id-disa’ sena il-qari u l-kitba Ħin: sagĦtejn...fit-tielet persuna femminil singular...
TRANSCRIPT
1 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
L-isem u l-kunjom: ________________________________ Il-klassi: ________________
Għall-istudent/a:
1. Wieġeb il-mistoqsijiet kollha kif mitlub/a.
2. L-ortografija, il-punteġġjatura, is-sintassi, l-ideat u l-preżentazzjoni tajbin jgħinuk tikseb
riżultati aħjar.
Għall-għalliem/a:
Taqsima 1(i) 1(ii) 1(iii) 1(iv) 1(v) 2(i) 2(ii) 2(iii) Total
Marka 10 4 8 8 20 10 10 10 80
Marka
miksuba
Il-M
AR
KI
It-Taħdit 10
Is-Smigħ 10
Il-Qari u l-Kitba 80
IT-TOTAL 100
Kummenti:
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
ID-DISA’ SENA IL-QARI U L-KITBA ĦIN: SAGĦTEJN
Rotta 3
2 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
L-Ewwel Taqsima: Il-Lingwa (50 marka)
i. Fehim it-Test
Aqra sewwa din is-silta u wieġeb il-mistoqsijiet dwarha fi kliemek.
It-telf tal-bijodiversità
Severn Cullis-Suzuki fl-età ta’ tnax-il sena sammret id-dinja f’diskors li tat
f’laqgħa tan-Nazzjonijiet Magħquda fl-1992 dwar il-qerda ta’ diversi speċi.
Illum qed ngħixu s-sitt estinzjoni tal-massa. Fl-ewwel ħamsa dejjem kienet
xi proċess naturali. Din id-darba però hija kkawżata minn speċi li dehret fuq
din l-art mal-200,000 sena ilu, aħna l-bnedmin! (para. 1)
L-użu tal-art ta’ foresti għall-bini jew il-biedja qed iwassal li xi annimali jitilfu l-abitat. Il-bidla fil-klima
wkoll tista’ tkun kawża ta’ telf tal-bijodiversità. Instabu orsijiet polari mgħarrqin hekk kif ma sabux silġ
fuq xiex jitilgħu u kellhom jgħumu għal sigħat twal. Fil-laqgħa tan-Nazzjonijiet Magħquda li saret
ġewwa Pariġi s-sena l-oħra, il-pajjiżi qablu li jikkontrollaw l-emissjonijiet tad-dijossidu tal-karbonju
(CO2). (para. 2)
Il-kaċċa illegali naqqset ħafna l-bijodiversità. Ħafna iljunfanti u rinoċerontijiet bdew jinqatlu biex
jittiħdilhom il-qrun. Għaldaqstant, nies professjonali raqqdu lil dawn l-annimali u neħħewlhom il-qrun
biex dawn ma jinqatlux. Illum in-numru tal-iljunfanti fl-Afrika reġa’ beda jiżdied. Sitwazzjoni simili
narawha fit-tonn, fejn sajd insostenibbli naqqas ħafna l-popolazzjoni tat-tonn. Tpoġġiet kwota biex ma
jinqabdux ammonti eċċessivi ta’ tonn b’riżultat li l-popolazzjoni tat-tonn fis-selvaġġ reġgħet bdiet
tiżdied. (para. 3)
Tajjeb nifhmu li l-ebda annimal ma jgħix waħdu. L-għasfur oxpecker joqgħod fuq iż-żebra u jiekol xi
qurdien u insetti oħra. Filwaqt li l-għasfur qed jieħu ikla minn fuq dahar iż-żebra, jeħles liż-żebra minn
insetti li joqogħdu jixorbulha demmha. Dan il-bilanċ tal-annimali bejniethom jiġi mfixkel meta annimal
aljen, jiġifieri annimal li ma jkunx jgħix fil-post, jiġi introdott. (para. 4)
L-organiżmi mmodifikati ġenetikament (GMOs) qed jheddu
l-bijodiversità. GMOs huma annimali, pjanti jew organiżmi oħra li
jkunu mbagħbsin ġenetikament. Hemm biża’ li l-GMOs jistgħu jħallu
impatt negattiv fuq is-saħħa tal-bniedem, u li jistgħu joħolqu faqar
ġdid fejn il-ħaxix li qed jitkabbar ikun imbagħbas biex ma jagħmilx
żerriegħa ħalli l-bidwi jkollu bilfors jixtri mill-kumpanija li
tipproduċih ta’ kull sena. (para. 5)
Bijodiversità għolja tassigura aktar is-sigurtà tal-ikel. Pereżempju jekk għandi għalqa b’elf tadama u
sieħbi għandu għalqa bi 300 tadama, bi 300 ħassa, b’200 patata u b’200 basla, u ġiet marda li qatlet
it-tadam, huwa sieħbi, li għandu iktar bijodiversità, li ser ikollu platt mimli fuq il-mejda! (para. 6)
(Silta addattata minn artiklu ta’ Christian Borg, ippubblikat f’Xehda Għasel, Ħarġa Jannar/Frar 2016)
3 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
Wieġeb il-mistoqsijiet fi kliemek skont is-silta li qrajt.
1. Għaliex l-ewwel ħames estinzjonijiet mhumiex meqjusa ħżiena? (para. 1) (marka)
___________________________________________________________________________________
2. Min wassal għas-sitt estinzjoni tal-massa? (para. 1) (marka)
___________________________________________________________________________________
3. Għaliex diversi annimali qed jitilfu l-abitat? Semmi żewġ eżempji. (para. 2) (2 marki)
_______________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________
4. Fejn saret il-laqgħa tan-Nazzjonijiet Magħquda fl-2015? (para. 2) (marka)
___________________________________________________________________________________
5. Kif annimali f’riskju t’estinzjoni reġgħu żdiedu fl-ammonti? Semmi żewġ eżempji. (para. 3) (2 marki)
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
6. Kif is-sistema tal-bijodiversità tista’ tiġi mfixkla? (para. 4) (marka)
___________________________________________________________________________________
7. Semmi impatt negattiv li l-organiżmi mbagħbsin ġenetikament jikkaġuna fuq il-bidwi? (para. 5)
_________________________________________________________________________ (marka)
8. X’għandu jagħmel il-bidwi biex jassigura bijodiversità għolja fuq l-uċuħ tar-raba’? (para. 6) (marka)
________________________________________________________________________________
_____
10
4 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
ii. Għarfien il-Lingwa
Wieġeb il-mistoqsijiet li ġejjin.
1. Mill-ewwel paragrafu sib kelma li tfisser ġibdet l-attenzjoni _____________________ (marka)
2. Mit-tieni paragrafu sib kelma li tfisser il-post tal-għejxien _____________________ (marka)
3. Spjega bi kliem ieħor ... sajd insostenibbli ... (para. 3) ___________________________________
______________________________________________________________________ (marka)
4. Sib espressjoni minn paragrafu 4 li turina li xi ħadd qiegħed jieħu vantaġġ minn fuq ħaddieħor:
______________________________________________________________________ (marka)
iii. Il-Grammatika
Wieġeb il-mistoqsijiet kollha.
Fl-elezzjoni Presidenzjali fl-Amerika fl-2016
ġie elett ir-Repubblikan Donald Trump. Huwa
rebaħ il-maġġoranza tal-ħamsin stat Amerikan
iżda ma kisibx l-akbar ammont ta’ voti fuq
id-Demokratika Hilary Clinton. Din tal-aħħar
kisbet 65,844,610 tal-voti jiġifieri 48.2% u
setgħet tkun l-ewwel President femminili
għall-Amerika. S’issa sbatax-il President
reġgħu ġew eletti biex imexxu għal 8 snin
wara li l-ħatra tintemm f’erba’ snin. Sabiex
wieħed ikun jista’ jiġi nnominat bħala kandidat
għall-elezzjoni Presidenzjali jrid, fost l-oħrajn,
ikun imwieled ġewwa l-Amerika. Wara li l-poplu jkun ivvota u r-riżultati ġew magħrufa,
il-Kulleġġ Elettorali jkollu d-deċiżjoni finali biex jiddikjara President ġdid. Dawk fit-taqtigħa
għall-ħatra jridu jiksbu aktar minn mitejn u sebgħin vot minn ħames mija, tmienja u tletin vot
biex ikunu jistgħu jmexxu. Trump kiseb 306 filwaqt li Clinton kisbet 74 inqas minnu.
Aqleb in-numri fi kliem f’mistoqsijiet 1-4
1 48.2% 1
2 8 snin 1
3 306 1
_____
4
______
8
5 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
4 74 1
5 Sib verb tas-7a forma mill-paragrafu. 1
6
Mill-għerq tal-verb reġgħu oħroġ il-5es
forma fit-tielet persuna femminil
singular fil-perfett.
1
7
Mill-għerq tal-kelma magħrufa oħroġ
it-2ni forma fit-tielet persuna maskil
singular fil-perfett.
1
8 Mill-kelma imwieled oħroġ il-verb
fl-1el forma.
1
iv. Il-Kitba Komunikattiva
Agħżel wieħed u ikteb bejn 60 u 80 kelma fuqu.
a) Il-qari bil-Malti m’għadux daqstant popolari. Ikteb AVVIŻ maħruġ mil-librerija tal-iskola
jippromwovi l-qari u l-benefiċċji kollha li dan iġib miegħu sabiex aktar studenti jitħajru jaqraw.
JEW
b) Fil-lokal tiegħek se jinbdew xogħlijiet infrastrutturali f’uħud mit-toroq. Ikteb AVVIŻ maħruġ minn
Transport Malta sabiex tgħarraf lis-sewwieqa kollha dwar ix-xogħlijiet li se jibdew fil-lokal tiegħek.
X’għażilt? _______ Titlu: ______________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
______
8
6 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
v. Il-Komponiment Ġenerali
Agħżel wieħed mit-titli li ġejjin u ikteb komponiment ta’ madwar 250 kelma fil-linji
pprovduti.
1. Smajt passi ġejjin minn warajja ... (kompli n-narrattiva)
2. 350,000 karozza f’pajjiż żgħir bħal tagħna b’madwar 420,000 ruħ. Iddiskuti.
3. Meta ntlift f’folla nies. Irrakkonta.
4. Tgħix mingħajr mowbajl u internet? Għaliex? Iddiskuti.
X’għażilt? _______
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_____
20
7 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
8 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
It-Tieni Taqsima: Il-Letteratura (30 marka)
i. Referenza għall-Kuntest: Nadriet 3
Aqra dawn it-tliet strofi mill-poeżija ‘Waħdi’ ta’ Dun Karm Psaila u wieġeb il-mistoqsijiet
dwar il-poeżija.
Kont fuq xifer ta’ blata; f’riġlejja
Waħda f’waħda l-mewġ tasal u tmur.
Kien il-baħar jitbewwes max-xtajta
Hieni u ħiemed maġenbha mixħut?
Ġera ħsiebi lejn hena tfuliti, 5
Iż-żmien ħelu tal-ħajja bla ħsieb,
Meta kollox hu safi mill-ħtija,
Meta kollox ma’ qalbna jinġieb.
Ftakart fikom, ja siġar li ddellu
Fuq il-ħofor tal-isbaħ widien, 10
Ftakart fikom, ja ġonna xemxija,
Raba’ u xagħri, għaqbiet u sisien.
1. Sib 4 figuri tad-diskors, ikteb x’inhuma u kkwota l-vers (4 marki)
IL-FIGURA TAD-DISKORS IL-VERS i
ii
iii
iv
2. Dun Karm Psaila jagħmel użu mil-lingwaġġ sensorju, jiġifieri lingwaġġ li jfakkarna fis-sensi.
Mis-silta ta’ hawn fuq islet 2 sensi u kkwota l-vers biex issaħħaħ it-tweġiba tiegħek.
(2 marki)
IS-SENS IL-VERS i
ii
_____
10
9 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
3. Ikkwota vers wieħed minn din is-silta li juri sens ta’ nostalġija. (marka)
___________________________________________________________________________________
4. Matul il-poeżija kollha, in-nostalġija li jesperjenza l-poeta twasslu għas-solitudni. Uri kemm dan hu
minnu billi tgħid kif. (3 marki)
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________
ii. Il-Poeżiji minn Nadriet 3
Ikteb madwar 100 kelma f’paragrafu letterarju b’għażla bejn A JEW B.
Ħu ħsieb li twieġeb f’PARAGRAFU WIEĦED
a) Fil-poeżija ‘Il-Bejjiegħ tal-Gazzetti’ ta’ Ġorġ Borg niltaqgħu mar-relazzjoni tal-bejjiegħ ma’ ommu
u tal-bejjiegħ max-xerrejja. Iddiskuti dawn ir-relazzjonijiet u spjega d-differenza bejniethom.
JEW
b) Il-ħajja hi mimlija tiġrib u tbatijiet. Għid kif jidher dan fil-poeżija ‘Matul is-Snin tal-Ħajja’ ta’ Ġużè
Chetcuti u x’effett iħalli fuq il-poeta.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_____
10
10 | Paġna minn 10 Il-Malti – Il-Qari u l-Kitba – Id-Disa’ Sena – Rotta 3 – Frar 2018
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
iii. In-Novelli minn Stejjer Għal Qabel Jidlam
Ikteb madwar 100-120 kelma f’paragrafu letterarju b’għażla bejn A JEW B.
Ħu ħsieb li twieġeb f’PARAGRAFU WIEĦED
a) Il-ħbiberija għall-bniedem hija importanti iżda wieħed jaf isibha lil hinn mill-bniedem. B’referenza
għan-novella “Sold għall-Ħamiem, Sinjur!” ikkummenta dwar il-ħbiberija li niltaqgħu magħha.
X’kienet tfisser din il-ħbiberija għall-protagonist? Kif kienet tieħu prijorità fuq kollox?
JEW
b) Oliver Friggieri jikteb dwar esperjenzi iebsa li jgħaddi minnhom il-bniedem f’ħajtu meta jkun fqir u
ma jkollu xejn ħlief il-familja. Uri kemm dan hu minnu billi tirreferi għan-novella ‘It-Tifel tal-
Baħar’.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
TMIEM IL-KARTA
_____
10