iconografia tucume
TRANSCRIPT
-8j!,,us
SUI'C""<lÓr\ \" Fmo""""".u',,I''''1W''' FlT·l\-.u MISCETI·R·AECI
AXIS !'no· PllCf'u<""i<In, t~r<<<i<1n o lI u« ' o< ,,1nEJ¡.k ~k........ LUj'Pil,,, ((" k..",I" Dd C.,.,..,ILu, M.,iu. H."""" 5.om•••"
M""" J<S'lk> T,;."' ''''''AIÍJ'<d" :".".... , \ '...... ,B<m.lrJ. [l,'I""do
1' ..,"'"YdL;"""."""""C...., s.>ria ~1,,...I,..).",k. M<><\1n De",.,,,,,
1" ....'III'.~.M"""" J< S¡,;., de T"""meA",·..idR..... Am'· Di",;; " Gr;lk" Pl'CP
PM e e,,>FIT·P",,¡ MI~CETl ;R·AICIGlld,·, Orm......, A,1"''''' '">l..ln.L R" IxoIl" ],';10<"'
Fr...." FIo"", R"....,,,lI,,"l;u G• •h ..!,... lli.,..C"lh••R..... t= R.,.¡,;""" , L"",
Re""'''',o;...'(oión N. ",......I de "<I....uio·~H~CETIIR1'L..t,,, M"r. k.. Ál,~""
I~R».; '1'172·61 4 · ;7· Q
II.,.,h.. d dq~"'It.. IA.".,I .'" la II,hh...x.. Nad .. uol dd 1'.., (, N' 100,· MNl
""N" ......... ,. "Ii,.,jo <n d mu re" J< Ac"..,J.., lu" "",,,, ,.c¡,,,,,,1"U,''' Mini" "";,, ,k Q"",-rcj.. ht<n. ~ • Turi"""MINCEn 'R, A",nc;" E,~.,"",I, d" c.~>p<"ci<1n Int. m. c;,,,,. 1 AEel, ,..~"",ut.J.." P'~ ,1 ~,,,"«t,,
f,,,,,,kc ,m«m.. Int.,wu¡ ,kl " "",n" ,." d !'e,,, FtT "ERÚ, " "'''''o<,,1nPO" 1.Q"'''',,·...,,1nJd ra",m",,"' j ' dl"'..m~k, T"'1uic" J< T,,,,mn< ,\'-'OllET. M" n"" pahJ ..J J< T<lc un"" M".." ,k Si'" T,Ic""",, y t. ti"'''!''i.l'","miJ"J C."<II,,.del!'en¡ f'l 'Cr. '<r,<,,' n'aJ. 1'_ AXIS An•.
PRESENTACiÓN
La presente publicación, Manual Iconográfico de r ecome y la Cultura Lambayeque, se realiza enel marco del Convenio in tenn stitucjonat entre el Ministerio de Comercio Extenor y Turismo ·MINCETUR, la Agencia Española de Cooperación rntem ecíone! . AECI. representados por elProyecto Fortalecimie nto Integral del Turismo en el Perú . FITPERÚ: el Munici pio de Túcume. laAsociación para la Conservación y el Desarrollo Turist ico de r ecome . ACODET. representado porel Museo de Sit io Tucume. y la Pontificia Ur uversrdad Católica del Perú . PUCP. representada porAXIS Arte. siendo revisado por la Dirección Nacional de Artesanía del MINCETUR.
Este Manual Iconográfico. tie ne como objetivo el rescate y lorta lecimiento de la ident idad local ,regional y nacional a través de la presentación de un traba jo estr ictamente especiali zado y pro·fesional. que pretende exponer de manera sencilla el arte ancestral. cont ribuyendo de esta manera a recuperar su vIgencia.
Está dirigido a todo el público inte resado en nuest ras raíces y tiene su campo de aplicación enlos ofic ios y carreras art esanales orientadas al desarrol lo de las capacrdaces y hab ilidades delos niños. adolescentes. jóvenes. adultos y mayores de la comunidad de Túcume y de la RegiónLambayeque.
' SóIO el conocimiento y la debida valoración del patrimonio podrá desarrol laruna conciencia nacional y turística por lo que es necesario introducir el tornento tu rísti co en la cultura de nuestro pueblo..: l
MINISTERIO DE COMERCIO EXTERIOR Y TURISMOAGENCIA ESPAÑOLA DE COOPERACiÓN INTERNACIONALMUNICIPAliDAD DE TÚCUMEASOCIACiÓN PARA LA CONSERVACiÓN DEL PATRIMONIO TURlsTICO DE TÚCUMEPONTIFICIA UNIVERSIDAD CATÓLICA DEL PERÚ · AXIS ARTE.
1 Guía de Contenidos Turíst icos para Oocentes de Educación Secundaria deMenc rea . Presentac ión, Proyecto Fortalecim iento Integral del Turismo enel Perú. FIT PERÚ (MINCETUR-AECI) lima. 2004
PRÓLOGO
Es sumamente satisfactor io como nwesñgaocres. com probar que nuestro t rabajo sirve a lacomunidad y po r tanto. tiene una func ión práctica. Develár las caracteostícas de l pasado prehispán ico. ha dado como consecuencia. entre ot ras cosas. el ccnocirmentc de dive rsas formasde expre sión arl ist ica del mundo que rodeaba a nuest ra ances tra l com unidad tucumana. Estasexpresiones plasmadas en diversos objetos de la vida diar ia. han sido rescat adas del ámbi toacadémico y ctentrñc c. pa ra transformarse en herramientas de traba jo, de uso publico, de progreso y desarrollo local. Esto ha sido posible a través del esfuerzo conjunto del Museo de SitioTúcume y de l equipo de AXIS Ar te de la POrltificia Url,~ersidad Católica del Perú, en el ma rco de lProg rama de Educación para la Conservació n de nuestro Museo.
Este manual. que act ual iza la pr imera versión , en manos de los pobladores de Tucume, estásirviendo para inspirar d iversas facet as de la cr eatividad personal de los artesa'lOS locales, produciendo diversos obje tos de uso díano u ofrecidos al mercado tuelshco . que permi ten generaringresos adicionales para mejorar las cc ndrcrones de vida y luchar paulatinamente con tra lapobreza. Los viejos símbolos en m anos de la comunidad. están generando ingresos y permitenavizorar nuevos horizontes sobre la base del uso de su patrtmontc ancestral.
lo im portante es que los usuarios 'la t rabajan mecanrcamente en la reproducció n de estos oojetos. lo tracen conscie ntes de su procedencia. pero al mismo tiempo de las explicaciones que laarqueología científica per mite. Si bien los símbolos unnzaoos po r lOS ant iguos tucumanos, sonparte de un corpus andino, de mucha mayor trascendencia en el t iempo y el espacio de lasantiguas culturas peruanas. tienen una asociac ión par t icula r que defi ne elementos que han dadoal pueblo de lambayeque en general y rucume en especia l. una identidad p ropia.
No es casual que los elem entos más Im portantes y más difundidos sean los motivos cmltomor.fas. es decir, aves diversas y cas i omnipresentes en las manifestaciones art ísticas: en tej idos,cerá mica, tallas de madera, en objetos de metal. en decoración arqu itectónica. en p ied ra, conchas, etc. Estas aves se asoc ian con eleme ntos ma rinos: olas , peces. mamiferos, conchas despo ndylus , embarcaciones. buzos y pescadores. Esto no es casual. los antiguos tuc umanostu vieron una relación intensa con el mar. se sírvte ron de él de muchas torm as, no sólo comomed io de comunicación, sino como fuente de alimentos y al mismo t iempo , como madre de lasaguas. y raíz de credos rel igiosos y por ende de numerosas act itudes ntuaies y ceremoniales.
Esta visión de l mundo alrededor de las aves y el mar. pudo ser el centro de atención de lasoc iedad en su conjunto. las esferas celestes: el sol. la luna. las estre llas y come tas . la vre lácteay los m eteoros: la l l u ~ ia . el ~ ie n to, el rayo y el t ru eno, fueron tal ~ez expresados de diversama nera, media nte círc ulos (concéntricos o no) . esferas, cuadrados. rectángulos, ro mbos (concén tr icos o no). etc . o relac ionándose unos con otros. La deidad Lambayecue. en la for ma de unave. con alas. orco y cola de ave. se asocia con rom bos, símbolos escalonados. círculos.med ialunas, etc . A veces un círcu lo la representa. De esta term a, estos elementos o símbolos,
son sacrali zados y formaron parte de un lenguaje que desconocemos, pero que sin dudaper tenecen al complejo mundo relig ioso de aquellos anos. antes de que los conquistadoresespañoles arriben a estas tierras.
Las aves son tan impo rtantes. que hasta ahora. la Virgen de la Purísima Concepción, Patrona delpueblo, es acampanada por aves de corra l. que colgadas de las patas. hacen recordar a las avesen picada que ornamentan numerosos test imonios de la religios idad prehispánica de la región ,y por supuesto de Túcume. Es por ello que en las trad iciones popu lares. los animales silvestresson considerados como "p ájaros" (serpientes, abejas, alacranes, zorros o diversos rept iles). Elpelaje de anima les como el oso, son considerados como "plumas". Todo el lo nos permitió considerar a estas fijaciones del subconsci ente colect ivo del mundo camp esino, como una suerte de"orni tomanía", que no se aprecia en otro lugar. sino en Lambayeque. tema que se puede documentar también en la vecindad de Piura po el Nor te.
Sin duda. todas estas manifestacio nes pueden tener su raíz en la vieja tradición oral deNaymlap, o Ñarn La (Ave del Agua. según la versión recogida por el Padre Modesto Rubiños yAndrade en el siglo XVI), persona je que domina todos los escenar ios y materiales producidosentre los sig los VII I, superviviendo hasta la l legada de los conquistadores Chím ú, Inca y finalmente los españo les.
Estas últi mas reflexiones, nos permiten decir que no es posible compre nder el pasado prehispánico, únicamente desde el punto de vista de la arqueología, el estudio de la cult ura trad icionalnos puede ayudar a comprender mejor la historia de este pueblo.
Nuestro Museo de Sitio se siente orgulloso de poner en manos de la comu nidad tucumana, estenuevo aporte graci as al esfuerzo comparti do entre el Ministerio de Comercio Exterior y Tur isrnoMINCETUR, Agencia Española de Cooperación Internacional . AECI y nuestros amigos y amigasde AXIS Arte, sin cuyo apor te no hubiera sido posib le. Estamos seguros y convencidos. que estem anual iconográ fico, continuará inspi rando a nuestros art istas, artesanos, líderes locales ypromo tores del desarrollo. Al mismo tiempo , estamos seguros que nuestro patrimon io cultu ral ,sentará las bases de una sociedad nueva, con identidad para con sus propios valores. capaz demirarse así misma con orgullo , senti miento que promete la segurida d de un fut uro mejor ydigno.
Luis Alfredo Narváez
~al
~'1
~
w~ow~10Lj
~:J~:JU
~)-
WL:Jo
. :J¡-I¡Joooji:
.~
oozo~-l<::Jz«¿
INTRODUCCiÓN
El Manual Iconográfico contiene una selección de iconografías de la Cultu ra Lambayeque. especialmen te aquellas encontradas en el Complejo Arqueológico de Túcume. y que inicialmente tueparte de los t rabajos realizados por AXIS Arte PUCP en el Proyecto Túcume: Reconstrucc ión delvínculo entre el Patrimonio Prehispánico y la comunidad a través de la recuperación de la iconografía y su aplicac ión en productos artesanales, Proyecto ganador del concurso Creadores deCultura del Banco Mundial 2002.
La iconografía presentada en algunos casos procede de fuentes di rectas, hallazgos y archivosarqueológicos. entre otras fuentes bibliográf icas. con la coordmación y orientación permanentedel Museo de Sit io. Part icipa ron en su elaboración pro fesores. estudiantes. egreseocs y bachilIeres. de las d,ferentes especia lidades de la Facultad de Arte de la PUCP. siendo un producto decreación colectiva. ut ilizando para ello tanto el dibujo a mano alzada como el empleo de pro gramas de lo más avanzado de la tecnología dig'tal. El primer ejemplar del Manual Iconográficoestuvo dirigido a los artesanos de los diferentes Talleres que impulsó el Proyecto mencionado.
Con el apoyo del Acuerdo Interinsti tucional ent re AECI. MINCETUR, Municipio de Túcume,ACODET y PUCP; esta edición se presenta enriquecida clasi ficando los dibujos por procedenciade los hallazgos arqueológicos. escala. modulación y proporción con respecte al soporte. mate.rial y técnica. Se ofrece a la comunidad de Túcume. para di fundir su patrimonio iconog ráf ico.como una manera de fortalecer su identidad local.
Recordemos que la afirmación de una identidad propia está vinculada a las prácticas y valorescul turales. En ese sentido. hablamos de una cu ltu ra viva, no s610 del patrimonio heredado por lacomunidad de Túcume. Nos interesa entonces. no sólo la manera comú n y acostumbrada quetienen los tucumanos para hacer las cosas, sino sobretodo qu ienes son estas personas.Consideramos que la identifrcaclón con su cultura les brinda soportes, referentes y sentido deper tenenc ia. A la vez. les provee de proyectos que or ienten su acción. logrando reconocerseparte fundamental, impreSCindible y responsable de su comunidad.
Con el proyecto desarrollado por AXIS Arte. los tucumanos contemporáneos se han visto en elreta de incorporar la modernizació n. reactual izando e integrando los aspectos que fundan su cuttu ra. pero teniendo la capacidad para integrar las dife renCIas, riquezas y aportes de lo nuevo, Ental sentido. realizar este proyeclo entre la comunidad de Túcume y AXIS Arte ha sido más queun intercambio de info rmación y experiencias, un encuentro humano, que nos ha enriquecidomutuamente.
Es importante. para nosotros como AXIS Arte. d ir igirlo también a las nuevas generaciones detucumanos. nil'los y ni"'as. estudiantes de los coleg ios rurales y urbanos, y de esta manera incentivar la creatividad, el in terés en nuevos oficios ar tesanales, rescatando habilidades y técnicasancestrales para la generación de productos artesanales con identidad. que impulsen al desarrollo sostenible de la comunidad.
•
La información de cada ícono está consignada en las fichas iconográf icas. al final de l manua l.incluyendo desc ripc ión. téCnica , dimens ión, lugar de procedencIa, cultura y fuente. para asídoc umentar la informac ión gráfica de los íconos con la infor mación textual que se conoce decada uno de el los.
Se ha creado un códrgo único que acompai'ia a cada objeto en todas sus aparic iones en el manual para así poder ubicarlo dentro de cada uno de los capítu los y desc ubr irlo en todas susd imensiones o clasificac iones. El cód igo contempla además de un número correlativo para fácilubicación, informac ión referente a la cultura. el mate rial y el número de iconos en el objeto:
La est ruc tura de l manual ha síoc pensada para permiti r diversos t ipos de búsq ueda. A~ í. sepueden encontrar íconos ctastticados por su forma. de una manera c lara y senc illa faci litando suuso en artesanía. Una segunda manera de clasificaci6n organiza los íconos de la culturaLambayeque según el material de sopo rte de la iconogratra . sea éste: metal. texti l o cerámica.en estos ob jetos es difici l defi nir su procedencia pues muchos de ellos provie nen de la huaque.ría lo que ha hecho perder valiosa informaci6n sobre sus contextos orig inales. Posterior mente.los íconos encontrados en el complejo arqceológrco de Túcume. están organizados según ellugar donde fueron hall ados . faci lit ando de esta mane ra la identificación de su procedencia tan togeográf ica como temporal.
LA LarnbayequeCH Chim úIN IncaC CerámicaM MetalT Texti lP Pintura o relieve mura lO Otros (tal las en madera . hueso. incrustaciones de conchas)a. o. c. etc según la cant idad de íconos presentes en el objeto
Cultura:
Icono:
Material :
Así el cód igo queda conformado de la siguie nte manera:
35LAMb segundo icono e~f'iiido de un objefo de metii/ de lii culturii Liimbiiyeque
Esperamos que de esta for ma el manua l sirva para d iversos púb licos: artesanos, estud iantes decolegio y el púb lico interesado en general.
lo
•!j!,,us>
,INDICE
PRESENTACiÓN
PRÓLOGOINTRODUCCiÓN
CAPITuLO 1
CULl1JRA LAMBAYEQUECERÁMICA
METAL: ARCHIVO DE GUSTAV AN'TZEmm,
CAPITuLO 2
COMPLEJO ARQUEOLÓGICO DE lÚC UMEHUACA LAS B ALSAS
TEMPLO DE LA PIEDRA SAGRADA
HUACA LARGA
HUACA I
C ERRO LA RAYA
S ECTO R V
CEMENTERIO SU R
CAPrruLO 3
MonVOS ICONOG~COSAVES
OCAS
TOCADOS Y DETALLES
CAPrruLO 4 FlCHAS GENERALES
CAPtTuLO 5 PALETAS DE COLOR
BIBUOORAFiA
0 3
0 4
06
'0
50
7 4
9 0
'06
, ' 4
ti. E"n"m"'E><TOE ,..F'Of'T","C'" OC u. ICO"""....,,;.....E"
~'~"ÁH"'. "'-DIC. E" ~" ES""C ..... CO"TEN''''' •
$IC"'~"''''''' ..,~~"'O. ~ U". ~OR". DE E><P"ES"'"
o....,,"'... .. .....V.~ DE U. CUOoL "UEsTROS ""'-E....,.,.""S
""" "" ~,,~ """~"HTOS • ,,,,,oo.ooi., "P'PUoo"E ~DEL " u""" n¡...... . ,"""OCO , ..E1.'Ooo'OO
1..< 'COH()(; ,.. 1..<"8.'EO"', AÚ" C ......."" TOE... E"E ME"TO!!
CO"U"~ co" OT""S CU'-"J""S ..... "'''-'$, U CAf"oCTVt' .... ""R U.
-"<>RJSIÓN DE k:ONOS R E ESE .. T..T1VOS DE S U DE''''''' ....,"C,,,... 1'1....1..< ,,"v, O OAL!., t>Ii' l , b' ' .....00'1.... ""...~_ E" ESn
""""WOI. U" cO u><TO "'V",,'OO t>E 'OO'I""'S ANTl'tOPO..O" ....... lOOMOO'I-
F,", . FlTOOoOOOOF"'" ARQU'J'ECTÓ"OC,"" "'NCU'"'""'S OUE"""ER SOC ,....
• ""'-""'000 t>E """"'-"'S ~""OUI! ""~ _
SEH"'....."" "O" O UCE............. f'I.U O CO""U.."'$, REU.-
CION..,..S CON U. CO""""6oo DEl.. ""..O VE VE" ''''' DE" ......
y SUs ~0AC"''''~' E... O....,""''''~U , t>E~ bE PESC. ,
PECU. <:O"C~"" DE ~""WS. ou.s . "vn ....... ,.......y ""SCADORES
C AP ÍTULO 1
CULTU RA LAMBAYEQUEC.....s' .. 'C ...DOS P'O" El.~ t.: 5Of'OIII't: De:
..... ICOMOO............~• -..... NO<:"""" "" Gut...... """"u.-
02lACb
,CERAMICA
01LACa
00000000
O~ O
02L.ACa
02LACc 02LACd 02LAC.,
r a
D3LACa
D4LACa
¡,~
O~lAC..
•r '" ..
O~LACb
06lAC"
06LACb
OllAC..
07LACb
---08l.ACa
09LACb
•¡•,~
10 lACb 10lAC. lOl.ACb
11 LACb
I l LACa
lILAcb
II LACe 11 LACd
12LACa
12LACb
.................
¡j
13lACb
13 l ACa 13lACa
14LACa
14 LACb
14 l A CC
14lACb
•s¡~
14 LA Cd
...............o
15LACa
15lACb
16lACa
•,•,•u•oS
16LACb,•,j
16LACC 16LAc d
00000 ,,~,.
.......... "~,,
"
18lACc
18LACa
1SLACb
17 LACbl?lA Ca
N
•,1~
18 LA Cd
l a LAC"
19LACa
<1<
19LACb,•0•,
19 LACc O•,•3
ZOLACc
21LACc
2 1LACb2 1LAC~
21LACd
n LACb ULACd
22LACc
23LAeb
24LACo
<,¡,•u
2SLAC&
@@@@@ @ @ @
@@@@25LACb
26LAC~
26LACb
• METAL• • • • ..... •• • ••
l7LAM~
27LAMd
27LAMb
27LAMc
27LAMe
28LAMa
-I
...
..... .
29\.AMb
•!,
I30LAMa
~ ~~ULl IW~
eeee[? Cj]
oE:J ¿]
I? 'il I? 'il l? 'il I? 'ill!:o C¿] [!,c¿¡ [!,c¿¡ [!,c¿¡
30LAMb
30LAMC
3 HAM a
32LAM~
33LAMb
33LAMc
34LAM a
34 LAMb
34LAc
35LAM ..
•¡,
36LAMa
37LAMa
35LAMb
36LAMb
37lAMb
f
38LAMa
38LAMb
rr
39LAM
40 LAM a
39LAMb
40LAMb
4 0 LAMC
41LAMa
4lLAMa
43LAMa
1,
44LAM ..
\ tif'JI"
~~¡. ..•4~LAM~ 4 ~LAMb
46LAM~
4 6LAMb
47LAMa
48lAMb
49LAMa
48lAMa
•¡,
I
36
51LAM
52LA Ma
53LAM a
~z«~ltl:J
<:>I.tloo>IU
~
W:::loW
~10:Ej
54LAM
S9LAMa
55LAMa
60LA a
56LAMa
61LAMa
57LAMa
58LAM
62LAMa 63LAMa
"~•J
66LAMa
o
I
6 5LAMa
o•
'1'
•
64LAMa
67LAMa 68LAMa 69lAMa
~,,í,
70LAM~
72 LAMa
7 l l AMa
73LAM ..
4 0
74LAMa
76lAMa
75lA Ma
77LAMa
oo~IU
~
7SLAMa 79 LAMa SOLAMa
W::loW
~10:Ej
81LAMa 82LAM(I 83LAMa 84LAMa
8 7LAM&86LAM&85LAM&
89lAM&
TEXTIL• .... .. • •
90LATa
90LATb
91LATa
9 1LATb
IJ
1
9 1LATC
9 1LAT e
9 1LATd
91 LATf
9ZlAh
93lAT~
94LAT~
I
9S LAh•• ••• ••• ••s. ••
'"l!J l!Jl!J [ID lID @ @ 1II I!ll!l@]
'7;),~ '" '" '" '" '"l!J@I]]l!Jl!J
96 l.ATa
97LAh
98LATa
, "='~~"
....e ':"..~ ~~\
i'99LATa
"3¡3
l OOl.AT..lOOlATb
LA OCONOG.......... "" TUeu..~. u"c~«mo U""'"'""' . "~COHOC ' '''' eo..o .... úm-
... o"... e-.r.... OI<L. ,"'" L.AM".'~OU. l' 000 o,c,'532 o ,e> u " ' NO lJ.5 ,.. v UVOGNOOONU ""OU~OL.Ó-
OOC"" II 989· j 994' """ """Nm "" CONO<;~" u>" "¡"IK>W"y".,,,,,,, GO: .... 'u~"'" ".L."""'OOO Gl<e -eu'...... "UUL.G
T\lCU ..... ><O . ....~...""" ....... """".. "" u..... MON''';A .....,.....,.. eONO<; ,""
COMO e~.."", """".TO"'O o e~.."" LA RAYA LA OCONOC.....-iA , """",."" A
eO"'.><T,,", "'ou~oe.6("c"",, NOS H. o~.."",.....", ou. ~"'. SOC ,.""o , ......
o~ ....... OCU"""'OONU .O....NUS "" e"'"OU'''T. ,e..,..ú ~ '''''.>, ..ANTUVO e .............
Li..us [}E co..-n"u'ooo ~N """ V....D+COONU . CO"TUN""U Y UTl'--O'l O~ ,""'" E.. uro:CAPlTUu> PO""'" _~e_ L.OS " OTI""" , ícoNO" O "'''''OL.OOI............. .....,SCNt.,.,.,• .
"" Túcu"~ .... v....U< "" ....... Po.....,""" ,
,,"""'........ S....,.....,. CON Su" ' U'ONNfTn ,tvU o. " "" ~....TN< .se."""......'N"". " 'EN' '''''' OU• • N "Tl; N""" "" PoCO"" s.o.o , o.-"'N""" EN
N'N TU "" CO"" E T ......T., DEJ'OS<T""""' ~" """""' .!OU" "'O""'. NOS NU"'V N,
'""' $ , """"', ,,,,,m u.. ''''''''' """'''!I05, ........... , o""...... ""'" v OIl"CTOS ....
!ION"'-U Gl< v,"" ......... ""-'CA~P"~NTA ><O!OO\.O UN C"'"'UTo ' u NE'
.....10 DE E~. '''CA.~'' "".."" ...tv"'--"CEN MOTI""" "" "'T ''-O L.AM"AT~OUE .
" 'NO OU. Tl"'~ 'A, E" o~ OCu"",,"ór< ......... ANTlO""" . ,,0><o EL. 11:.. ....., Gl<e
"v. M iT"'A , OU~ .... 'DuAl. OU~ ~N H"""'. '. V ' N ' e 5ECVOR Vfv'~N"" U>"
NQTIV,,", """ITONO"'''"' ""N L.tv "'. E.. EL C.N~..VE..'O SU".
• 'N Ee e..."" """""TOR" u "' ult5T ' N TODA 5U"-'C;NOTUO U U e ' A "" ""'",,o 'NC' .
"""'" EN """" "H"""" Rff.
CAPITULO 2
C O M P L E.JO ARQUEO LÓGICO DE TÚCUMEC"'-~"''''''' _ ~L Ll.OCW"
DI!: -.u..o,zGO DI!: LAS ~~.....
"""",,,,OLÓO.e.S
• HUACA LAS BA\...SA.S
• TE....PL.O 01: LA Pln>fU. $AOflAOA
• HUACA l.AROA
• H UACA '
• C~ LA RAYA
• S!:CTOR V
• C EM E.>ITVOIO SUIII
HUACA LAS BALSAS•• ••• • ••
l O llAP~ lOlLAPb
10 LAPc
0 1 pf
101 lAPi
101 LA Pd
101 LA Pg
101lAPj
101 LA Pe
101 LA Ph
101LAPk
103LAP~
103lAF'c
103LAPb
103lAPd
l 04LAPb
'04lAP~
l 04lA F'c
1j
TEMPLO DE LA PIEDRA SAGRADA• • • • •
I05LAMa 105LAMb
" O
I05LAMc
o
IO~LAMh
r105LAMd
1 0 ~ LAM i
105LAMe
105LAM)
105lAMf
105LAMk
/
10 5LAM g
105LAMI
,
10 5LA Mq
10 5l AM w
105lAMv
105LAMpl OSLA Mo
l05LAMu
lOSLAMn
l05LAMtl05LAM,
lOSLAMm
l05LAMr
l05L AM y l05L AM7 l 0 5LAM .. ' 105LAMb'
•' .1
10 5LAM e' lO'>LA M d' 105LAM.. ' 105LAMI' 105LAMg'
lOSlAM I'
10SlAMq'
l OS L.A M k'
10 5 l AM p'10Sl AMo'
l05L.AMj'lOSLAM ,'
l QSl A M,,'
'J
10 SLA M I"1'
105LAM m'
~
~ ,,,•!•"s!¡,•-•,oo-o
"
105LAMr' 10SLAM"
(
'-'
l05L.AM1' 'OSlA Mu ' 10SLA M v' 105lAMw' 10 5 l AM , '
• HUACA LARGA
A JUAR FUNERA RIO
1061 N M a
1081NMa
1071NMa
l 09INM a
11QINMa l'IINMa
o
~wz2oc~J.
wI:1U
-:11-
, , 3 INTa
11 2 1NTa
11 31NTb
11 3 lNTC
11 3 1NTd 11 3 1NTe 11 31NTf
60
1 13 1 Tg
114 1NTb !"•"
1141Nh 1<<
~<
1I
",,1151Nh 8
"
1161Nh
1"'1"'1"'1"'1"'1"'1"'1'"1"'1"'1"'1"'1"'1"'1"'1'"1"'1"'1"'1"'1"'1"'1"'1'"
11 71NTa
6'
o 1 81NOaa:~wz2((4::::J
~.O<?t::::>4:o
((
::í
\1~J4:u~ 1181NObI z:5c:J-w1::::Jo
. :::J1-
Ú~~
~~ 1 181 Oc
11 81NOd
0000
oo
0000
0000
0000
0000
1~OI NMa
RELLENO FINA L• • •••• • •• • • • • •• • • •• •
••
12 11NOa
12 11NO<:
121 1NOb
12 11NOd
1221NOa 122 1NOb
123INM a
@
124 1NOa
!1251NOa i
T EMPLO A VE MITIC A• • • •• • • • ••• • • ••
126CHPa
oeV
126CHPb
HUACA•• •
G
. , . ' ... .. '
' 27CHPb
127CHP~
128CHP"
128CHPb
129CHGo
CERRO LA RAYA• •• • • • •
130LAC~
130LACb
130LACc
130LACd
131LAe..
<~s¡,U
UllAC"
13llACb
131 LACd
SECTOR V•• • • •
1311NOa
• •
1331NCa
CEMENTERIO SUR• • • • , .. • •
134 L.ACa
135LAM..
••
"l"F
136LAC"
1371AC"
¡,
139LACa
140CHC"
,a-,"
1411NC~
u"'~ ti<; O...,~ O~ eUtÁ><'c....."..... y ypmu:.... e o-....E."""I>IEMTE CUUU.... lAMa.YEOOE '750 O.C· '350
o .cl . f.!I 1"05 """'YO' EU..,..N " N. " UE ....E CO "" NU'oo.o C uLTu........
• YRAVb O~L 'neMO'O • Pl< D~ ....... Y"U eo"OU"y,," 'UC~ ... "'''" <C.. ,.. " ,' 370; ' ''''. ' 4 7 0 , y EsP<.Ñou. 153 3 >. OO E ", . UCED< E_ EN '-"" VAL...,.
...... ..... EC-c>' CO..o "E""L'''''''' DE Eu.o. "'" """"[RON EL.E" EN1'O' NUf:VO'•
..~"O ' U"'''''C'......E E '-"" MO'nV= u"ICO' ' lOU" _ , " NDO '-"" .." """ Po..Eu.o , U CO"UN .NeO l>E ....NE....... PEnT''''. , PERO "'V'AV. EN ' U "" , ..0""""
O EO ...t1'IOlC= . .....'NOO '" DE . VU OUE ,.", " ' CUE"o- .... ....,,,..c.. E ,,,0'0 ""C,. DE ....
eONI)ICOÓt< O ..N'TO" O OOL u:eEN""'''' Ñ.o.M LA O N.v....-. OO. EN u:N YU""" 'lO-
Nine....... ."". DEL .
El. UN' v ' ''!>O DE ....... . "", .. v ' ADO y "'" LU PU'DEN .......~ ...... ' N ACm-UO OE VUUO. EN
PlC_. DO: ~t , sou.!I ° """" ""'00 • ' E" " "'¡'nCO' ENCONYRA"""""" YAl<TO .VU
NOCTu"N,," , "'U ..N ,."n y , EN " Eu.eOÓN CO N EL "uNDO 'NO . LO
" .. "["[TIT"'O"'" LO' "",nv,," "" Ol.."" ... .........,....'n..,....,..,. OC"""'""""" ...u e ......,.,. CON "OT'VOS EN .000...... OE ."'IES O "'lES ""M"" •....,..,.. C OMO EN E:L e ASO OE
H<JACo, L.o'S !l~
Lo. V."''''''''' OE TOC"""," . " UlEST""" .... ' MP"OI'\'T""C' . Y "" E"[""""'IÓN
..........."'C. 560..0 '-"" ...""""....ES N¡" ,Ho>om...,.U DENTf>O OE ....
$OC"""". ...,............ !>0 6 "E....,. C ..... . ...,. UTI: ·!>OH6 0 · O
TOCA<><> OV ' LO' "'. ....""...6 . llU. C ON U" OE ....
OC~.
CAPfruLO 3
,MOTIVOSICONOGRAACOS
AVES
" fU
lO~LAM.
113INTd
101 LAPtl
36lAMb
89LAM~
103LAPb
23LACb
101 LAPi
12BCHP~
1131NTa
101lAPe
l00L.ATa
10 1L.A1'f
10 1L.APc
101 L.APg
39 lAMb 40L.AMa 111llNOd
63LAM~
1201NM"
101LAF'd
14lA.c
99lATa
lBINM"
12l1NOC
l 00LATb
127CHPa
1 3 7LA<~
66 LAMa
102LAPa
13 l lNQa
l 4lACb
, Ol ACa
nlAMa
nlACc
11 9 INMa
H SINOa
10
10 SLAM l 4 3 l AMa
12 11 NOd ll1 1NMa
1221NO" 1221NOb l06INMa
126CHPa
09L.ACb
1141NTa
06L.ACb
34L.AMb
39LAMa
34LAMc
131LACa
38lAMa
127CHPb
133INCa
119 CHCa
101 LAPa
101LAPb
19LAMa131 LACb
1 0~L.AMa
40LAMb
138lAÚ
11LACc
130l.Acd
ll lACa
lOLACb
19L.ACc
-
I
TOCADOS y DETALLES
-¡~
""
]lL:-o ~~ "\: :/
/ =" .~ <,dL (( \ r) . ~1\ (
,-•
~¡•
/ <, ,
~•""
I "
-: <, / <,
m'?d
r:1:I':I • r=t:r.'I
CAPhuLO 4
FICHAS GENERALES
0 1LAC
"'oso """""''''''''''' ~, . _ ,_.-.........~o"'..,
rec•.,. Mol .... ""
00 ..,. I 7 .50 ~H
C -rv- lJ,oo ,~
fU""'E C...,.-'" ......,.,."..~,""" •........,..,."E
V-... O< ''''''H'''' ""'" ....,.,..,..,.HmcO ""'" TOe"""TOc""'.~
"'...._ ' 8 ,00 'O..
"'~""'" cu.."'O/M<r>ooCuLJu'" ...H ~ •
rUE"'" CuLfU "'<COu>H" _·.........'~.
Ij,,B,
0 2LAC
03LAC
"'-'-' ... c ........,. CON "0'"'''' ..."''''''0 _ '''''''-''ree..,c. "'" "",,,,,D>....~.,,, .. .. .00 C"F'vho<>O C'-"S'CO/Meooo [QOOoc •
, 10000'
CueTU'" .........."""".fUo""" CU\,TU_ ~OI.O"~''''''' ............,.".
C....O$ MmcO$ ...... POS,... c<Re...,..,~Tt<; • .,. MoI.O<ADO
D>He""'" "0,50 ' .... ,00 'O..
FVooooo C"""""O/MooooCu""'''' ...........""EFlJ" T< Cu eTV_ ~~"O$ •
.........""""E
07L AC
" "".."""'"u .'"",,"",,'0$ O<
'.., ~. ...c""'•• ""oco.ooc lc.~
..."",. cON ..io> 'HLO c . . ....TOc"",. """'-'>Lo.OO
"'H.......... ' 7, = 'OH
""''''''''C~''''''CULTV... "'H"'~'
"'."'" Cue""""" P<ott",--""~,,,,,,, •.........,<Qu.
V'-J' ... CE ....."'. cON "'''''0 ..."""" ....".,. cON TOCAOO ... . oo ......• <0,,_ o" LO~ H""" ~C< POCO""""","",,,,,, ..-..00"'"
rte"",. ...oo ""OOHO""''' I Q .'50 'OH
"'.","", C"""""""eoooC".,,-,,,,...........O""EFlJo"'" CUCTU_ ....OCO\,OH. '_ •.........oaco<
v O< "' .' H"'. CON """""""'....."""" e"" • •"""" ",,",,,,,,, O<
....,...,. . H......,O ....' , ,, . .........,
TOe""" ""'-'>000p".• • _ '8 ,00 e"Pe.""", C'--'-'OIME_ IQOOoc·
1 '00<><: 1
CuLJv'" ........Y<QU'"'n ,. CV'TU_ .....'0"'-""". ,... .........._V.
v........ O< ,,"." ""'. ""'" . ... ..,....
ne,,"" "IOUIO.DO
""""_ ' 7 ,00 'OH
,,".1000 C "'''''''.'''''CULTV ttQu'
FU-<"'" "'"-fU ""<0:""""" "0$ '............,.,.
I OLAC
"'0$ c e......,. cON E......•
'O """'-" 'O.... ' 00'Ttc.",. Mol O..""
OOH "",00 'OH
C aco<
FlJ.",. Cue OCOWH . .....
........""OU<
"'...... "" c , .;"'",. ""'" 'O......
""'< HIC.',Tte.. ,c . Moo.Dv.oo
e.H 18 . = CM
'"''-TU''' ,.. "".Fu • ..,.. CuLJu COLO".,_-...H ...."".
OSLAC
-04LAC
lILAC
v~ "" c . ...... 'c. HUACO ....
' N••~.......,
Tte.OC. MoI.D<At>O
Oo~••• o6oo ' OOc~
"P'OOO C 'CO/M."'"Cuc",'" ~.'<o..J<
fU<>«. Cuc"'..........«:0<.<»<.... .. ............"".16LAC
v.."" "" c • • "'''''' c"," .
"""'" '"'co """""<>co.",,, """"'''O'''''.,te.",. """ "".""Oo~,.,,,;, '1,ooc~
..."""'"c~."'"CULnJ "".FU CUL"' """COCO<"",_ ........ "".
12LAC
v....... "" c~"'. """ """""""".".o~u..",••• LO C.... "" "'.. Hu.o.c"
' "TtC.OCA~
0.-,.""", '8,50 c..",-"""", CLi.>'CO/Mmo<>
CuLJu'" ' ."".".o N" cu.."' _.c"",,"~....... ·...........~u.
11LAC
v..."" •• c'"'~oc. u.o... CON . . ......
••••"",,,," "" .'U,ec"",. ""'-OEAOO
Cu,,,,,,,, ~••• •"".fU•••• c "'...........COC<>'<........ .
...........""'.
v..."" "" C....."'. C OM .....o,u .....
"""'" '"'CO "'","COCON"'" """"'''''.,.,..,te.",. """--<>UDO
OOU••• ";' ' 1.00 C~
"""""'" CL.Wc:otM."",Cu= ~ Qu.
.... Cuc"' ......,01.0"'. "... .
........ ,,«><J.
v....... "" co......"'.. """ ....""""-'.CON "''''''''' ''' , .u.",•.~••• ......... ... .--..00TiCNOC. "'<>LDLoDO
DU'N""" ' '' .00 c .......000 CLi.>"'O/M«>Ocuc.u _u."' Cu= _.C"""" .".... ·...... Qu.
v..."" ""c~ cOH """'" CU~
• """""""'"••.,NOMA """'.......~<NT' U . ~""""' T""". "".......,. NlQc~.
Ttc.OC' """ . ..""Oo~• • ""," ' 1 .00 c ~
c""" ~ Qu.
.... c""" "'-'01.0"'."'" ............."..,.
19LAC
18LAC
20LAC
v-... "" c~"'. COM <10....,-""'• ....,""'• . """-.LI'tt. "'l>U1''''---Tic"",. MoI.~
D~ ' 11.00 c..c""" '---• •••""'.FU.,.,.. C"""-"~"'_ .............""'.
v "" c oc. C"N .
DO ~o """",,0C00<"'" _."" ...
Ttc~"'.~
O....U!óÓN ' '' .50 c u"'-"'000 C OCO/...."'"
CUU'U "".
"' CUL." _<C"'-OU."." ............"".
v••"" "" c' .'~oc. C"'" ...... C ..... , ...
_~• • • "" CVOS """""""
TtcNOC. MoI.D<&O<>
Oou. _ ' 1 ,00 CU
CULnJ u .....""".
FU CUL"'. '" .....c"'""".'...... .
13LAC
ISlAC
14 LAC
11
O· ~ ·" .
¡n LAC
v".... ""' e "'. e" ...,.... e,,", _"""00. R._ ..,.......,... e"" V".0;;"
TOe.OCA Mo<..t>o«>
0' ''' . 0060< 'e ,OO CMCV L"'.... '--.....0 ....
'0 <"- Cu""'...,. ""'.(;<;><.(>0>. .... .
~-- 26LAC
v.,...... "" c.~...",.. CON <><COROCo6o<
....T"""Tic"",' MOL.O<AOO
"VL"'''' Yf:OU."'<..'" e "" cO<.O'<. '.... •...... ...ou.
22 LAC
v. ..... DI: C C. CO>O .'_""N" _"'O.U "'""" _ """"""", ,
.... , ~c EM ~'U' """'OC""....Ttc ..",. "'<>I.OUDO
O' ''O N'''''' 14 ,50 c "....~ C"""'=tM<1l'OCLAN_ 0 """
"'."'" C ru «'00.0..8 "..." •
.....8 . '<0<). 27LAM
G ..................... "" A" "" C....."'..,"'
M_ .~,. " ~M" COoo w . ""-"f.O> .... """""... cON 'tOe"'"0....-"'0 128 .00 , 5B ,OO < ~
c .."" M ~ •
"' Cuc"' """'-""'. ,.... -......... <Qu<
v.oo.-.o_ ,.,."",""'" '""~"" 'Qu'
M. OOO ' M """ • ~"Qu' .......""..Jo. LOo e ...u. "" '" "'-'000
0. .......,. P",,, Ae.o 1 3 "'~
Boc. O .Ze.. ""'" ALTO I Z .Ze~ .
Boc. 0, l e ..
Cu<::ru'" .........Yb)U.
FU. ... C"'-""..." ......OL.O'<. ,.... .......~,..,.,.
F'Vo""""""" <O" "'C""",' .."Se ......
DE "'0" C.""""'.,"-Cu <::ru '" ......~'I:OU.FI"<.,,, CUe"".... _COL.O'<. "... •
,""~"'''Qu'
'IIJ..' Q CUCMOUQ C ....OOON.... "" """
0<>"", .....". C"'" 'IIJ~ ' • • v ....0 ,... .....0. " cm 33 . eoc~ , """"'", 3,'50<;..
Cu"",'" .,·OQu.FU• .,.. C""'u P"«OL.O'<. '.... •
......& ..""".
29LAM
28LAM
." .. .'.~~~ "
30LAM
v".... ... c . .....oc.oo CON 0<" """,,060<~, ...,"""
Tt(;."A~
e""".........e.'O""•.......,... C"CTU"'" ~.""OU> ~B''''' ·............,....
v-.. <>< c ........,c . CON ........... .
'''''",.. <>< ...,
* "'''._0''00e""".........& "".
>\Jo..,... Cu"" P. <coI.O"B'...... .
...... .YO"".
v........ <>< c . ......."'. CC»< O<Co""" ....."--Ttc .oc.~
CucTu Q<J <
"'...-ro CUL"' eou»<8'..~ •
....... . <<>u<
23LAC
25lAC
•
•
~J,~us
¡.g",?•i,,,
31 LAM
....., • • O< ORO
Ttc~",. ~.-...oo
O,....s"'. 20,20 C""'~OODO CL.>socOfM."",
C~c"'... ""'...' . OU<
rl.'.T< CUL.TuAU P..c",""",. ".'s ·......... .ou.
36LAM
-- O,co""C'ÓM "" c .......VASO ""~
~.... n "'u' c........ ",...,••",,...,• .;~.. cu _
Tte.",. M.uo7'""""", y~
O,....,.¿", ' 2 .3 0 C"..."""", CL.>s'c.".....oC~cn.o"" .........,<O~.
,-_.- .....C.,..,, ~.'... ·ru• ..,.. CU~~_...... ...<OU•
-3¡j,,,a,
37LAM
38LAM
.....' ... "" (>1«>
Tte. "' . R.~"""", • .,.,..,""'"....""""'C~ ."'"CUL......... lA~ ,<ou.rl...'" CUL."' ""(><.DM.,•."lA~...""ou'
33 LAM
o.C"""""'" O< _ ..VASO' O< """.
.......c...... ..,.c........Ttc"",. M• • """"",, y • •~Do"."''ÓM ,e,ooC".' 'O,MlCM.... 'o oc> CL.>sOC""""OOO
C<le"' lA.. ...."""".
"' CUL.n.oAU ....""0"""'.'... .lAM"'_U'
39LAM
40LAM
n, !=- ~
@-<:;:
~-~""C06.O< ~.,-.. . (>1«> .~VASO ...." oo. ""tnoo;••~ n """ "" C'"
~i.o<;.....
Tte.",. M""""""",, , • •............,Do... . s 'ÓM , g ,OO C"
.....'QOQ CL.>sOC"""""'"C"'-n.o.............'<OU.rl.<NT< CUU\JAU ....oc"'"""'.,• ." •
........."""".VASO "" 0"0 CO. """..." ....."'C>O'O"
"""rAS """"-OC> c.n.o,Do..,."¿'" 22.50 C ~
...""'OC> C..... 'c"""'~o
C = .... ""'O." OU'~• • , . Cu,n.o..." ..... C"'-"~..... •
""''''YC<>~'
35L A M
3<lLAM
4 1LAM
"".... """4 ... 01'0 ~......~.."" ....._.Tt<""'A"'-"1.V.t>O.~. "'..........,y -"'..,
Oo~~".o6o< 7 .00 e.. , <l , ~O e..CuLT\J Ou<"-'<Nt. CU'-"' Pfo«;<>U;»O. 'w.$ •
............QU<
46LAM
... .....Tic.oc.. """"'L'-"'O y ""~ <.-0. 22 .00 c..CoAl"~'" <0<>.~u• • ,. Cuen. « 0<.00<.'..... -.............Qu.
4lLAM
_.Tt'O~''O. " ....""'-""0. ""....-.o , 'O..........,._-O' ~C"S!Ó<o 7 .00 'O.. <l ,~O 'O~
Cu,..........~• •,.""."-'c.Y< C,,''''...... ..... '00<.00<.,• ." •
"'~"'Y<"'" 4 7LAM
CAOUAO e• ..,....... ""~Tt<~",. " ",""u.N>Q , ft.~
D'''e• ..,.) . 13 ,00 c"...~""'" C......,o/M«,..,Cuuv- '<o<>eFlJe_,.. Cu'-'"u P"""O<.O'O. ,.... •.......8., .".,.
"''''''''''0 "" 0ftQTt<~", ~..om-A'"CUUU'" "COL'<
1\><.... Cu"" ""«;0<.00<. ,...... ............, <OU<
.....,...., "" """-'" cO" TOCi<)Q
CON ~~""oo y """"'0 u~ '"Tic"",. """ ........" LADQ ..."., .
""<.J.... "" 0ftQ
, ,,,.,,, . R' """""" Y e ALODOC",-"" A• • O~C
""" CoAl" PACCO""""'.".........Ay """C
.~.""..., ....""""""'"0<>0._..,.. 4 .e e ~ • ". 2 CM
...~""'" 12~00c ' 1 4 ~00cCoAl"~'" OYE · C~,~~
FlJc_.. Cu,"" «OLOM. '.... ·
............."".
4\llAM
48LAM
v...., "" .,...,. <><eoou.co6o< "" ......... yc....... . ~ ""'O ~ou.v<
T«o~"'. "'''''''''-'--''' y ...............,
O'~EM ' '' .00 c ~
C~LT\J ~.,.OY<
....."'" C""".........c<>LQo<.,.....
.............OY.
~ ... .,..., ""'CO....., CON ......
..,..,..,.. "'''00 "" ......__Tlce .", . ""....-.oOo.......... 1>2.00 e.. y 1e .oo CM •12 ,00 c ~
Cu""_ ,...,.".fu""", ev.n. <cO<.OO<~ ,w.$ -
........8.<...o u.
l><........,~ O' 01'0, A V< O< "'...., MUY.-Tlce.oc.. ....."I.V.t>O" ""....-.ooo.....o6o< .. ,OOe ~
C",-""'" """'.fu""", CULfU <COo.L>M~,... .
.........,..,""4 3LAM
4 5LAM
44LAM
5 1LAM
52LAM
53LAM
54LAM
.\"I
55L A M
COuA" "'" ORO e,,", eU.....M ' N ._
....u "'" 'OOU"M..."'O"'''' '''''M.,-<-Tk. ,e. M.............,.,. • •~ • $01.--DoM'."';" U I .OO c..
Cu"".... """''''''<>U'......,." C"""u .... ~0"""8".M •........~.y,Q."
fu... "'" ORO-rte"",. ........UM>O ...e,"","''''N""," 2 4.50 CMCyU'u "'..u .
""NT< Cy"" po,''''''''''. 'NM·CAM.... ""'.
Tu,,' "'" ORO
-rteN"" "'_K.L<OO "''''''0O''''N""," 32 .00 "MCyL. U _u."u,''''''' Cu"" ~ po,."OUOM.'.... ·....M&• • «>U.
C ''''''L " ""' C","""" ""........N
. """". " ""' "'.'''-'' C....".. """' U N'
IIOL'TA ... 'N" ""'"TiCN"" ~., c.....coDoM' ""';" 2.4 CM., ,,,,,,,,CU......,... ..........,."'"
n,...,..~ 'N ... """'.""'.. ..."" a" ......-,.
C '''''... "'"~ CON l ""'~TM CO N
.....' ''-'' C CON . ...U.... O< AV'"
Y ...,..., , ..,.....,..
TtcN"'• ......."....,.., CALAQO
DoM...oo6w IQ. l C"
CUl.t\J.... ............."'"n,...,.. ""'--'os ... ....... ~N ... NORT<
0<1. """" c.v...~......-,.
56LAM
57 LAM
5BLAM
59LAM
60LAM
_NO<""" O< 8"""'" CON nou.... O<
"OM• • ' COU "N C 1. ..... M" ...... ",".,
u. . ....... ...DoM ' N""," 12 5 CM
"""'''0<''''''"'''''-'' u..u.~. I~CUI."".... ...........""ou.Fu."", ~...,. 'NM.,.... 'N ... """'•DO. P,"" . G<J... . ......-, .
""'0 O< C... ... C ON u. .",,_ O< UN
. ,,. O< CU'U<> .........."" ., ""'"
O_M
DoM,.oo6w 5. " "M.....",.0<"".. c.-o s-..tCu.."".... lAM ....<ou'
",,"'" ~.uos •• M.,. <L """'.
DO. "''''' . GyOT. " A .
M .... "'" coo"", . ,.....u....."""". u.
u. ""'"""'NO """' 1'OCA.<OO . M""...... Y..cuoo SOlO", <L ....... O< ... AGU>A
.... U NA ..........-ru..o..., .""," 22.4 OM "'" ALfO
.....",.""''''' .. """". ... SAutAL· v......O< C""' .
C...."' lAM.....ou."" "'" _ •...,. 'NM.,......... """'.0<1. ... ...:. c.v..AV......-, .
""'""""""'. "". """"","0 OU ' 0<"""'-u. ""·'"'0" O< u. CAOCO-IIU. O<
M.,. ,<>Y, '""""''''''M'''''' """"N......U. .....,.. ' u,",,"'O" O< UN ....TÓW
Do.«N"::" .""... 0<, e>oc&II'"1 I ,5cM
C...."".... lAM .... . o u.Fu. "", ~...,. 'NM.,......... """'.O<L ......:. G<J...... ANT;l '
""""" O< C""N''''''' O< ~"""", CON
C.....'O< ........
O'..~N"OOO lQ C M
C...."" lAM.....Ou."-"",,, ...,. , N M.,-'" ..... ""'"'"0<1. ""'" G<J~"V ANT;l,
o
!¡j,,,as
CEtICÉ:RRO DE: COBRE: E:SF ICO REPRE-
S" ANDO LA IGURA CE UN A111 AL
DIM~SIÓI'/ 2,9 CM C A130 X 2 CM OE:
A tcHO
CUll'URA LAMSAYEO U E
F1.J ENTE TRAE!AJOS E:tl METAL. E;jl El. HaRTE
OE:L. PÉ:RÚ. GUSTA'" ANTZE66 LAM
CUCHARA. CON AVE: DE PICO CORTO EN LA
~PU{""DURA
DIMENSiÓN 6 .7 C M DE: LARGO
PFlOCEOE:NCLIo CERRO SAPAMt
CUUURA LAMS...VEO UE
FiJENTE TRABAJOS EN METAL EN EL NORTE
DEL. PE:R Ú , GUST...... ANTZE
61LAM
62LAM
A OO FH i O DE PRE:NDEDOR DE: PLATA RE
PRESE:I lTANDO A U A L.J.Io.MA o PE:RRO
EC i lCA lJoMltlAOO
DI E:H510tl 1. 4 CM CE "' L3"O x 2. I CM
DE lARGO
CUJ.:1U LAMBAYEOUr:
FUENTE: l'RAS.&.JOS t i M I':TAL 1:. EL !'lO reDEL P~Ú. GU!lTA'" AmZI:
67LAM
lUao DE PLAT... COII DEC ORAC IÓ 1
OEOMb-RlC...
DIMENSiÓN 1 , 2 CM DE OIÁMETRO
PROCEDENC CERRO SAPAMÉ
CUUURA LAMSAY O UE
FiJEHTE TRABAJOS EN METAL EL NORTE
OEL PERÚ , GUST"'V ANTZE
ORE.JERA ETÁUCA COI REP R ES f;NTAC IÓ tl
DE UNA ARAllA E SUTE
DIMENSiÓN S e DE CIÁMETRO 4 ,3 C M
DE AL.TO
PROCEDENCIA CERRO SAPAME
CULTURA LAMSAYEOUI;
FiJENT ThAE!AJ05 EN ~1ETAL. E EL NORTE
PEL. PERÚ , GUSTA'" ANTZE
AGURA Etl BRONCE REpRE5EtlTANOO A
UN AVE CE G PICO
ECIICA VAC1AOO
DIt-lEtlSIÓN 4 , 7 CM CE AL.TO
PROCEDENCIA CERRO SAPAMÉ
CULTURA LAMBAYEO UE
FiJENT · TRABAJ05 EN l-1ETAL E EL NORTE
DE L. PERU , GU5TAV ANTlE
AOURA EN BRONCE REPRESENTANCQ A
UNA C IERVA COI SU CRrA
Tltc IC A VAC IADO
DIMEtISIÓN 4 CM DE ALTO Jo; 3 ,4 C OE
M I C HO
PROCEDENCIA CERRO S APAMÉ
CULTURA LAMBA,YEOUE
FiJENTE TRABAJ05 EN l-1ETAL. EH EL NO RTE
OEL PERÚ GUSTA'" ANTlE
68LAM
70LAM
69LAM
CUCH"'RA METÁUCA CON AVE o PICO
ROO EN LA MPUÑ AOURA
DIMEN51Ó 7 ,5 CM CE LARCO
PROC EDE:I'/CI .... CERRO SAPIo,ME
CULTURA I.J<>.1SAYEOU
F\.JENTE ABAJOS EN META L EN EL tlOATE
CEL PERÚ. GUSTA'" ANUE
AVE QUE DECORA LA PARTE SUPER10R CE
UN C ASC"'S D.f.: A , OU PR06AFl
MENTE AOOR t Aa... LA PARTE SUPERIOR DE:
UN BASTÓN
D IMEt SIÓN TOTA DEL CASCABEL
I I , S C N
CULTURA LAMeAYEOUE
fUEI'lTE IRABA.J05 Etl ETAL EN EL. ORTE
oEL PERÚ GUST....... AffTZ
CUCH...RA DE: ORO CON AVE: CON TOC"' OO
y PICO LARoO SOBRE: FIOURA OE:OMÉTFlI'
CA EN LA E PUilAOURA
DIME:NS1ÓJ 9,3 C M 0_ LARGO
CULTURA lJ.MBAYEOUE:
F\.J ENTE lAABA.JOS E:N META L EN EL t OATE
CEL P ERÚ. GUSTA'" A N E:
65LAM
64LAM
63LAM
>w;[:JU
' ::1l-Woo~
•71LAM
72LAM
~ ........., . =" p<ft..,..,.,. CON
T<XAt>O' ""'-" .N-.;.....,...~u;.~.HT< .'"''0_.''''' • OTROO"........ " c~ "'" """""'RO " ,Z C ~..~,...""<><"",,., ,,,RO s..-••CUen>..... ""'....'<OU.FU."", _ ....,. • • " .,-,," . . ... """'.
. U F'<ftU GU....... ......,.
o~ ...."-'e. <:00< ", ""e,,,,,., _ ..,. T """"'• • ......., CA
......... a"""",
""0'''''''''''''' Cun><> S.......tC"'-"JO'" ...........""'"ru. ......_ ....os •• •"'OL <. <L """'.
M e ",,"¡J . GU" A' ....<L.
76 LAM
•77 L.AM
"" u.....,.....Ttc",c, c"""",,,o.", ,,. 'Ó" "' .3 CM <>< """...""Cu.", Qu.
FIJ< -......,. . ......... e. ... """'.""L. ..,¡ Ou. u. A""' .
00<....... "" ....., .. CON O<» "'.S , ,,~
....,,,.......,,,. " .. 'OC""", ..cOLODOSO' PAOT'<JO • .....-.c_ ..,""'.......",.. oo •..~Do.. . ~S>6" " 9 c .. "" 00.0.<....." 4,"'
c .. ". ....TQ
1""0'"'''''''''' C ..c s..-.C,..:" ..... '-- 'ou.fU• ..,. . 1><oA'-'OS " ..oIO'f'
""'- Pr: ..u . Gl,..", "".
,~as•¡,j•,S•'.,I
c"" ..,u,o o Th.., ...."'-'co con ""ce....,0600 ". ,," ..lO..., ..", ...., ......,""'"...~oo C....' ..c v.c.sDo ' " ,7c ..CuLTU '--. ...' Ou.
fU• ...,.. _'-'OS " ..oIO'f'
""'- """" Gl..,,,, .
C"" .. ,u,o o ""..' <:o. ......... '"' oo..C ,...,,,...... ..""""""'" COl< ,<>u Ck
.......s "'_'''"'_00 ''U" ..000 ...
C"" 'OC""" . . .. .... '''''''",""u,," m ...~ con 'OC"""Do '7.~ c .. 0<......,.,
1""0'"'''''''''' C.....c s..-.Cu""'.... '--. ..'<Ou .fU• ...,.. """"""-'= """""""" Pr:"¡ Gu "''''''
c"" ..,u,o o Th......luco con ""ce..oc..,.. <>< ... . """"'. """ 'OC""" ""...oo. CU""Do 40,6 C..
CuLTU '--. ...'Ou.
~u• ...,..~ •• ~......" ... ..oIO'f'
""'- """" Gu.,_ ..."".
78L.AM
79LA M
""....... " 1:T,ioc.o. coo< .....u ...... "'"
..... e N CL COOOT<>"""
",., .0060 6." e .. O< """""'''''' " ,11
e .. "'" "'-JOF'IOOC<O.".C I' C...o,o 5_.
' '''-TU''' <--..,.""."'.....~ , .. " ...... eN ... """'.O<L P, . u. Gu" " ..."".
""........ . "'"'-'CA ,.,""""'. """"'._...,.. .M800 ....0<>$ <;OH UN .v< <o.
fOC'""". CON1'O.""~00. ........ 11' . .. .............,x .. CM
••m""""'oou<c.. e ..., s.,......te""",... L.A><& .,.,..
fu."",~ 'M_AL ••"".. ..."" Gu>... ....,....
0 -.><_ " "'. CON coÓ'O
DE ' VO; U " _
0 ," ....'" . " C" "" """,,,,,,,,,. e, I CM<>< ",TO
PRoc.".",,'. C'."O s--tCu"""'" ............."".>\Jo"",~ " "' " <C "O"'"""L. ........ 0"'."" .
74LAM
75LA M
73lAM
SOLA M
8lLAM
"- 0Il . . ... .., QuI OIlcoov. .....
<OCUl>OLl.oO • • ~...
0-._ ' 1,~c"""'" ._ .e,1! C M DO<...",
~-0\.00_.. _ . .. _ , ... . . "'- -..OC. _ GulI.__",
en- " e lle......., -.:_ """"
.. """ CA""'" COOO ............_ --.-",.. coo 'C>eOD<>-~Z1,1c..
~--....."'" ..... _ _ ... ... c.. -'"_ _ Guo .....,.,.
.'oc_ 'o .. ..- __-..ca """___ -'-..-0__
...... e 33.1 coo
~~-........... _ .............n___ Guo.__
.... ._ ....... au.... ........
"'"'" ""ce
_DO _C' __ .-n
0-: '3.lIc"",,""II.S ..,.,
~-.......... ", . _ Do .......... ... _
..-o CON _ • -.-o """ ..._ -
-.r:..-- _ "".-....:c __ _
G """ .....e- _
e-c_ " .. CM .....
~--...., .. _... ....... ... ...__ euo-_
_ ... "'CO . ....
__ "" -... "'"00 _ ea- _ .0
~-~1>-_ 3 . I "'" 0Il .....,"""""_'C'.. o..
~--_ .. . _ ... .......... a. ____.. _ U
e ................---_ 40.00 . ' 1.00 . "
C.......-. ,.ouo.......... C __ •--
~W¡~
..~ ..~ ..~.. ~ ..
_..._-_0...... .._~ ...__......._. _ u._--_ -
o..c_ .. no- _ ....... COO "Ce>_ _~,_0Il ........_ 000<0<:_ ..-
""" .... _ OC e...... eooo~
0-._ Z7,1 CMeu..n.- t.-M••_....._ "" . 0_ C. _ "'- -..
- "" .
.....-._~"""_ • : ...- , __. coo
....--_._~-1) ,_ ' OC" " " "'"~ c_ e--...l .............. ZMoo
~'-...-........... . _... -....... "'---......... -'- ""'="
SSLAM
Íi
1!us
...."..••TQO • • 'O~~. ~• • OT """'.
~. ....,"" ""'1. CO'O C ,.,.., " ""--Oo~'. S"'" 3~,00 • ~O.oo c~
C.....................~.
'11<""", CUU\JOUoS PAEcOl.O ~.'"",,·
......." ""'.
........"" O< ...U.... CO. 0"<8""''''''
CO" TOc--o<>Q ,~ '"'"""""
Oo~'Noo6o Z' ,OO ' 3~.OO C"C .....- """"FlI Cuu CO<.QO<.'""" ........TEO'..'<
9 1lAT96LAT
92lA T
-"TiC"oc. ,-..Cu.."".... ......ao,EQ<J.
"""". CUC""OUoS ~.'""" ,L.A~• .,• .,U.
"".u -' '-''lL O< u... 0"<8..,....,. e.,..TOc--o<>Q , _~OOC.. ,.,.,...,...QO
rtc .oc. '-"C TUNO """"FlI CUL'U CQLQ><................,,""""
TPmc """"''''' "" . .......... ...........CO" ....c QO ......... FVo..,....,. CO.
,..,.AOO y "'<>t><.A<>O "" ' <E'"'8""'" C oc""""•.,C "" AYE""""IIJ CuuuOUoS .....COl.O... ' """ •.......~
TPmL. 0<>'....... O< ...... "A"",..,.""'" ...... y AV".......,,_ CO'O ,
Tte . oc. y-.,
CuL""" ...... .... """"
fu.",. CuUuOUoS .....C<>LOO<.'................""'"
""'U • ">m,, O< u... ZQOO...,. ......·..."'.s CO'O ,..,.AOOTtc~oc' ._:00 '02,00 . e 2 ,00 e "CULo"" Qu.
"'.~" CUL'tU"",~...,""" •....... ..EQu.
••.,[,
98LAT
97LAT
•..,.~
........,."'• • CO'O ,..,.. "'-o . .........~
T"""OC,, y ,
C "" 8.rtOU.
"' CUc""~ ..... «>U:>O<8'" ... ...........rtQu .
......"... "'., O< ~"'" ~AJE CO"
OA5.....U ., CEn0Q5 ......... """'t>5
Tte . oc. T-.:"'8""'" e:v..OCQMWOOC TU ,""'.FlI C"""' <CQU)M. '""" ."'~."=U'
U. 'U . o.""""""'" 0<...,.....,.' ''''''''-''-''0' •• ' '''''''' .....-.DO.O'~'"!PÓo< ' 2 0 .00 . 'ao.oo c.." ....TU ..............QU."',... CULTuOUoS .....CQU)~.,... ........."QU.
94LAT
93LAT
95lAT l00LAT
lOlLAl'
l02LAP
""l.-CYt ...._ """ ...~.._"".o. O<~...... __c_~. CI'O...-_...._...~Tt<;OOC...._
... _ 1000' ' ;I !>O ""-..:..."".. """".............~-c..._ ~.CIO.>C
__ -., oc ""'" TIA:.-
-.evt __ e:- ...._ ...~ ..._.~
Ttc"",. -.........._ 1000 _ 13 50 0 <:
......,..- """'" ..--~~--.......... _._"-
1061NM
1071NM
__ DO; c,",-,,"" oc coa...0.-............. e ......_ ,,0>0 ' ' !OOO " c:_.-...:.. .-...- ......__.....-.: "",.~~ TI:>c......C~,,,,,•........... _o De _ n:.c..-
.......... ..__..........., .....
........: .. --::........ coo -.-:>
-~-~ ,e ." c•• ;15"..
P _ '. 70_ '!>OCIo"...................... ......-----_..-'" OKO.O "'-'• .-t~
~~
........._""-"-
.........- O< coeooc ......OVDO
~'4' e " • ''' ,5 C"_ ' '' 70- '!tOOD"
~.. ......- ----.,.,.,....-.. ""'-" 00..-:,0. '-- ruc-oc=-~....."'" _ oc ""'" 'I\.ocuo<.
....-_Doc--..~---..... = 7 .... . 3 ."c_p__ '.70- . \iOO o ".-.......,.. ......- .._ .0_-'" ""'-" ...-... ..- n:.c.~~__.._T~
---1:'-0_ ll .... • ",3 ...._ I ," '0 , ' !loOO "e- ,.. ......-.,_.._--'"1; -0.0 """'""" ..-~~~-_ ... _..-.
110lN M
109'N M
1081NM
o..o.r..-. ' • "0'''-... _ "" _~o:.c......
-....... ..-. <;<loo-....~ ""
cooa- _ -~ "" CMCIi_.• '000 "3500 <:_&DO<.....~ ..... __-
-.c.. __ coo •• _
-'-_ ' 000' ' :>50 0 "~~ ...........~__.. _tuc......
- .~ _ •...- .~ -'_ Deo.
""" ......_-~....._.~~. ""....--_ 1000· '3500"_~~oc...._-c...._ L-__ "'uMO OC ...... T"""".105IAM
10lLAP
..-"--. '1
•,e•,•,j,,,,u,>•,,s>•oe,>•8•e,1••,
¡;¡
f
l11 IN M 1 161NT
ll l lNT
117INT
118 1NO
1l0lN M
119' N M
11 3 INT
1 1<lINT
1 151NO
IJ,1u,
UIW12 1'NO
122INO
1231NM
1241NO
1251NO
......,.~ co""..... , .."uo CONCl.OC_ AS ""'u y~._••_"""""U roooooot!'
••U"'"Ttc~"'A ...........,..
"''''000 ' 4 70<><: . ' ''OOI>C""""~"" .. "' ."""" '''~''''''' OO""""Ae.-OO Tc.e ,,~.
C""""", ' ''C •
......... M~.O "" ""OO TUc,, ~.
_ ... , • ......,.... T cON "e..-.
......""'0.... "'0""......' tC.OCA l"","""",
....."""'" t 47Ot>c·'~
"""""""'C" ""L.<.<"" ""•..........,H"""" TUcu~,
CUl.lu ' ''C .
'''''''''' MU"" "" Sme> lÚCu..e
A.,u.o "" ~T. c,,", ""'No O< . rtnc.'CA ' ''C.''''''. -._""'" , ...."..,.,
""""""'" '4 7Ot>c· ' !WO<><""""~"".. Rnu.o ............,HUo'<'A ........,. 'ÚCU~<
C""".... '''C A",••tt Muo«> ... S"'", 'ÚCU~'
"" .~ ...Ttc.'CA ' 00...~"""'" ' 4 7Ot>c · '~
""oc,,,,,,,,,... ...."""" . U••"""'"HUAC--O- .......". TUcu~.
CUI.""'" '''''A"-,<",,, M~.O "" smo TUcu....
M . " ~""",-...oo l CON ,"" ......u ·
C"""... ,. CO"".....,te."'A Bu.."'OO
....oc."""".. "'."""" .".........'".......,. Túcu~<"""'"'' 'O''M& 2 "_A
C u~. ' ' '''A
!'\J ""'SE" "" """" Túcu~'
~~
126C HP
127CHP
12BCHP
129CHC
130LAC
....."'... ~u_ ""'CO<.O" C""' ~._•.
......""06. """ AV< MOneA,te."'A ~o<T"U'" ..,, ""'-
..."""'" F... .....C"""'"
.......... Túc u~.""oc."""" .. """'"C",-", C... .."fIJ Mu' CO "" ,...,'" TUcu~.
" ''''"'''' """"'" CON "<>T'''''' ..."".....COS " " "Tte~"'A ......, ~'u.rt... ...,.., ' 3 " 0 ' ' 4 70 o c"""". ..."".. ..""". , ' UCUM'CU<J'U'" c....."FU...... MuSE" O< S.,''' T,x"".
............,""oÓ" "".......... ~u"'" C"""
AV" l <>LOS ....-...00"0"0... ..
'""C.OC> e...., •• u........~"'OO t 3SO · • 470 <> c .""""• .,."".. ~ u.ocA ' n:.cu...Cu ."" CH'~(¡
Fu Mu" O "" Sme> Túcu....
v -," e H C . ........ 'CA ."'''''''''
Ttc"'CA "'" ""'00"''''000 ' 3 5 0 · ' 4 70 o C
""oce"".c" """". , TUc"",CU<J'U'" CH'" ''FU• ..-rc Muo«> "" Sroo T,xu~.
nu.o~<HTO' "" C. ......'CA C""" ...,,-IVOS
~.~
rec ..oc> ..........""
"''''000 ' 000 · ' 3 5 0 o C""oc."".c" t....,..,. (0-.-. ...... C• ....,
.....,,"'A 'SecTOR VI"e""" TUcu~•CU<J'U'" '-'"".....,.,. _
FU• ..-rc MUSE" "" Sm<> Tueu~.
13 1LAC
132 1NO
8133INC
134 LAC
135LAM
136LAC
137LAC
138LAC
&~139LA C
140CHC
14 11NC
,
C A P íT ULO 5
PALETAS D E COLOR
P"U~".MOS ,JI' CONJUNTO DO' ",,-n.s 00' COLO" . '""OOUCTO OO'L
"''''STRO n......O«AOO ""_.'" ~L """""<:TO ' (L COLOR EN lAMBAYEQUE' . "",,,LJUllO PO" AA IS ARTE O'N O'L AÑO 2003
E ST. ... LECC ION CO'TlENE COLO..ES ' ''_'l>OS DE LOS "E~~"EN"'S
.....Tu"""-"S , "" ""-'nos ..... ·H ISP~. tCes. T CON .I.L.A 0.5.....OS
MOa'...... ~ POS<O'LJCIAO<'S "" " . UN'" cOLORU ~N COO<JLJNTOS .""ONrces OUE CON'O" MEN <W<U CE CO<.CR CON 'CE.T1o¿c LOe..... PO" Le
OU" ""CO""N""""" .... -.ó.cTJc. O" .... OU""""''''''IÓN "'''O:C'. ""~euO<TU
PALETA ORFEBRERíA
MASCARA Y TOCADO SICÁN ,
CULTURA LAMBAYEQUE
,PALETA C E RA MICA
PIEZA LA MBAYEQUE CON CARACTERíSTlCAS
A RQUITECTÓNICAS
PA L ETA T E XTIL
CONOPA INCA ENCONTRADA EN TÚCUME
PALETA TI E R RAS D E COLOR
GA MA PROCEDENTE D E nERRAS D E TÚCUME
PAL ETA DEL PAI SAJE NATURAL
GAMA EXTRAíDA DEL ENTORNO NAlURAL
CARACTERíSllCO DE nJCUME
BIBLIOGRAFíA
ANTZE. austev
HEYERDAHL, Thor5ANDWEISS. DanielNARVÁEZ, Alf redoMILLONES, Luis
CARCEDO, PALOMAOONNAN, ChristopherKAUFFMANN, FedericoREID, JamesZEVALLOS, Jorge
NARVÁEZ V" Al fredo
Trabaj os en me tal en el nor te del Perú: un trabaj o para elconO(:imiento de sus termas / traducido del alemán por ErnestoMore lima: Uni~ers id ad Nacional Mayor de San Marcos. 1965
Edición origi nal Metallarlbeiten aus dem Nordl inc/len Peru. finBeiuil8 zu. Kenntnis ¡/l/er fo/men. Hamburg 1930
TúcumeColecc ión Arte y Tesoros del Perúlima: Banco de Crédi to del Perú, 1996
Culturas Precolombinas I LambayequeColección Arte y tesoros del Per Íllima: Banco de Crédi to del Perú. 1996
Guia de Visita. Museo de Sitio de TúcumeChiclayo: INC - Lambayeque, 2000
"o_.ero . ....' .... c..... .,o .....GOI.... OH TU" 'U ''' ' '' H "UU
ACODETTÚCUME
Munic ipalidadde Túcume
Min••ceturC!
-.~._~
~...--. __..._~
ARTEPontifida u.........cIJdútólcadel Peni
Distribución Gratuita