IRAKASLEEN GIDAIRAKASLEEN GIDAIRAKASLEEN GIDA

BIGARREN HEZKUNTZA ETA BIGARREN HEZKUNTZA ETA BIGARREN HEZKUNTZA ETA BATXILLERGOKO EKINTZAKBATXILLERGOKO EKINTZAKBATXILLERGOKO EKINTZAK

1 

 

AURKIBIDEA 

Erakusketaren helburuak eta edukiak ………………………………..…2. orr 

Ekintzak ………………………………………………………………………………..5. orr 

Galdeketaren 1.zatia …………………………………………………………….6. orr 

Galdeketaren 2.zatia …………………………………………………………….8. orr 

Erantzunen 1.zatia…………………………………………………………………9. orr 

Erantzunen 2.zatia……………………………………………………………….13. orr 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 

 

 

ERAKUSKETAREN HELBURUAK ETA EDUKIAK 

 

IBAIALDE kanpainaren helburuak 

• Ibaietako ekosistema ezagutzea. • EAEko ibaien egoera ezagutzea.  • Ekosistema horren arazoak ezagutzea eta babesteko ekintzak proposatzea. • Ibaiak babesteko posible egiten duten baldintzak sortu. • Ikasleek eta herritarrek ibaien aldeko jardueretan parte har dezaten lortzea.  • Ingurumen Hezkuntza gelan zein gelatik kanpo lantzea.   

 

IBAIALDE erakusketaren helburuak 

• Ibaietako  ezaugarriak  eta  ibaiak  osatzen  dituzten  elementuak  ezagutzea,  ibaiak identifikatzeko. 

• Ingurunearekiko jakin mina eta interesa agertzea eta ingurunea babesteko interesa sortu.  

• Izakien ezaugarri eta beharrengan interesa piztu, babesten ikasteko.  • Ingurugiroan  giza  ekintzek  duten  eragin  negatiboa  nahiz  positiboa  antzemateko 

gaitasuna sortu, eragin negatiboak saihesten eta zuzentzen ikasteko.   • Sistema bereko elementuen artean sortzen eta garatzen diren elkarrekintzak ulertu, 

ekosistema orekaren garrantzia barneratzeko.  • Uraren funtzioak eta erabilerak ezagutu, babesten eta zaintzen ikasteko.               

3 

 

Ibaialde erakusketako edukiak Bigarren Hezkuntzan eta Batxillergoan 

Ibaialde erakusketaren helburuek hurrengo lotura dute Bigarren Hezkuntza eta Batxillergoko Curriculumarekin. 

• Euskara eta literatura, gaztelania eta literatura, eta atzerriko hizkuntza  1. eduki multzoa. Ahozko komunikazioa: entzutea, hitz egitea eta elkarrizketan 

aritzea - Curriculumaren  hainbat  zeregini  bereziki  dagozkien  komunikazio 

egoeretan  parte‐hartze  aktiboa  izatea;  bereziki,  ikaskuntza  jarduerak antolatzeko eta kudeatzeko, informazioa bilatzeko eta horren ekarpenak egiteko, argibideak eskatzeko, taldean lankidetzan aritzeko eta egindako jardueren azken emaitza adierazteko. 

- Harreman‐trukea balioestea, ezagutzen eta ideien kontzientzia hartzeko eta  ikaskuntza‐prozesu  ororen  ulermen‐  eta  adierazpen‐prozesuak erregulatzeko  baliabidetzat,  bai  banakako  jardueratan,  bai  taldeko lankidetzan. 

- Ahozko  eta  ikus‐entzunezko  testuen  informazio  esanguratsuenak ulertzea,  bai  ikasleen  eguneroko  bizitzari  nahiz  ikasleesperientzietatik hurbil  dauden  gizarte‐eremuei  buruzkoak,  bai  bizitza  akademikoari buruzkoak;  zehazki,  arreta  berezia  jarriko  da  narrazio,  azalpen  labur, jarraibide, argibide eta elkarrizketetan.

• Gizarte zientziak, geografía eta historia 

 1. eduki multzoa. Eduki komunak

‐  Ingurunearen  eta  giza  ekintzaren  arteko  harremanak  aztertzeko jarraibideak,  paisaia  eratzean,  gertaera  geografiko  jakinetan  eta ingurumena hondatzean, besteak beste, islatzen direnak.  

- Ingurumenak aukera asko ematen dituela jabetzea, eta biodibertsitatea zaintzen laguntzearen eta garapen jasangarriaren aldeko jarrera aktiboa izatea. 

‐   Espazioa ezagutzeko eta aztertzeko sentsibilitatea et interesa, elementu fisikoen  eta  giza  ekintzaren  arteko  elkarrekintzen  adierazpentzat hartuta. 

‐   Baliabide naturalak balioestea, kontuan hartuta, gaur egungo gizadiaren eta etorkizuneko gizadiaren ondare komuna dela. 

‐   Baliabideak agor daitezkeela, kontsumoak arrazionala  izan behar duela eta ekonomia‐jarduerak espazioan duen eragina balioestea.

      

4 

 

• Naturaren zientziak  1. eduki multzoa. Eduki komunak 

- Taldean lan egitearen aldeko jarrera, lanak egiteko lankidetza bultzatzea eta  arduraz  parte  hartzea,  eta  desberdintasunak  onartzea,  pertsonak errespetatuz. 

- Eguneroko  bizitzan  baliabideak  arduraz  erabiltzeko  eta  ingurumena zaintzeko irizpideak. 

- Gizakiak, bizitzeko, natura beharrezkoa duela aitortzea.  

4. eduki multzoa. Lurreko materialak - Ur geza, baliabide mugatua: Lurreko ur gezaren erreserbak eta ur hori 

zaintzearen eta neurriz erabiltzearen garrantzia.

7. eduki multzoa. Zientzia testuinguru batean: gizakia eta ingurunea -  Ingurumena zaindu beharra aitortzea eta harekiko  jokabide solidarioak 

eta errespetuzkoak izatea.  

• Mundu garaikiderako zientziak     1. eduki multzoa. Eduki komunak 

- Talde‐lanak elkarlanean egiteko, aukeratutako gaiei buruzko eztabaidak antolatzeko eta haietan parte hartzeko arauak.  

- Gizakiak  naturarekiko  duen  bizitzeko menpekotasuna,  ingurumenaren gaineko  arazoak  eta  baliabideen  ahikortasuna  onartzea,  ingurumen‐balioak  bere  egitea  eta  garapen  jasangarriaren  alde  jarduteko  jarrera positibo eta lehentasunezkoa izatea.  

 4. eduki multzoa. Planetaren kudeaketa jasangarriaren bidean 

- Baliabide  mugatuen  gehiegizko  ustiapena:  airea,  ura,  lurra,  izaki bizidunak eta energia‐iturriak.  

 

 

 

 

 

 

 

5 

 

EKINTZAK 

Ibaialde erakusketarekin garatzeko hurrengo ekintzak, bi zatitan banatuta daude eta Bigarren Hezkuntza eta Batxillergora bideratuta daude.  

1.zatia: 

Lehenengo  zati  honen  helburua,  panelen  edukiak  jolas‐moduan  lantzea  da,  ikasleek galderen erantzunak erakusketaren  zehar bilatzeko. Horretaz  aparte, maila honetan, ikasleek lortutako datuak baloratu beharko dituzte eta haien iritzia eman.  

Talde–dinamika:  Ikasleak  taldetan  bananduko  dira  eta  talde  bakoitzari  panel  bat egokituko zaio, panel horrekin lanean hasteko. Taldeak panel horrekin amaitu ondoren hurrengo panelarekin jarraituko du . Adibidez:   

A Taldea: 1. Panela, gero 2., 3., 4., …  

B Taldea: 2. Panela, gero 3., 4., …. eta amaitzeko 1. Panela.  

Hurrengo taldeek korronte hori jarraituko dute.  

Talde  bakoitzak  erantzunak  nork  apuntatuko  ditu  eta  bozeramailea  nor  izango  den erabaki beharko du.  

Talde guztiek amaitu ondoren, erantzunak baloratuko dira, erakusketaren  zehar non topatu  diren  adieraziz,  beste  galdera  batzuk  erantzunez  edo  beharrezkoak  diren azalpenak ematen.   

2.zatia: 

2.  zati  honen  helburua,  ikasleek  erakusketak  emandako  informazioa  erabiltzea  da asmakizun batzuk erantzuteko. Taldeek egindako galderak erantzun beharko dituzte, web orrialde baten helbidea lortzeko, non beste galdera bat proposatuko zaie.  

Web orrialde horretan bideo bat ikusiko dute, hau da, panelek emandako informazioa modu  grafikoan.  Amaitzeko  nahi  dutenek  lehiaketa  berrian  parte  har  dezakete hurrengo galdera erantzuten, zergatik dira garrantzitsuak ibaiak eta zer egin dezakegu zaintzeko? (Lehiaketaren oinarriak: www.euskadi.net/aztertu)  

 

 

 

 

6 

 

GALDEKETAREN 1.ZATIA 

 

1.Panela: URA, ALTXOR NATURALA 

1a.‐ Planeta osoan dagoen ur guztia hartuta; zenbat da kontsumitu dezakeguna? Zergatik?  

1b.‐ Zein izan da Lurraren azken mendeko tenperaturaren batez besteko igoera? Zerk eragin du?  

1c.‐ Zergatik esaten da aldaketa klimatikoak Lur planetan dauden habitaten herena desagerrarazi ditzakeela?  

2.Panela: GURE IBAIAK 

2a.‐ Zein ezberdintasun dago ibaien eta hauen ezaugarrien artean EAEko bi isurialdeetan?  

2b.‐ Zein isurialdek batzen du euriak botatako ur gehiago EAEan? Zergatik?  

2c.‐ Zergatik Baias ibaiak Leitzaran ibaiak baino gorabehera nabariagoak jasaten ditu bere emarian?  

3.Panela: IBAI INGURUNEA, SISTEMA BIZIA 

3a.‐ Ibai ekosistema bateko kate trofiko baten adibidea jarri. 

3b.‐ Zein ezberdintasun daude ibaiaren hiru ibilguen artean?  

3c.‐ Ibar‐basoaren bi funtzio aipa itzazu. 

4.Panela: IBAIA, KULTURA ITURRIA 

4a.‐ Zertarako erabiltzen ziren burdinolak XIX.mendea aurretik? Eta ondoren?  

4b.‐ Zertan bihurtu dira antzinako bainuetxeak 

4c.‐ Zertarako erabiltzen zituzten greziarrek noria hidraulikoak?  

5.Panela: IBAIA BEHAR DUGU 

5a.‐ Izendatu itzazu ibaiaren 8 erabilera gizakiarentzat  

5b.‐ Nekazal erabilerak, zein aldaketa sortzen ditu ibaietan?  

5c.‐ Ibaien beste erabileraren bat bururatzen al zaizu? 

7 

 

 

6.Panela: URA KONTSUMITZEN DUGU 

6a.‐ Zein da ur gehien kontsumitzen duen sektorea? Zergatik?  

6b.‐ Produktu hauetako zeinek behar du ur gehien bere produkzioan: Landareak edo okela? Zergatik uste duzu?  

6c.‐ Deskriba itzazu gure eguneroko bizitzan egin ditzakegun ekintzak ura aurrezteko. 

 

7.Panela: INGURUNEA ALDATZEN DUGU 

7a.‐ Zeintzuk dira urtegiek sortzen dituzten ondorioak? Eta ibaiak dragatzeak?  

7b.‐ Zergatik eta zertarako hartzen ditugu uholde‐lautadak? Zer gerta liteke ur‐goraldietan?  

7c.‐ Zergatik kontrolik gabeko arrantzak ekosistema sinplifikatzen du?  

8.Panela: ZEIN DIRA ONDORIOAK? 

8a.‐ Zer da eutrofizazioa? Zerk sortzen du? Nola adierazten da (nola dakigu dagoela)?  

8b.‐ Zer da espezie inbaditzaile bat?  

8c.‐ Zein ondorio sortzen ditu kutsadurak ibaien uretan?  

9.Panela: GURE ESKU DAGO 

9a.‐ Zer egin dezakegu uraren erabilera arduratsuagoa egiteko? 

9b.‐ Laburtu pare bat lerrotan ura eta hau zaintzeak duen garrantzia. 

 

 

 

 

 

 

 

 

8 

 

GALDEKETAREN 2.ZATIA 

 

1. Topa ezazue hurrengo letra zopan eutrofizazioarekin erlazionatutako hitz bat. 

K  A  I  A  G  A  K  I  L  E 

N  V  K  R  A  F  C  Y  S  L 

A  G  E  D  L  A  I  A  B  I 

E  E  F  Y  L  Y  W  I  F  L 

D  P  U  U  C  Y  U  B  Z  X 

R  M  Q  L  H  O  J  A  R  A 

E  D  O  M  I  I  E  I  P  S 

B  Z  A  A  P  A  D  A  Y  W 

 

Topatutako hitz horren seigarren letra        da. _ _ _ _ _   _ _ _ _ 

2. Ze koloretakoa da, grafiko baten arabera etxeetan egindako ur kontsumo portzentaia?  _     _ _ _ _ 

3. Panel baten arabera, planetako ur gez guztia esfera batean bilduko bagenu , zenbatekoa izango zen esfera horren diametroa?      _ _  km  

Panel horren   . letra, zein da?:  _ (Euskarazko hitzak baino ez hartu kontuan) 

 

     Letrak batzerakoan,  IN_URUM _ N _  hitza lortzen dugu. Blog baten izena da.  

IN_URUM _ N _  BLOG.EUSKADI.NET  orrialdean sar zaitez eta begiratu nora eramaten zaituen korronteak.  

 

 

 

 

9 

 

ERANTZUNAK 

1.zatia: 

1.Panela: URA, ALTXOR NATURALA 

1a.‐  Planeta  osoan  dagoen  ur  guztia  hartuta;  zenbat  da  kontsumitu  dezakeguna? Zergatik?  (%0,3‐a)  (Ur  guztia  ez  da  likidoa,  ezta  eskuragarria  ere)  (Uraren  %97‐a itsasoetan  batzen  da,  gainerakoa  glaziarretan,  lurpeko  uretan,  ibaietan,  etab. banatzen da). 

1b.‐ Zein  izan da Lurraren azken mendeko tenperaturaren batez besteko  igoera? Zerk eragin du? (0,5ºC) (Negutegi efektua sortzen duten gasek eragin dute) 

1c.‐  Zergatik  esaten  da  aldaketa  klimatikoak  Lur  planetan  dauden  habitaten  herena desagerrarazi ditzakeela? (Beste hainbat faktorez aparte, kasko polarren urtzeak itsas mailaren igoera ekarri lezake, metro batekoa batez beste). 

2.Panela: GURE IBAIAK 

2a.‐  Zein  ezberdintasun  dago  ibaien  eta  hauen  ezaugarrien  artean  EAEko  bi isurialdeetan?  (Kantauri  isurialdean  haranak  labartsuak  dira,  beraz  ibaiak  laburrak eta  sakonera  txikikoak  dira.  Gainera  gizakiaren  presioa  eta  industrializazioa nabarmena  da. Mediterranear  isurialdean  berriz,  haranak  irekiak  dira,  lautadekin, eta ibaiak zabalagoak eta sakonagoak dira. Populazioa sakabanatuagoa dago, presioa gutxituz, eta nekazaritza erabilerak dira nagusi). 

2b.‐ Zein isurialdek batzen du euriak botatako ur gehiago EAEan? Zergatik? (Kantauriar isurialdeak, %75 batekin) (Isurialdeen banalerroa sortzen duten mendilerroek klimen arteko diferentzia ere eragiten dute. Bizkaiak eta Gipuzkoak klima ozeanikoa dute, Arabak berriz klima mediterranearraren ezaugarriak hartzen ditu  (lehorragoa). Hau gertatzen da mendiak hesi naturala direlako itsasotik datozen prezipitazioentzat). 

2c.‐  Zergatik  Baias  ibaiak  Leitzaran  ibaia  baino  gorabehera  nabariagoak  jasaten  ditu bere  emarian?  (Baias  mediterranear  isurialdean  dagoelako,  eta  han  trantsiziozko klima dela‐eta urtaroen aldaketak nabarmenagoak dira). 

3.Panela: IBAI INGURUNEA, SISTEMA BIZIA 

3a.‐  Ibai ekosistema bateko kate trofiko baten adibidea  jarri. (Adibidez: Fitoplactona‐zooplanctona‐arrain  txikia‐arrain  handia‐gizakia,  edo  ibaiertzeko  landareak‐sorgin‐orratza‐igela‐ hegazti harraparia) 

3b.‐ Zein ezberdintasun daude ibaiaren hiru ibilguen artean? (Goi‐ibilguan urak hotzak dira  eta  sedimentu  eta  elikagai  gutxi  daramatzate.  Erdiko  ibilguan  ibaiak  haran 

10 

 

batera  ailegatu  ohi  da,  abiadura  eta  uhertasuna  galduz,  landare  batzuen sustraitzerako  aproposa.  Behe‐ibilguan  uraren  tenperatura  gora  egiten  du  eta garraiatutako materialen sedimentazioa gertatzen da, hondoa lokaztuz). 

3c.‐  Ibar‐basoaren  bi  funtzio  aipa  itzazu.  (Tenperatura  erregulatu  eta  oxigenazio hobea ahalbidetu, ibaiertzak egonkortu eta higidura saihestu, ingurumen baldintzak mantendu eta ongarriak ekarri, eta animalientzako babesa eta mantenua izan). 

4.Panela: IBAIA, KULTURA ITURRIA 

4a.‐ Zertarako erabiltzen ziren burdinolak XIX.mendea aurretik? Eta ondoren? (Burdina sortzeko  erabili  ziren  Erdi  Arotik  XIX.menderarte. Ondoren,  burdinola  asko  errota bihurtu ziren, zereala birrintzeko gehienak, baina baita tabakoa edo bolbora egiteko ere). 

4b.‐ Zertan bihurtu dira antzinako bainuetxeak? (Ura botilaratzeko fabrikak dira gaur egun). 

4c.‐ Zertarako erabiltzen zituzten greziarrek noria hidraulikoak? (Ura ibaiaren ibilgutik gora bidaltzeko, lurrak ureztatu eta alea ehotzeko). 

5.Panela: IBAIA BEHAR DUGU 

5a.‐ Izendatu  itzazu  ibaiaren 8 erabilera gizakiarentzat (Nekazaritzarako erabilera,   ur hornidura,  industriarako  erabilera,  aisialdirako,  energia  produkzioa,  arrantza, garraiobidea eta osasun erabilera). 

5b.‐  Nekazal  erabilerak,  zein  aldaketa  sortzen  ditu  ibaietan?  (Hegalak  eta  hartze‐arroak eraldatzen dituzte). 

5c.‐  Ibaien  beste  erabileraren  bat  bururatzen  al  zaizu?  (Adibidez:  erabilera paisajistikoa. Hau da, bere irudiak balioa izatea). 

6.Panela: URA KONTSUMITZEN DUGU 

6a.‐ Zein da ur gehien kontsumitzen duen sektorea? Zergatik? (Nekazaritzak ur gehien kontsumitzen du, ureztatze lanetan batez ere). 

6b.‐ Produktu hauetako zeinek behar du ur gehien bere produkzioan: Landareak edo okela? Zergatik uste duzu?  (Okela. Kontutan hartu behar dugu behi batek zuzenean kontsumitzen  duen  ura,  baina  baita  kontsumo  ez  zuzena  ere,  belardiek  hazteko beharrezkoa duten ura adibidez). 

6c.‐ Deskriba  itzazu gure eguneroko bizitzan egin ditzakegun ekintzak ura aurrezteko. (Dutxa  bat  hartzea  bainu  baten  ordez,  txorrota  itxi  xaboia  erabiltzen  dugun bitartean, etab.) 

11 

 

 

7.Panela: INGURUNEA ALDATZEN DUGU 

7a.‐  Zeintzuk  dira  urtegiek  sortzen  dituzten  ondorioak?  Eta  ibaiak  dragatzeak? (Urtegiak  eraikitzean  lursailak  urpean  gelditu  daitezke,  batzuetan  herriak  ere. Dragatzeak, berriz,  ibaien hondoak mugiarazten dituzte hainbat  eraldaketa  sortuz: uhertasuna handitzen da, kolorearen aldaketa, habitaten suntsipena...). 

7b.‐  Zergatik  eta  zertarako  hartzen  ditugu  uholde‐lautadak?  Zer  gerta  liteke  ur‐goraldietan?  (Eraikitzeko  erabiltzen  ditugu,  lauak,  emankorrak,  ur  hornidurarekin, isuri eremuekin...) (Uholdeek ur‐azpian utzi ditzake eremuak, kalte eta galera larriak sortuz). 

7c.‐  Zergatik  kontrolik  gabeko  arrantzak  ekosistema  sinplifikatzen  du?  (Kate trofikoaren maila bat galtzen delako, ekosistema horretan dauden beste espezieen gain eragina duena). 

8.Panela: ZEIN DIRA ONDORIOAK? 

8a.‐ Zer da eutrofizazioa? Zerk sortzen du? Nola adierazten da (nola dakigu dagoela)? (Prozesu bat da, non ongarri gehiegi egotearen ondorioz kontrolik gabeko alga eta landare hazkuntza gertatzen da. Landare eta alga hauek hiltzean oxigenoa  ia guztiz galtzen da bakterioen deskonposaketan, anoxia egoera sortuz. Ongarriek eta xaboiek sortzen dute batez ere eutrofizazioa. Erraza da ikustea, urak kolore berdexka hartzen du, landare eta alga kantitateagatik). 

8b.‐ Zer da espezie inbaditzaile bat? (Berezko habitatik kanpo sartutako espeziea da, leku  berrira  bikain moldatu  dena.  Bertan  hazteko  ez  dauka  arazorik,  eta  askotan problema larriak sortzen ditu ekosisteman). 

8c.‐  Zein  ondorio  sortzen  ditu  kutsadurak  ibaien  uretan?  (Uraren  gainazalarekin oxigenoaren  elkar‐trukean  aldaketak,  argia  uretan  sartzean  aldaketak,  pH‐an, gazitasunean, tenperaturan...). 

9.Panela: GURE ESKU DAGO 

9a.‐ Zer egin dezakegu uraren erabilera arduratsuagoa egiteko? (Ur kontsumoa murriztu, al dugun heinean, soberako ura berrerabili, adibidez: ureztatzeko eta garbitzeko eta al ditugun produktuak birziklatu.  Txorrota itxi haginak garbitzen ditugun bitartean edo xaboia erabiltzen dugunean, euriko ura edo elikagaiak egokitzeko erabili dugun ura erabili landareak ureztatzeko, etab.)  

12 

 

9b.‐ Laburtu pare bat  lerrotan ura eta hau zaintzeak duen garrantzia.  (Adibidez: Ura bitala da gure bizitzarako eta horregatik aurreztu behar dugu, edo ura behar dugu bizitzeko, zain dezagun). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

13 

 

2.zatia: 

1. Topa ezazue hurrengo letra zopan eutrofizazioarekin erlazionatutako hitz bat. 

K  A  I  A  G A K I L  E 

N  V  K  R  A  F  C  Y  S  L 

A  G  E  D  L  A  I  A  B  I 

E  E  F  Y  L  Y  W  I  F  L 

D  P  U  U  C  Y  U  B  Z  X 

R  M  Q  L  H  O  J  A  R  A 

E  D  O  M  I  I  E  I  P  S 

B  Z  A  A  P  A  D  A  Y  W 

 

Topatutako hitz horren seigarren letra _ _ _ _ _     _ _ _ _    da. (G) 

2. Ze koloretakoa da, grafiko baten arabera etxeetan egindako ur kontsumo portzentaia? _     _ _ _ _ (BERDEA) (E) 

3. Panel baten arabera, planetako ur gez guztia esfera batean bilduko bagenu , zenbatekoa izango zen esfera horren diametroa?       _ _  km (400km) 

Panel horren   . letra, zein da?:  A (ura Altxor…) (Euskarazko hitzak baino ez izan kontuan) 

 

     Letrak batzerakoan,  IN_URUM _ N _  hitza lortzen dugu. Blog baten izena da.  

 IN_URUM _ N _  .BLOG.EUSKADI.NET  orrialdean sar zaitez eta begiratu nora eramaten zaituen korronteak.