ibn arabi menakıbı

8/12/2019 ibn arabi menakb

1/74

ANKARA N VERS TES ILAHIYAT FAKLTES YAYINLARICIX .

Ebii'l-esasen 'Ali b. l-Ba^ dAdI

MUHYIDD N BN UL-`A RA B 'N NMENKABELER (ed-Durr u-Semin fi Men4ib i - eyh Muhyiddin)

evirenlerDr. Abdulkadir ener Dr. M. Rami Ayas


2/74


3/74

ANKARA UNIVERS/TES/ /LkIliYAT FAKULTES/YAYINLARI

IX.

Ebl-esasen 'AH b. IbrW im l-Ba^dMi

MUH Y DD N BN UL- ARABN NMENKABELER

(ed-Durr u -Semin, fi Men4ib i - eyb. Mubyiddin)

evirenlerDr Abdulkadir ener Dr M Rami Ayas


4/74

Bu eser, Trke'ye, Dr. alln ddin el- Muneccid'in, "Mentlabu bncArabl" ad yla 1959 yilmda Beyrut'da yay nlad ^ edition critique'den ev-rilmi tir.

ANKARA tNIVERSITESI BASIMEV ANKARA 1972


5/74

NDEK LERSahife

evirenlerin OnszMetni Yay nlayan n OnszYazman n Tavsifi 14 nceleme Metodumuz 5ED-DURR US-SEMIN FI MEN A.R B -EYI-J MUIY DDIN 17=NCI BLM 20 bn ul-cArabi'nin I3lleri 0Birinci Zmre 3kinci Zmre 30nc Zmre 35 KINCI BLM 37Szleri ve Eserleri 7Mstensihin ifadesi 3Transkripsiyon Alfabesi 4

3


6/74

EV RENLER N NSZ

bu ul- 'Arab , phesiz ki, Islam kltr evresinin yeti tirdi^ i en ndegelen karizmatik ahsiyetlerden biridir. O, zellikle Anadolu'daki kltr haya-t n , Tasavvuf cereyanlarnu yzy llardan beri kuvvetle etkilemi bulunmak-tad^ r. Gnmzde ise O'nun etkisinin -t pk^ byk mutasavv ^ f ve air Mev-lana Celleddin Rmi. gibi- Islam aleminin d na ta makta olduûnu gr-yoruz. Bu kitab edition critique olarak yay ^ nlayan Dr. Salhuddin el-Mu-neccid'in belirtti^ i ara t rmac lar d nda Toshihiko Izutsu ile Nihad Kek-lik'i de zikredebilir; hatt, Peter L. Berger ve Thomas Luckmann gibi de êrlibilgi ve din sosyologlarm n da baz eserlerinde bu byk Islam mutasavv ^ fve filozofunun kendilerine etkisini dile getirdiklerini syleyebiliriz.

Elinizdeki bu kk eser, bu ul- (Arabi hakk nda geli igzel yaz ^ lm birmenkabe kitab de^ ildir. Okuyucu burada, daha ok Ibu ul-cArabi etraf ^ ndainsanlar aras birtak^ m ili ikleri, eki meleri, O'nun ^retisine kar biribirin-den farkl davran lar bulacakt r. Eser, bu byk ahsiyetle ilgili bir kaynakkitap olmak durumu yan nda, yurdumuzda Ibn ul-cArabi etraf nda geli tiri-lecek olan ilmi ara t rmalara da bir katk s olaca^ d ncesiyle dilimizeevrilmi tir Dolay^ siyle, yay nlanmas n^ sa^layan Fakltemiz Dekan say nProf. Dr. Ne 'et aâtay ile Yay ^ n Komisyonu'nun say n yelerine; titiz-likle baslmasma emek veren Ankara niversitesi Bas mevi'nin say ^ n grev-lilerine iten te ekkrlerimizi sunmakla k van duymaktay z.Ankara niversitesi . Rami Ayasilahiyat Fakltesi, bdulkadir enerOcak 1972

5


7/74

METN YAYINLAYANIN NSZ

Feylesof mutasavv f bn. ul- 'Arab', asl nda Endlslii olup, bir bak ma am l ^ da say l r. O, sl dm Ta ^ avvuf Felsefesi ^ ahsiyetlerinin en byk-lerindendi. Ona, Tasavvufun felsefesini yapmada yard mc olan yksek birak l, parlak bir anlay , yarat c bir hayl, co kun bir duygu, derin bir ilim,geni^ bir ufuk, hkm karma, kar ^ la t rma ve delil gsterme bak m ndanbyk bir kudret verilmi ^ ti Bylece O, ^ ahsiyetinin derin izlerini ta yanzel bir meslek kurmu , e itli mensublar bulunan bir okul meydana getirmi ^ ,kendisinden nce veya sonra gelen filozof mutasavv flar n oûnun gcnnstnde yzlerce eser yazm t r. lmi, O'nu vandet-i vcdd'a gtrm ,bu gr Kur'dn, ladls ve I/m-i Ke/rm'dan, Yeni Eflatunculuk,Stoactl k ve benzerleri gibi e itli felsefi kaynaklardan, kendisinden ncekimutasavv flarm, Z dhiriye ve t niye gibi bz slm f rkalar n n gr -lerinden ald ^ ilhamlarla felsefi bir ^ reti (mezheb) olarak ortaya koymu ^ ;ve buna kendine zg damgas n vurmu^ tur.

am'da kendi ^ retisine gre yazd ^ Fu d ^ u'l- -Iikem adl eseri ile tekieserlerinde, gr lerini Tasavvufi bir dille a klam t r. Onun bu kendine zgdilinde birok remzler, benzetmeler, i ret ve mecazlar vard r. Kendisine gelenilhamlar , olduû gibi, bzan da kapal bir ekilde yazm t r. Dolay s yle,eserlerini okuyanlar n, nce O'nun dilindeki terimleri (I t l ci l^ ) bilmesi,Ta avv uf'dan ve tasavvufi mnalardan zevk duymas gerekir. Bu bilgi vezevk, asl nda herhangi bir mutasavv f anlamak iin de artt r. Bu durumubilen bni 'Arab', Tasavvufi st lahlarhakk nda ayr ca bir risle yazm -t r; nitekim O, st lahi mnalara eserlerinde yer yer i ret etmi ^ tir. nk,Tasavvuf kitaplar n okuyanlarm oû, Tasavvufun dilini (t ermin olojbilmiyor, bu kitaplardaki deyimleri halk aras nda yayg n olan mnalarma greyorumluyor ve erl at'n zhiri ile at ma durumuna d yorlard . Ya daonlar, riydiet ve miiceihede'de mutasavv flar n tecrbelerini ya amad k-lar iin, okuduklarmdan zevk alm yorlar ve bu yzden mutasavv flar dakapal l k, atdl at, hatt kufr ve z nd kl k ile itham ediyorlard .

7


8/74

bn. ul- cArabi'nin durumu da byle oldu. Biroklar , zellikle lmn-den sonra birtak m fakihler O'na hcumlarda bulunmu ^ lar,O'nu yermi lerve z nd kl kla itham etmi ler, hatt istisns z btn kitaplar n n okunmas nyasaklamak istemi ^ lerdir. nk onlar, O'nun eserlerindeki szleri, gnlkhayatta kullan lan anlamlarma gre yorumluyorlar, Tasavvuf st lhm dakianlamlarma ba vurmuyorlard . Bylece, z hir'ini al p, bunun tesindekibrit n' na nem vermiyorlard . Sonra, mutasavv flar n maksatlar n anlamakiin zaruri olan mcc-thede'ye giri^ memi ve riyc1iet tecrbesini edinmemi olduklar ndan, tasavvufi z ev Ic'den de yoksun bulunuyorlard . O'nu, tan -yamad klar ve anl yamad klar iin yeriyorlard . Onlar, sd/ik'i olmad klarve bilmedikleri bir ilmin yabanc s idiler.

Ancak, bn ul- (Arabryi birtak m fakihlerin bylesine vermeleri, di êrbilginlerde O'nu savunma gayretini uyand rd . Bu bilginlerin kimileri muta-savv f, kimileri de Tasavvuf s rlar n ve ^ st lhlarm bilen ya da sz ehlineteslim eden fakihlerdi. Onlar da, bni cArabryi savunmaya ba ^ lam lar, O'nuno gzel menkabelerini anlatm lar, bilmedi^ i iin d manl k eden birincizmreyi reddetmi ^ lerdir. Nitekim, ki^ i bilmedi^ inin d man d r.

Bylece iki zmre arasmda bir sava ba lad^ . Bu sava , o derece iddetliidi ki, birka yzy l srp gitti. Bu gn bile onun izlerini grmekteyiz. nkfakihler, donukluklar , dar gr lllderi yznden, bu filozofu en azz nd kl k ve kfr'le itham etmi ler; O'na ba ^ lananlar ise fakihlerin, bilgisiz,sap k, ilim ve anlay kap^ lar n Allah' n kendilerine amad ^ kimseler olduk-lar n ileri srerek, onlara kar km lard r.

Onu yeren ve tekfir edenler aras nda, el- Vsiti, el- Bedr ibni Cemaca,ez- Zeyn'l- grki, bni Teymiyye, Ebu ljayyn el- Endelsi, bni Haldun,ve el- Bilscl v. s. vard r. Bunlar, tar Usat ehli de^ ildir. Onu destekleyen vesavunanlar aras nda da el- Kdl. ez- Zemlekni, Firzbdi, el- Kri.' el- Ba ^ -ddi, mrnn sonlar na do^ ru el- Iz ibni cAbdisselm, Syti, Sacrni,

ibni Meymfin v.s. bulunmaktad r.Sava n tabii bir sonucu olarak, bn ul- cArabryi savunma ya da yerme

ve reddetme konusunda e ^ itli risleler ve birok kitaplar yaz lm t r.*

Bu kitab n yazar Ebl-ljasen Àli b. ibrhim b Àbdillh b. Ibrhimb.Ysuf el-Kri' el- Ba^ ddi, bn ul- cArabrnin menkabeleri ve O'nu savunmakonusunda ilk eser yazanlar aras nda bulunmakta olup, Hicri sekizinci yzy lmutasavv flanndand r. Elimizdeki kitaplarda Onun hal tercmesini bulama-d k. Bu kitab n sonunda O'nunla ilgili birtak m lkaplar vard r ki, bunlardan,O'nun byk bir mutasavv f, ^ eyh ve mr^ id olduûnu karabilmekteyiz.8


9/74

Bu kitap, yazar n n hayat hakk nda bize, az da olsa bir k tutmaktad ^ r.O, FIrzabadFyi " eyhimiz" szyle vas fland r yor ve O'ndan, Dehli'de,H. 784 y l nda ders dinlemi oldu^unu zikrediyor'. Firazabadi, lkeleri dola ^ -m , Anadolu, Hint, Yemen ve am'a gitmi , Zebid'de lm^ tr. 2 Bu i^ aretbize iki hussu; yazar n Hicri sekizinci yzy lda ya ad ^ n ve Hindistan'au^ram oldu^unu gstermektedir.

el- Kari', ayn zamanda bu kitab n , "aziz karde im" diye, eyh


10/74

4. Son olarak, Yemende el-Firikabadi ile br, ul-tlayyat aras ^ ndaki, Mul yid-din ibn ul- cArabi'den tr ortaya ^ kan tart malar anlatmaktad r.Nitekim, bu tart malara baz ^ kaynaklarda da i aret edilmektedir.Biz, burada, bn ul-


11/74

3. ez- Zehebi, al- Mul ta ar ul- Muktdcu ileyhi min Tdriki Ba ^dddli ibn id- Dubey i, c.I, s. 102, Ba^dd

4. e - Safedl ( H. 764), el- Vdfi bi'l- Vefeydt, yazma5. bn akir ( H 764), Feviit ul- Vefeydt, c. II, s. 301, Blk6. el- Yifici H. 768), Mir'Ct ul- Ciniin, Kahire7. bn Ke ir ( H. 774), el- Biddye ve'n- Nihdye, Kahire8. bn Hacer ( H. 852), Lisdn ul- Mizn, c. V, s. 311-315, klay-

darbd9. el- Ilazreci ( H. 812), el- cAsced ul- Mesbk, yazma

10. bn Tagriberdi ( H. 874), en- NucC m uz- Zdhira, e. VI, s. 329,Kahire

1]. e - Sacrni ( H. 973), et- Tabakdt u'l- KubrC , c.I, s. 163, Khire12. e - Sacrni, el- Yavdkit ve'l- Cevahir, e. VI, s. 14, Khire13. el- Munvi ( H. 1031), el- Kevdkib ud- Durriyye fi Terdeimi's-

Sddet i ^ - Cfiyye, yazma14. el- Munvl, Tabakta ul- Evliyd', yazma15. bnu'l- (I ^ ngtd ( H. 1089), ^elerCt uz- Zeheb, c.V, s. 190-202, K-

hire16. el- Makkari ( H. 1134), Nefk ut- T yb, Muhyiddin yay ^ m 17. el- Makkari, Ezhdr ur- Riyd4, yazma18. el- Ijonsri (Hicri XII. yzy ^ l), Ravdtt ul- Cenndt, s. 632-637, Iran19. Cemil beg el- (An l ( 1927), `Ukild ul- Cevher, s. 13-39, Beyrt,

132620. TM cabdu'l- Baki Srr, bnu hire, 1955

IV- O'nu Savunan ya da Yeren Eserler1. el- Vsiti ( H. 711), E i


12/74

6. el- Bil ci ( I1. 885), Tenbih ul- abi ild Tekfiri ibni Arabi,hire

7. es- Suyiiti ( H. 911),Tenbih ul- abi bi Tebrieti ibni `Arabi, yazma8. bni Meymiin ( H 917), Tenbih ul- abi fi Tenzihi ibni `Arabi,

yazma9. bni Meymrn, Tenzih us- tddik


13/74

6. Asin Palacois, El Islam cristianizado, Estudi del Sufismo a tratersde las obras de Abenarabi de Murcia, Madrid 1931. Bu eseri, PardeBarea, "L'Islam christianise caract&es de la spiritualiM d'Ibn Arabi"ad ile Frans ^ zcaya evirmi tir.

7. Asin Palacois, De la Mystique D' Abenarabi, les tats, les demeureset les charismes, Toulouse 1931

8. Mehmed Ali Ayni, La Quintessence de la Philosophie de Ibni Arabi,Paris 1925 (Geuthner)

9. A. E. Affifi, The Mystical Philosophy of Mukyid Din Ibnul- cArabi,Cambridge University Press, 1938

10. A. Q. Husaini, Ibn al Arabi, the great Muslim mystic and thinker,La hore (Ashraf)11. H. Corbin, L'imagination cre'atrice dans le Soufisme d'Ibn Arabi,

Paris 1958 (Flammarion)12. Brockelmann, GAL, S I, p. 791

13


14/74

YAZMANIN TAVS F

Bu eserin, esas olarak ald ^ m z yazma nshas , Hindistan - BankiporeIludbah Patna ktphanesinde 2902 numaral nshad r. Arap Birli ^ iYazmalar Enst it ii s , 1952'de bu niishan n fotokopisini ald rtm t r. Bizde bu fotokopiden bir sret kar p yay nlad k.

Ara t rmalar m zdan sonra, anla lm t r ki, bu yazma nsha, Brockel-mann' n Tarih'inde (Geschichte Der Arabischen Litteratur) zikretti^ i tek nsha-d r. Elimizdeki kaynaklar n hibirisinde, ba ka bir nshas ndan bahsedildi^ inigrmedik.

Bu yazma, on varakdan ibaret ve H. IX. yzy l yazmalar ndan olup,mteahhir nesh hatt ile yaz lm t r. Her sahife otuz bir sat rd r. Her sat rda15-17 kelime vard r. Mstensihin ad da, istinsah tarihi de yoktur. Sat rlararas nda, mstensih tarafndan b rak lm bo luklar bulunmaktad r. Aynzamanda birok istinsah hatalar , dolay siyle tahrif ve tashifler meydanagelmi^ tir. Enstitnn fotokopi nshas nda birinci sahife yoktur.

Bu fotokopi, "Rahman Rahiym olan Allah' n adyla. O'na gvenir, O'ndanyard m dileriz. vg, alim, kadir ve hakim olan Allah'a zgdr..." szleriile ba lamakta ve u cmlelerle sona ermektedir : Bu, ed-Durr u^ -emin fi Mehsin i - eyh Muhyiddin. ( eyh Muhyiddin'in gzel menkabelerihakk nda paha biilmez inci) adl eserdir . Onu, olgun ve olgunla^ t r c bilgin,erdemli ve yeti tirici, hakikat ehlinin k lavuzu, ibadet ve zhd sahiplerinin ras ,rif ve muhakk k eyhlerin eyhi, slihlerin gzbebe^ i, bidyet i^ aretlerininanahtar , hidyet s rr na sahip gnllerin ^ eyhi, glkleri aan, m kil mnarumuzlar n zen mr ^ id eyhebu'l- 1.1asen cAll b. briihim b. (Abdullh b.brhim b. Ysuf el- Ba ^dadi yazm t r. Allah merkadini nurland rs n,

rahmet ve fthat nt ondan ay rmas n, amin .5. Bu cmlede, Kitab ^ n ad nda yer alan m elisin kelimesi, m en jkib ile e anlaml d ^ r

Nitekim yazar n kendisi, eserin ilk sayfas ^ nda, onun ad n belirtirken meniiidb kelimesinikullanm ^ t r. Kitab n sonundaki bu ifde ise, yazar n kendi ifiidesi olmay p, ya kird-lerinden birine ya da mstensihe aid olmak gerekir (ev.).

14


15/74

NCELEME METODUMUZ

Bu eseri, belli kurallar m za gre inceledik. Yalm z, burada iki noktayai^ aret etmemiz gerekiyor.1. Biz, mellifin, birok bilginlerin szlerini tan k olarak kulland ^ ngznnde tuttuk. Bu szlerin bir k sm bas lm , bjr k sm da yazma eser-lerde yer almaktad r. Bunlar birbiriyle kar la t r nca, aralar nda birokfarklar, eksik ve fazlal klar grdk. Dolay ^ siyle, bu szleri, dipnotlarda, yazmave bas lm eserlerden tesbit etti ^ imiz ekilde gstermeyi uygun bulduk.Bu tutum, bizim, uzun dipnotlardan ka nmak ilkemize ayk r ise de, okuyucu,bu szler aras nda bir kar la t rma yapabilecek; onlar n, temyl ve ar la-y lara gre nas l de^ i ti^ ini, eksiklik ve katk lar n, nas l meydana geldi^ inigrecektir. Eski metinlerimizi incelerken, ara t r c ve tarihiyi phe ve ih-tiyatla davranmaâ gtren mesele de budur.

2. Biz bu eserde birtak m nahiv hatalar , tashif ve tahriflerle kar la t k.Kuvvetle muhtemeldir ki, bunlar mstensihe aittir. nk, Firiizabadrnintilmizi olan yazar n, bu trl hatalar ilemesi d nlemez. Bunun iin,do^rusunu bulduûmuz ifadeleri dzelttik ve ok zaman, dipnotlarda uzunuzun istinsah hatalar n gstermeyi istemedi ^ imizden, bu dzeltmelere i aretde etmedik. Dipn.otlardakini de, sadece rnek vermek bak m ndan gsterdik.Do^rusunu bulamad ^ m z kelimelerin nne birer soru i areti koyduk.Bunlar n do^rusunu bulup dzeltenler karsa, imdiden te ekkr ederiz.

Bu eserde, yazar n, baz kusurlu, ba^ lant s z iirleri var ki, bir k sm vezin bak m ndan da yanl t r Bunlar da, ba ka bir metin bulununca dzelt-mek zere, olduû gibi ald k.Beyrut, Eyll 1959 r. alal uddin el- Muneecid

15


16/74

ED - DURR US - SEMIN FI MEN:=i1B IS - EYI) MUHY DDIN( eyh Mul^ yiddin'in Gzel Menkabeleri Hakk ^ nda De^ erli nci)


17/74

RAUMAS RAWM ALL.,IH' n ADIYLAO'NA GVENIR, O'NDAN YARDIM DILERIZ.

vg, alim ve hakim, her eyden haberdar, e i ve benzeri olmay ^ p ekil vesretten mnezzeh olan Allah'a zgdr. Hibir ey O'nun dengi de ^ ildir;O, i itir ve grr.

O'na, bize verdi^ i say s ^ z iyilik ve sonsuz nimetlerden tr hamdederim.Byk kk btn kusurlar n itiraf edenlerin kr ile O'na krederim.Karanl^ k geceler ve yan gnler sresince salt ve selam; mu tulay c ,korkutucu, parlat c bir kandil olan, stnl^ btn Tanr elilerincetan nan Muhammed'e ve O'nun al'ine olsun.

"Btn peygamberlerden sonra gelmi se deO asl nda nce idi peygamberlerdenOnlar hacipleriydi O'nun hidyet alay ndaYad rganmaz hacipleri nden gelmesi.O do^ rulttu din okunu e^ ildikten sonraO'ndan sonra olmad do^ rultan, e rileni"

mdi, eyh Muhyiddin'in menkabeleri hakk ^ nda paha biilmez inci "Ed-Durr u - emin fi Ment^ hib i^ - eyh Mulyiddin" ad m verdi^ im bu risleyi,aziz karde imiz byk eyh, ( ihab ul- Hakk ve'd- Din) Ahmed b. er- Reddade - Safi el- Yemeni'ye gnderdim. O'nun faziletinin eserleri dim olsun,parlak sabahlar ayd nl k ' sresince ilminin sancaklar dalgalans ^ n. Bu eserde, eyhhallerini, szlerini ksaca, fazla uzatmaks ^ z ^ n anlatt^ m.Nitekim, O'nun ilgi ekici ya ay ve e siz adab ve Allah' n O'na ltfetti^ inimetleri, O'na ktlk kap ^ lar n ^ kapay ; kendi eserlerinde, zellikle el-Futhtu'l- Mekkiyye'sinde anlat ^ lm t^ r.

mdi, yard m istenecek Allaht r. Irfan da O'ndan dilenir.Bu risleyi iki blme ay ^ rmak gerekmektedir. Birinci blm O'nun

halleri, ikinci blm de szleri hakk ^ ndad^ r.

19


18/74

BIRINCI BLM bn ul-cArabi'nin Halleri

Bu konuda, O'nun deêrli arkada lar ve ileri gelen dostlar ndan pekoûnemle durmu tur. Ben de, acz ve kusurlar m itiraf ederek, bunlardan bir-k smm zikrediyorum.

Bilesin. ki, - Allah seni ba^ ar l klmakla desteklesin ve sana gere ^ igstersin- tarih bilginleri O'nu, eyh, imam, insanlar n k lavuzu, hkmlerindayana^ , yayg n k, ku at c deniz, ilahi vergilerin ve insanlar n shibi,iki yolun mftisi, iki f rkan n hcceti, ariflerin sultan, hakikat ehlinin bur-hani, din ve mmetin canland r c s Mutyi'l- Milleti ve'd-Din) Eld ÀbdilldhMuhammed' b. CAli b. Muhammed b. Ahmed b. cAll el- ljdtimi et- Tcil el-EndelusI diye anarlar. O, k saca, bn ul- cArabl diye tan n r.Allah bize, O'nun, bizi dnya ve ahrette hal ve kal yceli^ ine ula t ra-cak parlak ve temiz s rlar n n bereketlerini ak ts n.

O, ne uzun, ne de k sa boylu idi. Yumu ak tenliydi. Karn , ne i^ kin, ne deekikdi. Benzi beyaz olup, sar na, alt n k rm z s na alard . Salar oldukauzun ve dalgal yd . Ayd nl k yzl, iri gzl idi. Gzlerinden ya eksik olmazd .S rt ve uyluklar etli de^ ildi. Berrak ve kal nca sesli idi; yksek sesle konu^ -mazd . Uzun parmakl ellerinin ayalar geni ti. Az konu ur, gerekmedikeglmezdi. Melankolik (Sevda ) ve h r n (S afravi) mizal yd . Gzlerindeyorgunluk hissedilirdi. Yry , ne abuk, ne de yava d . Firasetbilginleri, bu emailin, en gzel ve en uygun ^ emil olduûnda birle^ mi lerdir.Bu ^ emile, ancak Hz. Peygamber ve ^ eylj Muhyiddin'in sahip olduû bilin-mektedir.

Doûm yeri, Endls ehirlerinden Mrsiye 2 'dir. 17 Ramazan H. 560y l Pazartesi gecesi do^mu tur. Orada bym , sonra, 568 y l nda, Endls'-n ba kenti olan i biliye3 'ye gitmi tir. Burada 598 y l na dek oturmu tur.

1. Metinde: Muhammed b. Muhammed b. (Ali2. Bk. Ebii 'Abdilliih Muhammed b. Muhammed el- klimyerl (l. 11. 900), er- Ravi ul-s. 184. Ispanyolcas Murcia'd r.3. Bk. ayn eser, s. 18. spanyolca, Sevilla.

20


19/74

Sonra, Doû lkelerine gitmi ve hepsini gezip dola m t r. Haccetmi^ , Mekke-iMkerreme'de birok y l mcavir olarak kalm t r. ileride sz konusu olaca ^ zere, orada, el- Furhrit ul- Mekkiyye v.b. gibi eserlerini yazm t r.

Kendisi, memleketinin yksek tabakasma mensup; o gnn emir ve vezirocuklar aras nda idi. Babas , biliye'de Endls Sultannun veziri idi. Bir-gn, babas n n arkada^ lar ndan bir emir, O'nu, diêr emirlerin oûllar ylabirlikte davet etmi ^ ti. eyh Muhyiddin ve diêr genler toplanm lar, yemekyemi ler, ve kendilerine iki sunulmu tu. S ra eyh Muhyiddin'e gelince, kade-hi eline ald , imeê niyetlendi. Tam bu s rada bir ses O'na, "ey Muhammed,Sen bunun iin mi yarat ld rd" dedi. Bunun zerine O, kadehi yere att ve a k n bir halde d ar kt . Evlerinin nne geldi^ inde, kap da vezirinkoyun oban n grd. Adam n st ba her gnk gibi toz toprak iindeydi.obanla birlikte ^ ehrin d na kt . Onun elbiselerini al p kendisi giydi, kendielbiselerini de ona verdi. Bir sre, yaln z ba na Mezarl ^ a var ncaya dek gitti.Buras , bir rmak k y s ndayd . Orada kalmak istedi. Mezarl ^ n orta yerinde,y k lm , topraklara kar m ve kk bir ma^ ara ^ eklini alm bir kabirbuldu. ierisine girip, z ikrullah ile me gul olmaâ ba lad . Oradan ancaknamaz vakitleri k yordu.

eyh Muhyiddin - Ta nr O'ndan raz olsun-, yle demi^ tir: Mezarl ktadrt gn kald m, sonra, oradan btn bu ilimlerle birlikte kt m.Bundan sonra Ma^ rib4 bilginleri, Vil ve v el "ileri ile bulu up gr t.

Hepsi O'nun deêrinin yceli^ ini kabul etti, O'nun emir ve nehiylerine boyune^di, an ve mevkiinin ykseldi^ ini tan d . O'nunla a^ n n bilginleri aras ndageen sohbetlere, tart malara, yaz malara insan vak f olsa, O'nun grl-memi halleri ve i itilmemi szleri kar s nda kalbi hayrete d er; akl , ba n-dan giderdi. Bunlar n hepsi O'nun eserlerinde anlat lm bulunmaktad r.

Daha sonra, Mekke-i Mkerreme'ye gidip haccetmi ve Anadolu'ya gel-mi tir. a^ n n kutbu eyh Sadruddin Muhammed b. shak el- Knevrninannesiyle evlenmi ve Sadruddin, O'nun elinde yeti ^ mi^ tir. Sonra, bir sreMekke'de mcavir kalm , daha sonra da am'a gitmi tir. te orada bumesle^ in ba oldu.

Art k, hayat boyunca, lmne dek am'da oturmu ; be yz a anve bir benzeri yaz lamayan, ilgi ekici eserlerini yazmakla u^ra^ m t r. Bunlarikinci blmde grece^ iz.

638 y l 22 Rebiulhir Cuma gecesi vefat etmi ^ ve cenazesi iin, unutul-maz bir tren yap lm t r am hkmdar , yaya olarak, emirler, vezirler,bilginler ve halkla birlikte cenazesini te yi etmi tir. am'da, cenazesir^ e kat^ l-4. Metinde jj1 yaz l lduû halde, yay nlayan, y}ji okunmasuu uygun bulmu tur.

21


20/74

mayan kimse kalmam t r. ar ve dkkanlar, O'nun taziyesi iin, gnkapal kalm t r am' n alihiyye semtinde, Kasyon da ^ n n ete^ indekiMutlyiddin b. ez- Zeki mezarl ^ na defnedildi ve kendisi iin bir trbe yap ld^ .Oras , her a^da byklerin ziyaret ettikleri ve ziy aretilere trl s rlar na ld ^ , gzel kokular n yay ld ^ , hacet sahiplerinin her vakit dualann nkabul olunduû bir yer, bir ziyaretgaht r.

Allah kendisinden raz olsun, O, byk bir eyh, deêri yce, gnl geni ,^ erì ilimlere vak f, hakikat bilgilerinin s rlarmda ve ak llar n hayrete d -t^ diêr ilimlerde derin meleke sahibi idi. Zaman n n tek adam , akranlan-nm en grkemlisi, arkada lar n n en stn, idi. Kendi gnnde ve a ^ ndaO'na denk bir ki i grlmemi tir. Ya ad ^ y llarda, ba ka a^ larda bulun-mayan byk bilginler, byk fakihler, byk eyhler vard ama, hepsi deO'nun ilmini ve stnl^n kabul etmi lerdi. Biz, a ^ n^ n bilgin ve fakih-lerinden hibirinin O'na itiraz etti ^ ini bilmiyoruz; aksine,en uzak lkelerdenbile, O'na gelirlerdi. O, akli ve nakli ilimlerin hepsinde imam ve ilim ehlinin,ba ta geleni (mukted) idi. Kad lar ve emirler O'nun hizmetinde olup,Tasavvuf ve sllIk ehli O'nun yolunda giderlerdi.

Hazreti eyhe kar tutumlar bak m ndan, insanlar, zmreye ayr l-m t r.

22


21/74

BIRINCI ZMRE

Bunlar, kendisinin a^da lar olup, O'nu, hertrl stnlkle vas flan-d ran, kendilerinden stn tutan kimselerdir: mam Fahruddin Muhammedb. Umer b. IJuseyn er-Razi, eyhulislamlar n ^ eyhi mam cIzzuddin b. 'Ah-di's- Selam, eyhlerin eyhi ibabuddin (Umer b. Muhammed Suhreverdi,^ eyh Sa`duddin Muhammed b. el- Meyyed el- I-Jamevi, ^ eyh Kemaluddinez- Zemlekani, Mlikilerin lulat'i, el- Haf z b. `Asakir, bin un-Neccar, bn ud- Dubeysi, ve melik ul- culema byk kad Ebu YahyaZekeriyya b. Muhammed b. Mahmad el- Enesi el- RazvInI gibi. Bunlardanba ka, sz uzatmamak iin adlar n saymad ^ m, eyh'le yaman ve sohbeteden pekok bilgin vard r. Onlar n da adlar ile aralar ^ ndaki sohbet ve yaz -malar zikretseydim, tercih etti ^ im ihtisar i inden uzakla m olurdum.

mam Fahruddi^ 3, er-Razi'nin 5 halkdan ayr l p uzlete ekili ^ i, Muhyiddinibn ul-


22/74

budur. Bu mektup O'nu son derece etkilemi , O'nun iin btn feyz ve bere-ketin kayna ^ olmu tur. Hatta, Rzi, onun etkisiyle yle sylemi tir:Ak llar n son ileri at l , ba lanmak.Emeklerinin o^ u sap kl k, bilginlerin.Ruhlar m z bedenlerimize yabanc Vebiil ve s k nt , dnyam z n verimiBir eycik elde edemedikAra^ t rmam zdan mr boyuncaKil u Kl derledik ancakNice devlet ve adamlar grdkKi hepsi yokolup gittiNice da^ lar var ki doruklar ycensanlar gp gitti ama da lar yerinde

mam, ^ eyhulislmlar n eyhi (Izzuddin (cAbd ul- (Aziz) b. `Abdis-Selm6; : u 1 `S,;,)a gelince: Byk kad , kyl kentli herkesin yard mc s Mecd

ud-Din el-Firzbdi, eyh (Izzuddin, b. (Abd is- Selm' n hizmetisinden^ yle rivayet etmi ^ tir: "eyh cIzzuddin'in huzurunda ders meclisinde idik.Sz, er- ridde (dinden dnme) konusuna gelmi ti. Burada, z nd k)elimesi zerinde konu^ uldu. Huzurda bulunanlardan bir k sm ,bu kelime Arapa m , yoksa Farsa m d r diye sordu. Birisi, Arapala m oFarsa bir kelimedir, asl .7:5 ir, yni gsteri dini (ls.1 J1 . 1dir, dedi."

Bana gre, bu yanl t r. nk c..) j kelimesi Farsa, C.: kelimesi deArapad r. O halde, o kimsenin syledi^ i nas l do^ ru olabilir? Hakikat odur ki,mecusilerin Zend adl bir kitab vard r. Bu kelimenin anlam nve yorumunu ancak onu koyan bilir. Bu kitab ortaya koyan Zerd t'tr.Ve O, bunun Allah'dan oldu^unu ileri srm^ tr. Bu iddia, Hz. Peygam-berin, onlar (meciisileri) ehl-i Kitab yerine koyunuz ama kestikleriniyemeyiniz, kad nlanyla evlenmeyiniz" hadisi ile bt ld r, bu konuda icmahs l olmu^ tur. K saca, o kitaba ba^ lananlara Zencli (L.S.V,3) denilmi^ ,Araplar da bunun sonuna bir J, ekleyerek emi lerdir. te, o kelime,bylece Arapala t r lm t r7 .6. fi(1 mezhebinde ictihad mertebesine ula m ^ aml bir bilgindir. Drt bir yandan gelen ^ rencileri okutmu , birok imamlar yeti tirmi tir. ok say da eseri vard r. Eski M s r'dakad^ l k yapm t^ r. H 660 y l nda lm tr. Bk. en- Ncrn uz- Zcildra, e. VII, s. 208.7. Bu kelimenin tretili i ve anlamlar iin bk. (Eb Man r Mevhb b. Ahmed) el- Cevllkl,el- Mu


23/74

O zt n szne dnelim: Zendin ..))) yni gsteri dini if-desi Arapala t r larak, z nd k ( )olmu tur. Bu, inanm gibi gr-np, kfrn gizleyen demektir."

Bana gre, bu da yanl t r. nk, inanm gibi grnp kfrn. 7 ; , - -leyen, kimseye z nd k de^ il, mnlif k denir. Bu kelime ( 3 - A - : ,3 I kkndentretilmi tir. O da, ada tav^ an n n yuvasnun deli^ i anlamma gelmektedir.nk bu hayvanc ^ n yuvas n n iki deli^ i vard r; birine ncfik )tekisine de le C t


24/74

Anla l yor ki, eyh (Izz ud-Din b. Abd is- Selam, fakiblerin, ilimlerininerevesine girmeyen bir eyi yermekte mzur olduklar n kabul etmi , eyhMuhyiddIn'in gerek halini, onun ^ an ve deêrinin yceli^ ini anlayacak durum-da olan hizmetisine a klam t r.

eybulislam ihab ud-Din Ùmer b. Muhammed es-Suhreverdi, AllahO'ndan raz olsun, eyh Muhyiddin ile Mekke-i Mkerreme'de bulu up ko-nu^ mu tur. Birbirlerinden ayr ld ktan sonra, ihabuddIn 'e, " eyh Muhyiddin'inas l buldun" diye sormu lar. "O, sahili olmayan bir denizdir," cevab nvermi ; eyh Muhyiddin'e de ^ eyh ihabuddin'i nas l bulduûnu sorduklarm-da, "O, salih bir kuldur," demi tir.

e - eyh el- Mudakkik el- Mukakk k Sa`duddin Muhammed b. el- Mu-eyyed b. Abdillah b 'Ali b. Hamm lye el- HamevI", Allah temiz ruhunutakdis etsin, am'dan memleketin dnnce sekin arkada ^ ve dostlarkendisine, " am'da bilginlerden kimi b rakt n?" diye sormu^ lar; O da, "orada,^ eyh Muhyiddin'i, dibi ve k y s olmayan co kun bir denizi b rakt m" demi -tir.

am' n byk ^ eyhlerinden Kemaluddin ez- ZemlekanPyi ikinci zmrearas nda ve ayr ca kitab n ikinci blmnde anlataca ^ z.

afiq ba kad lar ndan emsuddin el- ljyi", ^ eyh Muhyiddin'e kul gibihizmet eder ve O'nun her iste ^ ine boyun e^ erdi. Her gn, MuhyiddIn'in yan nagirip mbarek yzn grmeden nce, onun ad na otuz dirhem sadaka verir-di. Ey iman edenler, siz Peygambere mahrem bir ey arzetmekistedi ^ iniz vakit, bu mahrem konusmantzdan nce sadaka verin 1 3yetini okurdu.

MalikIlerin ba kad s 1 4 k z n O'nunla evlendirmi ^ ve kendisi de hizmetin-de bulunmu tur.10. Arif, sfi ve mr id'dir. (Abdulkdir el- Cili (Gfini) ile arkada l k etmi tir. Tasavvufta

byk bir mevk vard r. Birka sfi ribat nda eyhlik etmi tir. Halife en-N r, kendisini,H. 597 y l nda am'a, el- melik ul- (Sdil'e ve H. 614 de ljrezm h'a eli olarak gndermi tir.Birok me hur eserleri vard r. H. 632 de lm tr. Bk. en- Nuef m uz- Zahira, c. VI, s. 165,166, 219, 284

Il . Sa(d ud- Din Muhammed b. el- Meyyed (b. (Abdillh b (Ali b. Ilammye) el- Hamevi( H. 652). Zhid ve bid byk sfilerden olup, m ciihede ve riyiiz a ela me hurdur.Bir sre am'da oturmu , sonra Horsn'a dnm tiir. Tatarlardan birok insan O'nunvas tas yla mslman olmu tur. Bk. en- Nueizm uz- Zhira, c. VII, s. 31.

12. ems ud- Din Ahmed b. Halil el- Hyi, Azerbaycan ehirlerinin birinden (Hy) olup, bykbir bilgindir. am'da ba kad l ^ k yapm ^ t r. Bk. bizim yay nlad ^ m z: Kud^ltu Dima l cs. 65.

13. Medile sresi, 12.14. Bu zat, am'da Maliki mezhebine gre ilk ba kad l k eden Zeynuddin ez- Zevvi olsa gerek.lm H. 681 dir. Bk. Kuclatu Dima lc s. 243.

26


25/74

Tril u Dima ic'm ve daha birok gzel eserlerin yazar el- Hafiz ibnitAsakir, Muhyiddin'in talebesi ve dergahma devam edenler aras ndayd ".

bn un- Neccar"'a gelince; o da yle demektedir: " eyh Muhyiddin'le am'da bulu^ tum. O'nu imam, bilgin, kmil, ilimlerde mtebahhir, hakikatler-de rush, sahibi olarak grdm. O'nun eserlerinden yararland m. Kendisinedoûmunu sorduûmda, "Mrsiye'de, Hicri 560 y l 17 Ramazan Pazartesign do^mu um", dedi. eyh eba cAbdillah Muhammed b. (Abd il- Vahidel- MakdisP7 bana, eyh Muhyiddin bn ul- ArabI'nin, Hicri 638 y l Rebi.ulashir ay n n yirmi ikinci Cuma gecesi vefat etti ^ ini yazm t ki, ben o zamanMakdis'de (Kuds) idim; kendisi de am'da bulunuyordu.

eyh eba cAbdillah el- Makdisi, ^ eyh Mul yiddin'in yak n dostlar ndanve meclisi erifine devam edenlerdendi.ibn ud- Dubeysi", tarihidir. De êrli birok eserleri vard r. O, der ki:

eyh, Muhyiddin ibn ul- (Arab' Ba^dad'a geldi, kendisiyle gr^ tm. O'nu, vas f-land r ld ^ ndan ok daha ulu, bilindi^ inden ok daha yce buldum. Eser-lerinden faydaland m. Bana, kendisinin, biliye'de el-Haf z ebu Bekr Muham-med b. Halef el- LahmI'den, Kurtuba'da da el- HaN ebal- Kas m b. Bi ku-vaP9 den Hadis-i Nebevi ^ rendi^ ini syledi.

Melik ul- culema, byk kad eba Yalya Zekeriyya b. Muhammed b.Mahmd el- Enesi el- KazvInI 2 0 , jr ul- Bilad ve al br ul- cl bd 2 1 adl oniki15. Burada mellif yamlmaktad r. nk, tarih yazar el- Irafiz ibni (Askir, am'da, H. 571

y l nda lm tr. bn ul- (Arab' ise H. 560 da do^mu olup, bn (Askir ld^ zamanonbir ya nda idi. bn ul- (Araba doû lkelerine H. 598 de gelmi tir. Belki, mellif, el-Kasim ibni (Askir'i kasdetmektedir ki, O, tarih yazar el- Ilfiz ibni (Askir'in o ^ ludur velm y l H 600 dr. Bu el- Ksim de bn ul- (Arabfnin talebesi de ^ il, hocalar aras ndad r.bn ul- (ArabI, el- I.sim'in kendisine umumi bir icazet verdi ^ ini syle^ nektedir. Bk. iett-

zetu bn il- (Arabi lil Melik il- Muzaffer.16. Eb (Abdillh Muhammed b. Mahmd el- Haf z Mabibbuddin ibn un- Neccr ( H.

643). Byk hadis bilginlerindendir. Tftri-ku Bagdld' n yazar d r. ez- Zehebi, el- (lber'deO'nu, i k a ve itkan sahibi olarak vas fland nr. Birok eseri vard r. Bk. ibn ul- (Imd,ezert uz- Zeheb, c. V, s. 226.

17. Eb (Abdillh b. (Abd il- Vl id ed- Dry el- Makdisi ( H. 643) am'daki bykHanbeli bilgin ve muhaddislerindenclir. Bk. ezerftt uz- Zeheb, c. V, s. 224; en- Nucfun uz-Zfthira, c. VI, s. 354.

18. Muhammed b. Sa(id ed- Dbey i ( H. 637). V t' n nahiyelerinden biri olan Dbey- 'dand r. Tarihi ve muhaddistir. el- Hatib'in Tfrllu Ba elftt' na es- Sem(ni' ^ nn zeyl ola-rak yazd ^ tarihe bir zeyl yazm ^ t r Bk. el- Vfi efeyftt, c. III, s. 102, Dederingbas m , am 1953.

19. Metinde: Biskuvl20. Eb Yahya Zekeriyy b. Muhammed b. Mahmd el- Enesi ( H. 682). Enes ibni

Mlik'in soyundand r. Kazvinlidir. Tarihi, co^rafyac ve kad idi.21. Bu eseri Alman mste rik Wstenfeld 1848 y l nda bir cilt halinde bast rm t r.

27


26/74

ciltlik eserinde, biliyye'yi anlat rken yle demektedir: "Endlste bykbir ehirdir. Endls illeri aras nda her trl stnl^, gzel havas , tatlisuyu, verimli topra ^ ve her e^ itten meyvesinin bolluû, deniz ve kara av-cd ^ ile temyz eder 2 i b . eyh, imam, alim, faz l, mr^ id, riflerin sultan,Hak'k n ve dinin canland r c s olan Muhyiddin ebu cAbdillah Muhammedb. 'Ali b. Muhammed b. Ahmed b. cAli el- 11atimI et- Tal el- Endelusi bu^ ehirdendir. O'nu am'da H. 630 y l nda grdm. eyh, bilgin, arif, ericat-...>ve Halsi a t ilimlerinde mtebahhirdir; a ^ n n muleted (tS s d r.Ululukta e^ sizdir. ok de^ erli eserleri vard r. Birgn bana, yle bir hat raanlatnn lard : " biliyye ehrinin bir soka ^ nda gelip geenlerin zerine abanan,bir hurma a^ ac vard ; halk, onun kesilmesini sz konusu etti, hatt ertesign, kesilmesine karar verdi." eyh Muhyiddin, yle devam etmi^ ti: "O gecePeygamber aleyhisselm d mde grdm. Hurma a ^ acm n yannda ayaktaduruyorlard . Aâ, O'na ^ ikayetle, yle sylemekteydi: Y Resalallah,gelip gemelerini engelledi ^ im iin beni kesmek istiyorlar. Bunun zerine,Peygamber efendimiz mbarek elleriyle o a ^ ac s vazlad lar; o da do^ ruluverdi.Uyan nca, do^ ruca hurma a^ ac n n bulunduû yere gittim. Bakt m ki, dil-^ mde grd^m gibi do^ rulmu^ . Durumu halka anlatt m, ^ a r p kald larve uûr sayarak aâc bir ziya retgh eylediler".

a^da olup kendisini her trl stnlkle vas fland ran, btn ilimlerdesz sahibi olduûnu anlatan bu bilginler gibi daha niceleri vard r ki, buradaonlardan sz etmedik. Hepsini de ansayd k, kitab n bu blm ok uzard vebenimsedi^ imiz derli toplu anlatmadan uzakla m olurduk. Fakat, tafsiltagiri meksizin, k saca, O'nun stnl^ n ortaya koyan, a k delillerle kand r c bir anlatma yolunu tuttuk.

O'nunla ilgili haberlere nem veren, eser ve menkabelerini inceleyenbaz lar yle bir olay anlatm lard r: "Endls sultan]. Mekke-i Mkerreme'yeok miktarda mal gndermi ^ ve vekiline, bu mal , ancak yerli halka da ^ itma-s ^ n ^ Bir tesdf eseri olarak o y l, hi benzeri grlmeyen bir^ ekilde eyhler, bilginler, fakihler ve her trl ilim ehli Mekke-i Mkerreme'detoplanm lard . O y l ki, ^ eyh ihabuddin es- SuhreverdPnin eyh Muhyiddinile bulu tuû ve her birinin tekisi hakk nda szn syledi^ i y ld r. Herkes,21 b. Matbu nshada, buradan sonra: " biliyye ehrinin bir soka ^ nda..." szne gelinceye

kadar yle bir metin uymazl ^ vard r: "Muhyiddin lakab ile an lan faziletli eyh Muham-med ibn ul- (Aral: l bu ehirdendir. Kendilerini H 630 y l nda am'da grdm. Filmi, edib,hakim, ir, rif bir eyh idi. Kendisine bir h al gelirmi ki, o hlde iken, sayfalarca ok ilgiekici eyler yazd ^ m i ittim. Gene, Ijava u Feviitil il- Kur'an (Srelerin ba -lang^ lar ) hakk^ nda da bir kitab yazd ^ m duydum. O'nun ilgi ekici hikyelerinden biri, biliyye ehrinin..." $k. 4 r ul -Bild, Wstenfeld bask s , s. 334.

28


27/74

yukar da gnderildi^ i belirtilen ^ eyleri, ancak ^ eyh Mukyiddin d e P a U I L 9 ,:3 rida^ tmas iste^ inde birle tiler. O, bunlar da^ tt ktan sonra ^ yle syledi:Ic^ nii 't bozmak korkusu olmasayd , bu i ten kam rd m" Bir dostu, "efen-dim, niin?" dedi^ inde, yle buyurdu: "Bu i te Allah' n r zas gzetilmemi^ ,

tersine, bununla ^n,mek istenilmi ^ tir". "A klar m s n z ?" dediler. ucevab verdi: "Ma^rib sultan , ba ka meliklere kar benimle iftihr etmekistedi, nk bu mal benden ba kas n n da^ tm yaca^ n ; biliyordu. Dolay -siyle, bunun ard nda, Allah' n r zs ndan ok, vnmek dile^ i vard r." Buszler, Endls sultan na eri ti^ inde, a^ lam ve eyh do^ru sylemi .Gerekten yle d ^ nm^ tm" demi tir.

29


28/74

IKINCI ZMRE

Bunlar, O'nun fikirlerini, gerek maksatlar n anl yamad klar iin,ekimser kalan kimselerdir. Olduka kalabal k olan bu zmreden eyh Ebu'1-1Iasen. b. el- Hasen el- tlazreci ez- Zebidi el- Yemen'i, eyh cimaduddInb. Ke ir ed- Dima ki, ^ eyh Abdullah b. Esad el- Yfici, eyh MuhyiddinS bt Ebi'l- Ferec bn il- Cevzi el- Ba ^dadi gibi birka n aldataca^ z.

Ebu'l- Hasen el- ljazreci.", el- cAsced ul- Mesbk adl kitab nda eyhMul yiddin 'den yle sz eder: "O, eyh,imam, bilgin, erdemli, olgun, sekin,Allah' n velisi Ebr cAbdillah Muhammed b. Àli b. Ahmed el- 1-Fatimi et-Ti el- Endelusi olup Mutyiddin lakab yla m d r ve il) n ul- 'Arab'diye tan nm t r. a^ nda, emsali aras nda biricik idi; Vandet ehlinin ey-hidir. En.dls ehirlerinden Mrsiye'de Hicri 560 y^ l 17 Ramazan Pazartesigecesi do^mu^ ve orada bym tr. H. 568 y l nda biliye'ye gelmi^ , H.598 y l na dek burada oturmu tur. Sonra, Doû lkelerine gitmi ; Ms r, am, Musul, Diyarbekr ve Horasan' gezip dola m t r. Ba^dad'a iki keregelmi tir. Birinde, orada on iki gn kalm ; teki u^ ray da Hac yolculuûs ras nda olmu tur. Anadolu'da yerle mi , ledn ilimlerine ship ve ilhs rlara vak f olan eyh adruddin el- Knevi Muhammed b. shak b. Yiisufb. Àli el- Knevi' ^ lin annesiyle evlenmi ^ tir. adruddin el- Knevi, eyhMullyiddin ibn el- cArabi'nin elinde yeti ^ mi^ olup, O'nun meydan n n svarive yi^ itlerinden biri idi. bn ul- 'Arab', sonra, Mekke-i Mkerreme'ye gelipmcavir olarak kalm , burada anmay gerekli bulmad ^ m z birok eserlerini,bilhassa oûnluûn anlay na ayk r geldi^ i iin kar kl ^ a yol aan Fu li ul- Hikem adl kitab n Mekke'de yazm t r. te bunlar, O'nun siretinin birk sm d r. alemini Allah bilir. O'nun hakk nda bana susmak d er."

eyh Ìn kluddin bn Ke ir2 3 , el-Biddye ve'n-Nildiye adl kitab nda yle22. (Ali b. el- Hasen el- Flazreei ( H. 812). Yemenli bir tarihi ve neseb bilginidir. el-(Asced ul- Mesbk adl eseri, hala yazma olarak beklemektedir. Bk. Brockelmann, Supp-

lement, e. II, s. 238.23. Eb'l- Fid ism(il b. (Umer b. Kes " el- Busravi ed- Dimaski. ( II. 774). Bykfakih, muhaddis ve tarihidir. bn Teymiyye ile yak^ n alakas vard r. Bk. ezerC t uz-Zeheb, c. VI, s. 232.30


29/74

anlat r2 4 : "O, eyh, imam, Muhyiddin Ebn Àbdillh Muhammed b. cAli b. Ah-med el-Htimi et- TAI el- Endelusi olup ibn ul- Arabi denmekle bilinir. Bykbir eyh, deêri ve 13 1 yce, erci, ilimlerde rush sahibi, hakikat s rlarmavak f idi. Btn ilimlerde parmakla gsterilirdi. Riyzt, mchede ve birokseyahatlerde bulunmu tur. evresinde kendisine ba^ l olanlar, topluluklarvard . Onun heybeti gnllerde yer etmi ti. Birok memleket dola t , Mekke-iMkerreme'de oturdu ve orada pek ok eser yazd ki, en by^, el-Fut-ht ul- Mekkiyye olup yirmi cilde yak nd r. Onda, akl n kavr yabilece^ i vekavr yam yaca^ , kabul edilen ve edilmeyen, yayg n anlay a uyan ve uymayanbirok ^ eyler vard r. Sonra, am'a geldi, burada da birok eserler yazd .Bunlar n nemlisi, Fu ul- Ijikem adl kitab d r. Bunda da, kabul ya dareddedilmi olan gr^ leri vard r. Bundan ba ^ ka, eserleri aras nda, gerektengzel ve Tasavvuf ehli uslne gre yaz ^ lm bir iir divan vard r. am'da,638 Hicret y l Rebilhir ay n n yirmi ikinci gecesi veft etti. Kasyon da ^ ete^ inde, am' n Slihiye semtindeki el-Kdi Muhyiddin b. ez- Zeki mezar-l ^ na gmld. O gn unutulmaz bir gn olup, gzel bir cenze treni yap l-m t r.

Ben, O'nunla ilgili, ^ u ya da bu ekilde bir gr^ ileri srmeyece^ im."Rahmetli cAbdullh b. Escad el- Yfi ci 2 5 , Tarihinde, am' n nl Hadis-

isi ve Tarih ul- skim yazar eyh emsud- Din ez- Zehebi et- Trkmni'den24. Bk. el- Bidi-tye ve'n- Nikye, c. XIII, s. 156. Buradaki metin, el- Biclitye ve'n-

bas lm olan metnine uymamaktad r. Bas lm ^ nshadaki metin yledir:"Muhyiddin ibn ul- (ArabiFu ve diêrlerinin yazar . olup, Muhammed b. (Ali b. Muhammed b. (Arabi eb (Ab-

dillah et- Ta el- Endelusl'dir. Birok lkeleri dola m ^ , Mekke'de bir sre oturmu , yirmicilde yak n el- Futitlettt ul-Mekkiyye adli kitab n orada yazm ^ t r. Bu kitab nda aklmkavr yabilece^ i ve kavr yamyaca^ , kabl edilen ve edilmeyen, yayg n anlay a uyan veuymayan birok eyler vard r Fu ul- Hikem adl eser de O'nundur. Bunda, grn te(zakir0 a k bir kfr ifade eden eyler vard r. el- (Akl ^ dile adl kitap da O'nun eseridir.Gayet gzel bir de iir divan vard r. Bunlardan ba ka pek ok eserleri mevcuttur. lmn-den nce am'da uzun zaman oturmu tur. Zeki oûllar mn O'na kar^ sayg ve sevgisi oktuve O'nun btn sylediklerini kabul ederlerdi. Eba ame yle demi tir: "O'nun eserlerioktur. Gayet kolay yazard . Gzel iirleri vard r Tasavvuf mesleine gre geni birifkleye sahipti. O'nun iin gzel bir cenaze treni yap lm ^ , Kasyon'daki el- Kadi Muhyiddinb. Ez- Zeki mezarl ^ na, bu y l n Rebiulhir ay^ n n ikisinde gmld." Ibn us- Sibt da yle demi tir: " O, ism-i a(zam bildi^ ini, kimya ilmini al arak (keski) de^ il, Tanr ver-gisi olarak (man iize le yoluyla) ^rendi^ ini syler. Tasavvuf ilminde stn bir yeri vard r,eserleri de oktur". Bu matbu nshamn, yazmalarla kar la t nhp ilmi bir tenkidi yap ^ lma-dan bas ld ^ anla l yor.

25. (Abdullah b. Es(ad el- Yilfi(i ( 14 768). Mekke'li sf fi bir eyhdir. Hicretin ba ndanitibaren vakalar anlatan bir tarihi vard r. Bk. en- Ncm uz- Zahira, c. XI, s. 93; Broc-kelmann, Supplement, c. II, s. 177.

31


30/74

naklederek, Muhyiddlifin hal tercemesini ^ yle anlatmaktad r2 6 : "O, ^ eyh,imam, zhid, veli, hakikatler ve ilimler denizi, yaray l ilimler ve kutlu eser-ler sahibi, eb 'Abdillah Muhammed b. 'Ali b. Muhammed b. Ahmed b. `Aliel- HatimI et- Tal el- Endelusi olup, lakab ^ Muhyiddin (dinin canland r -c s ) dir. bn ul-


31/74

kitab ortaya koymak yolunda Resli/u/lah' ^ n isteklerini temiz bir maksat, ihlasve himmetle gerekle tirdim. Allah'dan diledim ki, beni bu i te ve btn hal-lerimde, kendilerine eytanm sz geiremedi^ i kullar ndan. eylesin. Gene beni,kalbime ruhi bir nefes, kutsi bir ilham ile btn parmaklar m n yazd ^ ,dilimin syledi i ve haylimin kavrad ^ eylerde, koruyucu deste^ iyle seil-mi^ lerden Usul. yle ki, bu eser, bir tercman olsun da, kendi ba nahkm ifade etmesin. Bylece, onu okuyan ehlullah ve gnl erl ttb ,onun, takdis makam ndan olup, aldatman n nefsi arzular ndan ar nm olduûnu grsn. Niyaz m n HaVka eri ip kabul buyurulduûnu umar m.Sylediklerim, ancak bana verilenler. Bu sat rlarda yaz l bulunan ancakbana indirilendir. Ne bir resl, ne de bir ne b ryim; ancak bir y ^:Iri 'imben. Ahiretim iin ekip bimekteyim."2 7 eyh'in -Allah kendisinden raz olsun-sz, sona erdi.

Zhir ehlinin oûnluû, rya yerilemiyece ^ i ve kabul edilmesi gerekti ^ ieyh'i ryas ndan tr yermek imkan n bulamay nca, gr ne dil

uzatm lard r. te, cAbdullah el- Yaficrnin emsuddin ez- Zehebi'denrivyet etti^ i szdeki nemli mesele budur.

Bence, gerekten onlar eyh'e kar insafh davranmam lar ve O'nutan yamam lard r. nk ^ eyh Muhyiddin, Peygamber caleyhisselam ile,hirete gm olanlardan diledi^ i kimselerle gndz veya gece istedi ^ i vakitbulu urdu. Zaman n n kutbu adruddin K nevi, Fukk ul- Fu r adl kitabm-da O'ndan yle sz eder: "Birok kez tecrbe ettim ki, insanlar n cz'i veklli btn istidatlar n ve bu istidatlar n nereye varaca ^ n grr, her isti-dad n ne derece geli ece^ ini, bedbahtl k ve mutluluk bak m ndan durumununne olaca^ n bilirdi. Kendine zg bir bak la, kar smdaki herhangi bir ki^ i-nin zne n,fz eder, noksanl k ya da keml mertebeleri bak m ndan sonundane olaca^ n haber verirdi. Hi de yan lmazd . Birok kez, dnya i leri hakk n-daki ilahi hkmlerle ilgili szlerinin, dedi ^ i gibi kt ^ n grdm. Allah'mfazl ve ^ eyhin himmetiyle kader s rr na ve e ya zerindeki ilahi hkmnzne vak f oldum. Sonra, O, herhangi bir ey hakk nda hkm verdi^ imde,isabetli olduûmu bana mjdeledi. Bu vukufu, meydana gelmesine ilahiiradenin taalluk etti ^ i eylere erme^ i bu yksek ke fe ba^ lad m. yleki, himahcb olmad m ve bu hkm de^ i tirilmedi. Hamd, nimet ve fazl u keremsahibi Allah'ad r." eyh adruddin el- Knevrnin sz burada bitti.

mdi, eyh. 'Abdullah el- Yafici 'nin szne dnelim: " eyh Muhyiddin'in.Tasavvuf ve ba ka ilimlerde birok eseri, gzel iirleri ve birok kermetlerivard r. Onu yerenlerin oû Fu^ ul-Hikem adl kitab n ele al rlar. mam,^ eyhulislamlar n eyhi Kemluddin ez-Zemlekanrnin, bu eseri, gayet gzel ve27: Bk. Fu ii ul- nsz.

33


32/74

a k bir ekilde ^ erhederek ona inand r^ c bir yn verdi^ ini ^rendim. Bazsalih bilginler bana, eyh Mul yiddin'in szlerinin, herkesin anl yam yaca^ bir te'vili olduûnu ifade ettiler.

Kendi gr me gelince, bu konuda susmay uygun buluyorum."S bt ebi'l- Ferec bn il- Cevzi der ki: "O, kmil, faz l, a^ n n e siz ^ ey-

hidir. eriat ve hakikat ilimleri ile di êr ilimlerde dengi yoktur. Benzerleriyaz lmam eserleri pekok. Ism-i a c.ct m' bilirdi Kimya ilmini al arak(L-,,-... de^ il, Tanr vergisi ( :4_3l.',1.1) olarak bildiîni iittim.Tasavvuf yolunda ve diêr ilimlerde stn idi. Onun hakk nda insanlar ne itli gr leri var. Bu konuda, ben susmaktay m. Allah daha iyi bilir."Bence, S bt ibn il- Cevzi, "ism-i aczam' bilirdi" sznde, insafh davran-mam t r. nk O'nun kendisi ism-i aczamd . nsan kemle erinceism-i acc m olur. sm-i aczam'dan maksat, icabet sr ati' dir. Vak-tin kutbu ^ eyh adruddin el- Knevi, eyh Mul yiddin'in yle syledi^ ini,Nu^ ul- Fu pi,z; adl kitab nda anlat r : "RyamdaPeygamber efendimizi grdm. Bana, ey Muhammed, dedi, Allah tela senindualarma hemen icabet ediyor."

Bence, gene, S bt ibn il- Cevzi, kimyay bilir derken de, insafl de^ ildir.nk O, kimyan n kendisi idi. Bu fennin erbab na gre, kimyan n, hakikata,unsurlar de^ i tirerek, iksir ile kursunu gm ^ e, bak r atna evirmektir.O -Allah kendisinden raz olsun-, zaman n n iksiri, a ^ n n kimyas idi. O'nunir ad ile nice ki iler, hayvanl k a a^ l ^ ndan insanhk yceliîne ula m t r.Bu sat rlar yazan n, yle birka m sra" var:

Tahkik ve irfan ileHayvan ahlak n insana evirmek, kimya.Byle yapmad nsa, savd n mr bo ^ unaSuyun bu^ ula mas ate in yan na

a lacak noktaya dnelim. Bu byk slam bilginleri, byle bir imam ululuk, ikram, tzim ve ihti ^ am gibi s fatlarla vas fland rd ktan sonra susmaynas l tercih etmi oluyorlar? Oysa ki, onlar n hepsi de O'nun velayet vekermet'ini kabul etmi lerdir. Byle bir tan tmadan sonra, susmak nedemektir? Byle bir ikrrdan sonra inkarm yeri var m ? Cennetin tesi ate ^de^ il midir? Onlar bu konuda, m'minlerin emin Ali b. ebi Talib'in -AllahO'ndan raz olsun-, hem kendisine hem de Mucaviye'ye kat lmayanlara, "Ne_Halt ile aya^ a kalkt lar, ne de bat l ile oturdular" dedi^ i kimselerin durumunad yorlar.

34


33/74

NC ZMRE

Bunlar, eyleri de erlendiremeyen, onlar n yal n zca d grn ne(jAll; ) bakp, iyzn ( b rakan kimselerdir. Bunlar n irkindavran lar n ortaya koymak iin ayet ve hadislerden delil getirme ^ igerekli bulmuyorum. nk Kur'an- Kerim ve hadis-i ^ erifler, onlar nilerinde gizlediklerini a klayan szlerle doludur. Nitekim, Allah tel yle buyurmaktad r: Onlar, bilgisini kavryamad klar eyi yalansayd lar."2 8 Gene, "Onunla hidayete eremeyince, bu eski bir yaland r, diye-cekler."2 9 Peygamberimiz de yle buyurmu ^ tur: "Dmin gizli olanlar vard rki onu, ancak arif- i billah olanlar bilir. Onlar bu ilimden sz edince, onuancak Allah'a kar gururlu olanlar inkar ederler".

Hi ^ phe yok ki, keskin burhanlar ve parlak hccetler, zhir ehlininba na inmektedir. Mesele, riisah sahibi bilginlere gre, hi de byle de ^ ildir.Herhangi bir de^er hkm, ona ba^h olan insanlar aras nda geerlidir.Zira, her toplulu^un, kendine gre bir dili, ya ay yla ba^ l st lahlar var-d r ki, bununla, ba kalar ndan ayr l rlar. Kendilerinden olmayan, onlar dinleyinee, onlara kar olumsuz bir tav r takm r. Bzan bilgisizlik, kendisini,kar^ smdakileri kafir sayma^ a de^ in gtrr. Birisinin dilini ve kulland ^ st lln tekisi anlam yor diye gerekte bu dili ve st lh as ls z saya-may z. Allah, bu zmreyi dald ^ uykudan uyand ra.

Do^ ru sz k nayan nice ki i varSakat anlay d r felaketleri"

Nola ki, onlar, bilmedikleri yerde sussalar, bildikleri zaman da insan davransalard Huccet ul- slam ebii Hamid el- Gazzalrnin. -Allah kendisindenraz olsun ve yerini cennet eylesin- dedi^ i gibi: "Onlar bir vadinin a z ndakikayaya benzer ; o, suyu ne ier, ne ne ba kas n n imesine yol verir".

28 . Yftnus sresi, 3929 . AhlFlif sresi, 1130 . Bu beyit el- Mutenebbi'nindir.

35


34/74

Byk sUfilerden biri, ne gzel sylemi : "Bir eyden ciciz isen,kendi aczini ve kusurunu grmekte t ^ ciz olma."

Bu rislenin. yazar ndan -Allah onu affetsin- bir iir:Ayr l k gn neler oldu unu grseydinYads mazd n akan gz ya lar n Yarad l giysisinden soyunsayd nBilirdin Hir ma aras ndaki s rr Ne ki, zhir senden mnay gizlediBizimle olmay nca, ldrdn kat kalbiniBilmedi^ inin ard na d^ meSak n gnln gzn kula^ nSorumludur gnln, evliyya kar tavr ndanyle bir durum ki yle, zr kabul etmezBir an nce nasib alma a al daYryver sliklerin ard ncalk geldi^ imiz makama do^ ru

Vard r huzura orda, korkudan uzakMevkis n zikrinden bir eyin al koymad ^ ,O'nun buyruklar n dinleyen ki ^ i,Her trliiprzden ar tt znKi miisivullah kaybolup gittiSenden gizlendiyse kavmin hilli,Ve sen, gremiyorsan O'nu,Grene teslim ol

36


35/74

K NC BLMSzleri veEserleri

Bu blm, sahili olmayan bir denizdir. nk, O'nun eserleri be yza^ maktad r. eyh'in eserlerinden bir k smn , bir mridine yazd ^ u mektu-bunda grmekteyiz: 3

"vg Allah'ad r. Selam, O'nun seti^ i kullar na. mdi, karde lerden( biri, Ta^ avvuf yolunda 1.1a kilcatler ve s rlar ilmi ile teki ilimlerde

kaleme ald ^ m eserlerimin, adlar n yazarak kendisine bildirmemi istedi. Al-lah O'nu' ba ar l k ls n; dile^ ini (bu fihristle) yerine getirdim. Ancak, bukitaplar n bir k sm n , ortaya kan bir sebepten tr birisine emanet olarakb rakmam, onun da ( imdiye dek) bana onlar geri vermemesi yznden,bulmak g. 3 Bu kitaplar n oû tamamlanm , bir k sm da tamamlanmam -t r. Yazd ^ m eserlerin hibirinde, ba ^ ka mellifler gibi telif maksad gtmedim.Ancak, onlar bana Hak' dan, ak llar yak el4 bir geli le geldi. Ben deonlar , mmkn olduû kadar yazmaâ al t m. Bylece, istemeden, eseryazma cihetine gitmi oldum. Onlardan bir k sm n uyku ya da m k efeierisinde Hak tealan n bana yneltti ^ i ilahi bir buyrukla yazd m.

"nce, emanet olarak b rakt ^ m kitaplardan ba l yaca^ m. Bu kitaplarelimde bulunmad ^ gibi. (san yorum ki) ba kalar nda da bulunmamaktad rO gnden beri, ^ imdiye dek, bunlar hakk nda herhangi bir bilgi edinemedim.Sonra, hem halk n elinde, hem de kendimde bulunan kitaplar (ve Hakk' nbeni al t rd ^ ekilde rabbtini bir hat rlay la - ki o bizce, ona gre

1. Gorgis (Avvd' n, am ilim Akademisi Dergisi'nde (Mecellet ul- Mecma( el- (Ilmi, e. XXIX,Dimak 1954, s. 355) yay nlad ^ fihristle bu metni kar la t rd k. Dergideki fihrist iini aret olarak M harfini, fihristin Hint yazmas olan nshas iin de H harfini kulland^ k.Parantezlerdeki szler de ya M'den, ya da H'den al nm ^ t r.

2. Metinde: bizi3. M: "ancak, burada zikredece ^ im bu kitaplar n baz s azd r; emanet olarak b rakt ^ m kitap-lar da bunlar aras ndad r"4. M: "ciêrlerin i paralay c ve gnlm yak c bir geli le", H: "neredeyse beni yakacakt "

37


36/74

hareket etti^ imiz ilahi bir emirdir- halka karmak iin bekledi^ im kitaplar )Allah' n yard m n dileyerek yazaca^ m. yle ki:

Emne olarak verdi^ imkitaplar:1Kitab fi'l- Hadis: Mslim b. el- Haccae'm Sahih'ini burada (kendim

iin) ihti ar ettim.2Kitab fi'l- Hadis: Bunu da, Ebil 'Isa et- nen'inden ibti ^ ar

ettim.3 Yazmakta bulunduûm el- M sbal (fi'l- cern( beyne's- stl al ) adl eser.4 'zetlemeê ba^ lam bulunduûm bn Hazm' n el- Mul allii adl eseri'.5(Kitab l- htill flma kfte caleyhi Rasalullah allllhu caleyhi ve sellem

min snen il- al val)"Bu arada, S af lik yoluna gre hakikat ilimleriyle ilgili olanlar da unlard r:

6Kitiib ul- Cemc ve't- Tefsil fi esrri mecani 't- tenzil. Bu tefsiri Meryemsresinc kadar' tamamlad m; ok da gzel oldu. San yorum, bu gnede^ in Kur'an-t Kerim'i bu trl tefsir eden olmad . Her yet hak-k ndaki tefsiri, yle makama ay rarak dzenledim: a) Celal maka-m , b) Cemal makam ^ , e) tidtil makam ^ ki bu, berzand r: Mu-hammed kmil lye gre, bu da kemal makam d r. Ayeti,elal ve heybet makam ndan al p, zerinde (onu, ok gzel bir ifadeve ince i aretlerle o makama gtrnceye dek) konu ^ uyorum. (Sonraonu) ceml makam ndan (al p a kl yorum;) bu makam, birinci makam ntam kar s ndad r. Sonunda, onu, sadece bu makam iin nazil olmu^gibi a kl yorum. Sonra, ayn yeti, keml makam ndan al p, ncekiiki tefsire benzemeyen bir slpla anlat yorum. Bu makamda, yetinbyk harfleriyle kk harflerinin s rlar n anlat yorum. Bunlar da,e^ er var ise, harekelerdir, l ve diri skn, nisbet, izfet, i aret ve ben-zerleridir. Bunlar bitirince bir sonraki yete geiyorum. Bu kitapta,ancak delil getirmek iin pek az iktibas edilen szler hri, ba ^ kalarmdanal nm hibir sz yoktur.

7Kitab ul- Cezvet il-Mul ^ tebese ve'l-Hatrat il- Mul telese8Kitabu Miftal is- Secade fi Macrifet il- Medhal ila Tarlic ^ l-Irade

5. H ve M: "ibn Hazm el- FrsI". Gorgis 'Avvad, el-F'rsi sznn yerinde olmad ^ m syle-mektedir. Oysa ki, ibn Hazm iin bu el-nirsi sz, O'nun ranla ilgisi bulunmas bak m ndan,yerinde bir ifdedir.6. H,M: "Bir gn Musa gen adamma demi ti ki... (Kehf sresi, 60) yetine kadar tamam-lad m.

38


37/74

9Kitdb ul- M ellest il- Vt rideti fi'l- .lur'cin. Bu eserde, "O, ya l da,gen de de^ il; ikisi ortas grbz bir inek..." (Bakara, 68) ve "Nama-z nda, ne sesini ok ykselt, ne de iyice km; ikisi aras nda bir yol tut"( sra, 110) gibi, k belirten yetleri inceledim.

10Kitdb ul- Msebbecdt il- Vdrideti fl


38/74

ra onu yere koyduk. Birden bire kayboldu. Bilmiyorum ki, gzegrnmeyen cinler mi, insanlar m uurdu. u ana dek, onunla ilgilibir ey bilmiyorum. Kitab n geri kalan n ise, art k, geri istemedim.Alanlardan hibiri de ald ^ n geri getirmedi. te bu kitapla ilgili olarakbyle bir olay geti.

21Kitb ut- Taklak ft', Beyn 1 2 s- Sirr^ ellezi velcara fi Nefsi ebi Bekr -S d llk" radyallahu canhu.

22Kitb ul- Plm bi cirti ehl il Phnz.23Kitb us- Sirc il- Vehhc fl, Serki Keli tm il- ljall .dc Kaddesallhu rkahum24Kitb ul- lfhm fl erit l - Plcim.25Kitlb ul- Mntehab ft, Sayir il- Kurab".26Kitbu Netic il- Ezkr ve Uadelik l- Ezhr.27Kitb ul- Mizcin fi fat il- nsn".

te, emnet olarak b rakt ^ m kitablar bunlard r. (Bilmiyorum), bunlararas nda unuttuklar m var m ? nk, vereli ok zaman oldu; haf za da,gemi ^ zamanla ilgili eylerle, vakit kaybetmemek iin, fazla u ^ ra amyor."

imdi bu kitaplar, insanlar n elinde mevcut. Ancak, ^ eyh rad yallahucanh'm sa^ l ^ nda m yoksa lmnden sonra m ortaya km t r, bilmiyorum.Bunlar n bir k sm n grdm, o^u da bende var. Bu risleyi eyh rad yallahucanh, Mekke'de mcavir kald ^ gnlerde yazm t r .t.o. I LUL, 1 7 '

" nsanlar neindebuunankitaplarm z"Uadis konusunda:

28Kitb ul- Makaccet il- Bey4. Bunu, Mekke'de, fakihlerin usfilne gre"yazd m. Taharet ve namaz konusunu iki ciltte tamamlad m. nccildi elimde; "Cuma" blmne geldim.

29Kitbu Mift ^lk is- Secr de. Bu kitapta Buhari, Mslim ve Tirmizrninmecmualar ndan hadisler derledim.30Kitbu Kenz il- Esrr 1 9 fim ruviye can in-Nebiyy il-Muktr 2 minel- E lciyeti ve'l- Ezkr.

12. Beyn yerine H ve M'de: e'n13. ebi Bekr, H ve M 'de yoktur.14. H ve M 'de "kaddesallhu riihahu" yok.15. H ve M: "fl Hakikat il- nsan"16 H ve M: "min Measir il- (Arab"17. Bu paragraf, yazar el- Kaza el - Ba ^ddinindir. (ev )18. H, M: "fakihlerin uslne gre" endeei^ i yok.19. II, "el- Ebrr"20. Ir, M'de "el- 11Iut tr" yok.40


39/74

31 Kitabu Miskat il- Envar fima ruviye ubhiinehu ve tecala minel- Al ber

32 Kitab ul- Erba(in el- Mutehabile.33Kitab ul- Erbacin et- T vd / 2 34 (Kitdb ul-cAyn) 2 2 . Halk aras nda Hadisle ilgili ba ka bir kitab m z olup

olmad ^ n harlam yorum; nk, haf zam pek me gul, gemi leilgilenemiyorum." nsanlar neindebuunan Tasavvufi veFesefikitaplarm z:

35Kitab ut- Tedbirett il- ldhiyye fi (I leih) el- Memleket il- nsniyye.Bunu, filozof Aristoteles'in. skender iin yazd ^ "Sirr ul- Esrar" adlkitab na benzer ekilde kaleme ald m. (Bu kitap ile bu s rr , karde imizEb Muhammed cAbdillh b. el- Usta el- Mevrrrye verdim.)

36Kitabu Sebebi cI h n- Nefsi 3 lilcismi ve md tukeisi min el- elemi c n deFirak^ hi bi'l- Mevt

37Kiteibu ( nzdl) il- uyiib 'alt meratib il- Kuleb (fl ^ na lend min secc nve' - Sicr).

38Kitdb ul- Isra ile'l- Maheim il- Esra,39KitC bu Me ehid il- Esrdr il- Kudsiyye ve Metalic il- Envdr il- ldhiyye.40Kitdb ul-41Kitdb ul- Menhec is- Sedid ila Tertibi Ahval il- Imam el- Bustaml, Ebi,

Yezid rahyallahu canh 2 5 . Endelsn. Septe shilinde (d ^ mde) yceTanr bana Byezid BistamPr ^ i^ ^ , hllerini anlatmam buyurdu. Tan yeria^ armadan kalkt m, yan mda bulunan iki yaz c ya syleyerek yazd rd m.Gne do^uncaya dek iki defter yaz lm oldu.

42Kitabu Uns il- Mnkat ^ tiyn bi Rabb il- ciflemin. Bunu hem kendim hem-de ba kalar iin yazd m.

43Kitdb ul- Mevcwt il- Ijasene. Bunu, Mekke-i Mkerreme'de yazd m.44Kitdb ul- Bugye fi Il ti eri Kitdb il- If lye li Ebi Nucaym el- I fahani,.

Bunu da kendim iin yazd m.21. 11, M: "et- T val .kt"22. Bu kitap, H nushas ^ ndad r. M'de ise, "el- (Ayn fi Hu it iyyeti Seyyid il- Kevneyn" yazd -

d r .23. H'de: Sebebi Te(a uk efsi bi'l- cism24. M: "Kitdb ul- Celi frl- Ke fi (an il- Veli"25. M: "Miftiii:tu Akfdl l-IlhCnt il- Valdd ve 415.1.1i E kli A(litm il- Murid fi erhi Ahval il-

mdm el-Buskind ebi Yezid"41


40/74

45Kitb ud- Durret il- Falira fi zikri men ntefa 'n bihi fi Tarak tl- A ^ ira.bni Dbey I, bu kitab n, Endels ^ eyhlerinin haberlerini ihtiva

etti^ ini syler. eyh Muhyiddin bu kitab , doûya gelirken yan na al-mam t r. am'a geldi^ inde, asl na mracaat etmeksizin, hat r nda kal-d ^ na gre k saltarak yeniden yazm t r.2 6

46 Kitb ul- Mebadr ve'l- Cayat fInta Tabtevi caleyhi Huraf ul- Muccemima n el- 'AcC tibi ve'l-

47Kitabu Mevaltt 'In- Micant ve Metalict Ehillet il- Esrar ve'l- ki cz halinde olup, konusunda emsalsiz bir kitapt r.

48Kitab ul- Inzalat il- VucC diyye man el- ljazain il- Cadiyye.49Kitbu Htlyet il- Ebdal ve ma yazharu minha man el Ma'a (rifi ve'l-Ahval ) . Bu kitab , Taif'de fll meyye 2 7 soka^ nda, Abdullah ibn Abbas'

ziyaret etti^ im s rada bir saat ierisinde yazd m; onda, al k (susmak ('- , . . 4 . . . 0 231) uykusuzluk ( jr..31) ve l alvet (5_91;vil) zerinesz ettim.

50Kitaba, Envar il- Fecr fi Macrifet il- Makmti ve'l- da el-Ecr (Ve 'cila âyr il- Ecr). Kitaba bu ad , onu her gn tan yerinin a âr-mas ndan gne in doû una dek geen vakitlerde yazmamdan trverdim.

51 Kitb ul- FutbCt il- Mekkiyye. Birka ciltlik byk bir kitapt r. Mekke-iMkerreme'de, Allah teàla'nm bana vermi olduû fthatla yaz danbu eser, be yz altm be blmde byk s r2 8 , ilim ve marifetleri, slk,menazil, mnazelat, kutblar v.b. gibi mesle ^ imizin konular n iine ahr2 9 .

52Kitbu Tac ir- Resail ve Minhac il- Vesail. Yedi risle olup, benimleKa`be-i erife aras nda geen konu malardan ibarettir.

53Kitbu Rab, il- ,Kuds fi Muna abat in- Nefs.54Kitab ut- Tenezzulat il- Mav liyye fi Esrar it- Tahrti ve's- alavt

il- Hamsi ve'l- Eyyam il- Multadderat il- A liyye.55Kitbu I tir& il- Kur'an fi ',Dem il- nsan.56Kitb ul- Kasem il- Ilahi bi'l- sm ir- Rabbanl.57Kitb ul- Celal ve'l- Cemal.

26. Bu paragraftaki ifde, bu eserin yazar el- Kr ' el- Ba^ drdi'ye aittir.27. Ti ve M: "ebl Umeyye"28. M: "byk s r ve hikmetleri"29. M'de u fazlal k var: "Allah bilir ya, byle bir kitap yaz lmam ve yaz lm yacakt r san r m;

nk, onda ok de^ i ik bir yol tuttum ve ilgi ekici bir slup kulland m"42


41/74

58Kitab ul- Medhali Ameli bi'l- Huraf59Kitab ul- Mul^ nic fi's- Sehl il- Mumtenif.60Kitab ul- Emr 3 1 il- Merbat fi Macrifeti ma yaltt lcu Ehlu TarlIcillahi

min e - urat.61Kitabu Risdlet il- Envar [ima yumnahu Sahib ul- Halveti (cala) t- Tertibi

min el- Esrar.62Kitabu cAnhai Ma^ rib.63Kitab ul- Magam fi cAhaidi


42/74

Alahteaann, yazmam buyurduuhade,ahli aras ndayaymam buyurmad^ kitabar:75Kitdb ul- Abadiyye. Bu kitapda ubudiyyet, vabdniyyet, ferdniy-yet, (evveliyyet ve vitriyyet), adedi varl ktan okluûn kald r lmas ^ ,Bir'in aded mertebelerinde bir grn ^ olduû, adedlerin doûp kay-

bolduû ve sadece O'nun kald ^ anlat ld .76Kitdb ul- Huvv. Bu kitap, nefsin izfetlerini ve gnllerin macrifetini

iine al r.77Kitdb ul- C c 7 ^ nic. Bu kitap, c emic ve t/C ls ' n, yan k ve zgn kimsenin(melhaf'un) "ey Allah, beni msta^ni k l ' 3 5 deyi indeki ta kyid'in

gsterdi^ i cellin ma`rifetini iine almaktad r.78Kitdb ur- Bal m. Burada, rahmetin genel ve zel olu u (tac nIm vetahsis) ile, esirgeme, ac ma, recfet 3 6 ve ^ efkatin marifetini iine almak-tad ^ r.

79Kitdb ul-


43/74

92 (Kitb Emr alk93Kitb u - SC dtr ve'l- Vrid94Kitdb ul- K de m95Kitb ul- Mlk96Kitb ul- Kuds97Kitb ul- Hayra98KitC b ul- clint)99Kitlb ul- Me i'e. Burada temenni, irde, ltci, hacis (gnille

do^ an), cazn , niyet, ha d ve himmet 3 9 zerinde durulmu ^ tur.100 Kitb ul- Fehvdniyye. Bu kitab n ad bzan Kelimet ul- .tladre, bzan da

el- Kav/ diye geer. Bunda sz, syleyi , sohbet gibi konulara dokunul-mu tur.

1 0 1 Kitb ul- Ralcm. Burada /t ct t t, kitbet, i ret ve rakam olarak kulla-n lan harflerden bahsedilmi ^ tir

102 (Kitb ur- Rahim)10 3 (K itc ib ul- (Ayn. Burada r'yet, m iihede, miika efe, tecelli,lemh, lemic, evk, urb, bdih, heicim gibi konular ince-

lenmi^ tir.)104Kitb ul- Bh. Burada do^um (teviiid) ile reyip tremeanlatilmakt adir.105 KitC bu Ktt. Burada efi ve tekvin mertebelerine ( ret

edilmi tir106Kitiib ul- Mebdi,'. Burada, geri dndrme (i ((Ide) nin bir ba lang

(mebde') olup, cd/e m'in her an bir ba lang ta oldu^una i aret edil-mi tir.

107Kitb ul- Velciye"108Kitb (ud- Duc ve') I- cbe109Kitb ur- Remz ft, 1:1 urfi Evil is- Suver110Kitb ur- Rultye 4 111(Kitb ul- Bekit')112Kitb ul- Kudra113Kitb Jukm ve' - Seda' i - Sahiba ve'r- e's- Siyse114Kitbu (Mefcitiht) Cayb39 . M'de "Himmet" yok.40 . H, M: "Kititb uz- Zulfe"41. M: "KitCib ur- Rutbe", 11: "Kit1b ur- Rilsbe"

45


44/74

115 Kitb ul- fjazCtin 4 2116 Kitb ur- Riyk l- Levk h117 (Kitb ul- Ribh) l-


45/74

143 Kitdb ul- Cebel 4 1144 Kitdb ut- Tr145 Kitdbu Edeb in- Neml 4 9146 (Kitdb ul- Burd,c)147 Kitdb ul- Liaserdt148 Kitdb u l .(Ctstas149 Kitdb ul- .Kalem"150 Kitdb ul- Levb,151 Kitdb ul- 'Ars152 Kitdb ul- Kurs)153 KitCtb ul- Fulk"154 (Kitdb ul- Hebii')155 Kitdb ul- Cism156 Kitdb uz- Zemin157 Kitdb ul- Mekan158 Kitdb ul- 1.-lareke159 Kitdb ul-


46/74

1 7 2 - Kitab ul- Munazara beyne'l- nsani ve'l- Hayvan1 7 3 - Kitdb ul- Mufddale1 7 4 - Kitab ul- nsan il- Kamil ve'l- s m i l- A c. am1 7 5 - (Kitab ul- Mube sirat1 7 6 - Kitab ul- Evvelin1 7 7 - Kitabu Tercumrn il- E vdh1 7 8 - Kitabu Muhiidarat il- Ebrar ve Musdmerat il- Ahycir1 7 9 - Kitab ul- cAbadile"180- Kitab ut- Trc it- Terrcim1 8 1 - Kitaba ma 'd yucavve/u caleyhi fi Tarlictllah)182- Kitabu icaz il- Beyan frt- Tercemeti can (il- Kur'an)183- (Kitdb ul- Macrife184- Kitabu er l , il- Esma'185- E;- Zehdiru ve'l- Agah fi erhi Tercuman il- E vcih)186- Kitab un- Ne dyih fimci yulcarribu fi TarlIc lldhi teccIlii1 8 7 - Kitabu Levay l fi erh in- Nesayih188- Kitab ul- Vesdil cvibe can Uyan il- Mesail189- (Kitdb un- Nikah l- Mutallah190- l tisdru Siret in- Nebi sallallahu caleyhi ve sellem)1 9 1 - Kitab ul- Menic l- I:Ima el- Basir fihi Acmd fekeyfe halle Ama192- Kitabu Fu d il- Llikem 5 4 ..."

Btn bu kitaplar ahli aras nda yay lmam t r. Bunlar n baz s , O'nunhayat nda, baz s da lmnden sonra ortaya km t r.Ben bu risleyi, ancak, O'nu sevenlerin sevinmesi, k skananlarm da

yerinmeleri iin buraya ald m. Bununla, kitaplar n n bunlardan ibaret oldu-^unu sylemek istemedim. nk eserleri, say lam yacak kadar oktur. Kylkentli hepimizin hocas eyh Meeduddin Muhammed (b. Yackab) el- Firfiza-hadi" -Allah ruhunu takdis etsin ve kabrini rahmetiyle slats n-, ^ eyh Muh-yiddin'in, am hkmdar el- Melik ul- Azam' a 5 6 verdi^ i icazetnameyi grd.53. M: Kitab ul- (.1 . 1 -d54. Fihrist burada sona ermemi tir. n ve M 'de bundan sonra, daha elliden fazla kitap zikre-

dilmektedir.55. Muhammed b. Ya


47/74

'gn ve icazetnmen,in sonunda "kendisine, benim eserlerimi rivyet iiniczet verdim" dendi^ ini ve belirtilen bu eserler aras nda be yzden fazlakitap 5 7 sayd ^ n sylemi^ tir. eyhimiz Byk Kad 'mn, bu mbarek szn,Dehli'de, Hicri 784 y l Ramazan ay n n onyedisin.de kendisinden i ittim.

Firzbadi'nin, eyh, Mutyiddinle ilgili d ncesine, ^ efkatli, devletli,Allah' n dininin yard mc s , btn insanlara kar cmertlik ve iyili^ i ile v-len Sultan ul- Aczam' n, -Allah mlkn dim etsin ve btn yeryzn O'namlk eylesin, byk fetihlerle desteklesin, yce yard m yla gcn art rs n-O'nun hakk nda istedi^ i fetvaya verdi^ i cevapta vak ^ f oldum. ^ rendi^ imegre, ^ eyh Muhyiddin'in eserleri, el-E ref, el-Efdal, el-Mchid, el-Meyyed,el- Muzaffer, el- Man, r -Allah hepsinin yerlerini cennet eylesin- gibi atalar olan sultanlar n ktphanelerindekinden daha ok, O'nun de ^ erli ktphane-sinde toplanm t r.

Onlar n iyilikleri her ynde yayg nd ,.Zaman eskir de onlar n ht ras yenilenir

Fakihler, eyh Mullyiddin'in eserleri zerinde, manalarm ak llar kav-r yamad ^ iin geli i gzel konu up durdular. Byk sultan -Allah onun yar-d mc lar n yceltsin, mlk ve iktidar n art rs n-, hocam z Byk Kad 'ya y-le bir fetva sormu tu: "Allah' n, dini kendileriyle kuvvetlendirdi ^ i, gene ken-dileriyle mslmanlar n birli^ ini sa^ lad ^ byk alimler, eyh Muhyiddinibn. ul- 'Arab' ve O'nun el-Futhcit ul-Mekkiyye ve Fu ul- ifikem ve ba^ kaeserleri hakk nda ne buyururlar ? Bu kitaplar n okunmas caiz midir? Bu kitap-lar, imdiye de^ in okunan ve dinlenilen kitaplardan m d r, de^ il midir? Bana,kand r c bir cevap veriniz ki, yce ve cmert Allah da sizi bol bol mkfat-land rsn ,' 5 8

Seyhimiz byk kad 5 9 , aynen u cevab vermi tir: "Allah m, bize, r zanauygun olan sylet. Sorulan hakk ndaki inanc m odur ki; O, bta ve ci/ntynnden tarikat eyhi, gerek (halsil at) ve grn resm) bak m ndantahl 1,4 imam , fiil ve isim itibariyle marifet grn lerini (rusiim)canland ran ki idir.

D nme denizi ne dalarsa insan n d ncesi,Ht ralar bo^ulur orada.

Bir dalga ki onu, kovalar buland ramaz. Bir bulut ki, durmadan ya ^ murbo^ an r ondan. Dualar yedi kat g^ a ar. Her yana sallan bereketleri,57. Dr. Bedevrnin belirtti ^ ine gre, bu inzette ad ^ geen kitaplar ikiyz doksam bulmaktad r.58. el- Makkari, Nefb ut- T ^ yb'de bu fetvamn suretini Firzbdrnin el- i tilti4 bi Mu(ttleceti

ibn il- H ayy& adli eserinden nakletmi tir. Biz bu metni, el- Makkari'nin metni ile kar -la tirdik. Bk. e. II, s. 375

59, Yani, Mecduddin Firf zabadl49


48/74

ufuklar kaplar. O'nu vas fland rma^ a giiciim yetmedi^ i halde, vas fland r -yorum. Bana yle geliyor, hatt gerekten biliyorum ki, O'nu, gerekti ^ i gibideêrlendiremiyorum.

nanctm sylesem ne olur kiB rak kara chili, o,Ktlk says n melmetiAndolsun andolsun and yce Allah'aVe Allah iin 6 0 burhan diyeO'nu ortaya koyanaBirka d r menk belerinden sylediklerimFazla de il, belki de ok az bile

Eserlerine gelince, onlar, co kun denizlerdir. Cevherlerinin okluûndanba ve sonu bilinemez. Hibir kimse bir benzerini yazamam t r. Allah, O'nundeêrini bilme^ i, marifet ehline nasib etmi tir. Kitaplar n devaml okuyup,manalarm d^ nenlerin, glkleri zmekte gnlleri a l r ki bu, O'nuneserlerinin zelliklerindendir. Bu da, ancak, Allah' n kendilerine ledn ilmive rabb ni m(arife nasib etti^ i kimseler iin mmkndr. Eserlerindenbiri, doksan ciltlik et- Tefsir ul- Kebir'dir. O, bu tefsirde Kehf sresinin. "BizO'na kat m zdan ilim verdik"" yetine kadar Kur'an tefsir etmi tir. Seyb.Mulyiddin bu s rada bu dnyadan ekilmi ve bu eserini tamaml yamam t r.Bu tefsir ok de^ erli olup, her blm, k y s bulunmayan bir denizdir. O'nunhakk nda, kanaat m za gre, Allah iin, velyet-i cuzmei ve s dclib yye-ikbr shibi dense, mbala^ a edilmi olmaz."

Grlyor ki, bu tefsir kitab n eyh rad yallahu anh, yukar da geenmektubunda zikretmemi tir. nk, bu mektubu Mekke-i Mkerreme'deyazm t r. Sonra, am'a gelip y la yak n oturmu ; burada, birok kitapyazm t r. En son yazd ^ eser, bu tefsiridir. Allah bilir ya, bu tefsiri sonaerdirseydi, ciltlerce tutard . Bu da, insan gcyle olmayan, yaln z ilhi, birvergi ile ba^ ar lacak bir i tir.

Hocam z n, szne dnelim."Bir tdife var ki, bilgisizlikleri ve anlay s zl klar yznden ^ eyi).tenkidde a r gitmi lerdir. Hatt bilgisizlikleri ve anlay s zl klar ken-

dilerini, O'nu kfrle itham etmeê dek gtrm tr. Bu, ancak, onlar n, eyb. Mul yiddin'in, hal ve szlerinin mana ve maksadm 6 2 anlayamay lar n-60. el- Makkari'de: "din iin"61. Kehf sresi, 6562. el- Makkari'de "sz ve fiillerinin maksat ve rnnalar ^ m"

50


49/74

dan; mna meyvelerini derleme ^ e elleri yeti emedi^ indendir. Bundan trO'nun hakk nda geli igzel konu mu^ lard r. air, ne gzel demi :

Benim i im, kfiyeleri oymak meidenlerindenkzler anlamazsa, bana ne te, O'nunla ilgili olarak bilgi ve kanaat m z bunlard r. IPI

Bunu, Allah' n ddiyki haremine s ^ nan ki i6 3 yazm t r. Allah onuaffeylesin."6 4

eyhimiz Byk Kad 'nn cevab burada sona eriyor. Bu cevap, Sultnul- .A.


50/74

" eyh Mul; yiddin. -Allah ondan raz olsun- in kitaplar n elde etmek,okumak ve okutmak caiz ve helal de ^ ildir. nk onlar yazar na iade edil-mi tir."Demeli ki, ey gz olan, ne dedi^ ini ve sznn nereye vard ^ n bilmeyen^ u zlimin utanmazl ^ na bak Davasnun, delili, iddias n n bat l oldu^unatan kl k etmektedir. te yandan, eyh Muhyiddin'in, eserleri be yz a ar.Bunlar aras nda, yukar da da belirtildi^ i gibi doksan dokuz ciltlik BykTefsir'i (et- Tefsir l- Kebir) vard r. Kk Tefsir'i (et- Tefsir u - agir) desekiz cilttir. El- Cem' ve't- Taf ll fi Esreiri Ma(etni et- Tenzil de do^ rudan do^ -ruya Kur'an- Kerim'le ilgilidir. Bunu, Meryem sresinc kadar tamam-.lam t r. ibn IIazm'in el- Muhallei ( L9 1.41) adl Fk h kitab n da zet-lemi^ tir. Gene, fakihlerin metoduna gre Mekke'de yazd ^ el- Mehaccet ul-Beydci adl kitab da f khi bir eserdir. O, bu kitab yla ilgili olarak yle der:"Taharet ve Namaz blmlerini iki ciltte tamamlad m. "nc cilt elimde.Cuma blmn yaz yorum." Bu blm tamamlasayd , o da bir cilt te kilederdi.

Mift4 us- Seccide de bir hadis kitab d r. O burada, Mslim, Buhari vemetinlerinden hadis derlemi ^ tir. Kenz ul- Esrcir adl kitab ,

Peygamberimizden rivayet edilen du ve zikirleri iine almaktad r. Mi kdt, ul- Envr da bir hadis-i kutsi kitab d r. Kiteb ul- Erbdin el- muteldibile ileKitdb ul- Erbacin veil adl eserleri de Hadisle ilgili kitaplard r.

O'nun -kendisinden Allah raz olsun- Tefsir, Hadis, F k h, Us'l-iiF k h, Keletm konusunda daha nice de ^ erli eserleri vard r. Bunlar n birk sm herkesce bilinmektedir. Ad ^ geen fakihle aram zdaki anla mazl k konu-su, onun, anlay p kavramaktan uzak oldu^u Hakikat ilimleri ile ilahimetrifetlere dil uzatm olmas d r. Byk alim ve rif, kendisini sevenleriHak ve hidayet yolundan evirmek isteyene ne sylesin Hele, onun iddias -n n delili, fetvas nda mndemi ise...

Bu sat rlar yazan n bir iiri:Ku luk gne ini k nayan,Onu bilmedi^ inden kmseyen kre deyinizAlmak istemiyorsan Gne in ^ n ,Al c s ba ka insanlar vard r.el- fjayydr n" diki iniylesine y rtt k ki ylesineK rd k makas n^nesiz ipliksiz b rakt k onu...

66. Trkesi: Terzi. (ev.)52


51/74

Senettir, eyh Mulyiddin'in szKal n kafal iddiacya kar yle sz ki yer yok onda ku kuyaD manlar ku kulansa da

Ad geen fakihin ifadesi ve dil uzat na dnelim." eyh Meedddin'in benim gibi d nd^n sanmam. Bu fark, eyh

Mullyiddin'in eserlerini dikkatle incelememesinden ileri geliyor."Bundan sonra o, fetvas nda, benim gibi birinin burada anlatmas uygun

d^ meyecek, kendisine yak an szler sylemi ^ tir. Herkes kendi yap s na grehareket eder. eyhimiz byk kad , bu iddialar n hepsine ufuklar dolduran,ittifakla kabul edilen ve nifak pazar n kesada u^ ratan cevaplar vermi tir.Bu cevaplar n bir k sm n buraya al yorum:

"Her durumda vg Allah'ad r. Allah m, bize Hakk Hak olarak gster,ona uymam z nasib et. Bat l da bat l olarak gster, bizi ondan sak nmaktaba ar l k l."eyh MullyiddIn hakk ndaki gr lerimi, O'nun, ariflerin g^slerine

ferahl k veren ve a klar n gnllerini kland ran kitaplarm devaml olarakokuduktan, inceledikten, mana ve hakikatlarm d^ ndkten, veri'lerinininceliklerini kavrad ktan, sonra belirttim. O, muhakk klar n eyhi, arifierinimam', evliya ve salilderin lcutbu'dur. Onun hakk nda bildi^ imiz, inand ^ m z,ve gerek olarak grd ^mz budur. el- FutMt ul- Mekkiyye'nin ba lang c na,ihtiva etti^ i inanca, Peygamber'in snnetine uygun olup hadislerden ayr l-may ^ ma, blmlerinin de hadislere gre kurulu una dikkat eden kimse;Allah, kalbini ledn iln i'nin ^ yla ayd nlatt ysa, ^ eyh M uhyiddininbyklk ve de^ erini bilir.

"Ad geen fakihin, ^ eyh MuhyiddIn'in kitaplar n n elde edilmesi, okunmas ve dinlenmesi caiz ve helal de^ ildir, nk onlar n yazar reddedilmi^ tir gibiszleri, yal n z ona ait de^ ildir. Bu, zhirci fakihlerden bir toplulu un gr- dr. Onlar n o^u, asl nda tamamiyle bu gr^ te de^ ildirler; ancak, eyhMullyiddinin szlerinin mana ve inceliklerini anlamaktan yoksun olan 'ay cl m'- n seviyelerine uygun olarak konu ^ urlar. Bylece, O'na muhalefeti i ^ itince,avam da O'nu tan maz, ktler ve bidcat der. Halbuki, Eb Hureyre ral ^ -yallahu anh yle buyurmu tur: "Peygamber aleyhisselmdan iki da ^ arc kdolusu ilim ald m. Birisini size yayd m; tekisini de yaysayd m, bu boynumkesilirdi." Bunu, imam Eb cAbdillah el- Buhari ^ahih'inde zikreder. EbHureyre, bununla, Ohir ehli'nin bir ^ ey anlamad ^ akikat ilmi'nikasdetmi tir. nk bu ilim, Allah' ^ n, s ddiyklardan seti^ i kullar namahsusdur. Bu bak mdan zhirci mnkir mzurdur. O fakihin, eyhMuhyiddin'i k fi r sayacak kadar a r gitmesi de bylece mzur grlmelidir."

53


52/74

Derim ki, muhlifin apa k deliller, sahih hadisler ve kesin, burhanlarkar s nda mzur say lmas , bilmem bir zm tarz olabilir mi? Byle birzm tarz , aleyhimize bir kap amakta, Peygamberleri inkar eden, kafirlerecevap vermemize engel olmakta ve insan kmaza gtrmektedir. nk,gere^i as ls z sayan veya do^ ruyu yalanlayan herkes mzur olursa, do ^ ruve gerek kalmaz; bat l ve yalan ise srp gider.

eyhimiz Byk Kad 'n n szne dnelim :" eyh Kemalddin ez- Zemlekani, a m' n en byk ^ eyhlerindendir.

O yle sylerdi: eyh Mul yiddin'i kitaplar ndaki baz szlerinden trktleyen adamlar, ne bilgisiz ki ilerdir Anlay lar , O'nun szlerinin ma-nas n kavr yam yacak kadar k s rd r. Bana gelsinler de, m killerini halle-deyim ve eyh Mul yiddin'in o szlerle ne kasdetti ^ ini a kl yay m. Bylece,gerek ortaya ks n, onlar da birtak m vehimlerden kurtulsunlar."

Birinci blmde, eyh Kemaluddh ez- ZemlekanPnin. Fu ul- Ijikem'idoyurucu ve gayet a k bir ekilde erh etti^ ini ve ona, inand r c bir ynverdi^ ini grm tk.

" eyh alahuddIn afedi, birok ciltleri bulunan dnya bilginleri tarihinedair yazd ^ eserde, "M" harfine gelince, Mul yiddin b. el- `Arabryi nemlezikretmi , onu ve eserlerini vm , O'nu yerenleri reddetmi tir."6 767. Bu ifdeler Flrf zliclrnindir. es- afedrnin ibn ul- (Arab/ hakk nda yazd klar iin Bk.

e afedi, el- VafT bi'l- Vefeyt, III. Ahmed yazmas , 4. cz, varak 83 b- 86a. e - afedi,ibn ul-


53/74

eyh Muhyiddirt, birok memleketleri dola p insanlar ird ettiktensonra am'a yerle mi tir. Bu s rada am, byk bilgin, intekkellim ve fakih-lerle dolu idi. Kendi a^ nda hibir bilgin veya fakihin O'na kar olduûnubilmiyoruz. Onlar, ulular olan ki iye nas l kar gelsinler, ilerinden en de^ er-lisine nas l boyun e^mesinlerdi

Gene, ad geen fakihin, " eyh Muhyiddin'in kitaplarm okumak, eldeetmek ve dinlemek caiz de^ ildir, haramd r" szne, eyhimiz Byk Kad 'mnverdi^ i cevaba dnelim.

"Bu a k bir cehalet ve irkin bir szdr. Hibir mslman byle bir sza^ z na alamaz ve okuduû zaman, eyh Muhyiddin'in btn eserlerindeKitap ve Siinnet'e ayk r bir ey bulamaz. eyh Muhyiddin'in kitaplar be yz a^ maktad r. nce belirtildi^ i zere, et- Tefsir ul- Keblr'i doksan dokuzcilt olup, Kehf sresindeki "... Biz O'na kat m zdan bir ilim ^ re t ^ ik6 yetinekadar gelmi^ , geri kalan k sm n tamaml yamam t^ r.

"Arif mfessirlerin uslnce telif etti ^ i et- Tefsir u - a ir kitab da,sekiz cildi yaz ld ^ halde tamamlanamam t r. Bunda da, k nanacak bir eybulunmamaktad r.

"el- MucallcalC el- MukallC adl kitab da f kha dair olup, Ebil Muhammedb. Hazm'in eserinden zetlenmi tir. Bu, f k h kitaplar n n en gzellerindendir.Sahabiler, tabiiler, teba-i tabiin, ve kendi a ^ na kadar gelen byk mcte-hidlerin, gr lerini iine alan e siz bir eserdir. Bir mslman, byle bir eserielde etmek, okumak ve dinlemek caiz de ^ ildir, haramd r, diyebilir mi? eriatilimleriyle u^ ra^ may haram sayan kfir olur. Allah bizi bu trl fetv veirkin ^tlerden, korusun. eyh Muhyiddin'in Peygamberimizin hadisleriv.b. hakk nda nice gzel ve deêrli eserleri vard r. Szgeli i, er- Riydd ul-Firdevsiyye fi Cemic il- Eb ldi il- Kndsiyye adl eseri bunlardan olup, Pey-gamber s.a.v.'in do^ rudan do^ ruya Allah'dan nakletti^ i hadisleri ihtivaetmektedir. eyh Muhyiddin'den nce hi bir kimsenin bu hadisleri derleme ^ iba^ ard ^ n bilmiyorum. slm' n gzel kokular n koklayan bir insan, bylebir kitab elde etmek, okumak, dinlemek, dinletmek, okutmak ve ^ ret nekten,

Ama gnleyen k ^ nayan ba kaNe ki, vard r her ki inin gnleyeni.

" eyh Muhyiddin'in szlerinde yanl ^ bir ey grmedim."O'nun Fu ii ul- klikem'ini okudum. Zhir itibariyle enat'a ayk r eyler grdm. p-hesiz ki, O ve benzerleri, halvet ve riyazat hallerinde kendilerine hs l olan eylerle kar^ la m ^ lar, bunlar ifde etmek ihtiyac duymu lar, bu hllerde grdkleri mnalar ifdeyeyetmeyen kelimeleri kullanmak durumunda kahm lard r."... Ksaca, O byk adamd^ . Szlerinden anlad klar m z gzeldir; anlamad klar m z nilmini de Allah'a b rak r z. Allah bizi, O'nun izinden gitmek ve her szyle amel etmekle demkellef k lmam ^ t r."

55


54/74

ba kalar n al koyar m ? Bunu ancak Allah ve Reslnn d ^ man olan her-hangi bir m rik yapabilir. Allah bizi, sap k ve chillerin cehletinden koru-sun. " te, eyh Muhyiddin'in kitaplar n okumak, dinlemek ve elde etmekcaiz de^ ildir, haramd r diyenin durumu budur. nk, yukar da da geti^ igibi, eyh Muhyiddin'in kitaplar efsir, Hadis, F k ^ h, Us fil, ilm-iKelm ve benzeri konularda yaz lm yararl eserlerdir. Burada, Ledn ilmis 0

.5-; -3 I kal yor ki, bunu, onlar n ilmi ku atamaz. Onlar, bu konu- -da sadece irkin eyler sylemekle yetinirler. Fakat onlar, slk edemedikleribir yolu ve yapamad klar bir i i ktlemektedirler. Gere^ i inceleyebilselerdi,susarlar ve bir ^ ey syliyemezlerdi. Onlar helk yoluna gittiler, kurtulu ^ yo-lundan sapt lar. nk dnya hayat n n sadece zhirini biliyorlar; ariflerinme rebinden yoksun, tadanlar n zevkinden ve sliklerin sliikundan uzakt r-lar. Bildikleri birka zahir ilmi ile vnyorlar. el- Urvat ul-Vuslc'ya

.42,,j3..j Lj en sa^ lam tutam ak) sar lsalar, Snnet'e uysalar,Allah' ^ n has kullar m sevselerdi, eyh Muhyiddin'i yermezlerdi. nk, a-^ n n byk bilgin, fakih, mtekellim, eyh, rif ve muhakk klar O'nunTevkld'de takkIlt ehlinin imm lduûnda birle^ mi lerdir. O, btnzhir ve bt ^ n ilimlerinde tek ve biricik idi."

Birinci blmde, ^ eyhimiz Byk Kad Mecdddin FirzabadPnin, eyh cIzzuddin b. Àbdisselam' n hizmetisi yoluyla rivyeti, hizmetininilgili konu^ mas ve eyh Izzuddin'in. "oras^ fakihler meclisi idi diyecevap veri i gemi ti." cIzzuddin, bu sz ile, zahir ekili olan, muhakk klarmszlerinden ve ariflerle birlikte bulunmaktan nasibi olmayanlar' kasdetmi tir.Sa^ lam bir miza ve selim bir ak l shibi, ledn ilimleri ile ilahi marifetlerdennasibi olan bir kimse bilir ki, eyh qzzuddin b. cAbdisselm gibi bir bilginve O'nun a^da byk bilginler, kermetlerini grmeden, sz ve fiillerinitedkik etmeden hi bir kimse hakk nda tezkiyede bulunmazlar Onlar n hepsi, eyh Muhyiddin'e boyun eêrler; szlerini, fiillerini ve hallerini tan rlar, O'nun an ve mevkiinin bykl ^n kabl ederlerdi. Nas l olur da, byle byk vembarek bir lkenin insanlar , bilgin ve erdemli ki ilerin oklu ^ una, eyhMuhyiddin'in otuz y ldan fazla aralar ^ nda oturmas na, eserlerinin ellerindedola^ mas na ra^men, bu eserlerin bat l olduûnu bildikleri halde susmu larve O'na kar en helal mallar n harcamam lard r. O, Mekke-i Mkerreme'demcavir kald ^ zaman da, orada byk bilginler, mdekk k fakihler, mte-kellimlerin oûnluû, rif ve mr id eyhler, hibir yzy lda bulunmayan b-yk velilerin hepsi O'na yakla m lar, O'nun stnl^n kabl etmi ler,

68. Bk. s. 25

56


55/74

szlerini mbrek saym lar, eserlerini devaml olarak okumu lard r. Onunmbarek eserleri, ilminin derinli^ ini ve faziletinin erginli^ ini gsterir. Mekke'deO en ok, hadis-i erif ^ retmek ( ile u^ ra m t r. Eserlerinin oûkendi el yaz s iledir.

Mekke'de el- Futfl,t ul- Mekkiyye'yi kalbine do^duû gibi yaz p bitir-dikten sonra, ciltsiz ve czler halinde Ka e be'nin dam na koydu. Onlar ora-dan bir y l sonra indirdi. Mekke'nin yeli ve ya ^muru bol olduû halde, on-lar ne yel att ne de ya^ mur slatt . O vakitler bu eser hakk nda herhangi bir phe ortaya kmam t Bilginler onu yazarak o^ altt lar ve halk aras ndayay ld . Acaba, O'nun a^da olan ve kendisinden ilim ^ renen bilginler,hakikati mi kabl ediyorlard , yoksa cahil mi idiler ? onlar, O'nun ilmi ile camelediyorlar; fazilet ve stnl ^n tan yorlard . Ancak, sonradan treyen biraz nl k, O'na kar susmaya ve hatt O'nu yerme ê ba lam t r. oneekilerinikrar^ ndan sonra, sonrakilerin inkarma itibar edilemez. nc ^ ahs n yermesi,yersizdir. nk, bir yerde bulunan, orada bulunmayan. ngr m e dikl eri l i grr. Allah, onlar n i gzlerini (ba ^ iret) klan-d rsa, ilerini ve gnllerini ar tsa, onlara iyilik ve olgunluk dileseydi; kendikendilerini slah etmekle u^ ra r, ba kalar yla u^ ra mazlard . nk, ken-disini (nefs) nefsin, hem kusurlarm kayna ^ , hem de s rlar ndoû yeri olduûnu bilir. Var olan her iyilik, nefsin salandan yz eviripfesda ynelmesi yznden kt grlr. nk nefs, zlim ve cahil olarakyarat lm olup, gereksiz i lere meyleder. nsan n byle bir noksan bulun-duûna, iyilik ve ktl^n bilmedi^ ine gre, ba kas yla de^ il, kendib e n'ini (nefs) dzeltmekle u^ ra mal d r. air, Ne gzel demi :

Ba kalar na ders veren, hey retece in yok mu kendineKendi beninden ba layp nceOnu ktlkten uzak tutsan oAr n& m zn ktlkten,Bilgesin art kDinlenir de szn, uyulur gr ^ ne

l vermektesin sayr laraSen sayrtyiken onlar nite sa^ l k bulaBir ktl^ i^ leyerekten yasaklamanDo^ rusu, utan lacak bir ey senden yana

Bu rislenin yazar -Allah onu affetsin- ihvn ndan birine yazd ^ beyitleraras nda unlar sylemi ti:69. Burada bir kelimelik bo yer var.

57


56/74

Ya amak istersen lmden uzakKendi zn ar tma a bakKula perde olan odur ancakNefsini e^ it ki diri kalas nE itilirse o, mu^ tular olaBa^ kald rd m , tutsaks n duygular na.Mlk aleminin bu da en a a mertebesi,Yaln z cismine yurt olan yeri be^ enip kalma

Dolay^ s yle Kur'k^ - ^ Kerim'de insan, eksiklik ve ay ^ pla bir arada an lm -t r: Hakikat insan, h rs na d kn sab rs z yarat lm t r. Muhakkakinsan, Rabbine kar ok nankrdr"7 1 Sak n. nk insan muhakkak azar."7"Muhakkak insan kesin bir ziyandad ^ r"7 3 4nsana nimet verdi^ imiz zaman,yz evirip yan izer..." 7 4 nsan pek acelecidir."7 nsan n husmeti her^ eyden fazlad r. 6 nsan, nndekini yalanlamak diler."7 7 .

Yarat ^ c ^ s ^ n^ n tan ^ kl ^ ile nsan^ n s^ fatlar^ bunlar olunca, ona yak an,kendi ablam^ dzeltmek ve ktlklerle ili iklerini kesme^ e u^ ra mak ol-mal^ d ^ r.Ahlak ndaki noksanl ^ RiyeWit- nefs'le giderir ki iEksiklik, yarad l n znde gizliakmaktaki ate^ gibiMutluluk verilmi se insanayi i lerle u ra p kavu^ ur ona

Mutsuzluk verilmi ^ seKt i ^ lere giri ip ula r onansan n tan klar , kendi durumlar nda.

... bunun hardal tanesince olan , te do^ ru sz odur

yleyse k lavuz olan Mr^ ide ba lan.lk iki beyitten sonrakiler bu fakire aittir.

70. el- Me(ric sresi, 1971. el- (Adiyt sresi, 672. el- (Alak sresi, 673. el- (A r sresi, 274. el- Isr' sresi, 8375. el- Isr' sresi, 1176. el- Kehf sresi, 5477. el- I yEime sresi, 558


57/74

Kendlni ve kendi kendisinin noksanl klarm bilen be erli zaaflarnu slaha al r. Kendi eksiklik ve ay plar^ ^ ^ ^ ^ grmeyen, ba kalar n n ay pla-nyla u^ra^ r ke nfile eremez. eytanhk damarmm eksikliklerine boyun e-^er. Byle bir hastal ^ n ilac yoktur; nk ona kendisi tutkundur.Bu fakirin yle bir drtl^ var:

Kendi derdine tutkunsa hastaaresiz kal r hekimDo^ ru yolu grmesini ki iye ok grmeyinTanr s d r hiclayeti bildiren ona

eyh Muhyiddin hazretleri, et- Tedbir& ul- ldhiyye fi I ll l- Memleketil- nsdniyye adl eserinde ne gzel demi tir. yleki*: " Ta say ^ > uf -Allah senisafilerden eylesin- yolu, ilgi ekici ve ola ^ anst olup, ince sinan vard r. O,kaba ( insana de^ il; ancak inayet, tasarruf, hak sz ve sad-kat sahibi kimselere verilir. Onun yle zellik ve sinan vard ^ r ki, bunlar,ikrr ve inkar ile rtlm tr. Biz bu mukaddimeyi mutlak olarak Tasavvufilmine bir giri^ olarak yazd k. nk, bu ilme kar iddetli bir tan mazl kvard r ve ona kar olanlar, eytanlar na uymu lard r.

"Bilesin ki, -Allah gnln as n, iini ayd nlatsm- bu yol, teslim ve ta dikzere kurulmu ^ tnr. Hatt, bu yol ehlinden baz bykler yle demi tir:"nsan, bin s ddiyk onun z nd kl ^ na tan kl k etmedike ljahlicat'a ula amaz".mam Zeynel al) idin hazretlerinin ^ u szne bak n:

"Baz ilmin ziinii a klasamPuta tapanlardansn denilir banaNice mslmanlar kan m heldl sayar da leyecekleri en "kt" ey, "iyilik" bellenir onlarca".

"Mslman ad n verdikleri kimselere, bu de ^erli ilmin inkar n artko tular. Zan ve tahmin zere kaldilar. Bu tutum, nas l yad rganmaz. Hakikatortaya kt ^ zaman, bt ldan iz kal r m ? Bu, sahas n n d nda konu^ anlar,karmakar k d lerden sz etmi lerdir. Grmez misiniz, Ebii'l- Rasim Cuneydhazretleri ne diyor, "Sonradan meydana gelen ey, kadim ile kar la^ t r l ncakendisinden bir eser kalmaz. ^ rendi^ i birka ^ eyle nefsinden konu anlaRabb ndan ve ke finden konu an aras ndaki fark ne kadar byktr.* et- Tedbir& ul- ilhiyye kitab n n mukaddimesinde geen bu metni, iki yazma nshas ylakar la t rd k. Bu yazmalardan birisi, am'da Zlliriyye Ktphftnesinde (bk. Tasavvuf

362), tekisi de el- Malgilkit ul- (Arabiyye Enstits'nde bulunmaktad r. Bu metinleyazmalar arasmda bir k s m eksiklik ve fazIaliklar var. Bu yazmalardan, yal mzca nfnaytamamhyacak ekilde yararland k.

59


58/74

"O, kendili^ inden konu muyor". D ar dan delil istemekten sak n ki, merdi-venlere muhta olmayas n. Delili zat ndan zat n iin iste ki, zat nda Hakkbulas n. Peygamber aleyhisselm n Peygamberli^ inin nas l sbit olup, O'nun,Allah'dan konu tuûnu, nefs ve hevas n.dan, konu mad ^ n , insanlar n, ruh-lar nda nas l yer tuttuûnu, insanlar n nas l teslimiyet gsterdiklerini, teabbdve teklif vazifelerinin onlara nas l hkim olduûnu grmedin mi? Onlar,delil ve illet nedir diye sormam lard r. Sahabiler, O'na baz eyler hakk ndasoru sormu larsa da Allah, u ayetiyle onlar bundan nehy eylemi tir: "Eyiman edenler, her ey hakk nda soru sormay n z. Onlar size a klan nca, sizekt gelebilir7 8 ".

"Ey ir d olmak dileyen karde , bu yolda sana bir d man veya bir dostkar kar da, "bu hususta, yani, tarikatbilginlerinden ve Hakikat ulular n-dan anlatt klar lhi marifet ve Rabbistni esrar hakk nda burhaniste" derse, ondan yz evir. Bir de u susturucu cevab ver: "Bal n tatl olu-^ una ve cimacni zevk na delil nedir? Bunlar n mahiyetini bana anlat ?" O,elbette, "bunlar ancak tatmakla bilinen eylerdir, tarif edilemedi ^ i gibi hakk n-da delil de gsterilemez" diye cevap verecektir. Sonra, ona

ibn arabi menakıbı

Documents