K SAVA ARASINDA AVRUPA

K SAVA ARASINDA AVRUPAMilletler Cemiyeti'nin Kurulmas

Birinci Dnya Sava srasnda Amerika Birleik Devletleri (ABD) Bakan Wilson,barn korunmas iin bir uluslararas rgtn kurulmasn gndeme getirmiti.Nitekim, savatan sonra toplanan Paris Bar Konferans'nda uluslararas rgtlenmeyi gerekletirmek zere gerekli giriimler balatlmt.

Konferansn 15 Ocak 1919 tarihli oturumunda Milletler Cemiyeti'nin kurularak bar antlamalarnda yer almas kararlatrlmtr. Bu oturumda ayrca oluturulacak bir komisyonun da Milletler Cemiyeti'nin szlemesini hazrlamas istenmitir. Bylece uluslararas barn, kurulacak bir rgtle korunmas konusunda nemli bir adm atlmtr.Birlemi Milletlerin kurulma amalar nelerdir?

Oluturulan komisyonun hazrlad szleme (misak) 28 Nisan 1919'da Konferansn Genel Kurulu'nda kabul edilmitir. Bu alma sonucu Milletler Cemiyeti kurulmutur. Cemiyet'in szlemesinin balang blmnde genel amalar ve yelerin yklendikleri sorumluluklar sralanmtr. Buna gre: Savaa bavurulmamas konusunda birtakm ykmllklerin kabul edilmesi Gizlilikten uzak, adaletli ve onurlu uluslararas ilikilerin srdrlmesi Hkmetlerin bundan byle uluslararas hukuk kurallarna kesinlikle uymas rgtlenmi halklarn karlkl ilikilerinde adaletin korunmas ve antlamalardan doan btn ykmllklerin yerine getirilmesi.Szlemenin dier maddelerinde de yelik, cemiyetin yaps, barn srekliliinin salanmas, antlamalar, uluslararas ilikiler vb. konulara yer verilmitir.

Ancak, Cemiyet byk devletlerin etkisi altnda kaldndan karlalan uluslar aras sorunlar zememitir. Bu nedenle 1930'lu yllarn balarndan itibaren durumu sarslm ve gven duyulan bir kurum olmaktan kmt.

1-Barn Srekliliini Salama abalar Almanya, Versailles Antlamas'nca belirlenmi tamirat ve tazminat konusunda bir takm kolaylklar salamak iin Fransa'yla iyi ilikiler kurmak istemitir. Bu nedenle Alman Hkmeti, 1925 ylnn ubat aynda Fransa'ya bir nota vererek, bir karlkl gvenlik pakt kurulmasn nermitir. Bunun zerine, 5 Ekim 1925'te Almanya, Fransa, ngiltere, talya, Belika, Polonya ve ekoslovakya Locarno'da bir araya gelerek bir konferans toplamlardr. Grmeler sonucunda, 16 Ekim 1925'te hazrlanan Locarno Antlamas, 1 Aralk 1925'te Londra'da imzalanmtr.

Locarno Antlamas'yla Almanya, bat snrlarnn, dier bir ifadeyle Fransa ve Belika snrlarnn kesin ve srekli olduunu kabul etmitir. Bunun yannda, antlamaya imza atan devletlerin savatan korunmas ve bu devletler arasnda kacak her trl anlamazln bar yoluyla zmlenmesi amalanmtr.Locarno Antlamas, ksa vadede Avrupa'daki siyasi gerginlii azaltmasna ramen, uzun vadede Versailles Antlamas'nn "ngrd dzenin" iflasna yol amtr.

Briand-Kellogg Pakt

Fransz Dileri Bakan Aristide Briand, ABD'nin Birinci Dnya Sava'na giriinin 10. yldnmnde (1927) Avrupa'da, Fransa'ya zel bir prestij salamak amacyla, ABD ile Fransa arasndaki ilikilerde sava yasa d ilan eden karlkl bir taahhtte bulunulmasn nermitir. ABD Dileri Bakan Kellogg ise, Fransa'ya verdii yantta, Amerika'nn sadece Fransa ile deil, btn dnya devletleriyle byle bir taahhdn yaplmasndan ve savan yasa d ilan edilmesinden yana olduunu bildirmitir. Kellogg'un bu nerisini kapsayan Briand-Kellogg Pakt, 27 Austos 1928'de ABD, ngiltere, Fransa, Almanya, talya, Japonya, Polonya, Belika ve ekoslovakya arasnda imzalanmtr.

Briand-Kellogg Pakt ile, savunmaya dayanmayan sava kanun d ilan edilmi ve lkeleraras ilikilerde bar yollara bavurulmas esas alnmtr. Ancak, Pakt uzun mrl olmam 1930'lardan sonra Almanya, talya ve Japonya'nn saldrgan tutumlar, Pakt'n ilevini ortadan kaldrmtr.

2-Avrupada Sosyal ve Ekonomik Hayat

15

3-Totaliter Rejimlerin KuruluuA-talyada Faizmtalya, Birinci Dnya Sava'ndan sonra byk bir ekonomik knt iine girmiti.Savata istediklerinin ouna kavuamamt. lkede sosyalizm ve komnizmgibi akmlar glenmiti. Bunun yannda toplumsal ve ekonomik sorunlarn giderek artmas, 1919'da Benito Mussolini nderliinde kurulan Faist Parti'nin bymesine de yol amt.

Paris Bar Konferans'nda kk drld ne srlen talya'y glendireceini, Roma mparatorluu'nu yeniden kuracan ve lkedeki sol muhalefetle mcadele edeceini belirten Faist Parti, 28 Ekim 1922'de Napoli'den Roma zerine yryerek byk bir atlm gerekletirmitir. Faist Partisi'nin "Kara Gmleklileri" tarafndan gerekletirilen bu olay zerine hkmet istifa etmi ve babakanla Mussolini getirilmitir.

Mussolini'nin kurduu faist ynetim, ar ulusalcl (milliyetilii) esas aldndan,ksa bir sre sonra demokrasiyi ortadan kaldrmtr. lkedeki dier rklardan olan kiileri zorla talyanlatrmaya almtr. Roma mparatorluu'nun yeniden kurulmas iin de, Akdeniz evresinde smrgeler elde etmeye ynelmitir.

Mussolini'nin Anadolu'yu da iine alan bu yaylma politikas, Trk-talyan ilikilerinde gerginlik yaratmtr. Ancak, talya'daki faist ynetim 1930'lu yllarda taleplerini arttrarak saldrgan politikasn srdrmtr.

b- Almanyada NazizmAlmanya, Birinci Dnya Sava'ndan yenik kmas nedeniyle 1918'den sonra byk apta i sorunlarla kar karya gelmiti. 1918 ylnn Kasm ay balarnda kan bir askeri ayaklanma sonucu mparatorlua son verilmi ve cumhuriyet ilan edilmiti. Sosyalist ve komnist hareketler de byk bir atlm iine girmilerdi. Bu nemli siyasal deiiklik, Almanya'nn kar karya bulunduu siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlar zememiti. Hatta, sorunlar daha da arttrmt.

zellikle, 28 Haziran 1919'da ar koullar tayan Versailles Antlamas'nn imzalanmas, siyasi yelpazenin sanda ve solunda bulunan tm Almanlarn tepkisine yol amt. Alman kamuoyu, bar antlamasnn gerektirdii demelerin yaplmasn, savaonarmlar nedeniyle Danimarka'ya braklan Schleswig'in elde karlmasn, Eupenve Malmedy'in Belika'ya verilmesini byk bir fkeyle izlemitir. Buna karlk,Cumhuriyet ynetiminin i ve d politikadaki baarszl, ekonomik nlemler almadaki yetersizlii isizlik sorununu bytmt. 1922 ylnda Alman Mark'nn deerinin dmesi halkn yaamn zorlatrmt. rnein, bir somun ekmek alabilmek iin milyonlarca marka ihtiya duyulmutur.

Bu arada Franszlarn 1923 ylnda, sava tazminatnn denmemesini bahane ederek Ruhr blgesini igal etmesi, kamuoyunun Versailles Antlamas'na olan tepkisini daha da oaltmtr.

te, bu toplumsal ve ekonomik alkantlar iinde Birinci Dnya Sava'ndan sonra terhis edilen onba Adolf Hitler, 1919'da kk bir siyasal topluluk olan Alman i Partisi'ne ye olmu ve liderliini ele almtr. Hitler, 24 ubat 1920'de Mnih'te ilk kitle toplantsn gerekletirerek Parti'nin programnn esaslarn belirlemitir.

Bu toplantda Parti'nin adn Alman Nasyonal-Sosyalist i Partisi (Nazi Partisi) olarak deitirerek ar ulusalc (milliyeti) ve rk bir politika benimsemitir. Zengin sermaye kesiminin desteini arkasna alan Hitler, rgtlenmeye hz vermi ve taraftarn arttrmaya almtr. Bununla birlikte, isizlie are bulunacan, Almanya'nn bymesini snrlayan Versailles Antlamas'nn ortadan kaldrlacan ve iddetli bir ekilde Yahudi dmanlnn krkleneceini ne srerek glenmeye devam etmitir.Alman Nasyonal-Sosyalist i Partisi 1930 seimlerinde baarl olduktan sonra, 1932 seimlerinde de Alman Parlamentosu'nun (Reichstag) 608 yeliinden 230'unu kazanarak, lkenin en byk partisi haline gelmitir. Bu siyasal gelimelerden sonra Cumhurbakan Hindenburg, 30 Ocak 1933'te Hitler'i Babakanla atamtr. Bylece, demokratik bir ortamda rk sylemler benimseyen Nasyonal-Sosyalist i Partisi iktidara gelmitir. 5 Mart 1933'te yaplan seimlerde Nasyonal Sosyalist Parti (Nazi Partisi) ounluu elde edememitir. Ancak, Hitler baskyla Alman Parlamentosu'ndan (Reichstag'tan) drt yl sreyle olaanst yetkiler almtr. Bylece, Hitler diktatr olma konusunda nemli bir adm atmtr. lk i olarak sendika ve siyasal partileri kapatmtr. Kendisi gibi dnmeyen kiileri ya ldrtm ya da toplama kamplarna gndermitir. 2 Austos 1934'te Devlet Bakan von Hindenburg'un lm zerine bu makam da ahsnda birletirerek "Fhrer" olmutur. Tm bu gelimelerin sonucunda Almanya'da tek partili totaliter devlet kurulmu olmaktayd.

Hitler, totaliter devleti anlayn yerletirdikten sonra Almanya'nn snrlar dnda kalm bulunan btn Almanlarn birletirilmesini ve bir tek devlet altnda toplanmasn, douda "yaam alan" oluturulmasn esas almtr. Amalarna ulamak iin Versailles Antlamas'nn snrlayc hkmlerini ortadan kaldrm, Alman ordusunun toplam kuvvetini arttrm, Locarno Antlamas'ndan ayrlm ve askersiz blge olan Ren Blgesini igal etmitir.

Almanya'da Nasyonal Sosyalist Parti'nin iktidara gelmesi ve statkonun deitirilmesine ynelik faaliyetlerde bulunmas, devletler arasnda yeni ve nemli anlamazlklar ortaya karmtr.c-spanyada Franco Dnemi spanyada XIX. Yzyldan beri istikrarszlk ve i karklklar yaanmtr. 1902de spanya tahtna geen XIII. Alfonso anayasay ilan etmesine ramen lkede istikrar salanamad. 1923te ordu ynetime mdahale ederek btn demokratik messeselerin kapatld asker destekli bir ynetim kurdu.

Baarsz hkmet askeri desteini kaybedince istifa etti ve anayasal sistem yeniden kuruldu.

Fakat bu gelime de lkeye huzur getirmedi ve Kral Alfonso lkeyi terk edince cumhuriyet ilan edildi.

Yeni cumhuriyet ynetiminin dine ve din adamlarna kar tavr almas, toprak reformlarna girimesi ve kyllerin, zenginlerin topraklarn ele geirmek istemesi silahl atmalara sebep oldu. 1936da kart grupla arasnda ilenen cinayetler i savan balamasna yol at.

sava milliyetiler ve cumhuriyetiler arasnda gerekleti. Cumhuriyetiler Valenciada, milliyetiler de Franco liderliinde Burgosta hkmet kurdular. Fransa ve zellikle Sovyetler , ideolojik ynden kendilerine yakn bulduklar cumhuriyetileri , Almanya ve talya ise milliyetileri destekledi. ngiltere ise tarafsz kald.

1938den itibaren milliyetilerin hzl ilerleyii karsnda cumhuriyetiler direndiyse de baarl olamadlar. 1939da Madridin milliyetiler tarafndan ele geirilmesiyle i sava son buldu.

Franco ynetimi ilk dnemlerde Batl devletler tarafndan dland. II.Dnya Savandan sonra BMnin spanya ile ilikilerini kesmesiyle bu olumsuz sre devam etti. Souk Sava dneminde kutuplamann artmasyla Batl devletlerin spanyaya yaknlamas ilikilerin dzelmesini salad. spanya 1955te BMye, 1958de Avrupa Ekonomik Birlii Tekilatna girdi ve ABD ile imzalanan antlama ile bu devlete sler verdi.G- K SAVA ARASI DNEMDE DNYA I.Dnya Sava toplumlar siyasi, ekonomik , kltrel vb. ynlerden etkiledi. Sava srasnda yaanan ekonomik skntlar savatan sonra tketim isteinin artmasnda ve sanayinin gelimesinde etkili oldu. Petrol ve elektrik gnlk hayata girdi.Karayollar ve demiryollar geliti.Gemicilik yannda havaclk da geliti.ehircilik ve mimari geliti.letiim aralarnn gelimesiyle haberleme kolaylat.

Fotoraf, izgi film, sinema gibi grsel sanatlardaki gelimeler kitle kltrnn ekillenmesine yardmc oldu.Bu dnemde fizik alannda nemli gelimeler oldu.Einsteinin izafiyet teorisi yeni bir r at. Salk sahas bata olmak zere biyoloji biliminde nemli ilerlemeler saland.

Sosyal Bilimler, ihtisas alanlarn belirleyerek bir yenilenme srecine girdi.1929da tarih biliminde Fransz ekolnn ortaya k ile geleneksel tarih anlaynda nemli deiiklikler yaand.I.Dnya Sava sonunda Bat Medeniyeti ve bu medeniyetin dayand deerlerin sorgulanmas, Avrupa edebiyatn etkilendi.Tiyatro da yenilenme srecine girdi.Zrihte , btn toplumu ve burjuvazi sanatn tamamen ve sert bir ekilde reddetmeye dayal Srrealizm akm dodu.ki sava arasnda klasik mzie dn yaand.Caz Avrupada da yaylmaya balad.