نﺪﺷ ﯽﻧﺎﻬﺟ ﺶﯾﻮﭘ نﻮﻧﺎﮐ رد ﺶﻋاد يﺮﯿﮔ...

147 واشنگتن –اهداف و پیامدهاي پیمان امنیتی کابل بررسی سیاست خارجی آمریکا در مبارزه با تروریسم؛

1شکل گیري داعش در کانون پویش جهانی شدن

2تمیمحمدرضا حا

دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه پیام نور

)27/3/94تاریخ تصویب -18/1/94تاریخ دریافت (

چکیده

رشد گروه هاي تروریستی در سال هاي گذشته در منطقه خاورمیانه نشان دهنده فصل

گسترش سریع گروه تروریستی داعش در عراق . جدیدي از مسائل امنیتی در منطقه است

نگر این نکته است که حرکت تروریستی دیگر در قالب سنتی و درون و سوریه بیا

کشوري صورت نمی پذیرد بلکه فرآیند جهانی شدن و سیستم ارتباطی جدید ابزارهاي

از این رو بررسی . نوینی هستند که امکان سازماندهی و اقدام فرامرزي را فراهم آورده اند

هدف . جهانی شدن حائز اهمیت است شکل گیري داعش در منطقه خاورمیانه در کانون

از این پژوهش نشان دادن تاثیرات جهانی شدن در شکل گیري و رشد گروه تروریستی

سوال اصلی پژوهش این است که چگونه جهانی شدن زمینه هاي . داعش در منطقه است

فرضیه پژوهش این که فرآیند جهانی شدن از طریق ایجاد . رشد داعش را بوجود آورد

ارتباطی جهانی و کاهش نفوذ دولت ها باعث رشد گروه تروریستی داعش شده سیستم

تحلیلی و بهره گیري از اسناد معتبر و - این پژوهش با استفاده از روش توصیفی. است

رویکرد هویت اجتماعی بر این نتیجه است که گسترش سیستم ارتباطی در کنار افزایش

ي جدید ضد دولتی در منطقه شده که خودآگاهی اجتماعی باعث شکل گیري هویت ها

.داعش نیز با بهره گیري از این فرصت و تضعیف دولت ها سر برآورده است

داعش، جهانی شدن، هویت، خاورمیانه : واژگان کلیدي

شکل گیري تهدیدات منطقه اي داعش در ”پژوهشی دانشگاه پیام نور با عنواناین مقاله مستخرج از طرح 1

.می باشد ”کانون پویش جهانی شدن تحولی نوین در مسائل امنیتی منطقه2 - [email protected]

المللپژوهشنامه روابط بین 148

مقدمه

پایان از پس ویژه به و اخیر دهۀ چند در که است مهمی مسایل از یکی شدن جهانی

با که پدیده این .است داده تغییر را انسانی دگیزن هاي جنبه از سرد بسیاري جنگ

سپس و جهانی اقتصاد حوزه ابتدا گرفت اوج 1980 در دهه ارتباطی و فناوري انقالب

را - سیاست و جامعه فرهنگ، دانش، چون هایی عرصه - جهانی هاي عرصه دیگر

. )1391شفیعی و مهرور، ( داد قرار تأثیر تحت

بی به تشدید روند جهانی شدن کمک کرده است، ضمن آنکه فروپاشی نظام دوقط

در عین حال می توان اذعان داشت که خود این فروپاشی نیز معلول جهانی شدن بوده

از طرفی دیگر شاید مهمترین تاثیر این فرایند فروپاشی بسیاري از ارزش ها و . است

اري را از این جهت جهانی شدن تناقضات بسی. الگوهاي رفتاري عصر روشنگري باشد

در مقابل دیدگان ما می گذارد؛ بدین معنی که در حالی این پدیده گسترش دوستی،

همسوئی ها و عناصر مشترك بشري را به معرض نمایش می گذارد، در ضمن بیانگر

).8- 7: 1390قوام، (تنش ها، اختالفات، نابرابري ها، نیز است

رعت تبادل اطالعات از جمله مهمترین ویژگی هاي جهانی شدن می توان به س

چرا که همراه با عنصر سرعت کیفیت تعامالت اقتصادي، سیاسی، . اشاره داشت

از این جهت پیشرفت فن . فرهنگی، اجتماعی و امنیتی دچار تحوالت اساسی می شود

. آوري باعث کوچکتر شدن جهان گردیده که این خود آگاهی را به همراه داشته است

از طریق شبکه هاي مجازي شکل می گیرد و نسبت به تحت این شرایط افکار عمومی

از ). 49: 1383بیلیس و همکاران، (وقایع و رویدادها از حساسیت باالي برخودار است

این رو نوعی خودآگاهی اجتماعی صورت می پذیرد و باعث فعال شدن هویت هاي

شدن میزان این در حالی است که با پیشرفت فرایند جهانی. گروهی در جامعه می گردد

نفوذ و کنترل دولت ها بر گردش اطالعات کاهش یافته حتی گروه هاي فرا ملی از

. قوت باالي در جهت سیاست ها بر خوردار هستند


در این بستر رشد نیروهاي بنیادگرایی و توانایی سازماندهی آنان بواسطه این شبکه

هم پیوستن گروه ها و افراد عظیم جهانی تقویت یافته و زمینه هاي را براي اتحاد و ب

بنابراین گروه هاي بنیادگرا . سرخورده ناشی از فردگرایی مدرنیته افزایش می یابد

بخصوص بنیادگرایی دینی با بره گیري از این ظرفیت به دنبال سازماندهی و تقویت

موقعیت خود در برابر دولت ها بر آمده و اقدام به جذب افراد و گسترش دامنه خود

یکی از این گروه هاي بنیادگرایی سلفی که در منطقه خاورمیانه رشد کرده . دمی کن

است با بهره گیري از این سیستم ارتباطی توانسته است افراد و گروه هاي خاص را از

پس از 1»داعش«موسوم به » دولت اسالمی عراق و شام«. اقصی نقاط جهان جذب بکند

وریه و عراق توانست جایگاهی در منطقه به بروز بحران هاي اجتماعی و امنیتی در س

خود اختصاص بدهد و با استفاده از ظرفیت ارتباطی ایجاد شده در منطقه و نارضایتی

هاي اجتماعی دست به گسترش زده است که البته تضعیف دولت هاي منطقه و تقویت

ه عوامل قدرت هاي بزرگ که به دنبال ایجاد بحران در خاورمیانه نیز بوده اند از جمل

.Katagiri, 2015)(دیگر تاثیر گذار بر شکل گیري این گروه در خاورمیانه بوده است

بر این مبنا بررسی شکل گیري تهدیدات داعش در بستر جهانی شدن حائز اهمیت

هدف این پژوهش بررسی زمینه هاي شکل گیري داعش در کانون . بسزایی است

سوال اصلی پژوهش این است . شدن استتحوالت جهانی و منطقه اي ناشی از جهانی

فرضیه پژوهش این که . که چگونه جهانی شدن زمینه هاي رشد داعش را بوجود آورد

فرآیند جهانی شدن از طریق ایجاد سیستم ارتباطی جهانی و کاهش نفوذ دولت ها

پژوهش حاضر با استفاده از روش . باعث رشد گروه تروریستی داعش شده است

و بهره گیري از اسناد و متون معتبر در کنار رویکرد جهانی شدن و تحلیلی - توصیفی

در ادامه ابتدا به چار چوب نظري . تاثیر آن بر هویت به دنبال پاسخگویی مسائل است

1 - Islamic state of Iraq and Syria (ISIS)

شکل گیري داعش در کانون پویش جهانی شدن


پرداخته شده سپس فرآیند شکل گیري داعش و ویژگی هاي آن را بررسی می کنیم و

. رش داعش خواهیم پرداختدر نهایت به تاثرات جهانی شدن بر شکل گیري و گست

چارچوب نظري

جهانی شدن بر اساس بازسازي زمان، مکان و فضا که به دنبال خود بحران هاي

متعددي از جمله هویت و معنا داشته است حاکی از وضعیت جدیدي است که پیش از

از این جهت جهانی شدن در ابعاد گوناگونی . این در سابقه بشریت جاي نداشته است

هر . پذیرفته است که این ابعاد در تعامل و ارتباط با یکدیگر به سر می برندصورت

چند گاهی جهانی شدن در قالب مذهب و ایدئولوژي پیش از این در جهان وجود

داشته است اما زمینه هاي جهانی شدن امروزي در بستر سرمایه داري رشد کرده است

د و ارتباطات قرار دارد این خود نیز و در کانون تحوالت برق آساي تکنولوژیک، اقتصا

به تسري سرمایه داري مربوط است چرا که فئودالیته عمدتا درون گرا بوده و در بستر

زمین ثابت قرار داشت در حالی که سرمایه داري برون گرا بوده و به دنبال گسترش و

.تصرف منابع زیاد است

بدین . است» بحران معنا« مهمترین ویژگی که جهانی شدن با خود به همراه دارد

ملت، ناسیونالیسم و جغرافیایی –صورت که الگو هاي نظام وستفالیایی در غالب دولت

نوعی سیالیت در حوزه نظام معناي صورت گرفته . سیاسی دچار تحول اساسی شده اند

در این رهگذر . است که تعاریف شهروندي، حقوق و حتی دولت را تغییر داده است

درت بالمنازع عرصه جهانی به شمار نمی رود بلکه نیورهاي رقیب از دیگر دولت ق

گرفته و رشد 1قبیل شرکت هاي بزرگ و چند ملیتی و گروه هاي موردي غیر دولتی

). Clapham, 1990(گروه هاي نامتعارف تروریستی را می توان شاهد بود

گوناگون در از این جهت، می توان نوعی پیوستگی و گسستگی معناي را در ابعاد

این گونه که از یک سو بدلیل گسترش سیستم ارتباطی باعث . جهانی شدن شاهد بود

1 - Non Government Organization (NGO)


همگرایی و نزدیک شدن نقاط گوناگون جهان گردیده و از طرفی دیگر با آگاهی جهانی

محلی گرایی نیز تقویت شده و نوعی رقابت میان بازنمایی ها در عرصه جهانی صورت

حلی گرایی را می توان در تاکید بر سنت هاي محلی و تبلیغ نمونه این م. پذیرفته است

بنابراین، واکنش ها به جهانی شدن همواره در راستایی . آن در گستره جهانی شاهد بود

سازنده نخواهد بود و قسمت هاي از نقاط جهان همواره به چشم تهدید به آن نگریسته

. و در برابر آن مقاومت می کنند

استا حائز اهمیت شکل گیري بحران معنا است که باعث کاهش آنچه که در این ر

به عبارت بهتر دولت ها دیگر . نفوذ دولت در کنترل بر مفاهیم و گردش اطالعات است

تنها قدرت در عرصه اقتصادي، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و حتی امنیتی بشمار نمی

م ارتباطی در نقاط روند چرا که با قدرت گرفتن و پیوستگی نیروها بواسطه سیست

و عرصه هاي مجازي » المکان ها«مختلف جهان مرزهاي جغرافیایی نفوذ پذیر شده و

لذا، ناسیونالیسم که زمانی هویت خود را از سرزمین و . هویت ها را به تصویر می کشد

این در . ژئوپلیتیک کسب می کرد دچار تزلزل شده و انسان جهانی رخ نموده است

ین بستر بوجود آمده زمینه هاي شکل گیري اندیشه هاي جدید و یا حالی است که در ا

که نمونه . گسترش بنیادگرایی به دلیل تسري در نقل و انتقال نیز افزایش یافته است

. هاي آن را می توان در شبکه هاي تلویزیونی و عضو گیري هاي بین المللی شاهد بود

آیند جهانی شدن بر عرصه امنیت و آنچه که در این رهگذر حائز اهمیت است تاثیر فر

).Holton, 1998( شکل دادن به بستر رشد بنیادگرایی و گروه هاي تروریستی است

جهت درك هر چه بهتر نوع رابطه نوینی که میان امنیت و گروه هاي تروریستی

به . شکل گرفته، بایستی به ساختار و پارادایم تازه اي که شکل گرفته است، توجه نمود

از زمان عقد قرارداد صلح وستفالیا و پایان یافتن جنگ سی » ملی«اي که پارادایم گونه

. ، حاکم بوده و نزاع و صلح در قالب آن تعریف و درك شده است)1618- 1648(ساله

از این رو توجه به شکل دادن ارتش کالسیک و منظم از جمله موارد مهم در مسائل



هر چند براي تجزیه و تحلیل بسیاري از جنگ ها این پارادایم. امنیتی به شمار می رفت

که تا پایان جنگ سرد رخ داده است؛ مناسب به نظر می رسد اما به درگیري هاي که در

: 1381افتخاري، (است ناکارمد به نظر می رسد» غیر دولتی «آن حداقل یکی از طرفین

به افزایش است و نکته دیگر این که، تعداد و انواع این گونه سازمان ها رو). 316

متعاقب گسترش نفوذ و افزایش اهمیت شان، درگیري آن ها با دولت ها افزایش می

یابد و حتی امروزه یکی از مهمترین مسائل امنیتی گسترش روز افزون نیروهاي نظامی

لذا، نوعی تحول پارادایمی را در عرصه . غیر دولتی و گروه هاي تروریستی است

تیم که دیگر درگیري ها و برخوردهاي نظامی در غالب میان رویکرد نظامی شاهد هس

دولتی یا بین نیروهاي کالسیک نظامی رخ نمی دهد بلکه عمده درگیر ها در غالب

از این رو، می توان ویژگی هاي جنگ سرد . جنگ هاي نامعین و نامتمرکز بروز می کند

این ویژگی ها به . درا که پیش از این وجود داشت با وضعیت جهانی شدن مقایسه کر

:هستندصورت ذیل

در دوران جنگ سرد، قدرت نظامی در دو کانون اصلی متمرکز بود، حال آنکه - 1

.امروزه چندین قدرت و قدرت هاي غیر دولتی رشد کرده اند

در دوران جنگ سرد تهدیدات نظامی آشکار و در اولویت نخست بود، حال - 2

اولویت و وضوح تهدیدات آن که امروزه وضعیت مبهم بوده و در خصوص

.نظامی به شدت تردید وجود دارد

تهدیدات دوران جنگ سرد غالبا قابل پیشگیري بودند، حال آن که تهدیدات - 3

اي اجتناب ناپذیر گشته و عموما گریزي از مواجه شدن با عصر حاضر به گونه

).Creveld, 1991: 35-49(ها نیست آن

و عالوه بر آن، بازي گران دیگري که از دولت محور نیست بنابراین وضعیت جدید

جنس دولت ملی نیستند و حتی فرا دولتی یا فرو دولتی هستند در این معادله جاي

در کنار این شرایط می توان به فرایند تجزیه شدن بسیاري از واحد هاي سیاسی . دارند


کوچک و بزرگ همچنین شکل گیري نهادهاي جدید در شبکه جهانی اشاره داشت

)Gordon, 1993.(

همانگونه که مفاهیم در عرصه جهانی شدن دچار گسست و پیوست شده اند مفهوم

به » امنیت«به عبارت بهتر دال . و رویکردهاي آن نیز دچار تحول شده است» امنیت«

اگر زمانی امنیت در گرو دولت قابل تعریف و فهم . مدلول مشخصی ارجاع نمی دهد

رکزیت زدایی شده و امنیت در عرصه هاي فردي و اجتماعی بود امروزه از دولت ملی م

یکی از مهمترین ویژگی هاي امنیتی در فرایند جهانی شدن بومی . صورتبندي شده است

یکی از رویکردهاي است که انسان عصر جدید براي فرار . است 1شدن یا محلی شدن

ز این موضوع بعنوان اندشمندان عمدتا ا. از بی معنایی جهانی شدن به آن پناه می برد

یاد می کند که چهره خود را در تعارض میان جهانی » قدرت«و » معنا«واگرایی میان

از این جهت یکی از . شدن سریع و ظهور یک هویت فرهنگی یا قومی نشان می دهد

تناقضات جهانی شدن آن است که در فرایند جهانی شدن در عین حرکت به سوي

لی و قومی به عنوان مقاومت در برابر گسترش جهانی همشکلی، انواع هویت هاي مح

مقابل «در » همگن سازي«به گونه اي که این تناقض را . شدن تقویت گشته اند

).Robertson, 1998(می نامند» 2چندپارگی

این در حالی است که عالوه بر شکل گیري محلی گرایی در پرتو جهانی شدن،

ذاهب قرار می گیرد که می توانند بواسطه آن امکاناتی نیز در اختیار قومیت ها و م

به گونه اي که فرهنگ ها از . دیدگاه هاي خود را در معرض دید و تبلیغ قرار دهند

از دیدگاه انسان . بافت محلی خود خارج و در سرتاسر جهان تسري پیدا می کند

ابی شناسانه متاخر تغییر متحول و متموج جهان پیرامون، شخص را وادار به قدرت ی

روشن است که جهانی شدن عالوه بر . براي یافتن سرچشمه هاي جدید معنایی می کند

1 - Localization or Indigenization 2 - Fragmentation



تولید کثرت و تاکید بر محلی شدن که داراي جنبه هاي مثبت است فرصت هاي را نیز

در اختیار گروه هاي بنیادگرا نیز قرار می دهد حتی ممکن است ابزارهاي الزم را جهت

نمونه هاي این موارد را می توان در شکل گیري و . بکندتهدید بقاي انسان نیز آماده

گسترش گروه هاي تروریستی و کارتل هاي قاچاق شاهد بود درست است که جهانی

شدن سیالیت معانی بوجود می آورد اما ابزارهاي آن می تواند انسان هاي سرشکسته و

.انتقام جو را نیز در یک جا جمع کند

ظهور داعش

ه امروزه در سرتاسر خاورمیانه گسترش یافته و قسمت هاي گروه تروریستی ک

عمده عراق و سوریه را در اختیار دارد زمینه هاي تحوالت جدید و نگرانی هاي زیادي

به گونه اي که بی ثباتی در منطقه عالوه بر نامنی در . در منطقه خاورمیانه شده است

ه در ابعاد گوناگون شده سطح انسانی باعث کاهش ظرفیت و اهمیت منطقه خاورمیان

از این جهت هم کشورهاي غربی و کشورهاي خاورمیانه نگرانی زیادي از . است

از این جهت بررسی . در منطقه دارند - داعش- گسترش سطح دامنه این گروه تروریستی

شکل گیري داعش در منطقه و ریشه ها و ساختار آن در تحوالت منطقه حائز اهمیت

).Gulmohamad, 2014(بسزایی است

باز می گردد که به لحاظ 1»القاعده عراق«ریشه هاي تشکیالت داعش به گروه

,Austin(هستند 2فکري برگرفته شده از اندیشه هاي افراطی ابو مصعب الزرقاوي

م ابومصعب بواسطه نیروهاي امریکایی و سازمان 2006هنگامی که در سال ). 2014

. بعنوان رهبر جدید این گروه انتخاب شد 3رياطالعات عراق کشته شد، ابوایوب المص

شوراي «به عبارت دیگر داعش شکل گرفته و جدا شده از القاعده عراق است که شامل

م ابوبکر البغدادي معروف به ابو 2010در سال . می باشد» جند الصحابه«و » مجاهدین

1 - Al-Qaida in Iraq (AQI) 2 - Abu Musab al-Zarqawi 3 - Abu Ayyoub al-Masri


ابوبکر ). Freemen, 2014(دائو، در بقوبه عراق به عنوان رهبري این گروه ظهور کرد

البغدادي که اصالتا عراقی است پس از کشته شدن المصري بدست نیروهاي امریکایی و

به 2013عراقی بعنوان رهبر گروه انتخاب شد سپس وي گروه داعش را در اپریل

البغدادي طی پیامی صوتی داعش . صورت رسمی و بهمراه شعار و پرچم آن اعالم کرد

وه هاي تروریستی در سوریه است را به صورت رسمی و جبهه النصره که یکی از گر

این در حالی بود که هر دو . اعالم و خود را شاخه اي از تشکیالت القاعده معرفی کرد

تشکیالت جبهه النصره به رهبري ابو محمد الجوالنی و داعش به صورت مجزا فعالیت

).Joscelyn, 2013(می کردنند

تگی به داعش و همچنین الضواهري را انکار می هرچند که الجوالنی هر گونه وابس

1کرد اما بدون شک این گروه نیز در راستاي فعالیت ها و دیدگاه هاي اسامه بن الدن

نفوذ البغدادي فراتر از حوزه داعش رفت و باعث شد که گروه هاي خارج از مرز . بود

ا رهبر القاعده قرار عراق را نیز در بر بگیرد به گونه اي که حتی در برابر و مخالفت ب

این در حالی بود که پس از گذشت ماه ها از فعالیت داعش الظواهري رهبر . گرفت

القاعده طی پیامی تهدیدات و نگرانی هاي نسبت به داعش بیان داشت و دستور عدم

به عبارت بهتر در این وضعیت شاهد رشد . پیروي القاعده عراق از داعش را صادر کرد

,Mortada(ایی رادیکال و مستقل از القاعده در منطقه هستیمیک گروه بنیادگر

لذا داعش گروهی است جهادي در منطقه خاورمیانه که خارج از کنترل ). 1023

القاعده قرار دارد و این گروه داراي آموزه ها و نیروهاي خاص به خود است و بارها

. از دستورات رهبر القاعده سر باز زده اند

ر خصوص داعش بر این نکته تاکید می شود که، داعش بیش از در تحلیل هاي د

به عبارت بهتر داعش بعنوان یک گفتمان عمل می کند و در . یک ایده یا سازمان است

هر چند این گفتمان با دال خشونت . درون خود داراي عقالنیت و اصول رفتاري است

1 - Osama bin Laden

انون پویش جهانی شدنشکل گیري داعش در ک


و نفوذ اجتماعی است مفصل بندي شده است اما بعنوان یک زمینه و تفکر داراي حامی

از این رو داعش عالوه بر گفتمان و اصول رفتاري به دنبال ). 1393روشن چشم، (

لذا، ابوبکر البغدادي بعنوان رهبر این . احیایی خالفت اسالمی و قلمرو اسالمی است

گروه به صورت رسمی جدایی خود را از گروه القاعده اعالم کرده و خود را خلیفه

این در حالی است که رهبران ارشد نظامی تشکیالت داعش را . مسلمین نامید

امروزه داعش عالوه بر عراق در . فرماندهان نظامی صدام حسین تشکیل می دهند

سوریه و لبنان نیز نفوذ قابل توجهی دارد و در این کشورها در حال گسترش و انجام

).Bunzel, 2013(عملیات هاي نظامی است

وسط ابوسیف االنصاري هدایت می شود و در حال انجام داعش در شمال لبنان ت

رشد داعش در لبنان و تکثرت مذهبی در لبنان . عملیات نظامی و نفوذ در لبنان هستند

باعث گردیده است تا یک جنگ میان گروه ها و قبایل مختلف لبنان رخ دهد که عمده

منابع اقتصادي و داعش دسترسی زیادي به . تلفات این جنگ ها غیر نظامیان هستند

جغرافیایی دارد اما هنوز بعنوان یک کشور عمل نمی کند و در قالب گروه تروریستی

و منابع اقتصادي فراوان باعث رشد سریع و مقاومت این تشکیالت . در حال اقدام است

). Brisard & Martinez, 2015)( 1شکل (در برابر حمالت گروه هاي ائتالف است

داعشمنابع مالی . 1شکل


رشد سریع و گسترش داعش در منطقه خاورمیانه بخصوص کشور عراق و سوریه

هر چند باعث تشکیل ائتالف علیه این گروه در منطقه شد، اما منابع مالی و مراکز نفتی

و گازي قابل توجهی در منطقه تحت کنترل این گروه قرار گرفت که در راستایی پیشبرد

، نیز مشهود )1(همان گونه که در شکل . برداري قرار می گیرداهداف آنان مورد بهره

است قسمت عمده منابع مالی این گروه بواسطه نفت و گاز در منطقه است در کنار این

منابع برخی از پاالیشگاه هاي نفتی و پتروشیمی عراق و سوریه که در منطقه تمرکز

فات و اسید سولفوریک که از داعش قرار داشتن نیز در اختیار داعش است کارخانه فس

جمله کارخانه هاي صنعتی بزرگ منطقه هستند نیز در اختیار نیروهاي داعش قرار

در کنار این منابع قاچاق اسلحه و انسان که بعنوان تجارت سیاه شناخته می شود . دارند

و اخاذي از کشورهاي دیگر در قبال تحویل دادن گروگان ها از جمله منابع مالی است

مطابق با مراکز تحلیلی و منابع داعش برآورد می . داعش از آنها بهره برداري می کند که

).Ibid, 2015(بیلیون دالر دارمد حاصل کند 9/2شود که این گروه ساالنه

ساختار اعتقادي داعش

این دیدگاه جز اعتقادات سنی . به لحاظ اعتقادي این گروه معتقد به سلفیسم است

با . ود اما در قالب هیچ یک از چهار فرقه سنی قرار نمی گیردمذهب به شمار می ر

خشونت هسته اصلی این حرکت را » فقه التکفیر«توجه به گفتمان داعش و ایجاد

تشکیل می دهد به گونه اي که هر چیزي خارج از اعتقادات سلفی را کفر بر شمارده و

صورت کشتن و از بین بردن با آن به مبارزه و نابودي بر می خیزند و بر این مبنا در

. یک نفر کافر به سعادت می رسند و کشتار کافران را مجاهدت فی سبیل اهللا می دانند

مبانی فکري سلفیان و داعش را می توان بر اساس چهار محور هستی شناسی، معرفت

). 1393فیرحی، (شناسی، روش شناسی و معنا شناسی مورد تحلیلی قرار داد

سی داعش قائل به مجردات نیست و حتی خداوند را داراي در خصوص هستی شنا

جسم می دانند که در روز قیامت قابل مشاهده خواهد بود از این جهت روح انسان نیز



همان جسم انسان است و چیزي خارج از حس و مشاهده وجود ندارند به گونه اي که

به به غیب و اما تقسیم هستی . وجود نفس غیر مادي مورد قبول داعش نمی باشد

شهادت را می پذیرند، بدلیل توجه به نقل در برابر عقل و اینکه قران تاکید بر جهان

آخرت دارد مورد پذیرش داعش است اما بر این باور هستند که می توانند در جهان

). 1393فیروزآبادي، (آخرت خداوند را با چشم سر ببینند

ه دارد و عقل را فاقد قدرت در حوزه معرفت شناسی عقاید داعش بر نقل توج

و اجماع صحابه بدون شناخت می دانند و در عوض بایستی به کالم قرآن، احادیث

به عقیده آنان عقل انسان را از رسیدن به سعادت باز می دارد و باعث . اجتهاد توجه کرد

یه گمراهی و تباهی می گردد و لذا هرآنچه که در برابر نقل قرار دارد و یا توسط آن توج

نشده است را کنار می نهند و آن را جلوه هاي جهل می پندارند که براي نمونه می توان

. به دست آوردهاي نوین بشري اشاره داشت

در باب معناشناسی، داعش به ظاهر گرایی توجه دارد و هر گونه تاویل را باطل می

که در خصوص صفات همه فقها متفق اند ": تیمیه بیان می دارد داند به گونه اي که ابن

پروردگار به ایات و احادیث این باب باید ایمان آورد، بدون اینکه آن را تفسیر کرد یا

از این جهت به باور آنان هرآنچه به ظاهر آمده است در نقل . "توصیف و تشبیه نمود

صحیح است و واقعیتی در عالم غیب دارد به طور مثال اگر آیه اي به این اشاره می کند

: ق1415ابن تیمیه، (داند دست دارد، بنابراین خداوند داراي دست ظاهري استکه خ

23.(

در مورد روش شناسی داعش بر این باور است که فهم سلف تنها مهم است و هر

آنچه آنان بیان داشتند مورد توجه قرار می دهند چرا که تنها فهم سلف است که اعتبار

به عبارت دیگر مبناي روش . ل است و کفردارد و دیگر فهم ها مثل فیلسوفان جه

).75: 1390حلبی، (شناسی آنان را ظاهر گرایی و گذشته نگري تشکیل می دهد


ساختار تشکیالتی داعش

این گروه از یک ساختار تشکیالتی هرم مانند برخوردار است به طوري که سرکرده

. قاعده آن قرار می گیرندآن ها در راس هرم قرار دارد و بقیه فرماندهان و نیروها در

تمامی فرماندهان و اعضا مناصب کلیدي توسط شخص خلیفه انتخاب می شود، به

عبارت دیگر تمامی فرماندهان و اعضا اصلی داعش توسط شخص ابوبکر البغدادي

ابوبکر البغدادي پس از آنکه ). Asad, 1999(تعیین و مورد نظارت قرار می گیرد

فرماندهان و والیان دیگر شهرها را انتخاب کرد و با هرگونه بعنوان خلیفه قرار گرفت

ابو میسره احمد عبدالقادر «وي ابتدا . تصمیم که بر خالف نظر وي باشد مخالفت ورزید

را بعنوان والی » ابو مهندلطیف حمید اسویداوي«را بعنوان والی بغداد و سپس » الجزاع

ا براي امور گوناگون و فرماندهان همچنین داعش نمایندگانی ر. االنبار منصوب کرد

).1393عباسی، (نظامی دیگر جهت مبارزه انتخاب کرد

ساختار تشکیالتی داعش. 1نمودار

البغدادي

مجلس شورا شوراي نظامی

هیات هاي شرعیشوراي امنیت و

اطالعات موسسه رسانه

ساختار تشکیالتی



پس از البغدادي بعنوان راس ) 1نمودار (مطابق با نمودار ساختار تشکیالتی داعش

شوراي نظامی . قرار دارند هرم شوراي نظامی و مجلس شورا در درجه دوم هرم قدرت

که یکی از مهمترین هسته هاي تشکیالت داعش است که ریاست آن را ابواحمد

العلونی بر عهده دارد که وي عمال نقش وزیر دفاع را ایفا می کرد که پس از کشته شدن

وي ابوحمزه مهاجر به آن سمت برگزیده شد در کنار فرمانده شوراي نظامی سه تن

انتخاب . ده در خصوص برنامه ریزي و هداست جنگ کمک می کننددیگر به فرمان

فرمانده شوراي نظامی پس از مشورت البغدادي با مجلس شورا توسط وي انتخاب می

).Bunzel, 2015(شود

عضو است که عمدتا از کشورهاي عربی و از اعضا 11تا 9مجلس شورا که شامل

هدایت و بررسی صالحیت والی و سابق سازمان القاعده هستند این شورا وظیفه

ریاست شورا در اختیار ابوارکان العامري است که توسط خود . فرماندهان نظامی را دارد

.البغدادي انتخاب می شود

شوراي امنیت و اطالعات که مهمترین وظیفه آن تعیین محل اقامت ابوبکر البغدادي

نفوذ ورخنه به داخل و جا به جاي آن در صورت نیاز است همچنین جلو گیري از

این شورا در برخی . سازمان و جاسوسی نیز از دیگر وظایف این شورا به شمار می رود

ابو . از فعالیت هاي خود اجراي حدود دستگاه قضار را نیز در دستور کار خود دارد

علی االنباري افسر سابق دستگاه اطالعات عراق ریس این شورا است و همچنین

هماهنگی میان دیگر . اه اطالعات عراق در این شورا جاي دارندچندین نفر از دستگ

دستگاه ها اجراي ترورها مشهود ترین فعالیت این شورا است همچنین در داخل شورا

هیات اطالع رسانی نیز وجود دارد که بعدها تبدیل به وزارت اطالعات شد که ریاست

).Ibid(آن را سخنگوي شورا بر عهده دارد

تعیین حدود . ی یکی دیگر از ارکان مهم داعش به شمار می رودهیات هاي شرع

قضا، امر به معروف و نهی از منکر در کنار تعلیمات دینی در دستور کار این هیات ها


پس از اینکه البغدادي به عنوان خلیغه ظاهر شد این هیات عمال تبدیل به . قرار دارد

ر تحریک احساسات و ایجاد خوي این هیات مهمترین نقش را د. وزارت ارشاد گردید

: هیات هاي شرعی دو وظیفه را بر عهده دارند. جنگ طلبی در میان اعضا داعش دارد

- 2قضاوت و حل فصل منازعات، اقامه حدود و امر به معروف و نهی از منکر؛ - 1

از طرفی دیگر عمده بیانات و . ارشاد دعوت به عضویت در گروه و صدور فرمان جهاد

). 1393عباسی، (هاي البغدادي توسط این گروه تنظیم می شودسخن رانی

موسسه رسانه وظیفه اطالع رسانی و هدایت پایگاه هاي الکترونیکی و شبکه هاي

افرادي که داراي تخصص در امور . را بر عهده دارند» جهاد«انترنتی موسوم به

یز از کشورهاي عربی الکترونیکی هستند یا در هسته هاي مخفی قرار دارند که عمدتا ن

تهیه کلیپ و فیلم از . حاشیه خلیج فار می باشند در این امور به داعش کمک می رسانند

جنایات داعش و سخن رانی ها و پیام هاي البغدادي از مهمترین وظایف این موسسه

.می باشد

: نگرش کلی می توان سازمان داعش را داراي ویژگی هاي زیر دانستدر یک

داراي ساختاري بسیار چابک و چاالك است که به ماهیت داعش این سازمان - 1

.بر می گردد و داراي خصوصیتی غیر دولتی است

ویژگی دوم که در راستایی ویژگی اول قرار دارد اینکه داعش فاقد بروکراسی - 2

به عبارت دیگر تصمیمات در داخل یک فرایند بروکراتیک پیچیده . عظیم است

.ورت فردي و با سرعت باالي عملیاتی می گردداتخاذ نمی شود بلکه به ص

در توزیع پست ها و مناصب به بافت قومی توجه می شود و سعی می گردد تا - 3

حد امکان برابري قومیتی در آن رعایت گردد هر چند که عرب ها جایگاه

.اصلی را در سازمان آن به خود اختصاص داده اند



داعش در بستر جهانی شدن

عش در قلب خاورمیانه عالوه بر تحوالت رخ داده در زمینه رشد و گسترش دا

امنیتی منطقه که پیش از این در قالب القاعده و دیگر گروه هاي تروریستی مشاهده می

از این که رشد گروه داعش نوعی به چالش کشیدن . شد، داراي تفاوت هاي است

تا در قالب درگیري تهدیداتی که پیش از این عمد. تهدیدات سنتی در خاورمیانه است

میان مرزهاي سیاسی و بین کشورها رخ می داد؛ اما ظهور پدیده داعش حاکی از فصل

نوین مسائل امنیتی در منطقه است که نه تنها در درون کشور خاص بلکه به صورت

. گسترده یافته چندین کشور را تحت تاثیر خود قرار می دهد

دات سنتی قابل بررسی نیست و نفوذ به عبارت بهتر بررسی داعش در قالب تهدی

این گروه هاي تروریستی به دیگر کشورهاي منطقه حاکی از تضعیف دولت ها در

مهمترین زمینه تاثیر گذار در این خصوص . خاورمیانه و وجه فرا ملی این پدیده است

به این صورت که جهانی شدن عالوه بر امکان همگرایی . فرایند جهانی شدن است

افزایش داده است اما از سوي دیگر باعث محلی گرایی و تاکید بر هویت جهانی را

از این جهت نیز هویت هاي دینی به صورت . هاي اجتماعی محلی شده است

بنیادگرایی و نو بنیادگرایی در برابر این همگرایی جهانی عکس العمل از خود نشان داده

ر منطقه خاورمیانه با بهره تکفیري د- داعش به عنوان یکی از شاخه هاي سلفی. اند

گیري از این زمینه و در اختیار داشتن سیستم ارتباطی گستره توانسته است که گسترش

چشم گري در منطقه داشته باشد حتی سیستم تبلیغاتی این گروه به گونه اي بوده که از

).Jabareen, 2015(تمامی اقصی نقاط جهان توانستند دست به جذب نیرو بزنند

زمینه هاي که در فرایند جهانی شدن حائز اهمیت است و مورد بهره برداري یکی از

. داعش نیز قرار گرفته است سیستم ارتباطی جدید وکنش هاي ارتباطی نوین است

گسترش شبکه هاي اجتماعی با کنترل بسیار پایین بر اطالعات باعث گردیده است تا

شبکه هاي اجتماعی . همه قرار بگیرد اطالعات به راحتی به گردش در آمده و در اختیار


ها و تلفن هاي ها، ماهواره در فضاي مجازي و شبکه هاي تولید خبر در کنار سایت

را به راحتی انتقال می - از قبیل تصویر، صدا و نوشتار –هوشمند هر گونه اطالعات

روشن است که در این بستر برخورد و آگاهی از دیدگاه ها و فرهنگ هاي . دهد

. اگون به سرعت رشد کرده و نوعی خود آگاهی به همراه خواهد آوردگون

از این جهت بهره گیري از سیستم ارتباطی در چند جهت بر رشد گروه هاي

بنیادگرا تاثیر می گذارد که اولین گام آن مربوط به اطالع رسانی و عضو گیري از طریق

تشکیالتی داع نیز شاهد بودیم به طوري که در بررسی ساختار. این سیستم ها می باشد

در فرایند شکل . هیات رسانه یکی از ارکان هاي مهم این تشکیالت بشمار می رفت

چرا . گیري داعش و در گسترش این گروه نیز رسانه نقش بسیار مهمی ایفا کرده است

ا که رشد اندیشه بنیادگرا نیازمند بر خود دیدگاه هاي بنیادگرا با گستره اندیشه کثرت گر

بطوري که دال خشونت . است که باعث رادیکال شدن و اقدام خشونت آن می باشد

از .است» تکفیر«داعش برخودار از این عامل است و براي مقابله با جهان متکثر نیازمند

سوي دیگر رسانه زمینه الزم براي تبلیغ اقدامات و نشان دادن هژمونی در منطقه را براي

بدین معنا که جنگ روانی و تضعیف روحیه از دیگر . گروه داعش فراهم می کند

).Gunaratna, 2002: 86(استفاده هاي است که نیروهاي داعش از آن بهره می برند

شکل گیري هویت اجتماعی داعش نیز از دیگر مباحث مهم است که در کانون

مطابق تعریف هویت، آن چیزي است که افراد یک . جهانی شدن مورد توجه است

ه به درك مشترك دست پیدا می کنند و الگوهاي رفتاري معینی را در پیش می جامع

لذا، شکل گیري هویت بنیادگرا همواره پاسخی به احساس تهدید هویت خود . گیرند

گسترش کثرت گرایی و فروپاشی فراروایت هاي کالن که ناشی از فهم در بستر . است

ه هاي مذهبی که کمتر قابلیت جهانی شدن است، منجر به عکس العمل برخی دیدگا

از این جهت گروه هاي بنیادگراي سنی مذهب یا . انعطاف یا سازگاري دارند، می شوند

سلفی ها که عمدتا بر مبناي معرفت شناسی و هستی شناسی بر ظاهر گرایی و سلف



صالح باور دارند در برابر این کثرت مقاومت و آن را به عنوان تهدید مذهبی می

از این جهت اقدام به مقابله و رادیکال شدن می کنند که در قالب تئوري هاي . پندارند

. و جنگ مذهبی رخ می نماید» جهاد«

داعش بعنوان یک هویت اجتماعی در خصوص دچار نوعی بحران هویت شده و

فارغ از این بدلیل سرخوردگی . نمود آن به صورت گروه تروریستی ظهور کرده است

مایه داري و تقلیل هویت انسان در بستر آموزه هاي مدرنیته عده اجتماعی از نظام سر

زیادي در نقاط مختلف جهان به داعش پیوسته و در برابر دولت هاي غربی و منطقه اي

زمینه هاي این وضعیت را می توان در بحران هویت اجتماعی ایجاد . قرار می گیرند

). Kfir, 2015(زیابی کردشده ناشی از برداشت هاي اقتصادي و تقلیل انسان ار

. عالوه بر این مسائل کاهش نفوذ دولت ها نیز در فرایند جهانی شدن رقم می خورد

. امروزه دولت ها دیگر قدرت بالمنازع در عرصه بین المللی و حتی داخلی نیستند

گردش هاي مالی و . کنترل اطالعات در عمده موارد خارج از دسترس دولت هاست

گسترش . المللی بواسطه شرکت هاي بین المللی انجام می شود سرمایه گذاري بین

گروه هاي غیر دولتی تاثیر مستقیمی بر سیاستگذاري و خط مشی دولت ها دارد، حتی

کنترل تسلیحات در انصار دولت ها قرار ندارد، قاچاق اسلحه، انسان و مواد مخدر

این جهت شکل گیري از . نگرانی هاي عظیمی را براي دولت ها بوجود آورده است

داعش بعنوان یکی از سازمان هاي تروریستی در منطقه خاورمیانه خود نیز ناشی از

تضعیف و کاهش قدرت دولت هاي منطقه است که سال ها با اقتدار و قدرت نظامی

از این جهت کاهش نفوذ دولتی باعث رشد گروه هاي بنیادگرا و . حکومت کرده اند

شکل گیري داعش .ست که داعش نیز یکی از این موارد استتروریستی در منطقه شده ا

در اثر کاهش قدرت مرکزي دولت سوریه و تضعیف دولت عراق بود که با کمک هاي

. خارجی و باقمانده افراد بعثی توسعه یافت


. وجه دیگري که داعش آن را دنبال می کند مربوط به شکل سیستم حکومتی است

به عبارت بهتر این . وستفالیایی به شمار می رودگسترش داعش نوعی رویکرد ضد

است و » ضد ملت گرایی«ملت قابل تعریف نمی باشد و نوعی - سیستم در قالب دولت

داعش نوعی بازگشت به سیستم حکومتی . تاکید دارد» امت گرایی«در عوض بر

در این رویکرد ناسیونالیسم یا. اسالمی است و خالفت اسالمی را پیگیري می کند

جغرافیایی سیاسی فاقد اهمیت است و در عوض بر امت زیر مذهب واحد تاکید می

لذا می توان پذیرش اینگونه رویکرد در سطح بین المللی را نیز در راستایی جهانی . کند

).Jabreen, 2015(شدن و کثرت الگو هاي دولتی تحلیل کرد



نتیجه گیري

ستی از است با بهره گیري از فرایند جهانی شدن توانسته داعش از جمله گروه هاي تروری

آنچه که در ان حوزه داراي اهمیت است تحول . است در منطقه خاورمیانه گسترش پیدا کند

مسائل امنیتی منطقه خاورمیانه و چرخش آن تهدیدات سنتی به تهدیدات نوین است که حتی

فرایند جهانی شدن زمینه هاي ذهنی و عینی .مطالعات امنیتی را نیز تحت تاثیر قرار داده است

این گروه را بوجود آورد، به گونه اي که شکل گیري هویت اجتماعی بنیادگرا بعنوان پاسخی

آنچه . در برابر کثرت هویتی در فرایند جهانی شدن یا همگونی فرهنگ جهانی تلقی می گردد

و بهره گیري از این ابزار جهت که داعش را امروزه با اهمیت جلوه می دهد اقدام این گروه

در نگاه به ساختار تشکیالتی داعش شاهد . انجام تبلیغات، عملیات هاي روانی و نظامی است

هنوز عناصر جهانی شدن هستیم که در هیات رسانه، هیات شرعی و مجلس شوراي آن مشهود

. است

بنیادگرایی را به در یک نتیجه گیري می توان اینگونه اذعان داشت که داعش یک مجموعه

نمایش می گذارد که در اثر سرخوردگی از فردگرایی ناشی از رویکرد سرمایه داري و تاکید بر

. هویت مذهبی و ضد دولتی است

از این رو می توان این پدیده را نه تنها به عنوان یک ابزار ساخته شده توسط قدرت هاي

وژي و ساختار تشکیالتی با سازمانی روبرو بزرگ یا منطقه اي دانست بلکه در نگاه به ایدئول

هستیم که بر اساس اندیشه و بهره گیري درست و سازمان یافته از امکانات در راستایی هدف

در کنار این عوامل برخورداري این گروه از منابع مالی کالن نیز باعث . خود بهره می برد

. رد اهداف خود بکار بگیردگردیده است تا مزدورانی را از اقصی نقاط جهان براي پیشب

لذا، در بررسی داعش بعنوان یک سازمان در حال گسترش است که خود محصول رشد

از این جهت جهانی شدن . جهانی شدن است و از ابزارهاي آن در پیشبرد اهداف بهره می برد

ي که آبستن تحوالت نوینی است که در دنیا در حال رخ دادن است و خاورمیانه بعنوان منطقه ا

قومی تحت تاثیر این فرایند به سمت بحران سوق داده می -داراي ظرفیت نزاع وکثرت مذهبی

به عبارت بهتر، جهانی شدن در خاورمیانه افزایش بنیادگرایی و ایجاد گسل هاي مذهبی . شود

. را به همراه دارد که بیش از پیش بر بحرانی بودن این منطقه می افزاید


:منابع

.مجموعه فتاوي) ق1418(تیمیه حرانی، ابن -1

: ، تهرانمراحل بنیادین اندیشه در مطالعات امنیت ملی )1381(افتخاري، اصغر -2

.انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردي

بنیادگراي هاي شبکه گسترش و شدن جهانی) 1391(شفیعی، حسن؛ مهرور، مهدي -3

.174-143، شماره نوزدهم، صص فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سلفی

روند جهانی شدن و موقعیت (جهانی شدن و جهان سوم ) 1390(قوام، عبدالعلی -4

انتشارات وزارت : ، چاپ ششم، تهران)جوامع در حال توسعه در نظام بین الملل

.امور خارجه

، مرکز مطالعات خاورمیانه، قابل گزارش اعتدال و افراط) 1393(فیرحی، داوود -5

.www.ipsa.ir/content: دسترس در پایگاه انترنتی

، تکفیري هاي داعشی را بشناسیم) 1393(فیروزآبادي، سید حسن و همکاران -6

.انتشارات دانشگاه عالی دفاع ملی: تهران

فصلنامه مطالعات راهبردي جهان سنخ شناسی داعش، ) 1393(عباسی، محمود -7

.120-93صص .2، سال پنجم، شماره اسالم

در الملل بین روابط : سیاست شدن جهانی )1383(اسمیت، استیو بیلیس،جان؛ -8

موسسه فرهنگی و : ، تهران)ن دیگرا و چمنی راه ترجمه ابوالقاسم( ،نوین عصر

.تحقیقات بین المللی ابرار معاصر

تحلیل جامعه شناختی داعش، روزنامه رسالت، ) 1393(روشن چشم، حامد -9

10- Asad, Muhammad (1999) The principles of state and government in Islamic, Published by Islamic Book Trust.

11- Astin, Henry (2014) NBC NEWS, Global Jihadis or al-Qaeda Wannabes: Who are the Islamic State of Iraq and the Levant? January 11 http://worldnews.nbcnews.com/_news/2014/01/11/22243203-global-jihadis-or-al-qaeda-wannabes-who-are-the-islamic-state-of-iraq-and-the-levant?lite



12- Brisard, Jean. Martinez, Damien (2015) Islamic State: The Economy-Based terrorist fanding, Reflect the official Policy or Position of Thomson Reuters.

13- Bunzel, Cole (2015) From Paper State to Caliphate: The Ideology of the Islamic State, The Brookings Project on U.S. Relation with the Islamic World, No. 19.

14- Bunzel, Cole (2014) The Islamic state of disobedience: Al-Baghdadi triumphant, October 5. http://www.jihadica.com/the-islamic-state-of-disobedience-al-baghdadis-defiance/

15- Gunaranta (2002) Inside Al-Qaeda: Global Network of terror, New York: Columbia University Press.

16- Jabreen, Yosef (2015) The emerging Islamic State: Terror, territoriality, and the agenda of social transformation, Urban Planning and Politics, Faculty of Architecture and Town Planning, Technion – Israel Institute of Technology, 33855 Haifa.

17- Kfir, Isaac (2015) Social Identity Group and Human (In) Security: The case of Islamic (ISIL), Studies in Conflict & Terrorism, PP. 233-252.

18- Mortada, Radwan (2014) Al-Qaeda leaks Baghdadi and Golani fight over the Levant Emirate, January 10. http://english.al-akhbar.com/content/al-qaeda-leaks-baghdadi-and-golani-fight-over-levant-emirate

19- Freeman, Colin (2014) Meet Abu Bakr al-Boghdadi, al-Qaeda's new poster boy for the Middle East, Januarry 13. http://www.dnaindia.com/world/report-meet-abu-bakr-al-baghdadi-al-qaeda-s-new-poster-boy-for-the-middle-east-1949849

20- Joscelyn, Tomas (2013) The long war Journal, Al-Qaeda in Iraq Al-Nusrah Front emerges as rebranded single entity, April9. http://www.longwarjournal.org/archives/2013/04/the_emir_of_al_qaeda.php

21- Katagiri, Noriyuki(2015) ISIL, insurgent strategies for statehood, and the challenge for security studies, small wars & Insurgencies, Vol.26, No.3, pp. 542-556.


22- Gulmohamad, Zana Khasraw (2014) The Rise and Fall of the Islamic State of Iraq and Al-Sham (Levant) ISIS, Global Security studies, Volume 5, Issue 2.

23- Gordon, Gen. Col, James (1993) Land Warfare in the 21 century (Carlisle, Pa: strategic Studies Institute, U.S. army war college).

24- Creveld, Martin (1991) the transformation of war, New York: the free press.

25- Clapham, C (1990) Sovereignty and the Third World State, Political Studies.

26- Holton, R (1998) Globalization and the Nation-State, London: Macmillan Press Ltd.

کل گیري داعش در کانون پویش جهانی شدنش

نﺪﺷ ﯽﻧﺎﻬﺟ ﺶﯾﻮﭘ نﻮﻧﺎﮐ رد ﺶﻋاد يﺮﯿﮔ...

Documents