II. Osman

II. Osman ya da Genç Osman divan edebiyatındakimahlasıylaFarisî, tahttan indirildikten sonraki adıylaOs-man Çelebi (3 Kasım 1604, İstanbul - 20 Mayıs 1622,İstanbul); 16. Osmanlı padişahı ve 95. İslam halifesidir.Dedesi III. Mehmed'den sonra sefere çıkan ilk padişahtır.Babası I. Ahmed, annesi Mahfiruz Hatice Sultandır. An-nesi Kuzey Kafkasyalıdır. Sultan Genç Osman 14 yaşın-da iken, amcası Sultan I. Mustafa'nın tahttan indirilmesiüzerine Osmanlı tahtına oturdu. Annesi onun yetişmesiiçin çok titiz davrandı. Sultan Genç Osman iyi bir ter-biye ve tahsil gördü. Arapça, Farsça, Latince, Yunancave İtalyanca gibi doğu ve batı dillerini klâsiklerindentercüme yapabilecek kadar güzel öğrendi.Sultan Genç Osman, Fatih Sultan Mehmed devrine kadaryapıldığı gibi saray dışından, Şeyhülislam Es’ad Efendi-nin ve Pertev Paşa'nın kızları ile evlendi. Yavuz SultanSelim devrinden itibaren padişah saray dışından evlen-mediği için bu davranış önemli bir değişiklik oldu. Ken-disine planlarını uygulayacak bir sadrazam bulamadı.Tarihte eşine az rastlanır bir şekilde tahtan indirile-rek, çeşitli hakarete ve saldırılara maruz bırakıldıktansonra[1] Yedikule zindanlarında boğularak öldürülen Sul-tan Genç Osman, babası Sultan I. Ahmed'in yaptırdığıSultanahmet Camii'nin yanındaki türbesine defnedildi.Tahta çıkar çıkmaz devlet erkânı içindeki üst düzey yetki-lileri değiştiren, müderris ve kadıların atanma yetkilerinişeyhülislamdan alan Sultan Genç Osman çok yenilikçi birpadişahtı. Ayaklanmada öldürülen ilk padişahtır. Osman-lı padişahları arasında en genç vefat edenidir.

1 İran ilişkileri

Sultan Genç Osman tahta çıktığı sırada Sadrazam DamatHalil Paşa, İran seferindeydi. Osmanlı ordusu Pul-i Şikes-te'de yenilmesine rağmen, İranlılar, mukaddes saydıklarıErdebil şehrinin Osmanlılar'ın eline geçme ihtimali üze-rine barış istediler. Serav sahrasında, daha önce iki devletarasında imzalanan Nasuh Paşa Antlaşması baz alınarakimzalanan Serav Antlaşması'yla barış tekrar sağlandı. (26Eylül 1618).

2 Otuz Yıl Savaşları

Kanuni zamanında başlayan Katoliklere karşıProtestanlara destek verme, Otuz Yıl Savaşları'ndadevam etti. Özellikle Transilvanya'da çıkan Protestanisyanında, Osmanlı'nın büyük etkisi vardı.[2]

3 İtalya ve Akdeniz seferi

Halil Paşa komutasındaki Osmanlı donanması 1620 ya-zında Akdeniz seferine çıktı. İstanbul'dan ayrıldıktansonra Navarin'e gelen donanma, buradan da kuzeye,Adriyatik'e doğru yöneldi. Dıraç'da iki İtalyan gemi-sini ele geçirdikten sonra İtalya'ya asker çıkardı veİspanyollara ait olan liman şehri Manfredonia'yı işgal etti.

4 Lehistan seferi

II. Osman

1

2 5 YENİLİK HAREKETLERİ

II. Osman'nın at üstünde bir minyatürü.

Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında bir dostluk mevcut-tu. Dinyester ırmağı iki ülke arasında sınır oluşturuyordu.Osmanlı-Avusturya savaşlarında Lehistan ilişkileri ger-ginleştiyse de barış bozulmamıştı. Fakat askeri birlikleringeçimini Lehistan'a yaptığı akınlarla sağlayan Kırım Ha-nı, barışa aykırı hareket ediyordu. Bunun yanı sıra Leh-liler Boğdan işlerine müdahaleden geri kalmadıkları gi-bi, Boğdan'a ait Hotin kalesini işgal etmişlerdi (1617).Ayrıca Eflak ve Erdel'in içişlerine müdahale etmeye de-vam ediyorlardı. Bu olaylar üzerine Sultan Genç Osman,kendisine yapılan muhalefetlere rağmen Lehistan seferi-ne karar verdi. Bu arada Özi Beylerbeyi İskender Paşakomutasındaki birlikler, Prut kıyısında bulunan Yaş'ta,Lehlileri bozguna uğratmıştı (20 Eylül 1620).Sultan Genç Osman, 1621 yılının Nisan ayında Lehis-tan Seferine çıktı. Lehler yeni ve daha büyük bir ordumeydana getirme çabasındaydılar. Avusturya'dan yardımalarak ordularını takviye ettiler. Osmanlı Ordusu 2 Ey-lül 1621'de Hotin önlerine geldi. Kale kuşatıldı ve Hotinkalesi önlerinde yapılan meydan savaşında, düşman siper-lerinin ele geçirilememesi, askerlerin şevk ve heyecanınıoldukça yıprattı. Yeniçerilerin de kendilerini tam olaraksavaşa vermemeleri, bu savaşın kesin bir netice ile sonuç-lanmamasına yol açtı. Lehistan elçilerinin savaşa kendile-

rinin neden olduklarını bildirmesi üzerine Hotin Antlaş-ması yapılarak sefere son verildi (29 Eylül 1621). Ant-laşmaya göre Lehler ve Osmanlılar birbirlerinin toprak-larına saldırmayacak Lehistan eskiden olduğu gibi KırımHanı'na 40.000 düka altın verecekti.

5 Yenilik hareketleri

Sultan Genç Osman, Lehistan seferindeki başarısızlığı-nın sebebi olarak askerin gayretsizliğini görüyordu. As-keri alanda bazı yenilikler yapma fikri böylece gelişti. İşeKapıkulu Ocakları ile başladı. Yaptırdığı sayımda, askersayısının maaş defterindeki kişi sayısından az olduğunuanlayınca fazladan para vermeyi kesti. Bu durum da, dahaönce fazladan gelen paraları kendi ceplerine atan zabitle-rin, Sultan Genç Osman'a düşman olmalarına yol açtı.

Hotin Seferi(1621)

Sultan Genç Osman; her şeyin farkındaydı, ancak tec-rübesiz olması yüzünden istediği yenilikleri yapamıyor-du. İsmail Hami Danişmend'in, Osmanlı Tarihi Krono-lojisi'ne göre Genç Osman'ın yapmak istediği yeniliklerşöyleydi:

• Artık iyice bozulmaya başlayan ve her geçen gündevletin başına iş açan Yeniçeri ve Sipahi ocaklarınıortadan kaldırarak, bunların yerine Anadolu, Suriyeve Mısır Türkleri'nden oluşan yeni bir ordu kurmak.

• Osmanlı İmparatorluğu'nun başkentini İstanbul'danAnadolu'ya, büyük olasılıkla Bursa'ya taşımak.

• İlmiye Sınıfı'nın artık yozlaşmaya başlaması nede-niyle, onların ekonomik ve siyasi güçlerini kırıp dev-let üzerindeki etkilerini yok etmek.

3

• Saray geleneklerini değiştirerek artık padişah ve ya-kınlarının devşirmelerle evlilik yapması yerine Türkailelerinden kız almasını sağlamak.

• Giysilerde değişiklikler yaparak eski gösterişli ka-vuk ve kaftanlar yerine daha yalın giysilerin giyil-mesini sağlamak.

• Fatih Sultan Mehmet'in ve Kanuni Sultan Süley-man'ın yaptıkları yasaları yeniden düzenleyerek, im-paratorluğun yeni koşullarına uydurmak.[3]

Hotin Seferi güzergahı(1621)

Sultan Genç Osman'ın Halep, Erzurum, Şam ve MısırBeylerbeylerine asker yazdırmak için gizli bir irade gön-derdiğinin sarayda adamları olan yeniçeriler tarafındanöğrenilmesi, bardağı taşıran son damla oldu. Sultan GençOsman asker toplamak için Anadolu'ya bizzat kendisi git-mek istiyordu. Bu arada İstanbul'a, Dürzi lider MaanoğluFahreddin'in Lübnan'da bir isyan çıkardığı haberi geldi.Sultan Genç Osman bunu bir fırsat bilerek, isyanı bas-tırmak için Anadolu'ya gideceğini söyledi. Ancak Sadra-zam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Hocasadettinzade Meh-met Esat Efendi, koskoca padişahın küçük bir isyan içinAnadolu'ya gitmesine gerek olmadığını söyleyerek, Sul-tan Genç Osman'ın Anadolu'ya geçmesini engellemeyeçalıştılar. Başka bir çaresi kalmayan Sultan Genç Osman,hacca gideceğini ilan etti. Daha önce hiçbir padişah haccagitmemişti. Sadrazam Dilaver Paşa ve Şeyhülislam Es’adEfendi çok uğraştılarsa da Sultan Genç Osman fikrindekararlıydı. Padişahın geçeceği güzergah üzerindeki vila-yetlerin beylerbeyleri haberdar edildi ve hazırlık yapma-ları istendi. Sultan Genç Osman'ın yanında 500 yeniçerive sipahi olacak, geri kalan asker İstanbul'un korunmasıiçin İstanbul'da kalacaktı. Sadrazam, defterdar, nişancı,rikab ümerası, gedikliler, 40 müteferrika ve 40 divan ka-tibinin da hac kafilesinde yer alması planlamıştı.

6 İsyanın başlaması

II. Osman, ilk olarak kendisinin yerine I. Mustafa'nın tah-ta geçirilmesinde dahli olduğunu düşündüğü Damat Ha-lil Paşa'yı azletti.[4] Ardından da Hotin Seferi'ne gider-ken Kösem Sultan'ın oğlu olan Şehzade Mehmed'i idamettirdi.[5] Halkı da huzursuz eden bu hataların ardındanen son da gizlice ordu toplamak amacıyla hacca gideceğiöğrenilince bu sefer yeniçeriler devreye girdi ve olay halkboyutundan çıkıp bir taht kavgasına dönüştü.[6] Yeniçe-rilerin haberi aldıktan sonra takındıkları tavır halk tara-fından benimsenmemiştir.Özellikle Hace-i Sultani ÖmerEfendi ve Darüssade Ağası Süleyman Ağa’nın teşvik et-tiği “yeni bir ordu kurmak” fikriyle sefer dönüşü hareke-te geçen Genç Osman’ın bu niyeti duyulunca varlıklarınıtehlikede gören Yeniçeriler ve Sipahiler kazan kaldıra-rak isyan etmişler ve Sultanahmet Meydanı’nda toplan-maya başlayarak isteklerini padişaha bildirmişlerdi. İs-yancı askerler padişaha: “Hacc-ı Şerife gitmek istemişsin,gitmeyesiniz. Ve dahi eski kulları cümleten kırıp yerleri-ne Halep’ten Şam’dan cediden kullar yazıp …taht-ı sulta-ni kurmak istemişsiniz. Biz ana razı değiliz” demişlerdi.Genç ve tecrübesiz olan üstelik hiçbir tedbiri de bulun-mayan Sultan Osman ise padişahlık makamına güvene-rek buna: “Bildiklerinden kalmasınlar. Ben Hacc-ı Şerifegitmekten fariğ olmam” diye cevap vermişti. Bunun üze-rine Şeyhülislam Esad Efendi’ye giden Yeniçeriler on-dan: “Padişah-ı cihanbanı azdurub Beytü’l-mal-i Müsli-min’i telef itdürüb buna fitne ve fetarete sebeb olan ki-şilere şer’an ne lazım gelir? El-Cevab: Katl lazım gelür”şeklinde fetva almış, bu fetva bir ulema heyeti tarafın-dan sarayda padişaha iletilmişti. Kendisini bir nevi tehditmanası taşıyan ve şeriat hükmü demek olan bu fetvayıGenç Osman, paramparça ederek fırlatıp atmıştı. Bununüzerine iş alevlenmiş ve isyanın ikinci gününde askerlerpadişaha yazdıkları bir arzuhalle Sadrazam Dilaver Paşa,Hoca Ömer Efendi, Darüssade Ağası Süleyman Ağa baş-ta olmak üzere padişahın yakınlarından olan altı kişininidamını istemişlerdi. Şeyhülislam ise Sultan Osman'ı şuşekilde uyardı: ''Hünkarım, kul taifesi bir araya geldiğin-de istediklerini mutlaka alırlar. Atalarınız döneminde al-mışlardır, yine alırlar. Nacizane tavsiyem isyan büyüme-den, şehir harab olmadan isyanı durdurmanız, istedikleri-ni yerine getirmeniz. Yoksa mazallah çok geç olur.'' dedi.Bu talebe karşı Genç Osman: “Kimin haddine bana şartkoşmak Müfti Efendi?” Demiş ve bu talebi kabul etmesiyönünde ısrar eden ulema heyetine de: “Evvela sizi, son-ra onları kırarım! Onların tedariki görülmüştür. Kimseyevermeyeceğim.” Şeklinde bir cevap vererek onları alıkoy-muştu. Gönderdikleri heyetin gecikmesi üzerine asi as-kerler; Topkapı Sarayı’na saldırmak üzere harekete geç-mişler ve Ayasofya minarelerine gözcüler çıkarıp, padi-şahın kendilerini tehdit eden “Evvel sizi kırarım, badehuonları. Ol taifenin tedariki görülmüştür.” Sözlerinin doğ-ru olmadığını ve savunma için herhangi bir karşı tedbiralınmadığını görünce tekbirler getirerek, naralar ve tü-fekler atarak Sultanahmet Meydanı’ndan yürüyüşe geç-miş, saraya girmişlerdi. Birinci ve İkinci Avlu’da muka-

4 6 İSYANIN BAŞLAMASI

vemetsiz ilerleyen asiler, Osmanlı Tarihi’nde ilk defa ola-rak Harem kapısından da içeri girerek “Şer ile Hoca ÖmerEfendi'yi isterüz! Şer ile Dilaver Paşa'yı isterüz! Şer ile Sü-leyman Ağa'yı isterüz!'' diye bağrıştılar. Sonra içlerinden-muhtemelen Davud Paşa'nın adamlarından- birisi ''Sul-tan Osman bizi hiçe sayar ağalar! Onun da bizim gözü-müzde bundan sonra hükmü kalmamıştır. Sultan Osman'ıtahttan indirelim! Biz Sultan Mustafa'yı istiyoruz!'' Sonrabütün asker ''Sultan Mustafa çok yaşa!'' diye bağırmayabaşladılar. Sonra Sultan I. Mustafa’yı hapsolduğu odadançıkararak ona biat etmişler ve “Biz istediğimizi buldukevvelce bizim padişahımız Sultan Mustafa Han idi, yinepadişahımızdır” diyerek Genç Osman’ı hal etmişlerdi.

Genç Osman minyatürü.

Sultan Mustafa'yı isteriz» diye bağıran isyancılar, sara-

yın kadınlar dairesi önüne geldiklerinde hemen bir klavuzbulu-verdiler ne ihanetki bu has odalı yani padişah yakı-nında olan kullardandı. Parmağı Sultan Mustafa'nın bu-lunduğu odayı gösteriyor, ağzı ise kapının kapalı olduğu-nu ancak yukarıdan kubbenin delinip, Sultan Mustafa'yıçıkarabileceklerini anlatı yordu. Bu işaret ve izah üzeri-ne derhal kubbeye adam çıkar dılar,-kasa zamanda kub-beyi delip aşağı adam indirdiklerine Sultan Mustafa'yıyine padişahlıkla müjdelerken, O, ise »bir bardak su»diyebiliyordu. Çünkü üç gündür süren hengame saray-da hizmet görecek kimsenin kalmamasına sebeb ol muş,Sultan Mustafa'da tutulduğu bu daire hizmetten mah rumkalmıştı. Dolayısıyla açlık ve susuzluktan bitap düşenSultan Mustafa kendisine yukarıdan maşrapa ile indiri-len su yu sünneti şerif üzre içip Allah (C.C.)e hamd etti.Taht'tan in dirildiğinden beri bulunduğu odadan dışarı at-mamış olan pa dişah yiyecek ve içecekle fazla alakadarolmadığından o ka dar zayıflamıştı ki, bindirilmiş oldu-ğu Şeyhülislâmın atının üzerinde duracak halde değildi.Kendisini attan indirip, yanında iki vefakâr cariyesi oldu-ğu halde. Arz Odasına getirdi ler.İsyancılar, Sultan Mustafa'yı taht'a çıkarmışlar ve ule-maya da biat etmeleri hususunda ikazda bulunmuşlardı,ulema Efendiler; taht'ta oturan padişaha bir baktılar bir-de taht'tan inmesi gerekeni düşündüler yaptıkları hatayıbelki samimi, belki de gösteriş olarak telafi imkânı ara-mak için «Padişah istediklerinizi verdi. Bizde kefil ola-lım, tahtı sahibine Sultan Mustafa'yı yerine iade edelim»dedilerse de cevap olarak kendilerine kılıçların keskin ta-rafı gösterildi. Çaresiz biat edil di.Bu sırada kelleleri istenen Sadrazam Dilaver Paşa ve Da-rüssade Ağası Süleyman Ağa, asi askerlere teslim edil-miş ve ikisi de paramparça edilerek cesetleri SultanahmetMeydanı’na sürüklenmişti. Böylece gerçekleştirilen saraydarbesi başarıya ulaşmış, Genç Osman’ın 4 sene 2 ay 21gün süren saltanatı da sona ermişti. Çaresiz kalan GençOsman, padişahlığını geri alabilmek ve yeniçerileri ya-nına çekebilmek umudu ile Yeniçeri Ocağı’na sığınmış,Yeniçeri Ağası Kırkçeşmeli Ali Ağa ile görüşerek asker-leri ikna etmesi konusunda anlaşmıştı. Yeniçeri Ağası AliAğa, asi askerlere: “Yoldaşlar, padişahınız mübarek ola.Emma hali bellü Sultan Osman da Kapu’ya geldi. Ocağı-nıza sığındı” diye söze başlayacağı sırada “ Urun, söylet-men” naralarıyla üzerine saldırılarak öldürmüşler ve Ağakapısında bulunan Genç Osman’ı üzerinde beyaz bir en-tari ve başı açık olduğu halde bir beygire bindirerek ha-karetlerle sokaklardan geçirip Orta Cami’ye getirmişler-di. Hatta bunlardan “Altuncuoğlu” isimli bir askerin, eskipadişahın baldırlarını sıkıp küfürler etmesi üzerine GençOsman: “Behey Edebsiz mel’un padişahınız değil miyim?Nedir bu ettiğiniz cefa” diye ağlamıştı. Bu manzarayı Pe-çevi: “Dünyada ne kadar müfsid ve fasid var ise etrafınadizilmişler ve lisanen ettikleri evza-ı garibe ve şütum-uacibe kaleme değil, lisana dahi gelecek değil” diye anlat-mıştı.Genç Osman, ulema ve askerin Sultan Mustafa'ya biatettiklerini haber alınca Dilaver Paşa'nın isyancılara ve-

6.1 Genç Osman'ın Şehadeti 5

Babası Sultan I. Ahmed

rilme sinden ve onlar tarafından şehid edilmesinden son-ra kendisi ne veziriazam tayin ettiği Ohrili Hüseyin Pa-şa'nın tam bir sa dakat ve bağlılıkla kendisine yaptığı veyapmakta olduğu hizmetlere takdir dolu bir kaç söz söy-ledikten sonra şunları söyledi: «Paşa; biat işi olmuş bit-miş. Ben derim ki; varalım sahile ordan Üsküdar'a geçip,Bursa'ya gidelim. Az zaman sonra amucamın yetersizliğigörülür, zaten kendisi taht iste mez bir ademdir. O zamanbizde Devleti şahanenin tahtına yeniden çıkarız.» Bu tek-lif beğenildi. Sahile inildi. Fakat ne bir gemi ne bir kayık,hatta sarılıp karşı kıyıya geçmelerine yardım edecek birbüyük tahta parçası bile bulamadılar. Padişah sordu: La-lam; tedbir nedir? Veziriazam: Ağa Kapısı'na gidip Ye-niçeri'ye sığınmaktır. Bostancıbaşı: Evet sultanım. Bu sı-ralarda İse tahta çıkarılmış olan Sultan Mustafa'yı Es kiSaraya getirmişler ve Validesi ile buluşturmuşlardı. Nevar-ki nereden geldiği beli olmayan bu haberle heyecanadüştü ler. Bu haber şuydu: «Siz hatalı iş yaptınız. SultanMustafa'yı taht'a çıkarıp Eski Saraya getirip Validesiylebuluşturdunuz fakat Genç Osman birazdan Bostancılarlaburayı basacak.» Bunu üzerine yeni Valide Sultan da ya-nında olduğu halde Pa dişah'ı Orta Camiye getirdiler. Or-ta Cami (Şehzadebaşı Ca miye dahil olan padişah kıbleyeyönelip iki rekât mescid na mazı kıldıktan sonra ellerinikaldırıp «Ey Padişahlar padişahı (Allah c.c.) duam odurki; bana zulmeden Sultan Osman'ı bu mescidde göreyim»niyazda bulundu. Hakikaten ertesi günü o camide bir ara-ya gelmişlerdir. Keramet mi yoksa te-vafuk mudur bilenbilir amma bildiğimiz şu kesindir ki talihsiz Genç Osmaniçin kim bedduada bulunsa yerine gelmektedir. Değil miboğdurulan Şehzade Mehmed Sultan'a öldürülmek üze-re iken bedduada bulunmuştu. Yine biz Genç Os man'a

dönelim: Padişah, veziriazam ve bostancıbaşı yaptıkla-rı meşverette yeniçeri'ye sığınmanın plânlarını kuvvedenfiile çıkarmaya karar vermişlerdi. Hüseyin Paşa yanmaepeyice tutan bir servet almıştı. Bu servetle askere bazıvaatlerde bulunularak durumu kurtaracağına dair sami-mi inancı vardı. Hatta bu hususta muvaffakiyyet teminiiçin canını vermeye dahi hazır idi. Padişah ve veziriazamderhal yeniçerilerin Ağa’sının ya nına Ağa Kapısı'na sığın-dılar. Zaten isyana taraftar olmayan Yeniçeri Ağası AliAğa'yı yanlarına çağırıp şu tekli fi yaptılar. «Yeniçerilerbu işi bırakıp kışlalarına dönerlerse, Sultan Mustafa'yıdateslim ederlerse her birine elli duka altını birer parça daatlas kumaş ayrıca yövmiyelerine de zam ya pacaklarını»söylediler. Yeniçeri Ağa’sı bu teklifin kabul edilecek birhusus olduğu nu söylerkende şunu unutuyordu. Bu isyanve neticeyi ufe-ma destekliyor. Ayrıca iktidarı ele ge-çiren Sultan Mustafa belki akıl etmezdi amma 2. defaValide sultan olan annesi tecrübenin verdiği kararlılık-la, iktidarın kuvvetiyle daima on dan fazla vereceğini çok-tan garanti etmişti. Yeniçeri Ağası bunu hesaplamamanıncezasını; bu teklifi yeniçerilere açık lamaya başladığında«urun söyletmen» laflarıyla karşılaştığı nda sözüne devametmek isterken hayatını kaybetmekle çekti. Genç Osmankeşke çoktan ölseydi de bu acılı yolculuğu yapmasaydı.Fakat tecelli böyle imiş. Dün o genç padişahın emirleriniyerine getirmek için koşuşanlar, bugün ona en ağır ha-karetleri reva görüyorlardı. Hele bunlardan Altıncıoğluisimli bir uğursuz, civan padişahının baldırlarını sıkıyorve «Osman Çelebi senin ne güzel baldırın varmış» diyekırılası ağzından pis salyalar akıtıyordu. Ey insanlar; pa-dişahına da ha mühimi halifesine böyle en rezil hakaretireva gören veya bu harekete mani olmayan millete felaherişirmi? Cenab-ı Hakk buyurmuyormu «Biz, bir miletkendi hakkındaki hük mü değiştirmedikçe. Bizde o milethakkındaki hükmümüzü değiştirmeyiz.»Sultan Mustafa,Genç Osman hak kında yaptığı niyazla aynı mescidde bu-luşmayı istemişti. Ha kikaten de iki padişah aynı kubbe-nin altında bulunmuşlardı. Fakat ne ters bir durum; dev-let idare etmeye can atanı dev letten uzaklaştırılıyor, hiçbir iddiası olmayan ve isteğide bu lunmayan devlete geti-riliyordu. Genç Osman, Şehzadebaşı camiine girdiğindeamucasının mihrabta oturduğunu gördü. Dışarıdan gelenbir ses duysa pencerelere koştuğunu gördüğü amucasınıbir müddet sey rettikten sonra kendini toparlayan GençOsman, «Ağalar, görün kimi padişah ettiniz başınıza. Sizneslin kesilmesine sebeb olursunuz. Bu meczub, devletinçöküşüne sebeb olub, ocağınızı söndürür. Kıyamete değinkurtulamazsınız bu pişmanlıktan. Gelin dönün bu hata-dan!» diye gayet tesirli bir hi tabede bulundu.

6.1 Genç Osman'ın Şehadeti

Bu kısa konuşmayı göz yaşlarıyla bitirince, kendisinidin leyenlerde bir dalgalanma meydana geldi. Bazı hassaskalpler bu sözlerden rikkate geldi, göz pınarlarına yaşlardolmaya başladı, bazı aksakallı ihtiyarlar o yaşları tuta-mayıp inci ta neleri gibi dökülmesini seyrettiler... Bu sı-

6 6 İSYANIN BAŞLAMASI

rada Valide Sultan'ın arzusuyla Davud Paşa sadrazam ya-pılmıştı. Bu Davud Paşa aslen boşnak olup, Enderun'dayetişmiş Rumeli Beyler beyliği ve Kapdan-ı Deryalık va-zifesinde kısa bir müddet bu lunmuş daha sonra tekrar Ru-meli valiliğine gönderilmiştir. Yirmi gün sürecek olan busadrazamlık vazifesi, tarihin en acı vakası olan Genç Pa-dişahın şehid edilmesindeki rolü İle daima lanette, anı-lacak ve hatırlanacaktır. Daha sonra padi şahın katlindensorumlu tutulmuş ve idam olunmuştur. Bu Davud Pa-şa Sultan Mustafa'nın kızkardeşi ile evli olduğun dan ay-nı zamanda Hanedan-ı Osmaniyye'nin damatlarındandı.Şimdi ki, İstanbul'un Vatan Caddesinin Aksaray'a bakanucunda ki; Murad Paşa Cami önü açılırken bu mezarınkaldı rılıp başka yere taşınması gerektiğinde Davud Pa-şa'nın me zarı açılmış ve görülmüştür ki, iskeleti başsızdır.Davut Paşa hakkında verdiğimiz bu malûmattan sonracami'de bıraktığı mız yere dönelim.Genç Osman sözleri-ni bitirdiğinde Halime Sultan, sadrazama sokulup «Ağa-lar! Siz bilmezsiniz bu ne yılandır! Kendi kardeşine acı-mayan bizlere acır mı hiç? Buradan sağ çıkarsa hiç bi-rimizi yaşatmaz.» yollu sözlerle sadrazam yaptığı dama-dını ikaz et ti. Zaten sadrazam da padişahın konuşması-nın gerek yeniçe rilerde gerekse sipahilerde yaptığı tesi-ri gördüğünden orada bulunan Cebecibaşıya işaret edipkemendi padişahın boynu na geçirmesini fısıldadı. GençOsman, Cebecibaşının fırlattığı kemendi görünce hemenyakaladı. Boynuna geçmesine mâ ni oldu. Atılan kemendigören bazı kapıkulu ihtiyarları ''Siz ne yaparsınız DavudPaşa? Sultan Osman'ın başına bir hal gelse bunca askerhepimizi kırar!'', dediler. Bu kement atma işlemi bir kaçdefa daha devam etti ise de Yeniçeri ileri gelenleri herde fasında bunu önlediler. Bu sırada günlerden cuma ol-ması hasebiyle müezzinler sâlâ vermeye başlayınca, biran için günlerden cuma oldu ğunu unutan Yeniçeri ve Si-pahi askeri Sultan Hazretlerin katli olunduğunu sanarakderhal verveleyi kopardılar. «Padişahı mız Sultan Musta-fa'dır ama ancak Sultan Osman Hazretleri 'nin kılına dahizarar gelmesine rızamız yoktur, sağlık ve selâ met için-de şimdilik kenarda beklemelidir. Daha sonra durum negösterir bilinmez» diye hem fikirlerini söylerler hem denü mayiş yaparlardı... Kurnaz Davut Paşa, yeniçerilere hi-taben: «Sizin dediğiniz den başka bir şey olmaz ve yapı-lamaz» diye kahrolası ağzıy la teminat vererek Genç Os-man'ı çok adi bir arabaya bindi rerek Yedikule'ye sözdemuhafaza altına almak üzere gönderiverdi. Genç ve sa-bık padişah durumun mahiyyetini anlamış fakat güvendi-ği hiç bir yerden yardım erişemediği için çare siz kendi-sine tatbik edilecek kati olayının neviini tahmin et meyeçalışıyordu. Genç Osman kapatıldığı zindanda arkasınıbir duvara dayanmış, gözlerini kapıya dikmiş ve kendi-sinin canını teninden ayıracaklara girişecekleri mücade-leyi pahalı ya ödetmeye karar vermişti. Artık sinir harbibaşlamış, cel lâtları başta hâin Davut Paşa olduğu haldehazırlıklarını yapıyorlar, mazlum padişah ise bütün dik-katini kapıya vermiş onları bekliyordu. Sevgili okuyucu-lar böyle bir anı gözünüzün önüne getirin çıldırmamakiçin ne büyük imân sahibi olmak icab ettiğini, sinirlerininson derece sağlam insanların buna dayanabilece ğini şüp-

hesiz ki idrak ederler. Hele bu padişahın ne kadar gençbir civan olduğunu göz önüne alırsak metanet ve hayatmücadele anlayışını tazimle ve sevgiyle karşılama kararıal makta tereddüt etmeyiz sanırım. Cellâtlar aniden dörtkişi olarak ellerinde kemendle odaya girdiklerinde kar-şılarında kendilerini sakin fakat ateş saçan gözlerle bek-leyen talihsiz Osman'ı yumrukları sıkılı çünkü tek silâ-hı abdest ve sıktığı yumruklarıydı, gördüler. İlk hamleeden yediği müthiş bir Osmanlı tokadı ile yerlere serildi.Üçü birden saldırdı... Genç pdişah onlarla baş ediyordu.Ne varki görünmez olan kader hükmünü vermişti. Ola-cak olacaktı ve o olacak olanda Genç Osman'ın şehadetiidi... Meydandaki ekip kafalarına inen yumruklarla yer-leri boylu-yor fakat onların yerini yeni bir ekip alıyordu.Bu bir kaç ekip olarak devam ettiğinde Kilindir Uğrusuadlı namerd ve şeyta-nın'TişağKİpir habis karışıklıktanistifade ederek yerde sürün müş genç padişahın hayalarınıyakalıyarak var kuvvetiyle sıktığında husyelerin patlama-sının verdiği acı şiddetli bir fer yada sebeb oluyordu. Buferyad genç padişahın son sesi ol du... Yarı ölü halde olanpadişahın boynuna kemend geçirildi ve hunhar eller onuboğdu... Bu eller daha büyük bir suçu ir tikap etmekten çe-kinmedi... Bu suç merhum padişahın bir kulağının kesiliptarihin nisyan bulutları arasında kaybolup gitmiş ve ismibile bilinmeyen Sultan Mustafa'nın valdesi olan sultan ha-nıma götürülmesi idi. Şurada şunu ilâve etme yi hemenlüzumlu görüyoruz. Bilindiği gibi ahali içinde yer leşmişbir söz vardır ki o da şudur «adı çıkmış dokuza inmezsekize» bu söz misâli Osmanlı tarihinin en namlı hanımsul-tanlarınan biri olan Mahpeykâr Kösem Valide sultanmerhu me, nedense daima kötü taraftarıyla ele alınmış nekötülük meydana gelmişse ve bu valde sultan adı olarakgeçmişse hemen bu merhumeye izafe edilmiştir. Bu kül-liyyen yalan ve garaz olduğu gibi bu olayda da kulak ge-tirilen valde sultan'ın Kösem Sultan olmadığını yukarıdabildirdiğimiz gibi adı tari hin nisyan bulutlan içinde kay-bolup gitmiş Sultan Musta fa'nın vaîdesi olan hanım oldu-ğunu bütün açıklığı ile anlat maya lüzum gördük.İsyanınüçüncü gününde Orta Camii’ye getirilen Genç Osman bu-rada, Sadrazamlığa atanan Kara Davut Paşa’nın emriyleboğdurulmak istenmişse de Ocak Ağalarının araya gir-mesiyle kurtulmuş ve Cami avlusundaki askerlere hita-ben yaptığı konuşmada: “Benim sipah ve Yeniçeri Ağa-larım. Beni istemez misiniz? Diye sormuş: “Seni hilafetekabul etmeziz katline dahi rızamız yoktur” cevabını alın-ca “İhtiyar Babacıklarım, ocağınıza geldim; çünkü be-ni katle razı değilsiniz, Yedikule’ye göndermen, SultanMustafa olduğu odaya hapseylen. Padişahımız mübarekolsun.” demişti. Bir süre Orta Camii’de gözaltında tutulanpadişah Cuma Namazı’ndan sonra Sadrazam Kara DavutPaşa’nın emriyle bir pazar arabasına konarak yine haka-retlerle Yedikule Zindanı’na nakledilmişti. Burada KaraDavut Paşa’nın nezaretinde cellatlar, Genç Osman’ı öl-dürmek üzere harekete geçmiş bunlara karşı direnen eskipadişah boğuşma sırasında bir omuzu baltayla kırılıp yeredüşünce Cebecibaşı kemendi boynuna geçirmişti.Bu sahneler Hüseyin Tuği tarafından Vaka-i Sultan Os-man Han” adlı eserde: “Velhasıl ol gece yatsı vaktinde

7

Sadrazam kendisi, Kethüdası ve Cebecibaşı varıp Sul-tan Osman’ı katle mübaşeret eyleyüb kemend attıkların-da (Genç Osman) gürbüz dilaver olmağın delirane ha-reket edince “Kalender uğurusu” nam sipahi merhumun“hayalarını sıkıp” ol mahalde can-ı teslim eyledi.” Şek-linde anlatılmış ve Peçevi’nin nakline göre: “Ol melun-ubi-din Cebecibaşı dedikleri lain derhal alamet-i mevt ol-mak içün kulağın, galiba burnun dahi kesip” Birinci Mus-tafa’nın anası olan Halime Sultan'a götürmüştü.Sultan Genç Osman'ın naaşı, ertesi gün Sultan Ahmet Ca-mii'nde kılınan cenaze namazından sonra Sultan AhmetCamii'nde bulunan babasının türbesine defnedildi. SultanGenç Osman'ın öldürülmesi Anadolu'da bazı isyanlarınçıkmasına sebep oldu.

7 Hakkında yazılanlar

7.1 Sultan Osman Han Mersiyesi

Nef'i tarafından Sultan Osman'ın şehadeti üzerine1622'de yazılmıştır.

Bir şâh-ı alîşan iken şâh-ı cihâna kıydılar

Gayretlü genç aslan iken şâh-ı cihâna kıy-dılar.

Gâzi bahâdır hân idi Âli-neseb sultan idi.

Nâmiyle Osman Han idi Şâh-ı cihâna kıy-dılar.

Hükmetmeğe kâdir iken Emr-i Hakk’a nâ-zır iken

Hacc itmeğe hâzır iken Şâh-ı cihâna kıydı-lar.

Ey dil ciğerler oldu hûn derdim bir iken ol-du on

Kan ağladı eh-i fünûn şâh-ı cihâna kıydılar.

Eşrât-ı sâatdir bu dem rûz-ı kıyâmetdir budem

Kul’a nedâmetdir bu dem Şâh-ı cihâna kıy-dılar.

Nev'i −1622-

8 Edebi yönü

'Farisi' mahlasıyla birçok şiir yazmıştır.

Gülşen içre bitmedi bir gonce cana harsız

Dünyada hasıl değil nev-cühan ağyarsız

Kimi ol yarı benüm der kimisi dahi benüm

Orta yerde “farisi” avare kaldı yarsız (...)

Nevruz olucak diller şad olamağa yaklaşdı

Dilde gam-u gussa ber-bad olmağa yaklaş-dı

Virane gönül varsa vecr-ü gam-i dilberden

Müsde ana ol mülk abad omağa yaklaşdı

Üstüda dilber öğrendi vefa resmin

Aşıklara lütfa mu'tad olmağa yaklaşdı

Çok aşık-u meftunu var sen gibi şirinün

Faris kulun emma ferhad olmağa yaklaşdı

Farisi (II. Osman)

8.1 Mahfiruz Hatice Sultan'ın Lala ÖmerEfendi'ye mektubu

(...) Osman'ın annesi'nin Ömer Efendi'ye yazdığı mektu-bu okumakta fayda var, çünki bu mektubunda Sultan'ınannesi Yeniçeriler hakkında görüşlerini bildiriyor:

>Efendi Hazretlerine, evvela mahsus selam ve dualar ede-riz. Sıhhat ve afiyette olasız. Buraları sual edersiz, rabbi-mize şükranlar ola, afiyetteyiz. Arslanımla müşavere olun-du mu? Ahmed Efendiye haber edildi. Vallahi bu hükmüpek hoş görmeyiz, nicedir bu hususu arslanımla müşave-re ederiz, lakin hükmü padişahı ferman eylemenin vaktideğildir. O Yeniçeri illetinin başını almak vakti değildir.Lakin o da olacaktır. Arlsanıma farz oldu, bu deyyusla-rı bertaraf edesiz. Padişah hazretlerinden kendilerini dahanüfuzlu kabul eylemek, ne curettir. Biliriz, devletlü padişa-hım rahmet ola Ahmed Han Hazretlerine de bu deyyuslarmuhtelif vakitler baş eğmediler. Sual ederiz, Devletin başıkimdir, Padişahu Hazretleri arslanımdır, ona mahsusturdevletin bekası ve hükmü. Bu deyyus takımı kendilerini,sübhanallah, meliki mülk kabul ederler. Kabul ola mı buhal! Dua ederiz, arslanımın saltanatını Hüda müzdad ey-leye. Şehzade Bayezid ve Şehzade Süleyman hazretlerinebağçede refakat eden o deyyus Mahmud'u görmek isteme-yiz. An evvel başka yere tayin oluna<

8 12 KAYNAKÇA

9 Eşleri• Meylişah Hatun - Şehzade Ömer'in annesidir.

• Ayşe Hanım - Pertev Paşa'nın torunu.

• Akile Hanım - Şeyhülislam Esad Efendi'nin kızıydı.Şehzade Mustafa ve Zeynep Sultan'ın annesidir.[7]

10 Çocukları• Şehzade Ömer (d. 20 Ekim 1621 - ö. Ocak 1622)

• Şehzade Mustafa (d. Kasım 1622 - ö. 1623)

• Zeynep Sultan (d. Kasım 1622 - ö. ?)

11 Popüler kültürdeki yeri

12 Kasım 2015'te başlayan Muhteşem Yüzyıl Kösem di-zisinde II. Osman, Taner Ölmez tarafından canlandırıl-mıştır.

12 Kaynakça[1] Ahmet Refik Altınay, Kâtip Çelebi, Kanaat Kütüphanesi

Yayınları, s. 41-42, 1932.

[2] An economic and social history of the Ottoman EmpireHalil İnalcık, Suraiya Faroqhi, Donald Quataert, BruceMcGowan, Sevket Pamuk, Cambridge University Press,1997 ISBN 0-521-57455-2 p. 424–425

[3] Efe, Ahmet (2014). Çocuklar Ve Gençeler İçin OsmanlıTarihi Ansiklopedisi. Ankara: Akçağ Yayınevi. s. 249,250.ISBN 978-975-338-829-0.

[4] Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) Osmanlı Tarihi III. Cilt,2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonunakadar), Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011ISBN 978-975-16-0010)

[5] Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve Devrilen Padi-şahlar. "Öldürülen Osmanlı Şehzadeleri ve DevrilenPadişahlar”. Erişim tarihi: MART 9, 2013 AT 4:41PM Sitenin Adresi:http://liberteryen.org/2013/03/oldurulen-osmanli-sehzadeleri-ve-devrilen-padisahlar/

[6] Sakaoğlu, Necdet (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul:Oğlak ISBN 975-329-6 say.227

[7] M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları,Ötüken Yayınları, s. 87.

9

13 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

13.1 Metin• II. Osman Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/II._Osman?oldid=17509636 Katkıda bulunanlar: Murtasa, Lighterside, Ganere, Eşref,

Dbl2010bot, Fagus, Katpatuka, YurikBot, Mzahid, Ugur Basak, Absar, İncelemeelemani, Erk, Memty, Metal Militia, Ugur Basak Bot,Agirgin, Muhammet.alp, Vikiyazar, Ahmetan, Nosferatü, Bizimharman, Tarih, Dünya vatandaşı, Barispurut, Kisshak, Kibele, Escarbot,Cat, Dreamer, Thijs!bot, Vito Genovese, Coriolis, CommonsDelinker, RİTMİKS, Abuk SABUK, Mutlutopuz, Düşünenadam, Wiki tiki,Eldarion, VolkovBot, TXiKiBoT, Zinet, LuCKY, Kızıl Şaman, Graywolf, Gökhan, Levent, 2ulus, Karadelik, Trgtbnl, Mahmutya, Sak-halinio, SieBot, Vikiçizer, Loveless, Homonihilis, Emrahertr, Patirer, Noyder, Eray36, Sabri76, Gökçe Yörük, Hükümsüzdür, Takabeg,Kemal K., Brk, Yalhi, Cobija, Alexbot, Berkay0652, SAİT71, RipEr, MoonlanD, Myrat, Blackbunny, Ahzaryamed, Kuz, Volkansoner, Sil-vonenBot, Kimse, Théoden, ZiMMeR 483, Amirobot, Luckas-bot, Dæmon, Superyetkin, Oğuzhan, Hadibagirock, Ginosbot, Ptbotgourou,Ibrahim Dede, Sadrettin, Phantom86, Merube 89, Turnesol, Cagla.kocu, Mirochi, Burciaq, Peja1, ArthurBot, Abcd001, Khutuck Bot,Xqbot, Onurus1984, RibotBOT, Tapfereritter, Kılıç46, Rapsar, Raksidelic, Cekli829, Captain Bradley, Türk Süvarisi, Taysin, D'ohBot,YuRiYuNuS, Sonartex, Mirsad, Kesin~trwiki, KamikazeBot, Son kahraman, RedBot, Veramuth, Supermæn, NKOzi, Doguscansari, Ku-mul, EmausBot, Pragdon, Tolqadernek, YBot, Esc2003, Emperyan, AliKd, Semsaksoy, Kephrenz, WikitanvirBot, Rdvnygt, The Auror,Yalcin YESILYURT, Serdarkorkut, HaruNGs, Vitruvian, Uğurkent, Ouzcsr, MerlIwBot, Emree4, Pencerelaylay, Kaslifter, SeyitA, EMrKnG, Maurice Flesier, SiLveRLeaD, Wiiforvendetta, Eğitmen, Faruk11, Muratero, TheOttomans2012, Peykbot, Aguzer, Hannahannah,OmerFarukDemir, Ahmet Fahri Sezgin, Addbot, Kajmeran48, Kırmızı renk, Ömer Berkay, Yeni Üye, Doruk455, Ozi6767, Bakayna, Amil-lians, Ufuk aslan 1997, Selwili, Oasistr, Mümtaz tekkalan, Kazanmak4161, Yogabagaba2, Cimbom741, Okanfan, Ozzy yvz, Canboray441,Wertmy22, Maclory65, Unknowledge, Yaslient1, Hlfylmzz, Historienne.orient, Leylasiya, SİNEM KIZZ, Niveles, Tusagiserena, Şahkulu,Sasgerli16, ComandanteFarisî ve Anonim: 376

13.2 Resimler• Dosya:BASA-516K-1-2080-14-Ahmed_I.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/61/

BASA-516K-1-2080-14-Ahmed_I.JPG Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar:Bulgarian Archives State Agency: <a href ='http://www.archives.government.bg/' data-x-rel ='nofollow'><img alt ='Nuvola filesystems fol-der home.svg' src ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Nuvola_filesystems_folder_home.svg/20px-Nuvola_filesystems_folder_home.svg.png' width ='20' height ='20' srcset ='https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Nuvola_filesystems_folder_home.svg/30px-Nuvola_filesystems_folder_home.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Nuvola_filesystems_folder_home.svg/40px-Nuvola_filesystems_folder_home.svg.png 2x' data-file-width ='128'data-file-height ='128' /></a> Home pageÖzgün yazarı: ?

• Dosya:Genç_Osman.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/75/Gen%C3%A7_Osman.JPG Lisans: Publicdomain Katkıda bulunanlar: [1] Özgün yazarı: Belli değil

• Dosya:Hotin_seferi_1621_hotin_campaign_map.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4d/Hotin_seferi_1621_hotin_campaign_map.png Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Bakayna

• Dosya:II_Osman.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/08/II_Osman.jpg Lisans: Public domain Katkıda bu-lunanlar: Badisches Landesmuseum Özgün yazarı: Ottoman miniature painting

• Dosya:Mundy-Sultan_Uthman_(Osman)_II.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6f/Mundy-Sultan_Uthman_%28Osman%29_II.jpg Lisans: Public domain Katkıda bulunanlar: http://wwarfare2.likamva.in/Ottoman/Ottoman.htm Özgünyazarı: Peter Mundy

• Dosya:Osmanli-nisani.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Osmanli-nisani.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Juris Tiltins

• Dosya:Sultan_Osman_II_(reigned_1618-1622)_with_His_Vizier_Davud_Pasha_in_a_Procession_of_Janissaries_and_Guards,_Left_side_of_a_double-page_Manuscript_illustration_LACMA_M.85.237.42.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/dc/Sultan_Osman_II_%28reigned_1618-1622%29_with_His_Vizier_Davud_Pasha_in_a_Procession_of_Janissaries_and_Guards%2C_Left_side_of_a_double-page_Manuscript_illustration_LACMA_M.85.237.42.jpg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar:

• Image: http://collections.lacma.org/sites/default/files/remote_images/piction/ma-31763442-O3.jpg Özgün yazarı: ?• Dosya:Tughra_of_Osman_II.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2a/Tughra_of_Osman_II.JPG Lisans:

Public domain Katkıda bulunanlar:

• Egypt State Information Service: http://www.sis.gov.eg/PDF/Ar/History/0809000000000000210002.pdf Özgün yazarı: Unknown courtcalligrapher.

13.3 İçerik lisans• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0