44

qqiimmiikk

aatteebb

ii

qq ii mm ii kk aattee bbii CC vv ee nn ss gg aarrSSee mmoo

mmTTaavvaarrii kkoonncceeffcciiaa

CCvveennii TTaannaammeeddrroovvee ccxxoovvrreebbiiss ssttiillii wwaarr--mmoouuddggeenneellii iiqqnneebbooddaa qqiimmiikkaatteebbiiss ggaarreeSSee,,mmaaggrraamm mmaaTTii wwaarrmmooeebbiissaa ddaa ggaammooyyeenneebbiissddrrooss aarr uunnddaa ddaaggvvaavviiwwyyddeess,, rroomm ggaarreemmoossaaddaa aaddaammiiaanneebbiiss jjaannmmrrTTeelloobbiiss wwiinnaaSSeeuuddiiddeessii ppaassuuxxiimmggeelloobbaa ggvvaakkiissrriiaa..

xxaannggrrZZlliivvoobbaa 22--33 ggaakkvveeTTiillii

wweelliiwwaaddiiss ddrroo nneebbiissmmiieerrii

aaddggiillii ssaakkllaassoo ooTTaaxxii

mmaassaalleebbii ppoosstteerreebbii,, kkoommppaaqqtt--ddiisskkzzee TTaannddaarrTTuulliivviiddeeoo--kklliippii

ddiisscciipplliinneebbii qqiimmiiaa,, bbiioollooggiiaa,, ggeeooggrraaffiiaa,, eekkoollooggiiaa

aammooccaanneebbii

•• ggaarreemmoozzee ddaa aaddaammiiaanneebbiiss jjaannmmrrTTeelloobbaazzeeqqiimmiikkaatteebbiiss ggaavvlleenniiss ggaammookkvvlleevvaa

•• ssaaoojjaaxxoo qqiimmiikkaatteebbiiss uussaaffrrTTxxoo SSeennaaxxvviissaaddaa mmooxxmmaarreebbiiss wweesseebbiiss ggaaccnnoobbaa

mmeeTTooddeebbii lleeqqcciiaa,, ddiisskkuussiiaa,, pprreezzeennttaacciiaa

SS ee ss aa vv aallii

mecnierebma Cvens irgvliv 10 milion qimikatze meti aRricxes (bune-brivi an adamianis mier Seqmnili). daaxloebiT 100,000 maTganikomerciuli mizniTaa nawarmoebi, garda amisa yovelwliurad bazars200-300 axali qimikati emateba.

cnobilia, rom dResdReobiT msoflioSi daaxloebiT 400 miliontona qimikats awarmoeben. am mxriv evropa pirvel adgilzea sxvaqveynebs Soris da qimikatebis globalur brunvaSi 38 procentiekuTvnis.

qimikatebi seriozul problemebs qmnis. maTi mniSvnelovani nawilimilionobiT samomxmareblo Tu sxva tipis produqtSi gamoiyeneba daiqedan ki garemoSi xvdeba.

moxmarebis Semdeg uamravi qimikati pirdapir garemoSi xvdeba.toqsikuri produqtebi yvelgan gvxvdeba: haerSi, wyalSi, niadagSi,biosferoSi da sakvebSi, romelsac Semdgom mivirTmevT.

45

qqiimmiikkaatteebb

iiRRoonn ii ss ZZ ii ee bb ee bb ii

rraa vviicciiTT??

ganixileT informacia im qimikatebis Sesaxeb, romlebsac adami-anebi dResdReobiT moixmaren.

moiZieT informacia, Tu ra tipis qimikatebi gamoiyeneba yvelazexSirad samomxmareblo produqtebSi (medicina da farmacevtika,kosmetika, plastikati, saponi, sadezinfeqcio saSualeba, sin-Tezuri sasuqebi da sasoflo-sameurneo qimikatebi, sinTezuriboWkoebi, sinTezuri rezini, saRebavebi da a.S.). pasuxebi dafazeCamowereT.

dasrulebuli suraTis misaRebad dawereT cifrebi da daxazeTdiagramebi. xazi gausviT im faqts, rom Tanamedrove cxovrebawarmoudgenelia qimikatebis gareSe.

auxseniT klass, rom udavo upiratesobebis garda, qimikatebisumravlesobas mniSvnelovani uaryofiTi Tvisebebic gaaCnia, racgamoixateba garemosa da adamianebis janmrTelobaze maT mavnezemoqmedebaSi.

eelleemmeenntteebbii:: ddaaddeebbiiTTii ddaa uuaarryyooffiiTTii mmxxaarreeeebbiimoswavleebs TxoveT sxvadasxva portatuli xelsawyoebis motana(radio, eleqtronuli TamaSebi, fleeri, fanari da a.S.).

dasviT Semdegi sadiskusio SekiTxvebi:a. ra droa axla? Tqveni saaTi meqanikuria Tu elementebze

muSaobs? ra Tanafardobaa am or tips Soris?b. ra wyarodan iReben energias portatuli mowyobilobebi?

ganmarteT, rom elementebi farTod gamoiyeneba, rogorcenergiis wyaroebi da SeiZleba saxifaTo iyos adamianebis janm-rTelobisa da garemosaTvis. zogierTi elementi Seicavs mZimemetalebs, romlebic Tundac mcire koncentraciiT azianebenadamianis janmrTelobas. esenia kadmiumi, tyvia, vercxliswyalida sxvebi. roca elementebs agdeben, maTi liTonis garsi de-gradirdeba da iJangeba, Sesabamisad mZime metalebi garemoSixvdeba. wyals, romelic wvimis dros niadagSi Jonavs, SeuZlialiTonebis gadatana mdinareebSi, tbebSi an miwisqveSa wylebSi,romlebic saojaxo saqmeebSi gamoiyeneba. erT-erTi yvelaze sax-ifaTo liTonia vercxliswyali, romelsac SeuZlia sxeulSi sas-meli wyliT SeaRwios an dagrovdes mcenareebsa Tu cxovelebSi,romlebsac adamiani sakvebad gamoiyenebs.

moswavleebs kiTxeT ras ukeTeben maTi mSoblebi Zveli manqanisakumulatorebs. akumulatoris romeli nawilebia yvelazesaziano garemosaTvis (mJava, tyvia da plastikati)?

daaTvaliereT moswavleTa mier motanili elementebi da dasviTSekiTxva: “sad viyenebT elementebs yoveldRiur cxovrebaSi?” pa-suxebi CamowereT dafaze an posterze.

axseniT rodis xdeba elementebi saSiSi. moqalaqeebma unda icod-nen, rom xSirad gamoyenebadi produqtebi Seicavs saxifaTonivTierebebs.

46

moswavleebs TxoveT mogawodon ideebi am problemis mogvare-bisTvis. pasuxebi dawereT dafaze.

zzooggiieerrTTii ppaassuuxxii SSeeiiZZlleebbaa iiyyooss::• iseTi elementebis gamoyeneba, romelTa mravaljeradi

damuxtvaa SesaZlebeli• Zveli elementebis Segroveba da maTI specialur kompaniaSi

mitana, sadac maT gadaamuSaveben.

klass auxseniT, rom Tu Tqvens raionSi araa aseTi kompaniebi,moswavleebma Tavad unda gamoiCinon iniciativa, Sekribonsaziano elementebi da ganaTavson usafrTxo adgilas.

qqiimmiikkaatteebbii ssaaxxllSSii

ganixileT sxvadasxvagvari qimikatebis Semcveli produqtebi,romlebsac ojaxSi yoveldRe viyenebT.

vvaarriiaannttii 11

SeecadeT moifiqroT romeli saxifaTo qimikatebis Senaxva Sei-Zleba sagangebo adgilas Zvel elementebTan erTad. gansakuTre-buli aqcenti gaakeTeT Semdeg kiTxvebze:

• romeli qimikatebia yvelaze gavrcelebuli?• ra mxrivaa qimikatebi saziano janmrTelobisa da gare-

mosaTvis?• ra gamafrTxilebeli zomebis miRebaa SesaZlebeli?

vvaarriiaannttii 22

uCveneT moswavleebs kompaqt-diskze TandarTuli video-klipi –“homo qimikatusi”.

msjelobis dasawyebad dasviT Semdegi kiTxvebi:- romeli qimikatebia yvelaze gavrcelebuli?- ra mxrivaa qimikatebi saziano janmrTelobisa da gare-

mosaTvis?- ra gamafrTxilebeli zomebis miRebaa SesaZlebeli?

qqiimmiikk

aatteebb

ii

SS ee ss aa ZZlloo ggaa ggrrZZ eelleebb aa

• moawyveT Sexvedra adgilobrivi sabWos wevrebTan an garemosdacvis regionaluri samsaxuris warmomadgenlebTan.

• auwyeT maT Tqveni iniciativis Sesaxeb, romelic Zveli elemente-bis mogrovebas iTvaliswinebs da TxoveT gamoyon erTi konkre-tuli adgili maTi SenaxvisaTvis/gadamuSavebisaTvis

• CamoayalibeT Tqveni iniciativa werilobiTi formiT da gadaeciTJurnalistebs, rom gaavrcelon informacia presaSi. aseveSeecadeT mimarToT adgilobriv radio-sadgurebs.

47

qqiimmiikkaatteebb

iigg aa vvrrcceelleebbuullii pprroodduuqqtteebb ii ,, rroommlleebb iiccss aa xx iiffaaTToo nn ii vvTTii eerree bb ee bb ss SS ee iiccaa vv ss

• zogi plastikati Seicavs qloris organul SenaerTebs da or-ganul gamxsnelebs.

• pesticidebis umravlesobaSi aris qloris da fosforis organ-uli SenaerTebi

• zogierT medikamentSi aris rogorc organuli gamxsnelebi, asevemZime metalebis narCenebi

• saRebavebi Seicavs mZime metalebs, pigmentebs, gamxsnelebs da or-ganul narCenebs

• elementebSi didi raodenobiT mZime metalebia• benzini da sxva msgavsi produqtebi Seicavs zeTs, fenols da sxva

organul SenaerTebs, mZime metalebs, amiaks da mJavas• liTonis produqtebis umravlesobaSi aris mZime metalebi, pig-

mentebi, zeTebi da fenoli• tyavSi SeiZleba iyos mZime metalebi• zogierTi qsovili Seicavs mZime metalebs.

# qimikati/produqti risTvis gamoiyeneba

rraa ttii pp ii ss qq ii mm ii kk aattee bb iiss ddaa ss aa xx iiff aaTToo pprroodduuqqttee bbii ss ppoovv nn aa SS ee ii ZZlleebb aa ss aa xxllSSii??