspecojdeskotoj,diferencasdialekte,karakterekajhistorie:montaranoj-insulanoj,orientanojkajokcidentanoj.Parolatajestastrilingvoj:lagaela,laskotakajlaangla,sedilinelimiĝasallasuprajgeografiajregionoj.

c.LaskotapoetoRobertBurnsestasmondkonata,kajlaŭdireendiversajlingvojtroviĝastradukojdeliajpoeziaĵoj,i.a.enlapolalingvo.

ĉ.Kilto,aŭvirajupo,estastradiciavestaĵoenSkotlando.Lamodernaestaspliformalaolantaŭducentjaroj.En1745laanglajkonkerintojmalpermesisportiĝin,sedlareĝoGeorgoIVportisĝindumvizitoenEdinburgo,doĝidenovefariĝismoda.Estasinteresafakto,kealskotajsoldatojestasrigoremalpermesateportikalsononsublakilto(ĉarportikalsononestasinece!).Miapatrodiris,keenlatranĉeojdumlaUnuaMondmilitoilikunpinglislavostojndelaĉemizoporalmenaŭiometeŝirmilakorpon.Viroj,kiujneestassoldatoj...Nu,sedĉitionminerivelosalvi!

d.Skotlandoestaspolitikemaldekstra.Enlanunabritaparlamento[Laintervjuoestisfaritaen1990]laregantakonservativapartiohavasnurokparlamentanojnelsepdekenSkotlando.

e.OnikulpigaslapioniranskotanekonomiistonAdamSmith(1723-1790)prilabedaŭrindastatodelakapitalismoenBritujo;sedliestastieloftemisinterpretatakielKarlMarx.

f.En1603laskotareĝoiĝisreĝoankaŭdeAnglujo,kajen1707laparlamentojdeSkotlandokajAnglujounuiĝis.Tiunlastanankaŭhodiaŭlaplimultajskotojrigardaskielaktonperfidan.

g.Plejgrave-skotojneestasangloj!!!

InterparolisAndrzejPettyn

Humurolaŭlaskotamaniero1

Kiomdaviskiopovasfortrinkiskoto?Tiom-perkiomdaviskiooniregaloslin!

Lalibro,kiunvinunvidas,estasnurtestlibro,kajenhavasnurpartondelakompleto.

257

Ĉekuracisto:

-Videvusrezigniprilafumadodecigaredojkajĉiuvesperatrinkadodeviskio,kajsamtempevidevusĉiuvespereenlitiĝiportujekdormijamjela21ahoro.Okpundojnmipetas!

-Dankon,doktoro!-Sedimagu,kemituteneintencassekviviankonsilonkajdesmalplipagiporĝi...!

METODIKAPOSTPAROLOLalibroHumurolaŭlaskotamanieroliverasallalegantojmallongajn,relativefacilajntekstojn,povasfariĝitutebelapontokondukantaallamemstaralegadodematurajliteraturaĵojenlalingvoEsperanto.Latekstojnonipovasutiligiporlegadokadredelamemlernado,sedankaŭporkomunalegadoenstudrondoj,ligitakunkromajekzercoj,kiujndevuselpensilainstruantomemdependedelabezonojkajproprakapablo.Ninevolastruditiujnaŭtiujnmetodikajnpaŝojn,sedkelkajnelnisimpledezirusnurrekomendilaŭniajmultjarajspertoj.

Plejgravaaferoestas,kepostlaunuakomunatralegodetiuaŭtiutekstoenstudrondo,lagvidantodelaekzercojklopoduplifirmigienlamemorodelastudrondanojlaenhavondelakoncernaŝerco.Kompreneble,oniĉefenecelaslaenhavon,sedlalingvaĵon,kinenestasenlakoncernaŝerco.Ĉiuntekstononidevustralegikelkfoje,eblenetuj,eblepostkelkajtagoj,sedĉiamoniligutionkunnova,freŝeelpensitaekzerco.

Allaplejtipajapartenaslaekzercojevoluigantajlakapablonkompreni.Iliĉefekonsistasendemandojligitajkunlakoncernateksto:kiu,kion,kie,kiam,kiamanierektp.Enlakomencolademandojnfarulakursgvidantomem,plipostelademandojnfarulagelernantoj.Niĉiammemoru,kelagelernantojlernunenurrespondi,sedankaŭdemandi!Povasesti,keiujelfariĝosenestontecoEsperanto-instruistoj,do-kialne?-iliankaŭlernu,kiamaniereinstrui,kajsenlakapablodemandilainstruadoneestasplenvalora!

Apudlaekzercojkonsistantajentipajdemandojdiversformajligitajkunlakoncernateksto-treutilajestasfrazoj-enigmojkunmultfojaelekteblointerlaproponatajfrazostrukturoj.Ekzemplelaŝercon-ro257:Kiuellafrazojkonformasallavero:-Lakuracistokonsilis,kelidevusa)rezigniprilafumado?,b)rezigniprilaflirtadokunvirinoj?,c)rezigniprilanoktastudadodelaEsperanto-gramatikokunĉarmajvirinoj?

Tiuaŭtiufrazopovasestimalproksimadelavero,sedĉiamlafrazojdevasestiĝustajlaŭlalingvavidpunkto,iafojepovasestiamuzaj,kionni

specialerekomendasallakursgvidantoj.Kompreneble,devaskonformiallaveroenestantaenlateksto!

Unuellatrebonajekzercojestasformuladodeekzempledurespondoj,komprenebleambaŭestasĝustajlingve,sedielrilataslapritraktatantekston.Lagelernantojmemperdiskutadodecidas,kiujrespondojkonformasallavero(enestantaenlateksto).Eventualepovusklarigi,kialtiuaŭtiufrazoestasplenekonformaallaveroaŭestasfalsa.

Sedniajekzercojnenurkoncernulakapablonkompreni-ankaŭtraktulaŭvicanŝerconkielpretekstonaŭelirpunktonportrediversajekzercojevoluigantajlalingvouzon,temasekzempleprilakomprenodeiuvortolaŭlakunteksto(konjektodesignifo),eltrovodelaĉefatekstoideo,ktp.aŭeltrovodeiugramatikaĵoprikiudezirasatentigilakursgvidanto.Ekzempletrovuenlatekstovorto(j)nkunlasufikso...-ind,kunlaprefiksoeks-,ktp.Latrovitaekzemplopovasserviporserĉadodesimilajaplikojdelakoncernagramatikaĵoaŭonipovasĝinuzialimaniere.Ĉiodependasdelainventemodelakursgvidanto!Iafojeonipovasproponialiandaŭrigondelaŝerco,poriometespronilafantaziondelagelernantoj,iafojeonipovasproponikompletigondelabazatekstoperkromajepitetojaŭaliajvortspecoj,kiujntrudulainstruistopripensintelaeblecojndesiajgelernantoj.

Finantemidezirussubstreki,keneestasneceselegilaŝercojnlaŭlaaperigitasinsekvo.Lakursgvidantolaŭplaĉemem„saltu”deŝercoalŝerco,libereelektantelatekstojn.

Agrablanlegadondeziras

AndrzejPettyn

Varsovio,la31andejanuaro1995.

KolofonoHumurolaŭlaskotamaniero/AndrzejkajRemigiuszPettynAntwerpen:FlandraEsperanto-LigoUnuabroŝuritaeldono:1995.Duaeldonokielbitlibro:2009.ISBN9071205606UGI:352SISO:829UDC:827IBAN:11-11-340-74D/1995/2924/5©ĉelaaŭtoro