ﺎﺑ ﺮﺴﻠﺑﺎﺑ ﺮﻬﺷ ﯽﯾﺎﻀﻓ يﺪﺒﻟﺎﮐ شﺮﺘﺴﮔ و...

1390 پاییز، 16، سال ششم، شماره )مطالعات انسانی( انداز جغرافیاییچشم 115-133 صص

یی شهر بابلسر با فضا -مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدي آنتروپی شانون و هلدرنهاي استفاده از مدل

ایران گلستان،، گروه جغرافیا، گلستاندانشگاه استادیار -*جعفر میر کتولی ، مازندران، ایراندانشگاه مازندران، گروه جغرافیا استادیار - مصطفی قدمی

ایرانگلستان، گلستان،شهري،دانشگاهریزيبرنامهارشدجغرافیاودانشجوي کارشناسی -*مهدیان بهنمیريمعصومه ایران مازندران، مازندران،دانشگاه ریزي شهري،برنامهدانشجوي کارشناسی ارشد جغرافیا و -سحر محمدي

چکیدهجهان سوم دچار تحوالت چشمگیري شده هاي اخیر شهرهاي ایران مانند بسیاري از شهرهاي در دهه

که روند رشد شهرنشینی در پی تحوالت اقتصادي، اجتماعی، موجب رشد لجام گسیخته طوريه اند، باي گردیده که در اغلب شهرهاي کشور ناشی از فقدان سیاست با نقش ملی و ناحیهو بی قواره شهرهاي

شهر بابلسر نیز مانند . باشددر بهره برداري از زمین شهري می هاي مناسب ساخت و ساز و بی برنامگیدهد جمعیت ها نشان میبررسی داده. بسیاري از شهرهاي کشور از این تحوالت مصون نمانده است

برابر رشد داشته که این رشد فزایندة جمعیت، گسترش بی رویۀ 6سال اخیر نزدیک به 50شهر طی برابري طی این دوره، 24که این شهر با گسترش فیزیکی طوريه ت، بشهر را نیز در پی داشته اس

محیطی، کمبود امکانات -هاي کشاورزي اطراف شهر، مشکالت زیستتخریب زمین: مشکالتی از قبیلصیفی بوده و با بهره گیري تو -روش تحقیق در پژوهش حاضر تحلیلی. را ایجاد کرده است... زیربنایی و

فضایی این شهر پرداخته -ی شانون و هلدرن به تحلیل چگونگی گسترش کالبديهاي آنتروپاز مدل دهدانجام شده، نشان می 1389- 1379اي همدل آنتروپی شانون که در طی سال نتایج حاصل از. است

درصد از رشد فیزیکی شهر در فاصله 60باشد و بر اساس مدل هلدرن الگوي گسترش شهر خطی می درصد مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر 40مربوط به رشد جمعیت بوده و 1335-1385هاي سالاي مدون یران شهري و نداشتن طرح و برنامهباشد که این عامل نتیجه عدم نظارت و کنترل مدمی

.جهت گسترش فیزیکی شهر بوده است هلدرن، شهر بابلسر، مدل ی، رشد افقی و اسپرال، مدل شانونفضای - گسترش کالبدي: واژگان کلیدي

25/9/90: پذیرش نهایی 21/3/90:دریافت مقاله

Urban [email protected] :نویسنده مسئول*

1390پاییز ،16 ، شمارهششمسال ،)مطالعات انسانی( انداز جغرافیاییچشم 116

مقدمه. 1 تمدن ها بوده استشهر به عنوان یکی از دستاوردهاي بشري از دیرباز مورد توجه که با ورود موج صنعتی شدن به طوريه ب). 26: 1389ابراهیم زاده آسمین و دیگران، (

کشورهاي جهان سوم، از اوایل قرن بیستم تولید و درآمد در شهرها افزایش و به دنبال این روند، تعداد و اندازه شهرها را در این . آن تقاضا براي خدمات شهري فزونی یافت

و منجر به گسترش شهرنشینی و شهرگرایی )Pumain, 2003:25( باال برد کشورهاافزایش ها در جهان به تبع ي شهرها و شهركاز این رو افزایش جمعیت و اندازه. گردید

: 1388زاده و رفیعی،ابراهیم( محیط داشته استوشهرنشینی، اثرات زیادي بر روي انسانرشد و توسعه کالبدي که این گسترش از شهرنشینی همگام با با توجه به این). 46

مهارنشدنی شهرها و ریزي، گسترش جر به ساخت و سازهاي بدون برنامهمنشهرها نبوده،و ) 28: 1386شیرمحمدي و نقیبی، ( تغییرات فراوانی در ساختار فضایی شهرها گردیده

هاي زمینتخریب . ستهمچنین شهرها را با مسایل و معضالت خاصی روبرو کرده ااها در کالبد هاي زیاد، ادغام روستگسترش شهرها در ارتفاعات با شیب کشاورزي، رشد و

ها و ت طبیعی، افزایش هزینه و زیرساختمحیطی و مخاطرا -شهرها، مشکالت زیست باشد که اي از این مشکالت مینمونه... ستفاده بهینه از زمین وخدمات شهري و عدم ا

.شاهد آنیمامروزه هاي فیزیکی پویا و مداوم است و طی آن محدودهیندي آگسترش فیزیکی شهرها، فر

قی از حیث کمی و کیفی افزایش شهر و فضاهاي کالبدي آن در جهات عمودي و افاي از ن دو روش کالبد متفاوت و جداگانههر کدام از ای). 5: 1371آبادي،زنگی( یابدمی

رشد فیزیکی به شکل افزایش محدوده شهر یا به اصطالح . دنمایدیگري ایجاد میري و ریزي جمعیت شهگردد و رشد عمودي به صورت درونظاهر می 1گسترش افقی

).21: 1387زاده، رهنما و عباس( شودالگوي رشد شهر فشرده نمایان میتوسعۀ فیزیکی و رشد جمعیتی شهرهاي ایران تا چند دهۀ پیش داراي افزایشی به ) به ویژه شهرهاي بزرگ( با بروز تحوالت جدید، شهرها. ماهنگ و متعادل بوده

ها به شکل افزایش سریع این دگرگونی. هایی را پذیرفتندسرعت تغییرات و دگرگونیجمعیت و گسترش فیزیکی شتاب آمیز شهرها، و به صورتی نامتعادل و ناهماهنگ بوده

هاي مسکونی بوده ساختمانتحت تسلط که سطح زیرساخت شهري بیشتر طوريه بعبارت دیگر، این تغییرات کالبدي و ه ب). 418-419: 1385زاده دهاقانی،مشهدي( است

اي کوتاه، بنده عمل کرده است که پس از دورهتحوالت فضایی شهرها، چنان سریع و شتارند، هاي سنتی و اصیل خود را نداویژگیحفظ نون شهرهاي کشور نه تنها توانایی اک

1 . Sprawl

117 کتولی و همکارانمیر - ...فضایی -مطالعه و بررسی روند و گسترش کالبدي

بلکه اصول تازه و علمی نیز بر کالبد آنها و رشد و توسعه آیندشان با مشکالت بسیاري هاي اخیر در ایران رشد و از این رو در دهه). 36: 1389ان، موسوي و دیگر( همراه است

- گسترش شهرها به صورت نوعی معضل یا مسئله درآمده و لزوم توجه به مسائل شهري در قالب چارچوبی علمی، اهمیت و ضرورت یافته است -دي آنو به ویژه مسائل کالب

).125: 1388ابراهیم زاده و رفیعی، (و گردشگري، دانشگاهی اقتصادي، طبیعی،صنعتی، هايشهر بابلسر با دارا بودن جاذبه

بکه شهري هاي جاذب جمعیت در سلسله مراتب شبه عنوان یکی از اصلی ترین قطباین روند متأثر از . هاي اخیر رشد بسیاري کرده استسالاستان مازندران، طی

باشد که منجر به ساخت و سازهاي بدون یت و ورود مهاجران و گردشگران میرشدجمعو گسترش آن در نوار ساحلی و کالبدي شهر -برنامه و تعییرات زیاد در ساختار فضایی

آگاهانه و سازماندهی این امر لزوم هدایت . هاي کشاورزي اطراف شهر شده استزمین . مناسب را دو چندان نموده است) ریزيبرنامه(فضایی اساسی و طراحی

تواند میفضایی شهر -، شکل و الگوهاي گسترش کالبديامروزه آگاهی از فرم فضایی کاران شهري ریزان و دست اندرأثیرگذار در میزان موفقیت برنامهتیکی از عوامل مهم گویی به نیازهاي حال و آینده شهروندان هاي شهري براي پاسخطباشد و به بهبود محی

با توجه به اهمیت . کمک شایانی بنماید، که در این شهر کمتر بدان توجه شده است - موضوع، اینک در این پژوهش سعی بر آن است که به بررسی الگوي گسترش کالبدي

.فضایی شهر بابلسر و تجزیه و تحلیل آن پرداخته شود

روري بر ادبیات موضوعم. 2مبدا شروع انقالب شهري با پیوند بین شهرنشینی و صنعتی شدن بوده است که

مصادف با سرآغاز شکل گیري شهر صنعتی و نرخ بیش از حد رشد شهري و در پی آن زیاري و دیگران، (باشد شهرها و تغییرات عظیم کالبدي می افزایش تعداد و اندازه

در نیم قرن اخیر شهرها با سرعت زیادي گسترش ). 2: 1386و نظریان، 28: 1388که افزایش درجه شهرنشینی و جمعیت شهري خود به عنوان یک طوريه یافته اند ب

رشد جوامع شهري و افزایش جمعیت در . واقعیت غیر قابل انکار شهري مطرح بوده استتحمیلی باعث طول چند دهه اخیر و به ویژه بعد از انقالب اسالمی و وقوع جنگ

گسترش بی قاعده شهرها به حالتی غریبه و مجزا با بافت اصلی و به سوي اراضی زراعی هاي همراه رشد جمعیت و تمرکز فعالیت به. اطراف و محیط پیرامون خود شده است

طور سریعی ه یابند و نواحی شهري بدي در فضاهاي شهري، شهرها رشد میاقتصاشیعه، ( گردنددر شهرها مستقر می جمعیت اضافه شده عموماًشوند، که این گسترده می

). Dai et al, 2001:257و 12: 1380؛ توکلی، 85: 1386


هر را از شود بلکه شها باعث تخریب فضاهاي پیرامون میرشد و گسترش شهر نه تن بطور اصولی عوامل زیادي بر رشد کالبدي شهرها و . نمایدشکل متقارن خود خارج می

افزایش طبیعی :ثیرگذارده است که مهمترین آنها عبارت است ازأمعیت پذیري آنها تجهاي روستا شهري، نقش دهی اداري و سیاسی جمعیت در سطح کشور، افزایش مهاجرت

اي در واحدهاي اري، خدماتی و بازرگانی و سرمایههاي تجبه شهرها، تمرکز فعالیتاین امر . زیربنایی در مرکز شهر -مات عمومی سیسات رفاهی و خدأشهري ویژه، تمرکز ت

شیعه، ( تغییرات زیادي را در سازمان فضایی جامعه و سازمان اجتماعی فضا ایجاد نمودرشد شتابان شهرنشینی ). 63: 1388زیاري و دیگران،و 4 :1380توکلی،؛87-91: 1386

.شهري شده استباعث عدم انسجام در ساختار فضایی و قطبی شدن یک یا چند کانون معیتی، شبکه حمل ها در شهر، تراکم ساختمانی و جاین تغییرات نحوه چیدمان کاربري

در نتیجه الگوهاي شهري متفاوت با ساختار فضایی و سیستم . شودونقل را شامل میبا گسترش . )Rodrigue et al, 2009( آیدنقلی مرتبط با آن بوجود می حمل و

حومه نشینی و گستردگی شهري به علت پراکندگی شهرنشینی، گرایش به سمت ثیر مستقیمی بر جریانات شهري أفضایی و جدایی کاربري اراضی در فضاهاي شهري ت

شهرهاي پراکنده با تراکم نسبی . )Garcia-Palomares, 2010:197( داشته استبه ها، مسافت طوالنی سفرها و در نتیجه وابستگیپایین، عدم پیوستگی فضایی فعالیت

هاي اجتماعی، دهند و هزینههاي شهري کاهش میندگی را در محیطاتومبیل کیفیت زوا و صدا، هزینه نظیر مصرف بیش از حد انرژي و آلودگی ه(اقتصادي و زیست محیطی

& Bertaud( را به دنبال دارد) هاي عمومیمین زیرساختأتسفرهاي روزانه و Malpezzi, 2003: 3-4 ،،206- 204: 1382بحرینی ،Marshall:2008 ویلیامز و ،

هاي اقتصادي در فضاهاي شهري، تمایل با پراکنش فعالیت. )290: 1383دیگران،تفاده که تقاضا براي اس طوريه شود، باستفاده از اتومبیل شخصی زیاد میشهروندان به

مناسب از طریق مین دسترسی أرو ت از این. یابدنقل عمومی کاهش می از حمل و هاي مختلط در تراکم باال که موجب کاهش طول سفرها و نیاز به خودرو کاربري

. )Grazi&Bergh, 2008:634(شود، امري حیاتی است میناراضی سکونتگاهایشان حال توسعه از روند گسترش فضایی امروزه اغلب کشورهاي در

ها از ي آنا و تراکم هاي خارج از اندازههرهدر واقع رشد و توسعه بی تناسب ش. ندهستحاشیه :هایی همچونرهاي امروز است که منجر به پدیدهجمله مشکالت و مسائل شه

هاي کالبدي، بدین ترتیب نابسامانی. شده است. ..نشینی، گسترش بی حد و حصر وهاي زیست محیطی مهم ترین هاي اقتصادي و آلودگیأسیساتی، آسیبهاي تنابسامانی

بنابراین با وجود چنین . ندارشد بی رویه شهرها به وجود آوردهمسائلی هستند که ی سریع و گویی صحیح به نیازهاي شهرنشینهایی، فضاهاي شهري در پاسخکاستی

).125: 1388ابراهیم زاده و رفیعی، (اند شتاب آلود ناتوان مانده


روش شناسی تحقیق. 3. حقیق بستگی به هدف و ماهیت بررسی پژوهش و امکانات اجرایی آن داردروش ت

بنابراین با توجه به ماهیت موضوع پژوهش حاضر، روش تحقیق انجام شده از نوع ها و اطالعات مورد نیاز براي داده. باشدمیتحلیلی -توصیفی اي و تابخانهمیدانی، ک

که ابتدا طوريه ب. ه و پردازش شده استانجام تحقیق از طریق عملیات میدانی برگرفت، On-lineهاي اطالعاتی اي بانکضوع، با بررسی اسنادي و کتابخانهپس از انتخاب مو

. روند گسترش فیزیکی و جمعیتی شهر بابلسر در ادوار مختلف تاریخی مشخص گردیدگسترش پس از جمع آوري اطالعات مورد نیاز، با اتکاء به اطالعات بدست آمده، روند

هاي آنتروپی شانون و مدل هلدرن بدست عه شهر بابلسر با استفاده از مدلفیزیکی و توس . توصیفی بوده است -ق مبنی بر روش تحلیلیلیکن رویکرد اصلی تحقی. آمد

هایافته. 4 هاي جغرافیایی و جمعیتی شهر بابلسرویژگی. 4-1شهر بابلسر در مصب رودخانه بابلرود در کرانه جنوبی دریاي خزر و در مختصات

ثانیۀ طول 50دقیقه و 40درجه و 52ثانیه الی 50دقیقه و 37درجه و 52جغرافیایی دقیقۀ عرض شمالی استقرار 43 درجه و 36ثانیه الی 15 دقیقه و40درجه و 36 شرقی و

و بر ر دارد ندران قرااین شهر در شمال استان ماز .)53: 1388آقامیري و یزدانیان، ( داردهاي دلتایی هاي ساحلی و آبرفتبر سطح رسوبات و ماسه هاي انجام شدهاساس بررسی

ز لحاظ ساختمان زمین شناسی در زون زمین ساختی رودخانۀ بابلرود استقرار یافته و ا ).1378:165، طرح جامع، 24: 1381نوائی،(رشت واقع شده است - گرگان

موقعیت سیاسی و اداري شهر بابلسر در کشور و استان مازندران .1شکل


که آن متر از سطح دریاي خزر ارتفاع دارد و با توجه به 15تا 4بلندترین نقطۀ شهر 24تا 18ین تر از سطح دریاي آزاد است، سطح شهر بابلسر یمتر پا 28آب دریاي خزر

ل دریاي خزر در جلوه کلی شهر شام. ین تر از سطح دریاهاي آزاد قرار داردیمتر پاه هاي بابلرود در مرکز و شازده رود در شرق آن، بافت مسکونی بشمال آن، رودخانه

. باشندهاي کشاورزي در جنوب شهر میو زمینهمراه فضاهاي باز و سبز ها و ی در شمال غرب شهر و نیز ساختمانوجود پالژها و تأسیسات توریستی ساحل

در شهر . هاي شهري هستنداندازشمال شرقی آن از دیگر چشم امکانات آموزش عالی درکلی صفر هیچ عارضه محدود کننده یا مانع توزیع جمعیت وجود نداشته و شیب بطور

اراي بابلسر د. رسددرصد می 3الی حداکثر 1ی شهر به درصد است که در اراض 5/0تا :باشد که به ترتیب اهمیت عبارتند ازسه دروازه ورودي و خروجی می

. شودز آنجا به تهران و ساري مربوط میدروازه جنوبی که به سمت بابل و ا) 1ساحلی دروازه غربی که به خط کناره متصل بوده و ارتباط شهر را با کل شهرهاي ) 2

.کندمازندران و گیالن فراهم می یک مسیر فرعی دروازه شرقی که به بهنمیر، جویبار، قائم شهر و ساري در ) 3

).1378:165، طرح جامع، 24: 1381نوائی،( پیونددمیهاي موجود، حاکی از تالطم و عیت شهر بابلسر در مقاطع سرشماريتحوالت جم

تغییرات رشد شهر از شرایط اقتصادي و اجتماعی منطقه بوده، به طوري که جمعیت این بر اساس . رسیده است 1385نفر در سال 50032به 1335نفر در سال 7237شهر از

درصد 94/3) 1335-85(سال 50اطالعات موجود، نرخ رشد جمعیت شهر بابلسر در ر بابلسر را در بلند مدت سبت در واقع متوسط نرخ رشد جمعیتی شهاست که این ن

د نفر و نرخ رش 71/3حدود 1385همچنین بعد خانوار این شهر در سال . دهدنشان می ).1335-1385آمارنامه استان مازندران ( باشددرصد می 61/2جمعیت در این سال

از این . هکتار است 136/1650به لحاظ کالبدي، شهر بابلسر داراي مساحتی در حدود و مابقی درصد از سطح شهر به عنوان اراضی و فضاهاي ساخته شده 39/59مقدار حدود

هاي غیر متعارف شهري اختصاص یافته است در زمان حاضر با به فضاهاي باز و کاربرينفردر هکتار، تراکم 30توجه به تقسیمات کالبدي شهر و محدوده آن، تراکم ناخالص

مترمربع است 81/329نفر در هکتار و سرانه ناخالص جمعیتی آن 51ص جمعیتی خالهاي نگارندگان بر اساس اطالعات جمعیتی و طرح تفصیلی شهر، استخراج و محاسبه(

1385 .(


شدت و سرعت رشد گسترش شهري. 4-2 تواندمیمساحت هري شهر بابلسر دو مقوله جمعیت و شدر بررسی روند گسترش رشد

برآوردهاي انجام شده حاکی از آن است که جمعیت شهر بابلسر در سال .راهگشا باشدبر این اساس . هکتار بوده است 30/68نفر و مساحت آن حدود 7237حدود 1335

نفر 106متر مربع و 95میزان سرانه و تراکم جمعیت در این دوره به ترتیب در حدود هکتار به مساحت و 76/175حدود 1345در دوره بعدي تا دهه . در هکتار بوده است

که در این دوره نکته جالب این. نفر به جمعیت شهر اضافه شده است 4544تعداد مساحت شهري با رشد جمعیت هماهنگ نبوده و فضاي شهري نسبت به رشد رشد

. جمعیت، تا حد زیادي گسترش یافته استبرابر افزایش یافته، این درحالی است که جمعیت شهر 5/3مساحت شهر تا حدود

که میزان طوريه ب. حتی دو برابر هم نشده است) 1345 -1335(بابلسر در این دهه متر 207، 1345میزان سرانه در سال (متري 112ه دهه قبل با افزایشی سرانه نسبت ب

در . در هکتار مواجه شده است نفر 48و تراکم جمعیتی با کاهش بارزي به میزان ) مربعنیز روند گسترش شهري و افزایش جمعیت همانند دهه قبل 1355تا 1345هاي سال

برابر شده 1/3حدود 1345ه نسبت ب 1355یعنی مساحت شهر در سال . بوده است 5/1که افزایش جمعیت تقریبا ، در حالی)هکتار 44/767:مساحت شهر در این دهه(

تا 1335به عبارتی جمعیت و مساحت شهر از سال . بوده است) نفر 18810(برابر نگاهی مختصر به نتایج . برابر شده است 11و 5/2ساله به ترتیب 30طی دوره 1355

. معیت در شهر بابلسر استان دارنده عدم تعادل بین رشد شهري و رشد جآماري فوق بیاي که تا این دهه رشد شهري سریع تر از رشد جمعیت بوده است که این امر به گونه

موجب گسترش دامنه شهري گشته و گسترش فیزیکی شهر بر رشد جمعیت شهري ناسب ساخت و ساز هاي مسیاستعلت اصلی این گسترش، فقدان . پیشی گرفته است

باشد که موجب عدم تعادل میان گسترش فیزیکی و رشد جمعیتی گردیده و منجر میافزایش جمعیت و به -اما این روال . و بد قوارة شهر شده است) اسپرال(به رشد پراکنده

داشته و یا به بعد تقریباً روندي هماهنگ 1365از سال -دنبال آن رشد و گسترش شهرتا سال . ها رشد جمعیت بر گسترش شهر پیشی گرفته استاز دوره حتی در بعضی

برابر شده 52/1و 53/1به ترتیب 1355مساحت و جمعیت شهر نسبت به دهه 1365 . است

هاي قبلی رشد دهد در این دوره نیز همانند دورهطور که نتایج نشان می همان اکنده شهري را در بابلسر نشان گسترش شهري بر رشد جمعیت برتري دارد که رشد پر

شهري، رشد طبیعی جمعیت و - هاي روستااما به دلیل شکل گیري مهاجرت. هددمیهاي ها و برنامههاي قبل و اتخاذ سیاستد امکانات جذب جمعیت نسبت به دههبهبو


بر رشد ) برابر 7/1( 1385تا 1365ساز روند افزیش جمعیت در دهه کنترلی ساخت و ته این افزایش ناگهانی جمعیت الب. پیشی گرفته است) برابر 4/1(شهري مساحت

تواند بیان دارنده کمبود فضاهاي اختصاص یافته به کارکردهاي شهري جهت تأمین نمیهاي قبل با نیازهاي این زیرا فضاهاي گسترش یافته در دورهنیازهاي شهروندان باشد،

طور ه ن استفاده شهروندان از این فضاها بجمعیت اضافه شده تناسب داشته و میزامجموع رشد و گسترش شهر بابلسر به نسبت رشد در. مین شده استأمطلوبی ت

حد خیلی باالیی قرار داشته و هیچ تناسب تقریباً 1385تا سال 1335جمعیت از سال 1385که جمعیت شهر بابلسر در سال طوريه و نظمی در این روال دیده نشده است، ب

. برابر شده است 24برابر و رشد گسترش شهر 6، 1335سبت به سال ن

1335 -1385تغییرات میزان رشد جمعیت و مساحت شهر بابلسر از سال . 1جدول )درصد(رشد مساحت )درصد(رشد جمعیت مساحت جمعیت سال1335 7237 30/60 - - 1345 11781 06/244 99/4 58/13 1355 18810 44/767 79/4 14/12 1365 28589 1173 27/4 33/4 1375 38644 1354 05/3 44/1 1385 50032 13/1650 61/2 99/1

و طرح تفصیلی) 1335 -13385(استخراج نگارندگان از آمارنامه هاي مرکز آمار ایران، شهرستان بابلسر: نبعم

روند و الگوي گسترش کالبدي شهر بابلسر. 3-4شهر بابلسر در چند دهه گذشته بیانگر آن است که هسته روند شکل گیري و الگوي

قرن پیش در جوار امامزاده ابراهیم، پیش از احداث شهر و 9اولیه شهر بابلسر در حدود توسعه شهر بابلسر در پیرامون هسته اصلی شهر در قسمت دو . بندر، شکل گرفته است

مقارن با 1310ی از دهه رشد شهر نشین. قطب بابلرود و امامزاده صورت گرفته استآغاز گسترش روابط اقتصادي اجتماعی و سرمایه داري در بابلسر جاي خود را در سلسله

هاي کهن شهري بنیان1320تا 1304هاي سالکه در طوريه ب. مراتب کشوري باز کردده ساختار کنونی متحول شد و شهر بابلسر ساختار و سیمایی نوین پیدا کرد که شالو

). 172- 180: 1380پور کاري،رجب(دهد تشکیل میشهر را سیسات و تجهیزات شهري بابلسر أهاي عمرانی تبا اجراي برنامه 1332بعد از سال

توسعه پیدا کرد و عناصري از جمله شبکه برق، آب لوله کشی، شبکه تلفن و غیره به هر مطابقت دارد و در این دوره محدوده شهر بابلسر با محدوده بافت قدیمی ش. وجود آمد


به دنبال 1340بعد از سال . توسعه اندك شهر بابلسر در پیرامون محدوده افزوده شدثر أاجراي اصالحات ارضی و وقوع تغییرات اقتصادي در سطح جهانی و به تبع آن متثیر أشدن اقتصاد ایران از آن به صورت تحمیل الگوي جایگزینی واردات و به دلیل ت

در . ر، شهرنشینی در بابلسر روندي سریع و شتاب آلود به خود گرفتعوامل بسیار دیگ 1345محدود بوده و بعد از سال 1345دوره محمد رضا شاه توسعه شهر بابلسر تا سال

محدوده شهر که تا آن زمان در حد فاصل دو . که اولین طرح جامع شهر تهیه گردیدسه امامزاده ابراهیم بوده تقریباًرودخانه و تا حدودي به سمت غرب و در شرق در جهت

به دلیل شرایط 1357بدین ترتیب توسعه شهر بابلسر تا . برابر در نظر گرفته شدها، ها و هتلنعت و توریسم و ایجاد رستورانمحیطی و سرمایه گذاري در زمینه ص

در این دوره . از سمت شرق و غرب گسترش یافت... کازینو، کاخ نخست وزیري و هایی بوده که در مسیر ساحل بعد از ساخت و سازها مربوط به قسمت زمین بیشترین

مرحله سوم گسترش شهر از . مرکز شهر قرار گرفته که در بعد از انقالب نیز تداوم یافتشروع شده و این دوره همزمان است با در پیروزي انقالب و جنگ تحمیلی 1357سال

به همراه . نقاط مختلف آن مسکن گزیدندکه گروه کثیري به شهر مهاجرت کرده و در بطه شهر بابلسر، رشد گسترده جمعیت و مساحت در این دوره، توسعه سریع و بدون ضا

. کالبدي شهر داده استناهنجاري به ساخت شکلی نامتجانس و در محدوده شهر البته ) همان روستاهاي نزدیک به شهر(اي هاي حاشیهتوسعه بافت

خدمات . موجب گسترش کالبدي شهر در این دوره گشته است اغلب به شکل خطی، - تجاري و رفاهی در شهر بابلسر حاشیه محورهاي اصلی به ویژه محور بابل و محور غربی

ها به پالژها و در سمت شرق به ارگانشرقی مستقرند نوار ساحلی هر در سمت غرب هاي اصلی، ر خیابانی کارگاهی کوچک عموماً داختصاص یافته است و واحدهاي صنعت

ها در اطراف شهر واقع گردیده است بدین ترتیب بافت این بویژه در سمت بزرگ راهاي توزیع خدماتی شهري شطرنجی شکل گرفته است تا اندازه شمال غرب به صورت

اي داراي شعاع دسترسی اي و ناحیهغالب کارکردهاي محله. دارا هستندمناسی تري را دریا نسبت این شهر بابلسر در کنار رودخانه بابل رود منتهی به نابرب. نامطلوب هستند

هاي ارتباطی زات ساحل دریا کشیده شده که جادهبه مواگردد به عرض جلگه متغیر می در. ها نقش حساسی بازي کرده و شهر را به شکل خطی درآورده استدر شکل دادن آن

آقامیري، ( ف نشان داده شده استهاي مختلروند گسترش شهر را طی دوره )2( شکل132:1386-136.(


الگو وروند گسترش شهر بابلسر در مراحل زمانی مختلف .2شکل

فضایی شهر بابلسر -تحلیل گسترش کالبدي. 4- 4تواند یکی از عوامل آگاهی از فرم فضایی و شکل شهر میکه امروزه با توجه به این

گویی به نیازهاي حال ریزان شهري جهت پاسخمیزان موفقیت برنامهأثیرگذار در مهم تآنتروپی نسبی، ضریب هاي مختلفی همچون ضرایب جینی،باشد، مدلینده شهر میوآ

هري به بررسی سنجش فرم شها گري، آنتروپی شانون، هلدرن و مانند اینموران، ضریبها، در این مقاله از دو همۀ اینبا توجه به . پردازدو چگونگی گسترش فیزیکی آن می

هاي مدل آنتروپی شانون و هلدرن جهت تحلیل گسترش فیزیکی شهر بابلسر در سال، کمک گرفته شده )3شکل( باشدمحله می 22و 11ه به ترتیب دارايک 1389و 1379 .است

1389و 1379هاي محله بندي بابلسر در سال .3شکل


:1مدل آنتوپی شانون. گردداستفاده می 2از این مدل براي تجزیه و تحلیل مقدار پدیده رشد بی قواره شهري

).129: 1385حکمت نیا و موسوي، ( ساختار کلی مدل به شرح زیر استH = − ∑ P × 퐿푛(푃 )

:در این رابطهH :،مقدار آنتروپی شانون Pi: منطقه ) تراکم کلی مسکونی( نسبت مساحت ساخته شدهi به کل مساحت ساخته

شده مجموع مناطق،n: مجموع مناطق. مقدار صفر بیانگر توسعه فیزیکی . است Ln (n)ارزش مقدار آنتروپی شانون از صفر تا

بیانگر توسعه فیزیکی Ln (n) در حالی که مقدار. شهر است) فشرده(خیلی متراکم بیشتر باشد رشد بی Ln (n)زمانی که ارزش آنتروپی از مقدار . پراکنده شهري است

.اتفاق افتاده است) اسپرال(قواره شهري 1379گانۀ شهري بابلسر در سال 11محاسبۀ ارزش آنتروپی محالت .2جدول

He( Pi Ln(Pi) Pi*Ln(Pi)(مساحت محله1 1382404 0.09387 -2.36584 -0.22208 2 2617851 0.177761 -1.72731 -0.30705 3 1469273.12 0.099769 -2.3049 -0.22996 4 1214277 0.082454 -2.49552 -0.20576 5 152924.35 0.010384 -4.56748 -0.04743 6 3223877.24 0.218913 -1.51908 -0.33255 7 1017192 0.069071 -2.67262 -0.1846 8 459232.97 0.031184 -3.46786 -0.10814 9 1339085.2 0.090929 -2.39768 -0.21802 10 774290 0.052577 -2.94548 -0.15486 11 1076355.39 0.073088 -2.61609 -0.19121

푷풊 14726762.3 مجموع = ퟏ 푷풊 × 푳풏(푷풊)= ퟏ -2.20166

1379H: 2/20166 1390 ،محاسبات نگارندگان :منبع

1389 گانۀ شهري بابلسر در سال 22محاسبۀ ارزش آنتروپی محالت . 3جدول

1 . Shannon’s Entropy Model 2 . Urban Sprawl Phenomenon


He( Pi Ln(Pi) Pi*Ln(Pi)(مساحت محله1 447301.23 0.02309 -3.76836 -0.08701 2 833920.33 0.043047 -3.14545 -0.1354 3 1083003.81 0.055905 -2.8841 -0.16124 4 384810.34 0.019864 -3.91884 -0.07784 5 1261974.93 0.065144 -2.73116 -0.17792 6 1863289.8 0.096184 -2.34149 -0.22521 7 1833675.01 0.094655 -2.35751 -0.22315 8 762559.75 0.039364 -3.23491 -0.12734 9 1243865.25 0.064209 -2.74561 -0.17629 10 559418.34 0.028877 -3.54469 -0.10236 11 1539046.85 0.079446 -2.53267 -0.20121 12 194309.56 0.01003 -4.60214 -0.04616 13 295814.29 0.01527 -4.18186 -0.06386 14 1174235.77 0.060615 -2.80322 -0.16992 15 631807.66 0.032614 -3.42301 -0.11164 16 763497.42 0.039412 -3.23368 -0.12745 17 675195.39 0.034854 -3.35659 -0.11699 18 1302598.33 0.067241 -2.69947 -0.18151 19 1109696.29 0.057283 -2.85975 -0.16382 20 344888.805 0.017803 -4.02837 -0.07172 21 338030.71 0.017449 -4.04845 -0.07064 22 729200.77 0.037642 -3.27964 -0.12345

퐏퐢 19372140.6 مجموع = ퟏ 퐏퐢 × 퐋퐧(퐏퐢) = ퟏ

-2.94214

1389H: 2/94214 1390محاسبات نگارندگان : نبعم برابر 1379دهد مقدار آنتروپی شهر بابلسر در سال نشان می) 3(و )2(ول اجد

نزدیک . است Ln (11) = 2/3978بوده است، در حالی که حداکثر ارزش 20166/2گسترش ) اسپرال(نشانگر رشد پراکنده ، )2/3978(بودن مقدار آنتروپی به مقدار حداکثر

تفکیک گردید و گانه این شهر از هم 11هاي محله 1389در سال . یزیکی شهر استفمحاسبه 94214/2ین، برابر با مقدار آنتروپی برآورد شده در ا. محله تبدیل شد 22به

-بوده است که این امر نشان می Ln (11) = 3/0910، در حالیکه حداکثر ارزش شدهصورت پراکنده و ه دهد که طی ده سال اخیر، گسترش فیزیکی شهر، باز هم ب

. غیرمتراکم بوده است


:1هلدرن مدلهاي اساسی براي مشخص ساختن رشد بی قوارة شهري استفاده از روش یکی از روش

توان مشخص ساخت که چه مقدار از رشد شهر با استفاده از این روش می. ن استهلدرناشی رشد جمعیت و چه مقدار ناشی از رشد جمعیت و چه مقدار ناشی از رشد بدقوارة

حکمت نیا و موسوي، (ت این مدل بدین شرح است مراحل معادال. شهري بوده است1385: 133 -131:(

)1 ( a = به (A)برابر است با حاصل تقسیم مساحت زمین (푎)سرانه خالص ) 1(در رابطه

که توسط یک منطقه توان گفت کل زمینیمی) 1(بر اساس رابطه . (푃)مقدار جمعیت تعداد و (푎)برابر است با حاصل ضرب سرانه ناخالص (A)شود شهري اشغال می

:، در آن صورت خواهیم داشت)P(جمعیت )2( A = P × 푎 افزایش )P∆(، جمعیت با رشدي برابر )t∆(بر اساس روش هلدرن اگر طی دوره زمانی

افزایش )A∆(تغییر یابد، کل اراضی شهري با )a∆(پیدا کند و سرانه مصرف زمین با :داریم) 2(می یابد که با جایگزینی در رابطه

)3( A + ∆A = (P + ∆P) × (a × ∆a) می توان تغییرات مساحت (A)و تقسیم کردن آن بر ) 3(و ) 2(با جایگزینی رابطه

.به دست آورد )t∆(تبدیل به شهر شده را طی فاصله زمانی )A/A∆(محدوده )4( ∆퐀

퐀= ∆퐏

퐏+ ∆퐚

퐚+ (∆퐏

퐏) × (∆퐚

퐚)

مدل رشد یا دوره زمانی کامالً کلی است و هیچ فرضی را درباره) 4(در این حالت رابطه -این می کم است، بنابر (a)و (P)در فاصله یک سال به یک سال درصد . کندبیان نمی

از مدل بدین ترتیب با پیروي . صرف نظر کرد) 4(توان از دومین عبارت در رابطه ∆(کند که درصد رشد وسعت یک شهربیان می) 4(هلدرن، رابطه × با حاصل ) 100

∆(جمعیت جمع درصد رشد × ∆(رشد سرانه ناخالص و درصد) 100 × 100 ( :برابر است با) 4(به عبارت دیگر رابطه . برابر است

)5 ( درصد کل رشد =درصد کل رشد جمعیت شهر +درصدکل رشد سرانه ناخالص

وسعت شهر

1. Holdren Model


، از طریق )اسپرال(بر این اساس، طبق روش هلدرن سهم رشد جمعیت از مجموع زمین نسبت تغییر درصد کل جمعیت در یک دوره به تغییر درصد کل وسعت زمین در همان

: توان به صورت زیر بیان نمودمی آید که میدوره به دست

سهم رشد جمعیت )6( =درصد کل رشد جمعیت

درصد کل رشد وسعت زمین : توان به کار بردمورد سرانه زمین به همان شکل می در

سهم سرانه کاربري زمین )7( =درصد کل رشد سرانه کاربري زمین

درصد کل رشد وسعت زمین

هلدرن بر اساس مدل رشد جمعیت، یک مدل عمومی رشد براي تکمیل مدل خود به : شکل زیر ارائه می دهد

)8( P( ) = P (1 + 푔 )

)P، 8در رابطه میزان رشد جمعیت طی gجمعیت اولیه، t ،Pجمعیت در زمان ( :توان از رابطه زیر استفاده نمودمی gبراي حل . فاصله زمانی است

)9( Ln 1 + g = ( )Ln( ( )) 퐿푛(1از آنجایی که + 푋) براي مقادیر کمتر از푋 تقریباً برابر با푋 را ) 9(است معادله

:توان به شکل زیر نوشتمی)10( g = ( )퐿푛 ( ( )

.

و سرانه کاربري زمین (퐴)توان براي وسعت زمینچنین شکل استنتاج نرخ رشد را می(푎) نیز نوشت:

)11( g = ( )Ln ( ( )

.)

)12( g = ( )Ln ( ( )

.)

:توان معادله هلدرن را به شکل زیر نوشتین بر اساس سه معادله نرخ رشد میبنابرا)13( g + g = g براي میزان رشد و نسبت مقادیر پایان دوره و ) 12الی 10رابطه (با جایگزینی فرمول

:خواهیم داشت) 13(طی فاصله زمانی در رابطه P ،a، 퐴آغاز دوره متغیرهاي


)14( 퐿푛(جمعیت پایان دورهجمعیت آغاز دوره ) + 퐿푛(

سرانه ناخالص پایان دورهسرانه ناخالص آغاز دوره ) = 퐿푛(

وسعت شهر در پایان دوره وسعت شهر در آغاز دوره

نسبت ایان دوره به آغاز دوره به عالوه به عبارت دیگر نسبت لگاریتم طبیعی جمعیت پ پایان دوره به آغاز دوره با نسبت لگاریتم طبیعی وسعت لگاریتم طبیعی سرانه ناخالص

.شهر در پایان دوره به آغاز دوره برابر خواهد بودبه شرح زیر 1385تا 1335در مورد شهر بابلسر متغیرهاي مدل هلدرن از سال

:شودجایگزین می퐿푛( ) + 퐿푛( /

/) = 퐿푛( /

/ )

퐿푛(6/9133) + 퐿푛(3/4945) = 퐿푛(24/1589) 1/9334+ 1/2511= 3/1846

سهم درصد توزیع رشد جمعیت و درصد ) 7(و ) 6(هاي سپس با استفاده از رابطه بدست 1846/3توزیع رشد سرانه ناخالص زمین شهري با تقسیم هر طرف رابطه به

:آیدمی

( //

) + ( //

) = ( //

) 0/60+0/40= 1

هاي دهد که در فاصلۀ ساللدرن در مورد شهر بابلسر نشان مینتایج حاصل از مدل ه درصد 40درصد از رشد فیزیکی، مربوط به رشد جمعیت و 60حدود 1335 - 1385

رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است که نتیجه آن کاهش تراکم ناخالص جمعیت و افزایش سرانه ناخالص زمین شهري و نهایتاً گسترش افقی بدقوارة

.شهر بابلسر بوده است) اسپرال(

نتیجه گیري . 5توان به آرامگاه امامزاده ابراهیم یخی موجود، هسته اولیه شهر را میمطالعات تاربرطبق نسبت داد که در ابتدا به صورت یک آبادي کوچک اطراف ) ع(برادر امام رضا» ابوجواب«

باشد که با رواج تجارت با لیه شهر مربوط به دوران صفویه میترقی او. آن بوده استي مهمی احراز کرد و تعدادي خانه و تأسیسات در حاشیه روسیه، بابلسر وموقعیت بندر

در حکومت قاجاریه اهمیت گمرکی و بندري بابلسر بیشتر . رودخانه بابلرود ساخته شددر دوره . کندبراهیم به سمت غرب گسترش پیدا میشده و شهر از سمت امامزاده ا

ش شهر در امتداد هاي دولتی گسترها و ساختمانرضاشاه با احداث میادین، خیابان 1345حال توسعه شهر تا سال محور رودخانه بابلرود و در دو سوي آن است، با این


هاي اطراف و محدوده شهر از حاشیه رودخانه به سمت 1345بعد از سال . محدود استعد نیز بدلیل به ب 60از دهۀ . یابددخانه و بیشتر بخش شرقی گسترش میدور از رو

هاي واگذار شدة زمین شهري در غرب شهر، توسعه خطی شهر ساخت و ساز در زمینهاي به صورت بافت) شهید علیزاده( در امتداد غربی ورودي شهر و امتداد بلوار ساحلی

هاي اخیر توسعه خطی شهر در امتداد یابد، عالوه بر این در سالشطرنجی ادامه میات آموزش به این روند محور شرقی ورودي شهر انجام شده که تا حدي تأسیس امکان

.افزوده استهاي مختلف و با استفاده هر در دورهدر مقالۀ حاضر روند و الگوي گسترش فیزیکی ش

مقدار آنتروپی شانون شهر بابلسر . هاي مرتبط مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتاز مدلاشد بگسترش فیزیکی شهر می) اسپرال(ده نشانگر رشد پراکن 1389و 1379در سال

که همین امر موجب بدقواره شدن شهر و نابودي بخشی از اراضی مرغوب کشاورزي ي ة گسترش شهر با جمعیت در طی دههدر بررسی متناسب بودن انداز. گردیده است

درصد 60با استفاده از مدل هلدرن به این نتیجه رسیدیم که در حدود ) 1385-1335(درصد گسترش فیزیکی، ناشی از 40وده و از گسترش شهر با رشد جمعیت هماهنگ ب

ها را در عین حال چگونگی این نسبت. استشهر بوده ) اسپرال(رشد بی قواره و ناموزون ین عدم تناسب هاي مختلف مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیدیم که ادر دهه

ه رشد باشد، به طوري که در این دهمی) 1335-1355(هاي بیشتر مربوط به دههمجموع رشد و گسترش در .برابر رشد جمعیت آن بوده است 5/2مساحت شهر بیش از

حد خیلی باالیی تقریباً 1385تا سال 1335شهر بابلسر به نسبت رشد جمعیت از سال که جمعیت طوريه قرار داشته و هیچ تناسب و نظمی در این روال دیده نشده است، ب

برابر 24برابر و رشد گسترش شهر 6، 1335ه سال نسبت ب 1385شهر بابلسر در سال که به عبارت دیگر علیرغم این. شده است و این رشد فوق العاده سرسام آور بوده است

این دوره افزایش زیادي داشته، ولی گسترش فیزیکی شهر در دهه جمعیت شهر نیز طیاخیر عمالً بر افزایش جمعیت آن پیشی گرفته و در واقع رشد اسپرال شهري را سبب شده است که این عامل نتیجه عدم نظارت و کنترل رشد شهري و نداشتن طرح و

توان اذعان داشت و میاز این ر. زیکی شهر بوده استاي مدون جهت گسترش فیبرنامهیند توسعه فیزیکی خود در چند دهه اخیر رشد سریعی را آمنطقه مورد مطالعه در فر

پشت سر گذاشته که در نتیجه منجر به تغییر کاربري، کاهش خدمات رسانی و افزایش افزایش جمعیت و در پی آن گسترش بی . مهاجرت و تبع آن رشد جمعیت شده است

نابع آب و سایر تأسیسات زیربنایی، ر باعث فشار بیش از حد بر محد و حصر شهر بابلس. ي از مسائل دیگر شده استهاي مناسب کشاورزي اطراف شهر و بسیارتخریب زمین

دیران رویه و رشد بی رویه شهرنشینی و شهرگرایی قدرت انعطاف مهاي بیمهاجرت


هاي که چالش طوريه ب ریزي و ساماندهی امور شهري کاهش داده،شهري را در برنامهتراکم ترافیکی :چندي از قبیل گرانی زیست شهري، کاهش کیفیت زیست شهري شامل

ات شهري در شهر بابلسر به در بخش مرکزي شهر، گرانی مسکن و کاهش کیفیت خدم . آیدچشم می

نماید، گسترش فیزیکی بی رویه شهر کمک میهایی که به جلوگیري از از ره یافته گسترش فرهنگ عمودي سازي شهر و باالخره توان به گسترش درون بافتی شهر،می

یان به شهر ئفراهم کردن امکانات رفاهی در روستاها براي جلوگیري از مهاجرت روستا .اشاره کرد


منابع. 6شهر : شهر، پژوهش موردينقش مدیریت شهري در توسعه سازمان فضایی ،1386آقامیري، سید رضا، . 1

دانشگاه دانشکده معماري شهرسازي مهندس انصارب نیا،: استاد راهنما پایان نامه دوره کارشناسی ارشد، ،بابلسر .شهید بهشتی

بهینه جهات گسترش شهري با بهره گیري از نیابیمکا، 1388رفیعی، قاسم، و ابراهیم زاده، عیسی. 2 .45-70، صص15نامه جغرافیا و توسعه، شمارهفصل ،)GIS(اطالعات جغرافیایی سیستم

فضایی شهر مرودشت با -تحلیلی بر الگوي گسترش کالبدي ،1388رفیعی، قاسم، و ابراهیم زاده، عیسی. 3 نامه ، فصلگسترش مطلوب آتی آنهاي آنتروپی شانون و هلدرن و ارائه الگوي استفاده از مدل

.45-70، صص 69شماره،، هاي جغرافیاي انسانیپژوهشگسترش تحلیلی بر عوامل، 1389 ،حبیبی، محمد علیآسمین، حسین، ابراهیم زاده، عیسی و ابراهیم زاده . 4

نامه جغرافیا و فصل ،فیزیکی و رشد اسپرال شهر طبس پس از زلزله با استفاده از مدل آنتروپی هلدرن .25-46، صص19توسعه، شماره

.چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران ،فرآیند طراحی شهري، 1382بحرینی، سید حسین، . 5 ، پایان نامه کارشناسی ارشد،1384 برآورد تقاضاي مسکن شهري کشور در سال، 1380توکلی، عباس، . 6

.دانشگاه علم و صنعت ایرانشهري و ریزيتأکید بر برنامه جغرافیا باکاربرد مدل در ،1385میرنجف، موسوي، و حسن نیا،حکمت. 7

. ، چاپ اول، انتشارات علم نوین، یزدايناحیه پایان نامه کارشناسی ارشد، ،روند شکل گیري و توسعه فضایی شهر بابلسر ،1380رجب پور کاري، حسن، . 8

.واحد شهر ري دانشگاه آزاد اسالمی ،هاي سنجش فرم کالبدي شهرمبانی مدل و اصول، 1387زاده، غالمرضا، عباس و رهنما، محمد رحیم. 9

انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد،ارشد، نامه کارشناسیپایان ،ي فیزیکی شهر کرمانتحلیل فضاي الگوي توسعه ،1371زنگی آبادي، علی، . 10

.دانشگاه تربیت مدرسهاي عمومی با استفاده از کتابخانههاي تحلیل توزیع فضایی و مکانیابی، 1381زنگی آبادي، مهدي، . 11

.، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرسمطالعه موردي شهر کرمان سیستم اطالعات جغرافیاییچاپ ،ریزي شهريهاي برنامهمبانی و تکنیک ،1388پرهیز، فریاد، و نژاد، حافظي، مهد...زیاري کرامت ا. 12

.اول، انتشارات دانشگاه چابهار، طرح جامع شهر )طرح بازنگري( ،1378 سازمان مدیریت سازمان مسکن و شهرسازي استان مازندران،. 13

.محیط ، مهندسان مشاور نقش)وضع موجود( بررسی منطقه و حوزه نفوذ، ، مرحله اول، جلد اولبابلسر ،شهر بابلسر ، طرح تفصیلی)گزارشات تشریحی( ،1385 سازمان مسکن و شهرسازي استان مازندران،. 14

.مهندسان مشاور نقش محیط توسعه کالبدي شهر نالوس با در نظر گرفتن اثرات زیست ،1386نقیبی، فریدون، و شیرمحمدي، حمید. 15

.27- 38، صصسال اول، 1، شماره، نشریه هویت شهرGIS محیطی به کمکعلم و نوزدهم، انتشارات دانشگاهچاپ ،ریزي شهرياي بر مبانی برنامهمقدمه ،1386 ،، اسماعیلشیعه. 16

.صنعت ایران، تهران .، شهرستان بابلسر1385نتایج سرشماري عمومی نفوس و مسکن سالمرکز آمار ایران، . 17 چاپ ششم، ،ریزي شهري در ایرانهاي برنامهتحلیلی از ویژگی، 1385زاده دهاقانی، ناصر، مشهدي. 18

.تهرانانتشارات دانشگاه علم و صنعت،


مدل سازي توسعه کالبدي و تعیین مکان ، 1389 ،رسول ،رشید و فهر، سعیدآباديموسوي، میرنجف، . 19 ، GIS به روش دلفی و منطق بولین در محیط 1400براي اسکان جمعیت شهر سردشت تا افق بهینه

.35-54اي، شماره ششم، سال دوم، صصهاي شهري و منطقهو پژوهشمجله مطالعات .، چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهرانجغرافیاي شهري ایران، 1386ان، اصغر، نظری. 20 .پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، ریزي توسعه فضایی شهر بابلسربرنامه ،1381نوائی، محسن،. 21

شکل پایداري و؛ شهريدستیابی به شکل پایدار ،1383ویلیامز، کاتی، الیزابت برتون و مایک جنکنر، . 22 .ریزي شهري، تهران، چاپ اول، شرکت پردازش و برنامه، ترجمه واراز مرادي مسیحی، جلد اولحمل و نقل

23. Grazi, Fabio & Jeroen C.J.M. van den Bergh., 2008, Spatial organization, transport, and climate change: Comparing instruments of spatial planning and policy, Ecological Ecoomics, 67, 6 3 0 - 6 3 9. 24. Bertaud, A , Malpezzi, S., 2003, The Spatial Distribution of Population in 48 World Cities: Implications for Economies in Transition, The Center for Urban Land Economics Research, The University of Wisconsin. 25. D. Marshall Julian., 2008, Reducing Urban Sprawl Could Play an important role in addressing climate change ‚American Chemical Society ‚Environmental Science & Technology. 26. Rodrigue, J.P, Claude Comtois, Brian Slack., 2009, The Geography of Transport Systems, Routledge. 27. Dai F.C & Lee C.F. & Zhang X.H., 2001, GIS-Based geo-environmental evaluation for urban land-use planning, a case study Engineering Geology 61. 28. Garcia-Palomares., 2010, urban sprawl and travel to work: the case of the metropolitan area of Madrid, Journal of Transport Geography 18,197-213. 29. Pumain,D., 2003, Scaling Laws and urban systems.

ﺎﺑ ﺮﺴﻠﺑﺎﺑ ﺮﻬﺷ ﯽﯾﺎﻀﻓ يﺪﺒﻟﺎﮐ شﺮﺘﺴﮔ و...

Documents