Nowości Wydawnicze Eurydice

Ograniczanie zjawiska

wczesnego kończenia nauki w Europie.

Polityka, strategie, działania

Wczesne kończenie nauki (ang. Early Leaving from Education and Training, ELET) jest zagadnieniem istotnym z punktu widzenia wielu krajów Unii Europejskiej i jako takie jest przedmiotem zainteresowania zarówno badaczy jak i polityków edukacyjnych. Kończenie nauki zbyt wcześnie, polegające na uzyskiwaniu przez uczniów wykształcenia co najwyżej na poziomie gimnazjalnym, znacznie ogranicza ich szanse na rynku pracy oraz generuje wysokie koszty indywidualne, społeczne i ekonomiczne. Z kolei kontynuowanie edukacji i zdobycie wyższych kwalifikacji stwarza większe możliwości zdobycia zatrudnienia oraz gwarantuje szereg korzyści indywidualnych (np. zdrowotnych) oraz ekonomiczno-społecznych w skali całych krajów, w tym m.in. większy wzrost gospodarczy i spójność społeczną.

Wspólny raport Eurydice i Cedefop wpisuje się w paln realizacji strategii Europa 2020, a zwłaszcza jednego z jej głównych celów w obszarze edukacji i szkoleń czyli obniżenia odsetka młodzieży wcześnie kończącej naukę. Stanowi on również kontynuację działań wynikających z zalecenia Rady UE z 2011 r. zobowiązującego państwa członkowskie do opracowania strategii ograniczania zjawiska wczesnego kończenia nauki. Celem raportu jest wsparcie wysiłków państw członkowskich i KE w tym obszarze poprzez monitorowanie procesu konstruowania i wprowadzania w życie strategii i działań, które mają na celu ograniczanie zjawiska wczesnego kończenia nauki oraz wspieranie uczniów w procesie uczenia się.

W raporcie uwzględniono kilka kluczowych obszarów m.in.: zbieranie danych i monitorowanie sytuacji w poszczególnych krajach, strategie na rzecz ograniczania wczesnego kończenia nauki (w podziale na działania profilaktyczne, interwencyjne i kompensacyjne), grupy szczególnie narażone na ryzyko wczesnego kończenia nauki, rola doradztwa zawodowego w ograniczaniu zjawiska ELET, mechanizmy współpracy międzyresortowej i międzyinstytucjonalnej oraz wczesne kończenie nauki z perspektywy sektora kształcenia zawodowego. Poniżej przedstawiono główne wnioski raportu w obrębie tych obszarów.

Co to jest Eurydice? Sieć Eurydice dostarcza informacji i analiz europejskich systemów eduka-cji i krajowych polityk edukacyjnych. Składa się z 40 biur w 36 krajach uczestniczących w programie Erasmus+ i jest koordynowana oraz zarządzana przez Agencję Wykonaw-czą ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA) w Brukseli. Publikacje Eurydice są dostępne nie-odpłatnie na stronie internetowej sieci lub na życzenie w formie drukowanej. Więcej informacji na temat Eurydice na stronach: http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice oraz www.eurydice.org.pl.

Tackling Early Leaving from Education and Training: Strategies, Policies, Measures Ograniczanie zjawiska wczesnego kończenia nauki w Europie. Polityka, strategie, działania

Pełna treść raportu jest dostępna w języku angielskim na stronie internetowej www.eurydice.org.pl.

2

Wczesne kończenie nauki jest związane z sytuacją społeczno-ekonomiczną ucznia Uczniowie cudzoziemscy są statystycznie bardziej narażeni na wczesne kończenie nauki. Może to wynikać z faktu, że uczniowie ci napotykają na więcej trudności w dostępie do edukacji i w czasie samej nauki ze względu na bariery językowe, kulturowe, niższy status społeczny i ekonomiczny itp. Chłopcy dwa razy częściej niż dziewczęta porzucają edukację przed ukończeniem kształcenia obowiązkowego, uzyskując niskie lub nie uzyskując żadnych kwalifikacji, do czego zdaje się również przyczyniać w dużej mierze ich sytuacja społeczno-ekonomiczna. Im wyższy status społeczno-ekonomiczny środowiska, z którego pochodzi uczeń, tym mniej ewidentne są różnice w odsetku wcześnie kończących naukę wsród uczniów płci męskiej i żeńskiej. Dlatego też ani narodowość ani płeć nie determinują porzucania lub niekontynuowania przez ucznia edukacji.

Najczęściej powodem wczesnego kończenia edukacji są takie czynniki jak: bezrobocie, niskie dochody i niski poziom wykształcenia rodziców. Ten ostatni czynnik wydaje się być szczególnie istotny - z badań wynika, że średnio sześciu na dziesięciu uczniów w państwach członkowskich UE (EU-28), których rodzice mają niski poziom wykształcenia, jest zagrożonych wykluczeniem społecznym i z tego względu bardziej podatnym na ryzyko wczesnego zakończenia nauki. Wczesne kończenie nauki wpływa również bezpośrednio na przyszłą sytuację społeczno-ekonomiczną ucznia i jego losy na rynku pracy. W krajach Unii (EU-28), przeciętnie 19,7 % młodych osób z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym znajduje zatrudnienie, w porównaniu do 42,7 % ich rówieśników, którzy uzyskali kwalifikacje na poziomie szkoły średniej II stopnia lub policealnej i 54,6 % tych, którzy ukończyli studia wyższe.

Większość krajów wykorzystuje bazy danych nt. uczniów w zbieraniu informacji krajowych dotyczących zjawiska ELET

Źródła wykorzystywane do zbierania danych krajowych dot. zjawiska wczesnego kończenia nauki (inne niż Eurostat, Labour Force Survey - w Polsce: GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)), 2013/14

Bazy danych o uczniach

Badania /statystyki poświęcone zjawisku wczesnego kończenia nauki

Nie wykorzystuje się innych danych niż Eurostat, LFS

Brak informacji Źródło: Eurydice.

Większość krajów, na potrzeby identyfikowania zjawiska wczesnego kończenia nauki i jego skali oraz opracowania odpowiedniej polityki, strategii czy działań na rzecz jego ograniczania, wypracowała własne definicje. Są one ściśle związane z narzędziami zbierania danych, za pomocą których mierzy się skalę tego zjawiska w poszczególnych krajach. Wszystkie państwa europejskie oprócz Belgii (Wspólnoty Niemieckojęzycznej), Czech, Chorwacji, Cypru, Węgier, Rumunii, Słowacji i Zjednocznego Królestwa (Irlandii Północnej), poza zbieraniem danych na potrzeby badania Labour Force Survey zbierają własne dane o osobach wcześnie kończących naukę, wykorzystując do tego głównie systemy informacji o uczniach. W dziesięciu krajach przeprowadza się ilościowe lub/i jakościowe badania, które pozwalają na lepsze rozumienie przyczyn wczesnego kończenia nauki.

Aby dane dotyczące osób wcześnie kończacych naukę były porównywalne (tzn. aby można było dokonać porówań pomiędzy regionami czy nawet poszczególnymi szkołami) należy je udostępnić w zagregowanej formie na różnych szczeblach (centralnym, regionalnym, lokalnym czy na poziomie poszczególnych szkół). Należy je regularnie aktualizować (tzn. zbierać i analizować częściej niż raz do roku). Raport wskazuje, że rozwiązania te nie są w Europie rozpowszechnione.

3

Zaledwie jedna trzecia państw przyjęła strategię dotyczącą ograniczania wczesnego kończenia nauki

Strategie ograniczania wczesnego kończenia nauki, 2013/14

Istnieje krajowa strategia ograniczająca zjawisko ELET

Krajowa strategia ograniczająca zjawisko ELET jest przyjmowana/ opracowywana

Ograniczanie zjawiska ELET jest ujęte w innych strategiach

Brak rozwiązań w zakresie ograniczania zjawiska ELET

Brak danych

Źródło: Eurydice

W zaledwie sześciu systemach europejskich tj. w Belgii (Wspólnota Flamandzka), Bułgarii, Hiszpanii, Holandii, Austrii i na Malcie, opracowano dotychczas krajowe strategie mające na celu ograniczanie zjawiska przedwczesnego kończenia edukacji i szkoleń, a Węgry i Rumunia są w trakcie przyjmowania takich strategii. W kilku krajach, tj. w Niemczech, Irlandii, Polsce, Portugalii, Wielkiej Brytanii i Norwegii nie ma co prawda ogólnej strategii dedykowanej zjawisku ELET, która odpowiadałaby jej europejskiej definicji, ale funkcjonują inne strategie lub rozwiązania w skali kraju ułatwiające młodzieży i dorosłym kończenie kształcenia i uzyskiwanie niezbędnych kwalifikacji. We wszystkich krajach funkcjonują działania, które przyczyniają się do ograniczania odsetka młodych osób wcześnie kończących naukę, działania te są podejmowane specjalnie w tym celu albo stanowią część innych, bardziej ogólnych inicjatyw i strategii.

Ponadto w większości krajów wypracowano mechanizmy współpracy pomiędzy instytucjami i organami działającymi na rzecz ograniczania wczesnego kończenia nauki. Niemniej jednak do tej pory jedynie w Belgii (Wspólnota Flamandzka), Hiszpanii, Holandii i na Malcie powołano specjalne instytucje odpowiedzialne za koordynację współpracy, odbywajacej się pomiędzy resortami, władzami różnych szczebli, szkołami i innymi zaangażowanymi instytucjami.

Poradnictwo edukacyjne i zawodowe jest jednym z kluczowych środków zapobiegawczych stosowanych w wielu krajach europejskich w celu przeciwdziałania wczesnemu kończeniu nauki W większości krajów europejskich poradnictwo edukacyjne i zawodowe uznaje się za jeden z podstawowych środków wykorzystywanych do ograniczania wczesnego kończenia nauki. W związku z tym często stanowi ono istotny element działań profilaktycznych, interwencyjnych i kompensacyjnych. Najczęściej to szkoły są odpowiedzialne za zapewnienie uczniom możliwości korzystania z poradnictwa zawodowego, a taką możliwość zapewnia się zazwyczaj uczniom szkół średnich. W jednej trzeciej krajów poradnictwo zawodowe na poziomie szkoły podstawowej nie istnieje. Tradycyjnie uczniami, którzy potrzebują wsparcia pedagogicznego lub należą do grupy ryzyka narażonej na wczesne kończenie nauki zajmują się zatrudnieni w szkołach specjaliści. Dodatkowo w bardzo wielu krajach poradnictwo jest zapewniane w ramach obowiązkowego programu nauczania, co oznacza, że

korzystają z niego wszyscy uczniowie. Poza poradami udzielanymi indywidualnie czy w ramach lekcji (np. wychowawczych) w placówkach szkolnych organizowane są również zajęcia dodatkowe z zakresu poradnictwa. Najczęściej poradnictwem zawodowym w szkole zajmują się: nauczyciele z odpowiednim wykształceniem/ specjalizacją w tej dziedzinie, doradcy zawodowi, pedagodzy/ psychologowie i pracownicy socjalni. Jednak największą grupę osób wspierających uczniów w wyborze ścieżki edukacyjnej i zawodowej oraz w przypadku trudności w nauce stanowią nauczyciele bez specjalnego przygotowania zawodowego/ specjalizacji zawodowej w zakresie poradnictwa. W przygotowywaniu i szkoleniu nauczycieli w zakresie udzielania i organizowania poradnictwa istotną rolę pełnią specjaliści zewnętrzni.

4

Poradnictwo edukacyjne i zawodowe, 2013/14

Szkoła średnia i stopnia (ISCED 2) Szkoła średnia II stopnia (ISCED 3)

Poradnictwo jest zapewniane przez specjalistę zatrudnionego w szkole (np.pedagoga szkolnego) Poradnictwo nie jest dostępne

Poradnictwo jest częścią obowiązkowego programu nauczania Brak danych

Poradnictwo jest zapewniane tylko przez specjalistów zewnętrznych Źródło: Eurydice.

W sektorze kształcenia zawodowego podejmuje się różnorodne działania mające na celu ograniczenie zjawiska wczesnego kończenia nauki

Działania w zakresie ograniczania zjawiska wczesnego kończenia nauki podejmowane w sektorze VET mają różnorodny character. Jedną ze wspólnych cech tych działań w wielu krajach jest potrzeba zapewniania uczniom szkół zawodowych możliwości korzystania ze zindywidualizowanych ścieżek kształcenia m.in. dzięki doradztwu zawodowemu, opiece mentora, indywidualnym planom nauczania. Środki te od lat były stosowane jako środki kompensacyjne w kontekście wczesnego kończenia kształcenia zawodowego czyli przede wszystkim wspierające tych, którzy chcą dokończyć lub uzupełnić przerwaną edukację albo zdobyć dodatkowe kwalifikacje. Coraz częściej tego typu działania stosuje się również w celu zapobiegania wczesnemu kończeniu nauki. Inną charakterystyczną cechą działań z zakresu ograniczania wczesnego kończenia nauki w sektorze kształcenia zawodowego jest podejście oparte na kompetencjach. Zakłada ono, że

większe znaczenie ma to, co uczeń potrafi po ukończeniu kształcenia lub szkolenia (jakie kompetencje posiada) niż to, ile godzin zajęć odbył w ramach danego cyklu kształcenia czy szkolenia. To podejście wydaje się być ważne również z punktu widzenia ograniczania skali zjawiska ELVET. Kształcenie i szkolenie zawodowe jako takie jest uważane za istotną alternatywę dla kształcenia ogólnego w kontekście zjawiska ELET. Wynika to z faktu, że wiele osób spośród wcześnie kończacych naukę, którzy wracają później do edukacji, wybierają właśnie ten sektor. Systemy kształcenia zawodowego są docelowym miejscem kształcenia, przyjmującym dużą liczbę uczących się, którzy wcześniej „wypadli” z systemów edukacji lub zdecydowali się zmienić swój profil kształcenia.

Pełne opracowanie Tackling Early Leaving from Education and Training: Strategies, Policies and Measures jest dostępne na stronach internetowych Eurydice: http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/thematic_reports_en.php oraz Cedefop: http://www.cedefop.europa.eu/EN/about-cedefop/projects/empowering-young-people/Early-leaving-education-training.aspx

EC-04-14-904-PL-N 978-92-9201-694-4 doi: 10.2797/862343 © EACEA, 2014.