T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ILIMAN İKLİM MEYVE TÜRLERİNDE SERTİFİKALI FİDAN ÜRETEN İŞLETMELERİN EKONOMİK ANALİZİ: ISPARTA İLİ

ÖRNEĞİ

Ulukan BÜYÜKARIKAN

Danışman Doç. Dr. Mevlüt GÜL

YÜKSEK LİSANS TEZİ TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI

ISPARTA - 2014

© 2014 [Ulukan BÜYÜKARIKAN]

TAAHHÜTNAME Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim.

Ulukan BÜYÜKARIKAN

i

İÇİNDEKİLER

Sayfa

İÇİNDEKİLER ........................................................................................ i ÖZET ..................................................................................................... iv ABSTRACT ............................................................................................ v TEŞEKKÜR............................................................................................ vi ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................. vii ÇİZELGELER DİZİNİ ............................................................................. viii SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ .................................................. xi 1. GİRİŞ ................................................................................................. 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ .......................................................................... 4 3. ARAŞTIRMA BÖLGESİ VE FİDAN ÜRETİMİ İLE İLGİLİ

GELİŞMELER ..................................................................................... 9 3.1. Araştırma Bölgesi Hakkında Genel Bilgiler ................................. 9

3.1.1. İklim ve coğrafya .................................................................. 9 3.1.2. Nüfus yapısı ......................................................................... 9 3.1.3. Bölge ekonomisi .................................................................. 10

3.2. Türkiye’de Meyve Fidanı İşletmeciliğindeki Gelişmeler ............... 13 3.2.1. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretimi ............................ 13 3.2.2. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretiminin sektörel

değerlendirilmesi ................................................................. 16 3.2.3. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üreticilerinin bölgesel

değerlendirilmesi ................................................................. 17 3.2.4. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi ithalat ve ihracatı ............ 18

3.3. Türkiye’de Meyve Fidanı ve Üretim Materyali Sertifikasyonu...... 21 3.4. Türkiye’de Meyve Fidanı ile İlgili Birlik ........................................ 26

4. MATERYAL VE YÖNTEM.................................................................. 28 4.1. Materyal ...................................................................................... 28 4.2. Yöntem ....................................................................................... 28

4.2.1. İşletmelerin seçiminde uygulanan metot .............................. 28 4.2.2. İşletmelerin analizinde kullanılan yöntemler ........................ 29

5. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA ........................................ 35 5.1. İşletmelerin Genel Yapısı ............................................................ 35

5.1.1. İncelenen işletmelerin hukuki statüsü .................................. 35 5.1.2. İncelenen işletmelerin faaliyet gösterdikleri alanlar .............. 35 5.1.3. İşletmecilerin eğitim durumu ................................................ 36 5.1.4. İşletmecilerin yaşları ve ticari deneyim süreleri .................... 37 5.1.5. İşletmecilerin asıl meslekleri ................................................ 39 5.1.6. İşletmelerin arazi mülkiyeti ve kullanım şekilleri ................... 40 5.1.7. İşletmelerde üretilen fidan çeşitleri ...................................... 43

5.2. İşletmelerin Sermaye Yapısı ....................................................... 44 5.2.1. Aktif sermaye ....................................................................... 45

5.2.1.1. Çiftlik sermayesi.......................................................... 45 5.2.1.2. İşletme sermayesi ....................................................... 50

5.2.2. Pasif sermaye ...................................................................... 54 5.2.2.1. Yabancı sermaye ........................................................ 55 5.2.2.2. Öz sermaye ................................................................ 56

5.3. Fidan Yetiştiriciliğinin Ekonomik Analizi ...................................... 57

ii

5.3.1. Gayrisafi üretim değeri ........................................................ 57 5.3.2 Üretim masrafları .................................................................. 58

5.3.2.1. Değişken masraflar ..................................................... 59 5.3.2.2. Sabit masraflar ........................................................... 60

5.3.3 Brüt kâr ................................................................................. 62 5.3.4 Mutlak (Net) ve nisbi kâr ....................................................... 62 5.3.5 Birim maliyet ......................................................................... 63 5.3.6 Sermaye devir hızı ................................................................ 64

5.4. Girdi Kullanımı ............................................................................ 65 5.4.1. İşgücü ve çeki gücü kullanımı .............................................. 65 5.4.2. Kimyasal gübre kullanımı..................................................... 67 5.4.3. Tarımsal mücadele ilacı kullanımı ....................................... 68

5.5. Fidan Üretim Faaliyetlerinin Analizi ............................................. 69 5.5.1. Fidancılıkta üretim şekilleri .................................................. 69

5.5.1.1. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohumu temin etme kanalları .................................................... 69

5.5.1.2. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan çöğürü temin etme kanalları .................................................... 71

5.5.1.3. İşletmelerde vegetatif üretiminde kullanılan klon anaçları temin etme kanalları ...................................... 72

5.5.1.4. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı materyalini temin etme kanalları ve kullanılan aşı çeşitleri ........................................................................ 74

5.5.1.5. İşletmelerin satın aldıkları fidan üretim materyaline virüs testi uygulanma durumu ..................................... 76

5.5.2. Fidan üretiminde bakım işlemleri ......................................... 77 5.5.2.1. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları araziye

toprak tahlili yaptırma durumları .................................. 77 5.5.2.2. İşletmelerin fidan üretiminde karşılaştıkları hastalık

ve zararlılar ................................................................. 77 5.5.2.3. İşletmelerin fidanlıkta kullandıkları ot mücadelesi

yöntemleri ................................................................... 78 5.5.2.4. İşletmelerin fidancılıkta kullandıkları sulama

yöntemleri ................................................................... 79 5.5.3. İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim alma

durumları ............................................................................. 80 5.5.4. Fidancılık sektörüyle ilgili gelişmelerin takip kanalları .......... 81 5.5.5. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili sahip olduğu belgeler 81 5.5.6. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumu ............... 82 5.5.7. Fidan üreticilerinin üretimle ilgili tercihlerinin belirlenmesi ... 84

5.5.7.1. İşletme arazisinin ürünlere göre tahsis edilmesindeki kriterler ........................................................................ 84

5.5.7.2. Üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler ..... 85 5.5.7.3. İşletmelerin yurt dışından yeni ıslah edilen anaç ve

çeşitleri takip ederek üretim planlaması yapma durumu ........................................................................ 86

5.6. Fidanların Satış ve Pazarlanması ............................................... 87 5.6.1. Fidanların sökümü ve satışa hazırlanması .......................... 87

5.6.1.1. İşletmelerde üretilen fidanların sökümü ...................... 87 5.6.1.2. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilmesi .... 88

iii

5.6.1.3. İşletmelerde satılmayan fidanların durumu ................. 89 5.6.2. Fidanların pazarlanması ...................................................... 89

5.6.2.1. Fidanların satış fiyatını belirlemedeki kriterler ............. 90 5.6.2.2. Fidan satışının yoğun olarak yapıldığı aylar ............... 91 5.6.2.3. İşletmelerin fidan satışında müşterileri yönlendirme

durumu ........................................................................ 92 5.6.2.4. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanları

seçimindeki kriterler .................................................... 92 5.6.2.5 İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları

fidanlardaki anaç tercih etme durumları ....................... 93 5.6.2.6. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür

ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olma durumları ..................................................................... 94

5.6.2.7. İşletmelerin satış sonrasında müşterilerine teknik destek verme durumu ................................................. 95

5.6.3. Fidan ihracatı ....................................................................... 95 5.7. Fidancılık Sektörünün Sorunları .................................................. 96

5.7.1. İşletmelere göre fidancılık sektörünün durumu ve geleceği . 96 5.7.2. İşletmelerin fidancılıkla ilgili karşılaştığı sorunlar ................. 97 5.7.3. İşletmecilerin fidancılıkla ilgili uygulanan politikalara bakış

açıları .................................................................................. 98 5.7.4. Fidan üretimindeki değişimlerin nedenleri ........................... 101

6. SONUÇ VE ÖNERİLER ..................................................................... 103 KAYNAKLAR ......................................................................................... 112 EKLER ................................................................................................... 118

EK A. Fotoğraflar ............................................................................... 119 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................ 120

iv

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

ILIMAN İKLİM MEYVE TÜRLERİNDE SERTİFİKALI FİDAN ÜRETEN

İŞLETMELERİN EKONOMİK ANALİZİ: ISPARTA İLİ ÖRNEĞİ

Ulukan BÜYÜKARIKAN

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı

Danışman: Doç. Dr. Mevlüt GÜL

Bu çalışmada, Türkiye meyve üretiminde büyük bir öneme sahip olan ılıman iklim meyve türleri fidancılığı ekonomik açıdan incelenmiştir. Bu amaçla, Isparta ilinde yürütülmüş olan çalışmada ılıman iklim meyve türleri fidanı üreten işletmelerin sermaye yapısı ortaya konulmuş, fidan üretiminde maliyet ve kârlılık durumu saptanmış, pazarlama yapısı incelenmiş, sektördeki sorunlar belirlenmiş ve bu sorunlara çözüm önerileri getirilmiştir. Ayrıca bölgede meyve fidanı üretimindeki değişimlerin nedenlerini tespit edilerek, uygulanan politikaların üretici üzerindeki etkisi belirlenerek çözüm önerileri getirilmiştir. Araştırmada kullanılan veriler, 2011-2012 üretim dönemine ait olup, Isparta ilinde sertifikalı ılıman iklim meyve türleri fidanı üreten 50 işletmeden yüz yüze anket yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. İncelenen işletmelerin ortalama işletme arazisi 535.78 da’dır. İşletmelerde aktif sermaye 3.645.368.15 TL’dir. Gayrisafi üretim değeri 359.228.60 TL, üretim masrafları 173.687.67 TL, brüt kâr 289.465.86 TL, net kâr 185.540.93 TL, nisbi kâr 2.07’dir. İşletmelerde fidan üretim maliyeti, 2.20 TL/adet olarak hesaplanmıştır. Sertifikalı meyve fidanı üretiminin geliştirilebilmesi için; sertifikasız meyve fidanı üretiminin önüne geçmek, üreticilere teknik destek sağlamak ve eğitim faaliyetleri düzenlemek, bölgede yeterli alt yapıya sahip bir fidan pazarı ve borsasının kurulması öngörülebilir. Anahtar Kelimeler: Fidancılık, sertifikasyon, ılıman iklim, ekonomik analiz, Isparta. 2014, 120 sayfa

v

ABSTRACT

M.Sc. Thesis

ECONOMIC ANALYSIS OF CERTIFIED NURSERY PRODUCING

ENTERPRISES IN TEMPERATE CLIMATE FRUITS: A CASE OF ISPARTA PROVINCE

Ulukan BÜYÜKARIKAN

Süleyman Demirel University

Graduate School of Applied and Natural Sciences Department of Agricultural Economy

Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Mevlüt GÜL

In the present this study, temperate climate fruit nurseries, which are important in fruit production in Turkey, were examined to determine their economic impacts. The study was conducted in Isparta province. The temperate fruit producers were examined by capital structure nursery plants production, the production cost and profit, marketing and the problems in the sector were determined with their respective solutions. The suggestions were made to alleviate those problems. The, reasons behind the production of nursery plants types were also identified. The data used in this study were collected from 50 certified nurseries in 2012. Average land usage of enterprises was 535.78 da for plant nurseries and active capital of enterprises was 3.645.368.15 TL. Average sales at 50 enterprises were 359.228.60 TL for 2012. At the same time average production cost for was each enterprises 173.687.67 TL in 2012. Average gross profit was 289.465.86 absolute profit was 185.540.93 TL and relative profit rate 2.07 in 2012 for nurseries. Average production cost of each nursery plant was calculated as 2.20 TL. In order to develop the production of certified fruit nursery plants; uncertified production must be prevented and the training activities should be provided for technical support to producers in the region, with adequate infrastructure, and establishment of a nursery market and a stock market should be implemented. Keywords: Nursery, certification, temperate climate, economic analysis, Isparta. 2014, 120 pages

vi

TEŞEKKÜR

Bu araştırma için şahsıma yardımcı olan Sayın danışman hocam, Doç. Dr. Mevlüt GÜL’e teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca çalışmamda yardımını esirgemeyen değerli arkadaşlarım; Kutlan UZUNKAYA ve Awwal Mohammed YAHAYA’ya, hocalarım; Prof. Dr. Yalçın BOZKURT, Prof. Dr. Bahri KARLI, Yrd. Doç. Dr. Mehmet POLAT, Doç. Dr. Bekir ŞAN, Doç. Dr. Adnan YILDIRIM, Zir. Yük. Müh. Mustafa KOCABAŞ, Yrd. Doç. Dr. Abdullah KANKAYA ile değerli bölüm hocalarıma teşekkürlerimi bir borç bilirim. Ankette yer alan soruları samimiyetle cevaplayan; Eğirdir İlçe Merk. Tar. Kalk. Koop., Serpil Köyü Fidan Üretim ve Pazarlama Koop., Büyükgökçeli Tar. Kalk. Koop., Gülbudak Ltd., Orkav A.Ş., Elma Tarım Ltd., Bayındırlar A.Ş., Mücahid Fidancılık, Eğirdir Mey. Seb. A.Ş., Eğirdir Meyvecilik Araştırma İstasyonu, Isparta Fidan Ltd., Filiz Fidancılık, Meltem Tarım, Suat UÇMAN, Tolga KANKAYA, Alpay EKEN, Ali SAĞLAM, Erol KÖSE, Halil BURDURLU, Hüseyin YILMAZ, Hamza YILDIZ, Abdurrahman COŞKUN, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Isparta İl Müdürlüğü olmak üzere çalışmada yardımlarını esirgemeyen kurum ve işletmelerdeki yönetici, ortak ve çalışanlara teşekkürlerimi sunarım. 3398-YL-12 No’lu proje ile tezimi maddi olarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Yönetim Birimi Başkanlığı’na teşekkür ederim. Her zaman yanımda olan ve hiçbir desteklerini esirgemeyen Annem, Babam ve çalışmamda bana yardımcı olan, bilgi ve tecrübesini paylaşan kardeşim Birkan BÜYÜKARIKAN’a sevgi, saygı ve teşekkürlerimi sunarım.

Ulukan BÜYÜKARIKAN

ISPARTA, 2014

vii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil 3.1. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam meyve fidanı

üretimi .................................................................................... 14 Şekil 3.2. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam asma fidanı

üretimi .................................................................................... 15 Şekil 3.3. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam çilek fidesi

üretimi .................................................................................... 15 Şekil 3.4. Türkiye’de meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretiminin

bölgelere göre dağılımı .......................................................... 17 Şekil 3.5. Türkiye’de iller itibariyle meyve fidanı üretimi ......................... 18 Şekil 3.6. Türkiye’de fidan/fide ithalat ve ihracat değerleri ..................... 19 Şekil 3.7. Türkiye’de fidan/fide ihracatın ithalatı karşılama oranı ........... 20 Şekil 3.8. Meyve fidanı ve üretim materyali sertifikasyon şeması .......... 25 Şekil 5.1. Fidan yetiştiriciliği üzerine eğitim alınan kurumlar .................. 80 Şekil 5.2. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilmesi ................ 88 Şekil A.1. İşletmelerde kullanılan fidanlıklar ........................................... 119 Şekil A.2. Fidanların satışa hazırlanması ............................................... 119

viii

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa Çizelge 1.1. Yaş meyve üreticisi ülkeler ................................................. 2 Çizelge 3.1. Isparta ilinin nüfus yapısı .................................................... 10 Çizelge 3.2. Isparta ilinin demografik yapısı ........................................... 10 Çizelge 3.3. Isparta ilinde ihracatın sektörlere göre dağılımı ................. 11 Çizelge 3.4. İldeki tarım alet ve makine sayıları ..................................... 12 Çizelge 3.5. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam meyve-

asma fidanı ve çilek fidesi üretimi ....................................... 14 Çizelge 3.6. Türkiye’de kamu ve özel kuruluşların belirli yıllara ait

fidan/fide üretim miktarları .................................................. 16 Çizelge 3.7. Türkiye’de fidan/fide ithalat ve ihracat miktarı .................... 19 Çizelge 4.1. Fidan üreten işletmelerin değişken ve sabit masraf

unsurları ............................................................................. 31 Çizelge 5.1. İncelenen işletmelerin hukuki yapıları ................................ 35 Çizelge 5.2. İşletmelerin faaliyet gösterdikleri alanlar ve toplam gelir

içindeki dağılımları .............................................................. 36 Çizelge 5.3. İşletmecilerin eğitim durumu .............................................. 37 Çizelge 5.4. İşletme gruplarına göre işletmecilerin yaşları ..................... 38 Çizelge 5.5. İşletme gruplarına göre işletmecilerin deneyim süreleri ..... 39 Çizelge 5.6. İşletmecilerin asıl mesleği .................................................. 39 Çizelge 5.7. İşletmelerin arazi mülkiyet durumları .................................. 41 Çizelge 5.8. İşletmelerin arazi kullanım şekilleri ..................................... 42 Çizelge 5.9. İşletmelerde üretilen fidan çeşitleri ..................................... 43 Çizelge 5.10. Tarım işletmelerinde sermaye yapısı ............................... 45 Çizelge 5.11. İşletmelerde toprak sermayesi ......................................... 46 Çizelge 5.12. Arazi ıslahı sermayesi ...................................................... 47 Çizelge 5.13. İşletmelerde bina sermayesi ............................................ 48 Çizelge 5.14. Bitki sermayesi ................................................................. 49 Çizelge 5.15. İşletmelerde mevcut alet-makine sayıları ve

sermayesi ......................................................................... 51 Çizelge 5.16. Malzeme ve mühimmat sermayesi ................................... 52 Çizelge 5.17. İşletmelerde para sermayesi ............................................ 53 Çizelge 5.18. İşletmelerde aktif sermaye ............................................... 54 Çizelge 5.19. İşletmelerde yabancı sermaye ......................................... 55 Çizelge 5.20. İşletmelerde pasif sermaye .............................................. 56 Çizelge 5.21. Gayrisafi üretim değeri ..................................................... 57 Çizelge 5.22. İşletmelerde fidan üretimindeki işletme ve üretim

masrafları ......................................................................... 59 Çizelge 5.23. İşletmelerin fidan üretiminde değişken masrafları ............ 60 Çizelge 5.24. İşletmelerin fidan üretiminde sabit masrafları ................... 61 Çizelge 5.25. Fidan işletmelerinde brüt kâr ............................................ 62 Çizelge 5.26. İşletmelerde net (mutlak) ve nisbi kâr ............................... 63 Çizelge 5.27. Birim fidan üretim maliyeti ................................................ 64 Çizelge 5.28. İşletmelerde sermaye devir hızı ....................................... 65 Çizelge 5.29. Fidan üretiminde işgücü ve çeki gücü kullanımı

(saat/da) ........................................................................... 66 Çizelge 5.30. İşletmelerde kimyasal gübre kullanımı ............................. 68 Çizelge 5.31. İşletmede birim alana tarım ilacı kullanım değeri ............. 68

ix

Çizelge 5.32. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohumu temin etme kanalları ......................................................... 70

Çizelge 5.33. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohuma katlama uygulama durumu ............................................... 70

Çizelge 5.34. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohuma katlama ortamları ............................................................. 71

Çizelge 5.35. İşletmelerde generatif üretimde kullanılan çöğürü temin etme kanalları ......................................................... 71

Çizelge 5.36. İşletmelerde vegetatif üretimde kullanılan klon anacı temin etme kanalları ............................................... 72

Çizelge 5.37. İşletmelerde kullanılan klon anaçların yetiştirilme yöntemleri ........................................................................ 73

Çizelge 5.38. İşletmelerde doku kültürü laboratuvarı durumu ................ 73 Çizelge 5.39. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı

materyalini temin etme kanalları ...................................... 74 Çizelge 5.40. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı

çeşitleri ............................................................................. 75 Çizelge 5.41. İşletmelerin satın aldıkları fidan üretim materyaline

virüs testi uygulanma durumu .......................................... 76 Çizelge 5.42. İşletmelerde fidan üretiminde kullanılan araziye

toprak tahlili yaptırma durumları ....................................... 77 Çizelge 5.43. İşletmelerde fidan üretiminde karşılaşılan hastalık

ve zararlılar ...................................................................... 78 Çizelge 5.44. İşletmelerde fidanlıkta kullanılan yabancı ot

mücadelesi yöntemleri ..................................................... 78 Çizelge 5.45. İşletmelerde fidancılıkta kullanılan sulama

yöntemleri ........................................................................ 79 Çizelge 5.46. İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim

alma durumu .................................................................... 80 Çizelge 5.47. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili gelişmeleri

takip kanalları ................................................................... 81 Çizelge 5.48. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili sahip olduğu

belgeler ............................................................................ 82 Çizelge 5.49. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumu ............ 82 Çizelge 5.50. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalatı yapmış

olduğu ülkeler ................................................................... 83 Çizelge 5.51. İşletmelerde ithalatı yapılan üretim materyali ................... 83 Çizelge 5.52. Fidan üretim materyali ithalatının yapılma nedenleri ........ 84 Çizelge 5.53. İşletme arazisinin ürünlere göre tahsis

edilmesindeki kriterler ...................................................... 84 Çizelge 5.54. Üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler .......... 85 Çizelge 5.55. İşletmelerin üretim planlaması yapma durumu ................. 86 Çizelge 5.56. İşletmelerde üretilen fidanların söküm teknikleri .............. 87 Çizelge 5.57. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilme

yerleri ............................................................................... 88 Çizelge 5.58. İşletmelerin fidanları satılmama durumundaki

davranışları ...................................................................... 89 Çizelge 5.59. Fidanların pazarlama kanalları ......................................... 90 Çizelge 5.60. Üretilen fidanların satış fiyatının belirlemedeki

kriterler ............................................................................. 91

x

Çizelge 5.61. Fidan satışının yoğun olarak yapıldığı aylar ..................... 91 Çizelge 5.62. İşletmelerin müşterinini satın alacağı fidan

çeşidinde yönlendirme durumu ........................................ 92 Çizelge 5.63. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanı

seçerken tercih ettiği kriterler ........................................... 92 Çizelge 5.64. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları

fidanların anaçlarını tercih etme durumu .......................... 93 Çizelge 5.65. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları

fidanlarda tercih ettikleri anaç türleri ................................ 93 Çizelge 5.66. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan

tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olma durumları ................................................................. 94

Çizelge 5.67. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıya yönlendirilme durumları .................................................... 94

Çizelge 5.68. İşletmelerin satış sonrasında müşterilerine teknik destek verme durumu ...................................................... 95

Çizelge 5.69. İşletmelerin fidan ihracatı yapma durumları ..................... 96 Çizelge 5.70. İşletmelerin fidan ihracatı yaptığı ülkeler .......................... 96 Çizelge 5.71. Fidancılık sektörünün durumu ve geleceği ....................... 97 Çizelge 5.72. İşletmelerin fidancılıkla ilgili karşılaştığı sorunlar .............. 98 Çizelge 5.73. Türkiye’de meyve üreticilerine sertifikalı fidanlarla

tesis edilen bahçelerde birim alana verilen fidan-fide desteklemeleri ........................................................... 99

Çizelge 5.74. İşletmecilere fidancılıkla ilgili uygulanan politikalara bakış açıları ...................................................................... 100

Çizelge 5.75. Isparta ilinde yıllara göre üretilen sertifikalı meyve fidanı ................................................................................ 101

Çizelge 5.76. İşletmecilere göre fidan üretimindeki değişimlerin nedenleri .......................................................................... 102

xi

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

ABD Amerika Birleşik Devletleri AR-GE Araştırma ve Geliştirme A.Ş Anonim Şirketi cm Santimetre ÇG Çeki gücü ÇKS Çiftçi Kayıt Sistemi da Dekar DAP Diamonyumfosfat DM Değişken Masraflar FAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü FÜAB Fidan Üreticileri Alt Birliği GSH Gayrisafi Hâsıla GSÜD Gayrisafi Üretim Değeri GSYİH Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla GTHB Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ha Hektar İG İşgücü İO İşletmeler Ortalaması İM İşletme Masrafları Koop. Kooperatif kg Kilogram km2 Kilometrekare LTD. Limited Şirketi m2 Metrekare MAP Mono Amonyum Fosfat MK Mutlak kâr N Anakitle Büyüklüğü NK Nisbi kâr NPK Azot Fosfor Potasyum ÖSFK Öz sermaye faiz karşılığı SM Sabit Masraflar TİGEM Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü TİM Türkiye İhracatçılar Meclisi TL Türk Lirası TTSM Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü TUİK Türkiye İstatistik Kurumu TV Televizyon ÜM Üretim Masrafları % Yüzde °C Santigrat Derece $ Amerikan Doları € Euro

1

1. GİRİŞ

Tarım, ulusal ekonomilerin temel faaliyet alanlarından ve endüstrilerinden

birisi olup, dar anlamda insanların doğal kaynakları kullanarak bitkisel ve

hayvansal kaynaklı üretimde bulunmalarıdır (Tufan, 1997).

Elverişli iklim ve toprak yapısına sahip olan Türkiye’nin 2012 yılı GSYİH’sinde

tarımın payı %8.1’dir. 2001 yılı arazi kullanım istatistiklerine göre Türkiye’de

218.044.477 da alanda tarımsal üretim yapılmakta ve bu arazinin 52.151.444

da sulanabilmektedir. Uluslararası standart sanayi sınıflandırmasına göre,

Türkiye’nin 2012 yılı tarım ve orman ürünleri, ihracatındaki payı %3.4,

ithalatındaki payı ise %3.1’dir (TUİK, 2013).

Bahçe bitkilerinin çeşitli kolları içerinde yer alan meyvecilik, Türkiye’de yaygın

olarak yapılan tarımsal faaliyetlerden biridir (Yapıcı, 1992). Türkiye

meyvecilik potansiyeli bakımından dünyada önemli bir konuma sahiptir ve

birçok meyve türünün anavatanı konumundadır (Ağaoğlu vd., 2010).

Meyveler içerdiği kalori, vitamin ve madensel maddeler ile insanların

beslenmesinde önemli bir yere sahiptir. Ayrıca meyveler; meyve suyu,

konserve, reçel, marmelat, şekerleme, pekmez ve kurutma sektörlerinin

önemli bir hammaddesini oluşturmaktadırlar (Özçağıran vd., 2005).

Dünyada toplam 55.7 milyon ha arazide yaş meyve üretimi yapılmakta olup,

üretim miktarı da 609 milyon ton’dur. Dünyada yaş meyve üretiminde Çin

yaklaşık %20’lik payı ve 122.1 milyon tonluk üretimi ile ilk sırada yer

almaktadır. Bunu sırasıyla; 84.8 milyon tonluk üretim ile Hindistan, 39.2

milyon tonluk üretim ile Brezilya, 25.3 milyon tonluk üretim ile ABD ve 16.9

milyon tonluk üretim ile İtalya izlemektedir. Türkiye ise, 13.9 milyon ton yaş

meyve üretimiyle dünya sıralamasında 10. sırada yer almaktadır. Dolayısıyla

dünya meyve üretimindeki payı %2.29’dur. Dünya yaş meyve üretimi 2010

yılında, 2009 yılına kıyasla %2.32 oranında artış kaydetmiştir. Türkiye yaş

meyve üretimi ise 2010 yılında bir önceki yıla göre, %1.95 oranında

azalmıştır (Çizelge 1.1).

2

Çizelge 1.1. Yaş meyve üreticisi ülkeler

Sıra Ülke Adı 2009 (ton)

Pay (%)

2010 (ton)

Pay (%)

Değişim oranı (%)

1 Çin 115.876.234 19.46 122.178.415 20.05 5.44

2 Hindistan 70.362.613 11.81 84.791.100 13.91 20.51

3 Brezilya 37.123.864 6.23 39.286.781 6.45 5.83

4 ABD 27.403.517 4.60 25.383.917 4.17 -7.37

5 İtalya 18.362.902 3.08 16.907.895 2.77 -7.92

6 Filipinler 15.980.190 2.68 16.181.731 2.66 1.26

7 Meksika 15.732.178 2.64 15.255.598 2.50 -3.03

8 İspanya 14.454.635 2.43 15.184.420 2.49 5.05

9 Endonezya 17.287.652 2.90 14.867.762 2.44 -14.00

10 Türkiye 14.222.927 2.39 13.945.604 2.29 -1.95

Genel toplam 595.555.679 100.00 609.369.080 100.00 2.32 Kaynak: (FAO, 2012)

Meyvecilik, meyve fidanı üretimiyle başlamaktadır. Meyve fidanlarının

üretimiyle ilgili tüm işlemlerin yapıldığı faaliyetlere fidancılık denilmektedir.

Kârlı ve ekonomik bir meyvecilik için meyve bahçelerindeki kullanılacak

fidanların ismine doğru, sağlıklı ve standart olmaları bir gerekliliktir. Bunu iyi

bir budama, uygun bir terbiye sistemi, bitki koruma, sulama, gübreleme ve

toprak işleme gibi işlemler takip etmektedir. Türkiye’de meyvecilik büyük

önem arz etmesinden dolayı meyve fidancılığı da gelişmiştir (Yapıcı, 1992).

Meyve bahçesi tesisinde kullanılacak fidan, yetiştirilecek meyve ağacının

özelliklerini doğrudan etkilemektedir. Dünya ölçeğinde fidancılık sektörü

incelendiğinde, modern yetiştiriciliğinin temellerinden olan bodur, yarı-bodur

anaç kullanımını konusundaki çalışmaların 1900’lü yıllarda ağırlık kazandığı

görülmektedir. Günümüzde, meyvecilikte kullanılan klasik çöğür anaçlar,

yerini bodur ve yarı-bodur klonal anaçlara bırakmıştır.

Meyveler, iklim isteklerine göre 3’e ayrılmaktadır. Bunlar (Ağaoğlu vd., 2010);

1- Ilıman iklim meyve türleri: Elma, armut, ayva, erik, şeftali, kayısı, badem,

vişne, kiraz, ceviz, kestane, üzüm, çilek, fındık, ahududu, antepfıstığı,

2- Subtropik iklim meyve türleri: Limon, nar, portakal, altıntop, mandarin,

çay, zeytin, incir, hurma,

3- Tropik iklim meyve türleri: Hindistan cevizi, muz, mango, papaya, ananas

gibidir.

3

Isparta ili, Akdeniz iklimi ve karasal iklim arasında yer alan bir ılıman iklim

yapısına sahiptir. Isparta, sertifikalı meyve fidanı üretimi açısından Türkiye’de

önemli bir konumda yer almaktadır. Isparta ilinde 2012 yılı itibariyle

4.629.665 adet sertifikalı meyve fidanı üretimi yapılmıştır. Ayrıca İl, ılıman

iklim meyve türleri içerisinde yer alan elmanın, Türkiye’de en çok üretiminin

gerçekleştiği bölgedir.

Meyveciliğin temelini oluşturan fidancılığın hızlı ve verimli bir şekilde

yapılabilmesi için, üretim sürecinin işleyişi ve ekonomisi hakkında yeterli

bilgiye sahip olunması bir gerekliliktir.

Bu noktadan hareketle, çalışmanın temel amacı, Türkiye’deki fidancılık

sektöründe, büyük bir öneme sahip olan ılıman iklim meyve türleri

fidancılığının ekonomik açıdan değerlendirilmesinin yapılmasıdır. Bu amaçla,

Isparta ilinde yürütülmüş olan çalışmada ılıman iklim meyve türleri fidanı

üreten işletmelerin ekonomik yapısı ortaya konulmuş, fidan üretiminde

maliyet ve kârlılık durumu saptanmış, pazarlama yapısı incelenmiş,

sektördeki sorunlar belirlenerek, bu sorunlara çözüm önerileri getirilmiştir.

Ayrıca bölgede meyve fidanı üretimindeki değişimlerin nedenlerini tespit

edilerek, uygulanan politikaların üretici gözündeki etkisi irdelenmiştir.

4

2. KAYNAK ÖZETLERİ

Konu ile ilgili yapılan literatür çalışması sonucunda, özellikle ulusal bazda

yapılan çalışmalarda eksiklikler saptanmıştır. Araştırma teması ile ilgili

yapılmış bazı çalışmalar ise; Tuzcu vd. (1976), Akdeniz, Ege ve Karadeniz

bölgelerinde faaliyet gösteren 73 fidancılık işletmesinin ekonomik ve teknik

yönden faaliyetlerini incelemişlerdir. İncelenen işletmelerdeki fidan yetiştirme

alanlarının küçük olmasından kaynaklanan sorunların başta geldiğini

belirlemişlerdir. Turunçgil fidanı üreten işletmelerin finansman problemlerinin

olduğu, bunun yeterli kredi ve teşvik uygulamaları ile aşılabileceği

öngörülmüştür. Fidanlıkta gelişme sağlanabilmesi için sertifikalı fidan üretim

esaslarının düzenlenerek uygulanması gerektiği ifade edilmiştir.

Taşdemir (1990), turunçgil ağaçlarından yüksek kaliteli ve bol verim

alınabilmesi; bahçe tesisinde virüs ve virüs benzeri hastalıklardan temiz,

kalem-anaç uyuşması iyi, nematotlardan arî, adına doğru, bir örnek ve hızlı

gelişme gösteren sağlıklı fidanların kullanılmasıyla mümkün olabileceğini ileri

sürmektedir.

Korkmaz vd. (1994), Adana, Mersin ve Hatay illerindeki turunçgil fidanı

işletmeleriyle ilgili yapılan araştırma sonuçlarına göre; Adana’da altıntop,

Mersin ve Hatay illerinde ise mandarin fidanı üretiminin en fazla yapıldığını

belirlemişlerdir.

Kaplankıran vd. (1995) çalışmalarında, Hatay ilindeki turunçgil fidanı üreten

işletmelerinin üretim yaptıkları tür ve çeşitlerin dağılımı ile işletmelerin bazı

teknik özelliklerini incelemişlerdir. Araştırma bulgularına göre; fidan

üretiminde %54.40 ile mandarin çeşitlerinin başta geldiğini, bunu altıntop

fidanı üretiminin izlediğini belirlemişlerdir.

Roka vd. (1998), çalışmalarında ABD’nin Florida eyaletinde, 115 turunçgil

fidanı işletmesinin bölge ekonomisine katkılarını incelemişlerdir. Ekonomik

etkilerin ölçülmesinde; toplam satışlar, kullanılan girdiler, işletmelerin satış

gelirleri ve istihdama yaptıkları katkılar kullanılmıştır. Turunçgil fidanı üreten

5

işletmelerin girdi kullanımı, istihdam ve toplam satışlar yoluyla bölge

ekonomisine doğrudan ve dolaylı olarak önemli oranda katkı sağladığına

değinmişlerdir. Bölgede turunçgil fidanı üretimi yapan firmaların, fidan

satışından 30 milyon $’dan fazla bir gelir elde ettikleri tespit edilmiştir. Ancak,

fidancılık sektörünün dolaylı etkileri dâhil edildiğinde, bu gelirin 60 milyon $’ın

üzerinde olduğu sonucuna varmışlardır.

Çelik vd. (2000), meyve ve asma fidanı üretiminin mevcut durumunu

inceleyerek, bu sektörde alınması gereken önlemleri ortaya koymuşlardır.

Sertifikalı fidan üretiminin geliştirilmesine yönelik olarak; kamu sektörünün

fidan üretimini bırakarak, yalnızca özel sektöre baz üretim materyali temin

etmek, üreticileri destekleme ve denetim görevine ağırlık vermeleri gerektiğini

önermişlerdir.

Ergun vd. (2000) çalışmalarında, 15 kamu ve 73 özel fidancılık işletmesinden

elde ettikleri verilere göre, bu sektörde yaşanan sorunları belirlemiş ve çözüm

önerileri ortaya koymuşlardır. Türkiye genelinde sertifikalı fidan üretiminin

yayılmasına katkıda bulunacak yapının oluşturulması gerektiğini ifade

etmişlerdir. Kamu kuruluşlarında %67.2 olan sertifikalı fidan oranının, özel

sektör fidancılığında %22 kadar olduğunu saptamışlardır. Bu oranın

artırılabilmesi için sertifikalı fidan üretiminin, teşviklerle desteklenmesi

gerektiğini önermektedirler.

Bağcı (2002), Isparta ilinin ekolojik koşullarında elma, kayısı, kiraz, şeftali

meyve fidanları ile şeftali ve kayısı çöğürlerinin gelişimleri üzerine yüksek

tünel uygulamasının etkilerini belirlemiştir. Yüksek tünel uygulamasından

elde edilen sonuçlara göre; M9, M26, MM106 üzerine aşılı Starking Delicious

elma çeşidinde aşı tutma oranları sırasıyla %90, %96.7, %86.6, açık arazi

koşullarında ise sırasıyla %86.6, %96.7, %96.7 olduğunu hesaplamıştır.

Taşdemir (2002), virüs ve virüs benzeri hastalıkların turunçgil tarımı üzerinde

pek çok olumsuz etkiye sahip olduğu ve ekonomik olarak turunçgil üretimini

sınırlayıcı en önemli faktörlerin başında geldiğini bildirmektedir. Hastalıklı

ağaçlardan alınan aşı gözleri ile yapılan fidan üretimi, hastalıkların

6

yayılmasında en büyük rolü oynadığını, bu nedenle hastalıklardan

arındırılmış kaynaklardan elde edilen materyallerle fidan üretilmesi gerektiğini

belirtmektedir.

Gençtan vd. (2003), Türkiye’de son yıllara kadar, meyve ve asma fidanı

üretiminin önemli bir bölümünün kamuya ait işletmelerde üretilirken, 2000’li

yıllarda fidan üretiminin tamamına yakını özel sektör fidancılık işletmeleri

tarafından gerçekleştiğine değinilmiştir. Türkiye’nin değişik yörelerindeki fidan

üretme istasyonları kapatılarak bu işletmelere; özel fidancılık şirketlerinin

gereksinme duyduğu anaç, aşı kalemi ve aşı gözü gibi fidan üretimi için

gerekli ana materyali üretme görevi verildiğini belirtmişlerdir.

Demirtaş (2005) çalışmasında, turunçgillerde virüsten arî-sertifikalı

fidancılığın büyük bir ihtiyaç olduğuna değinmiştir. Ayrıca, depolama

alanlarında yapılacak teknik iyileştirmelerin meyve kayıplarını önemli ölçüde

azaltılabileceğini ifade etmiştir. Bir limon fidanın birim maliyetini; kamu

işletmelerinde 2.83 TL, özel işletmelerde 1.74 TL olarak hesaplamıştır.

Merhaut ve Pitttenger (2005), ABD’nin Kaliforniya eyaletinde fidan üretimi

yapan işletmelerin satış ve pazarlama sorunlarını incelemişlerdir. Fidan

üretim ve pazarlamasında hükümete bağlı olan çevre düzenlemelerinin

yetersizliğinden, sulama sorunlarından ve olumsuz hava koşullarından fidan

üreticilerinin önemli derecede etkilendiklerine değinmişlerdir.

Yıldırım ve Koyuncu (2005) çalışmalarında, Isparta ili meyve fidancılığı

işletmelerinde toplam 850.570 adet meyve fidanı üretildiğini; bunun %57’sini

elmanın oluşturduğunu, bunu sırası ile kiraz (%16) ve şeftali (%10) türlerinin

takip etmekte olduğunu belirtmişlerdir. Kamu ve özel fidan üreticilerinin klon

anacı kullanımı %51, çöğür anacı kullanımı ise %49 olarak gerçekleşmekte

olduğunu, klon anaçların elma üretiminde (%44) yaygın olarak kullanıldığını,

kayısı, vişne ve armut fidanlarının ise tamamının çöğür anaçlar ile

çoğaltılmakta olduğunu saptamışlardır. Bütün meyve türleri için geleneksel

çeşitler yanında, dış satıma yönelik çeşitlerin de fidan üretimleri

yaygınlaşmakta olduğunu tespit etmişlerdir. Fidancıların büyük oranda

7

durgun T göz aşısını tercih etmekte olduklarını, aynı zamanda masa başı aşı

yöntemini de kullanmakta olduklarını saptamışlardır. Ayrıca yörede bir özel

fidanlıkta organik fidan üretimi gerçekleştirilmekte olduğunu belirlemişlerdir.

Haoque vd. (2007), 2002-2003 yıllarında Bangladeş’in Gazipur ve Jessore

ilçelerinde yürütülen çalışmada; 40 özel ve 4 kamu fidan işletmesinin sosyo-

ekonomik durumunu incelemişlerdir. Özel fidancılık işletmesi sahiplerinin

%60’ı orta öğretim düzeyinde eğitim aldığını, kullandıkları arazilerin %50’sinin

de kiralık olduğunu tespit etmişlerdir.

Hodges vd. (2008), ABD fidancılık sektörünün pazarlama sorunlarını

ekonomik açıdan değerlendirmişlerdir. Pasifik dışındaki birçok bölgede,

genellikle yerli çeşitlerin fidanlarının üretildiği, bazı bölgelerde ise pazarlama

risklerine karşı sözleşmeli üretimin yapıldığı sonucuna varmışlardır.

Fakayode vd. (2008), Nijerya’daki süs bitkisi ve fidancılık sektörü incelenmiş,

fidancılık sektöründe sermayenin önemli bir unsur olduğuna değinilmiş ve

yetersiz kredi ve fon kaynaklarının, üretim için engel teşkil ettiği sonucuna

varmışlardır.

Saydam (2010), Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifindeki fidan

üretimi yapan ortakların, toprak analizi yaptırdıkları, fakat analiz sonuçlarına

göre gübre kullanmadıklarını tespit etmiştir. Üreticilerin klasik yöntemleri

bırakarak, modern tekniklerle sertifikalı meyve fidanı üretimine geçmelerini

önermiştir.

Söylemezoğlu vd. (2010), Türkiye’de meyve ve asma fidanı üretiminin 2004-

2008 yılları arasındaki durumu, sektörel-bölgesel değerlendirmesi, sertifikalı

meyve-asma fidanı ithalat-ihracatı, sertifikalı fidan üretimi kullanımına yönelik

desteklemeler, mevzuat, sertifikalı meyve-asma fidancılığının geliştirilmesine

yönelik öneriler sunulmuştur. Türkiye meyve fidancılığındaki plansız ve

dağınık yapılaşmanın üretimi ve üretilen ürünlerin kalitesi üzerinde olumsuz

etkilere sebebiyet verdiğini tespit etmişlerdir. Bu durum ticari değeri yüksek

8

çeşitlere olan talebin karşılanamaması sonucunda, fidan üretim materyali

ithalatının yoğun olarak yapılmasına sebep olduğunu belirlemişlerdir.

Çakalli (2012), sağlıklı ve sertifikalı fidanlarla tesis edilecek meyve

bahçelerinin, istikrarlı kalkınmanın gereklerinden olduğuna değinmiştir.

İşletme başına net ortalama gelirin 20 bin € olduğunu hesaplamıştır.

Wu (2013) çalışmasında, fidan yetiştirmenin iki yıllık bir süreci kapsadığına

değinmiş ve fidan yetiştiriciliğinin bir üretim dönemindeki masrafları finansal

açıdan incelemiştir. Açık havada yetişen fidanların, fidan başına yaklaşık

maliyetin en iyi koşullarda 9.34 $, en kötü koşullarda ise 14.19 $ olduğu

hesaplamıştır. Serada yetişen bir fidanın yaklaşık maliyetinin en iyi koşullarda

7.98 $, en kötü koşullarda ise 14.21 $ olarak tespit etmiştir.

9

3. ARAŞTIRMA BÖLGESİ VE FİDAN ÜRETİMİ İLE İLGİLİ GELİŞMELER

Bu bölümde; araştırma kapsamında yer alan Isparta ili, coğrafi özellikleri,

demografik yapısı, ekonomik faaliyetleri ile Türkiye fidan üretimindeki

gelişmeler irdelenmiştir.

3.1. Araştırma Bölgesi Hakkında Genel Bilgiler

3.1.1. İklim ve coğrafya

Isparta ili Akdeniz Bölgesinin batı bölümünde ve iç kesimlerde yer almakta ve

Göller Yöresinin merkezi konumundadır. Isparta’nın yüzölçümü 8933 km2 ve

rakımı 1035 m’dir. Isparta ili, 30°20’ ve 31°33’ doğu boylamları ile 37°18’ ve

38°30’ kuzey enlemleri arsında yer almaktadır. Isparta ili doğudan Konya iline

bağlı Beyşehir, Doğanhisar ve Akşehir; kuzeyden Afyon ilinin Çay, Şuhut,

Dinar, Dazkırı; güneyden Antalya iline bağlı Serik ve Manavgat; batıdan

Burdur il merkezi Ağlasun ve Bucak ilçeleriyle komşudur. Isparta ili Akdeniz

iklimi ile Orta Anadolu da hüküm süren karasal iklim arasındaki geçiş

bölgesinde yer almakta ve bu sebepten dolayı her iki iklimin de özellikleri

görülmektedir. Isparta ilinin 30 yılı aşkın gözlemlere göre yıllık ortalama

sıcaklığı 12°C’dir. İlde tespit edilen en yüksek sıcaklık 38.7°C en düşük

sıcaklık ise -21°C’dir. Isparta’nın yıllık ortalama donlu gün sayısı 84.30’dur.

Isparta’da akarsular Aksu ve Köprü Irmağı haricinde genelde kuru ya da çok az

şekilde akış göstermektedir. Isparta il sınırları içerisinde Eğirdir, Kovada ve

Gölcük gölleri bulunmaktadır (IİKTM, 2013).

3.1.2. Nüfus yapısı

2012 yılı Türkiye toplam nüfusu 75.627.384 kişidir. Isparta ilinin nüfusunun

Türkiye toplam nüfusu içindeki payı %0.55’tir. 2012 döneminde Isparta ilinin

net göç hızı %1.31’dir. Türkiye’de nüfus artış hızı %1.35’tir. Isparta ili

%1.31’lik nüfus artış oranı ile Türkiye nüfus artış oranına yakındır (TUİK,

2013).

10

2012 yılında Isparta ilinde 416.663 kişi ikamet etmektedir. 2012 yılı Isparta ili

nüfusunun 283.459 kişisi il ve ilçe merkezlerinde ikamet ederken, 133.204

kişisi ise belde ve köylerde ikamet etmektedir (Çizelge 3.1).

Çizelge 3.1. Isparta ilinin nüfus yapısı

İlçeler İl/ilçe merkezi Belde/köy Toplam

Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın

Merkez 198.385 99.199 99.186 21.519 10.904 10.615 219.904 110.103 109.801

Aksu 1.845 918 927 2.932 1.417 1.515 4.777 2.335 2.442

Atabey 4.132 2.058 2.074 1.601 781 820 5.733 2.839 2.894

Eğirdir 16.891 8.816 8.075 16.795 8.331 8.464 33.686 17.147 16.539

Gelendost 5.437 2.596 2.841 11.304 5.606 5.698 16.741 8.202 8.539

Gönen 3.654 1.821 1.833 4.148 1.988 2.160 7.802 3.809 3.993

Keçiborlu 6.924 3.489 3.435 7.895 3.816 4.079 14.819 7.305 7.514

Senirkent 5.972 3.028 2.944 6.974 3.350 3.624 12.946 6.378 6.568

Sütçüler 2.461 1.266 1.195 9.159 4.484 4.675 11.620 5.750 5.870

Şarkîkaraağaç 9.747 4.660 5.087 16.901 8.313 8.588 26.648 12.973 13.675

Uluborlu 6.213 3.311 2.902 1.213 603 610 7.426 3.914 3.512

Yalvaç 19.811 9.666 10.145 32.412 16.024 16.388 52.223 25.690 26.533

Yenişarbademli 1.987 1.037 950 351 176 175 2.338 1.213 1.125

Toplam 283.459 141.865 141.594 133.204 65.793 67.411 416.663 207.658 209.005

Kaynak: TUİK, 2013

Isparta ilinin 2012 yılına ait demografik yapısı incelendiğinde; genç nüfusun

yüksek bir orana sahip olduğu görülmektedir. Isparta ili nüfusunun %20.1’ini

0-14 yaş grubu, %24.4’ünü 15-29 yaş grubu, %28.1’ini 30-49, %27.4’ünü ise

50 ve üzeri yaş grubu oluşturmaktadır (Çizelge 3.2).

Çizelge 3.2. Isparta ilinin demografik yapısı

Yaş grubu

Toplam Erkek Kadın

Kişi sayısı Oran (%) Kişi sayısı Oran (%) Kişi sayısı Oran (%)

0-14 83.867 20.1 43.162 20.8 40.705 19.5

15-29 101.773 24.4 52.725 25.4 49.048 23.5

30-49 117.021 28.1 58.262 28.1 58.759 28.1

50+ 114.002 27.4 53.509 25.8 60.493 28.9

Toplam 416.663 100.0 207.658 20.8 209.005 100.0

Kaynak: TUİK, 2013

3.1.3. Bölge ekonomisi

Isparta ilinin GSYİH’si, 2001 yılında 557.265 TL’dir (1987 fiyatlarıyla). Isparta

ilinde ihracatçı firmaların kanuni merkezleri bazında, 2012 yılı toplam ihracatı

ise 179.015.000 $’dır.

Isparta ilinde, 2012 döneminde faaliyet gösteren firmaların Türkiye geneli

ihracatındaki payı %0.13’dür. Isparta ilinde faaliyet gösteren firmaların ihracat

11

yaptığı ürünlerin başında %22’lik payı ile çimento, cam, seramik ve toprak

ürünleri, %18’lik payı ile maden ve metaller, %12’lik payı ile kimyevi maddeler

ve mamulleri, %8’lik payı ile yaş meyve ve sebze takip etmektedir (Çizelge

3.3).

Çizelge 3.3. Isparta ilinde ihracatın sektörlere göre dağılımı

Mamul ve ürünler 2011 2012

Değer (1.000 $)

Ağaç mamulleri ve orman ürünleri 11.000 9.537

Çelik 1.002 15

Çimento, cam, seramik ve toprak ürünleri 34.849 39.552

Değerli maden ve mücevherat 0 0

Demir ve demir dışı metaller 90 221

Deri ve deri mamulleri 301 207

Diğer sanayi ürünleri 4 0

Elektrik - elektronik 175 286

Fındık ve mamulleri 0 11

Halı 0 1

Hazır giyim ve konfeksiyon 1.911 5.273

Hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri 288 560

İklimlendirme sanayi 8.209 10.419

Kimyevi maddeler ve mamulleri 19.552 21.677

Kuru meyve ve mamulleri 19 74

Maden ve metaller 33.844 32.953

Makine ve aksamları 6.020 1.090

Meyve sebze mamulleri 9.883 16.301

Savunma ve havacılık sanayi 317 655

Hayvancılık ve su ürünleri 6.123 7.387

Süs bitkileri ve mamulleri 1.323 266

Taşıt araçları ve yan sanayi 281 2.357

Tekstil ve hammaddeleri 16.714 15.005

Yaş meyve ve sebze 11.138 15.166

Toplam ihracat 163.041 179.015

Türkiye ihracatı genel toplam 133.172.548 137.709.929

Kaynak: TİM, 2013

Isparta ilinde tarım önemli bir sektördür. 2012 yılında ildeki toplam tarım alanı

2.072.440 da’dır. Bu alanın 1.260.198 da ekilen, 373.153 da ise nadas

alanıdır. Isparta ilinde 384.571 da meyve, 54.064 da sebze ve 454 da arazide

süs bitkisi yetiştirilmektedir (TUİK, 2013).

Ekonomik açıdan, gül ve gül mamulleri Isparta’nın dünya çapında prestij

kazanmasını sağlayan en önemli ürün gruplarından birisidir. Isparta’da

1892’den itibaren gül yağı üretimi yapılmaktadır ve günümüzde 15 adet gül

yağı fabrikası faaliyette bulunmaktadır.

12

2011 yılında Isparta ili meyve üretiminde ilk sırayı 609.929 ton ile elma, ikinci

sırayı 50.419 ton ile üzüm, üçüncü sırayı 24.819 ton ile kiraz, dördüncü sırayı

14.258 ton ile kayısı almaktadır (TUİK, 2013). Isparta ili elma üretimi

açısından da Türkiye’de birinci sırada yer almaktadır.

Isparta’daki tarımsal alet ve ekipman sayıları incelendiğinde; traktör

sayılarında bir önceki yıla oranla %2.30, damla sulama tesis sayılarında ise

%24.40’lık bir artışın meydan geldiği gözlemlenmektedir (Çizelge 3.4).

Çizelge 3.4. İldeki tarım alet ve makine sayıları

Alet ve makineler 2010 2011 Değişim oranı

Adet Oran (%)

Biçerdöver 61 61 0.00

Traktör 11.615 11.884 2.30

Atomizör 1.441 1.487 3.20

Balya Makinesi 100 117 17.00

Damla Sulama Tesisi 7.157 9.467 32.30

Diskli Tırmık (Diskarolar) 1.176 1.244 5.80

Fide Dikim Makinesi 5 8 60.00

Römork (Tarım Arabası) 12.016 12.095 0.70

Sap Döver ve Harman Makinesi (Batöz) 2.277 2.225 -2.30

Süt Sağım Tesisi 36 48 33.30

Kaynak: TUİK, 2013

Isparta tarımda kooperatifleşme açısından gelişmiş bir ildir. Isparta ilinde

tarımsal amaçlı kurulan 120 adet tarımsal kalkınma, 68 adet sulama ve 14

adet su ürünleri kooperatifi ile 1 adet tarımsal kalkınma kooperatifleri birliği, 6

adet üretici ve 3 adet yetiştiriciler birliği bulunmaktadır (IGTHB, 2013). Bölge,

soğuk hava depoculuğu açısında da gelişmiş bir konumda yer almaktadır.

13

3.2. Türkiye’de Meyve Fidanı İşletmeciliğindeki Gelişmeler

Türkiye’de standartlara uygun, modern anlamda meyve fidanı üretimi, ilk

olarak 1930’lu yıllarda kamu kuruluşlarında başlamıştır. Daha sonra “Devlet

Üretme İstasyonları” kurulmuş, fidan üretiminde gerek kalite, gerekse sayısal

anlamda iyileşme sağlanmıştır. Özellikle 1980’li yıllardan sonra ekonomik

yapıdaki dönüşümle birlikte, Türkiye’de uygulanan serbest piyasa

ekonomisinin bir gereği olarak, meyve fidanı üretiminin özel kuruluşlara

devredilmesi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından benimsenmiştir.

Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Türkiye’de ılıman iklim meyve

türlerinde virüssüz, ismine doğru (kaynağı ve hangi çeşitle aşılı olduğu

bilinen) sağlıklı ve sertifikalı fidan üretimini sağlamak amacıyla, 1981 yılında

başlattığı “Türkiye’de ılıman iklim meyve türlerinde sağlıklı, fidan üretimi ve

organizasyonu” projesini başlatmıştır. Bu projede, merkez görevini yapmak

üzere, Karacabey Merkez Üretme İstasyonu Müdürlüğü kurulmuştur. Daha

sonra kuruluşun ismi “Karacabey Fidan ve Fide Sertifikasyonu Müdürlüğü”

olarak değiştirilmiştir. Bu kuruluş, adından da anlaşılacağı gibi ülkedeki kamu

ve özel kuruşlara ait fidanlıklara gereksinim duydukları, sağlıklı materyalleri

vermek ve bunların rutin kontrolünü yapmakla görevlendirilmiştir (Gençtan

vd., 2003).

3.2.1. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretimi

Türkiye’de 1981-85 yıllarında toplam 23 milyon, 1986-90’da 33 milyon, 1991-

95’de 85 milyon, 1996-00’de 183 milyon, 2001-05’de 44 milyon ve 2006-

10’da 366 milyon adet meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretimi yapılmıştır.

1981–85 dönemiyle 2006-10 dönemi karşılaştırıldığında; toplam meyve-asma

fidanı ve çilek fidesi üretiminde, 16 kat bir artışın olduğu görülmektedir

(Çizelge 3.5).

14

Çizelge 3.5. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretimi

Yıllar Toplam (adet) İndeks*

1981-85 22.842.435 100

1986-90 32.916.825 144

1991-95 85.544.669 374

1996-00 183.682.151 804

2001-05 44.385.091 194

2006-10 366.204.489 1608 Kaynak: Anonim, 2012 *İndeks:1981-1985=100 alınmıştır.

Türkiye’de meyve fidanı üretim sayıları, Şekil 3.1’de verilmiştir. Buna göre;

1981-85 yıllarında toplam 20 milyon, 1986-90’da 15 milyon, 1991-95’de 44

milyon, 1996-00’de 99 milyon, 2001-05’de 33 milyon ve 2006-10’da 172

milyon adet meyve fidanı üretilmiştir (Anonim, 2012).

Şekil 3.1. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam meyve fidanı üretimi

Türkiye’de asma fidanı üretim sayıları, Şekil 3.2’de verilmiştir. Buna göre;

1981-85 yıllarında toplam 2 milyon, 1986-90’da 15 milyon, 1991-95’de 18

milyon, 1996-00’de 22 milyon, 2001-05’de 8 milyon ve 2006-10’da 20 milyon

adet asma fidanı üretilmiştir. 1981-85 dönemiyle 2006-10 dönemi

karşılaştırıldığında; toplam asma fidanı üretiminde, 10 kat bir artış olduğu

görülmektedir (Anonim, 2012).

20 15

44

99

33

172

0

50

100

150

200

1981-85 1986-90 1991-95 1996-00 2001-05 2006-10

Meyve fidanı üretim miktarı (milyon adet)

15

Şekil 3.2. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam asma fidanı üretimi

Türkiye’de çilek fidesi üretim sayıları Şekil 3.3’de verilmiştir. Buna göre;

1981-85 yıllarında toplam 0.3 milyon, 1986-90’da 2 milyon, 1991-95’de 23

milyon, 1996-00’de 62 milyon, 2001-05’de 4 milyon ve 2006-10’da 175

milyon adet çilek fidesi üretilmiştir. 1981–85 dönemiyle 2006–10 dönemi

karşılaştırıldığında; toplam çilek fidesi üretiminde, 583 kat bir artış olmuştur

(Anonim, 2012).

Şekil 3.3. Türkiye’de 1981-2010 yılları arasında toplam çilek fidesi üretimi

2

15

18

22

8

20

0

5

10

15

20

25

1981-85 1986-90 1991-95 1996-00 2001-05 2006-10

Asma fidanı üretim miktarı (milyon adet)

0,3 2

23

62

4

175

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

160,0

180,0

200,0

1981-85 1986-90 1991-95 1996-00 2001-05 2006-10

Çilek fidesi üretim miktarı (milyon adet)

16

3.2.2. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretiminin sektörel

değerlendirilmesi

Türkiye’de hem özel sektör hem de kamu kuruluşlarınca fidan üretimi

gerçekleşmekle birlikte, son yıllarda kamu kuruluşlarının üretimindeki payı

oldukça azalmıştır. Ayrıca kamu kuruluşlarına ait fidan üretimi; sadece birkaç

üretme istasyonu araştırma enstitüleri ve Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü

(TİGEM) tarafından kısıtlı miktarda yapılmaktadır (Gençtan vd., 2003).

Türkiye’de meyve fidan-fide üretiminin sektörlere göre payları Çizelge 3.6’da

verilmiştir. Buna göre; 1992 yılında özel sektörün meyve fidanı üretimdeki

payı %30.6 iken, 2010 yılında bu pay %97.5’e yükselmiştir. Asma fidanı

üretimindeyse, 1992 yılında özel sektörün üretimdeki payı %20.8 iken, 2010

yılında %84.9 olduğu görülmektedir. 1992 yılında çilek fidesi üretiminin

tamamı kamu kuruşlarınca üretilirken, 2010 yılında ise üretimin tamamı özel

sektör tarafından yapılmıştır (Anonim, 2012).

Çizelge 3.6. Türkiye’de kamu ve özel kuruluşların belirli yıllara ait fidan/fide üretim miktarları

Fidan tipi Yıl Sektöre göre fidan üretimi

Kamu Özel Toplam Adet (%) Adet (%) Adet

Meyve fidanı üretimi

1992 3.445.528 69.4 1.521.320 30.6 4.966.848 1997 3.438.696 17.7 16.266.950 82.3 19.405.646 2001 1.283.956 8.4 13.935.322 91.6 15.219.278 2008 422.194 2.0 20.687.498 98.0 21.109.692 2010 753.463 2.5 29.943.913 97.5 30.822.128

Asma fidanı üretimi

1992 2.594.219 79.2 681.100 20.8 3.275.319 1997 2.454.642 56.4 1.899.600 43.6 4.354.242 2001 1.565.450 48.4 1.672.010 51.6 3.237.460 2008 162.852 5.3 2.936.778 94.7 3.099.630 2010 124.752 15.1 701.048 84.9 825.800

Çilek fidesi üretimi

1992 825.000 100.0 - - 825.000 1997 610.000 6.3 9.000.000 93.7 9.610.000 2001 40.000 0.3 12.020.000 99.7 12.060.000 2008 - - 43.363.000 100.0 43.363.000 2010 - - 1.780.000 100.0 1.780.000

Kaynak: Anonim, 2012

17

3.2.3. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üreticilerinin bölgesel

değerlendirilmesi

2010 yılı verileri baz alındığında; Türkiye’de 37 ilde sertifikalı meyve fidanı

üretimi yapan 18’i kamu kurumu, toplam 294 adet işletme bulunmaktadır.

Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretimi yapan firmaların bölgelere göre

dağılımında; Akdeniz Bölgesi 102 firma ile ilk sırada yer almaktadır. Bunu 68

firmayla Marmara, 45 firmayla Ege, 31 firmayla Karadeniz, 21 firma ile İç

Anadolu, 15 firma ile Güneydoğu Anadolu ve 12 firma ile Doğu Anadolu

Bölgesi takip etmektedir (Anonim, 2012).

2010 yılında sertifikalı meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretimi 63.618.586

adettir. Türkiye fidan üretiminden aldığı %39 pay ve 25 milyon adet üretim ile

Akdeniz Bölgesi en önemli üretim sahasıdır (Şekil 3.4).

Şekil 3.4. Türkiye’de meyve-asma fidanı ve çilek fidesi üretiminin bölgelere göre dağılımı

Türkiye, 2010 yılı sertifikalı meyve fidanı üretiminin illere göre dağılımı Şekil

3.5’te verilmiştir. Buna göre; Isparta ili %21.2’lik pay ile ilk sırada yer

almaktadır. Bunu sırasıyla %11.1 pay ile Bursa ve %9.1 pay ile Manisa ve

diğer iller takip etmektedir (Anonim, 2012).

39

19

19

10

6 5 2 Akdeniz

Ege

Marmara

İç Anadolu

Güneydoğu Anadolu

Karadeniz

Doğu Anadolu

Oran (%)

18

Şekil 3.5. Türkiye’de iller itibariyle meyve fidanı üretimi

3.2.4. Meyve-asma fidanı ve çilek fidesi ithalat ve ihracatı

Meyve-asma fidanı ve çilek fidesinin 2010 yılı ihracatı incelendiğinde; Türkiye

831.150 kg fide/fidan ithal etmiştir. Aynı dönemde, Türkiye 920.398 kg

fide/fidan ihracatı gerçekleştirmiş olup, bu ihracattan elde edilen döviz miktarı

ise 905.323 $, ithalata harcanan miktar ise 7.549.035 $’dır (Çizelge 3.7).

Elde edilen verilerde, tür bazında anaç ya da çeşit bilgisi bulunmamakla

birlikte, meyve fidanı ithalat değerlerinin yüksek seviyelerde seyretmesi, yeni

meyve çeşitleri üretmek için yurtdışından fidan üretim materyali ithalatındaki

artıştan kaynaklanmaktadır.

Türkiye’de fidan-fide ihracatının ithalatını karşılama oranı oldukça düşüktür.

Nitekim ihracatın ithalatı karşılama oranı 2001 yılında %41.94, 2010 yılında

ise %12.00’dir.

21,2

11,1

9,1

6,1 5,3

4,6 4,4 4,3 4,1 3,9

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

Oran (%)

19

Çizelge 3.7. Türkiye’de fidan/fide ithalat ve ihracat miktarı

Yıllar

İthalat İhracat Fidancılık

sektöründe ihracatın ithalatı

karşılama oranı (%)

Miktar (kg) İndeks Değer ($) Miktar (kg) İndeks Değer ($)

2001 143.086 100 219.409 32.887 100 92.020 41.94

2002 73.226 51 199.216 9.168 27 96.237 48.30

2003 193.625 135 906.517 15.865 48 185.818 20.50

2004 100.213 70 1.218.828 35.969 109 574.088 47.10

2005 136.862 96 1.943.102 1.616 5 18.044 0.93

2006 171.074 120 3.150.218 1.000 3 15.388 0.49

2007 638.370 446 4.883.885 155.451 470 667.884 13.67

2008 518.617 362 5.645.165 224.203 679 613.863 10.87

2009 466.128 326 4.676.253 553.230 1676 517.577 11.07

2010 831.150 581 7.549.035 920.398 2788 905.323 12.00

Kaynak: Anonim, 2012

*İndeks:2001=100 alınmıştır.

Türkiye’de fidan/fide ithalat ve ihracat değerleri Şekil 3.6’da verilmiştir. Buna

göre; Türkiye fidan-fide ithalat ve ihracatı artış eğilimi göstermektedir. Buna

karşın, meyve fidanı ihracatı, ithalata nazaran düşük seviyede artış

göstermektedir (Anonim, 2012).

(1.000 $)

Şekil 3.6. Türkiye’de fidan/fide ithalat ve ihracat değerleri

Türkiye’de fidan/fide ihracatının ithalatı karşılama oranı Şekil 3.7’de

verilmiştir. Buna göre; fidancılık sektöründe ihracatın ithalatı karşılama oranı,

219 199

906 1.219

1.943

3.150

4.884

5.645

4.676

7.549

92 96

185 574

18 15

668 614 518

905

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

İthalat

İhracat

20

2002 yılında en yüksek seviyeye ulaşarak %48.3 olarak gerçekleşmiş ve

2005-2006 yıllarında ise %0.1 ile en düşük seviyeye ulaşmıştır. 2010 yılında

ise bu oran %12.0’dir (Anonim, 2012).

Oran (%)

Şekil 3.7. Türkiye’de fidan/fide ihracatın ithalatı karşılama oranı

3.3. Türkiye’de Meyve Fidanı ve Üretim Materyali Sertifikasyonu

Türkiye’de 31.10.2006 tarihli ve 5553 sayılı Tohumculuk Kanununun 6.

maddesine dayanılarak hazırlanan, 2009/27277 sayılı Meyve Fidanı ve

Üretim Materyali Sertifikasyonu ile Pazarlaması yönetmeliği; meyve türlerine

ait fidan ve üretim materyallerinin, ismine doğru, kaliteli ve sağlıklı biçimde

üretilmesi ve pazarlanmasını sağlamak amacıyla, sertifikasyon sistemi

dâhilinde üretim ve pazarlanması ile ilgili usul ve esasları belirlemek için

yürürlüğe girmiştir. Buna göre, meyve fidan ve üretim materyalinin

sertifikalandırılabilmesi için beyanname verilmesi gerekir. Beyannamelerin

düzenlenmesi ve kabul edilmesi aşağıdaki şekillerde yapılmaktadır (Resmi

Gazete, 2013);

a) Meyve fidan ve üretim materyali üretimlerinde beyannamelerden uygun

olanı doldurulmaktadır.

b) Bir nolu damızlık ünitesinde çeşit ve tohum anacı için her bitkiye, stool bed

sistemindeki klon anaçları için birbirine bağlı her bir bütün için, iki ve üç nolu

41,9

48,3

20,4

47,1

0,1 0,1

13,6 10,8 11,0 12,0

0

10

20

30

40

50

60

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

21

damızlık ünitelerinde ve standart üretim materyali de dâhil tüm fidan

parselleri için, bitki yetiştirme ruhsatına esas parseldeki üretimler için bir

beyanname düzenlenmektedir.

c) Beyannamelerde belirtilen çeşit ve anaç isimleri, kayıt edilip yayımlandığı

şekilde yazılmaktadır.

ç) Beyannameler bir ve iki nolu damızlık üniteleri için beş nüsha, üç nolu

damızlık ünitesi ve standart üretim materyali/fidan da dâhil tüm fidan üretim

parselleri için üç nüsha olarak düzenlenmektedir.

d) Beyannameler başvuru kuruluşuna bir ve iki nolu damızlık üniteleri için 1

Ocak-31 Mart tarihleri arasında, üç nolu damızlık ünitesi ve standart üretim

materyali/fidan da dâhil tüm aşamalardaki fidan parselleri için 1 Ocak-31

Mayıs tarihleri arasında verilmektedir.

e) Nematod tahlili için numune alındıktan sonra fidan üretim alanında,

beyannamede belirtilenin dışında herhangi bir bitki ekilememekte veya

dikilememektedir.

f) Bakanlık ana hizmet birimlerinin görev alanına giren faaliyetleri yürüten

Bakanlık birimleri hariç olmak üzere, sadece fidan üretici belgesine sahip

üreticilerin verdikleri beyannameler başvuru kuruluşu tarafından onaylanarak,

üretici belgesi tarih ve sayısı beyannameye yazılmaktadır. Uygun

bulunmayan beyanname başvuru kuruluşu tarafından üreticiye iade

edilmektedir.

g) Başvuru sırasında beyannamelere aşağıdaki belgeler eklenmektedir.

1) Sertifikasyona tabi Meyve Fidanı Üretim Beyannamesinde sertifikasyon

aşaması da belirtilmek koşuluyla üretim materyaline ait sertifika ve etiket

miktarını gösteren belge/faturanın başvuru kuruluşu onaylı sureti,

2) Tüm fidan üretim beyannamelerinde Bitki Yetiştirme Ruhsatı,

3) Temel ve sertifikalı üretim materyali beyannamelerinde yetkili uzman

tarafından onaylı Damızlık Çeşit Tespit Raporu ve parselleri gösteren

krokilerin, başvuru kuruluşu onaylı birer suretleri,

4) Bir ve iki nolu üniteler için Bakanlık tarafından verilen yetki belgesinin

Bakanlık il müdürlüğü onaylı sureti.

ğ) Başvuru kuruluşu tarafından kabul edilen beyannamelerin birinci nüshası

başvuru kuruluşunda saklanmaktadır. İkinci nüsha parsel kontrollerinde

kullanılması için Bakanlık il müdürlüğü tohumluk kontrolörlerine, üçüncü

22

nüsha üreticiye verilmektedir. Bir ve iki nolu damızlık üniteleri üretim

materyali beyannamesinde, dördüncü nüsha TTSM’ye (Tohumluk Tescil ve

Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü), beşinci nüsha ise bitki sağlığı kontrol

kuruluşuna gönderilmektedir.

h) Fidan üretim beyannamelerinde belirtilen miktar, kullanılan üretim

materyaline ait sertifika ve etikette belirtilen miktardan veya faturada yazılı

miktardan fazla olamamaktadır. Her iki üretim materyali kaynağının

kullanıldığı durumlarda toplam miktar dikkate alınmaktadır.

ı) Veri tabanı kayıt sistemi uygulamaya girinceye kadar, beyannamelere ait

tüm bilgiler elektronik ortamda beyanname son veriliş tarihinden itibaren

onbeş gün içinde başvuru kuruluşu tarafından TTSM’ye gönderilmektedir.

i) Sertifikasyon sürecinin herhangi bir aşamasında bilgilerin doğru

olmadığının belirlenmesi halinde, başvuru kuruluşu tarafından beyannameler

onaylanmış olsalar dahi iptal edilmekte, bu beyannameler sonucunda

düzenlenen kontrol raporuna sertifikalandırma yapılmamakta, verilen sertifika

ve etiketler iptal edilmektedir.

Söz konusu kanunun 9. Maddesi gereğince, meyve fidanında olması gereken

asgari standartlar ise aşağıda belirtilmiştir (Resmi Gazete, 2013):

a) Fidanda aşırı güneş yanıklığı, donma ve kuruma belirtileri, aşı yerinde

tırnak kalıntısı ve aşırı şişkinlikler, tüplü fidan dışındakilerde gözler sürmüş

olmamalıdır.

b) Ana kök, yan kökler ve saçak kökler yeterince gelişmiş, sağlıklı ve canlı,

aşı yeri iyi kaynamış ve toprak seviyesinden türe bağlı olarak uygun

yükseklikte aşılanmış olmalıdır.

c) Her türden fidanlar, türüne özgü bir şekilde gelişmiş olmalı, yaprak ve dal

oluşumu, kabuk yapısı, rengi ve kök yapısı ile ilgili olarak çeşidin botanik

bakımından özelliklerini taşımalıdır.

ç) Zeytin fidanı hariç aşılı yumuşak ve sert çekirdekli meyve fidanlarında

fidanın çapı aşı yerinin 5 cm yukarısından, fidan boyu kök boğazından

itibaren en üstteki dalın ucuna kadar olan yükseklik olarak ölçülür.

Sertifikalandırma için aşılı fidanlarda çap, en az 10 mm, boy ise en az 80 cm

olmalıdır. Zeytin ve aşısız fidanlarda çap en az 5 mm, boy ise yeterince

gelişmiş olmalıdır.

23

d) Tüplü meyve fidanlarında fidanın yeterince köklenmiş ve aşılı ise aşı

sürgününün sağlıklı en az 30 cm olması zorunludur.

e) Fidanların ambalajlanması, fidanın kök, gövde ve sürgününde bir

zararlanma olmaması için uygun teknikler kullanılarak yapılmalıdır.

Söz konusu kanunun 11. Maddesinde ise etiketleme ve sertifikasyon esasları

belirtilmektedir. Bunlar (Resmi Gazete, 2013);

1- Üretici, fidanlar için en son düzenlenen parsel kontrol raporunun asıl

nüshası ile etiket ve sertifika talep formunu, TTSM’ye gönderir. Etiket talep

formunda belirtilen fidan miktarı, kontrol raporunda belirtilen miktarın

üzerinde olamamaktadır.

2- Üretim materyaline sertifika ve etiket düzenlenmesi için üretici Üretim

Materyali Kapasite Raporu, en son düzenlenen Damızlık Kontrol Raporu ve

etiket ile sertifika talep formlarını TTSM’ye gönderir. Sertifika ve etiket talep

formunda belirtilen miktar, üretim materyali kapasite raporu ve/veya Damızlık

Parsel Kontrol Raporunda belirtilen miktardan fazla olamaz. Miktarda, üretim

materyali alınma dönemine yakın tarihte düzenlenmiş olan rapor dikkate

alınmaktadır.

3- Bir ve iki nolu damızlıklardan elde edilen üretim materyalleri için, bitki

sağlığı kontrol kuruluşu tarafından yapılan serolojik test veya diğer testlerin

sonuçlarına ait asıl belgeler veya raporlar üretici tarafından TTSM’ye

gönderilmeden sertifika ve etiket düzenlenmez.

4- Etiketleme ile ilgili usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir.

5- Etiketler, TTSM veya Bakanlık tarafından yetki verilen kuruluştan Parsel

Kontrol Raporu veya Üretim Materyali Kapasite Raporu sonuçlarına göre

temin edilmektedir.

6- Üretici, tüplü fidanlarda her fidana bir etiket, açık köklü meyve fidanlarında

ise en fazla on fidana bir etiket olacak şekilde etiket talebinde bulunur.

24

Etiketlerde fidan adedi belirtilir. Fidan/üretim materyali nakilleri öncesinde

üretici tarafından etiketlerin takılması mecburidir. Aşılama amaçlı en fazla 1

metre uzunluğundaki üretim materyallerinde, en fazla elli adetlik ambalajlara,

tohum anaçlarında ise en fazla 100 adetlik ambalaja bir etiket bağlanarak

etikette üretim materyali adedi belirtilmektedir.

7- Fidanlar sökülmemiş iseler, düzenlenen sertifika ve etiketler, veriliş yılını

takip eden yılda, Bakanlık il müdürlüğünce hazırlanan bitki muayene

raporuna istinaden geçerli olur. Bitki muayene raporu için üreticinin en geç 31

Mayıs tarihine kadar başvuru kuruluşuna başvurması gereklidir. Başvuru

kuruluşu uzmanları, makroskobik olarak fidanlarda herhangi bir sertifikasyona

tabi zararlı organizma olmamasına ve/veya fidanların 9. maddede belirtilen

standartlara uygun olmasına dikkat eder. Standart fidanda ise verilen

etiketler, fidanlar sökülmemiş iseler, iç karantina etmenlerinden arî ve 9.

maddede belirtilen standartlara uygun iseler bir yıl daha geçerlidir. Sertifikalı

fidanda da sertifika ve etiketlerin geçerliliği sadece bir yıl için uzatılmaktadır.

8- Alıcılar satın aldıkları meyve üretim materyalleri, fidanlara ait sertifika ve

etiketleri, gerektiğinde yetkililere göstermek amacıyla bir yıl süre ile muhafaza

etmekle yükümlüdür.

25

Şekil 3.8. Meyve fidanı ve üretim materyali sertifikasyon şeması

Şekil 3.8’de ise Türkiye, meyve fidanı ve üretim materyali sertifikasyon

şeması ve bu materyallerin kontrol aşamaları özetlenmiştir.

1 NOLU DAMIZLIK ÜNİTE (bitki) (çeşit sahibi/ıslahçı materyali)

Ön Temel Üretim Materyali (Beyanname/Kontrol Formu/Sertifika/Etiket)

Ön Temel Fidan (Beyanname/Kontrol Formu/Sertifika/Etiket)

2 NOLU DAMIZLIK ÜNİTE (bitki) (çeşit sahibi/yetkilendirilen kuruluş)

Temel Üretim Materyali (Beyanname/Kontrol Formu/Sertifika/Etiket)

Temel Fidan (Beyanname/Kontrol Formu/Sertifika/Etiket)

3 NOLU DAMIZLIK ÜNİTE (bitki) (üretici)

Sertifikalı Üretim Materyali (Beyanname/Kontrol Formu/Sertifika/Etiket)

Sertifikalı Fidan (Beyanname/Kontrol Formu/Sertifika/Etiket)

MEYVE BAHÇESİ

26

3.4. Türkiye’de Meyve Fidanı ile İlgili Birlik

5553 sayılı Tohumculuk Kanunu’nun 2006 yılında yürürlüğe girmesiyle

birlikte; fidancılık sektöründe faaliyet gösteren gerçek veya tüzel kişiler

tarafından oluşan üreticilerin bir araya gelerek; mesleki dayanışma ve

mesleki faaliyetleri kolaylaştırmak, tohumculuk faaliyetinde bulunanların

ekonomik ve sosyal haklarının korunmasını sağlamak ve mevzuatla verilen

görevleri yerine getirmek amacıyla 2007 yılında FÜAB (Fidan Üreticileri Alt

Birliği) kurulmuştur. Söz konusu kanunun 3. Maddesi gereğince, alt birlik

tanımlanması; “Faaliyet konularına göre bitki ıslahçıları, tohum sanayicileri ve

üreticileri, fide üreticileri, fidan üreticileri, tohum yetiştiricileri, tohum

dağıtıcıları, süs bitkileri üreticileri ve tohumculukla ilgili konularda iştigal eden

gerçek veya tüzel kişiler tarafından oluşturulan, tüzel kişiliğe sahip, kamu

kurumu niteliğinde meslek kuruluşudur” şeklindedir. İlgili kanunun 18.

Maddesinde ise alt birliğin görevleri tanımlanmıştır. Bunlar (Resmi Gazete,

2013) ;

a) Üyeleri arasında iletişim ve dayanışma sağlamak.

b) Üyelerinin ve tohumculuk sektöründe faaliyet gösteren kişilerin, meslekî

bilgi ve görgülerini geliştirmek üzere konferans, panel, kurs, seminer ve

benzeri eğitim faaliyetlerinde bulunmak, kitap ve süreli yayınlar hazırlamak

veya hazırlatmak.

c) Faaliyet gösterdikleri tohumculuk alt sektörünün geliştirilmesi için konuları

ile ilgili yatırım yapmak, inceleme ve araştırma yapmak veya yaptırmak ve

raporlar düzenlemek.

d) Tohumculuk sektörüyle ilgili kararların oluşmasına yardım etmek üzere

öneriler ve raporlar hazırlamak ve bunları Birliğe sunmak.

e) Birliğe üye olarak ülke tohumculuğunun gelişmesine katkı sağlamak.

f) Mevzuatla verilecek görevleri yerine getirmek.

FÜAB’ın Türkiye fidancılık sektöründeki işlevleri aşağıda özetlenmiştir.

Bunlar;

(i) Meyve üretiminde gerekli olan, fidanların gerektiği şekilde

üretilebilmesini sağlamak,

27

(ii) Fidancılık sektöründeki teknolojik gelişmeleri takip ederek bu

gelişmelerin uygulanmasını sağlamak,

(iii) İstikrarlı bir şekilde sektörün gelişebilmesine katkıda bulunmak,

(iv) Fidan üreticilerine, kaliteli, sağlıklı, iç ve dış piyasaların taleplerine

yönelik olan, uygun cins ve özelliklerde fidan yetiştirebilmeleri ve

pazarlayabilmeleri için gerekli tüm altyapı ve girdileri sağlamaktır

(FÜAB, 2014).

28

4. MATERYAL VE YÖNTEM

4.1. Materyal

Araştırma alanı olarak Türkiye’de sertifikalı ılıman iklim meyve türleri fidan

üretiminin yoğun olarak yapıldığı Isparta ili seçilmiştir. Çalışmada sertifikalı

fidan üretimi yapan; Isparta Merkez, Eğirdir, Gelendost, Yalvaç, Atabey,

Gönen, Senirkent, Uluborlu, Şarkîkaraağaç ilçeleri ile Burdur ilinin Bucak ve

Ağlasun ilçelerinde faaliyet gösteren, 2 kamu, 20 özel ve 53 kooperatif ortağı

işletme olmak üzere toplam 75 işletme araştırma kapsamında yer almıştır.

Sertifikalı üretimde bulunan fidan işletmelerinin kayıtları T.C. Gıda Tarım ve

Hayvancılık Bakanlığı Isparta İl Müdürlüğünden temin edilmiştir.

Araştırmanın ana materyalini oluşturan birincil veriler, bölgede faaliyet

gösteren sertifikalı meyve fidanı üreten işletmelerden, anket yöntemiyle elde

edilmiştir. Araştırma ile ilgili ikincil veriler ise FAO, TUİK, T.C. Gıda Tarım ve

Hayvancılık Bakanlığı ve kuruma bağlı kuruluşlardan temin edilmiştir. Meyve

fidanı üreten işletmelerle yapılan anket çalışması 2012 üretim dönemini

kapsamaktadır. Veriler Ocak-Mart 2013 tarihleri arasında elde edilmiştir.

4.2. Yöntem

4.2.1. İşletmelerin seçiminde uygulanan metot

T.C Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Isparta İl Müdürlüğü kayıtlarından

elde edilen bilgilere göre, bölgede 75 adet sertifikalı meyve fidanı üretiminde

faaliyet gösteren işletme bulunmaktadır. Bu işletmelerden tam sayım yöntemi

ile veri temin edilmeye çalışılmıştır. Ancak bazı işletmelerin üretim

faaliyetlerini durdurmaları, bazılarının da bilgi vermek istememelerinden

dolayı 50 işletmeden anket yöntemi ile yüz yüze görüşme yapılarak, veri

temin edilebilmiştir.

29

4.2.2. İşletmelerin analizinde kullanılan yöntemler

İşletme büyüklüklerine göre sınıflandırma ölçütlerinden biri de üretim

değeridir. Olumsuz hava koşulları dolayısıyla meydana gelen üretim

dalgalanmaları istisna olarak kabul edilirse, üretim miktarı tarımsal

işletmelerin sınıflandırılmasında iyi bir büyüklük ölçütüdür. Çünkü üretim

hacmi, kullanılan üretim kaynakları (sermaye, işgücü, arazi) ile doğrudan

ilgilidir (Açıl ve Demirci, 1984).

Bu çalışmada da işletme büyüklüklerinin sınıflandırılmasında, sertifikalı

meyve fidanı üretim sayıları dikkate alınmıştır. Buna göre işletmeler fidan

üretim sayılarına göre; I. grupta yer alan işletmeler 1-40.000 adet, II. grupta

yer alan işletmeler 40.001-150.000 adet, III. grupta yer alan işletmeler ise

150.001 ve üzeri üretim adedi olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenmiştir.

Görüşülen işletmelerin gruplara göre dağılımı ise; I. grupta 38, II. grupta 7, III.

grupta 5 işletme şeklindedir.

Ana kitleyi oluşturan her meyve fidanı işletmesine bir anket formu

uygulanmıştır. İşletmeler ile kişisel görüşme ile doldurulan anket formlarından

elde edilen veriler yardımıyla, işletmelerin hukuki yapıları, kuruluş tarihleri,

fidancılık dışında faaliyet alanları ortaya konulmuştur.

Anket formunda, işletme sahiplerinin eğitim durumlarını, işgücünü

değerlendirme şekillerini, işletme arazisi kullanım durumlarını, meyve fidanı

üretim alanlarını, yetiştirilen meyve fidanı çeşitlerini, kullandıkları anaç,

kalem, damızlık materyallerini, üretim-hasat ile ilgili karşılaştıkları sorunları,

meyve fidanı üretim faaliyeti ile ilgili ayrıntılı bilgi almayı amaçlayan sorulara

yer verilmiştir. Ayrıca, işletmelerin pazarlama yapısını irdelemeye yönelik

sorular da yöneltilmiştir. Çalışmadaki anket formunda yer alan sorularda açık

uçlu, kapalı uçlu, iki seçenekli, çok seçenekli ile beşli likert ölçekli sorular

bulunmaktadır.

Tam sayım yöntemiyle işletmelerde doldurulan anketler ayrı ayrı gözden

geçirilerek, gerekli hesaplamalar yapılmıştır. Daha sonra veritabanına

30

aktarılan birincil veriler, elektronik ortamda çeşitli istatistik yazılımları

kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizinde uygun nitel veriler için ki-

kare analizi, nicel veriler için varyans analizi yapılmıştır.

Fidan üretimi yapan işletmelerin genel yapısal özelliklerinin

değerlendirilmesinde; işletmelerin arazi varlığı ve kullanım durumu,

işletmecilerin yaşı, eğitim durumu, işgücü kullanımı gibi göstergeler

incelenmiştir.

Sermaye, toprağı bir çiftlik, bir işletme haline getiren ve çiftliği işleten tüm

donatımlardır. İşletmelerde sermaye fonksiyonlarına göre yapılan

sınıflandırmada işletme bilançolarının aktifini; çiftlik ve işletme sermayesi,

pasifini ise; yabancı ve öz sermaye oluşturmaktadır (Açıl, 1980).

İşletmenin toprak sermayesi hesaplanırken, işletmelerin aynı bazda

karşılaştırmaların yapılabilmesi için işletme kira ve borçtan arınmış olarak

kabul edilerek kira ve ortakçılıkla tutulan arazinin değeri aktifte gösterildiği

gibi pasifte de gösterilmiştir. Toprak sermayesinin tespitinde ise bölgede

geçerli olan arazi alım-satım bedelleri esas alınmıştır.

Bina sermayesini değerlendirmede, işletmelerden elde edilen bilgilerden

hareket edilmiştir.

Alet-makine sermayesi, yeni olanlarda satın alma bedelleri, eski olanlarda ise

yarayışlılık durumlarına göre alım-satım değeri üzerinden kıymetlendirilmiştir.

Malzeme ve mühimmat sermayesi, dışarıdan satın alanlar için satın alma

bedeline göre, işletmelerde üretilenler içinse çiftlik avlusu fiyatına göre

kıymetlendirilmiştir.

İşletmenin para mevcudu, alacakları ve borçları saptanırken işletmecinin

beyanı esas alınmıştır.

31

Fidan üretimi yapan işletmeler, farklı üretim kollarında da faaliyet

göstermektedirler. Bu nedenden dolayı araştırma kapsamında yer alan

işletmelerin masraf kalemlerinin hesaplanmasında kısmi bütçe analizi

yöntemi kullanılmıştır.

Fidan yetiştiriciliği yapan işletmelerde masraflar; değişken ve sabit masraflar

olarak iki ana kategoride incelenmiştir.

Meyve fidanı üretiminin ekonomik sonuçlarının değerlendirilmesinde ise bu

üretim faaliyetine ait masraflar; değişken ve sabit üretim masrafları olarak

incelenerek çizelgede belirtilmiştir (Çizelge 4.1).

Çizelge 4.1. Fidan üreten işletmelerin değişken ve sabit masraf unsurları

Değişken Masraflar Sabit Masraflar

Üretim materyali Tesis masrafları faizi (%5)

Gübreleme Sabit sermayenin amortismanı (makine, bina, fidan tesis, arazi ıslahı)

Zirai mücadele Bina tamir bakım masrafları (envanter değerinin %2.5'i)

Sulama Belge ve aidatlar (fidan üretici belgesi, FÜAB yıllık aidatı, muayene ücreti)

Geçici işgücü ücreti Vergi (makine, emlak, arazi)

Makine kirası Daimi-Aile işgücü ücretleri

Alet ve makinelerin tamir ve bakımı (alet ve makine envanter değerinin %5'i)

Kira ve ortakçılık payı

Nakliye ve pazarlama Borç faizi (kredi faizleri %5)

Fidan sertifikasyon, etiket ve kontrol ücreti Çıplak arazi değeri kıymeti (%5)

Döner sermaye faizi (DM’nin %5’i) Genel idare giderleri (DM’nin %3'ü)

Ekonomik karakterleri bakımından masraf unsurları ikiye ayrılmaktadır.

Bunlardan ilki, üretimin kapasitesine bağlı olmayan sabit masraflar (kira,

sigorta, amortisman, mühendis, ustabaşı, ressam ve diğer daimi memurların

maaşları, faiz vb.) ikincisi ise, üretim hacmine göre azalıp, çoğalan, yani

değişken masraflardır (Açıl, 1977).

Masraflar, niteliklerinden dolayı tek bir üretim faaliyetine ya da bir üretim

grubuna dâhil olabileceğinden, kısmi bütçe analizi yapılabilmesi için

işletmenin tüm masraflarıyla, hesaplanacak olan ürünün masraflarının ayırt

edilmesi gereklidir.

32

Sabit masrafların birçoğunda bu ayırt edilebilme özelliği bulunmamaktadır.

Dolayısıyla işletmede fidancılık faaliyetinin öz sermayenin faiz karşılığının,

amortisman, bina tamir bakım gibi kalemlerin hesabında, işletmelerin

fidancılık faaliyetinden elde edilen GSÜD’nin payı dikkate alınmış ve

müşterek sabit masraf unsurları bu pay ile çarpılarak hesaplamalar

yapılmıştır.

İncelenen işletmelerde eğer sadece fidan (mono kültür) yetiştiriliyorsa, bu

durumda bina sermayesine ait sabit masraf unsurlarının tamamı bu üretim

faaliyetine yüklenebilmektedir. Ancak işletmelerde fidan üretimi dışında diğer

ürünlerin de yetiştirildiği durumlarda (polikültür), her bir ürünün bina

sermayesi için hesaplanacak bu sabit masraflardan ne kadar pay alacağı

sorunuyla karşılaşılmaktadır. Maliyet muhasebesi tutulmayan işletmelerde

bunun belirlenebilmesi için bina sermayesine ait tamir-bakım, faiz, sigorta,

emlak vergisi ve amortisman masrafları bu sermaye unsurundan yararlanan

ürünlere, yararlanma oranında dağıtılabilmektedir. Yararlanma oranı sağlıklı

bir biçimde belirlenemiyorsa, bu masraflar pratik olarak ürünlerin GSÜD’ye

veya ekim alanı genişliklerine göre dağıtılabilir (Kıral vd., 1999).

Yetiştirilen meyve fidanı üretimi maliyet formlarının doldurulmasında

işletmelerde üretim faaliyetleri için harcanan işgücü ve çeki gücü istekleri,

girdi kullanım düzeyleri, üretim miktarları, ürün ve girdi fiyatları ile ilgili veriler

esas alınmıştır. Maliyet çizelgelerinde işgücü kullanımı saat olarak verilmiştir.

Üretim maliyetlerinde yer alan işçilik masrafları, yörede geçerli olan işgücü

ücretleri esas alınmıştır. İşletmelerde girdi kullanımının analizinde fiilen

kullanılan kimyasal gübre, ilaç, tohum için ödenen bedeller esas alınmıştır.

Çeki gücü masraflarının hesaplanmasında yerel birim makine kirası fiyatları

esas alınmış ve makine sürücüsünün ücreti, uygulamadaki genel eğilimler

nedeniyle makine ücretlerine dâhil edilmiştir.

Araştırmada üretim faaliyetlerinde kullanıldığı tespit edilen aile işgücü ücret

karşılıkları, yörelerde geçerli ortalama işgücü ücret düzeyleri esas alınmıştır.

33

Genel idare giderleri, değişen masraflar toplamının %3’ü alınarak

hesaplanmıştır.

Döner sermaye faizi hesaplamasında, T.C. Ziraat Bankasının ilgili dönemdeki

tarımsal kredi faiz oranının (2012 yılı itibariyle %10) 1/2’si dikkate alınmıştır.

Zirai faaliyetlerde döner sermaye harcamaları faiz hesaplaması için genellikle

%5-7, sabit kıymetler ve diğer demirbaşlar için ise %5 faiz uygulanmaktadır.

Doğru-hat amortisman metodu kullanıldığı zaman, sabit kuvvetin ömrü

boyunca ortalama yatırım miktarı, o sabit kıymet maliyetinin yarısına eşit

olmakta ve bu nedenden dolayı amortismana tabi demirbaşların faizi

hesaplanırken yarı değerleri esas alınmaktadır (Açıl, 1977).

Sabit sermaye unsurları, işletmenin aktifleri içinde çok büyük bir paya sahip

olduğundan, bunların faiz masraflarının hesaplanması büyük önem

taşımaktadır. Amortisman hesabında doğrusal bir yöntem uygulandığı zaman

sabit sermaye unsurlarının ekonomik ömürleri boyunca ortalama yatırım

tutarı, söz konusu sermaye unsurlarının maliyetin yarısına eşit olmaktadır. Bu

nedenle amortismana tabi sabit sermaye unsurlarının yarı değeri üzerinde

faiz hesabı yapılmaktadır (Kıral vd, 1999).

İşletmelerde fidancılık üretim faaliyetinin başarı düzeylerinin değerlendirilmesi

için, birim alana faaliyetlerin kârlılık düzeyleri ortaya konulmuştur. Sertifikalı

meyve fidanı üretim faaliyetinde maliyet, bir dekara ortalama üretim girdileri

kullanım düzeyleri gösterebilecek şekilde düzenlenerek, birim alana brüt ve

net kâr düzeyleri ortaya konulmuştur.

Üreticilerin fiilen yaptıkları masraflara, sabit giderler (tamir ve bakım, faiz,

genel idare gideri, kira veya kira karşılık gibi), öz sermaye faiz karşılığı

eklenerek, toplam üretim masrafları ve birim ürün maliyetleri hesaplanmıştır

(Kıral vd., 1999).

Meyve fidanının birim alana brüt, mutlak ve nisbi kârların hesaplanmasında;

Brüt Kâr = Gayrisafi üretim değeri - Değişken masraflar

34

Mutlak (Net) Kâr = Gayrisafi üretim değeri - Üretim masrafları

Nisbi (Oransal) Kâr = Gayrisafi üretim değeri / Üretim masrafları

formülleri kullanılmıştır (Erkuş, 1979; Açıl ve Demirci, 1984; Rehber, 1993;

Erkuş vd., 1995; Kıral vd., 1999).

Amortisman hesaplamasında Maliye Bakanlığınca belirlenen amortisman

oranları kullanılmıştır. Buna göre; binalar ve belirli bir kısmı işyeri olarak

kullanılan meskenler için (beton, kargir, demir, çelik yapılar) %2’si, traktörler

ve ekipmanları için %20’si, ilaçlama makineleri için %12.5’i, sulama tesisi için

%6.66’sı, otomobil, otobüs, minibüs, kamyon gibi araçlar için %20’si,

forkliftler ve diğer kendinden hareketli yük arabaları için %25’i alınarak gerekli

hesaplamalar yapılmıştır (Maliye Bakanlığı, 2013).

Tarımsal yapıların tamir masrafının hesaplanmasında; inşa kıymetinin %1.5-

2’si, bakım masrafının hesaplanmasında %1-2’si alınarak gerekli

hesaplamalar yapılmıştır (Açıl, 1980; Erkuş vd., 1995; Rehber, 2012).

35

5. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

5.1. İşletmelerin Genel Yapısı

5.1.1. İncelenen işletmelerin hukuki statüsü

İşletme; ekonomik değer taşıyan mal ya da hizmetin üretildiği veya

pazarlandığı ya da her iki eylemin birlikte yapıldığı birimler, kuruluşlardır.

Hukuki yapılarına göre işletmeler üç ana grupta incelenmektedir. Bunlar;

şahıs işletmeleri, sermaye işletmeleri ve kooperatiflerdir (Sabuncuoğlu ve

Tokol, 2001).

Görüşülen 50 fidan işletmesinin hukuki statülerine göre yapısı incelendiğinde;

%14.00’ü sermaye şirketi, %18.00’i şahıs şirketi, %4.00’ü kamu işletmesi,

%64.00’ü ise kooperatif işletme ortaklarından meydana gelmektedir (Çizelge

5.1).

Çizelge 5.1. İncelenen işletmelerin hukuki yapıları

İşletme türleri I. grup II. grup III. grup Toplam

N % N % N % N %

Şahıs şirketi 5 13.16 4 57.14 0 0.00 9 18.00

Kamu işletmesi 1 2.63 1 14.29 0 0.00 2 4.00

Sermaye şirketi 1 2.63 1 14.29 5 100.00 7 14.00

Kooperatif işletme ortağı

31 81.58 1 14.29 0 0.00 32 64.00

Toplam 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

Fidan üreten işletme grupları hukuki statülerine göre değerlendirildiğinde; I.

grupta 31 kooperatif ortağı, 5 şahıs işletmesi, 1 kamu işletmesi ve 1 sermaye

şirketi, II. grupta 1 sermaye şirketi, 1 kamu işletmesi, 4 şahıs şirketi ve 1

kooperatif ortağı, III. grupta ise 5 sermaye şirketi yer almaktadır.

5.1.2. İncelenen işletmelerin faaliyet gösterdikleri alanlar

Fidan üretimi yapan işletmeler, fidancılığın yanında farklı ticari alanlarda da

faaliyet göstermektedirler. İşletmelerin faaliyet gösterdikleri alanlar Çizelge

5.2’de verilmiştir. Görüşülen işletmelerin faaliyet alanları değerlendirildiğinde;

36

işletmelerin gelirlerinin %33.08’i fidancılık, %3.98’i zirai ilaç ve gübre satışı,

%1.30’u soğuk hava depoculuğu, %44.20’si tarım ürünleri satışı, %2.40’ı

tarım ürünleri ticareti, %14.10’u esnaf ve %0.60’ı ise tarım danışmanlığı

şeklindedir.

İşletme gruplarına göre; I. grup işletmelerde tarım ürünleri satışı, II. ve III.

grup işletmelerde ise fidancılık faaliyeti ağırlıktadır.

Çizelge 5.2. İşletmelerin faaliyet gösterdikleri alanlar ve toplam gelir içindeki dağılımları

İşletmelerin faaliyet alanları I. grup II. grup III. grup İO

Oran (%)

Fidancılık 29.55 51.43 34.20 33.08

Zirai ilaç ve gübre satışı 1.58 7.14 17.80 3.98

Soğuk hava deposu 0.79 0.00 7.00 1.30

Tarım ürünleri satışı 50.39 30.00 17.00 44.20

Tarım ürünleri ticareti 1.05 0.00 16.00 2.40

Esnaf 15.39 11.43 8.00 14.10

Tarım danışmanı 0.79 0.00 0.00 0.60

Toplam gelir 100.00 100.00 100.00 100.00

İşletmelerin faaliyet alanlarından; soğuk hava deposu işletmeciliği (p=0.03),

tarım ürünleri satışı (p=0.02) ve tarım ürünleri ticareti (p=0.001) ile işletme

grupları p<0.05 değerine göre istatistikî olarak ilişki bulunmaktadır. Fidancılık

(p=0.057), zirai ilaç ve gübre satışı (p=0.08), esnaf (p=0.752) ve tarım

danışmanlığı (p=0.859) ile işletme grupları arasında istatistikî bir ilişki yoktur

(p<0.05).

5.1.3. İşletmecilerin eğitim durumu

İşletme yöneticilerinin kişisel nitelikleri, sosyal özellikleri işletmelerin yönetim

biçimi, organizasyonu, teknolojik yeniliklerin benimsenmesi ve uygulanması

gibi bütün işletme faktörleri üzerinde etkilidir (Hazneci, 2007).

İncelenen tarım işletmelerinin faaliyet alanları, yapılan işin niteliği nedeniyle,

işletmecilerin eğitim düzeylerinin bilinmesi gelirler, üretim için geliştirilecek

stratejiler açısından önemlidir.

37

İncelenen sertifikalı meyve fidanı üretimi yapan işletmecilerin eğitim

durumları, Çizelge 5.3’te verilmiştir. Buna göre işletmecilerin %50.00’si

ilkokul, %18.00’i ortaokul, %10.00’u lise, %4.00’ü yüksekokul, %10.00’u

lisans, %6.00’sı yüksek lisans, %2.00’si doktora mezunudur.

Ergun vd. (2000) çalışmalarında, fidan işletmecilerinin ilkokul düzeyinin

üstünde bir eğitime sahip olduğunu saptamışlardır.

Saydam (2010) ise İzmir örneğinde görüştükleri üreticilerin eğitim

düzeylerinin genellikle ilköğretim (5 yıl) seviyesinde olduğunu, kooperatif

ortağı üreticilerde önlisans ve lisans eğitimi almış olanların da bulunduğunu

tespit etmiş ve işletmecilerin eğitime açık olduklarını belirlemiştir.

Daha önceden yapılan bu araştırma bulguları ile çalışma sonuçları

karşılaştırıldığında, benzer sonuçlar tespit edilmiştir.

Çizelge 5.3. İşletmecilerin eğitim durumu

Eğitim durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N % N % N % N %

İlkokul 23 60.53 2 28.57 0 0.00 25 50.00

Ortaokul 9 23.68 0 0.00 0 0.00 9 18.00

Lise 3 7.89 1 14.29 1 20.00 5 10.00

Yüksekokul 0 0.00 2 28.57 0 0.00 2 4.00

Lisans 2 5.26 0 0.00 3 60.00 5 10.00

Yüksek lisans 1 2.63 2 28.57 0 0.00 3 6.00

Doktora 0 0.00 0 0.00 1 20.00 1 2.00

Toplam 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

İşletmecilerin eğitim durumları gruplara göre değerlendirildiğinde; I. grupta

ilkokul mezunu, II. grupta ilkokul, yüksekokul ve yüksek lisans mezunu, III.

grupta ise lisans mezunları ağırlıktadır.

5.1.4. İşletmecilerin yaşları ve ticari deneyim süreleri

İncelenen işletmelerde görüşülen bireylerin yaş ortalamaları ve yaş grupları

Çizelge 5.4’te verilmiştir. İşletmelerdeki bireylerin yaş ortalaması 45.32’dir.

Ergun vd. (2000) çalışmalarında, fidan işletmecilerinin ortalama 45.4 yaşında

olduklarını hesaplamışlardır.

38

Saydam (2010) çalışmasında, kooperatif ortağı olan fidan üreticilerinin

yaşlarının 20–69 aralığında değiştiğini ve işletmecilerin %41.38’inin 40–49

yaş aralığında olduğunu, kooperatif ortağı olmayan fidan üreticilerinin yaş

dağılımı ise 20–59 arasında değiştiğini, işletmecilerin %62.50’sinin 30–39 yaş

aralığında olduklarını saptamıştır. Kooperatif ortağı üreticilerin ortalama yaş

45.43 yıl iken, ortak olmayan üreticilerin yaş ortalaması 38.60 yıl olarak tespit

etmiştir.

Mersin, Hatay, Adana, Antakya illerinde yapılan araştırmada üreticilerin yaş

ortalaması 42 yıl olarak saptanmıştır (Demirtaş, 2005).

Konu ile ilgili yapılan araştırmaların bulguları ile çalışma sonuçları

karşılaştırıldığında, benzer sonuçlar elde edilmiştir.

Çizelge 5.4. İşletme gruplarına göre işletmecilerin yaşları

İşletme grupları

Yaş grupları (yıl) Toplam İO

15-24 25-34 35-44 45-54 55+

N

I. grup 1 9 6 9 13 38 46.74

II. grup 1 1 2 2 1 7 41.86

III. grup 1 1 1 1 1 5 39.40

Toplam 3 11 9 12 15 50 45.32

Oran (%)

I. grup 2,63 23,68 15,79 23,68 34,21 100,00

II. grup 14,29 14,29 28,57 28,57 14,29 100,00

III. grup 20,00 20,00 20,00 20,00 20,00 100,00

Toplam 6,00 22,00 18,00 24,00 30,00 100,00

Ele alınan bölgede görüşülen işletmelerde ticari olarak meyve fidanı

üretimine başlama yılları Çizelge 5.5’de verilmiştir. Kuruluş yıllarına göre

işletmeler incelendiğinde; en deneyimli işletmeler II. grupta yer almaktadır.

Meyve fidanı üretiminde, daha yeni kuruluş tarihi olan işletmeler ise I. ve III.

grupta bulunmaktadır.

Ergun vd. (2000) çalışmalarında, fidan işletmecilerinin aile genişliğinin 6.3 kişi

ve 14-15 yıllık deneyimle fidan üretimi gerçekleştirilmekte olduklarını

hesaplamışlardır.

Ergun vd. (2000)’nin yaptıkları araştırmalarının bulguları ile bu çalışma

sonuçları benzer sonuçlar göstermektedir.

39

Saydam (2010) İzmir İlindeki çalışmasında, kooperatif ortağı olan fidan

üreticilerinin deneyim süreleri ise, bu çalışmadaki işletmelerden daha

fazladır.

Çizelge 5.5. İşletme gruplarına göre işletmecilerin deneyim süreleri

Yıllar I. grup II. grup III. grup Toplam

N

1952 0 1 0 1

1973 0 1 0 1

1977 1 0 0 1

1986 1 0 0 1

1990 0 0 1 1

1993 1 0 0 1

1994 2 1 0 3

1995 4 0 0 4

1996 2 0 1 3

1998 1 0 0 1

2000 1 0 0 1

2001 3 0 0 3

2003 1 2 1 4

2004 3 0 0 3

2005 2 0 1 3

2006 2 0 0 2

2007 1 0 0 1

2009 2 2 0 4

2010 0 0 1 1

2012 11 0 0 11

Toplam 38 7 5 50

İO (Yıl) 2002.92 1991.86 2000.80 2001.16

5.1.5. İşletmecilerin asıl meslekleri

Fidan işletmesi sahiplerinin asıl meslekleri değerlendirildiğinde; %58.00’i

çiftçi, %14.00’ü ziraat mühendisi, %2.00’si akademisyen, %22.00’si esnaf,

%4.00’ü ise ziraat teknikeridir (Çizelge 5.6).

Çizelge 5.6. İşletmecilerin asıl mesleği

Meslekler I. grup II. grup III. grup Toplam

N % N % N % N %

Çiftçi 28 73.68 1 14.29 0 0.00 29 58.00

Ziraat mühendisi 2 5.26 2 28.57 3 60.00 7 14.00

Akademisyen 0 0.00 0 0.00 1 20.00 1 2.00

Esnaf 8 21.05 2 28.57 1 20.00 11 22.00

Ziraat teknikeri 0 0.00 2 28.57 0 0.00 2 4.00

Toplam 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

40

İşletmecilerin asıl mesleği gruplara göre değerlendirildiğinde; I. grupta çiftçi,

II. grupta ziraat mühendisi, esnaf ve ziraat teknikeri, III. grupta ise ziraat

mühendisi ağırlıktadır.

Saydam (2010) çalışmasında ise kooperatife ortak üreticilerin %27.59’u fidan

üretimi dışında herhangi bir gelir getiren işlerinin olmadığını, %72.41’inin ise

fidancılığın yanında diğer işkollarında da faaliyette bulunduklarını saptamıştır.

5.1.6. İşletmelerin arazi mülkiyeti ve kullanım şekilleri

Arazi, tarımsal faaliyette vazgeçilmeyen bir üretim aracıdır. Çünkü tarımda

arazi üretimin hem kuruluş yerini hem de üretimin bizzat yapıldığı yeri teşkil

etmektedir (Açıl, 1980).

İncelenen işletmelerde arazi varlığı, mülk ile kira arazilerinden oluşmaktadır.

Fidan işletmelerinde ortakçılığa rastlanılmamıştır. İşletme gruplarına göre

arazi varlığı değerlendirildiğinde; I. grubun %84.92’si, II. grubun %97.61’i ve

III. grubun ise %96.93’ü mülk araziden oluşmaktadır. İşletmeler ortalamasına

göre mülk arazi varlığı 515.97 da, kira arazi varlığı 19.81 da ve toplam arazi

varlığı ise 535.78 da’dır (Çizelge 5.7).

Ergun vd. (2002) çalışmalarında, kamu kuruluşu işletmelerde toplam işletme

arazisinin %92.7’si öz mülk, %7.3’ü kiralık arazilerden oluştuğunu ve bu

işletmelerde ortakçılık veya sözleşmeli üretim yapılmamakta olduğunu tespit

etmişlerdir. Özel sektör fidan işletmelerinde ise kiralık araziler %30.3 gibi

oldukça yüksek düzeyde olduğunu saptamışlardır.

Saydam (2010) çalışmasında, kooperatif ortağı üreticilerin %17.24’ünün,

ortak olmayan üreticilerin ise %33.33’ünün arazi mülkiyetlerinin kendilerine

ait olduğunu; kooperatif ortağı üreticilerin %17.24’ü kiralık arazi kullanırken,

%65.52’si hem kendi arazilerinde, hem de kiraladıkları arazilerde üretim

yapmaktadırlar. Kooperatife ortak olmayan üreticilerin ise, %46.67’si kiralık

arazi kullanırken, %20.00’si hem kendi hem de kiralık arazileri kullanmakta

olduklarını saptamıştır.

41

Gerek Saydam (2010) ve gerekse Ergun vd. (2000)’nin yaptıkları

araştırmalarının bulguları ile bu çalışma sonuçları farklılıklar göstermektedir.

Nitekim bu çalışmada, mülk arazi oranı daha yüksek, kiracılık payı daha

düşük bulunmuştur.

Çizelge 5.7. İşletmelerin arazi mülkiyet durumları

İşletme grupları

Mülk arazi Kira arazi Toplam arazi

Miktar (da)

Oran (%)

Miktar (da)

Oran (%)

Miktar (da)

Oran (%)

I. grup 35.64 84.92 6.33 15.08 41.96 100.00

II. grup 467.63 97.61 11.43 2.39 479.06 100.00

III. grup 4.234.20 96.93 134.00 3.07 4.368.20 100.00

İO 515.97 96.30 19.81 3.70 535.78 100.00

İşletmelerin arazi mülkiyet durumları ile işletme grupları arasında p<0.05

değerlerine göre istatistikî olarak ilişki vardır (p=0.039).

İşletmeler, arazi kullanım şekillerine göre incelendiğinde; anaç ve damızlık

parseli 16.47 da, fidan parseli 42.47 da, meyve arazisi 393.45 da, tarla

arazisi 16.28 da diğer araziler ise 67.12 da’dır. İşletmelerin toplam arazi

varlığı 535.78 da’dır (Çizelge 5.8).

Yıldırım ve Koyuncu (2005) çalışmalarında 2 kamu, 24 özel fidan işletmesi ile

görüşmüşler, kamu sektöründe toplam 100 da alanda, özel sektör

işletmelerinde ise 0.5-190 da arasında fidan alanının bulunduğunu

saptamışlardır. Bu fidanlıklarda kullanılan arazinin kiralandığı ve üretimin

çoğunlukla aile işletmeciliği şeklinde yapıldığı belirlemişlerdir.

Koyuncu vd. (2000), Isparta fidancılığı üzerine yaptıkları diğer bir araştırmada

ise, kamu ve özel sektöre ait fidanlıklarda türler bazında fidan üretim

değerlerini belirlemişler ve kamu fidan üretiminin 226.494 adet, özel sektör

fidan üretiminin ise 267.425 adet olduğunu saptamışlardır.

Ergun vd. (2000) ise inceledikleri kamu kuruluşu işletmelerinde ortalama

işletme arazisinin 1001.5 dekar olduğunu, bunun %17.6’sını (176 da) meyve

fidanı üretimine tahsis edildiğini, özel sektör fidan işletmelerinde ise ortalama

42

işletme arazisinin 40.9 dekar olduğunu, bunun %33’ünü (13.5 da) fidan

üretimine ayrıldığını saptamışlardır.

Saydam (2010)’da İzmir yöresinde gerçekleştirdiği çalışmasında, genellikle

işletme arazilerinin 25 da’ın altında olduğunu saptamıştır.

Daha önceden yapılan araştırmaların bulguları ile bu çalışma sonuçları

karşılaştırıldığında, işletmelerin fidan üretim alanı genişliklerinde artış

gözlemlenmiştir. Bunun yanında, bölgede klon anacı kullanma potansiyelinin

arttığı ve özel sektörün fidan üretimindeki payının oldukça önem kazandığı

söylenebilir.

Çizelge 5.8. İşletmelerin arazi kullanım şekilleri

İşletme grupları

Anaç-damızlık parseli

Fidan parseli

Meyve arazisi

Tarla arazisi

Diğer arazi

Toplam arazi

Alan (da)

I. grup 3.41 8.03 9.91 20.63 0.00 41.96

II. grup 9.12 34.09 431.57 4.29 0.00 479.06

III. grup 126.00 316.00 3255.00 0.00 671.20 4368.20

İO 16.47 42.47 393.45 16.28 67.12 535.78

Oran (%)

I. grup 8.12 19.12 23.61 49.15 0.00 100.00

II. grup 1.90 7.12 90.09 0.89 0.00 100.00

III. grup 2.88 7.23 74.52 0.00 15.37 100.00

İO 3.07 7.93 73.43 3.04 12.53 100.00

İşletmelerde anaç-damızlık parseli (p=0.000), fidan parseli (p=0.000), meyve

arazisi (p=0.002) ve diğer arazi (p=0.008) ile işletme grupları arasında

(p<0.05 ve p<0.01 anlamlılık düzeylerinde) ilişki vardır. İşletmelerde tarla

arazisi (p=0.812) ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur.

Yapıcı (1992)’ya göre fidanların sıra arası ve sıra üzeri mesafe, fidanın

türüne göre değişiklik arz eder. Şeftali, erik, kayısı gibi fazla yandal yapan

meyve türlerinde sıra arası 25-30 cm; elma armut, mahlep, kuş kirazı ve dut

gibi tek sürgün üzerine büyüyen türlerde ise 20-25 cm olmalıdır.

Araştırma sahasında görüşülen işletmelerdeki fidanlıklarda ise, genel olarak

sıra arası mesafe 80 cm, sıra üzeri mesafe ise 20 cm olarak belirlenmiştir.

43

Sıra üzeri dikimde, damlatıcılar arasındaki mesafe baz alınarak

yapılmaktadır. Sıra arası dikim mesafesi ise tarım alet-makinelerinin geçişini

ve işleyişi kolaylaştırmak için genellikle 80 cm olarak belirlenmektedir.

5.1.7. İşletmelerde üretilen fidan çeşitleri

Ele alınan işletmelerde üretilen fidanların türlerine göre adet ve oranları

Çizelge 5.9’da verilmiştir. İncelenen işletme gruplarında, en çok üretimi

yapılan sertifikalı meyve fidanını türü elmadır (%81.03). Bunu sırasıyla; kiraz,

şeftali-nektarın ve erik takip etmektedir.

İşletme gruplarına göre fidan üretimi; I. grupta 16.352 adet, II. grupta 95.323

adet ve III. grupta 532.772 adettir. İşletmeler ortalamasında, toplam fidan

üretimi ise 79.050 adettir.

Çizelge 5.9. İşletmelerde üretilen fidan çeşitleri

Türler

I. grup II. grup III. grup İO

Sayı (adet)

Oran (%)

Sayı (adet)

Oran (%)

Sayı (adet)

Oran (%)

Sayı (adet)

Oran (%)

Armut 264.47 1.62 1.771.43 1.86 15.574.00 2.92 2.006.40 2.54

Ayva 427.63 2.62 1.357.14 1.42 2.780.00 0.52 793.00 1.00

Badem 289.47 1.77 4.830.00 5.07 100.00 0.02 906.20 1.15

Ceviz 65.79 0.40 400.00 0.42 0.00 0.00 106.00 0.13

Elma 9.230.79 56.45 69.232.86 72.63 473.478.00 88.87 64.055.80 81.03

Erik 915.79 5.60 7.322.86 7.68 7.258.00 1.36 2.447.00 3.10

Kayısı 1.101.32 6.74 1.414.29 1.48 8.260.00 1.55 1.861.00 2.35

Kiraz 1.707.37 10.44 2.472.86 2.59 19.078.00 3.58 3.551.60 4.49

Şeftali 2.255.26 13.79 6.321.43 6.63 6.244.00 1.17 3.223.40 4.08

Diğer 94.21 0.58 200.00 0.21 0.00 0.00 99.60 0.13

Ortalama 16.352.11 100.00 95.322.86 100.00 532.772.00 100.00 79.050.00 100.00

İşletmelerde üretilen fidan çeşitlerinden; armut (p=0.001), badem (p=0.001),

elma (p=0.000), erik (p=0.000), kayısı (p=0.000), kiraz (p=0.000) ve şeftali

(p=0.003) ile işletme grupları arasında (p<0.01 ve p<0.05 anlamlılık

düzeylerinde) istatistikî olarak farklılıklar söz konusudur.

Ele alınan işletmelerde üretilen fidan çeşitlerinden; ayva (p=0.018) ile işletme

grupları arasında (p<0.05 anlamlılık düzeyinde) istatistikî olarak fark

bulunmaktadır.

44

Ceviz (p=0.268) ve diğer fidan çeşitleriyle (p=0.502) işletme grupları arasında

istatistikî olarak ilişki yoktur.

Yıldırım ve Koyuncu (2005) çalışmalarında fidancıların meyve türleri arasında

elma toplam üretimin %57’lik bölümünü oluşturmakta iken, bunu %16 pay ile

kiraz ve %10 pay ile şeftali+nektarın grubu takip etmekte olduğunu

saptamışlardır.

Daha önceden yapılan araştırmaların bulguları ile bu çalışma sonuçları

karşılaştırıldığında, bölgede meyve türleri arasında elmanın üretim payını

artırdığı söylenebilir.

5.2. İşletmelerin Sermaye Yapısı

Mal ve hizmet üretimi için emek, sermaye, toprak ve girişimci olarak

belirlenen dört ana üretim faktörü gereklidir. Bu faktörlerden biri olan ve

günümüzde önemi giderek artan sermaye, finansman açısından bir

işletmenin kurulması ve faaliyetlerini sürdürmesi için gerekli olan mal ve para

olarak tanımlanabilmektedir. Ekonominin hangi kesiminde olursa olsun,

sermaye kazanç elde etmek için işletmeye tahsis edilen varlıkların parasal

değerleri toplamını ifade etmektedir (Işıklı vd., 1994).

Sermaye, üretime katılan bütün servet unsurlarından oluşmaktadır. Sermaye

işletmenin kurulabilmesi ve faaliyetlerini devam ettirebilmesi için gerekli olan

bir unsurdur. Tarımda sermaye, toprağı çiftlik ya da işletme haline getiren ve

çiftliği işleten bütün araç ve gereçlerdir. Tarımda sermaye karakter

bakımından iki ayrı gruba ayrılmaktadır. Birinci grubu teşkil eden sermaye,

tamamen ya da esas itibariyle bir insan etkisi olmadan vücuda gelmiştir.

İkinci grup sermaye ise insanın fiziki ve zihinsel çalışmasının etkisiyle

meydana gelmiştir (Açıl, 1980).

İşletmelerin sermaye bileşenlerinin, sermayenin fonksiyonlarına göre

sınıflandırılması Çizelge 5.10’da belirtilmiştir (Erkuş, 1979; Açıl ve Demirci,

1984).

45

Çizelge 5.10. Tarım işletmelerinde sermaye yapısı

Aktif Sermaye Pasif Sermaye

I. Çiftlik sermayesi I. Yabancı sermaye

1.Toprak sermayesi 1.Arazi karşılığı ipotek borçları

2.Arazi ıslahı sermayesi 2.Banka ve kredi borçları

3.Bina sermayesi 3.İndi borçlar (ortakçı ve kiracı sermayesi)

4.Bitki sermayesi 4. Diğer borçlar

5.Av ve balık sermayesi II. Öz sermaye

II. İşletme sermayesi

A.Sabit işletme sermayesi

1.Hayvan sermayesi (canlı demirbaş)

2.Alet-makine sermayesi (ölü demirbaş)

B.Döner işletme sermayesi

1.Malzeme sermayesi (ürün ve girdi stokları)

2.Para sermayesi

5.2.1. Aktif sermaye

Tarımsal işletmeye yatırılmış bütün sermaye unsurlarına aktif sermaye

denilmektedir. Aktif sermayeye, kiracılık ve ortakçılıkla çalışan işletmelerde

öz mülk arazilerinin yanı sıra kiracılık ve ortakçılıkla işletilen arazinin değeri

de dâhil edilmektedir (Açıl, 1980). Aktif sermaye çiftlik ve işletme sermayesi

olmak üzere iki gruptan oluşmaktadır.

İncelenen işletmelerde aktif sermaye 3.645.368.15 TL’dir. İşletme gruplarına

göre aktif sermaye 334.057.12 TL ile en düşük değeri I. grup işletmelerde, en

yüksek değeri ise 25.774.697.45 TL ile III. grup işletmelerde bulunmaktadır

(Çizelge 5.18).

5.2.1.1. Çiftlik sermayesi

İşletmelerde bulunan toprak ve buna bağlı değerleri ifade eden sermaye

kalemidir. Bu değerler toprakla birlikte işletmenin esasını oluştururlar. Arazi

sermayesi içinde ele aldığımız toprak, arazi ıslahı, bina ve bitki sermayesi

çiftlik sermayesini oluşturmaktadır. Bu sermaye gruplarından toprak

46

sermayesi sonsuz ömre sahip olduğundan dolayı amortisman

hesaplanmayan tek sermaye grubudur (Açıl ve Demirci, 1984).

İncelenen işletmelerde çiftlik sermayesi 3.150.119.23 TL’dir. Aktif sermaye

içerisinde çiftlik sermayesinin oranı %86.41’dir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalara göre çiftlik sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki

oranı; Demirtaş (2005) %89.50, Gül (2005) %85.25, Uzun (2006) %91.58,

Taşdemir (2010) %91.45 olarak hesaplanmıştır. İncelenen işletmelerdeki

çiftlik sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalarla

yakın değerdedir.

Toprak sermayesi işletmenin mülk arazisi, ortakçılıkla ve kiracılıkla işlettiği

arazinin kıymetlerinin toplamından oluşmaktadır (Açıl ve Demirci, 1984).

Çalışmada ortakçılıkla arazi işleyen tarım işletmesine rastlanılmamıştır.

İncelenen işletmelerin toprak sermayesi Çizelge 5.11’de verilmiştir.

İşletmelerin toprak sermayesi 1.898.534.38 TL’dir. Tarım işletmelerinde

toprak sermayesinin üretimde önemli bir rol oynamaktadır. Toprak sermayesi

içerisinde yer alan mülk arazi sermayesi, tüm işletme gruplarında yüksek

paya sahiptir.

Çizelge 5.11. İşletmelerde toprak sermayesi

İşletme grupları

Mülk arazi Kira arazisi Toprak sermayesi

Değer (TL)

Oran (%)

Değer (TL)

Oran (%)

Değer (TL)

Oran (%)

I. grup 124.121.32 87.88 15.816.84 11.20 141.245.24 100.00

II. grup 3.878.800.00 99.04 28.571.43 0.73 3.916.200.00 100.00

III. grup 12.094.200.00 97.30 335.000.00 2.70 12.429.200.00 100.00

İO 1.846.784.20 97.27 49.520.80 2.61 1.898.534.38 100.00

Toprak sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 değerlerine

göre) istatistikî olarak bir ilişki vardır (p=0.000). Diğer bir ifade ile işletme

grubu artıkça toprak sermayesi de artmaktadır.

47

Toprak sermayesi, aktif sermaye içerisinde %52.08’lik paya sahiptir (Çizelge

5.18).

Diğer çalışmalarda toprak sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki

payı; Gül (2005) %47.08, Uzun (2006) %54.66 olarak hesaplanmıştır.

Toprağın verim yeteneğini sermaye veya işgücünün katılmasıyla, önemli

şekilde yükseltilmesi veya korunabilmesine arazi ıslahı denilmektedir. Arazi

ıslahı, sulama ve kurutma tesisatı, çeşitli koruma inşaatı (taşkınlara ve deniz

basmasına karşı vb.), bağlarda istinat duvarı, kültür altında bulunan arazinin

verimliliğini artırmak için yapılan inşaat gibi işlerdir (Erkuş vd., 1995).

İncelenen işletmelerde arazi ıslahı sermayesini sulama tesisi yatırımları

oluşturmaktadır. İşletmelerin arazi ıslahı sermayesi 10.179.89 TL’dir (Çizelge

5.12).

Çizelge 5.12. Arazi ıslahı sermayesi

İşletme grupları Değer (TL)

I. grup 2.399.67

II. grup 7.748.39

III. grup 72.713.64

İO 10.179.89

Arazi ıslahı sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01

değerlerine göre) istatistikî olarak fark bulunmaktadır (p=0.000).

Arazi ıslahı sermayesi, aktif sermaye içerisinde %0.28’lik paya sahiptir

(Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda arazi sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki

payı; Güneş (2004) %1.80, Gül (2005) %1.60 olarak belirtilmiştir. İncelenen

işletmelerdeki arazi ıslahı sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı,

belirtilen çalışmalara göre düşük bir paya sahiptir.

48

Bina sermayesi, tarım işletmelerindeki insanların ve ürünlerin, canlı ve cansız

demirbaşların muhafazasını sağlamaktadır. Bu sermaye grubuna işletmedeki

arsalar her çeşit binalar, çiftlik avlusu ve yollar dâhildir. Bunlar içerisinde

arsalar işletmeye bir masraf yüklemediği halde, diğerleri amortisman, tamir

ve bakım gibi masraf kalemlerini oluşturmaktadır (Açıl, 1980).

İncelenen işletmelerdeki bina sermayesini; konut, depo, hangar, idari yapı,

dükkân, prefabrik yapılar ve barakalar oluşturmaktadır. İşletmelerdeki

binaların geneli, betonarme ve çelik yapılardan oluşmaktadır.

İşletmelerde bina sermayesi Çizelge 5.13’de verilmiştir. Bina sermayesi

95.488.44 TL’dir.

Çizelge 5.13. İşletmelerde bina sermayesi

İşletme grupları

Bina alanı Bina sermayesi

Alan (m2)

Değer (TL)

I. grup 182.42 41.588.40

II. grup 474.14 105.365.93

III. grup 2.274.00 491.300.30

İO 432.42 95.488.44

Bina alanı (p=0.000) ve bina sermayesi (p=0.000) ile işletme grupları

arasında (p<0.05 ve p<0.01 anlam düzeyinde) istatistikî olarak bir ilişki

bulunmaktadır.

Bina sermayesi, aktif sermaye içerisinde %2.62’lik paya sahiptir (Çizelge

5.18).

Diğer çalışmalarda bina sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı;

Çavdar (2000) %10.22, Gül (2005) %13.37 olarak tespit edilmiştir. İncelenen

işletmelerdeki bina sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, genel

olarak belirtilen çalışmalara göre düşük bir paya sahiptir.

49

Bitki sermayesi, meyve veren ağaçlar ile henüz meyve vermeyen genç

ağaçlar, aşılanmamış fidan, yaşlanmış ve meyveden kesilmiş ağaçlar, yabani

meyve ağaçları ile orman ağaçlarından oluşmaktadır (Erkuş vd., 1995).

Tarım işletmelerinde bitki sermayesi saptanırken, meyve ağaçlarının

kıymetlendirme işi, üç ayrı yöntemle yapılabilmektedir. Bunlar; alım satım

kıymetleri ortalaması, tesis masrafı kıymetine göre ve alınan ürün veya

hâsılat kıymetine göre hesaplanmaktadır. Yeni dikilen fidanlarda ise, fidanın

alım değeri ile toprak hazırlama ve dikim bedeli hesaplanarak bitki sermayesi

tespit edilmektedir (Açıl ve Demirci, 1984). Ancak, bitki sermayesini

hesaplayabilmek için bundan çıplak arazi değerinin düşülmesi gereklidir

(Erkuş vd., 1995).

Buna göre bu çalışmada, incelenen işletmelerde bitki sermayesi

1.145.916.52 TL’dir (Çizelge 5.14).

Çizelge 5.14. Bitki sermayesi

İşletme grupları Bitki sermayesi

Değer (TL)

I. Grup 48.982.87

II. Grup 1.257.116.35

III. Grup 9.326.932.51

İO 1.145.916.52

Bitki sermayesiyle işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 değerlerine

göre) istatistikî olarak ilişki vardır (p=0.000).

Bitki sermayesi, aktif sermaye içerisinde %31.43’lük paya sahiptir (Çizelge

5.18).

Diğer çalışmalarda bitki sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı;

Uzun (2006) %26.74, Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011) %8.78 olarak

hesap edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki bitki sermayesinin aktif sermaye

içerisindeki oranı, genel olarak belirtilen çalışmalara göre daha yüksek paya

sahiptir.

50

Tarım işletmelerinde av ve balık sermayesi genellikle esas üretim kolunu

teşkil etmeyip, daha ziyade diğer tarım faaliyetlerine destek olan bir yan

gelirdir. Başka hiçbir şekilde kullanılması mümkün olmayan bir çalılıkta sülün

yetiştirilerek, çiftlik avlusu veya arazi içindeki gölcüklerde sazan balığı

yetiştirerek işletmenin saf hâsılasını yükseltmektir (Açıl, 1980).

İncelenen işletmeler, av ve balıkçılık ile ilgili faaliyetlerde bulunmadığından

dolayı av ve balık sermayesine rastlanılmamıştır.

5.2.1.2. İşletme sermayesi

İşletme sermayesi, çiftlik sermayesini aktif hale getirebilmek için son derece

önemli bir unsurdur (Çetin, 2008). Hayvan, alet ve makine, malzeme ve

mühimmat değerleri ile para mevcudu işletme sermayesini oluşturmaktadır.

İşletme sermayesi 495.248.92 TL olup, I. grup işletmelerde 99.840.96 TL, II.

grupta 527.962.11 TL ve III. grupta ise 3.454.551.00 TL’dir. İşletme

sermayesinin, aktif sermaye içerisindeki payı %13.59’dur (Çizelge 5.18).

Alet makine sermayesinin tarım işletmelerinde dengeli bir şekilde bulunması,

yapılan işlerin çabuklaştırılmasının yanında işgücü tasarrufuna, verimlilik

artışına ve maliyeti düşürücü etki sağlamaktadır (İnan, 2006). Alet makine

varlığından envantere alınacak olanlar, bir yıldan fazla işletmede kullanılan

ve dolayısıyla amortismana tabi olanlardır (Aras, 1988).

İncelenen işletmelerde alet-makine sermayesi 60.176.80 TL olup, I. grup

işletmelerde 23.442.37 TL, II. grupta 34.027.14 TL, III. grupta ise 375.968.00

TL olarak hesaplanmıştır. Alet ve makine sayıları kıyaslanacak olursa; III.

grup işletmeler diğer gruplara göre daha yoğun alet ve makine

kullanmaktadırlar (Çizelge 5.15).

51

Çizelge 5.15. İşletmelerde mevcut alet-makine sayıları ve sermayesi

Alet-makineler

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Sayı (adet)

Değer (TL)

Sayı (adet)

Değer (TL)

Sayı (adet)

Değer (TL)

Sayı (adet)

Traktör 8.347.37 0.82 10.571.43 1.14 117.200.00 8.40 19.544.00 1.62

Römork 697.37 0.82 214.29 1.14 5.300.00 5.20 1.090.00 1.30

Çapa makinesi 496.05 0.97 707.14 1.14 2.600.00 4.80 736.00 1.38

Tır/Kamyon/Kamyonet 5.784.21 0.45 6.857.14 0.71 19.000.00 1.60 7.256.00 0.60

Otobüs/Minibüs 944.74 0.18 642.86 0.14 27.600.00 1.60 3.568.00 0.32

Araba 2.967.11 0.34 8.657.14 0.71 118.180.00 1.80 15.285.00 0.54

Forklift 493.42 0.08 0.00 0.00 25.000.00 2.60 2.875.00 0.32

Fidan söküm küreği 189.47 0.50 342.86 1.14 2.580.00 3.60 450.00 0.90

Su motoru 170.26 0.61 55.71 0.43 1.352.00 2.20 272.40 0.74

Atomizör 2.138.16 0.74 3.250.00 1.14 31.850.00 8.80 5.265.00 1.60

Saban/Pulluk 315.79 0.71 742.86 1.14 3.200.00 4.00 664.00 1.10

Mibzer/Dikim Makinesi 19.74 0.03 535.71 0.43 0.00 0.00 90.00 0.08

Diskaro 273.68 0.58 594.29 1.14 6.760.00 4.80 967.20 1.08

Tesviye Küreği 0.00 0.00 0.00 0.00 900.00 0.80 90.00 0.08

Kazayağı/Tırmık 61.58 0.50 148.57 1.14 1.196.00 5.00 187.20 1.04

Rotovatör 506.58 0.71 707.14 1.29 8.470.00 6.20 1.331.00 1.34

Kanal açma makinesi 36.84 0.03 0.00 0.00 280.00 0.20 56.00 0.04

Diğer alet ve makineler 0.00 0.00 0.00 0.00 4.500.00 4.80 450.00 0.48

Toplam 23.442.37 8.05 34.027.14 12.86 375.968.00 66.40 60.176.80 14.56

Alet-makine sayısı, sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05

değerlerine göre) istatistikî olarak ilişki vardır (p=0.000).

Makineleşme; işi hızlandırır, kolaylaştırır, maliyeti düşürür ve böylece tarımı

daha kolay ve cazip bir üretim kolu haline getirir. Tarım işletmelerinde alet ve

makine sermayesi, satın almakla, kiralamakla ve nadiren de imal etmek

suretiyle temin edilmektedir. Tarım işletmelerinin gelişmesiyle alet ile

edevatların çeşit ve sayısı da artmakla birlikte, günümüzde makineler tarımda

daha çok yer edinmektedir (Açıl, 1980).

Alet-makine sermayesinin, aktif sermaye içerisindeki payı %1.65’dir (Çizelge

5.18).

Diğer çalışmalarda alet-makine sermayesinin aktif sermaye toplamı

içerisindeki payı; Uzun (2006) %2.85, Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011)

%9.16 olarak hesap edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki alet-makine

sermayesinin aktif sermaye içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalara göre

daha düşük paya sahiptir.

Hayvan sermayesini tarım işletmelerinde bulundurulan tüm canlı hayvanları

kapsamaktadır. Hayvan sermayesi (canlı envanter), genel olarak çiftliğin

52

ekonomik faaliyetleri için gereklidir. Canlı envanterin bulunması, işletmelere

belirli bir özellik vermektedir. Bahçe ziraatı yapan ve buna benzer işlerle

uğraşan işletmelerde bazen hayvan sermayesi bulunmayabilir (Açıl, 1980).

İncelenen işletmelerde hayvan sermayesine rastlanılmamıştır.

Malzeme ve mühimmat sermayesi; işletmede üretilen tohumluk, gübre, yem

ve satılacak ürünlerin değerleri ile işletmeye dışarıdan satın alınan kimyasal

gübre, yem, akaryakıt ve ilaç gibi girdilerin toplamından oluşmaktadır (Saner,

1993).

İşletmelerde malzeme ve mühimmat sermayesi 4.358.52 TL olup, I. grup

işletmelerde 611.35 TL, II. grupta 11.889.97 TL ve III. grupta 22.293.00 TL

olarak hesaplanmıştır (Çizelge 5.16).

Çizelge 5.16. Malzeme ve mühimmat sermayesi

İşletme grupları Değer (TL)

I. grup 611.35

II. grup 11.889.97

III. grup 22.293.00

İO 4.358.52

Malzeme ve mühimmat sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05

değerlerine göre) istatistikî olarak bir ilişki vardır (p=0.003).

Malzeme ve mühimmat sermayesinin aktif sermaye içerisindeki payı

%0.12’dir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda malzeme ve mühimmat sermayesinin aktif sermaye

toplamı içerisindeki payı; Demirtaş (2005) %1.09, Gül (2005) %3.08,

Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011) %2.30 olarak tespit edilmiştir. İncelenen

işletmelerdeki malzeme ve mühimmat sermayesinin aktif sermaye

içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalara göre düşük bir paya sahiptir.

53

İşletmelerin faaliyette bulunabilmeleri ve bu faaliyetlerden başarı

sağlayabilmeleri için işletme büyüklüğüne, faaliyet koluna ve işletmedeki

organizasyon yapısına bağlı olarak değişken miktarda para sermayesine

ihtiyaç duyulmaktadır (Bülbül,1973).

Para sermayesi işletmelerin aktif sermaye hesabında yer alan, işletmecinin

kasasında mevcut olan nakit, bankada bulunan vadeli ve vadesiz mevduat

hesapları, alacaklar, iştirak payları, poliçe ve bonolardan oluşmaktadır (Açıl

ve Demirci, 1984).

İncelenen işletmelerde para sermayesi, nakit para mevcudu ve alacaklardan

oluşmaktadır. İşletmelerde para sermayesi 430.713.60 TL’dir (Çizelge 5.17).

Çizelge 5.17. İşletmelerde para sermayesi

İşletme grupları

Nakit para mevcudu Alacak para mevcudu Para sermayesi

Değer (TL)

Oran (%)

Değer (TL)

Oran (%)

Değer (TL)

Oran (%)

I. grup 58.701.71 77.46 17.085.53 22.54 75.787.24 100.00

II. grup 357.045.00 74.07 125.000.00 25.93 482.045.00 100.00

III. grup 2.646.290.00 86.59 410.000.00 13.41 3.056.290.00 100.00

İO 359.228.60 83.40 71.485.00 16.60 430.713.60 100.00

Para sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerlerine göre)

istatistikî olarak ilişki bulunmaktadır (p=0.000).

Para sermayesinin aktif sermaye içerisindeki payı %11.82’dir (Çizelge 5.18).

Diğer çalışmalarda para sermayesinin aktif sermaye toplamı içerisindeki payı;

Demirtaş (2005) %1.22, Kumbasaroğlu ve Dağdemir (2011) %0.59 olarak

tespit edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki para sermayesinin aktif sermaye

içerisindeki oranı, belirtilen çalışmalara göre daha yüksek bir paya sahiptir.

İşletmeler ortalamasına göre aktif sermaye, 3.645.368.15 TL olarak

hesaplanmıştır (Çizelge 5.18).

54

Çizelge 5.18. İşletmelerde aktif sermaye

Sermaye unsurları

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Toprak sermayesi 141.245.24 3.916.200.00 12.429.200.00 1.898.534.38

Arazi ıslahı sermayesi 2.399.67 7.748.39 72.713.64 10.179.89

Bina sermayesi 41.588.40 105.365.93 491.300.30 95.488.44

Bitki sermayesi 48.982.87 1.257.116.35 9.326.932.51 1.145.916.52

Çiftlik sermayesi (A) 234.216.17 5.286.430.66 22.320.146.45 3.150.119.23

Alet-makine sermayesi 23.442.37 34.027.14 375.968.00 60.176.80

Malzeme ve mühimmat sermayesi 611.35 11.889.97 22.293.00 4.358.52

Para sermayesi 75.787.24 482.045.00 3.056.290.00 430.713.60

İşletme sermayesi (B) 99.840.96 527.962.11 3.454.551.00 495.248.92

Aktif sermaye (A+B) 334.057.12 5.814.392.78 25.774.697.45 3.645.368.15

Oran (%)

Toprak sermayesi 42.28 67.35 48.22 52.08

Arazi ıslahı sermayesi 0.72 0.13 0.28 0.28

Bina sermayesi 12.45 1.81 1.91 2.62

Bitki sermayesi 14.66 21.62 36.19 31.43

Çiftlik sermayesi (A) 70.11 90.92 86.60 86.41

Alet-makine sermayesi 7.02 0.59 1.46 1.65

Malzeme ve mühimmat sermayesi 0.18 0.20 0.09 0.12

Para sermayesi 22.69 8.29 11.86 11.82

İşletme sermayesi (B) 29.89 9.08 13.40 13.59

Aktif sermaye (A+B) 100.00 100.00 100.00 100.00

Aktif sermaye ile işletme grupları arasında (p<0.05 ve p<0.01 değerlerine

göre) istatistikî olarak fark vardır (p=0.000).

Birim alana düşen toprak sermayesi ile işletme grupları arasında (p<0.05

değerine göre) istatistikî olarak fark vardır (p=0.019). Birim alana düşen

sermaye unsurlarından; arazi ıslahı sermayesi (p=0.209), bina sermayesi

(p=0.195), bitki sermayesi (p=0.639), çiftlik sermayesi (p=0.415), alet-makine

sermayesi (p=0.210), malzeme ve mühimmat sermayesi (p=0.50), para

sermayesi (p=0.76), işletme sermayesi (p=0.149) ve aktif sermaye (p=0.223)

ile işletme grupları arasından istatistikî olarak farklılık yoktur.

5.2.2. Pasif sermaye

Pasif sermaye, işletmeye yatırılmış bütün sermaye unsurlarının diğer bir

deyişle aktif sermayenin hangi kaynaklardan sağlandığını gösteren sermaye

unsurudur. İşletmeye yatırılan sermayenin bir bölümü işletmeciye aitken diğer

bir bölümü dış kaynaklardan sağlanmış olabilmektedir. İşletmecinin kendisine

55

ait olan sermayesine öz sermaye, dış kaynaklardan temin ettiği sermayeye

ise yabancı sermaye veya borçlar denilmektedir (Çetin ve Tipi, 2011).

İncelenen işletmelerde pasif sermaye 3.645.368.15 TL olup, I. grupta

334.057.12 TL, II. grupta 5.814.392.78 TL ve III. grupta ise 25.774.697.45 TL

olarak hesaplanmıştır (Çizelge 5.20).

5.2.2.1. Yabancı sermaye

İşletmelerin banka, firma ve kooperatiflere olan borçları (cari borçlar) ile

ortakçılık ve kiracılıkla tutulan arazi değerlerinin (indi borçlar) toplamından

meydana gelen borçlardır (Uzun, 2006).

Üreticilerin yetersiz olan sermaye unsurlarını tamamlamak amacıyla

işletmeye üçüncü sahsılardan temin ettiği ayni ve nakdi varlıkların tamamı,

pasif sermaye içinde yer almakta ve işletmenin borçlarını meydana

getirmektedir. Bu varlıklar, geri ödeme zamanlarına kadar işletmeye öz

sermaye gibi katkıda bulunmaktadırlar (Bülbül, 1979).

İncelenen işletmelerde yabancı sermaye 91.480.80 TL’dir. Yabancı

sermayenin %11.38 adi borçlardan, %34.48’i banka ve kooperatiflere

borçlardan, %54.13’ü ise indi borçlardan oluşmaktadır (Çizelge 5.19).

Çizelge 5.19. İşletmelerde yabancı sermaye

İşletme grupları

Adi borçlar Banka ve kooperatiflere borçlar İndi borçlar Yabancı sermaye

Değer (TL)

I. grup 6.993.42 8.348.68 15.816.84 31.158.95

II. grup 36.428.57 22.857.14 28.571.43 87.857.14

III. grup 0.00 220.000.00 335.000.00 555.000.00

İO 10.415.00 31.545.00 49.520.80 91.480.80

Oran (%)

I. grup 22.44 26.79 50.76 100.00

II. grup 41.46 26.02 32.52 100.00

III. grup 0.00 39.64 60.36 100.00

İO 11.38 34.48 54.13 100.00

56

Yabancı sermaye (p=0.000), indi borçlar (p=0.000), banka ve kooperatiflere

borçlar (p=0.000) ve adi borçlar (p=0.000) ile işletme grupları arasında

(p<0.05 değerlerine göre) istatistikî olarak farklılık vardır.

5.2.2.2. Öz sermaye

Öz sermaye; aktif sermayeden yabancı sermayenin çıkarılmasıyla elde

edilmiştir. İncelenen işletmelerde öz sermaye 3.553.887.35 TL’dir. Pasif

sermaye içerisinde banka ve kredi borçlarının oranı %0.87, indi borçların

oranı %1.36 ve adi borçların oranı ise %0.29’dur (Çizelge 5.20).

Çizelge 5.20. İşletmelerde pasif sermaye

Pasif sermaye unsurları

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Yabancı sermaye (A) 31.158.95 87.857.14 555.000.00 91.480.80

Banka ve kredi borçları 8.348.68 22.857.14 220.000.00 31.545.00

İndi borçlar 15.816.84 28.571.43 335.000.00 49.520.80

Adi borçlar 6.993.42 36.428.57 0.00 10.415.00

Öz sermaye (B) 302.898.18 5.726.535.63 25.219.697.45 3.553.887.35

Pasif sermaye (A+B) 334.057.12 5.814.392.78 25.774.697.45 3.645.368.15

Oran (%)

Yabancı sermaye (A) 9.33 1.51 2.15 2.51

Banka ve kredi borçları 2.50 0.39 0.85 0.87

İndi borçlar 4.73 0.49 1.30 1.36

Adi borçlar 2.09 0.63 0.00 0.29

Öz sermaye (B) 90.67 98.49 97.85 97.49

Pasif sermaye (A+B) 100.00 100.00 100.00 100.00

Pasif sermaye (p=0.000) ve öz sermaye (p=0.000) ile işletme grupları

arasında (p<0.05 değerlerine göre) istatistikî olarak farklılık vardır.

Çizelge 5.20’de görüldüğü gibi, işletmelerin aktif ve pasif sermaye

3.645.368.15 TL olup, çift kayıt sistemine göre eşitlik sağlanmıştır.

57

5.3. Fidan Yetiştiriciliğinin Ekonomik Analizi

Bu bölümde, fidan yetiştiriciliği yapan işletmelerin yıllık faaliyet sonuçlarının

analizi yapılmıştır. Bu çerçevede işletmelerin GSÜD, BK, MK, NK, SM, DM,

İM, ÜM göstergeleri hesaplanarak yorumlanmıştır.

5.3.1. Gayrisafi üretim değeri

Bir işletmenin toplam gayrisafi üretim değeri, bir üretim dönemindeki iktisadi

faaliyetlerin sonucu elde ettiği yeni malların değeri ile üretilen malların

yeniden değerlendirilmesi ve mübadelesi yoluyla meydana gelen kıymet

artışını içermektedir (Woermann, 1958).

İncelenen işletmelerde fidan üretiminden elde edilen GSÜD, 359.228.60

TL’dir. Fidan üretiminde kullanılan arazi; damızlık parseli ve fidan parselinden

oluşmaktadır. Buna göre; birim alanda fidan üretiminden elde edilen GSÜD

6.095.17 TL/da olup, I. grup işletmelerde GSÜD 5.134.92 TL/da, II. grup

işletmelerde 8.264.38 TL/da ve III. grup işletmelerde 5.987.17 TL/da’dır

(Çizelge 5.21).

Çizelge 5.21. Gayrisafi üretim değeri

İşletme grupları GSÜD

Fidan üretiminde kullanılan arazi

Birim alana düşen GSÜD

Değer (TL)

Alan (da)

Değer (TL/da)

I. grup 58.701.71 11.43 5.134.92

II. grup 357.045.00 43.20 8.264.38

III. grup 2.646.290.00 442.00 5.987.08

İO 359.228.60 58.94 6.095.17

GSÜD (p=0.000) ve fidan üretiminde kullanılan arazi (p=0.000) ile işletme

grupları arasında (p<0.01 değerlerine göre) istatistikî olarak ilişki vardır. Birim

alana düşen GSÜD ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur

(p=0.319).

58

5.3.2. Üretim masrafları

Masraflar, üretim sürecinin organize edilmesi ve yürütülmesinde ortaya çıkan

harcamalar olup, üretimde yararlanılan girdi, hizmetler için harcanan

paralardan oluşmaktadır (Doll ve Orazem, 2005).

İşletme masrafları; sabit ve değişken masraflar olmak üzere ikiye

ayrılmaktadır. Sabit masraflar, üretim hacmine bağlı olmayan masraflardır.

İster üretim yapılsın, ister yapılmasın bu masraflar meydana gelecektir.

Değişken masraflar ise, üretim hacmine bağlı olan masraflardır. Bu masraflar

üretim yapıldığı sürece ortaya çıkmaktadır (Rehber, 1993). Üretim masrafları

ise işletme masraflarına öz sermaye faiz karşılığının eklenmesi ile

hesaplanmıştır.

Fidan işletmelerinde işletmeler ortalamasına göre üretim masrafları

173.687.67 TL olup, %40.17’sini değişken masraflar, %27.42’sini sabit

masraflar, %32.42’sini ise öz sermaye faiz karşılığı oluşturmaktadır.

İşletmelerin birim alana düşen üretim masrafları; 2.947.02 TL/da olup, bunun

1.183.69 TL/da’sını değişken masraflar, 808.04 TL/da’sını sabit masraflar,

955.29 TL/da’sını ise öz sermaye faiz karşılığı oluşturmaktadır (Çizelge

5.22).

Değişken masraflar (p=0.000), sabit masraflar (p=0.000) ve üretim masrafları

(p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.01 değerlerine göre) istatistikî

olarak bir fark bulunmaktadır. Buna karşın, birim alana değerleri ile işletme

grupları arasında istatistikî farklılık yoktur.

Savaş (2013) Manisa ilinde, asma fidanı ekonomisi ile ilgili çalışmada üretim

masraflarının %82.1’ini değişken masraflar, %17.9’unu sabit masrafların

oluşturduğunu tespit etmiştir. İncelenen işletmelerdeki sabit masrafların

üretim masrafları içerisindeki oranı, belirtilen çalışmaya göre daha yüksek bir

değere sahiptir.

59

Çizelge 5.22. İşletmelerde fidan üretimindeki işletme ve üretim masrafları

İşletmelerde masraf unsurları

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

DM 20.123.37 60.620.82 459.820.66 69.762.74

SM 11.235.52 67.311.70 296.605.10 47.623.15

İM 31.358.89 127.932.52 756.425.76 117.385.89

ÖSFK 3.821.66 124.503.67 359.668.08 56.301.78

ÜM 35.180.55 252.436.19 1.116.093.85 173.687.67

İM içerisindeki payı (%)

DM 64.17 47.38 60.79 59.43

SM 35.83 52.62 39.21 40.57

İM 100.00 100.00 100.00 100.00

ÜM içerisindeki payı (%)

DM 57.20 24.01 41.20 40.17

SM 31.94 26.66 26.58 27.42

İM 89.14 50.68 67.77 67.58

ÖSFK 10.86 49.32 32.23 32.42

ÜM 100.00 100.00 100.00 100.00

Fidan üretimi yapılan birim alana düşen masraflar (TL/da)

DM 1.760.29 1.403.17 1.040.32 1.183.69

SM 982.82 1.558.04 671.05 808.04

İM 2.743.11 2.961.21 1.711.37 1.991.73

ÖSFK 334.30 2.881.84 813.73 955.29

ÜM 3.077.41 5.843.04 2.525.10 2.947.02

5.3.2.1. Değişken masraflar

Bitkisel üretimde kullanılan ve üretim hacmine bağlı olarak artan ya da

azalan; üretim materyali, gübre, zirai mücadele, sulama, geçici işgücü

ücretleri, alet ve makinelere ait yağ, yakıt ile tamir-bakım masrafları, nakliye-

pazarlama masrafları, ürün sigorta primleri, ürüne özgü değişken karakterli

masraflar ve döner sermaye faizi değişken masraflar grubu içerisinde yer

almaktadır (Kıral vd., 1999). İncelenen işletmelerde geçici işgücü kapsamı

içerisinde; dikim, aşılama, çapalama, ot alma, kök temizliği, aşı temizleme,

filiz temizleme, tepe kesimi, fidan sökme, ambalajlama, etiketleme, sulama

ve gübreleme işçiliği yer almaktadır.

Fidan işletmelerinde değişken masraflar 69.762.74 TL olup, birim alana

düşen değişken masraflar 1.183.69 TL/da’dır. Birim alana düşen değişken

masraflar; I. grupta 1.760.29 TL/da, II. grupta 1.403.17 TL/da, III. grupta ise

1.040.32 TL/da’dır. Değişken masraflar içerisinde yer alan üretim materyali,

tüm işletme gruplarında en yüksek masraf kalemini oluşturmaktadır (Çizelge

5.23).

60

Çizelge 5.23. İşletmelerin fidan üretiminde değişken masrafları

Değişken masraf unsurları

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Üretim materyali 12.017.47 29.222.41 175.665.02 30.790.92

Gübre 452.28 2.496.50 14.815.68 2.174.81

Zirai mücadele 110.57 638.81 5.240.00 697.47

Sulama 736.72 3.048.27 30.275.79 4.014.24

Geçici işgücü ücreti 3.393.08 14.492.74 123.811.60 16.988.89

Makine kirası 115.54 624.10 5.095.51 684.73

Alet ve makinelerin tamir ve bakımı (envanter değerinin %5'i)

1.172.12 1.701.36 18.798.40 3.008.84

Nakliye ve pazarlama 658.08 2.795.03 25.912.00 3.482.65

Fidan sertifikasyon, etiket ve kontrol ücreti 509.24 2.714.90 38.310.45 4.598.16

Döner sermaye faizi (DM'nin %5’i) 958.26 2.886.71 21.896.22 3.322.04

Değişken masraflar 20.123.37 60.620.82 459.820.66 69.762.74

Oran (%)

Üretim materyali 59.72 48.21 38.20 44.14

Gübre 2.25 4.12 3.22 3.12

Zirai mücadele 0.55 1.05 1.14 1.00

Sulama 3.66 5.03 6.58 5.75

Geçici işgücü ücreti 16.86 23.91 26.93 24.35

Makine kirası 0.57 1.03 1.11 0.98

Alet ve makinelerin tamir ve bakımı (envanter değerinin %5'i)

5.82 2.81 4.09 4.31

Nakliye ve pazarlama 3.27 4.61 5.64 4.99

Fidan sertifikasyon, etiket ve kontrol ücreti 2.53 4.48 8.33 6.59

Döner sermaye faizi (DM'nin %5’i) 4.76 4.76 4.76 4.76

Değişken masraflar 100.00 100.00 100.00 100.00

Fidan üretimi yapılan birim alana düşen DM (TL/da)

Üretim materyali 1.051.23 676.40 397.43 522.44

Gübre 39.56 57.79 33.52 36.90

Zirai mücadele 9.67 14.79 11.86 11.83

Sulama 64.44 70.56 68.50 68.11

Geçici işgücü ücreti 296.81 335.46 280.12 288.26

Makine kirası 10.11 14.45 11.53 11.62

Alet ve makinelerin tamir ve bakımı (envanter değerinin %5'i) 102.53 39.38 42.53 51.05

Nakliye ve pazarlama 57.57 64.70 58.62 59.09

Fidan sertifikasyon, etiket ve kontrol ücreti 44.55 62.84 86.68 78.02

Döner sermaye faizi (DM'nin %5’i) 83.82 66.82 49.54 56.37

Değişken masraflar 1.760.29 1.403.17 1.040.32 1.183.69

5.3.2.2. Sabit masraflar

Sabit masraflar, üretim hacmine bağlı olarak değişmeyen unsurların

masraflarında oluşmaktadır (Kıral vd., 1999). Fidan işletmelerinde tesis

masrafı faizi; damızlık-anaç-aşı parseline sahip olan işletmelerde yapılan

görüşmeler neticesinde, ekonomik ömrünün 25 yıl, tesis döneminin ise 3 yıl

olduğu saptanmıştır. Bu dönemde yapılan masraflar dikkate alınarak tesis

dönemi sermaye faizi (tesis dönemi masraflarının %5’i) ve tesis dönemi

amortismanı (tesis dönem masraflarının ekonomik ömre bölünmesiyle)

hesaplanmıştır. Tesis dönemi maliyetlerinin hesabında Gül (2005)’ten

faydalanılmıştır.

61

Fidan işletmelerinde sabit masraflar 47.623.15 TL olup, birim alana düşen

sabit masraflar 808.04 TL/da’dır. Sabit masraflar içerisinde yer alan sabit

sermayenin amortismanı I. ve II. grup işletmelerde en yüksek masraf kalemini

oluştururken, III. grup işletmelerde daimi işgücü ücretleri en yüksek masraf

kalemini oluşturmaktadır (Çizelge 5.24).

Çizelge 5.24. İşletmelerin fidan üretiminde sabit masrafları

Sabit masraf unsurları I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Tesis dönemi faizi (tesis masrafının %5’i) 2629.31 16306.13 42214.15 8502.55

Sabit sermayenin amortismanı (makine, bina, fidan tesis, arazi ıslahı) 3516.86 15858.97 46976.33 9590.70

Bina tamir bakım masrafları (envanter değerinin %2,5'i) 243.56 1042.25 2327.77 563.80

Belge ve aidatlar (fidan üretici belgesi, FÜAB yıllık aidatı, muayene ücreti) 305.57 972.01 7390.00 1107.32

Vergi (emlak, arazi) 37.36 1746.24 3399.74 612.84

Daimi işgücü ücretleri 2051.49 13460.34 94080.00 12851.58

Kira ve ortakçılık payı 627.00 1242.86 21400.00 2790.52

Aile işgücü ücretleri 213.42 197.14 247.50 214.55

Borç faizi (kredi faizleri %5) 92.24 500.00 1275.00 267.60

Çıplak arazi değeri kıymeti (%5) 915.01 14167.14 63500.00 9028.80

Genel idare giderleri (DM’nin %3'ü) 603.70 1818.62 13794.62 2092.88

Sabit masraflar 11.235.52 67.311.70 296.605.10 47.623.15

Oran (%)

Tesis dönemi faizi (tesis masrafının %5’i) 23.40 24.22 14.23 17.85

Sabit sermayenin amortismanı (makine, bina, arazi ıslahı) 31.30 23.56 15.84 20.14

Bina tamir bakım masrafları (envanter değerinin %2.5'i) 2.17 1.55 0.78 1.18

Belge ve aidatlar (fidan üretici belgesi, FÜAB yıllık aidatı, muayene ücreti) 2.72 1.44 2.49 2.33

Vergi (emlak, arazi) 0.33 2.59 1.15 1.29

Daimi işgücü ücretleri 18.26 20.00 31.72 26.99

Kira ve ortakçılık payı 5.58 1.85 7.21 5.86

Aile işgücü ücretleri 1.90 0.29 0.08 0.45

Borç faizi (kredi faizleri %5) 0.82 0.74 0.43 0.56

Çıplak arazi değeri kıymeti (%5) 8.14 21.05 21.41 18.96

Genel idare giderleri (DM’nin %3'ü) 5.37 2.70 4.65 4.39

Sabit masraflar 100.00 100.00 100.00 100.00

Fidan üretimi yapılan birim alana düşen SM (TL/da)

Tesis dönemi faizi (tesis masrafının %5’i) 230.00 377.43 95.51 144.27

Sabit sermayenin amortismanı (makine, bina, arazi ıslahı, tesis) 307.64 367.08 106.28 162.73

Bina tamir bakım masrafları (envanter değerinin %2.5'i) 21.31 24.12 5.27 9.57

Belge ve aidatlar (fidan üretici belgesi, FÜAB yıllık aidatı, muayene ücreti) 26.73 22.50 16.72 18.79

Vergi (emlak, arazi) 3.27 40.42 7.69 10.40

Daimi işgücü ücretleri 179.45 311.56 212.85 218.06

Kira ve ortakçılık payı 54.85 28.77 48.42 47.35

Aile işgücü ücretleri 18.67 4.56 0.56 3.64

Borç faizi (kredi faizleri %5) 8.07 11.57 2.88 4.54

Çıplak arazi değeri kıymeti (%5) 80.04 327.92 143.67 153.20

Genel idare giderleri (DM’nin %3'ü) 52.81 42.10 31.21 35.51

Sabit masraflar 982.82 1.558.04 671.05 808.04

62

5.3.3. Brüt kâr

Brüt kâr işletmenin çeşitli üretim kollarını karşılaştırmaya elverişli olan bir

kıymettir. Brüt kâr hesabında sabit masraflar dikkate alınmadığı için daha

kesin ve tutarlı sonuçlara ulaşılabilmektedir (Karagölge, 1996).

İncelenen işletmelerde brüt kâr 289.465.86 TL olup, birim alana düşen brüt

kâr 4.911.48 TL/da’dır. II. grupta yer alan işletmeler dekara 6.861.22

TL/da’lık brüt kâr ile diğer işletme gruplarına göre daha başarılıdırlar (Çizelge

5.25).

Çizelge 5.25. Fidan işletmelerinde brüt kâr

İşletme grupları

GSÜD (A) Değişken masraflar (B) Brüt kâr (A - B) Birim alana düşen BK

Değer (TL)

Değer (TL)

Değer (TL)

Değer (TL/da)

I. grup 58.701.71 20.123.37 38.578.34 3.374.63

II. grup 357.045.00 60.620.82 296.424.18 6.861.22

III. grup 2.646.290.00 459.820.66 2.186.469.34 4.946.76

İO 359.228.60 69.762.74 289.465.86 4.911.48

Brüt kâr ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî açıdan

farklılık olmakla birlikte, birim alana düşen brüt kâr ile işletme grupları

arasında istatistikî olarak bir fark yoktur (p=0.139).

5.3.4. Mutlak (Net) ve nisbi kâr

Net kâr gayrisafi üretim değerinden üretim masraflarının çıkarılmasıyla elde

edilir. Nisbi kâr ise gayrisafi üretim değerinin üretim masraflarına

oranlanmasıyla bulunmaktadır (Nebiker, 1959).

İncelenen işletmelerin net kârı, 185.540.93 TL’dir. Net kârın en yüksek

olduğu işletme grubu, 1.530.196.15 TL ile III. grup ve en düşük olduğu

işletme grubu ise 23.521.16 TL ile I. grup işletmelerdir. İşletmelerin nisbi kârı

2.07 olarak bulunmuştur. En yüksek nisbi kâr, 2.37 ile III. grup işletmelerde

elde edilmiştir (Çizelge 5.26).

Buna göre, görüşülen işletmelerin sertifikalı meyve fidanı üretiminde yapmış

oldukları her 100 TL’lik harcamaya karşılık olarak elde ettikleri gelir; I. grupta

63

167 TL, II. grupta 141 TL ve III. grupta ise 237 TL’dir. Dolayısıyla, her 100

TL’lik üretim masraflarına karşılık, I. gruptaki işletmeler 67 TL, II. gruptaki

işletmeler 41 TL ve III. gruptaki işletmeler ise 137 TL kar elde etmektedirler.

Çizelge 5.26. İşletmelerde net (mutlak) ve nisbi kâr

İşletme grupları

GSÜD (A) ÜM (B) Net kâr (A - B) Birim alana düşen

Net kâr Nisbi kâr (A / B)

Değer (TL)

Değer (TL)

Değer (TL)

Değer (TL/da)

I. grup 58.701.71 35.180.55 23.521.16 2.057.51 1.67

II. grup 357.045.00 252.436.19 104.608.81 2.421.34 1.41

III. grup 2.646.290.00 1.116.093.85 1.530.196.15 3.461.98 2.37

İO 359.228.60 173.687.67 185.540.93 3.148.14 2.07

Net kâr (p=0.000) açısından işletme grupları arasında (p<0.01 değerlerine

göre) istatistikî açıdan fark bulunmaktadır. Birim alana düşen net kâr ve nisbi

kâr ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki bulunmamaktadır

(p=0.112).

Turunçgil fidancılığı üzerine Demirtaş (2005) tarafından yapılan çalışmada,

nisbi kâr 1.72 olarak hesaplanmıştır. İncelenen işletmelerdeki nisbi kâr

belirtilen çalışmaya göre daha yüksek bulunmuştur.

5.3.5. Birim maliyet

İncelenen işletmelerde bir fidanın üretim maliyeti Çizelge 5.27’de verilmiştir.

Fidan üreticisi işletmelerin birim fidan üretim maliyetleri, üretim maliyetlerinin

fidan üretimlerine oranlanması ile hesaplanmıştır.

Brüt kâr marjı, brüt kârın satışlara bölünmesiyle hesaplanmaktadır (Ceylan ve

Korkmaz, 2012). Bu oranın yüksek çıkması firmalar için önemlidir. Firmanın

etkin faaliyet gösterebilmesi için, satılan malların maliyetinin, rakiplerinden

daha düşük olması ve brüt kâr marjının daha yüksek olması gereklidir (Okka,

2009). Net kâr marjı, net kârın oluşmasını, net satışların ve yapılan giderlerin

etkinliğinin ölçülmesini sağlayan bir orandır. İşletmenin her 1 TL’lik satıştan

elde ettiği net kârı göstermektedir. Net kâr marjı, net kârın satışlara

bölünmesiyle bulunmaktadır (Ceylan ve Korkmaz, 2012).

64

İşletmelerde üretilen bir fidanın üretim maliyeti, 2.20 TL, satış fiyatı 4.54 TL,

brüt kâr marjı 0.81 TL ve net kâr marjı ise 0.52 TL olarak hesaplanmıştır

(Çizelge 5.27).

Çizelge 5.27. Birim fidan üretim maliyeti

Maliyet

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL)

Üretim masrafları 35.180.55 252.436.19 1.116.093.85 173.687.67

Üretim miktarı 16.352.11 95.322.86 532.772.00 79.050.00

1 fidanın üretim maliyeti 2.15 2.65 2.09 2.20

1 fidanın satış fiyatı 3.59 3.75 4.97 4.54

Brüt kâr marjı 0.66 0.83 0.83 0.81

Net kâr marjı 0.40 0.29 0.58 0.52

Birim maliyet (p=0.383), brüt kâr marjı (0.126) ve net kâr marjı (p=0.409) ile

işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur.

Bir fidanın satış fiyatı (p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.05

değerine göre) istatistikî olarak farklılık bulunmaktadır.

Meyve fidanının birim maliyeti Demirtaş (2005) tarafından turunçgil fidanı

üreten kamu işletmelerinde 2.83 TL, özel işletmelerde 1.74 TL, Savaş (2013)

asma fidanı üreten işletmelerde 0.80 TL olarak hesaplamıştır.

5.3.6. Sermaye devir hızı

İşletmelerde faaliyet etkinliğini ölçmede kullanılan en önemli oranlardan biri

de sermaye devir hızıdır. Sermaye devir hızı (aktif devir hızı), işletmenin

toplam sermayesinin dönüş hızı hakkında bilgi verir (Rehber, 1993). Bu

rasyonun büyük çıkması; işletmenin varlıklarını etkin kullandığını, işletmede

atıl kapasite bulunmadığını, özsermaye kârlılığının yüksek olabileceğini ve

risklerin azlığını ifade eder (Usta, 2008; Okka, 2009). Aktif toplamı içerisinde

sabit değerlerin nispeten önemsiz olduğu endüstri kollarında, aktif devir hızı

yüksektir (Ceylan ve Korkmaz, 2012).

65

Sermaye devir hızı fidan işletmelerinin elde ettikleri gayri safi üretim

değerinin, bu faaliyete ayırdıkları toplam sermayeye oranlanması ile

hesaplanmıştır.

Sertifikalı meyve fidanı üretimi faaliyetinde bulunan işletmelerde, sermaye

devir hızı 0.31’dir (Çizelge 5.28).

Çizelge 5.28. İşletmelerde sermaye devir hızı

İşletme grupları

GSÜD Toplam varlıklar içerisinde fidancılığa yatırılan sermaye

Sermaye devir hızı

Değer (TL)

Değer (TL)

I. grup 58.701.71 84.892.18 0.69

II. grup 357.045.00 2.542.787.62 0.14

III. grup 2.646.290.00 7.406.861.64 0.36

İO 359.228.60 1.161.194.49 0.31

Sermaye devir hızı ile işletme grupları arasında istatistikî olarak fark yoktur

(p=0.229).

Sermaye devir hızının düşük olması, işletmenin yatırım sermayesinin çokluğu

veya gayrisafi hâsılanın azlığından kaynaklanmaktadır (İnan, 1984).

Gül (2005) tarafından yapılan çalışmada, sermaye devir hızı 0.20 olarak

tespit edilmiştir. İncelenen işletmelerdeki sermaye devir hızı, belirtilen bu

çalışmaya göre daha yüksek bir değere sahiptir.

5.4. Girdi Kullanımı

5.4.1. İşgücü ve çeki gücü kullanımı

İşletmelerde işgücü (İG) ve çeki gücü (ÇG) kullanımı; toprak hazırlığı, bakım

işlemleri ve hasat olmak üzere üç kategoride incelenmiştir.

İncelenen işletmelerde işgücü kullanımı 326.93 saat/da kadar olup, çeki gücü

kullanımı ise 20.77 saat/da’dır. İşgücünün kullanıldığı alanlarının en fazladan

en düşüğe aldığı paylar sıralaması; aşılama (%44.30), sulama (%13.35),

dikim (%8.91), kök ve gövde temizliği (%8.60), tepe kesimi (%6.35),

66

çapalama-ot alma (%5.03), gübreleme (%4.86), ambalajlama-etiketleme

(%2.25), fidan sökümü (%1.81), taşıma-depolama ve pazarlama (%1.75),

diskaro çekme (%1.19), ilaçlama (%0.87), çukur açma-çizi vurma (%0.35),

birimci sürüm (%0.24), ikinci sürüm (%0.13) şeklindedir (Çizelge 5.29).

Çizelge 5.29. Fidan üretiminde işgücü ve çeki gücü kullanımı (saat/da)

Üretim süreci

I. grup II. grup III. grup İO

İG ÇG İG ÇG İG ÇG İG ÇG

Kullanım miktarı (Saat/da)

A-Toprak hazırlığı 34.87 5.82 39.05 5.26 34.02 7.09 35.37 5.87

1-Birinci sürüm 0.77 0.77 0.86 0.86 0.80 0.80 0.79 0.79

2-İkinci sürüm 0.41 0.41 0.49 0.49 0.47 0.47 0.43 0.43

3-Diskaro çekme 3.83 3.83 3.29 3.29 5.28 5.28 3.90 3.90

4-Çukur açma ve çizi vurma

1.27 0.80 0.80 0.63 0.54 0.54 1.13 0.75

5-Dikim 28.57 33.62 26.93 29.11

B- Bakım işlemleri 276.47 9.71 270.66 8.96 245.69 10.79 272.58 9.71

1-Sulama 43.53 45.56 41.93 43.66

2-Gübreleme 15.74 14.84 18.66 15.90

3-İlaçlama 2.67 2.67 2.64 2.64 4.61 4.61 2.86 2.86

4-Çapalama ve ot alma

16.90 7.04 15.18 6.32 14.85 6.19 16.45 6.86

5-Aşılama 148.43 142.93 120.06 144.83

6-Kök ve gövde temizliği

27.95 28.15 29.44 28.12

7-Tepe kesimi 21.26 21.37 16.14 20.76

C- Hasat 19.80 5.43 16.46 4.24 16.29 4.72 18.98 5.19

1-Fidan sökümü 6.07 2.53 4.67 1.95 6.59 2.74 5.93 2.47

2-Ambalajlama ve etiketleme

7.65 6.99 5.56 7.35

3-Taşıma, depolama ve pazarlama

6.08 2.90 4.81 2.29 4.15 1.97 5.71 2.72

Toplam 331.14 20.96 326.18 18.46 296.01 22.60 326.93 20.77

A-Toprak hazırlığı Oran (%)

A-Toprak hazırlığı 10.53 27.77 11.97 28.52 11.49 31.37 10.82 28.26

1-Birinci sürüm 0.23 3.69 0.26 4.64 0.27 3.55 0.24 3.79

2-İkinci sürüm 0.13 1.98 0.15 2.67 0.16 2.08 0.13 2.07

3-Diskaro çekme 1.16 18.29 1.01 17.80 1.78 23.36 1.19 18.78

4-Çukur açma ve çizi vurma

0.38 3.82 0.24 3.41 0.18 2.38 0.35 3.61

5-Dikim 8.63 10.31 9.10 8.91

B- Bakım işlemleri 83.49 46.34 82.98 48.54 83.00 47.75 83.38 46.77

1-Sulama 13.15 13.97 14.16 13.35

2-Gübreleme 4.75 4.55 6.31 4.86

3-İlaçlama 0.81 12.74 0.81 14.28 1.56 20.38 0.87 13.76

4-Çapalama ve ot alma

5.10 33.59 4.65 34.26 5.02 27.38 5.03 33.00

5-Aşılama 44.82 43.82 40.56 44.30

6-Kök ve gövde temizliği

8.44 8.63 9.95 8.60

7-Tepe kesimi 6.42 6.55 5.45 6.35

C- Hasat 5.98 25.89 5.05 22.94 5.50 20.87 5.81 24.98

1-Fidan sökümü 1.83 12.07 1.43 10.54 2.22 12.14 1.81 11.89

2-Ambalajlama ve etiketleme

2.31 2.14 1.88 2.25

3-Taşıma, depolama ve pazarlama

1.84 13.82 1.47 12.40 1.40 8.73 1.75 13.09

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00

67

Aynı şekilde, işletmelerde fidan üretim faaliyetinde çeki gücü kullanımının pay

sıralaması ise; çapalama-ot alma (%33.00), diskaro çekme (%18.78),

ilaçlama (%13.76), taşıma-depolama-pazarlama (%13.09), fidan sökümü

(%11.89), birinci sürüm (%3.79), çukur açma- çizi vurma (%3.61), ikinci

sürüm (%2.07) şeklindedir (Çizelge 5.29).

Fidan üretiminde işgücü (p=0.022), çeki gücü kullanımı (p=0.024) ile işletme

grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî açıdan farklılık

bulunmaktadır.

5.4.2. Kimyasal gübre kullanımı

Fidan üretiminde dekara kimyasal gübre kullanımı Çizelge 5.30’da verilmiştir.

İncelenen işletmelerde 28.57 kg kimyasal gübre kullanıldığı tespit edilmiştir.

Bölgede fidan üretimde kimyasal gübre kullanım oranları incelendiğinde;

%22.12 ile DAP ilk sırada yer almakta olup, bunu %21.42 ile üre ve %21.13

ile amonyum nitrat takip etmektedir.

İncelenen işletmelerde çiftlik gübresi kullanımına rastlanılmamıştır.

Saydam (2010) ise İzmir İlindeki işletmecilerde doğal (çiftlik gübresi) ve

kimyasal gübre kullanımının yoğun olarak yapıldığını belirtmektedir.

Kooperatife ortak üreticilerin %10.34’ü sadece doğal gübre, %13.79’u sadece

kimyasal gübre, %75.86’sı her iki gübreyi birlikte kullanmakta iken,

kooperatife ortak olmayan üreticilerin sadece doğal gübre kullananlarının

oranı %20.00, sadece kimyasal gübre kullananların oranı %40.00, her iki

gübreyi birlikte kullananların oranı ise %40.00’tır. Bölgede kimyasal

gübrelerden DAP, 15-15-15, 20-20-0, potasyum sülfat, potasyum nitrat,

amonyum sülfat, amonyum nitrat ve hümik asitin kullanıldığını saptamıştır.

Gübre türleri kullanımı ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki

yoktur (p=0.295).

68

Çizelge 5.30. İşletmelerde kimyasal gübre kullanımı

Gübreler

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (kg/da)

Oran (%)

Değer (kg/da)

Oran (%)

Değer (kg/da)

Oran (%)

Değer (kg/da)

Oran (%)

Amonyum sülfat 3.28 11.46 3.57 10.30 5.90 30.45 3.59 12.55

Amonyum nitrat 6.16 21.49 7.14 20.61 3.56 18.37 6.04 21.13

Potasyum nitrat 1.31 4.58 5.43 15.66 2.01 10.36 1.96 6.86

Hümik asit 1.73 6.04 0.64 1.85 2.64 13.62 1.67 5.84

DAP 18-46 7.26 25.35 5.71 16.49 0.00 0.00 6.32 22.12

MAP 0.95 3.31 1.00 2.89 0.00 0.00 0.86 3.01

20-20-20 NPK 0.71 2.48 1.71 4.95 0.80 4.13 0.86 3.01

Triple süper fosfat 0.00 0.00 0.00 0.00 0.01 0.05 0.00 0.00

18-18-18 NPK 0.49 1.70 0.00 0.00 0.00 0.00 0.37 1.30

15-15-15 NPK 0.66 2.30 0.00 0.00 0.00 0.00 0.50 1.75

Üre 5.82 20.30 9.29 26.79 4.00 20.64 6.12 21.42

Demir sülfat 0.13 0.44 0.00 0.00 0.30 1.55 0.13 0.44

Köklendirici 0.16 0.56 0.16 0.46 0.16 0.83 0.16 0.56

Toplam 28.65 100.00 34.66 100.00 19.38 100.00 28.57 100.00

5.4.3. Tarımsal mücadele ilacı kullanımı

Tarımsal ürünlerin verim ve kalitesini artırabilmek için modern tarım teknikleri

ve girdilerin kullanılması gereklidir. Bitki koruma ürünleri içerisinde yer alan

kimyasal ilaç kullanımı da bu girdilerden biridir. Kimyasal ilaçlar, tarım

ürünlerini hastalık, zararlı ve yabancı otların zararlarından koruyabilmek,

üretimin kalitesini güvence altına almak için kullanılan bir tarımsal mücadele

biçimidir (Tiryaki vd, 2010).

Fidan üretiminde birim alana düşen tarımsal mücadele ilacı kullanımı Çizelge

5.31’de verilmiştir. Kullanılan tarım ilaçları hastalık ve zararlılara karşı

mücadele amaçlarına göre üç grupta incelenmiştir. İşletmelerde 14.74

TL/da’lık tarım ilacı kullanılmıştır.

Çizelge 5.31. İşletmede birim alana tarım ilacı kullanım masrafı

İlaçlar

I. grup II. grup III. grup İO

Değer (TL/da)

Oran (%)

Değer (TL/da)

Oran (%)

Değer (TL/da)

Oran (%)

Değer (TL/da)

Oran (%)

İnsektisitler 4.74 33.57 5.00 31.67 6.75 37.50 4.98 33.76

Fungusitler 1.51 10.68 2.18 13.80 1.95 10.83 1.65 11.16

Akarisitler 7.87 55.76 8.61 54.52 9.30 51.67 8.12 55.07

Toplam 14.11 100.00 15.79 100.00 18.00 100.00 14.74 100.00

İlaç kullanım masrafı ile işletme grupları arasında istatistikî olarak ilişki yoktur

(p=0.069).

69

5.5. Fidan Üretim Faaliyetlerinin Analizi

5.5.1. Fidancılıkta üretim şekilleri

Tüm çiçekli bitkilerde olduğu gibi, bahçe bitkilerinde de tür ve çeşitlerin

devam ettirilebilmeleri için çoğaltılmaları gerekmektedir. Bu amaçla

yetiştiriciliği yapılacak tür ve çeşitlerin üreme mekanizmasının bilinmesi ve

buna göre de çoğaltım yöntemlerinin geliştirilmesi zorunludur. Bahçe bitkileri

başlıca iki yöntemle çoğaltılmaktadır. Bunlar; generatif (tohumla) ve vegetatif

(eşeysiz) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Generatif çoğaltımda üretim

materyali tohumdur. Tohumla çoğaltım bazı meyve türlerinde (elma, armut,

vişne, kiraz, kayısı, şeftali, badem, erik) anaç üretiminde kullanılmaktadır.

Tohumla çoğaltımda, anaçların üzerine kültür çeşitleri aşılanarak fidan

üretimi yapılmaktadır (Ağaoğlu vd, 2010). Vegetatif üretim bitkilerin klon

halinde üretilmesini sağlamaktadır. Klon; tek bir meyve ağacının vegetatif

olarak üretilmiş, geneotip ve fenotip özellikleri aynı olan bireylerin

oluşturduğu ve bu özellikleri yetkili kuruluşlarca tescil edilmiş olan

topluluklardır. Vegetatif üretimde kullanılan başlıca yöntemler ise şunlardır;

daldırma ile üretme, çelikle üretme, kök ve dip sürgünü ile üretme, doku

kültürü ile üretme (micropropagation, in vitro), aşı ile üretmedir (Yapıcı,

1992).

5.5.1.1. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohumu temin etme

kanalları

İşletmelerin generatif çoğaltımla anaç üretebilmeleri için gerekli olan

tohumun, tedarik edildiği kanallar, Çizelge 5.32’de verilmiştir. Buna göre;

işletmelerin %26.00’sı kendi damızlık parselinden, %12.00’si tohum tedarik

eden firmalardan, %10.00’u kooperatiften, %6.00’sı diğer fidancılardan,

%4.00’ü ise kamu kurumlarından ve doğadan toplayarak gerekli tohumu

temin etmektedirler.

III. grupta yer alan işletmelerin tohum ile anaç üretimi yapmadıkları tespit

edilmiştir.

70

Çizelge 5.32. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohumu temin etme kanalları

Tohum temin edilen kanallar I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Kendi tohum parselimden 10 3 0 13

Kooperatiften 5 0 0 5

Diğer fidancılardan 2 1 0 3

Kamu kurumlarından 2 0 0 2

Tohum tedarik eden firmalardan 5 1 0 6

Doğadan toplayarak 0 2 0 2

Oran (%)

Kendi tohum parselimden 26.32 42.86 0.00 26.00

Kooperatiften 13.16 0.00 0.00 10.00

Diğer fidancılardan 5.26 14.29 0.00 6.00

Kamu kurumlarından 5.26 0.00 0.00 4.00

Tohum tedarik eden firmalardan 13.16 14.29 0.00 12.00

Doğadan toplayarak 0.00 28.57 0.00 4.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Katlama; bazı tohumların soğuklama ihtiyacını karşılamak, çimlenmelerini

engelleyici etmenleri ortadan kaldırmak, embriyonun su almasını sağlayarak

çimlenme gücünü arttırmak ve çimlenmelerini kolaylaştırmak amacıyla, belli

bir süre nemli, soğuk ortamda muhafaza edilmesidir (Yapıcı, 1992).

İncelenen işletmelerde generatif çoğaltımda tohumlara katlama işlemi

uygulama durumları, Çizelge 5.33’te verilmiştir. Buna göre işletmelerin

%12.00’sinde tohumlara katlama işleminin uygulandığı tespit edilmiştir.

Çizelge 5.33. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohuma katlama uygulama durumu

Tohumlara katlama durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Katlama uyguluyor 5 1 0 6

Katlama uygulamıyor 33 6 5 44

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Katlama uyguluyor 13.16 14.29 0.00 12.00

Katlama uygulamıyor 86.84 85.71 100.00 88.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

Generatif üretimde kullanılan tohuma katlama işlemini uygulayan işletmelerin,

katlama uygulama ortamları Çizelge 5.34’te verilmiştir. Buna göre;

işletmelerin %8.00’i dışarıda toprak yüzeyde, %6.00’sı sandık veya kasada

açıkta ve %2.00’si sandık veya kasada bodrum ve mahzen gibi yerlerde

katlama işlemi uygulamaktadır.

71

Çizelge 5.34. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan tohuma katlama ortamları

Katlama ortamı I.grup II. grup III. grup Toplam

N

Sandık veya kasada, açıkta 2 1 0 3

Sandık veya kasada, bodrum ve mahzen gibi yerlerde 0 1 0 1

Sandık veya kasada, soğuk hava deposunda 0 0 0 0

Dışarıda, beton yastıkta 0 0 0 0

Dışarıda toprak yüzeyde 4 0 0 4

Oran (%)

Sandık veya kasada, açıkta 5.26 14.29 0.00 6.00

Sandık veya kasada, bodrum ve mahzen gibi yerlerde 0.00 14.29 0.00 2.00

Sandık veya kasada, soğuk hava deposunda 0.00 0.00 0.00 0.00

Dışarıda, beton yastıkta 0.00 0.00 0.00 0.00

Dışarıda toprak yüzeyde 10.53 0.00 0.00 8.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

5.5.1.2. İşletmelerde generatif üretiminde kullanılan çöğürü temin etme

kanalları

İşletmelerde generatif fidan üretiminde kullanılan çöğürü temin etme

kanalları, Çizelge 5.35’te verilmiştir. Buna göre işletmelerin %46.00’sı kendisi

yetiştirmektedir.

Çizelge 5.35. İşletmelerde generatif üretimde kullanılan çöğürü temin etme kanalları

Çöğür temin etme kanalları I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Kendisi yetiştiriyor 17 5 1 23

Satın alıyor 22 3 0 25

Oran (%)

Kendisi yetiştiriyor 44.74 71.43 20.00 46.00

Satın alıyor 57.89 42.86 0.00 50.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Saydam (2010), İzmir İlindeki araştırmasında, çöğür anaçlarıyla üretim yapan

kooperatife ortak üreticilerin %17.24’ü çöğür anaçlarını tohumdan kendileri

yetiştirmekte, %17.24’ü hem tohumdan kendileri yetiştirmekte hem de çöğür

olarak satın almakta, %65.52’si ise çöğür halinde satın alarak bir mevsim

geliştirdikten sonra aşılama yapmakta olduğunu saptamıştır. Çöğür

anaçlarını yetiştiren üreticilerin tohumlarını; kendi damızlık parsellerinden,

kooperatiften, özel sektörden veya doğadan toplayarak temin etmekte

olduklarını ifade etmiştir.

72

Saydam (2010), bölgede anaç olarak çöğür ve klon anaçlarının kullanılmakta

olduğunu, kooperatife ortak üreticilerin %79.31’i hem klon hem çöğür

anaçlarıyla, %20.69’u sadece çöğür anaçlarıyla üretim yapmakta olduğunu

saptamıştır. Çöğür anaçlarıyla yapılan üretimde, türlerin yabani çeşitleri

kullanılmaktadır. Klon anaçları üretiminde ise en fazla elma (işletmelerin

%75.86’sı), erikte (%51.72’si) olurken, en az ayvada (%20.69’u)

kullanılmakta olduğunu saptamıştır. Kooperatife ortak olmayan üreticilerin ise

tamamının, tohum anacı kullanmakta olduğunu belirlemiştir. Bu grup

üreticilerde klon anacı kullanan bulunmamaktadır.

5.5.1.3. İşletmelerde vegetatif üretiminde kullanılan klon anaçları temin

etme kanalları

İncelenen işletmelerde vegetatif üretimde kullanılan klonal anacı temin etme

kanalları Çizelge 5.36’da verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %82.00’si kendisi

yetiştirmekte, %34.00’ü ithal ederek, %32.00’si özel sektördeki fidancılardan,

%26.00’sı kooperatiflerden, %16.00’sı ise kamu kurumlarından gerekli olan

klon anacı temin etmektedir.

Çizelge 5.36. İşletmelerde vegetatif üretimde kullanılan klon anacı temin etme kanalları

İşletmelerde klon anaçları temin etme kanalları I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Kendisi yetiştiriyor 32 5 4 41

Kooperatiften temin ediyor 13 0 0 13

Kamu kurumlarından 6 2 0 8

Özel sektörden 12 3 1 16

İthal ederek 9 3 5 17

Oran (%)

Kendisi yetiştiriyor 84.21 71.43 80.00 82.00

Kooperatiften temin ediyor 34.21 0.00 0.00 26.00

Kamu kurumlarından 15.79 28.57 0.00 16.00

Özel sektörden 31.58 42.86 20.00 32.00

İthal ederek 23.68 42.86 100.00 34.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

İşletmelerde kullanılan klon anaçların yetiştirilme yöntemleri Çizelge 5.37’de

verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %82.00’si daldırma, %8.00’i ise doku

kültürü ve çelik ile yetiştirilen klon anacı kullanmaktadır.

73

Çizelge 5.37. İşletmelerde kullanılan klon anaçların yetiştirilme yöntemleri

İşletmelerde kullanılan klonal anaçların yetiştirilme yöntemleri

I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Doku kültürü 3 1 0 4

Çelik 2 1 1 4

Daldırma (Stool Bed) 32 5 4 41

Oran (%)

Doku kültürü 7.89 14.29 0.00 8.00

Çelik 5.26 14.29 20.00 8.00

Daldırma (Stool Bed) 84.21 71.43 80.00 82.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Saydam (2010) kooperatife ortak üreticilerin klon anaçları çoğunlukla

(%79.31’i) Bademli Fidancılık Tarımsal Kalkınma Kooperatifi’nden temin

etmekte olduklarını ve Kooperatif klon anaçlarını yurt dışından ithal ederek ve

kendi klon anaç damızlığından sağlamakta olduğunu belirtmektedir.

Üreticilerin %27.58’i kendi damızlık parsellerinden klon anaçlarını sağlamakta

olduğunu ve kendi klon anacını üreten fidancıların kullandıkları klon anacı

üretim yöntemleri; daldırma (%63.16’sı), çelik (%36.84’ü) ile çoğaltım yöntemi

olduğunu saptamıştır. Üretimde kullanılan yöntemlerden çelik ile çoğaltımı,

bölgedeki kooperatif ortağı olan üreticilerin %55.17’si, kooperatife ortak

olmayan üreticilerin %20.00’si uygulamakta olduğunu tespit etmiştir.

İncelenen işletmelerde doku kültürü ile klonal anaç üretebilmek için gerekli

olan doku kültürü laboratuvarına sahip olma durumu Çizelge 5.38’de

verilmiştir. Buna göre 1 işletmede doku kültürü laboratuvarı bulunmaktadır.

Bu işletme kamu işletmesi olup, incelenen dönem itibariyle üretim faaliyetine

başlamadığını ifade etmiştir.

Çizelge 5.38. İşletmelerde doku kültürü laboratuvarı durumu

İşletmelerde doku kültürü laboratuvarı durumu

I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Doku kültürü laboratuvarı var 0 1 0 1

Doku kültürü laboratuvarı yok 38 6 5 49

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Doku kültürü laboratuvarı var 0.00 14.29 0.00 2.00

Doku kültürü laboratuvarı yok 100.00 85.71 100.00 98.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

74

5.5.1.4. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı materyalini temin

etme kanalları ve kullanılan aşı çeşitleri

Aşı, iki bitki parçasını birleştirip kaynaştırmak ve tek bir bitki gibi büyüme ve

gelişmelerini sağlamaktır. Aşılanan bitkinin tacını oluşturan kısmı kalem, kök

sistemini oluşturan kısmı ise anaçtır (Ağaoğlu vd., 2010).

İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı materyalini temin etme kanalları

Çizelge 5.39’da verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %90.00’ı kendi damızlık

parselinden, %32.00’si özel şahıs-firmalardan, %28.00’i kooperatiften,

%26.00’sı kamu kurum ve kuruluşlarından ve %10.00’u ise ithalat yaparak

aşı materyali temin etmektedirler.

Çizelge 5.39. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı materyalini temin etme kanalları

İşletmelerin aşı materyali temin etme kanalları I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Kendi damızlık parseli 36 5 4 45

Kooperatiften 14 0 0 14

Özel şahıs-firmalardan 10 4 2 16

Kamu kurumlarından 7 4 2 13

İthalat yaparak 1 1 3 5

Oran (%)

Kendi damızlık parseli 94.74 71.43 80.00 90.00

Kooperatiften 36.84 0.00 0.00 28.00

Özel şahıs-firmalardan 26.32 57.14 40.00 32.00

Kamu kurumlarından 18.42 57.14 40.00 26.00

İthalat yaparak 2.63 14.29 60.00 10.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

İncelenen işletmelerde fidan üretiminde kullanılan aşı çeşitleri Çizelge 5.40’ta

verilmiştir. İşletmeler genellikle Durgun T göz aşı (%96.00) kullanarak fidan

üretimi yaptığı tespit edilmiştir.

Nitekim Ergun vd. (2000)’de modern fidancılık yapan işletmelerin anaç-kalem

damızlığını kurmaları ve piyasanın istediği anaç-kalemi kullanmaları doğal

olan yol olduğunu, ancak inceledikleri işletmelerde anaç-kalem damızlığının

yeterli olmadığı, bazı işletmelerde bu damızlıkların hiç bulunmadığı

saptanmışlardır. Yazarlar görüştükleri işletmelerin %30’unda aşı kalemi veya

aşı gözü temininde sorunlarla karşılaştıklarını belirtmişlerdir. Fidan

işletmelerinin çoğu, kullandıkları çöğürü başka işletmelerden temin etmekte

75

olduklarını, %21’inin ise aldıkları çöğürün kaliteli olmadığını vurguladığını

saptamışlardır.

Çizelge 5.40. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları aşı çeşitleri

Aşı çeşitleri I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Yarma aşı 0 0 0 0

Kakma aşı 1 0 1 2

Çoban aşı 0 0 0 0

Adi İngiliz 1 0 0 1

Dilcikli İngiliz 4 0 2 6

Flüt aşı 0 0 0 0

Sürgün T göz 2 0 0 2

Durgun T göz 36 7 5 48

Ters T 0 0 0 0

Yama 0 0 0 0

Yongalı 0 0 0 0

Oran (%)

Yarma aşı 0.00 0.00 0.00 0.00

Kakma aşı 2.63 0.00 20.00 4.00

Çoban aşı 0.00 0.00 0.00 0.00

Adi İngiliz 2.63 0.00 0.00 2.00

Dilcikli İngiliz 10.53 0.00 40.00 12.00

Flüt aşı 0.00 0.00 0.00 0.00

Sürgün T göz 5.26 0.00 0.00 4.00

Durgun T göz 94.74 100.00 100.00 96.00

Ters T 0.00 0.00 0.00 0.00

Yama 0.00 0.00 0.00 0.00

Yongalı 0.00 0.00 0.00 0.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Yıldırım ve Koyuncu (2005)’te aşı kalemlerini kamu fidanlıklarının çoğunlukla

kendi damızlıklarından sağladıklarını, özel fidancıların ise varsa kendi meyve

bahçelerinden yoksa komşu bahçelerden tedarik yoluna gittiklerini

saptamışlardır. Özel fidanlıkların biri dışında kendilerine ait kalem

damızlıklarının bulunmadığını tespit etmişlerdir. Ancak bu durumun Türk

fidancılığının genel sorunu olan adına doğru fidan üretimindeki aksaklıklara

neden olmakta olduğunu ifade etmişlerdir (Çelik ve Sakin, 1987; Gülcan vd.,

1995; Çelik vd., 1995; Koyuncu vd., 2000; Ertürk ve Mert, 2000). Yazarlar

görüştükleri işletmelerin, özellikle türlerin yeni çeşitlerinde kalem temin

etmede zorluklar bulunduğunu, kamu kuruluşları ve özel üreticilerin genelde

76

durgun T göz aşı metodunu kullanmakta olduklarını saptamışlardır. Bununla

birlikte, son yıllarda yeni çeşitlere ve bodur anaçlara olan taleplerin fazla

olması şubat ve mart aylarında masa başı aşı yapılarak “aşı gözlü fidan”

üretimi yoluna gidebildiklerini de bildirmektedirler. Durgun T göz aşısının da,

iklim şartları ve aşılanacak türlere göre değiştiğini, ancak genellikle ağustos

başı ekim ortası arasında yapılmakta olduğunu ifade etmişlerdir.

Saydam (2010)’da çalışmasında, fidan yetiştiricilerinin yoğun olarak

kullandıkları aşı yönteminin “durgun T göz” aşısı olduğunu saptamıştır.

Bunun dışında kooperatife üye olan fidan işletmecilerin %21.95’i kemik aşı ve

%17.07’si de sürgün T göz aşısı da yaptıklarını belirlemiştir.

Daha önceki çalışma bulgularında olduğu gibi, bu araştırma bulgularına göre

de fidan işletmelerinde en fazla uygulanan aşı çeşidi Durgun T göz aşısıdır.

5.5.1.5. İşletmelerin satın aldıkları fidan üretim materyaline virüs testi

uygulanma durumu

Ele alınan bölgede görüşülen işletmelerde satın alınan fidan üretim

materyallerine virüs testi uygulanma durumu Çizelge 5.41’de verilmiştir. Buna

göre işletmelerin %38.00’i tarafından, satın aldıkları fidan üretim

materyallerine virüs testi yapıldığı belirtmiştir.

Çizelge 5.41. İşletmelerin satın aldıkları fidan üretim materyaline virüs testi uygulanma durumu

Virüs testi uygulama durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Virüs testi uygulanıyor 10 4 5 19

Virüs testi uygulanmıyor 28 3 0 31

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Virüs testi uygulanıyor 26.32 57.14 100.00 38.00

Virüs testi uygulanmıyor 73.68 42.86 0.00 62.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

77

5.5.2. Fidan üretiminde bakım işlemleri

5.5.2.1. İşletmelerin fidan üretiminde kullandıkları araziye toprak tahlili

yaptırma durumları

Toprak analizi, bitkinin ihtiyacı olan gerekli besin elementinin belirlenmesi,

kullanılacak olan gübrenin cins ile miktarının tespiti ve dolayısıyla üretimde

verimliliği artırmak bakımından önemli bir etkiye sahiptir.

İncelenen işletmelerin %88.00’i gübreleme için toprak tahlili yaptırmıştır

(Çizelge 5.42).

Çizelge 5.42. İşletmelerin fidan üretiminde kullanılan araziye toprak tahlili yaptırma durumları

İşletme grupları Tahlil yaptırıyor Tahlil yaptırmıyor Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

I. grup 32 84.21 6 15.79 38 100.00

II. grup 7 100.00 0 0.00 7 100.00

III. grup 5 100.00 0 0.00 5 100.00

Toplam 44 88.00 6 12.00 50 100.00

Saydam (2010) İzmir İlindeki çalışmasında da fidan üreticilerinin gübreleme

yapmadan önce genellikle toprak analizi yaptırdıklarını saptamıştır

(Kooperatife ortak üreticilerin %96.55’i, ortak olmayan üreticilerin %75.00’i

toprak analizi yaptırıyor).

5.5.2.2. İşletmelerin fidan üretiminde karşılaştıkları hastalık ve zararlılar

İncelenen işletmelerin fidan üretiminde karşılaştıkları hastalık ve zararlılar

Çizelge 5.43’te verilmiştir. Buna göre; işletmelerin %60.00’ı yaprak bitleri,

%58.00’ı kırmızı örümcekler, %22.00’si külleme ve %10.00’u kök çürüklüğü

ile karşılaşmaktadırlar.

78

Çizelge 5.43. İşletmelerin fidan üretiminde karşılaşılan hastalık ve zararlılar

Hastalık ve zararlılar I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Kırmızı örümcekler 23 5 1 29

Yaprak bitleri 23 6 1 30

Kök çürüklüğü 2 1 2 5

Külleme 7 3 1 11

Oran (%)

Kırmızı örümcekler 60.53 71.43 20.00 58.00

Yaprak bitleri 60.53 85.71 20.00 60.00

Kök çürüklüğü 5.26 14.29 40.00 10.00

Külleme 18.42 42.86 20.00 22.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir

5.5.2.3. İşletmelerin fidanlıkta kullandıkları ot mücadelesi yöntemleri

İncelenen işletmelerin %62.00’si el ile çapalayarak ve %98.00’i çapa

makinesi kullanarak fidanlıkta yabancı ot ile mücadele yaptıkları tespit

edilmiştir. Fidan üretiminde yabancı ot ile mücadelede, herbisit kullanımına

rastlanılmamıştır (Çizelge 5.44). Ancak, Saydam (2010) çalışmasında fidan

üreticilerin yabancı ot mücadelesini genellikle yabancı ot ilacı (herbisit)

(kooperatife üye olanlarda %54, olmayanlarda %60) kullanarak yapmakta

olduklarını, bunun yanında, elle çapalayarak ve çapa makinesi kullanarak da

mücadele gerçekleştirdiklerini saptamıştır.

Çizelge 5.44. İşletmelerin fidanlıkta kullanılan yabancı ot mücadelesi yöntemleri

Ot ile mücadele yöntemleri I. grup II. grup III. grup Toplam

N

El ile çapalama 22 5 4 31

Herbisit kullanma 0 0 0 0

Çapa makinesi 37 7 5 49

Oran (%)

El ile çapalama 57.89 71.43 80.00 62.00

Herbisit kullanma 0.00 0.00 0.00 0.00

Çapa makinesi 97.37 100.00 100.00 98.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

79

5.5.2.4. İşletmelerin fidancılıkta kullandıkları sulama yöntemleri

Sulama; bitkilerin yetişmesi için gerekli olan fakat doğal yollarla

karşılanamayan suyun toprağa çeşitli şekillerde aktarımıdır. Bahçe bitkileri

yetiştiriciliğinde ve özellikle meyve ağaçlarında iklim koşullarının sulamayı

gerektirdiği bölgelerde sulama önemli bir işleve sahiptir (Güngör vd., 2004).

İncelenen işletmelerin tamamı damla sulama yöntemi kullanmaktadırlar.

Damla sulama yöntemi kullanımının, fidancılıkta gübreleme ve sulama

maliyetleri ile üretimde verimlilik üzerine olumlu bir etkiye yol açtığı tespit

edilmiştir (Çizelge 5.45).

Yıldırım ve Koyuncu (2005) ise işletmelerinde büyüme mevsimi boyunca

genelde salma sulama yönteminin kullanıldığını saptamışlardır. Saydam

(2010) ise İzmir ilindeki fidan üreticilerinde geleneksel sulama sisteminin

ağırlıkta olduğunu (kooperatif ortağı üreticilerin %46.51’i, olmayanların

%15.79’u damla sistemini kullanıyor) saptamıştır. Ancak, bu çalışma

bulgularına göre fidan işletmelerinin tamamında damla sulama sisteminin

kullanımının, hükümetin damla sulama yatırımlarındaki/desteklerdeki

iyileştirmelerin etkisi ile olduğu ifade edilebilir. Bu da bir bakıma sektörde,

eskiye nazaran bir modernleşmenin yaşandığını göstermektedir.

Çizelge 5.45. İşletmelerde fidancılıkta kullanılan sulama yöntemleri

Sulama şekilleri I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Damla 38 7 5 50

Yağmurlama 0 0 0 0

Karık 0 0 0 0

Oran (%)

Damla 100.00 100.00 100.00 100.00

Yağmurlama 0.00 0.00 0.00 0.00

Karık 0.00 0.00 0.00 0.00

80

5.5.3. İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim alma durumları

İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim alma durumları, Çizelge

5.46’da verilmiştir. Buna göre; I. gruptaki işletmecilerin %18.42’si, II. gruptaki

işletmecilerin %57.14’ü, III. gruptaki işletmecilerin %80.00’i fidan yetiştiriciliği

konusunda eğitim almıştır. Dolayısıyla işletmeler genelinde, işletmelerin

%30’unun fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim aldığı tespit edilmiştir. İşletme

genişlik grubu artıkça fidancılık konusunda eğitim faaliyetlerine katılımın

arttığı gözlenmektedir.

Çizelge 5.46. İşletmecilerin fidan yetiştiriciliği konusunda eğitim alma durumu

Eğitim durumu

I. grup II. grup III. grup Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

Eğitim almış 7 18.42 4 57.14 4 80.00 15 30.00

Eğitim almamış 31 81.58 3 42.86 1 20.00 35 70.00

Toplam 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

Fidan yetiştiriciliği üzerine eğitim alan 15 işletmecinin, eğitim aldığı

kurumların oranları Şekil 5.1’de verilmiştir. Buna göre; üreticilerin %27’si

üniversiteden, %73’ü halk eğitim kurslarından fidan yetiştiriciliği üzerine

eğitim almışlardır.

Şekil 5.1. Fidan yetiştiriciliği üzerine eğitim alınan kurumlar

27%

73%

Üniversite

Halk eğitim kursları

81

5.5.4. Fidancılık sektörüyle ilgili gelişmelerin takip kanalları

İşletmelerin fidancılık sektörü hakkındaki gelişmeleri takip ettiği iletişim

kanalları Çizelge 5.47’de verilmiştir. İşletmelerin, sektörü yoğun olarak takip

ettikleri iletişim kanalı “internet”tir. Bunu sırasıyla AR-GE çalışmaları ile

televizyon, gazete/dergi, bakanlık ve araştırma enstitüleri takip etmektedir.

Çizelge 5.47. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili gelişmeleri takip kanalları

Takip kanalları

I. grup II. grup III. grup Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

İnternet 19 50.00 5 71.43 5 100.00 29 58.00

Gazete/Dergi 11 28.95 3 42.86 4 80.00 18 36.00

TV 17 44.74 2 28.57 3 60.00 22 44.00

Bakanlık/Enstitü 3 7.89 3 42.86 2 40.00 8 16.00

AR-GE 16 42.11 2 28.57 4 80.00 22 44.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

5.5.5. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili sahip olduğu belgeler

5553 sayılı tohumculuk kanunu çerçevesince düzenlenmiş, 15 Mayıs 2009

tarih ve 27229 sayılı denetleme yönetmeliğine göre tüm fidan üreticilerinin

bağlı bulundukları Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğüne

başvurarak “fidan üretici belgesi” (5 yıl için geçerli) almaları ve İl

Müdürlüğünce yapılacak denetim ve sertifikasyon sonucunda üretim

yapmaları zorunludur. 5553 sayılı tohumculuk kanununun 17. Maddesi

gereğince: Tohumculukla ilgili faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler,

faaliyet konuları ile ilgili alt birliğe üye olmak zorundadır. 6968 sayılı zirai

mücadele ve karantina kanununa göre hazırlanan 26491 sayılı; fidanlık,

fidelik, süs bitkileri ve çiçek soğanı üretilen yerlerin ruhsatlandırılmasına

ilişkin yönetmeliğin ilgili maddelerine göre üretim materyalleri yetiştirme

yerleri ruhsatlandırılmaktadır (Resmi Gazete, 2013).

Fidancılık sektörüyle ilgili işletmelerin sahip olduğu belgeler Çizelge 5.48’de

gösterilmektedir. İşletmeler ticari belgelerin dışında; fidan üretici belgesi, bitki

yetiştirme ruhsatı, FÜAB (Fidan Üreticileri Alt Birliği) üyelik belgesi gibi

belgeleri temin ederek sertifikalı meyve fidanı üretimi yapabilmektedir.

82

İncelenen işletmelerin tamamında fidan üretici belgesi, bitki yetiştirme

ruhsatı, FÜAB üyelik belgesi bulunmaktadır. Ayrıca 5 işletme tohumluk

belgesine, 15 işletme ise marka ve patent belgesine sahiptir.

Çizelge 5.48. İşletmelerin fidancılık sektörüyle ilgili sahip olduğu belgeler

Belgeler I. grup II. grup III. grup Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

Fidan üretici belgesi 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

FÜAB üyelik belgesi 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

Tohumluk belgesi 2 5.26 2 28.57 1 20.00 5 10.00

Bitki yetiştirme ruhsatı 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

Marka ve patent belgesi 7 18.42 5 71.43 3 60.00 15 30.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

5.5.6. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumu

İşletmelerde fidan üretiminde kullanılan; anaç, kalem, çelik gibi damızlık

üretim materyali ithalatı yapma durumları Çizelge 5.49’da verilmiştir. Fidan

üretimi yapan 50 işletmenin %34.00’ü, üretimde kullanmak üzere damızlık

materyali ithalatı yapmıştır. III. grupta yer alan işletmelerin tamamı fidan

üretim materyali ithalatı yapmıştır. Üretim materyali ithalatı yapmayan

işletmeler, üretici firmalar, ithalatçı firmalar veya kamu kurumları vasıtası ile

gerekli üretim materyallerini temin etmişlerdir.

Çizelge 5.49. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumu

İthalat durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N

İthalat yapıyor 9 3 5 17

İthalat yapmıyor 29 4 0 33

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

İthalat yapıyor 24.00 43.00 100.00 34.00

İthalat yapmıyor 76.00 57.00 0.00 66.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

İşletmelerin fidan üretim materyali ithalat durumları ile işletme grupları

arasında önemli farklılıklar söz konusudur. Büyük işletmelerde ithalat durumu

%100 iken orta büyüklükteki işletmelerde %57, küçük işletmelerde ise

%24’tür.

83

İncelenen işletme gruplarına göre, damızlık üretim materyali ithalatı yapılan

ülkelerin başında Hollanda gelmektedir (Çizelge 5.50).

Çizelge 5.50. İşletmelerin fidan üretim materyali ithalatı yapmış olduğu ülkeler

Ülkeler

I. grup II. grup III. grup Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

Yunanistan 3 7.89 2 28.57 1 20.00 6 12.00

Hollanda 6 15.79 3 42.86 5 100.00 14 28.00

Belçika 1 2.63 2 28.57 1 20.00 4 8.00

Fransa 2 5.26 2 28.57 1 20.00 5 10.00

ABD 1 2.63 2 28.57 1 20.00 4 8.00

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

İncelenen işletmelerde ithal edilen üretim materyalleri anaç ve aşı kalemidir.

Üretilen fidanların kök sistemini oluşturan anaçların ithalatı, incelenen

işletmelerin %34.00’ü tarafından yapıldığı tespit edilmiştir. Aşı kalemi

ithalatının ise işletmelerin %10.00’u tarafından yapıldığı belirlenmiştir

(Çizelge 5.51).

Çizelge 5.51. İşletmelerde ithalatı yapılan üretim materyali

İşletmelerde ithalat edilen materyal I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Anaç 9 3 5 17

Aşı kalemi 1 1 3 5

Oran (%)

Anaç 23.68 42.86 100.00 34.00

Aşı kalemi 2.63 14.29 60.00 10.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

İncelenen işletmelerde gruplara göre fidan üretim materyali ithalatı yapma

nedenlerinden; damızlık üretim materyali temini I. ve II. grupta, üretim

yetersizliğinin ise III. grupta önemli olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 5.52).

84

Çizelge 5.52. Fidan üretim materyali ithalatının yapılma nedenleri

Nedenler I. grup II. grup III. grup Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

Sağlıklı üretim materyali temini 4 10.53 2 28.57 1 20.00 7 14.00

Damızlık materyali temini 8 21.05 3 42.86 2 40.00 13 26.00

Üretim yetersizliği 2 5.26 2 28.57 3 60.00 7 14.00

Yeni çeşitler üretmek 3 7.89 1 14.29 0 0.00 4 8.00

Üretim maliyetini azaltmak 1 2.63 1 14.29 2 40.00 4 8.00

Sertifikasyon nedeniyle 2 5.26 2 28.57 2 40.00 6 12.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

5.5.7. Fidan üreticilerinin üretimle ilgili tercihlerinin belirlenmesi

5.5.7.1. İşletme arazisinin ürünlere göre tahsis edilmesindeki kriterler

Fidan üretimi yapan işletmeler, üretim yapacakları arazileri fidan çeşitlerine

göre tahsis ederken bazı hususları dikkate almaktadırlar. İncelenen

işletmelerde arazinin ürünlere göre tahsis edilmesindeki kriterler önem

derecelerine göre incelenmiştir.

Elde edilen sonuçlara göre işletmelerde yüksek öneme sahip olan kriterler; I.

ve II. gruptaki işletmelerde ürünün piyasa talebinin yüksek olması, III. grupta

yer alan işletmelerde ise üründen elde edilecek gelire göre arazi tahsisinin

önemli olduğu belirlenmiştir. İşletmeler genelinde, piyasa talebinin yüksekliği

(4.38) önemliyken, satılacak ürünün fiyatı konusunda (3.16) ise işletmecilerin

kararsız olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 5.53).

Çizelge 5.53. İşletme arazisinin ürünlere göre tahsis edilmesindeki kriterler

Kriterler I. grup II. grup III. grup Ortalama

Üründen elde edilecek gelire göre 4.16 4.29 5.00 4.26

Üretilecek ürünün maliyetine göre 4.18 4.14 3.20 4.08

Satılacak ürünün fiyatına göre 3.24 2.86 3.00 3.16

İşgücü ihtiyacının fazla olmamasına göre 3.29 3.71 2.80 3.30

Piyasa talebinin yüksekliğine göre 4.32 4.57 4.60 4.38

Ölçek Hiç önemi yok Az önemli Kararsız Önemli Çok önemli

1 2 3 4 5

85

İşletmelerin, işletme arazisini ürünlere göre tahsis etmesindeki kriterlerden;

üründen elde edilecek gelir (p=0.369), üretilecek ürünün maliyet (p=0.213),

satılacak ürünün fiyatı (p=0.788), işgücü ihtiyacının fazla olmaması (p=0.508)

ve piyasa talebinin yüksekliği (p=0.815) ile işletme grupları arasında istatistikî

olarak fark bulunmamaktadır.

5.5.7.2. Üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler

Fidan üreten işletmelerde, üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler,

önem derecelerine göre irdelenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre

işletmelerde yüksek öneme sahip olan kriterler; I. ve III. grupta, ürünün

pazarlanabilir olması, II. grupta ise ürünün iklim ve toprak yapısına uygun

olmasının önemli olduğu ifade edilmiştir. İşletmeler genelinde, ürünün

pazarlanabilir olması (4.48) önemliyken, sulama yöntemi-olanakları (2.52)

konusunda ise işletmecilerin kararsız olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 5.54).

Çizelge 5.54. Üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterler

Kriterler I. grup II. grup III. grup Ortalama

Pazarlanabilir olması 4.50 4.00 5.00 4.48

Yeni çeşit olması 2.84 3.57 3.20 2.98

Hastalıklara dayanıklı olması 3.84 4.14 2.40 3.74

İklim ve toprak yapısına uyumluluk 4.16 4.71 4.40 4.26

Sulama yöntemi-olanakları 2.74 1.29 2.60 2.52

Ölçek Hiç önemi yok Az önemli Kararsız Önemli Çok önemli

1 2 3 4 5

İşletmelerde üretilen çeşit ve anacın belirlenmesindeki kriterlerden;

pazarlanabilir olması (p=0.280), yeni çeşit olması (p=0.516), hastalıklara

dayanıklı olması (p=0.065), iklim ve toprak yapısına uyumluluk (p=0.534) ve

sulama yöntemi-olanakları (p=0.116) ile işletme grupları arasında istatistikî

olarak fark yoktur.

86

5.5.7.3. İşletmelerin yurt dışından yeni ıslah edilen anaç ve çeşitleri

takip ederek üretim planlaması yapma durumu

Planlama, işletme amaçlarını yorumlayan ve bu amaçların gerçekleştirilmesi

araçlarını gösteren bir çalışmadır. Planlama çalışmalarında işletme dışı

çevrenin değerlendirilmesinin yanında, işletme amaçları da göz önünde

bulundurularak, işletme gereksinimleri belirlenmeye çalışılır (Ceylan ve

Korkmaz, 2012). Tarımsal işletmelerde planlama; mevcut şartlarda mümkün

olan en yüksek getiriyi elde edebilmek için işletmede hangi ürünlerin ne

kadar, nasıl yetiştirileceğini ve bu yetiştirme sürecinde üretim araçlarının

optimal kombinasyonunu tahmin eden bir programdır (Erkuş ve Demirci,

1983).

İşletmeler yeni yatırım kararları almaları için sermayeye gereksinim duyarlar.

Bu nedenle işletmeler, yatırım yaparken ek fonlar sağlamak için stratejiler

belirlemelidir. Planda ek fonlar sağlamak için; banka kredisi, tahvil, hisse

senedi ve başka araçlar önerilebilir. İşletmelerin gelecek dönemlerinde fon

gereksinimlerini belirleyen en önemli faktör satışlardır. Dolayısıyla, yapılacak

yatırım için gerekli finansman gereksiniminin belirlenmesinde hareket

noktası, satış tahminleridir. Satış tahmini yapılmadan, gelecekteki fon açığı

veya fazlalığı tahmin edilemez (Ceylan ve Korkmaz, 2012).

İncelenen işletmelerin %46.00’sı yurt dışından yeni ıslah edilen anaç ve

çeşitleri takip ederek üretim planlaması yapmaktadır (Çizelge 5.55).

Çizelge 5.55. İşletmelerin üretim planlaması yapma durumu

İşletmelerin üretim planlaması yapma durumu

I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Planlama yapıyorum 16 3 4 23

Planlama yapmıyorum 22 4 1 27

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Planlama yapıyorum 42.11 42.86 80.00 46.00

Planlama yapmıyorum 57.89 57.14 20.00 54.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

87

5.6. Fidanların Satış ve Pazarlanması

5.6.1. Fidanların sökümü ve satışa hazırlanması

Fidanlar sonbaharda gelişmenin durduğu ve yaprakların dökülmeye başladığı

andan itibaren başlamak üzere, ilkbaharda ağaçların uyumasına kadar geçen

durgun evrede sökülmektedir (Yapıcı, 1992).

5.6.1.1. İşletmelerde üretilen fidanların sökümü

İncelenen işletmelerin %94.00’ü makineyle, %2.00’si insan gücüyle yaparken

%4.00’ü ise her ikisini kullanarak fidan sökümü yaptığı tespit edilmiştir.

Makine ile sökümde; traktör ile çekilen fidan söküm küreği, insan gücüyle

sökümde ise bel yardımıyla söküm işlemi yapılmaktadır. İnsan gücüyle

söküm, uzun zaman alan, zahmetli ve yüksek maliyetli bir işlemdir. Ayrıca

fidan köklerinde meydana gelecek zarardan dolayı genellikle makineli söküm

tercih edilmektedir (Çizelge 5.56).

Çizelge 5.56. İşletmelerde üretilen fidanların söküm teknikleri

Fidan söküm teknikleri I. grup II. grup III. grup Toplam

N

İnsan gücüyle 1 0 0 1

Makine ile söküm 35 7 5 47

Her ikisini kullanarak 2 0 0 2

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

İnsan gücüyle 2.63 0.00 0.00 2.00

Makine ile söküm 92.11 100.00 100.00 94.00

Her ikisini kullanarak 5.26 0.00 0.00 4.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

Saydam (2010)’da İzmir ilindeki çalışmasında da fidanların sökümünde

makine kullanımının (kooperatif üyelerinde %72.97’u, olmayanlarda

%88.24’ü) ağırlıkta olduğunu saptamıştır.

88

Yıldırım ve Koyuncu (2005) ise fidan sökümünün kamu fidanlıklarında fidan

söküm aracıyla, özel işletmelerde ise işçi ile yapıldığını saptamışlardır.

5.6.1.2. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilmesi

Fidanlar söküldükten sonra hendekleme yöntemi ve eski soğuk hava deposu

olmak üzere iki şekilde muhafaza edilmektedir (Şekil 5.2).

Şekil 5.2. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilmesi

İşletmelerde sökülen fidanların %96.00’sı hendekleme yapılarak, %12.00’si

ise soğuk hava deposunda saklanarak muhafaza edildiği tespit edilmiştir

(Çizelge 5.57).

Çizelge 5.57. İşletmelerde sökülen fidanların muhafaza edilme yerleri

Sökülen fidanların muhafaza edilme yerleri I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Soğuk hava deposu 2 1 3 6

Hendekleme 37 7 4 48

Oran (%)

Soğuk hava deposu 5.26 14.29 60.00 12.00

Hendekleme 97.37 100.00 80.00 96.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Saydam (2010)’da İzmir ilindeki çalışmasında, fidanlar söküldükten sonra

hendekleme yöntemiyle toprakta ya da soğuk hava depolarında satış için

89

bekletilmekte olduğunu saptamıştır. Kooperatif ortaklarının %71.06’sı

hendekleme yaparak, %28.94’ü ise kooperatifin soğuk hava depolarını

kullanmakta olduklarını tespit etmiştir.

5.6.1.3. İşletmelerde satılmayan fidanların durumu

İncelenen işletmelerin %80.00’i satılmayan fidanları imha etmekte, %40.00’ı

geri dikim yapmakta ve %18.00’i ise fidanlarda söküm işlemi yapmamaktadır

(Çizelge 5.58).

Çizelge 5.58. İşletmelerin fidanları satılmama durumundaki davranışları

İşletmelerde satılmayan fidanların durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N

İmha ediyorum 31 7 2 40

Geri dikim yapıyorum 17 1 2 20

Fidanları sökmüyorum 5 0 4 9

Oran (%)

İmha ediyorum 81.58 100.00 40.00 80.00

Geri dikim yapıyorum 44.74 14.29 40.00 40.00

Fidanları sökmüyorum 13.16 0.00 80.00 18.00 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

5.6.2. Fidanların pazarlanması

Pazarlama, ürün ve hizmetlerin üreticiden tüketiciye veya kullanıcıya akışını

sağlayan işletme faaliyetlerinin yerine getirilmesidir (Sabuncuoğlu ve Tokol,

2001). Tarımsal pazarlama ise tarım ürünlerinin üreticiden tüketiciye

hareketini ve bu harekette yer olayları inceleyen bir bilim dalıdır. Malların

üreticiden tüketiciye ulaştırılmasında arz, talep, fiyat ve masraf gibi faktörler

önemli rol oynamaktadır. Ürünlerin üretimlerinden itibaren başlayan ve

toplama, işleme, dereceleme, sınıflandırma, taşıma, depolama ve paketleme

gibi çeşitli işlemleri, tarımsal pazarlama incelemektedir (Güneş, 1996).

Genellikle, tarım ürünleri üreticiler tarafından doğrudan doğruya en son

tüketiciye satılamazlar. Ürünler üretimden sonra çeşitli kanallardan geçerek

ve bu kanallarda değişik olaylarla karşılaşarak son tüketiciye ulaşırlar.

Pazarlama veya dağıtım kanalları; komisyoncu, aracı, tüccar, dağıtıcı,

90

toptancı, perakendeci, simsar gibi farklı isimler adı altında faaliyet gösteren

aracılardan oluşmaktadır (İnan, 2006).

Üretilen fidanlar, çeşitli kanallar ile pazarlanmaktadır. İncelenen işletmelerin

tümü fidanların pazarlamasını doğrudan müşteriye yapmaktadır. Ayrıca

işletmelerin 28’i kooperatif aracılığıyla, 8’i firmalar aracılığıyla, 4’ü e-

pazarlamayla ve 3’ü bayiler aracılığıyla ürünlerini pazarlamaktadırlar (Çizelge

5.59).

Çizelge 5.59. Fidanların pazarlama kanalları

Pazarlama kanalları

I. grup II. grup III. grup Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

Direk müşteriye 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100

Kooperatif 25 65.79 3 42.86 0 0.00 28 56

Bayiler aracılığıyla 1 2.63 0 0.00 2 40.00 3 6

Firmalar aracılığıyla 3 7.89 1 14.29 4 80.00 8 16

E-Pazarlama 1 2.63 1 14.29 2 40.00 4 8

* Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

Saydam (2010) çalışmasında, kooperatif ortağı üreticilerin %48.28’sinin

fidanlarını kooperatif aracılığı ile %46.55’i müşterilerin talepleri

doğrultusunda, %5.17’i ise bayiler aracılığıyla pazarlama fonksiyonlarını

yerine getirdiklerini belirlemiştir. Kooperatif ortağı olmayan üreticiler ise

%44’ü tüccarlara, %28’i şehir pazarlarında, %28’i de müşterilerinin talepleri

doğrultusunda bu fonksiyonu yerine getirdiklerini tespit etmiştir.

5.6.2.1. Fidanların satış fiyatını belirlemedeki kriterler

Araştırma sahasında anket uygulanan işletmelerde üretilen fidanların satış

fiyatını belirlemedeki kriterler önem derecelerine göre Çizelge 5.60’ta

verilmiştir. Buna göre; I. grupta, piyasanın arz ve talebi, II. grupta fidan üretim

maliyeti, III. grupta ise üretim maliyeti ile piyasanın arz ve talebinin fidan satış

fiyatını belirlemede, çok önemli kriterler olduğunu işletmeler ifade etmiştir.

İşletmeler geneli itibariyle incelediğinde; en önemli kriterlerin, üretim maliyeti

(4.62), piyasanın arz ve talebi (4.62), az önemli olan kriterin ise sertifikasyon

(2.36) olduğu saptanmıştır.

91

Çizelge 5.60. Üretilen fidanların satış fiyatının belirlemedeki kriterler

Kriterler I. grup II. grup III. grup Ortalama

Üretim maliyeti 4.61 4.57 4.80 4.62

Piyasanın arz ve talebi 4.63 4.43 4.80 4.62

Çoğaltım tekniği 3.47 4.00 3.20 3.52

Sertifikasyon 2.26 3.43 1.60 2.36

Yeni çeşit olması 2.42 3.43 2.80 2.60

Ölçek Hiç önemi yok Az önemli Kararsız Önemli Çok önemli

1 2 3 4 5

İşletmelerde üretilen fidanların satış fiyatının belirlemedeki kriterlerden;

üretim maliyeti (p=0.863), piyasanın arz ve talebi (p=0.730), çoğaltım tekniği

(p=0.661), sertifikasyon (p=0.123) ve yeni çeşit olması (p= 0.354) ile işletme

grupları arasında istatistikî olarak fark yoktur.

5.6.2.2. Fidan satışının yoğun olarak yapıldığı aylar

Ele alınan işletmelerde, fidan satışı mevsimlere dayalı olarak değişkenlik

gösterme ve genellikle kış aylarında yapılmaktadır. İşletmeler genelinde fidan

satışının yoğun olarak yapıldığı ay Aralık’tır (%38.00). Bunu sırasıyla; Kasım

(%32.00), Ocak (%18.00) ve Şubat (%12.00) ayı takip etmektedir (Çizelge

5.61).

Çizelge 5.61. Fidan satışının yoğun olarak yapıldığı aylar

Aylar I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Ocak 7 1 1 9

Şubat 5 1 0 6

Kasım 11 1 4 16

Aralık 15 4 0 19

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Ocak 18.42 14.29 20.00 18.00

Şubat 13.16 14.29 0.00 12.00

Kasım 28.95 14.29 80.00 32.00

Aralık 39.47 57.14 0.00 38.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

92

5.6.2.3. İşletmelerin fidan satışında müşterileri yönlendirme durumu

İncelenen işletmelerin %96.00’sı fidan satışında müşteriyi yönlendirmekte

olduklarını belirtmişlerdir (Çizelge 5.62).

Çizelge 5.62. İşletmelerin müşterisini satın alacağı fidan çeşidinde yönlendirme durumu

Müşterinin satın alacağı fidan çeşidine

yönlendirme durumu

I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Yönlendiriyorum 36 7 5 48

Yönlendirmiyorum 2 0 0 2

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Yönlendiriyorum 94.74 100.00 100.00 96.00

Yönlendirmiyorum 5.26 0.00 0.00 4.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

5.6.2.4. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanları seçimindeki

kriterler

Müşterilerin fidan üreticilerinden satın aldıkları fidanlarda, önemsediği

kriterler; fidanın fiyatını (4.18) önemli bulmaktayken, fidanının yeni çeşit

olmasında (2.62) ise kararsız oldukları tespit edilmiştir (Çizelge 5.63).

Çizelge 5.63. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanı seçerken tercih ettiği kriterler

Kriterler I. grup II. grup III. grup Ortalama

Sertifikalı olması 3.45 4.00 3.40 3.52

Yeni çeşit olması 2.34 3.57 3.40 2.62

İklim ve toprak yapısına uygunluğu 3.68 3.86 2.60 3.60

Ürüne destekleme verilmesi 4.21 4.14 2.40 4.02

Satış fiyatı 4.50 4.00 2.00 4.18

Ölçek Hiç önemi yok Az önemli Kararsız Önemli Çok önemli

1 2 3 4 5

İşletmelerde müşteriler satın alacakları fidanları seçerken tercih ettikleri

kriterlerden; ürüne destekleme verilmesi (p=0.025) ve ürünün satış fiyatı

(p=0.000) ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî

olarak farklılık söz konusudur. Sertifikalı olması (p=0.703), yeni çeşit olması

93

(p=0.058), iklim ve toprak yapısına uygunluğu (p=0.221) ile işletme grupları

arasında istatistikî olarak farklılık yoktur.

5.6.2.5. İşletmelere göre müşterilerin satın aldıkları fidanlardaki anaç

tercih etme durumları

Ele alınan fidan üretici işletmecilerin %88.00’i, müşterilerinin satın aldıkların

fidanların anaçlarını, kendilerinin tercih ettiklerini ifade etmişlerdir (Çizelge

5.64).

Çizelge 5.64. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidanların anaçlarını tercih etme durumu

Müşterilerin anaç tercih etme durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Anaç tercihi oluyor 32 7 5 44

Anaç tercihi olmuyor 6 0 0 6

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Anaç tercihi oluyor 84.21 100.00 100.00 88.00

Anaç tercihi olmuyor 15.79 0.00 0.00 12.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

Görüşülen işletmecilerin %84.00’ü, müşterilerinin yarı boduru, %42.00’sinin

tam boduru ve %34.00’ünün ise klasik anaçları tercih ettiklerini belirtmişlerdir

(Çizelge 5.65).

Çizelge 5.65. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidanlarda tercih ettikleri anaç türleri

Tercih edilen anaç türleri I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Klasik anaç (Çöğür) 15 1 1 17

Yarı bodur 31 6 5 42

Tam bodur 14 3 4 21

Oran (%)

Klasik anaç (Çöğür) 39.47 14.29 20.00 34.00

Yarı bodur 81.58 85.71 100.00 84.00

Tam bodur 36.84 42.86 80.00 42.00

94

5.6.2.6. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve

çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olma durumları

Fidan üreticisi işletmecilere %64.00’ü, müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve

çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olduklarını ifade etmişlerdir

(Çizelge 5.66).

Çizelge 5.66. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıdan haberdar olma durumları

Tozlayıcıdan haberdar olma durumları I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Haberdar 26 2 4 32

Haberdar değil 12 5 1 18

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Haberdar 68.42 28.57 80.00 64.00

Haberdar değil 31.58 71.43 20.00 36.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

Müşteriler satın aldıkları fidan çeşit ve türlerinde gerekli olan tozlayıcı

ihtiyacından haberdar olmaması durumunda, işletmelerin %90.00’ının

müşterilerini yönlendirildikleri tespit edilmiştir (Çizelge 5.67).

Çizelge 5.67. İşletmecilere göre müşterilerin satın aldıkları fidan tür ve çeşitlerine gerekli olan tozlayıcıya yönlendirilme durumları

Tozlayıcıya yönlendirme durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Yönlendiriyorum 33 7 5 45

Yönlendirmiyorum 5 0 0 5

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Yönlendiriyorum 86.84 100.00 100.00 90.00

Yönlendirmiyorum 13.16 0.00 0.00 10.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

95

5.6.2.7. İşletmelerin satış sonrasında müşterilerine teknik destek verme

durumu

Meyve üreticilerinin iklime ve coğrafi koşullara uygun, kaliteli meyve üretimi

yapabilmeleri için bazı teknik bilgilere sahip olmaları gerekmektedir. Tesis

edilecek bahçenin yer aldığı bölgedeki iklim özellikleri, toprak ve arazi yapısı

ile sulama olanaklarının durumu, meyve üretimi, kalitesini, dolayısıyla

üretimde kullanılan çeşit ve anacın seçimini de önemli kılmaktadır.

Fidan üreticilerinin büyük bir kısmı müşterilerine; kullanılan anaç ve çeşidin

teknik özellikleri, meyve verimi, ekonomik özellikler, iklim istekleri, toprak

istekleri, dikim aralığı, budama, terbiye sistemleri, hastalık, zararlılarla

mücadele, gübreleme, sulama yöntemleri hakkında satış sonrası teknik

destek vermektedirler.

İncelenen işletmelerin %74.00’ü fidan satışı sonrasında müşterilerine teknik

destek verdiklerini belirtmişlerdir (Çizelge 5.68).

Çizelge 5.68. İşletmelerin satış sonrasında müşterilerine teknik destek verme durumu

İşletmelerin müşterilerine teknik

destek verme durumu I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Teknik destek veriyorum 27 6 4 37

Teknik destek vermiyorum 11 1 1 13

Toplam 38 7 5 50

Oran (%)

Teknik destek veriyorum 71.05 85.71 80.00 74.00

Teknik destek vermiyorum 28.95 14.29 20.00 26.00

Toplam 100.00 100.00 100.00 100.00

5.6.3. Fidan ihracatı

İşletmelerin fidan ihracatı yapma durumları Çizelge 5.69’da verilmiştir.

İncelenen işletmelerin %8.00’i fidan ihracatı yapmaktayken, %92.00’si ihracat

yapmamaktadır. İşletme gruplarına göre fidan ihracatı değerlendirildiğinde; II.

grupta 1 ve III. grupta ise 3 işletme fidan ihracatı yapmaktadır.

96

Çizelge 5.69. İşletmelerin fidan ihracatı yapma durumları

İhracat durumu

I. grup II. grup III. grup Toplam

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

N Oran (%)

Yapıyor 0 0.00 1 14.29 3 60.00 4 8.00

Yapmıyor 38 100.00 6 85.71 2 40.00 46 92.00

Toplam 38 100.00 7 100.00 5 100.00 50 100.00

Fidan ihracatı yapan 4 işletmenin, ihracat yaptığı ülkeler Çizelge 5.70’te

verilmiştir. Buna göre; I. grup işletmeler fidan ihracatı yapmamaktayken, II.

grup işletmeler sadece Gürcistan’a, III. grup işletmeler ise Ukrayna,

Afganistan, Özbekistan, İtalya, Kazakistan ve Mısır’a ihracat yapmışlardır.

Çizelge 5.70. İşletmelerin fidan ihracatı yaptığı ülkeler

Ülkeler I. grup II. grup III. grup Toplam

N

Ukrayna 0 0 1 1

Afganistan 0 0 1 1

Gürcistan 0 1 0 1

Özbekistan 0 0 1 1

İtalya 0 0 1 1

Kazakistan 0 0 1 1

Mısır 0 0 1 1 * Birden fazla seçenek işaretlenmiştir.

5.7. Fidancılık Sektörünün Sorunları

5.7.1. İşletmelere göre fidancılık sektörünün durumu ve geleceği

Araştırma sahasında ele alınan 50 fidan işletmesinin, fidancılık sektörünün

durumu ve geleceği ile ilgili değerlendirmeleri, Çizelge 5.71’de verilmiştir.

I.grup işletmeler sektörün durumunu kötü olarak, sektörün geleceğini ise orta

düzeyde değerlendirmişlerdir. II. grup işletmeler sektörün durumunu ve

geleceğini orta düzeyde değerlendirmişlerdir. III. grup işletmeler sektörün

durumunun orta düzeyde olduğunu, sektörün geleceğinin ise iyi olabileceği

yönünde değerlendirme yapmışlardır. İşletmeler genelinde, sektörün

97

durumunun kötü (2.42) olduğunu, geleceğinin ise ne iyi ne kötü (2.96)

olacağını belirtilmiştir.

Çizelge 5.71. Fidancılık sektörünün durumu ve geleceği

I. grup II. grup III. grup Ortalama

Fidancılık sektörünün durumu 2.29 3.00 2.60 2.42

Fidancılık sektörünün geleceği 2.82 3.14 3.80 2.96

Ölçek

Çok kötü Kötü Ne iyi ne kötü İyi Çok iyi

1 2 3 4 5

İşletmelerde, fidancılık sektörünün durumu (p=0.293) ve geleceği (p=0.261)

ile işletme grupları arasında istatistikî olarak fark bulunmamaktadır.

Küçük işletmelerin fidan sektörü ile ilgili daha karamsar bir tablo sergiledikleri,

büyük işletmelerin ise özellikle sektör ile ilgili gelecekte daha iyimser bir

durum beklentisinde oldukları söylenebilir.

5.7.2. İşletmelerin fidancılıkla ilgili karşılaştığı sorunlar

Bölgede görüşülen işletmelerde fidancılık sektörünün sorunlarıyla ilgili

değerlendirmeleri ise Çizelge 5.72’de verilmiştir.

I. grupta yer alan işletmeler için pazarlama (4.29) önemli bir sorun olarak yer

alırken, işgücü temini (1.92) önemsiz bir sorundur. II. grupta yer alan

işletmeler için damızlık üretim materyali, pazarlama, hastalık ve zararlılar

(3.57) önemli sorunlar iken, yine işgücü temini (2.14) önemsiz bir sorun

olarak ifade edilmiştir. III. grupta yer alan işletmelerde ise damızlık üretim

materyali, ithalat ve ihracat (4.4) önemli sorunlar olarak belirtilirken, işgücü

temini, hastalık ve zararlılar (2.2) önemsiz sorunlar olarak ifade edilmiştir.

İşletmeler genelinde de pazarlamanın (4.16) en önemli sorun olduğu, işgücü

temininin (1.98) ise en önemsiz sorun olduğu ifade edilmiştir.

98

Çizelge 5.72. İşletmelerin fidancılıkla ilgili karşılaştığı sorunlar

Sorunlar I. grup II. grup III. grup Ortalama

Sertifikasyon 2.63 3.57 2.80 2.78

Damızlık üretim materyali temini 2.82 3.71 4.40 3.10

Kredi temini 3.34 2.71 3.00 3.22

Pazarlama 4.29 3.71 3.80 4.16

Hastalık ve zararlılar 2.16 2.71 2.20 2.24

İthalat ve ihracat 2.11 2.43 4.40 2.38

İşgücü temini 1.92 2.14 2.20 1.98

Ölçek Hiç önemi yok Az önemli Kararsız Önemli Çok önemli

1 2 3 4 5

İşletmelerin fidancılık sektöründe karşılaştıkları sorunlardan; ithalat ve ihracat

sorunları ile işletme grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî olarak

farklılık bulunmaktadır (p=0.010). Sertifikasyon (p=0.477), damızlık üretim

materyali temini (p=0.082), kredi temini (p=0.614), pazarlama (p=0.551),

hastalık ve zararlılar (p=0.680) ve işgücü temini (p=0.886) sorunları ile

işletme grupları arasında istatistikî olarak farklılık yoktur.

5.7.3. İşletmecilerin fidancılıkla ilgili uygulanan politikalara bakış açıları

Türkiye’de 2006/10243 sayılı tebliğ ile yurt içinde üretilip sertifikalandırılan

tohumlukları kullanan ve sertifikalı fidan ile bahçe ve bağ tesis eden çiftçilere

birim alan başına desteklemeler getirilmiştir. Söz konusu desteklemeler 2006

yılından itibaren devam etmektedir. 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu’nun

2006 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte; fidan üreticileri arasında mesleki

dayanışma ve mevzuatla ilgili görevleri yerine getirmek için FÜAB

kurulmuştur. Ayrıca bu kanunda yapılan değişikliklerle, 2008 yılından itibaren

kamu ve özel kuruluşlarda anaç-çeşit damızlıklarını tesis etmeyen ve

damızlık üretim materyalleri, sertifikasız olan üreticilere fidan üretme izni

verilmeyeceği belirtilmiştir (Resmi Gazete, 2013).

Doğrudan fidan üretici işletmelere bu destekler verilmemekte, meyve üretici

işletmelere verilmektedir. Son yıllarda fidan üretici işletmelere fuar destekleri

söz konusudur.

99

Türkiye’de meyve üreticilerinin sertifikalı fidanlar ile tesis edeceği meyve

bahçelerine verilen birim alana destekleme bedelleri Çizelge 5.73’te

verilmiştir.

Çizelge 5.73. Türkiye’de meyve üreticilerine sertifikalı fidanlarla tesis edilen bahçelerde birim alana verilen fidan-fide desteklemeleri

Standart sertifikalı fidan/fide desteği

(TL/da)

Desteklenen tür ve çeşitler Yıllar

2009 2010 2011 2012

Bodur 150 150 150 150

Yarı bodur 150 150 150 150

Bağ ve diğer meyve fidanları ile 100 100 100 100

Narenciye bahçesinde aşılama ile çeşit değiştirme 0 0 0 0

Zeytinde yağlık çeşitler ile 50 50 50 50

Virüsten arî fidanlara ilave 50 50 50 50

Sertifikalı çilek fidesi 0 0 0 0

Sertifikalı Antep fıstığı 0 0 0 0

Mavi sertifikalı fidan/fide desteği (TL/da)

Bodur 300 300 300 350

Yarı bodur 300 300 300 300

Bağ ve diğer meyve fidanları ile 200 200 200 230

Narenciye bahçesinde aşılama ile çeşit değiştirme 250 250 250 250

Zeytinde yağlık çeşitler ile 100 100 100 100

Virüsten arî fidanlara ilave 100 100 100 100

Sertifikalı çilek fidesi 0 200 200 300

Sertifikalı Antep fıstığı 50 0 0 0

Araştırma sahasında görüşülen işletmelerin, fidancılık sektörünün

sorunlarıyla ilgili çözüm önerileri Çizelge 5.74’te verilmiştir.

Görüşülen işletmeler genelinde, sektörün sorunlarına getirilebilecek çözüm

önerilerinin başında, sertifikasız meyve fidanı üretiminin önünün kesilmesi

(4.12) gelmektedir. Bunu sırasıyla; fidan üreticilerine eğitim verilmesi (3.66),

fidan üreticilerine yönelik teknik destek sağlanması (3.54) ve kamu

fidanlıklarının sadece damızlık üretmesi, fidan satışı yapmaması (3.50) takip

etmektedir.

Üreticilerin kararsız kaldıkları çözüm önerileri ise; fidan üretimine kota

getirmek (3.34), fuar çalışmalarında fidan üreten kooperatiflerin

desteklenmesi ve fidan borsası kurulması (3.26), pazarlama sorunlarının

aşılmasına yönelik politikaların geliştirilmesi (3.22), üretim materyali teminine

yönelik yapılan ithalatların desteklenmesi (3.10), sertifikalı fidan kullanımına

100

yönelik desteklemelerin artırılması (3.06), satılamayan sertifikalı fidanların

sertifika bedellerinin geri verilmesi (2.90), fidan üreticilerine kredi temin

edilmesi ve üretim materyali teminine yönelik çalışmaların yapılmasıdır

(2.84).

Üreticilerin katılmadığı çözüm önerileri ise; ihracatla ilgili desteklemelerinin

artırılması (2.46), tarım politikalarının değiştirilmesi (2.24), fidan üretimi ve

meyvecilik hakkında TV programları yapılmasıdır (2.02).

Çizelge 5.74. İşletmecilere göre fidancılık sektörünün sorunlarına çözüm önerileri

Fidancılıkla ilgili politikalar I. grup II. grup III. grup Ortalama

Sertifikasız üretimin önünün kesilmesi 4.34 2.71 4.40 4.12

Fidan üreticilerine eğitim verilmesi 3.97 2.71 2.60 3.66

Fidan üreticilerine yönelik teknik destek sağlanması

3.50 4.43 2.60 3.54

Kamu fidanlıklarının sadece damızlık üretmesi, fidan satışı yapmaması

3.55 4.43 1.80 3.50

Fidan üretimine kota getirilmeli 3.66 2.71 1.80 3.34

Fidan borsası kurulmalı 3.13 4.43 2.60 3.26

Fuar çalışmalarında fidan üreten kooperatiflerin desteklenmesi

3.76 2.14 1.00 3.26

Pazarlama sorunlarının aşılmasına yönelik politikaların geliştirilmesi

3.29 1.86 4.60 3.22

Üretim materyali teminine yönelik yapılan ithalatların desteklenmesi

2.92 3.86 3.40 3.10

Sertifikalı fidan kullanımına yönelik desteklemelerin artırılması

3.18 2.57 2.80 3.06

Satılamayan sertifikalı fidanların sertifika bedellerinin geri verilmesi

3.37 1.71 1.00 2.90

Fidan üreticilerine kredi temin edilmesi 2.82 2.43 3.60 2.84

Üretim materyali teminine yönelik çalışmaların yapılması

2.89 2.14 3.40 2.84

İhracatla ilgili desteklemelerinin artırılması 2.32 2.14 4.00 2.46

Tarım politikalarının değiştirilmesi 2.58 1.00 1.40 2.24

Fidan üretimi ve meyvecilik hakkında TV programları yapılması

1.97 2.14 2.20 2.02

Ölçek

Hiç katılmıyorum

Katılmıyorum Kararsız Katılıyorum Tamamen katılıyorum

1 2 3 4 5

İşletmecilerin fidancılık sektörüyle ilgili sorunlara çözüm önerilerinden;

pazarlama sorunlarının aşılmasına yönelik politikaların geliştirilmesi

(p=0.029), sertifikasız üretimin önünün kesilmesi (p=0.037), satılamayan

sertifikalı fidanların sertifika bedellerinin geri verilmesi (p=0.006), fuar

çalışmalarında fidan üreten kooperatiflerin desteklenmesi (p=0.001) ve tarım

101

politikalarının değiştirilmesi (p=0.049) gibi öneriler ile işletme grupları

arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî olarak farklılıklar söz konusudur.

İhracatla ilgili desteklemelerinin artırılması (p=0.133), üretim materyali

teminine yönelik çalışmaların yapılması (p=0.508), fidan üreticilerine kredi

temin edilmesi (p=0.545), üretim materyali teminine yönelik yapılan

ithalatların desteklenmesi (p=0.455), fidan üretimi ve meyvecilik hakkında TV

programları yapılması (p=0.930), fidan üreticilerine yönelik teknik destek

sağlanması (p=0.203), sertifikalı fidan kullanımına yönelik desteklemelerin

artırılması (p=0.665), fidan üreticilerine eğitim verilmesi (p=0.103), fidan

üretimine kota getirilmeli (p=0.092), fidan borsası kurulmalı (p=0.212) ve

kamu fidanlıklarının sadece damızlık üretmesi, fidan satışı yapmaması

(p=0.058) gibi öneriler ile işletme grupları arasında istatistikî olarak farklılıklar

yoktur.

5.7.4. Fidan üretimindeki değişimlerin nedenleri

Isparta ilinde üretilen sertifikalı meyve fidanı sayıları gelişimi Çizelge 5.75’te

verilmiştir. Buna göre; 2008 yılı meyve fidanı üretimi baz alındığında,

sertifikalı meyve fidanı üretiminde 2009 yılında %27.49’luk bir azalma

meydana gelirken, 2011 ve sonrasındaki dönemde ise artış meydana

gelmiştir.

Çizelge 5.75. Isparta ilinde yıllara göre üretilen sertifikalı meyve fidanı

Yıllar Meyve fidanı Klon anacı Çelik Aşı kalemi İhraç edilen fidan

Adet

2008 3.741.242 0 0 0 0

2009 2.712.681 0 0 0 0

2010 3.668.760 3.306.100 25.500 63.500 11.340

2011 4.560.859 4.789.111 27.360 98.000 287.050

2012 4.629.665 4.998.700 27.450 104.775 67.350

İndeks

2008 100 0 0 0 0

2009 72 0 0 0 0

2010 98 100 100 100 100

2011 122 145 107 154 2531

2012 124 151 108 165 594

Kaynak: Anonim, 2012

*İndeks:2008=100 alınmıştır.

102

Ele alınan işletmelere göre, fidan üretimindeki bu değişimi zorlayan

etmenlerin başında, pazarlama yapısındaki değişim başta gelmektedir. Diğer

değişimi zorlayan etmenler ise üretim materyali ve sertifikasyondaki

değişimlerdir.

İşletmecilere göre fidan üretimindeki değişimlerin nedenleri Çizelge 5.76’da

verilmiştir. Buna göre; pazarlama (3.22), üretim materyali yetersizliği (3.10)

ve sertifikasyon sorunu (2.78) hakkında üreticiler kararsızlardır. İşletmeciler;

hastalık ve zararlılar (2.24), ihracat sorunu (2.46), üretim materyali ithalatı

sorununun (2.38) fidan üretimindeki değişimleri etkilediklerine

inanmamaktadır.

Çizelge 5.76. İşletmecilere göre fidan üretimindeki değişimlerin nedenleri

Değişim nedenleri I. grup II. grup III. grup Ortalama

Sertifikasyon sorunu 2.63 3.57 2.80 2.78

Hastalık ve zararlılar 2.16 2.71 2.20 2.24

Pazarlama sorunu 3.29 1.86 4.60 3.22

İhracat sorunu 2.32 2.14 4.00 2.46

Üretim materyali ithalatı sorunu 2.11 2.43 4.40 2.38

Üretim materyalinin yetersizliği 2.82 3.71 4.40 3.10

Ölçek Hiç

katılmıyorum Katılmıyorum Kararsız Katılıyorum

Tamamen katılıyorum

1 2 3 4 5

İşletmeciler fidan üretimindeki değişimlerin nedenlerinden; üretim materyali

ithalatı (p=0.010) ve pazarlama sorunu (p=0.029) nedenleri ile işletme

grupları arasında (p<0.05 değerine göre) istatistikî olarak farklılık

göstermektedir. Sertifikasyon sorunu (p=0.477), hastalık ve zararlılar

(p=0.630), ihracat sorunu (p=0.133) ve üretim materyali yetersizliği (p=0.082)

nedenleri ile işletme grupları arasında istatistikî olarak farklılık yoktur.

103

6. SONUÇ VE ÖNERİLER

Meyve bahçesi tesisinde kullanılacak fidanlar, yetiştirilecek meyve ağacının

özelliklerini doğrudan etkilemektedir. Bu özellik meyve yetiştiriciliğinde

sertifikalı ve ismine doğru kaliteli fidanlarla, meyve bahçelerinin tesis

edilmesini gerekli kılmaktadır. Türkiye, sahip olduğu elverişli iklim koşulları ve

coğrafi yapı nedeniyle dünya meyveciliğinde önemli bir konumda yer almakta

ve ılıman iklim meyve türleri üretimi birçok bölgede yapılmaktadır.

Araştırma kapsamı olarak dikkate alınan bölge, sertifikalı ılıman iklim meyve

türleri fidanı üretimi açısından Türkiye’de ilk sırada yer almaktadır.

Çalışmada, ele alınan bölgede sertifikalı meyve fidanı üreten işletmelerin

ekonomik analizi yapılmıştır. Ayrıca işletmelerin fidan üretiminde

karşılaştıkları sorunların belirlenmesi, bu sorunlara çözüm önerilerinin

geliştirilmesi hedeflenmiştir.

İşletmelerin fidan üretim sayıları, büyüklük ölçüsü olarak kabul edilerek üç

grup oluşturulmuş; I. grupta küçük ölçekli 38 işletme, II. grupta orta ölçekli 7

işletme ve III. grupta büyük ölçekli 5 işletme bulunmaktadır. İşletmelerde

ortalama fidan üretim sayıları; I. grupta 16.352.11, II. grupta 95.322.86, III.

grupta 532.772.00 adet olduğu saptanmıştır.

Yukarıda ifade edilen amaçlardan hareket edilerek yapılan bu araştırmada

elde edilen sonuçlar aşağıdaki şekilde özetlenmiştir.

Fidan işletmelerinde işletmecilerin eğitim seviyesi ağırlıklı olarak ilkokul

mezunu olup, işletme büyüklüğü arttıkça eğitim seviyesi de artmaktadır.

Fidan işletmelerinde, işletmecilerin yaş ortalaması 45.32 yıldır.

Fidan işletmelerinde, işletmecilerin deneyim süreleri incelendiğinde; en

deneyimli işletmeler II. grupta yer almaktadır. Sertifikalı meyve fidanı

üretiminde kuruluş tarihi olarak yeni işletmeler ise I. ve III. grupta

bulunmaktadır.

104

Fidan işletmelerinde, işletmeciler asıl mesleklerine göre; %58.00’i çiftçi,

%14.00’ü ziraat mühendisi, %2.00’si akademisyen, %22.00’si esnaf ve

%4.00’ü ziraat teknikeridir.

Fidan işletmelerinde, arazi varlığı mülk ve kira arazilerden oluşmaktadır.

İşletmeler ortalamasında, mülk arazi kullanımı 515.97 da, kira arazi 19.81 da

ve toplam arazi ise 535.78 da olarak tespit edilmiştir.

Fidan üretimi yapan işletmelerin arazi kullanım şekilleri; anaç ve damızlık

parseli 16.47 da, fidan parseli 42.47 da, meyve arazisi 393.45 da, tarla

arazisi 16.28 da ve diğer araziler ise 67.12 da’dır.

İşletmelerde aktif ve pasif sermaye 3.645.368.15 TL’dir.

İşletmelerde GSÜD 359.228.60 TL olup, fidan üretimi yapılan birim alana

düşen GSÜD 6.095.17 TL/da’dır.

Fidan işletmelerinde işletmelerde üretim masrafları 173.687.67 TL olup,

%40.17’sini değişken masraflar, %27.42’sini sabit masraflar, %32.42’sini ise

öz sermaye faiz karşılığı oluşturmaktadır. İşletmelerin birim alana düşen

üretim masrafları; 2.947.02 TL/da’dır.

İşletmelerin brüt kârı 289.465.86 TL olup, birim alana düşen brüt kâr ise

4.911.48 TL/da’dır.

İşletmelerin net kârı 185.540.93 TL’dir. İşletmelerin nisbi kârı 2.07 olarak

hesaplanmıştır.

İşletme gruplarına göre üretilen bir fidanın üretim maliyeti; I. grupta 1.67 TL,

II. grupta 1.41 TL ve III. grupta 2.37 TL’dir. İşletmeler ortalamasında bir

fidanın üretim maliyeti ise 2.07 TL’dir.

İşletmelerde üretilen bir fidanın satış fiyatı 4.54 TL, brüt kâr marjı 0.81 TL, net

kâr marjı ise 0.52 TL olarak hesaplanmıştır.

105

Sertifikalı meyve fidanı üretimi faaliyetlerinde bulunan işletmelerde, sermaye

devir hızı 0.31 olarak hesaplanmıştır.

İşletmelerde işgücü kullanımı 329.93 saat/da olup, çeki gücü kullanımı ise

20.77 saat/da’dır.

İşletmelerde fidan üretiminde birim alana düşen kimyasal gübre miktarı 28.57

kg/da’dır.

İşletmelerin generatif çoğaltımla anaç üretebilmeleri için gerekli olan tohumun

tedarik edildiği kanallar; %26.00’sı kendi damızlık parselinden, %12.00’si

tohum tedarik eden firmalardan, %10.00’u kooperatiften, %6.00’sı diğer

fidancılardan, %4.00’ü ise kamu kurum ve kuruluşlarından ve doğadan

toplayarak gerekli tohumu temin etmektedirler.

İncelenen işletmelerin %12.00’sinde generatif çoğaltımda, tohumlara katlama

işlemi uygulandığı tespit edilmiştir.

İşletmelerin %46.00’sı, generatif fidan üretiminde kullandıkları çöğürü kendisi

yetiştirmektedir.

İşletmelerin vegetatif üretimde kullandıkları klon anacı %82.00’sini kendisi

yetiştirmekte, %34.00’ünü ithal etmekte, %32.00’sini özel sektördeki

fidancılardan, %26.00’sını kooperatiflerden, %16.00’sını ise kamu kurum ve

kuruluşlarından temin etmektedirler.

İşletmelerin %82.00’si daldırma, %8.00’i ise doku kültürü ve çelik ile

yetiştirilen klon anacı kullanmaktadır.

İncelenen işletmelerde doku kültürü ile klonal anaç üretebilmek için gerekli

olan doku kültürü laboratuvarına sahip 1 işletme bulunmaktadır. Söz konusu

işletmenin sahip olduğu doku kültürü laboratuvarı, görüşme yapılan dönemde

faaliyette değildir.

106

İşletmelerin %90.00’ı kendi damızlık parselinden, %32.00’si özel şahıs ve

firmalardan, %28.00’i kooperatiften, %26.00’sı kamu kurum ve

kuruluşlarından ve %10.00’u ise ithalat yaparak fidan üretiminde kullandıkları

aşı materyalini temin etmektedirler.

İşletmelerin %96.00’sı fidan üretiminde Durgun T göz aşısı kullanmaktadır.

İşletmelerin %38.00’i satın aldıkları fidan üretim materyallerine virüs testi

yapıldığını belirtmişlerdir.

İşletmelerin %88.00’i gübreleme için toprak tahlili yaptırdıklarını

belirtmişlerdir.

Fidan yetiştiriciliğinde işletmelerin, %60.00’ı yaprak bitleri, %58.00’ı kırmızı

örümcekler, %22.00’si külleme ve %10.00’u kök çürüklüğü gibi hastalık ve

zararlılarla karşılaştıkları tespit edilmiştir.

İşletmelerin %62.00’si el ile çapalayarak, %98.00’i çapa makinesi kullanarak

fidanlıkta yabancı ot ile mücadelesi yapmaktadır.

İşletmelerin tamamında damla sulama yöntemi kullanılmaktadır.

İşletmecilerin %30.00’u fidan yetiştiriciliği üzerine eğitim almıştır. Bu

üreticilerin %27.00’si üniversite, %73.00’ü ise halk eğitim kurslarından gerekli

eğitimi aldıklarını belirtmişlerdir.

İşletmecilerin fidancılık sektörüyle ilgili gelişmeleri takip ettikleri iletişim

kanalları sırasıyla; internet, AR-GE çalışmaları, televizyon, gazete/dergi ve

Bakanlık/Enstitüdür.

İşletmelerin tamamında fidan üretici belgesi, FÜAB üyelik belgesi ve bitki

yetiştirme ruhsatı mevcuttur. Bazı işletmelerde ise, tohumluk ve marka-patent

belgesi de bulunmaktadır.

107

Fidan üreten işletmelerin %34.00’ü ithalat yapmaktadır. İthalat yapılan

ülkelerin başında Hollanda gelmektedir. İthalat yapan işletmelerin genellikle,

damızlık üretim materyali yetersizliğini gidermek amacıyla ithalat yaptığı

tespit edilmiştir.

İşletmelerin %34.00’ünün anaç, %10.00’unun aşı kalemi ithalatı yaptıkları

tespit edilmiştir.

İşletme gruplarına göre fidan üretim materyali ithalatı yapma nedenlerinden;

damızlık üretim materyali temini I. ve II. grupta, üretim yetersizliğinin ise III.

grupta önemli olduğu tespit edilmiştir.

İşletme arazisinin ürünlere tahsisinde, üretilecek ürünün piyasa talebinin

yüksekliği önemlidir.

Üretilen çeşit ve üretimde kullanılan anacın seçilmesinde etkili olan en önemli

kriter ürünün pazarlanabilir olmasıdır.

İşletmelerin %46.00’sı, yurt dışından yeni ıslah edilen anaç ve çeşitleri takip

ederek üretim planlaması yapmaktadır.

İşletmelerin %94.00’ü makineyle, %2.00’si insan gücüyle, %4.00’ü ise hem

insan hem de makine gücü kullanarak fidan sökümü yapmaktadır.

İşletmelerde sökülen fidanların %96.00’sı hendekleme yapılarak, %12.00’si

ise soğuk hava deposunda saklanarak muhafaza edilmektedir.

İşletmeler ürettikleri fidanın satış fiyatı belirlerken dikkate aldığı en önemli

kriterlerin; üretim maliyeti ile piyasa arz-talebi olduğu tespit edilmiştir.

Fidan satışının en yoğun yapıldığı ay Aralık’tır. İşletmelerde genellikle kış

aylarında fidan satışı yapılmaktadır.

108

İşletmelerin %96.00’sı fidan satışında müşteriyi yönlendirmekte olduklarını

belirtmişlerdir.

İşletmelerin %74.00’ü fidan satışı sonrasında müşterilerine teknik destek

verdiklerini belirtmişlerdir.

İşletmelerin %8’i fidan ihracatı yapmaktadır. Fidan ihracatı yapılan ülkeler

arasında; Ukrayna, Afganistan, Gürcistan, Özbekistan, İtalya, Kazakistan ve

Mısır yer almaktadır.

İşletmeciler fidancılık sektörünün durumunu, kötü olarak değerlendirirken,

sektörün geleceğini ise orta olarak değerlendirmişlerdir.

İşletmelerin fidancılıkla ilgili karşılaştıkları sorunlardan en önemlisi

pazarlamadır.

Araştırmadan elde edilmiş olan bulgulardan hareketle aşağıdaki çözüm

önerileri getirilmiştir;

Sektörün sorunlarının çözümünün en önemli maddesini hala

sertifikasız meyve fidanı üretiminin önüne geçilememesi

oluşturmaktadır. Bu da; denetlemelerin düzensizliği, cezaların

caydırıcılığının olmaması ve sertifikalı fidanlara olan desteklemelerin

meyve üreticilerini tatmin etmemesinden kaynaklanmaktadır.

GTHB, sektördeki denetlemeleri yeterli ve düzenli bir şekilde

yapmalıdır.

İşletmelerin diğer bir sorunu da fidan üreticilerinin yeteri kadar eğitim

almaması ve gereken teknik bilgiden yoksun olmasıdır. Üretiminin her

aşamasında yer alan üretim faktörlerinden olan; damızlık üretim

materyali üretimi ve temini, toprak işleme, dikim aralığı belirleme,

aşılama, zirai mücadele, gübreleme, sulama, depolama ve pazarlama

109

konularında üreticilerin yeteri kadar eğitimli olmaması, üretime ve

işletme gelirlerine olumsuz olarak yansımaktadır.

Bölgedeki fidan üreticilerine yönelik üniversite, araştırma enstitüleri,

GTHB yetkililerinin ve FÜAB’ın eğitim faaliyetleri, konferans ve

toplantılar düzenleyerek üreticilerin bilinçlendirilmesi sağlanmalıdır.

Ayrıca bölgedeki fidan üretici kooperatiflerinin, kooperatifçilik

yönünden eğitilmesi, üreticiler arasındaki işbirliğinin sağlanması için

gereklidir.

Kamuya ait fidan üretme istasyonlarının, damızlık üretim materyali

temini yanında fidan üretimi yaparak, pazarlama faaliyetlerinde

bulunmaları, küçük çaptaki üreticileri olumsuz yönde etkilemektedir.

Fidan üreten işletmeler üzerindeki bu etkiyi azaltabilmek için kamuya

ait meyve fidanı işletmelerinde, yalnızca araştırma amaçlı üretim

yapılması ve sağlıklı üretim materyali temin edilmesi yönünde

çalışmalarını yönlendirmeleri gerekmektedir.

Fidan üretiminde önemli sorunlardan birisi de üretilen fidanların

tüketicilerin talep ettiği miktardan fazla üretilmesidir. Üretimdeki bu

fazlalığı önleyebilmek için sözleşmeli üretim bir araç olabilir.

Bunun yanında fidan üretim miktarı belirlenirken, işletmelerin pazar

araştırmalarına yönelmesi gereklidir.

Ayrıca fidan ihracatına yönelik özel teşvikler verilerek, mevcut üretim

kapasitesinin geliştirilebilmesi sağlanabilir.

Pazarlama her üretim dalında olduğu gibi fidancılıkta da önemli bir

sorundur. Üreticiden son tüketiciye kadar olan aşamada meydana

gelen aksaklıklar, üretici açısından olumsuz etkiler doğurmaktadır.

Üretilen fidanların gerektiği gibi pazarlanamaması, üreticileri maddi

olarak tatmin etmemektedir. Ayrıca büyük ölçekli firmaların piyasadaki

110

fiyatları belirlemesi, markalaşma, küçük firmaların az sayıda ve

pahalıya mal ettikleri ürünler dolayısıyla, üretilen fidanların satış

fiyatlarında istikrarsızlıklara neden olmaktadır. Bu durumu ortadan

kaldırmak ve dolaylı olarak üretimdeki verimliliği artırabilmek için fidan

borsası kurulmalı, haksız rekabet önlenmeli ve küçük çaptaki üreticiler

fuar çalışmalarında desteklenmelidir.

Tüm bu sorunların çözüme kavuşturulabilmesi için pazarlamaya

yönelik politikaların da geliştirilmesi gereklidir.

Fidan üretimin sürdürülebilirliği sağlamak ve kaçak üretimi

engelleyebilmek için bölgede yeterli alt yapıya sahip, bir fidan pazarı

kurulabilir.

Fidancılık, tarımın yoğun emek ve sermaye isteyen bir üretim koludur.

Fidan üreticileri, üretimindeki girdilerin temini için fona gereksinim

duymaktadırlar. Üreticiler gerekli olan fon ihtiyacını öz kaynaklarından

finanse edemedikleri durumlarda yabancı kaynaklara

başvurmaktadırlar. Türkiye’de fidan üreticilerine özel olarak tahsis

edilen kredi mevcut değildir. Bu durum, yapılacak olan yatırımları da

sekteye uğratabilmektedir. Bu sebepten dolayı, fidan üreticilerine

dönük krediler uygun şartlarda sağlanabilmesi sektördeki gelişimi

olumlu etkileyebilir.

Üretim için gerekli olan damızlık materyal temini, fidancılıkta önemli bir

sorundur. Bu materyali üretici kendi yetiştiremediği zaman, ithalat

yoluyla gerekli materyali temin etmektedir. Bu durum fidancılığı dışa

bağlı bir sektör haline getirmektedir. Bu çerçevede,

birliklerin/kooperatiflerin veya bazı kamu kurumlarının anaç ve

damızlık parseli kurmaları teşvik edilmelidir. Böylece, fidan

üreticilerinin hem ismine doğru, sertifikalı damızlık materyale daha

kolay ulaşması hem de damızlık materyal temininde dışa bağımlılığın

önlenmesi mümkün olabilir.

111

Sertifikalı meyve fidanı üretiminin sürdürülebilirliği için sağlıklı ve

sertifikalı meyve fidanı kullanımına yönelik desteklemelerin yeterli

derecede verilmesi bir gerekliliktir. Meyve üreticileri, yeni tesis

edecekleri meyve bahçelerinde kullanacakları fidanları satın alırken

önce fidanın fiyatına, daha sonra ürüne destekleme verilmesini dikkate

almaktadırlar. Bu açıdan, sertifikalı ürüne verilen desteklemelerin

artırılması da sertifikasız üretimin önünü kesebilecek bir önlemdir.

112

KAYNAKLAR

Açıl, A.F., 1977. Tarımsal Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması ve Memleketimiz

Tarımsal Ürün Maliyetlerindeki Gelişmeler. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 76s, Ankara.

Açıl, A.F., 1980. Tarım Ekonomisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları, 611s, Ankara. Açıl, A.F., Demirci, R., 1984. Tarım Ekonomisi Dersleri. Ankara Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Yayınları, 372s, Ankara. Ağaoğlu, Y.S., Çelik, H., Çelik, M., Fidan, Y., Gülşen, Y., Günay, A., Halloran,

N., Köksal, A.İ., Yanmaz, R., 2010. Genel Bahçe Bitkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 369s, Ankara.

Anonim, 2012. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bitkisel Üretim

Genel Müdürlüğü (BÜGEM) kayıtları, Ankara. Aras, A., 1988. Tarım Muhasebesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları, 323s, İzmir. Bağcı, H., 2002. Isparta Koşullarında Bazı Ilıman İklim Meyve Fidanlarının

Çoğaltılması Üzerine Araştırmalar. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 73s, Isparta.

Bülbül, M., 1973. Adana Ovası Tarım İşletmelerinin Ekonomik Yapısı,

Finansman ve Kredi Sorunları. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Mesleki Yayınlar Serisi, 325s, Ankara.

Bülbül, M., 1979. Bafra İlçesi Tütün İşletmelerinin Ekonomik Yapısı Yatırım

ve Cari Harcamalarının Dağılımı ve Bunların Gelir Üzerine Etkisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 174s, Ankara.

Bülbül, M., 2006. Tarımsal İşletmelerin Finansmanı. Ankara Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Yayınları, 312s, Ankara. Carman, H., 2011. Economic Aspects of the California Nursery and Floral

Industry, 2001-2009. Giannini Foundation Information Series Report No: 11-1, 38s.

Ceylan, A., Korkmaz, T., 2012. İşletmelerde Finansal Yönetim. Ekin Kitabevi

Yayınları, 674s, Bursa. Çakalli, M., 2012. Economic Analysis of Fruit Tree Nurseries in Albania. Agro

Knowledge Journal, 13(1), 67-72.

113

Çavdar, G., 2000. Ankara İli Haymana İlçesinde Şeker Pancarı Üreten İşletmelerin Ekonomik Analizi ve Bu İşletmelerde Üretilen Başlıca Ürünlerin Brüt Karlarının Hesaplanması Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 71s, Ankara.

Çelik, M., Sakin, M.,1987. Ülkemizde Meyve Fidanı Üretiminin Bugünkü

Durumu. Türkiye 1. Fidancılık Sempozyumu, 26-28 Ekim 1987, Tokat; 169-180.

Çelik, H., Çelik, M., Kadıoğlu, R., Çelik, S., Kocamaz, E., Yalçın, R., Özkaya,

T.M., 1995. Türkiye’de Meyve ve Asma Fidanı Kullanımı ve Üretimi. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, IV. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi Bildirileri II.Cilt,, 9-13 Ocak; IV. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi; Ankara; 941-965.

Çelik, H., Çelik, M., Yalçın, R., 2000. Türkiye’de Meyve ve Asma

Fidancılığının Stratejik Açıdan Değerlendirilmesi. Türkiye II. Fidancılık Sempozyumu, 25-29 Eylül 2000, İzmir, 10-17.

Çetin, B., 2008. Tarımsal Finansman. Nobel Yayınları, 208s, Ankara. Çetin, B., Tipi, T., 2011. Tarım Muhasebesi. Nobel Yayınları, 228s, Ankara. Demirtaş, B., 2005. Türkiye’de Limon Üretim Ekonomisi ve Pazar Yapısı.

Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 210s, Adana.

Doll, J.P., Orazem, F., 2005. Teorik ve Uygulamalı Üretim Ekonomisi. Çev.

Alemdar, T., ve Akdemir, Ş., Seçkin Yayıncılık, 521s, Ankara. Ergun, M.E., Erkal, S., Pezikoğlu, F., Burak, M., Öztürk, M., 2000. Türkiye’de

Meyve Fidancılığının Durumu ve Çözüm Önerilerinde Bir Araştırma. Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayın No: 142, 44s.

Erkuş, A., 1979. Ankara İli Yenimahalle İlçesinde Kontrollü Kredi Uygulaması

Yapılan Tarım İşletmelerinin Planlanması Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 112s, Ankara.

Erkuş, A., Demirci, R., 1983. Tarımsal İşletmecilik ve Planlama. Ergün

Matbaası, 133s, Ankara. Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, A.F., Demirci, R., 1995. Tarım

Ekonomisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 298s, Ankara.

Ertürk, Ü., Mert, C., 2000. Marmara Bölgesindeki Fidan Üretimine Genel Bir

Bakış. II. Ulusal Fidancılık Sempozyumu. 25-29 Eylül, İzmir.

114

Fakayode, B.S., Adewumi, M.O., Rahji, M.A.Y., Jolaiya, M.A., 2008. Viability and Resource Use in Ornamental Plant Nursery Business in Nigeria. European Journal of Social Sciences, 6 (4), 19-28.

FAO (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü), 2012. Erişim Tarihi:

09.12.2012. http://faostat.fao.org. FÜAB (Fidan Üreticileri Alt Birliği), 2014. Erişim Tarihi: 01.01.2014.

http://www.resmigazete.gov.tr. Gençtan, T., Tugay, M.E, Geçit, H.H., Bozkurt, B., Ergun, E., Ekiz, H.,

Yalvaç, K., Gevrek, M.N., Elçi, A., Balkan, A., 2003. Türkiye’de Tohumluk, Fide ve Fidan Üretimi ve Kullanımı. Ziraat Mühendisleri Odası Yayınları, 2, 803-823.

Gül, M., 2005. Toros Dağları Geçit Bölgelerinde Elma Üretiminin Ekonomik

Analizi. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 378s, Adana.

Gülcan, R., Güleryüz, M., Polat, İ., Ünal, A., Pırlak, L., Eşitken, A., Aslantaş,

R., Demirsoy, H., Karaduva, L., 1995. Yumuşak ve Sert Çekirdekli Meyvelerde Tüketim Projeksiyonları ve Üretim Hedefleri. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongre Bildirileri: 621-653, 9-13 Ocak, Ankara.

Güneş, E., 2004. Tarım İşletmelerinde Kredi Taleplerinin Doğrusal

Programlama Yöntemi ile Belirlenmesi-Kırşehir İli Merkez İlçesi Tarım İşletmeleri Araştırması. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TEAE Yayınları, 77s, Ankara.

Güneş, T., 1996. Tarımsal Pazarlama. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları, 339s, Ankara. Güngör, Y., Erözel, A.Z., Yıldırım, O., 2004. Sulama. Ankara Üniversitesi

Ziraat Fakültesi Yayınları, 292s, Ankara. Haoque, M.A., Monayem Miah, M.A., Rashid, M.A., 2007. An Economic

Study of Plant Nursery Business in Gazipur and Jessore Districts of Bangladesh. Bangladesh J. Agril. Res, 32(2), 375-385.

Hazneci, K., 2007. Amasya İli Suluova İlçesinde Sığır Besiciliği Yapan

İşletmelerin Etkinlik Analizi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 84s, Samsun.

Hodges, A.W., Hall, C.R., Behe, B.K., Dennis, J.H., 2008. Regional Analysis

of the U.S. Nursery Industry. HortScience, 43(7), 2070-2075. Isparta Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğü (IGTHB), 2013.

Erişim Tarihi: 02.01.2013. http://www.ispartatarim.gov.tr/.

115

Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (IİKTM), 2013. Erişim Tarihi: 04.04.2013. http://www.ispartakulturturizm.gov.tr/.

Işıklı, E., Turan, A., Tanrıvermiş, H., 1994. Türk Tarımında Sermaye ve

Sorunları. Tarımsal Yapı Dönüşüm ve Strateji Arayışları Tarım Haftası Sempozyumu, Ankara, 25, 231-256.

İnan, İ.H., 1984. Çorlu İlçesi Seymen Köy Kalkınma Kooperatifinde Grup

Tarımının Ekonomik Analizi. Türk Kooperatifçilik Kurumu Yayınları, 160s, Ankara.

İnan, İ.H., 2006. Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği. Hasad Yayıncılık, 372s,

Tekirdağ. Kaplankıran, M., Demirkeser, T.H., Toplu, C., Alkan, Ü., 1995. Hatay İli

Turunçgil Fidancılığının Teknik Yapısı. Türkiye II. Bahçe Bitkileri Kongresi, Adana, 1, 541-545.

Karagölge, C., 1996. Tarımsal İşletmecilik, Tarım İşletmelerinin Analiz ve

Planlanması. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 127s, Erzurum.

Kıral, T., Kasnakoğlu, H., Tatlıdil, F.F., Fidan, H., Gündoğmuş, E., 1999.

Tarımsal Ürünler İçin Maliyet Hesaplama Metodolojisi ve Veritabanı Rehberi. TEPGE Rapor No: 1999-13, 143s.

Korkmaz, S., Çınar, A., Önelge, N., Ulrich, K., 1994. Doğu Akdeniz

Bölgesinde Turunçgil Fidan İşletmelerinde Bir Sörvey Çalışması. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 9(4),13-24.

Koyuncu, F., Aşkın, A., Kepenek, K., 2000. Isparta Yöresinde Meyve Fidanı

Üretim Durumu. II. Ulusal Fidancılık Sempozyumu. 25-29 Eylül, İzmir. Kumbasaroğlu, H., Dağdemir, V., 2011. Erzurum İlinde Tarım Makinelerine

Sahip Olan ve Olmayan İşletmelerin Sermaye Yapısının Karşılaştırılması. Alınteri Zirai Bilimler Dergisi, 21(B), 1-10.

Maliye Bakanlığı, 2013. Erişim Tarihi: 06.04.2013. http://www.maliye.gov.tr. Merhaut, D.J., Pittenger, D., 2005. Marketing Trends and Business

Management Practices for the Wholesale Nursery Industry in California. HortTechnology, 15(2), 381-385.

Nebiker, H., 1959. Kostenrechnung in der Landwirtschaft. Parey Yayınevi,

146s, Hamburg. Okka, O., 2009. Analitik Finansal Yönetim. Nobel Yayınları, 1036s, Ankara. Özçağıran, R., Ünal, A., Özeker, E., İsfendiyaroğlu, M., 2005. Ilıman İklim

Meyve Türleri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 553s, İzmir.

116

Rehber, E., 1993. Tarımsal İşletmecilik ve Planlama. Uludağ Üniversitesi

Basımevi, 179s, Bursa. Rehber, E., 2012. Tarımsal Değerleme ve Bilirkişilik. Ekin Yayınevi, 178s,

Bursa. Resmi Gazete, Erişim Tarihi: 21.08.2013. http://www.resmigazete.gov.tr. Roka, F.M., Muraro, R.P., Rouse, R.E., 1998. Economic Impact of the Florida

Citrus Nursery Industry. Institute of Food and Agricultural Sciences, 111, 166-168.

Sabuncuoğlu, Z., Tokol, T., 2001. İşletme. Ezgi Yayınları, 362s, Bursa. Saner, G., 1993. İzmir Yöresi Pazara Yönelik Süt Sığırcılığı İşletmelerinin

Ekonomik Açıdan Değerlendirilmesi Üzerine Bir Araştırma. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 175s, İzmir.

Savaş, Y., 2013. Asma Fidanı İşletmelerinin Ekonomik Analizi ve

Etkinliklerinin Değerlendirilmesi: Manisa İli Örneği. Adnan Menderes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 53s, Aydın.

Saydam, Y.O., 2010. Bademli (Ödemiş/İzmir) Örneğinde Meyve Fidanı

Yetiştiriciliğinin Durumu ve Sorunları. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 68s, İzmir.

Söylemezoğlu, G., Dumanoğlu, H., Çelik, H., Kunter, B., Atıcı, A., Tahmaz,

H., 2010. Türkiye’de Asma ve Meyve Fidanı Üretimi ve Kullanımı. Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, 11-15 Ocak 2010, Ankara, 2, 891-907.

Taşdemir, H.A., 1990. Turunçgillerde Fidan Üretimi. Turunçgiller ve Subtropik

Meyveler Semineri. Narenciye Araştırma Enstitüsü, Antalya, 33-48. Taşdemir, H.A., 2002. Virüsten Ari Sertifikalı Turunçgil Fidanı Yetiştiriciliği ve

Önemi. Türk Tarım Dergisi. 145, 72-75. Taşdemir, K., 2010. Fındık Yerine Armut (Deveci Armudu) Yetiştiriciliğinin

Kısmi Bütçe Analizi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 67s, Samsun.

TİM, 2013. Türkiye İhracat Meclisi, Erişim Tarihi: 04.04.2013.

http://www.tim.org.tr. Tiryaki, O., Canhilal, R., Horuz, S., 2010. Tarım İlaçları Kullanımı ve Riskleri.

Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26(2): 154-169. Tufan, A., 1997. Türkiye Ekonomisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları, 210s, Ankara.

117

TUİK, 2013. Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim Tarihi: 06.04.2013. http://www.tuik.gov.tr.

Tuzcu, Ö., Erkan, O., Özsan, M., 1976. Turunçgil Fidanı Üreten

İşletmelerimizin Teknik ve Ekonomik Faaliyetleri Üzerine Bir Çalışma. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 72s.

Usta, Ö., 2008. İşletme Finansı ve Finansal Yönetim. Detay Yayıncılık, 402s,

Ankara. Uzun, Ö.H., 2006. Kırşehir İli Kaman İlçesinde Pazara Yönelik Ceviz Üretimi

Yapan Tarım İşletmelerinin Ekonomik Analizi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 88s, Ankara.

Woermann, E., 1958. Landwirtschaftsbetrieb in Handworterburch der

Sozialwissenschaften. Fischer, G. (Ed.), Handwörterbuch Der Wirtschafts-Wissenschaft (505-518), Stuttgart.

Wu, S., 2013. Nursery Techniques Influence the Growth of Hazelnuts.

University of Guelph, M.Sc. Thesis, 79p, Canada. Yapıcı, M., 1992. Meyve Fidanı Üretim Tekniği (Kışın Yaprağını Döken

Türler). T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığı, 119s, Ankara.

Yıldırım, A.N., Koyuncu, F., 2005. Isparta İli Fidancılığı Üzerine Bir Çalışma.

Derim 22(1), 20-28.

118

EKLER

EK A. Fotoğraflar

119

EK A. Fotoğraflar

Şekil A.1. İşletmelerde kullanılan fidanlıklar

Şekil A.2. Fidanların satışa hazırlanması

120

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Ulukan BÜYÜKARIKAN Doğum Yeri ve Yılı: İstanbul, 1982 Medeni Hali : Bekâr Yabancı Dili : İngilizce E-posta : buyukarikan@gmail.com Eğitim Durumu Lise :Eğirdir Lisesi Lisans I :Dumlupınar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi,

Kamu Yönetimi Lisans II :Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi, İşletme Yüksek Lisans I :Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

Tarım Ekonomisi (2011- 2014) Yüksek Lisans II :Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

İşletme (2012- Devam ediyor) Uluslararası toplantıda poster, sözlü sunum ile gösterimleri Yıldırım, A.N., Gül, M., Büyükarıkan, U., Yıldırım, F., Şan, B., 2013. An

Overview of the Turkey Fruit Nursery Production and Policies for Sustainable Agriculture, International Symposium on Sustainable Development 2013. 24-26 May 2013, Bosnia and Herzegovina.