Iğdır Sevdası

567

AYDIN URAL

MirAliUral(Mireli)Iğdırtarihindetolerans,hoşgörüvehümanizmsembolüolaraksaygınyerinialmıştır.“İşlergaydasınagöregider”sözüonundur.Mevlânagibigönlü zenginve insansevgisiyleyoğ-rulmuştu. Siyasi keşmekeşliğin Iğdır’ı kucakladığızor bir dönemde (1950-60) belediye başkanlığınıüstlenmesiIğdıriçinbüyükbirşanstı.

AydınUral,babasınınveailesininbilinmeyenyönlerinikendineözgüveduyguyüklükonuşmasıylaözetledi.

Hayatım 1938Iğdırdoğumluyum.İlkveortaokuluIğdır’da,liseyiAğrı’dabi-tirdim.ErzurumÜniversitesiEdebiyatFakültesinekaydımıyaptırdım.Iğdır’-dakimanifaturamağazamızıçalıştırmakdüşüncesiyle,Fakülteyiyarıdabıra-kıpIğdır’adönmekzorundakaldım.Uzunyıllaresnafolarakhizmetverdim. Babamınvefatındansonra,KarsÖğretmenOkulusınavlarınıdışarı-danveripöğretmenolmahakkınıkazandım.1968yılındanitibarenöğretmenolarakçeşitlizamanlardagörevyaptım. 1970’li yılların sonuna doğru, ilçedekisiyasi durumun bozulması nedeniyle İstanbul’ayerleştim.Emekliveikiçocukbabasıyım.

Ağabeyim Zeki Ural 1931 doğumlu Zeki Abim, uzun yıllarIğdırBaharlıMahallesindekiMeteorolojiİstasyo-nundamüdürolarakçalıştı.TayiniAyvalık’açıktıveoradanemeklioldu.1998yılındaanibirkalpkriziylearamızdanayrıldı.

Babam Mir Ali UralBabamMirAliUral, 1897yılındaAzer-

baycan’ınGenceşehrindedünyayagelmişti.Ba-basıMirİbrahimAğahalkarasındaçoksevilenbirdinadamıymış.

BabamilkgençlikyıllarındanitibareneğitimnedeniyleTiflis’eyer-leşmiş;lisemezunuolduktansonradaTiflis’tenayrılmamış,ordakendisinebir işkurmuştu.Babam;Rusça,GürcüceveErmenice’ninyanısıraKafkas

Mir Ali Ural

Aydın Ural

Aydın Ural

568

dillerininbirçoğunuanadiligibikonuşurdu.

SavaşpatlakverinceveşiddetolaylarıKafkasya’yayayılıncababamAras nehrini geçip Türkiye’ye sığın-mış, Iğdır’ayerleşipyenibir hayatabaşlamıştı. Aradan 3-5 yıl geçincegizlidenAzerbaycan’agidip,babasınıveikikızkardeşini(SakineveHanım)Iğdır’agetirmeyibaşarmıştı.

Sakine Halam, Timur Doğu-’yla (NurettinveZiyaettinDoğu’nunbabaları)evlenmişti.TimurBey,işlerinedeniyleuzunyıllarİran’datekbaşı-naikâmetetmekzorundakalmıştı.Ai-leninbuşekildeparçalanmışolmasınıkabullenemeyenbabambirgünİran’agidipeniştesiTimurDoğu’ya, “Yeterartık İran’da bu kadar çalışman!Gelailenle beraber Iğdır’da bir iş kur!”diyerekyanınaalıpgetirmişti.

“Doğu”ailesibaşarılıişkolla-rıaçarakhaylimalmülksahibioldular.Bugünhâlenbuailedengirişimcilerinaçıpişlettiği“KelebekMobilya”Iğdırhalkınahizmetvermektedir.

Babamındiğerkızkardeşi,HanımHalamdaNaxcıvanyakınlarındakiİğdeliköyündenMehmetSezgiisimlibirbeyleevlendi.Yaver,İsmailveRızaisimlioğullarıvar. “Ah siz Muğanlar!...”

Babam, Iğdırmava’nın en köklü ailesi, halk arasında kimi zaman“Hacı Ümmet Uşağı” kimi zaman da “Muğanlar” olarak bilinen aileden,

SoldanSağa:AydınUralveMirAliUral

Iğdır Sevdası

569

MeşeAbbas’ınkızıTerlanHanım’laevlendi.(Terlan,birkuşadıdır)“Muğan”kabilesindenolanlarkabadayı,gururluvebaşeğmezolarak

bilinirler.RahmetliannemTerlanHanımdabuözellikleresahipti.Babamçokseyrekdeolsaannemibirkonuyaiknaedemeyincebaşınıyereeğerek,“Evetbilirim!Siz‘Muğan’larhepböylebaşeğmezsiniz”derdi.

“Nereden biliyorsun?”MİTMüfettişiHüsnü

Bingöl babamın iyi dostuy-muş. Sık sık bir araya gelirsohbetederlermiş.

Rusya’dan yayınyapan radyo istasyonlarınıdinlemek Iğdır’da uzun yıl-lar yasaklanmıştı. Bu yayınyasağını delenlere karşı uy-gulanan ceza oldukça ağır-mış.Ama babam bu cezayaaldırmaz,evdekiradyosununbaşına geçer, çocukluğununve gençliğinin geçtiği Kaf-kasya’ylailgilihaberleri,ayardüğmesinibiristasyondandiğerineçevirerekmerakladinlermiş.

BirgünbabamveHüsnüBingöl,kahvehanedeoturmuş,dünyadakiyenigelişmelerüzerinesohbetediyorlarmış.Babamsözünbiryerinde,Rus-ya’dakiveKafkasya’dakigelişmelere ilişkinayrıntılıbirkonuşmayapmış.HüsnüBey,şaşkınbabamadönerek,

“AliBeybuhaberlerineredenduydun?”diyesormuş.Babamdahiççekinmeden,

“Evimdekiradyodan”demiş.HüsnüBey,babamınbuaçıksözlülüğükarşısındayumuşamış,sohbetlerinekaldıklarıyerdendevametmişler.

Babam, evlilikten hemen sonra, büyükbabam Meşe Abbas’a aitmanifaturadükkanındaçalışarakişhayatınaatılmıştı.OyıllarIğdırticareti,aralarındaHaydarYükselveFazılBaykal’ındaolduğu“Muğan”kabilesininelindeymiş.ÖylekiHaydarYüksel’inimzasıolmadanRusya’danmalgetir-mekmümkündeğilmiş!

Terlan(Ural)HanımSemaverSofrasında

Aydın Ural

570

Bir taşla üç kuş Iğdır’dakiArassinemasınınortağıAliBey(Orkun),üçoğlununsün-netmerasimiiçinkasabaeşrafındanüçkişiyikirveolarakseçmişti:AliUral,MecitHunveAzizGüney. Sünnet töreni görkemli oldu.Unutamadığım bir olay, çalgılar eşli-ğindemisafirlerinyöreoyunlarınısaatlerceoynamalarıydı.BirarababamveMecitHunbirlikteçokgüzelbiroyunoynadılar.Bütünseyircilerpürdikkatbuikioyunüstâdınızevkleizlemişti.

“Paşam, sen yüz yaşa!” 1950’liyıllarınortala-rınadoğruCHPGenelBaşka-nı İsmet İnönü,bir seçimge-zisine çıkmıştı. Iğdır’dan birpartiheyeti,genelbaşkanları-nı karşılamak içinErzurum’adoğruhareketetmişti.HeyetiniçindeyeralanlardanbirisideCHP’ninIğdır’dakiensaygınisimlerindenbiri tüccârBağırArasimiş. Heyet, Paşa’nın et-rafını alıp kendilerini “IğdırHeyeti” olarak takdim et-mişler.Yolculuktan ve seçimçalışmalarından yorgun Paşa,kafasınıkaldırıp,

“Söyleyinbakalımbeyler!Iğdır’daBağırArasismindebirisivardı.Ohâlenhayattamı?”diyesormuş.BusözüduyanBağırAras,heyetinarasındankendinizorlayarakPaşa’nınönüneçıkmış,gürsesiyle,“HayPaşamseni100yaşa,benideikielli!”diyebirsevinçnarasıatmış. Paşa, yıllar önce kendisine görkemli yemek şöleni vermiş BağırAras’ıunutmamıştı.OnunbuvefalıvekadirşinasdavranışıBağırAras’ıçokduygulandırmıştı.

Iğdır Belediye Başkanlığı Babam1950seçimlerindeCHPlistesindenIğdırBelediyebaşkanlı-ğınaseçildi.1950ve1960yıllarıarasındabelediyebaşkanlığıseçimibugün-kündenfarklıbirprosedürgerektiriyordu.Bunukısacaözetlemekisterim: Partiler bugün olduğunun aksine başkanlık için aday göstermezdi.

Solbaşta:MirAliUralSağbaşta:Kaymakam

Iğdır Sevdası

571

Öncemeclisazalarıseçilir;meclisdekendiarasındatoplanarakaralarındanbirisinibaşkanolaraktayinederdi.Böyleolunca,meclisüyelerinezamanis-teselerbirarayatoplanıp,başkanhakkındabirgüvensizlikoylamasıyaparakonudüşürebilirlerdi.Eğerkaymakamveyavalibugüvensizlik suçlamasınıhaklıgörürse,onayınıverir,böyleceyenibirbaşkanınseçilmesininyoluaçı-lırdı.

Fazıl Baykal’ın Başkanlığı FazılBaykal, annemin öz amca çocuğuydu. 1955mahalli seçimle-rininarifesindebirgünevimizegeldi.Babamevdeyoktu.Anneme,“Amcakızı,enişteye(AliUral)söylebenidemeclisazalistesinealsın!”dedi. Akşambabamevegelince,annem,FazılBaykal’ınisteğinikendisineiletti.Babambirazdüşündü,temkinlisestonuyla,“Hanım,Fazıl’ılisteyealır-samyarınkarşımaçıkar!”dedi.Babamilkandaisteksizdavrandı.AkrabadanZiyaveKâmilYükselkardeşleranneminüzerindebaskıyapıncababam,FazılBaykal’ılisteyedahiletmekzorundakaldı. Seçimlerdebabamınlistesiçoğunluklakazandı. Her yıl Şubat ayında, belediye başkanımeclise bir faaliyet raporusunar,biryıliçindeyapılanişlerinbilançosunuözetlerdi.Eğermeclisaçıkla-malardanmemnunkalırsabaşkanlığaolumluoykullanırdı.

FazılBaykal,meclisazaları arasındakendineepeyce taraftar topla-mıştı.Şubatayı(1956)toplantısındaoyçoğunluğuylababamıdüşürüp,IğdırBelediyeBaşkanıoldu.Ancakbiryılsonra,1957Şubat’ındayapılanfaaliyetraporudeğerlendirmetoplantısındabukezmeclistengüvenoyualamayıncabaşkanlıktandüştü,babamyenidenbelediyebaşkanıoldu.

“Baykal’a buzlu su!” Faaliyet raporunun okunma ve değerlendirme toplantısı halka açıkolarakyapılırdı.Belediyemeclissalonununbirkapısıaçıkbırakılır,halktaninsanlarkapınınönüneyığılıpiçerideolupbitenlerimeraklaizlerlerdi. YapılanseçimlersonucundaFazılBaykal’ınkaybettiğianlaşılıncasa-lonubirheyecankapladı.Ben,17-18yaşlarındadelikanlıydım.Heyecandal-gasınakendimikaptırdım;yükseksesle,“Baykal’abuzlusu!”diyebağırdım.Hükümetkomiseriyerindenfırladı,hiddetlibirşekilde,“Kimbuterbiyesiz?”diyereketrafısorguladı.Gözlerbenimüzerimeçevrilmişti.FazılBaykal,ara-yagirip,“Komiserimobenimyeğenim!Birşeyolmaz!”dedi.Ogün,FazılBaykal’ınbujestibenibüyükbirsıkıntıdankurtarmıştı. 1960İhtilâlioluncatümbelediyebaşkanlarıgibibabamıdagörevdenaldılar.OsmanAtamangeçicibirsürebelediyebaşkanlığıgöreviniüstlendi.BiraraAdnanGürcanisimli,belediyedenikâhmemurluğuyapmışyetenekli

Aydın Ural

572

birgenç,üçaylıkbirsüreiçinbaşkanlıkgörevinevekâletetti.Dahasonrakaymakamseçimlerekadargöreviüzerinealdı.

Mecit Hun ve Hüseyin Akbulut 1963mahalliseçimlerigelipçatmıştı.AP’ninadayıHüseyinAkbulu-t’tu.BabamdaseçimlereCHP’denkatılmakiçingerekliolan250lirasınıya-tırmış,çalışmalarabaşlamıştı.Ancakbeklenmedikbirolaybabamıadaylıktanferagatetmekzorundabırakacaktı. Seçimlerin arifesinde KurucuMeclis üyeleri SırrıAtalay, MehmetHazerveTurgutGöleIğdır’ageldiler.BugünHalkBankası’nınolduğuyerde,oyıllarGümüşhanelilerinçalıştırdığı,İmrenLokantasıvardı.Milletvekilleri,yaklaşan seçimlerehazırlıkbazıdeğerlendirmelerdebulunmak içinbabamılokantayadavetettiler. CHP ilçe başkanıMecitHun da belediye başkanlığına aday olmakistiyordu.Üçmilletvekili,

“AliBey,buseferdeMecitHunadaylığınıkoysun!”demişler.Ba-bam,

“Bırakınbaşkanlığıyinebenalayım.BenimkazanmamdemekMecitHun’unkazanmasıdemektir.Sonraunutmayınkiseçimikazanmakiçinbe-nimHüseyinAkbulut’akarşıgüçlüolduğumbiryanımvar.Halkındesteğini,‘Benonunbabasıyım’diyerekkazanabilirim.(Biraçıklama:BusözleHz.AliveoğluHz.Hüseyin’ereferansvar.SeyitailesindenAliUralveHüseyinAk-bulut,halkarasındasevilipsayılmışlardır.Mücahit)” Babamın tüm uyarılarına rağmen milletvekilleri tercihlerini MecitHun’danyanayapıncababamadaylıktanvazgeçti.Halkakınakınmağazayaveevegelerek,

“Ağaduydukiçekilmişsin.Bizbunukabuletmeyiz!”diyerekbabamıyeniden ikna etmeye çalıştılar.Ancakbabamkesinkararını vermişti: “Benadaydeğilim.Bildiğinizgibiyapın!” 1963mahalliseçimleriniHüseyinAkbulutkazandı.

Babamın Vefatı Babamkalbindenmuzdaripti.Hastalığınıuzunyıllarihmaletmişti.

Bir gün protokol görüşmelerinde bulunmak için, tercüman olarakRusya’yagitmişti.Çalışmalarınortayerindebirdenbireayaklarışişmiş,yürü-yemezhalegelmişti.Rusheyetindendostları,“AliBey,buayakşişkinliğininne anlama geldiğini biliyor musun?” diye sormuşlar. Babam da, “Hayır!”demiş.Rusgörevli,“Kalbinizinrahatsız!Hemenciddibirtedaviyeihtiyacı-nızvar.İstersenizburadakalıngereklitedaviyigörün”demişamababambuöneriyinazikçereddedipTürkiye’yegeridönmüştü.

Iğdır Sevdası

573

Babam1964yılındaanikalpkrizisonucuvefatetti.

“Kendi gözümü çıkardım!”Babamınvefatınınüzerinden5-6yılgeçmişti.HacıNebiGölalı’nın kızının nikâhmerasiminden çıkmış, yanımda

MecitHunveHacıEkberGökçekasabamerkezinedoğruyolalıyorduk.Yol-larçamurdangeçilmiyordu.HacıEkberGökçe,“MecitBey,yollarnasıldaçamur!”diyereksitemetti.MecitHun,üzgünsestonuyla,

“Neyapayım,kendiparmağımlakendigözümüçıkardım.Eğerbırak-saydımMireliAğabelediyebaşkanıolsaydı,şimdisırabendeolacaktı!Amayaptığım hata yüzünden bugün oğlu Aydın Uralbilebenimleolmuyor”dedi.

Esat Malgaz (Esede Beko) Babam yapıcı ve uzlaştırıcı bir karakteresahipti. Zümrecilik veya ayrımcılık diye bir şeybilmezdi.O,Iğdırinsanınıbirbütünolaraksever,elinden geldiğince hepsine yardım elini uzatırdı.Hatıralarım arasında, babamın insanlara yardımduygusunuörnekleyenbirolayıanlatmakisterim: Gece yarısına doğruydu. Evimizin kapısıacele acele vuruldu.Kapıyı açtım. Evci köyününtanınmış ismi Esede Beko, elinde atın dizginleribahçededuruyordu.EsatBey,manifaturadükkanımızındüzenlimüşterilerin-denolduğundankendisinitanıyordum.

“Buyuramca!”dedim.“Ağaevdemi?”“Evet,dedim,gidipçağırayım!”

Babamçalışmaodasındakitaplarıylameşguldü.“Baba,dedim,EsatMalgazamcagelmişseniistiyor”Babambanadöndü,sitemedercesine,

“Oğlum,misafiriniçiniçerialmadın?”dedi. Bahçeyeçıkıp,Esatamcanınelindekidizginlerikaptım,

“Amcasizevebuyurunbenatıbağlayayım!”dedim. Piyasada şeker kıtlığı vardı. Belediyenin verdiği makbuz olmadandükkânlardanşekeralmakmümkündeğildi. Misafirimizeçayikramedildi.Kısasohbettensonra,EsatAmca,ba-bamadönerek,

“Ağa,yarınsabaherkendenyaylayagidiyorum.Amaevimizdehiçşekeryok!Banabirmakbuzverebilirmisin?”dedi.Babamhiçdüşünmeden,

“Esat Bey,makbuzu hemen veririm ama dükkânların hepsi kapalı.

Ali Ural

Aydın Ural

574

Şekerineredenalacaksın?”diyesordu.EsatAmca,“Makbuzuakrabalaravereceğim.Onlarşekerialıpgönderirler”dedi.

Babam,“Oşekerinyaylayagelmesihaftalarsürer...Buaradaşekersizneya-

pacaksınız?”diyerekkarşıgeldi.Babambanadöndü,“Oğlumgitevdekişekertorbasınıalgetir!”dedi.Şekerlerbeşkiloluk

şeker torbalarındasatılırdı.Evimizdekişeker torbasındanbirkilokadarıevihtiyacı içinkullanılmıştı.Gerikalanını alıpodayagirdim.Babam, torbayıEsatAmca’yauzatarak,

“Bizimşekerinhepsibu!Bununladurumuidareedin,takiakrabaları-nızşekergönderinceyekadar...” EsatAmca,önünekonantorbayabaktı,gönlüburuk,

“Ağa,senevinşekerinibanaverdin,pekisenneyapacaksın?”dedi.Babamgülerek,

“Allahbüyüktür!”dedi.EsatAmcabukez,“Pekiyaşekerinparası?”diyeüsteleyincebabam,“EsatBey,neparası!Sendebanaşorgetirirsen,yiyerem!”dedi.Hepbirliktegülüştük.

Salamullah Emi BabamRusça veKafkas dillerini iyi bildiğinden gençlik yıllarındaRusya’yagider,halıgibiticarieşyalarsatınalırmış.Ancakbirgün,kötübirşansızlık,Ruspolisibabamıyakalayıp,gözaltınaalmıştı.

Russubayıhücredeniçerigirmiş.Babamoanışöyleanlatırdı: “Kapıaçıldı,içeriheybetlibirRussubayıgirdi.Türkçe’yiçokgüzel

konuşuyordu.Banadönerek,“Seninadınne?”diyesordu.Bende“Aliyof”dedim.“Nerelisin?”sorusuna“Türkiyeli’yim”diyecevapverincemerakla-nıpikincibirsorudahayöneltti:“Türkiye’ninneresinden?”Kısaca“Iğdır”diye cevapladım. Rus subayı bana yaklaştı, “Aliyof, ben de Türk’üm. Bendiğersubaylarıkonuşmayatutarkensenburadankaç!Yoksasanabüyükcezaverecekler!”dedi.

Konuşmalarınvegülüşmelerinçoğaldığıbiran,açıkkapıdansıvışıportalıktankayboldum”

Buolayınüzerindenyıllargeçmiş,babamIğdırbelediyebaşkanıola-rakgörevyapıyordu.

Russubayı,1950’liyıllaradoğrubiryolunubulupTürkiye’yekaçmış,Iğdır’dakikızkardeşi,mahalleebeliğiyapanHürriyeHanım’ınyanınagelipsığınmıştı.Kızkardeşine,“Bacı,bukasabadaAliyofadındaşutiptebirisivarmı?”diyesormuş.EbeHanım,birazdüşündüktensonra,“Butanımlarauyanbirivar.OdaşimdikibelediyebaşkanıMirAliUral’dır”demiş.

Iğdır Sevdası

575

Russubayı,ertesigünbelediyebinasınagitmiş,“SayınReisBey’legörüşmekistiyorum”demiş.Subayıbabamınça-

lışmaodasınaalmışlar.Subay,babamıgörürgörmeztanımış.“Aliyof,benitanıdınmı?BenseniserbestbıraktıranRussubayıSa-

lamullah!”demiş.Babam,heyecanlayerindenkalkarakkendisiniSalamullahEmi’nin kollarına atmış. İki dost gözyaşlarını tutamayıp birbirlerine sarılıağlamışlar.

Uzunbirhasretsohbetindensonrababam,SalamullahEmi’ye,“Neişyapıyorsun?”diyesormuş.SalamullahEmi,çaresizşekilde,“İşsizim!İşarıyorum”demiş.Babam,“Sanabir işversemyaparmısın?Belediyeparkındaçiçekyetiştire-

ceksin...“Niyeolmasın!”demişsevinçleSalamullahEmiSonraki yıllar ne zaman Salamullah Emi’yle karşılaşsam, saygıyla

yanımagelir,“Rahmetlibabanınsayesindebuekmeğiyiyorum”diyerekbanailti-

fatederdi.

“Kör Hacı” 50’li yıllarda sebzelerin günlük alış ve satış fiyatları belediyeninönündekitahtayatebeşirleyazılırdı.Bütüntüccârveesnafınfiyatlarauymazorunluluğuvardı. “KörHacı”,bahçesindesalatalıkyetiştiriyormuş.Belediyeninönün-deki siyah tahtada, salatalığın alış fiyatını kilo başına 20 kuruş olduğunugörünce, hızlı adımlarla evin yolunu tutmuş.Çok geçmeden birkaç sandıksalatalığı faytona yükleyip belediyenin önüne getirmiş. Bir de ne görsün!Salatalığınalışfiyatı20kuruştan15kuruşadüşmemişmi!...KörHacı,budu-rumaçoksinirlenmiş.“Benbelebelediyeninanasınıavradını...”diyerekbiryandanküfürediyorbiryandandabelediyebinasınadoğruyürüyormuş. KörHacı’nındelidolubelediyeyegeldiğinigörenzabıtaHalilÇavuş,korkuylababamınyanınakoşmuş.

“ReisBey,hiçsorma!KörHacı,belediyeninanasınaavradınaküfüredeedeburayageliyor”demiş.Babam,

“HalilÇavuş,KörHacıbizeküfüretmiyorki...”“Pekikime?”“Bizimbelediyeninebehanımvarya...Ebehanımbelediyeninana-

sıdır...KörHacıonaküfürediyor”demiş.HalilÇavuşbuaçıklamaüzerinebirazrahatlamış,

“ReisBeyvallahdoğrudeyirsen!Onasövür!”demiş. ÇokgeçmedenKörHacı,hışımlaiçerigirmiş.Babamsaygıylayerin-

Aydın Ural

576

denkalkıp,“Vay benim kardeşimHacı! Sen hoş gelipsen! ÇabukHacı’ya çay

getirin!”demiş.KörHacıotururoturmaz,babam,“Hacısöylebakalım!Neisteğinvar?”diyesormuş.KörHacı,“Hıyarınkilosubusabah20kuruştu,indioluptu15kuruş!”diyedert

yanıncababam,“Hacı,uşağlaryanlışyazıptı...İndidüzelterik...Heçcanınısıkma!”

demiş.

Milli Koruma Derneği 50’liyıllardafahişfiyatlarıengellemekiçinkurulmuşbirMilliKo-rumaDerneğivardı.Belediyereisiolanbabamaynızamandabuderneğindebaşkanıydı. Bütünmallarınalışvesatışfiyatları,faturatarihivenumarası,etiketüzerindeyazılıydı.Eğeresnaffiyatındışınaçıksa,tüketiciderneğebaşvuraraktazminat cezası talep edebilirdi.Verilen ceza çok ağır olduğundangeneldeesnaflaretiketfiyatınauymakzorundakalırlardı.

ŞubesokağındalokantasıolanNuriUstabirgünmağazadaniçerigir-di.“Dörtmetretaraklıbasma!”dedi.Ozamanlarhalkarasında“taraklı”de-diğimiz,yeşil,kırmızıvemavirenktekarelibasmalarvardı.Bukumaşlardangenelliklegarsonlaraönlükdikilirdi.Basmanınalışfiyatı80kuruşsatışfiyatı100kuruştu.Dörtmetreölçüppaketyaptım.NuriUsta’nınborcudörtliraydı.Amabenoandaparatutkusunayenikdüştüm,yalankonuşarak,

“Borcunuzbeşlira”dedim.NuriUstabeşliraveripçıktı.NuriUstaetiketfiyatınıgörmüş,benimondanbirlirafazlaaldığımı

anlamıştı.Elindeki paketle doğru belediyeye gidip, “MilliKorumaDerneğibaşkanıkim?”diyesormuş,HalilÇavuş,“BelediyereisiAliUral”diyece-vaplamıştı.NuriUsta,

“Amanasıl olur?Benimağdur edenzaten reisinoğlu!Kimikimeşikayet ediyorum!”diyince,HalilÇavuş, “Siz başkanla yinebir görüşün!”diyerekonuiknaetmiş.

NuriUstabaşınagelenleribabamaanlatmış.Oğlununbudensizhare-ketineçokkızanbabam,HalilÇavuş,BahriÇavuşveMeleklilizabıtaEnver’iyanınaçağırtıp,

“Gidinbenimdükkanı3günkapatın,50liradaparacezasıyazın!”demiş.

Zabıtalardükkanagelincebenibirtelâşaldı.“Dükkanıkapatıyoruzve50liradacezayazıyoruz”dediler.50liraçokparaydı.Bunuödememmüm-kündeğildi.Heledükkanınüçgünkapalıkalmasınedemekti!Pazarlıkyap-mayaçalıştımbaşarılıolamayıncababamındostlarındanŞubeReisiYarbayın

Iğdır Sevdası

577

yanınakoşturdum.Kapıdan içeri girer girmez, “Yarbayım, babam benim dükkanı ka-

pattırıyor!Amanyardımımagelin!”dedim.Yarbay,babamınbutedbirsiz(!)hareketinekızmıştı.Benimleberaberdükkanageldi.Yarbay,zabıtaları ikanetmeyeçalışırkenbenbirkoşudababamınyakındostlarındanbukezZiraatBankasıMüdürüİzzetBey’inyanınagittim.Nefesnefesebürodaniçerigi-rip,

“İzzetAmca,amanyetiş!Babamdükkânımıkapatıyor”dedim.Odababamınbuhaksız (!)uygulamasına sitemederekbenimleberaberBeledi-yeyedoğruyolakoyuldu.Yarbayveüçzabıtadabelediyebinasınagirmeküzereydiler.İkigrupbirleşipbabamınhuzurunaçıktılar.Benelbettedışarıdabeklemeyitercihettim.

Yarbayvebankamüdürübabamlaşiddetlibirtartışmayagirmişlerdi.Babam,“Benbucezayıvermesemesnafınyüzünenasılbakarım?”diyerekonlarakarşıdiretmiş.Sonundadükkanımıkapatmamakkoşuluyla50liracezavermeyemahkumedildim.

Akşamevegelinceherkesinsinirleriniçokgerginbulmuştum.Babamöylesinederinbirüzüntüvehayalkırıklığıiçindeydiki,benimonunlaaynımasayaoturupyemekyememmümkünolmayacaktı.Mecburenküçükodayasaklanıpolupbiteniizlemeyekoyuldum.

Nihayetanneminçabalarısonucu,babambenihuzurunakabuletmeyerazıoldu.Odadaniçerimahcupveboynubükükgirdim.Babambaşınıgaze-tedenkaldırıp,

“Oğlum,birlirafazlaalmaklazenginmioldun?Kâretmeseydinneolacaktı?O seninmüşterin, o seninvelinimetindir.Kaldıki, senbenimbuşehirdeonurumlanasıloynarsın?Benbuonuriçinyıllarsürenemekverdimvemücadeleettim.”

Babamınsöylediklerinisessizcedinledim.Babamsitemindehaklıydı.Konuşmasıbitincegidipeliniöpüpözürdiledim.Babamgönülrahatlığıylatekrargazetesiniokumayakoyuldu.

“İşler gaydasına göre gider...”GulemÇağlar’ınmağazasınınolduğubölgede,sonralarıVeliTuran’-

ınkuyumcudükkânınamekanlıkedenbinada,İsrafilisimlişahsaaitküçükbirmanifaturadükkânıvardı.Birgünİstanbulmalıyüklübirkamyon,İsrafil’indükkânınamalboşaltmakiçingerisingeriyehareketlenmiş,kazaen,dükkânınönündekielektrikdireğineçarpıp,demirdireğinibirtarafadoğrueğmişti.

Buolayatanıkolanhalktankimseler,oradangeçmekteolanHalilveBahriÇavuşlarıdurumdanhaberdaretmişler.Bunlardaşoförüaralarınaalıp

Aydın Ural

578

belediyereisinegötürmekiçinyolakoyulmuşlar.YarıyoldaHalilÇavuş,BahriÇavuş’a,“Bahri,gelbuadamdan5lira

alıpserbestbırakalım.Gidipkendimizebozbaşyiyelim!”demiş.AmaBahriÇavuş,adaletinolduğugibitecellisindenyanaymış:“Hayır,demiş,buadamıreisegötürmedenserbestbırakmam!”

Hepbirliktebabamınhuzurunaçıkmışlar.BahriÇavuşbirçırpıdaolupbiteniözetlemiş.Babam,ikizabıtaarasındasıklımpüklümduranşoföre,

“Bukamyonseninmi?”diyesorumuş.Şoför,“HayırReisBey,benşoförüm!”demiş.Babambukez,“Nerelisin?”diyesoruncaşoföryinekorkudolu,“Trabzonluyum”diyecevaplamış.Babamadamınhalineacımış,za-

bıtalaradönerek,“Bırakınadamıgitsin!Başkabiridegeliröbür tarafındanvurur,direkdüzelir.Üzülmeyin,işlergaydasınagöregider”demiş.

DışarıçıktıklarındaHalilÇavuş,eldenkaçanfırsatyüzündenBahriÇavuş’akızgınmış:“Baknegüzel5 liraalıpbozbaşyiyecektik.Artıkodayok!”

Rutto Yusuf BirgünRuttoYusufbabamınyanınagelip,

“ReisBey,atımkayboldu!”demiş.Babam,“Neyapalım?”diyerekaldırmazhavadaRuttoYusuf’abakmış.RuttoYusuf, babamın işin ciddiyetini anlamadığına kanaat getirip,

sesiniyükselterek,“Dahaneolsun!Tellâlçavuşasöylebağırsında!...”demiş.Babam

fırsatıkaçırmayıp,“İkibuçukliraver.Makbuzkeselim.Sendemakbuzutellâlçavuşa

ver,odabağırsın”demiş.RuttoYusuf,parayıveripmakbuzualmış, sonradadışarıçıkıptellâlçavuşasokaklarda,“Duydukduymadıkdemeyin,RuttoYusuf’ınatıkaybolmuş!”diyebağırtmış. RuttoYusuf’un atı nihayet bulunmuş.Babamın huzuruna çıkıp se-vinçle,

“ReisBey,gözünüzaydınatımbulundu!”demiş.Babam“Banane!”anlamındaboşgözlerleRuttoYusuf’abakınca,RuttoYusuf,

“Şey...Haberinolsundiyegeldim!”demiş.Babam,“Yusuf,gitatınkuyruğunuhemenyol”demiş.RuttoYusuf’unbuan-

lamsızönerikarşısındakafasıkarışmış,işiniçindençıkamayıncababama,“Atın kuyruğunu niye yolayım?” diye merakla sormuş. Babam da

işgüzârlığıeldenbırakmadan,“A,olurya,kendineelekfalanyaparsın”demiş.RuttoYusuf,kafası

başkaişlerle(!)meşgulbugaripyaratılışlıreiseiçindenkızarak,“Elekyapar-

Iğdır Sevdası

579

mışımha!”diyesöylenipodadançıkmış.

“Ben sana çalışıyorum ya sen kime?” Babamkolaykolaysinirlenmezdi.Amabirkeresindesinirlerineha-kimolamayıp,birtopkumaşıüzerimefırlatmıştı.Buolayşöylegelişmişti:

IğdırLisesimüdürüAtilaBey’le,1MayısBaharBayramınedeniylebir geziye çıkmıştık. İhmal edip babamı durumdan haberdar etmemiştim.Babambütüngünmağazadadönüşümübeklemiş, gelmediğimigörüncedebeklemeyekoyulmuştu.

Iğdır’adöndüğümüzdesaatlerakşamayaklaşıyordu.MağazadaniçerigirincebabamlaKazancılıAliYılmazmasanınetrafındaçaylarınıyudumla-yaraksohbetederkenbuldum.Babambenigörünceayağakalktı,raftanelinegeçirdiğibirtopkumaşıüzerimefırlattı:

“Bensanaçalışıyorumpekiyasenkimeçalışıyorsun?Biryeregidi-yorsanhaberverebilirdin!Şimdiçıkdükkândangözümsenigörmesin!”diye-reküzerimebağırdı.Banahızlaçarpankumaşıyerdenalıptezgâhınüzerinekoydum.

“Bu benimdükkân, sizin değil!”dedim. Ali Kazancılıbenimsözüme,

“Ali Bey, oğ-lunhaklı.Buonundük-kânı” diyerek güldü.Babam da dayanama-yıphafiftengülümsedi.Sonrabanadönüp,

“Orada ayaktadikileceğine git bizeçaysöyle!”dedi.

Böylece o günbabamınensinirlianınıucuzatlatmıştım.

Babamın Eserleri Iğdır’aelektriğiilkolarakRızaYalçıngetirmişti.Iğdır’ıniçmesuyu-nuOrgof’tangetirmeprojesidebabamakısmetolmuştu.BabamınkendisineövünçpayıçıkardığıhizmetlerindenbirisideNarınçoğlubağınıalıp,kasaba-nınengüzelmezarlığıolarakhizmeteaçmasıydı.

Babam,NarınçoğluMezarprojesineöylesinesevinmişkievegeldiğizamananneme, “Hanım,bugünçokgüzelbir iş yaptım.Ağaçlar arasında

Ayaktakiler soldan sağa:EnverSever,AydınUral,MuhtarÇifçi,AliAkbulutOturanlar soldan sağa: FerruhBozbeyli,CevatÖnder,FarukSükan

Aydın Ural

580

yemyeşilbirmezarlığıbelediyeiçinsatınaldım”demiş.BabamvefatettiğindeNarınçoğlu’nadefnettik.

1973 Iğdır Belediye Seçimleri BelediyebaşkanıHüseyinAkbulut,1973mahalliseçimlerindenönceişlendiğiiddiaedilenbirsuçtandolayı,altıaylıkbircezayamahkumedilmiş-ti.Buyüzdenseçimleretekrarkatılıpkatılmayacağışüpheliydi.Yasaluygu-lamanın,dahadoğrusueğeryenidenbelediyebaşkanıseçilirsedurumununneolacağınıkimsebilmiyordu.BuyüzdenbenimdeüyesiolduğumDemokratikPartiyöneticileriarasındaherihtimalekarşıyenibiradayüzerindeanlaşmasağlamakiçinhareketlibirkulisyaşanıyordu.Başkanadayıolarakaklagelenisimlerdenbirisidebendim. BirgünHacıHüdaverdiAras’ınmağazasındaoturmuşhepbirliktesongelişmelerideğerlendiriyorduk.Osıradailçehâkiminin,tamkarşıcaddedekiHacıZöhrapMakinist’indükkânındaniçerigirdiğinigördük.Çokgeçmeden,HacıZöhrapMakinistbizidükkânınadavetedipbirdurumdeğerlendirmesiyapmakistedi.

Yıl 1957. Ankara. Iğdır heyeti.1.AliUral,2.Av.İsmailOktay,3.DPİlçeBaşkanıEşrefKaya,4.HacıNağdaliParlar,5.TuranAtasever,6.SadıkTezel,7.AdnanMenderes,8.FazılŞıktaş,9.HacıEkberÇöllü,10.SultanKölanlı

Iğdır Sevdası

581

HacıZöhrapMakinist,açıkvenethâkimeşusoruyuyöneltti:“HüseyinAkbulut tekrar başkan seçilirse, yasal durumu ne olur?”

Hâkimbusoruyafazladüşünmedenşöylecevapverdi:“Seçimekatılabiliramaeğerkazanırsabelediyebaşkanıolamaz.Altı

aylıkcezasınıtamamladıktansonraancakgörevinebaşlayabilir”dedi.Hâkimgittiktensonrabizkendiaramızdadurumuyenidendeğerlendirdik,HüseyinAkbulut’unyenidenadayolmasıiçinşusloganıyarattık:“HüseyinAkbulutceketiniasacakbizdeonaoyvereceğiz!”Buduygusalbirkarardı,nitekimsözümüzütutupHüseyinAkbulut’utekrarbaşkanseçtik.

HüseyinAkbulut’un görevine hemen başlaması imkânsız olduğun-danaltıaylıkbirsüreiçinbirvekilseçmemizgerekiyordu.Aramızdaoturupkonuştuk,CemalettinGüneş’inhanımıAzeriolduğundanzümrecilikyapmazdiyevekilolarakonuseçmeyönündekararaldık.

CemalettinGüneş, SüphanGüneş’in lokantasında akşam yemeğineoturmuştu.Heyetolaraketrafınıaldık;meclisazalarıalınankararıkendisineaçıkladı.CemalettinGüneşbizedönerek,“Benolmam!MecitHunolacak”dedi.OakşamCemalettinBey’izarzorvekilolmayaiknaedebildik.

AltıaysonraHüseyinAkbulutcezasınıtamamlayıpbaşkanlıkgöre-vinidevraldı.