i bhukwana leziluleko zokwakha - rhlf · 2017-10-16 · i bhukwana leziluleko zokwakha. ibhukwana...
TRANSCRIPT
yenza imali-mboleko yendlu yakho ifeze amaphupho akho
i bhukwana lezilulekozokwakha
Ibhukwana lezIlulekozokwakha
Yenza imali-mboleko yendlu yakho ifeze amaphupho akho
Siyakubongela!
Manje usuthole imali-mboleko yendlu evela kwinkampani yezimali yendawo yangakini.
Ukuthuthukisa noma ukwakha indlu yakho ngenye yezinto sonke esivame ukuzenza nokufaka kakhulu imali kuzo.
Kodwa uma singaqapheli, singenza amaphutha agcina esibiza kakhulu, ngokuthi singahleli kahle, noma ngokukhetha
izinto zokwakha ezingafanele ezibiza kakhulu noma sisebenzise izinto zokwakha ezingalungile.
I-Rural Housing Loan Fund ifuna ukuthi uthole okuningi ngemali-mboleko yendlu yakho nokuthi ugweme amaphutha
angakubiza kakhulu. Sibhale lencwadi yencazelo ukukunika imibono neziluleko ngokuthi ungayithuthukisa kanjani
noma ungayakha kanjani indlu yakho.
Inhloso enkulu ye-RhlFI-Rural Housing Loan Fund (RHLF) yenza ukuthi imindeni yabantu abahola kancane bakwazi ukuthola imali-mboleko
yezindlu, ngendlela eqhubekela phambili, ukuze kutholakale izixazululo zokwakha nokuthuthukisa amakhaya aboezindaweni zasemakhaya.
Inhloso enkulu ye-RhlFI-RHLF ifuna ukusiza abantu abasezindaweni ezisemakhaya ukuba babe nezindlu ezingcono nokuthi baphucule
izimpilo zabo ngokuthola usizo lwezimali ezinkampanini ezibolekisa ngemali ezindaweni abahlala kuzo.
ISBN 0-620-24602-2
ukuzikhipha ecaleni (Disclaimer)
I-Rural Housing Loan Fund (RHLF) yenze yonke imizamo yokuqinisekisa ukuthi izeluleko ezinikezayo kuleli bhukwanangeziphelele, ngezeqophelo eliphezulu kanye nokuba ngeziqondene ngqo. Kodwa, njengoba leli Bhukwana
lizosetshenziswa ngaphansi kwezimo ezikude nolawulo neso le-RHLF, ngeke yemukela ukuthwala emahlombe ayo,ukulahlekelwa kwabantu, kanye nokulimalelwa kwabantu okungahle kwenzeke.
© I-Rural Housing Loan Fund, 1999, 2004, 2016.
Onke amalungelo agodliwe. Akekho ovunyelwe ukuthi akhiqize leli bhukwana, enze amakhophi, noma alishicelelengandlela thize, ngaphandle kokuthola imvume yabenhlangano be-Rural Housing Loan Fund, ngaphandle kokulandele
lemibandela ebekwe ngezansi.
Leli bhuku linabanikazi balo ngokomthetho (copyright), kodwa lingakhiqizwa nganoma yiyiphi indlela ngaphandle kokukhokha, noma ngaphandle kwemvume enikezwa ngaphambilini, kumaklayenti ezinhlangano zababolekisi abanamagunya
(retail lending organisations), kanye nezinhlangano eziqondene nezentuthuko ezindaweni zasemakhaya (rural development organisations) kodwa kumele bachaze ukuthi ulwazi baluthole kuleli bhukwana. Ngeke lakhiqizelwa intengiso.
Isigaba 1: ukubaluleka kokuhlela izindleko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
Izigaba zokubhala uhlelo lwezindleko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2
Isigaba 2: ukusebenzisa imali-mboleko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Ngingenzani ngemali-mboleko yami? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Ngingazuza kanjani okuningi ngemali-mboleko yami? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Ukuhlela ikhaya lami elisha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
Yini engidinga ukuyithenga? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Zizobiza malini zonke izinto? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
Ukuthenga izimpahla zami zokwakha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
Ukugcina izimpahla zami zokwakha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
Isigaba 3: ukuthola umakhi ofanele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Okumele ukubheke kumakhi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
Amaphuzu okumele uwabhunge nomakhi nezinto okumele nivumelane ngazo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17
Ukukhokhela umakhi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
Isivumelwano sokwakha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Isigaba 4: ukugwema izinkinga zokwakha ezijwayelekile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
Izindawo lapho okungavuka khona izinkinga zokwakha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
Umsebenzi wesitini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
Ukuhlanganisa usimende . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
Izicabha namafasitela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
Ukufulela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
Ukufaka amapayipi nogesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
Ezinye izindlela zophahla kunokufakela ubhestas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
I-appendix: ngingaluthola kuphi usizo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
okuqukethwe
ofuna ukukubhala
1
isigaba
1ukubaluleka kokuhlelaizindleko
Uma umuntu ecabanga ukufuna imali ebolekisayo ngesizathu esithile,kubalulekile ukuthi aqale acabange amandla okukhokha angase abe nawo
ukuze angafaki umndeni wakhe enkingeni yemali.
ukubaluleka kokuhlela izindleko
Uma umuntu ecabanga ukufuna imali ebolekisayo ngesizathu esithile, kubalulekile ukuthi aqale
acabange amandla okukhokha angase abe nawo ukuze angafaki umndeni wakhe enkingeni yemali.
Ikhaya kumele futhi ngaso sonke isikhathi lizihlinzekele ngemali yezindleko eziphuthumayo (njengezindleko
zikadokotela) okusho ukuthi ingxenye yeholo lomndeni malongiwe.
Okubalulekile uma uhlela izindleko yilokhu:
Uma iholo lakho lenyanga lingaphezu kwenani lonke lezindleko zenyanga, kusho ukuthi uphila ngezingalakho. Kodwa futhi kumele wongele isikhathi esinzima esingasesifike – njengezinto ungalindele. Kuhleukuthi ikhaya longele izindleko ezivela ungalindele. Uma ikhaya elinjena lidinga ukuboleka imali nanomaingasiphi isidingo njengokunweba indlu, kubalula ukuthola imali ebolekisayo.
Kodwa uma ikhaya noma isamba sezindleko zenyanga zomuntu zingaphezu kweholo lenyanga (iholoagoduka nalo), lowo muntu uphila ngaphezu kwezinga lakhe. Lokhu yisimo esingathandeki. Ikhaya elikulesisimo alikwazi ukongela izinto eziphuthumayo noma alinakuphumelela ukuphila kahle.
Abantu abaningi, ikakhulu labo abasemazingeni aphansi amaholo, abasiqondi isidingo sokuhlela izindlekozenyanga bazigcine. Ezikhathini eziningi, abantu abakaze babone noma bafune ukwenza uhlelo lwezindleko.Kulesi sigaba, sifuna ukukusiza ukwakha uhlelo olulula lwezindleko zomndeni noma zomuntu ngamunye.Inhloso ukuqiniseka ukuthi wena wazi kuthi iholo lakho lihamba lifikephi nokuthi ulandelanisa kanjaniukubaluleka kwezindleko zomndeni wakho.
IBhodi Yamasevisi Emali inencwajana eyinkomba yokusetshenziswa kwemali ebizwa ngokuthi “Sebenzisa Imali Yakho ngobuhlakani”. Le ncwajana inikeza inkomba yokwakha uhlelo lwezindleko zomuntu nomaumndeni. Izigaba ezilandelayo zithathelwe kulombhalo.
Isigaba sokuqala ekwakheni uhlelo lwezindleko ukwenza uhla lwezindleko ezimqoka. Izindleko ezimqokayilezo umuntu noma umndeni okumele uzikhokhe ngokujwayelekile zinyanga zonke futhi zivamise ukufana.
Isibonelo sezindleko ezimqoka yirent, umshwalense, imali yesikole, nokunye. Emva kwalokho, uhlanganisezonke izindleko ezimqoka uthole isamba.
Izigaba zokubhala uhlelo lwezindleko
Izigaba 1: Yenza uhla lwezindleko ezibaluleke kakhulu
• Iholo lenyanga noma iholo ogoduka nalo• Izindleko zenyanga.
2
Manje njengoba usunezindleko ezimqoka nezindleko ezishintshayo, zihlanganise ndawonye bese ubhala
isamba sonke (R 2450 + R 3420= R5 870 esibonelweni sethu).
Isigaba 3: ukuhlanganisa isamba sezindleko
Bhala phansi uhla lwesamba seholo lakho lwenyanga (R 6700 isibonelo sethu). Leli inani okumele
ulisebenzise ngenyanga isikhishiwe intela kahulumeni (after-tax income).
Isigaba 4: bhala phansi isamba seholo
Isibonelo
Izindleko ezishintshayo:
Ugesi/ amanzi
Ama-amakhawunti
Igrosa
Uthelefoni
Uphethiloli
Ukuzijabulisa
Imithi kadokotela
Okunye
Isamba sezindleko ezishintshayo
Izindleko zakho ezishintshayo:
R400
R450
R1000
R240
R300
R400
R180
R450
R3 420
Bhala zonke izindleko ezishintshayo. Izindleko ezishintshayo ziguquka nyanga zonke. Izibonelo zalokhu ugesi,
igrosa, ukukhokhela ama-amakhawunti nokunye. Khumbula ukuthi kukhona izindleko ezivela ungalindele futhi
kumele uzilungiselele ngokuhlanganisa inani okuthiwa okunye. Hlanganisa inani bese ubhala isamba.
Isigaba 2: ukubhala uhla lwezindleko ezishintshayo
Isibonelo
Izindleko ezimqoka:
Irent
Umshwalense
Imali yesikole
Ukukhokhela imoto
Isamba sezindleko ezimqoka
R800
R300
R450
R900
R2 450
Izindleko zakho ezimqoka:
Okokugcina, kumele ususe inani elincane kwelikhulu – uma ngabe izidleko zinkulu, ususebenzise imali
eningi kunaleyo onayo. Lesi isimo esingathandeki emndenini. Uma umholo wakho umukhulu, uzoba nemali
esele – okusho ukuthi usebenzise imali engaphansi kwaleyo onayo, uphinde futhi ubenayo imali esele
ongayonga (R 6700- R 5870 = R 830 esibonelweni sethu). Umqondo omuhle kungaba ukwenza uhlelo
lokonga inani elizolondolozwa njalonjalo.
Isigaba 5: ukuthola ukuthi usebenzisa imali engaphezu noma engaphansi kwaleyo oyiholayo
3
Ngaphambi kokuthi uboleke imali, cabanga ngezindleko ongase ubenazo maduzane.
Lezi zindleko kungaba:
Yize umndeni wakwaZwane usalelwa ngu R830 ngenyanga, okuyimali abangase bafise ukuyisebenzisa
ekukhokheleni imali-mboleko yabo, bangase bazithole besenkingeni uma izindleko eziphuthumayo ezibalwe
ngenhla zibehlekela. Yonke imindeni noma abantu abafisa ukuboleka imali kumele bacabangisise kahle
ngezindleko ezingase zibenze bangakwazi ukukhokhela imali-mboleko yabo.
Izindleko ezingase zivele
Isibonelo
Izindleko zakwazwane Izindleko zakho
amanani angashintshi:
Irent
Umshwalence
Imali yesikole
Imali yemoto
Isamba
amanani ashintshayo:
Ugesi/amanzi
Ama-akhawunti
Ukudla
Ifoni
Upetrol nokulungiswa kwemoto
Ukuzijabulisa
Imithi kadokotela
Okunye
Isamba semali eshintshayo
Isamba sakho konke
Isamba somholo
uma ususa isamba sonke
Imali esele
R800
R300
R450
R900
R2 450
R400
R450
R1000
R240
R300
R400
R180
R450
R3 420
R5 870
R6 700
R5 870
R830
• Umntwana ozozalwa emndenini.• Umntwana ozoya ekolishi noma enyuvesi ngonyaka olandelayo.
4
5
ukusebenzisa imali mboleko
section
2Ukuthola inzuzo eningi ngemali oyibolekile, hlela ngokunakekela ungakaqali
ukwakha ikhaya lakho.
6
ukusebenzisa imali-mboleko
Noma isikweletu sakho singabasincane, kumele ucabange ukuthi ungazuza kakhulu kangakanani ngemali
yakho (isikweletu) nemali oyongile, amandla akho nemali osazoyiboleka. Ukwenza lokhu, kumele uqaphele
okulandelayo:
ngizuza kanjani okuningi ngemali-mboleko yami?
Yenza uhla lwezidingo zakho zonke, bese unquma ezibaluleke kakhulu. Noma lokhu kungabukeka kunzima,
khumbula ukuthi emva kokukhokha lesi sikweletu, ungasithola esinye.
hlela ukubaluleka kwezidingo zakho
Siyakuhalalisela! Unesikweletu esisha. Ziningi izindlela zokusebenzisa isikweletu sakho.
Ungase:
ngingenzani ngemali-mboleko yami?
• Wakhe uthango luzungeze ikhaya lakho• Ungafaka u gesi, u vune namanzi emvula• Wenze ngcono indlu yakho• Wandise indlu yakho• Wakhe indlu entsha• Wandise ikhaya lakho wenzela ibhizinisi lakho• Wakhe indlu yangasese ekhaya lakho noma endaweni yakho• Wakhe ithangi lokugcina amanzi emvula, noma uthenge amaphanela elanga wenzela ugesi
Ukuthola inzuzo eningi ngemali oyibolekile, hlela ngokunakekela ungakaqali ukwakha ikhaya lakho.
Lesi sigaba sihlanganisa:
• Ngingenzani ngemali-mboleko yami?• Ngizuza kanjani okuningi ngemali-mboleko yami?• Ukuhlela ikhaya lami elisha.• Yini engidinga ukuyithenga?• Zizobiza malini zonke izinto?• Ukuthenga izimpahla zami zokwakha• Ukugcina izimpahla zami zokwakha
Unayo yini imali oyongile ongayisebenzisa? Likhona yini ilungu lomndeni elingakusiza mayelana nokwakha?
Ungakwazi yini ukuzipendela? Ungaluthola uxhaso lukahulumeni mayelana nokwakha noma ukuthola isiza
noma amasevisi? Ungazakhela izitini zakho? Ungaphinda futhi usebenzise izinto zokwakha osunazo?
Cabanga ukuthi ungazenzela kanjani ekwakheni
7
Qiniseka ukuthola umakhi onolwazi futhi othembekile oyokwakha ikhaya eleyikhwalithi noma indlu eyandisiwe
(ngemibono yokwenza lokhu, buka isigaba “Ukuthola umakhi ofanele”, page 16).
Bheka umakhi wakho zonke izinsuku ukuqiniseka ukuthi akenzi amaphutha uma akha ikhaya lakho.
khetha umakhi wakho ngokunakekela
Qaphela
1999
2007
2004
ukuhlela ikhaya lami elisha
8
Nguwe uqobo ofanele ukuhlela ukwakhiwa kwekhaya lakho. Kumele uqiniseke ukuthi ikhaya lakho elisha
linelisa izidingo zakho, indawo yakho (isiza) nesamba semali kanye nemali oyongile.
Cabanga ngokulandelayo uma unquma ukuthi uzoyibeka kanjani indlu yakho esizeni sendawo yakho:
Okokuqala: Cabanga ngesimo nobukhulu bendawo yakho, nalapho ofuna ukwakha khona indlu
yakho, noma wandise/ukhulise indlu.
Okwesibili: Cabanga ngengaphakathi le ndlu. Uma uma uzokwandisa, cabanga ngokugudluza izicabha,
amafasitela noma amapayipi amabanga amafushane kakhulu. Ukugudluza noma ukuthenga
lezi zinto kukubiza imali.
Okwesithathu: Dweba isiboniso sepulani ofisa indlu yakho ibukeke ngayo.
(a) ngiyimisa kanjani indlu yami endaweni yami?
Ukushisa nokukhanya: ENingizimu Afrika
ilanga liqhamuka ngaseNyakatho;
ngakho-ke, uhlangothi lwendlu yakho
olubheke ngaseNyakatho luyofudumala
futhi lukhanye kakhudlwana kunohlangothi
olubheke ngaseNingizimu. Uma uhlala
endaweni eshisa kakhulu, ungase uthande
ukuhenqa loluhlangothi lwendlu,
usebenzisa izihlahla, izitshalo noma
wakhe uphahla olululekile ngokugamanxa
ezindongeni. Endaweni epholile, ungafuna
ukufaka amafasitela ohlangothini lwendlu
ukuvumela ukukhanya kungene endlini yakho.
Indawo yokwandisa: Misa ikhaya lakho
ukuze uma umndeni wakho ukhula noma
uma izidingo zakho zishintsha ukwazi uku-
nweba indlu yakho uma kudingeka.
9
Ukuphepha: Ungafisa ukusebenzisa imali oyibolekile ukuthi wakhe uthango noma ubiye indawo yakho
ngodonga, noma ufake izinsimbi zokuthiya izigebengu emafasiteleni endlu yakho noma isango lokuphepha
lensimbi emnyango.
Ukutsheka: Uma isiza sakho sinokwetsheka,
khumbula ukuthi amanzi ayokwehlela endlini
yakho; amanzi angazika ngaphansi kwendlu
adale ukuklayeka. Uma indlu yakho yakhiwe
endaweni eyehlelayo, kumele wakhe uthango
olumqulu kasimende luzungeze yonke indlu
ukuvikela amanzi ukuba angaziki ngaphansi
kwendlu.
Amasevisi: Kuyobalula ukuthola ukuxhuma
amanzi nogesi uma indlu yakho iseduze
nalapho kuphuma khona lamasevisi.
Amasevisi amaningi aqhamuka emgwaqweni
phambi kwendlu yakho.
Izihlahla: Zama ukungagawuli izihlahla esizeni
sakho. Izihlahla nezitshalo kumele zisetsh-
enziswe ngasemzini wakho ukuze zikuvikele
elangeni nasemoyeni futhi zikwenzele ingasese.
Musa ukwakha eduze kakhulu nezihlahla, noma
utshale izihlahla eduze kakhulu kwendlu yakho
ngoba izimpande zingaqhumisa izindonga
nezisekelo zendlu.
Umoya: Ukuvunguza komoya endlini
kuyayipholisa, kepha kungenisa uthuli oluningi.
Uma ufuna ukuvikela ikhaya lakho emoyeni,
yakha uhlangothi oluthanda ukubafushane
lwendlu lubheke umoya futhi utshale izihlahla
ukuvikela indlu emoyeni.
10
Okulandelayo, yenza uhlu lwamakamelo ongathanda ukuthi abesendlini yakho, njengamakamelo okulala,
indlu enkulu, ikhishi, indlu yokugeza, ikamelo lokudla. Nquma ukuthi mangaki amakamelo ongakwazi
ukuwakha kulesi sigaba, kodwa lungiselela amakamelo onke.
Ubukhulu bendlu: Iyobankulu noma ibencane ngokwanele kwenzela umndeni wakho? Ngabe udinga
ikamelo ozolakha ukuba uliqashise ukuze uzuze imali engaphezulu? Noma udinga isikhala sokuqhuba
ibhizinisi elizinze ekhaya?
(b) ngiyihlela kanjani indlu yami?
Uma uzokwakha indlu yakho ngezigaba, qale udwebe
ipulani lendlu yonke, bese ukhetha isigaba ozoqala
ngaso.
11
Qaphela kakhulu ukupulana indlela ofisa ukwakha ngayo ikhishi nendlu yokugeza njengoba lezi zinto
zingamakamelo abiza kakhulu endlini ukwakhiwa. Endlini yokugeza yakho, ubheseni wokugeza izandla
nesitsha sethoyilethi kumele zincike odongeni lapho amapayipi ezoletha amanzi. Noma ngabe awukakabi
nawo amanzi alethwa ngamapayipi endlini yakho manje; lungiselela indlu yakho yokugeza inkathi lapho
usuyoba nabanzi. Ungalifaki ifasitela endaweni efanayo nalapho ofisa ukubeka khona ishawa.
(c) ukudweba ipulani lendlu yami
Ukukhanya: Ngaphezu kokuthi uhlangothi olungaseNyakatho lwendlu yakho luyoshisashisa, cabanga
ngokuthi ilanga lasekuseni nelantambama liyofikaphi endlini yakho. Kumele ubenefasitela
ekameleni ngalinye ukuze kungene umoya nokukhanya.
Uphahla: Kumele ucabange ngokufaka usilingi endlini yakho ukuvikela ukushisa kakhulu kwendlu
yakho noma ukubanda. Ungacela umthengisi wezimpahla zokwakha kwakho ukuba akunikeze
uhlobo locwecwesana olusaphepha (tin foil) ukuze ulukufake ophahleni lwakho ukuvikela
indlu yakho. Uma wakha izindonga ezinohlonze ngaphandle kuyosiza futhi ukuvikela indlu yakho.
Ipulani: Uma usuzinqumile zonke izinto ozifuna ekhaya lakho, kumele udwebe ipulani yendlu entsha
yakho. Kumele ucele umakhi wakho noma omunye umuntu akusize ngalokhu.
Qiniseka ukuthi unalo uhla lwazo zonke izimpahla zokwakha ozozidinga ukwakha indlu yakho. Noma ngabe
uzokwakha ngezigaba kumele uthole uhla lwazo zonke izimpahla zokwakha ozozidinga ukukhombisa
ukuthi yimalini oyoyidinga ngokuzayo. Cela umakhi wakho noma umthengisi wezimpahla zokwakha wakho
akweluleke ngezimpahla ezifanele.
Yini engidinga ukuyithenga?
Uphahla
Izindonga
Izisekelo zendlu naphansi
12
Mayelana nophahla:
Mayelana nezisekelo zendlu naphansi:
• Amashidi okufulela njengamashidi kathayela (ukhethe) noma uthayela
ongesiwona kahle ubhestas (asbestos)
• Amapulangwe
• Uphahla olusazitini
• Ucingo
• Izipikili
• Isihlabathi namatshe (ukhonkolo wamatshe, ukhonkolo wesihlabathi, umsebenzi wesitini
nesihlabathi sokuplastela)
• Usimende
• Uplasitiki ofakwa ngaphansi kukakhonkolo (lokho futhi kuthiwa isivikela-mswakama)
Mayelana nezindonga:
• Izitini/amablokhi kasimende okwakha
• Upulasitikhi wokuvikela umswakama ezindongeni (futhi obizwa ngokuthi “demkosi”)
• Ucingo olulukwe lwabasabhande olufakwa phakathi kwezitini kwenze udonga luqine)
• Amafulemu amafasitela
• Okhiye
• Amalintela
• Amasili amafasitela
• Izitini ezinezimbobo
• Izicabha
• Amagilasi
• Upende
13
Uma ungasebenzisi amapulani amasampula, khombisa umthengisi wezimpahla zokwakha ipulani yakho
ukuba akunike uhla lwazo zonke izimpahla zokwakha ozozidinga.
Uma usebenzisa amapulani amasampula akhona kumboleki wakho othengisayo, uyobona uhlobo lwezimpahla
ezisetshenziswayo ekwakhiweni kwendlu.
Izindleko zokwakha ikhaya lakho ziyohlanganisa:
zizobiza malini zonke izinto?
• Izimpahla zokwakha nezindleko zokudiliva
• Umsebenzi - izindleko zokukhokhela umakhi
• Ukukhokhela ukuxhunywa kwamanzi nogesi
• Kumele ucabange eziye izinto
ezingahlanganiswanga ohleni lwezimpahla
zokwakha
Ukuthi izindleko zakho ozikhokhela ngenyanga ziyohlanganisa ukubuyisela inkokhelo yesikweletu
sakho, amanzi, ugesi nama-akhawunti ocingo.
khumbula
Imali oyongile ongazenzela khonaImali-mboleko
14
Kumele usekele usimende
Ukudiliva izimpahla
Ukucela umthengisi wezimpahla wakho ukukusiza ukubala inani lezimpahla ozidingayo.
khumbula
Uma uthenga izimpahla zokwakha, khumbula ukuthola amanani ahlukene okubiza kwezimpahla ozidingayo
kubathengisi abahlukene. Hlanganisa izindleko zokudiliva izimpahla ukuze uthole isamba esiphelele
sezindleko zezimpahla zokwakha.
ukuthenga izimpahla zami zokwakha
Uma usafuna amanani entengo ezimpahla
ozidingayo, cela abathengisi bezimpahla zokwakha
ukuthi basho ukuthi imalini ukudiliva. Ukuvikela
ukuntshontshwa, izimpahla zokwakha kumele
zidilivwe kuphela uma ukwakha sekuzoqalwa. Uma
ufuna ukubeka noma iziphi izimpahla njalo zigcine
endaweni ephephile lapho zingenakuntshontshwa
khona noma zilinyazwe yilanga, imvula noma umoya.
Ungacabanga ukuthola uthango nesango ukukusiza
ukuphephisa izimpahla.
ukugcina izimpahla zami zokwakha
Gcina izitini nesihlabathi ngalapho okwakhiwa
khona. Kumele izitini zibekwe phezu kwezinye
ngobunono ukuvikela ukuphuka. Lokhu futhi
kuyoqiniseka ukuthi zingawi, zilimaze abantu,
ikakhulu izingane. Isihlabathi singabiyelwa
ngamabhodi, amapulangwe ukuvikela
ukusakazeka phansi okuphetha ngokumoseka.
Izitini/isihlabathi
Usimende kumele uphakanyiswe emhlabathini
futhi umbozwe ngoplastiki. Kumele
uphakanyiswe ngokusebenzisa amaphalethe
akhiwe ngamapulangwe noma kusetshenziswe
izisekelo zezitini. Lokhu kwenzelwa ukuvikela
imvula nomswakama oqinisa usimende.
Landela izinkomba zesikhwama.
usimende
15
Kuhle ukugcina izimpahla zokwakha zingekho
phansi futhi uzimboze ngoplastiki. Ukuvikela
uplastiki ekuphephukeni, kumele izitini zibekwe
phezu kwawo. Uma ingxenye yendlu seyakhiwe
futhi yafulelwa, ungagcina izimpahla njengosi-
mende namafulemu phakathi ukuze zivikeleke
kangcono esimeni sezulu futhi kungabilula
ukuzintshontsha.
Isiphetho
Lokhu kumele kuphakanyiswe phansi
emhlabathini futhi kumbozwe ngoplastiki. Lokhu
futhi ngumqondo omuhle ngezizathu
zokuphepha, ukubophela amafulemu
ndawonye. Thenga amafulemu amahle kakhulu
ongakwazi ukuwathola ukuvikela izinkinga
ezingavela kamuva.
amafulemu amafasitela/ezicabha
amapulangwe/amashidi
Uma kugcinwe esizeni, amapulangwe nenkatha
yamapulangwe (trusses) kumele abekwe
abheke phezulu angalali phansi ukuvikela
amapula gwe ukuthi agoqane aphume
esimweni. Kumele aphakanyiswe phansi
emhlabathini futhi ambozwe ngoplasitiki.
16
ukuthola umakhi okufanele
isigaba
3
16
Qiniseka ukuthi umakhi wakho uthembekile futhi unolwazi lomsebenzi, futhiuyena ongabanamandla okumuqasha.
17
Kumele uthole umakhi ofanele ukwakha umuzi wakho. Udinga umakhi onolwazi lokwakha uhlobo lwezindlu
ezifanayo, umuntu othembekile futhi ongabizi kakhulu.
Lesi sigaba sihlanganisa:
ukuthola umakhi ofanele
• Okumele ukubheke kumakhi
• Amaphuzu okumele uwabhunge nomakhi nezinto okumele nivumelane ngazo
• Ukukhokhela umakhi
• Isivumelwano sokwakha
Waqala niniukwakha izindlu?
Ngicela ungiphe amagamanamadilesi abantu
osewake wabakhela ukuzengizibonele ngawami imizi
owabakhela yona?
Wake walwakha uhlobolwendlu engiyifunayo?
Unawo amathuluziokwakha indlu yami?
Izinto eziyodinga ukuhlanganiswa: khombisa umakhi amapulani akho futhi ubhunge izinto ofuna umakhi azenze,
uze ufinyelele emininingwaneni emincane njengokuplastela, ukupenda, ukufakela amagilasi emafasiteleni nokunye.
okumele ukubheke kumakhi
amaphuzu okumele uwabhunge nomakhi nezinto okumele nivumelane ngazo
• Uma uhamba uyobheka izindlu ezakhiwe umakhi ngaphambilini, thatha uhla lwamaphutha okwakha
ajwayelekile esigabeni okuthiwa “ukugwema izinkinga zokwakha ezijwayelekile” (ikhasi 20),
ubheke uma ungase ubone amanye awo ezindlini.
• Uma umuntu othile encome umakhi, mbuze ukuthi yena wake wabanezinkinga nalowo makhi.
Buza uma umakhi wazilungisa izinto ezonakala endlini emva kokuba bangene endlini.
• Kumele uthole amanani ezindleko (quotes) kubakhi abahlukene. Waqhathanise bese ubona obiza
phansi kakhulu nomakhi owenza umsebenzi omuhle kakhulu.
18
• Inkokhelo: buza umakhi ukuthi umsebenzi wonke uyobiza malini nokuthi uyofuna ukukhokhelwa nini.
• Ubude besikhathi: umsebenzi wonke uyothatha isikhathi eside kangakanani ukwenziwa nokuthi
uyoqedwa ngaluphi usuku?
• Izinkinga namaphutha: uma kunamaphutha abonakala usungene endlini yakho, ngabe umakhi
uyobuya azowalungisa kamuva?
• Ukuxhumana nomakhi: Umakhi angakwazi ukuqala nini umsebenzi futhi ungaxhumana naye kanjani?
• Amakhono okwakha: ngabe umakhi angayenza yonke imisebenzi ofuna ayenze, njengokwakha udonga,
ukufaka usinki noma axhume izintambo zikagesi?
Yibanokuzisola izinkontileka ezivele zifune ideposit enkulu. Abantu abaningi balahlekelwa yimali
ngoba izinkontileka ezakhayo zinyamalala namadeposit abo.
khumbula
khumbula
Mhlawumbe ngeke ukwazi ukufeza zonke izindleko ngemali eyodwa oyibolekile. Umakhi angenzani
ngemali ebolekiwe kuhlangene nemali oyongile?
Kumele amapulani akhonjiswe umakhi. Vumelanani ukuthi mangaki amakamelo owafunayo nokuthi
kumele abemakhulu kangakanani. Okubhalwe epulanini kumele kube uhla lwezinto ozifuna ekamelweni
ngalinye, njengegiza, osilingi, izindawo zikagesi, ompompi, izicabha, amafasitela, ukwenza phansi nokunye.
Ngaphambi kokuthi ukhokhele umakhi imali ethile,
thola kuye imininingwane elandelayo:
ukukhokhela umakhi
• Inombolo yeID yakhe.
• Igama lakhe eliphelele (hlola lokhu kwiID yakhe).
• Inombolo yocingo lwakhe nekheli.
Ungalokothi uvele ukhokhele umakhi isamba esikhulu
semali. Baningi abantu asebentshontshelwe izimali
zabo ngabakhi abangathembekile. Abaningi abakhokha
ideposit bagcina bengazange bambone futhi umakhi.
Funa irisidi kumakhi nanoma imalini omkhokhela yona.
Irisidi kumele ibonakalise igama lakho, usuku,
inani lemali, negama lomuntu omkhokhela imali.
Isibonelo serisidi
19
Isivumelwano sokwakha kumele useze nomakhi kungakaqali ukwakhiwa. Kumele nibhunge futhi nivumelane
ngezinto ezisohleni olungezansi. Zama njalo ukubhala phansi zonke izinto enivumelana ngazo.
Isivumelwano sokwakha
Isibonelo sesivumelwano sokwakha
(Lena akusiyo inkontileka yomthetho; wuhlaka lokukusiza ukuze ukhone ukukhulumisana no makhi.)
Inkontileka yokwakha phakathi ku ka:
kukamakhi:_________________________________ nomnikazi:_______________________________
umsebenzi uzoqala mhlaka:___________________uphele mhlaka:__________________________
Uma umsebenzi ungaphelile ngosuku okuvunyelwane ngalo, kuzoba nesehlwayo (penalty)
esilandelayo:
umsebenzi ozokwenziwa:
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
umakhi ngeke abhekane nokulandelayo:
______________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Izindleko:
Izindleko eziphelele ngu R_________________
Indlela okuzokhokhwa ngayo:
Ukukhokha kokuqala R___________________Usuku lokukhokha_________________________
Ukukhokha kwesibili R___________________Usuku lokukhokha_________________________
Ukukhokha kwesithathu R___________________Usuku lokukhokha_________________________
Ukukhokha kwesine R___________________Usuku lokukhokha_________________________
(uma umsebenzi wokwakha uhambe kahle)
Izindleko zibandakanya izinto zokwakha Izindleko azibandakanyi izinto zokwakha
Isayinwe ngo mhlaka:______________________ Indawo_____________________________________
kumakhi: ___________________________ nomnikazi ________________________________________
20
ukugwema izinkinga zokwakha ezijwayelekile
isigaba
4
20
Izindawo lapho okungavuka khona izinkinga zokwakha
21
90 mm Slab
ukugwema izinkinga zokwakha ezijwayelekile
Lesi sigaba sihlanisa:
• Izindawo lapho okungavuka khona izinkinga zokwakha
• Umsebenzi wesitini
• Ukuhlanganisa usimende
• Izicabha namafasitela
• Ukufulela
• Ukufaka amapayipi nogesi
• Ezinye izindlela zophahla kunokufakela ubhestas
ukufaka ukhonkolo waphansi
• Lokhu umbhede kakhonkolo oyokwakha iphansi lendlu yakho. Kubalulekile ukuthi ukhonkolo waphansi
(floor slab) uvele ngaphezulu komhlabathi; uma kungenjalo mhla lina izulu,
amanzi ayongena endlini yakho.
• Ukhonkolo waphansi wakho kumele okungenani lube ngu7,5cm futhi ungakhelwa odongeni noma
lulale ngqo phansi. Inhlabathi ngaphansi kukakhonkolo kumele iqine kakhulu futhi iqonde.
• Ngaphambi kokukafa ukhonkolo, kumele undlale isisekelo seshidi likaplastiki enhlabathini ukuvikela
amanzi ekuswakamiseni indlu yakho.
• Uma uhlala endaweni eyehlelayo kumele wakhe ukhonkolo ongu1m ububanzi no20cm uhlonzo
uzungeze indlu yakho ukugwema amanzi angangeni ezindongeni zendlu yakho. Lokhu kumele
kungehleli endlini yakho.
ukumba izisekelo
• Izisekelo zendlu yakho kumele zibenkulu ngokwanele futhi ziqine ngokwanele ukusekela indlu yakho.
Zimbili izinhlobo ongabanazo ukusekela indlu yakho: Isisekelo esiwumbhede esihamba nendlu yonke
ngesikhathi esisodwa, noma yileso esihamba ngezigabagaba ezindongeni.
Izindawo lapho okungavuka khona izinkinga zokwakha
Susa utshani nomhlabathiwangaphezulu Iplastiki evimbela amanzi
Isisekelo kumele sibe ngu20cm ubugqinsi; sibe ngu60cm ububanzi
Yimbela phansi komhlaba (okungenani amasentimitha angu60)
22
Kumele uqiniseke ukubheka lezizinkinga. Uma umakhi wakho esezenzile nosemende
usuwomile, kungaba nzima ukulungisa lezizinkinga.
khumbula
• Kumele ubene plastiki endlalwayo ebizwa ngokuthi udemkosi (dampcourse) owakhelwa ezindongweni
zakho ezingeni elihleleke phansi (floor). Lokhu kuyovimbela amanzi angangeni ezindongeni zakho.
• Ibrick force iwucingo olwakhiwe njengebhande phakathi kwezindonga ukuze ziqine fithi zivikeleke
ekuklayekeni. Umakhi wakho kumele afake ibrick force ezindongeni ilale, eqise imiqga yezitini emine.
Kumele ufake olayini ababili be-brick force ngaphezulu kwamafasitela.
• Kubalulekile ukuthi izitini zibekwe zilalaliswe ziqondaniswe ngokulingana kolayini. Umsebenzi wezitini
awumele ubukeke ungaqondene futhi utshekile.
• Ekamelweni ngalinye lendlu yakho kumele ubenezitini ezinezimbobo eziholela umoya ngaphandle.
Lokhu kuqiniseka ukuthi kuyoba nomoya owanele endlini yakho noma ngabe izicabha zivaliwe.
Kumele ubenezitini ezinembobo ngaphezu kwazo zonke izicabha namafasitela endlu yakho.
• Indlela ophala ngayo usimende phakathi kwezitini ibalulekile ukuqiniseka ukuthi amanzi akangeni
endlini yakho. Ziningi izindlela ezahlukene zokuphala usimende. Izindlela ezifanele nezingafanele
zokwenza lokhu ziyakhonjiswa ngezansi.
umsebenzi wesitini
Uma usimende uhlanganiswa nesihlabathi ngamanani angafanele, usimende ungaba lula kakhulu ungakwazi
ukubamba kahle kanye nezitini. Musa ukonga imali ngokusebenzisa isihlanganiso sikasimende esilula.
Kumele usimende uhlanganiswe ngokuhlukana njengokuhlukana kwezidingo zokwakha, njengezisekelo,
udaka lukakhonkolo noma udaka lokuplastela. Landela izinkomba zokusetshenziswa ezisesikhwameni
sikasimende.
ukuhlanganisa usimende
kuhle kungcono kubi
23
Izicabha namafasitela
• Kumele ube namalinteli (usimende onocingo phakathi) ngaphezu kwazo zonke izicabha namafasitela
endlini yakho ukuqiniseka ukuthi izitini ngaphezulu azidiliki. Lokhu kubaluleke kakhulu uma usebenzisa
amafasitela amadala noma amafulemu ezicabha amadala ngoba awaqinile njengamafulemu amasha.
• Amafasitela kumele avuleke ngaphandle.
• Akufanele ubenezikhala ezinkulu ezizungeze amafasitela nangaphansi kwezicabha ngoba lokhu
kuyongenisa amanzi, umoya obandayo, nothuli ngaphakathi endlini.
• Izicabha namafulemu amafasitela kumele apendwe uma sekuqedwe ukwakhiwa.
Uma ungawapendi, amafulemu ensimbi angagqwala.
• Thenga amafulemu aqine kakhulu ongakwazi ukuwathenga.
Isisekelo
ukhonkolo waphansi(floor slab)
usimende
ukuplastela
Isihlabathiukusebenzisa amatsheusimende
Isihlabathi somfula
Isihlabathi somfula
Isihlabathi somfula
Isihlabathi esicwayisekile
Isaka 1
Isaka 1
Isaka 1
Isaka 1
4
4
4
4
Amatshe
5
Amatshe
5
24
U12mm ukuya ku15mmugqinsi lweplasta
Ama-row amabili owayela noma ucingooluqinisayo (brickforce) ngaphezulu kwamalintel ukungezela izinga lokuqinisa ubonda (udonga)
Fakela ama-lintel ekhonkhrithingaphezulu kwefasitela
Fakela ifasitela phakathi kobonda
Fakela izitina nge-engeliukwenzela ukuthi amanziemvula ageleze ehle
Fakela i-layer yeplastiki ukuvimbela amanzi ngaphansi kwe-window sill
Yenza ukuthi izitina zime sakulenga ukwenzela ukuthi amanzi akwazi ukwehla ageleze
25
ukufulela
ukufaka amapayipi amanzi nogesi
ezinye izindlela zophahla kunokufakela ubhestas
• Izingodo zokufulela akumele zihlukane kakhulu futhi amapulangwe angazaci kakhulu, ngoba uma
kunjalo ngeke akwazi ukusekela isisindo sophahla. Buza umthengisi wezimpahla zokwakha mayelana
nohlobo olufanele lwamapulangwe ophahla lwakho.
• Uphahla kumele lugamanxe/ludlule odongeni lwendlu yakho ngo60cm (bonisa ngomdwebo).
• Impahla yokufulela kumele ishayelelwe ngokuphephile endlini yakho. Uma kungenziwanga
kungabanengozi yokuphephuka kophahla.
• Uphahla lwakho malutsheke ngokwanele ukuze lungavuzi.
• Uma ufaka ibhodi kagesi endlini yakho, kumele uqiniseke ukuthi ibhodi izonelisa izidingo zakho zamanje
nezangesikhathi esizayo. Amabhodi athile akakuvumeli ukusebenzisa izimpahla eziningi zikagesi.
• Ungaqoqa amanzi emvula awela ophahleni lwendlu yakho, angene emphongolweni ngokuqondisa
ipayipi egatheni elakhelwe ophahleni bese liya ethangini. Amanzi angasetshenziselwa ukugeza
nokuchelela ingadi yakho.
• Ubhestas (asbestos) uyinto esazintanjana esetshenziswa ezimpahleni eziningi zokwakha
njengamashidi ophahla, usilingi, amapayipi namathangi. Noma ngabe lezi zinto zibukeka ziqinile,
uma imikhiqizo eyakhiwe ngobhestas isiguga noma iphuka, ikhipha izintanjana zikabhestas ebese
zingena emoyeni. Uma uphefumula udonsa lo moya, ungathola isifo samaphaphu noma umdlavuza
(cancer). Abantu abaningi babulawa yilezi zifo.
• Wonke umuntu osebenzisa imikhiqizo kabhestas ekhaya lakhe noma owakha ngemikhiqizo
enobhestas usengozini.
• Ubhestas awusekho emthethweni e Mzansi Afrika. Kodwa kukhona kunezindlela ezintsha zophahla
ezifana no bhestas, futhi zifulela njengo bhestas. Qinisekisa e sitolo ukuthi uphahla lwakho alwenziwanga
ngo bhestas (bkeka ikhasi 27 ngokwazi kabanzi).
26
Fakela amathayela amazenke abambe uphahla lwakho lucindezeleke phansi ukwenzele ukuthi lungapheshulwa ngumoya. Eyodwa ku-truss ngayinye
38mm x 38mm wama-purlinsamathayela
Iplastiki kanyenocwecwelukathayela
38mm x 38mmwama-battenesingili
Iplastiki evimbelaukungena umswakamo
27
Nazi ezinye izimpahla zokwakha ongazithenga ezingenawo ubhestas.
ukuvikela izimpilo zemindeni ethola usizo lwemali-mbokelo yakhe, uRhlF akavumeli ukuba imali ayikhiphayo ithenge izimpahla ezinobhestas.
okunye ongakusebenzisa okungenabhestasIzinto zikabhestas
Ama-sheeting eNutec akwa-Everite - abiza ngokufanayo,
awarasti, futhi alula nokuvoca-voceka kalula (flexible)
Amazenke - alula ukuwenza futhi aqinile
I-Nutek facias - abiza ngokufanayo. awarusi
I-Galvanised steel - iqine kakhulu
Ama-trough okuwasha ekhonkrithi - aqine kakhulu Ama-trough
okuwasha amaplastiki - alula ukuwasebenzisa kodwa awaqinile
kakhulu. Ama-trough ensimbi aqinisiwe (Galvanised steel troughs)
- aqine kakhulu kanti futhi alula ukuwafakela
Ama-bricks on edge - alula futhi abiza kancane
Ikhonkrithi - ilula ukuyihlanzekisa
I-timber - ibukeka kahle futhi ayibizi
Amabhodi esilingi eNutec - abiza ngokufanayo.
ayaphenduphenduleka (versatile)
I-Gypsum - ilula ukuyifakela. kanti futhi ifudumeza indlu yakho
Insimbi eqinisiwe (i-Galvanised steel) - ilula ukuyifakela. kanti
futhi ayiphuki kalula
Amaplastiki e-marley - alula ukuwafakela kanti futhi alula
ukuwagcina kahle
I-UPVC (amapayipi eplastiki) - alula ukuwafakela kodwa
awaqinile kakhulu
Amapayipi ensimbi nawekhonkhrithi - aqine kakhulu kanti futhi
awaphuki kalula.
Amathangi amanzi eplastiki - alula ukuwafakela Insimbi
eqinisiwe (galvanised steel) - alula ukuwafakela kanti
futhi aqinile Amathangi ezitina kanye nawe-mortar okuhlanze-
kisa (septic tanks)
ezophahla lwendlu
I-bigsix ne-profile b sheeting
I- facias nama bargeboads
ama-troughs
e-asbestos okuwasha
ama-sill amafasitela
Isilingi - amabhodi esilingi
e-cladit
Isilingi - amabhodi esilingi
e-cladit
amapayipi e-asbestos amanzi.
kanye namapayipi ahambisa indle
amathangi ahlanzekisa ukungcola
kanye namathangi amanzi
Izinhlangano okumele uzazi
Xhumana nalezi zinhlangano.
ngezinkinga ngomakhi wakho
28
(a) legal Resources Centre (011) 403-7694
Lenhlangano inika izeluleko zomthetho mahhala. Ingakusiza kuzona zonke izinkinga eziphathelene
nokwakha. Amahhosivi abo amakhulu aseGoli.
Provincial Legal Aid offices
Gauteng (Head Office) Tel: (011) 877 2000Eastern Cape Tel: (041) 363 8863Free State Tel: (051) 412 8040 or (051) 412 8041Kwa Zulu Natal Tel: (031) 717 8450Limpopo Tel: (015) 296 0117 or (015) 296 0148Mpumalanga Tel: (015) 296 0117 or (015) 296 0148North West Tel: (051) 412 8040 or (051) 412 8041/8048Northern Cape Tel: (021) 861 3000Western Cape Tel: (021) 861 3000
Gauteng (Head Office) Tel: (011) 877 2000Eastern Cape Tel: (041) 363 8863Free State Tel: (051) 412 8040 or (051) 412 8041Kwa Zulu Natal Tel: (031) 717 8450Limpopo Tel: (015) 296 0117 or (015) 296 0148Mpumalanga Tel: (015) 296 0117 or (015) 296 0148North West Tel: (051) 412 8040 or (051) 412 8041/8048Northern Cape Tel: (021) 861 3000Western Cape Tel: (021) 861 3000
(b) national home builders Registration Council (nhbRC) (011) 348-5700
Lenhlangano inelisti yabakhi abaqeqeshiwe kuyona yonke iNingizimu Afrika. Funa igatsha lale nhlangano
endaweni ohlala kuyo. Lababakhi bagunyaziwe ukuthi basebenze futhi basesikhwama semali esisizayo
uma kuvela inkinga ngomsebenzi wabo.
appendix: ngingaluthola kuphi usizo?Kukhona abantu abaningi kanye nezinhlangano ezingakusiza ngokwakha indlu yakho.
Izeluleko ngokwakha
(a) abathengisi bezinto zokwakha
Kukhona abathengisayo abaqotho nabafanele ezintweni zokwakha, abangakwazi ukuphendula imibuzo yakho
ngezinto ezingcono zokwakha. Bangakutshela ngezinto ezehlukene zokwakha kanye nezindleko zazo.
(b) Iziphathi-mandla zendawo (amakhansela nomasipala bendawo)
Ikhansela yedolobha lakini noma ikhansela yesemaphandleni ngakini angaba nomuntu ongakweluleka ngamaplani
endlu yakho. Kungaba khona amazinga (standards) abekiwe endawo kanye nemithetho yomasipala yendawo
(local by-laws) okumele uyilandele. Uma uhlala endaweni yelokishi elakhiwe ngokomthetho, kumele amaplani
akho avunyelwe ziphathi-mandla zendawo (amakhansela noma omasipala bendawo), ngaphambi kokuthi uqale
ukwakha.
Gauteng DHS Tel: 011 355 4000Limpopo DHS Tel: 015 284 5000Free State DHS Tel: 051 407 4727Mpumalanga DHS Tel: 013 766 6088North West DHS Tel: 018 388 2882Eastern Cape DHS Tel: 086 00 00 039Northern Cape DHS Tel: 053 830 9581Western Cape DHS Tel: 021 483 2868Kwa Zulu Natal DHS Tel: 033 392 6400
(c) national Department of human Settlements Tel: 0800 1 (houSe) 46873
(d) estate agency affairs board (eaab) Tel: 087 285 3222Lenhlangano ishaya umthetho olawula abadayisi bezindlu ukuze umphakathi uvikeleke.
(e) Community Scheme Office Ombudsman (CSOS) Tel: (010) 593 0533Lenhlangano isiza ngoku xazulula izinkinga ezikhungatha izinhlangano zomphakathi.
(f) national urban Reconstruction housing association (nuRCha) Tel: 011 214 8700Lenhlangano inikezela ngosizo lwezimali zokwakha izindlu zamanani aphansi, kanye nezakhiwo zomphakathi. Babuye basize ngokuhlela izimali nokuqinisekisa ukuthi umsebenzi uqhubeke ngokohlelo uze uyophela.
(g) national housing Finance Corporation (nhFC) Tel: (011) 644 9800I NHFC, isiza ngezimali emkhakheni wezindlu zenani eliphansi. Lomnyango usebenzisa ulwazi nobuchwepheshe ukuze ukhulise imiphakathi enothile.
Provincial Department of human Settlements
ukuthola imali yosizo (subsidy) kahululmeni
Kungenzeka kukufanele ukuthola imali yosizo lukahulumeni, lokuthola indlu, ukuxhunyelwa amasevisi,
noma umhlaba. Ngolwazi olunzulu, xhumana no masipala wakho noma umnyango wezidlu wesifundazwe sakho.
P.O Box 645, Bruma, 2026
Tel: (011) 621-2500 Fax: (011) 621-2520 Website: www.rhlf.co.za
Yenza imali-mboleko yendlu yakho ifeze amaphupho akho