T.C ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SLAM TARH VE SANATLARI (SLAM TARH) ANA BLM DALI LK SYER KAYNAKLARI VE

MELLFLER DOKTORA TEZ aban Z ANKARA 2006 2 T.C ANKARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS SLAM TARH VE SANATLARI (SLAM TARH) ANA BLM DALI LK SYER KAYNAKLARI VE

MELLFLER DOKTORA TEZ aban Z Tez Danman Prof. Dr. Mehmet ZDEMR ANKARA-2006 3 KISALTMALAR1 NSZ2 GR 4 I. BLM: SYER VE KAYNAKLARI12 A-SYER VE MEZ12 1-Kelime Ve Istlah Manalar12 2-Siyer Yazclnn Douu ve Gelimesi 14 B-SYER YAZICILIININ KAYNAKLARI26 1-Kurn- Kerim26 2-Hadis 30 3-Sahifeler/Risleler 33 4-Vesikalar36 5-iir42 6-Szl (ifh) Kaynaklar47 C-SYER LTERATRNN GENLEMES 50 1-evre Kltrlerin Siyer Yazclna Etkisi53 2- Siyas ve Mezheb Mcadelelerin Siyer Yazclna Etkisi62 3- emil-Delil Edebiyatnn Siyer Yazclna Etkisi67 D-KLASK DNEM SYER YAZICILIININ KARAKTERSTKZELLKLER74 1-Kitbet74 2-snd85 3-Tenkit91 4-Yorum97 5-Objektiflik98 6-Ekoller99 II. BLM: BALANGI, RSALELER VE CEM DNEM108 A- BALANGI DNEM108 1-Kabul-Ahbr(32/652)108 1. 1. Hakkndaki Grler112 1. 2. Kaynaklar113 1. 3. Rvileri 113 1. 4. Rivyetleri113 2-Abdullah b. Selm(43/663)114 2. 1. Hakkndaki Grler118 4 2. 2. Kaynaklar 118 2. 3. Rvileri119 2. 4. Rivyetleri 119 3-Vehb b. Mnebbih(114?/732)120 3. 1. Hakkndaki Grler125 3. 2. Kaynaklar126 3. 3. Rvileri126 3. 4. Eserleri127 3. 5. Metodu130 3. 5. 1. Rivyetleri131 B-RSLELER DNEM131 1-Urve b. Zbeyr(94/713)132 1. 1. Hakkndaki Grler140 1. 2. Kaynaklar140 1. 3. Rvileri141 1. 4. Eserleri142 1. 5. Metodu 144 1. 5. 1. snd Kullanm 144 1. 5. 2. Kaynak Kullanm147 1. 5. 3. Vesika Kullanm149 1. 5. 4. iir Kullanm 149 1. 5. 5. Rivyetleri150 1. 5. 5. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar153 1. 5. 5. 2. Neseb-Listeler153 1. 5. 6. Tarih zikri154 1. 5. 7. Tenkit 155 1. 5. 8. Yorum155 1. 5. 9. slup156 1. 6. Tesiri157 2-urahbl b. Sad(123/740) 157 2. 1. Hakkndaki Grler158 2. 2. Kaynaklar159 2. 3. Rvileri160 2. 4. Eseri 162 5 2. 5. Metodu162 2. 5. 1. snd Kullanm162 2. 5. 2. Kaynak Kullanm162 2. 5. 3. Rivyetleri163 3-sm b. mer(120/737)165 3. 1. Hakkndaki Grler166 3. 2. Kaynaklar166 3. 3. Rvileri167 3. 4. Eseri167 3. 5. Metodu168 3. 5. 1. snd Kullanm168 3. 5. 2. Kaynak Kullanm170 3. 5. 3. Vesika Kullanm170 3. 5. 4. iir Kullanm 170 3. 5. 5. Rivyetleri171 3. 5. 5. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar172 3. 5. 5. 2. Neseb-Listeler173 3. 5. 6. Tarih Zikri173 3. 5. 7. Tenkit 173 3. 5. 8. slup174 3. 6. Tesiri174 4-Abdullah b. Eb Bekr(135/752)175 4. 1. Hakkndaki Grler177 4. 2. Kaynaklar177 4. 3. Rvileri178 4. 4. Eseri178 4. 5. Metodu178 4. 5. 1. snd Kullanm 178 4. 5. 2. Kaynak Kullanm179 4. 5. 3. Vesika Kullanm181 4. 5. 4. iir Kullanm 182 4. 5. 5. Rivyetleri183 4. 5. 5. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar185 4. 5. 5. 2. Neseb-Listeler185 6 4. 5. 6. Tarih Zikri186 4. 5. 7. Tenkit 186 4. 5. 8. Yorum186 4. 5. 9. slup 187 4. 6. Tesiri187 5-Ebn b. Osman(105/723 ) 187 5. 1. Hakkndaki Grler191 5. 2. Kaynaklar191 5. 3. Rvileri191 5. 4. Eseri193 5. 5. Rivyetleri196 C-CEM DNEM197 1-Zhr(124/741)197 1. 1. Hakkndaki Grler207 1. 2. Kaynaklar207 1. 3. Rvileri208 1. 4. Eseri209 1. 5. Metodu212 1. 5. 1. snd Kullanm212 1. 5. 2. Kaynak Kullanm213 1. 5. 3. Vesika Kullanm215 1. 5. 4. iir Kullanm 215 1. 5. 5. Rivyetleri216 1. 5. 5. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar223 1. 5. 5. 2. Neseb-Listeler223 1. 5. 6. Tarih Zikri224 1. 5. 7. Seriyye ve Gazve Haberleri225 1. 5. 8. Tenkit 226 1. 5. 9. Yorum227 1. 5. 10. slup228 1. 6. Tesiri229 III. BLM: TASNF-TELF DNEM230 1- Mus b. Ukbe(141/758)230 1. 1. Hakkndaki Grler232 7 1. 2. Kaynaklar233 1. 3. Rvileri234 1. 4. Eseri235 1. 5. Metodu245 1. 5. 1. snd Kullanm245 1. 5. 2. Kaynak Kullanm246 1. 5. 3. Vesika Kullanm247 1. 5. 4. iir Kullanm 247 1. 5. 5. Rivyetleri247 1. 5. 5. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar250 1. 5. 5. 2. Neseb-Listeler251 1. 5. 6. Tarih Zikri252 1. 5. 7. Tenkit 253 1. 5. 8. Yorum254 1. 5. 9. slup255 1. 6. Tesiri255 2-bn shk(151/768)255 2. 1. Hakkndaki Grler261 2. 1. 1. Eletirilen Konular264 2. 1. 1. 1. Abbs Taraftarl 264 2. 1. 1. 2. mam Mlikle Arasndaki Mesele 266 2. 1. 1. 3. Him b. Urve ile Arasndaki Mesele269 2. 1. 1. 4. Teeyy tham272 2. 1. 1. 5. Kader itham274 2. 1. 2. Muhaddislerin Tenkitleri275 2. 1. 2. 1. iir Naklindeki Teshl 276 2. 1. 2. 2. Ehl-i Kitaptan Rivyet Etmesi278 2. 1. 2. 3. Tedlis Yapmas280 2. 2. Kaynaklar282 2. 3. Rvileri283 2. 4. Eserleri284 2. 4. 1. Kitbul-Mbtede(el-Mebde ve Kasasul-Enbiya)286 2.4. 2. Kitbus-Sre vel-Mez(Kitbul-Mebas vel-Mez)288 2. 4. 3. Trhul-Hulef(Kitbul-Hulef) 295 8 2. 4. 4. Kitbul-Fth296 2. 4. 5. Kitbus-Snne297 2. 5. Metodu298 2. 5. 1. snd Kullanm298 2. 5. 2. Kaynak Kullanm301 2. 5. 3. Vesika Kullanm305 2. 5. 4. Ayet Kullanm 308 2. 5. 5. iir Kullanm 309 2. 5. 6. Rivyetleri310 2. 5. 6. 1. Mitolojik Anlatlar310 2. 5. 6. 2. Sosyal Hayata Dair Anlatlar311 2. 5. 6. 3. Din Hayata Dair Anlatlar311 2. 5. 6. 4. Delilun-Nbvve Haberleri312 2. 5. 6. 5. Neseb-Listeler313 2. 5. 6. 6. Coraf Bilgiler316 2. 5. 7. Tarih Zikri316 2. 5. 8. Tenkit 318 2. 5. 9. Yorum319 2. 5. 10. Objektiflik320 2. 5. 11. slup321 2. 5. 12. Hatalar327 2. 6. Tesiri328 3-Mamer b. Rid(153/770)328 3. 1. Hakkndaki Grler331 3. 2. Kaynaklar332 3. 3. Rvileri335 3. 4. Eseri336 3. 5. Metodu337 3. 5. 1. snd Kullanm337 3. 5. 2. Kaynak Kullanm338 3. 5. 3. Vesika Kullanm338 3. 5. 4. iir Kullanm 338 3. 5. 5. Ayet Kullanm339 3. 5. 6. Rivyetleri339 9 3. 5. 6. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar343 3. 5. 6. 2. Neseb-Listeler343 3. 5. 7. Tarih Zikri344 3. 5. 8. Tenkit344 3. 5. 9. Yorum344 3. 5. 10. slup345 3. 6. Tesiri345 4-Ebu Maer es-Sind(170/787)346 4. 1. Hakkndaki Grler347 4. 2. Kaynaklar349 4. 3. Rvileri349 4. 4. Eserleri350 4. 5. Metodu350 4. 5. 1. Rivyetleri351 5-Vkd(207/822)352 5. 1. Hakkndaki Grler 358 5. 2. Yneltilen Eletiriler361 5. 2. 1. Teeyy tham362 5. 2. 2. ntihal ddias 366 5. 2. 3. Nebhn Hadisi Meselesi376 5. 2. 4. Telfik Yapmas377 5. 3. Kaynaklar 378 5. 4. Rvileri380 5. 5. Eserleri380 5. 5. 1. Kitbul-Mez390 5. 6. Metodu391 5. 6. 1. snd Kullanm391 5. 6. 2. Kaynak Kullanm394 5. 6. 3. Vesika Kullanm395 5. 6. 4. iir Kullanm 397 5. 6. 5. Ayet Kullanm398 5. 6. 6. Rivyetleri398 5. 5. 6. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar400 5. 5. 6. 2. Neseb-Listeler400 10 5. 5. 6. 3. Coraf Bilgiler402 5. 6. 7. Tarih Zikri403 5. 6. 8. Tenkit 404 5. 6. 9. Yorum407 5. 6. 10. slup408 5. 6. 11. Objektiflik410 5. 6. 12. Hatalar411 5. 7. Tesiri411 IV. BLM: NAKL DNEM413 A-KLASK NAKL DNEM 413 1-Ynus b. Bkeyr(199/814)413 1. 1. Hakkndaki Grler413 1. 2. Kaynaklar414 1. 3. Rvileri414 1. 4. Eseri415 1. 5. Metodu416 1. 5. 1. Rivyetleri416 2-bn Him(218/828)418 2. 1. Kaynaklar 419 2. 2. Rvileri419 2. 3. Eserleri420 2. 4. Metodu421 2. 4. 1. snd Kullanm421 2. 4. 2. Kaynak Kullanm422 2. 4. 3. Vesika Kullanm422 2. 4. 4. Rivyetleri422 2. 4. 4. 1. Neseb-Listeler423 2. 4. 5. slup423 2. 5. bn shk Nakli423 2. 5. 1. Kelime aklamalar424 2. 5. 2. Tashihler424 2. 5. 3. Farkl Grler425 2. 5. 4. Tenkit 426 2. 5. 5. Sansr428 11 2. 5. 6. Aklamalar429 2. 5. 7. htisar429 2. 5. 8. Haber Tamamlama430 2. 5. 9. Tercihte Bulunma 430 2. 5. 10. Ziydeler430 2. 5. 11. Metne Mdahale432 2. 6. Tesiri433 B-KARILATIRMALI NAKL DNEM434 1-bn Sad(230/845)434 1. 1. Hakkndaki Grler436 1. 2. Kaynaklar437 1. 3. Rvileri438 1. 4. Eserleri438 1. 4. 1. Tabaktul-Kbr439 1. 5. Metodu440 1. 5. 1. snd Kullanm440 1. 5. 2. Kaynak Kullanm441 1. 5. 3. Vesika Kullanm442 1. 5. 4. iir Kullanm 443 1. 5. 5. Rivyetleri444 1. 5. 5. 1. Sosyal Hayata Dair Anlatlar 445 1. 5. 5. 2. Neseb-Listeler446 1. 5. 6. Tarih Zikri447 1. 5. 7. Tenkit 447 1. 5. 8. Yorum450 1. 5. 9. slup450 1. 6. Tesiri452 SONU 453 EKLER458 BBLYOGRAFYA 551

12 KISALTMALAR Arp.: Arapa as: Aleyhisselm Anl.: Anlatm AF: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi AFD: Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi b.: bn, bin bkz.: Baknz Bsk.: Bask cem.: Cem eden ev.: eviren der.: Derleyen DA: Diyanet slm Ansiklopedisi DB: Diyanet leri Bakanl ed.: Editr Fak.: Fakltesi G.: Gazve haz.: Hazrlayan hy: Haiye Hz.: Hazreti Int.: Introduction(giri) A: slm Ansiklopedisi K.: Kitb kr.: Karlatrnz M: Marmara niversitesi Mit.: Mitoloji nr.: Nerra: Radiyallahu anh S.: Seriyye sad.: Sadeletiren sav: Sallalahu Aleyhi ve Sellem rh.: erhT: Telfik haber TDV: Trkiye Diyanet Vakf thk.: Tahkik thrc.: Tahric tkd.: Takdim tlk.: Talik trt.: Tertib tsh.: Tashih tz.: Tarihsiz FD: niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi vb.: Ve benzeri vd.: Ve dierleri/Ve dier yerler vs.: Vesire Yay.: Yaynlar 13 NSZ Hz. Muhammedin hayatyla ilgili yazlm olan btn kitaplar, kronolojik olarak hicr ilkasrdatelifedilmieserleredayanmaktadr.lkkaynaklarolarakisimlendirilenbu eserlerin bir arada ve kapsaml bir ekilde incelenmesi yaplarak, tarih ilmi asndan deerleri yeterinceortayakonulabilmideildir.Yaplanalmalar,genellikletekbiresereveya mellife ait zel alan incelemeleri ile snrl kalmtr. Bu konuda ilk ciddi eser, el-Mezil-lveMellifhismiyleArapaya,slmTarihiliinDouuismiyledeTrkeye evrilmiolanJosefHorovitzinEarlyBiographiesoftheProphetandTheirAuthorsadl almasdr.Sonrakiyllardayaplanalmalar,neredeyseHorovitzintespitlerinin tekrarndanteyegeememilerdir.Oysayenibirtakmdeerlendirmevetenkitler,gn yznekarlaneserlervebireyselaratrmalar,Horovitzineserinineksiklikleriniortaya karmtr.lkemizde,slmtarihiliialanndailgidahaokkurumlarvebiyografik incelemelerzerindeyounlatiin,uslalanndakialmalar,birkaeviridenveya yzeyseltantmlardanibaretkalmtr.Bunlarda,keyfiyetasndanolduukadar,kemiyet asndandasnrlkalm,birelinparmaklaradedineulaamamtr.Neticedeasrlardr yazlansiyerveslmtarihikitaplarnnkaynaklarolanbueserlerin,gerekmetodoloji asndan incelenmeleri, gerekse de tarihte hayati nemi haiz olanieriklerinin olabilirlilik ve geerliliklerinin sorgulanmasna olan ihtiya, dn olduu gibi bu gn de mevcuttur.lkdnemsiyerkaynaklarndanbiroununnakilleri,muahhareserlerin mnderectnadahilolmaklaberaber,birarayagetirilmemidankrivyetlereklindedir. Dankdurumdakibumalzemeninbirarayatoplanmaksuretiyle,kaypsiyerklliytnn yeniden inas, slm tarihiliine nemli katklar salayacaktr. Son yllarda, bu amaca matuf olarak,birtakmdenemeleryaplmolmasnakarn,bualmalarbeklenenfayday teminden olduka uzaktr. Zira bu trden almalarda dikkati eken en byk yntem hatas, siyeryazclnnbirbirindenbamszdnemlerhalindedeerlendirilmiolmas,Urvenin rivyetlerinin tespiti yaplmakszn Mus b. Ukbenin eserinin yeniden insna allmasdr. Genelolarakyaplanbirdieryanlise,ilkdnemkaynaklarnn,konulurislelereklinde olmasnakarn,aratrmaclarn,Hz.Peygamberinbtnhayatnkapsayacakekildeklli eserler elde etme uras ierisine girmi olmalardr. Btnbunlarnparalelinde,slmsiyeryazclnntekmlseyrinigstermesive siyerkaynaklarnnsalklekildekullanlabilmesiiin,ilkdnemsiyerkaynaklarnnbir btnhalindeayrntlolarakincelenmesi,enazndanlkemizzelindebirihtiyaolduu aikardr. almamzdan beklentimiz, bu ihtiyacn bir nebze olsun giderilmi olmasdr. 14 Ayrca almamzn, siyer yazclnda kaynak kullanm konusundaki boluu ksm deolsadolduracamidininyansra,yanlPeygambertasavvurlarnntashihikonusunda da, katk salayacan umuyoruz. Gnmzde, Kuran balamndan olduka uzak, beer st birPeygambertasavvurununoluumunda,kaynaklarmznetkisinigzardetmekmmkn deildir.Kaynaklarmzdayeralanvegayr-islmunsurlarolaraknitelendirebileceimiz ehl-ikitabveyaslmncesivesonrasyerelkltrelunsurlarntespiti,Hz.Muhammedin, mevcut tarihsel kimlii ile tannmasna vetantlmasna yardmc olacaktr. VIII.Yzylkltrhayatileilgiliolarak,H.Touatinin,Kitabakarmderrisi seenslmkltr,insannkendiliindenyetkealarakbilginlikaamasnaulaamayaca kuralnyerletirdieklindekitespitini,btnslmkltrtarihinikapsayacakbiimde geniletmekmmkndr.Buyzdendir,lisansyllarmdanitibarendestekveteviklerini devamlsurettegrdm,kranborcumunmrboyudevamedeceisaygdeerhocam Prof.Dr.Mehmetzdemirinvebuaradatezizlemekomitesindekihocalarmnnemli katklarolduumuhakkaktr.Buvesileylekendilerineolankranveminnetduygularm ifade etmek, benim iin zevkle yerine getirilmesi gereken bir grevdir.

aban Z Sivas-2006 15 GR Aratrmamzn konusu genel anlamda, siyer yazclnn balangc, siyer yazcln etkileyen unsurlar, ilk siyerrvi ve melliflerinin hayatlar, eserleri, eserlerinde kullandklar kaynaklar, metotlar, siyas veya mezheb eilimleri, tarih srete siyeryazclna etkileri, gibi hususlardr. Tezimizlegerekletirmeyealtmzamacmz,tarihsretesiyeryazclnn tekmlnveHz.Peygamberinhayatnkonualaneserlerinhangimetotvednsel ereve dahilinde kaleme alndklarn, ilm ve tarih keyfiyetleri asndan siyer melliflerinin metot, kaynak, ekol vb. ynlerden slm tarihiliine katklarn tespit etmektir. almamzdrtanablmdeelealdk.Araplardatarihanlay,slmdasiyer yazclnn balamas, siyer yazclnn ana kaynaklarn oluturan Kurn, hadis, vesikalar,bunlarnsiyeryazclileilikisi,siyermalzemesiningenilemesi,emiledebiyat,evre kltrlerinvesiyashdiselerinbualandakikatklar,ilkdnemsiyeryazclnn karakteristikzelliklerigibikonular,tezimizinbirinciblmnoluturmaktadr.Tezimizin ikinci blmnde siyer yazclnn balang, risleler ve cem dnemlerini, nc blmde, tasnif-telif dnemini ve drdnc blmde ise nakil dneminin, siyer kaynaklarn, eserlerini, metot ve kaynaklarn incelemeye altk. Tezimiz,siyeryazclylasnrlkalacaiin,siyermelliflerinindieralanlarda telif ettikleri eserler inceleme d braklmtr. Ayn ekilde ayet mellif bn Sadn yapm olduugibieserininbirblmn,Hz.Peygamberinhayatnaayrmise,sadecebu ksmlardetaylolarakelealnmtr.Bununlaberaber,mellifindncesiniveyntemini tespitte salkl neticelere ulamak iin dier rivyetlerinden ve eserlerinden de azam lde faydalandk.EserlerindeayrbblarolarakHz.Peygamberinhayatnayerveren muhaddislerineserleri,tezintarihilikformundahazrlanmasvetezhacmininfazla genilememesi iin kapsam d braklmtr. lkdnemsiyeryazcln,mellifvekaynaklarnkonualanalmamzda kullandmzkaynaklaranagrubaayrmakmmkndr.Siyer,Tabakt,Ricl,Cerhve Tadil,GenelslmTarihlerialmamznbirincilkonumdakikaynaklarnolutururken, Kurn-Kerim,Tevrat,nciller,emil,Hasis,Delil,Ensb,Tefsirler,Esbb-Nzl, Hadis veHadis Usul, ehir Tarihleri ve Edebiyat kitaplar tezimizde bavurduumuz ikinci grupkaynaklaroluturmaktadrlar.ncgrupkaynaklarmzise,sondnem aratrmaclarnn konuyla alakal kitap, makale ve ansiklopedi maddeleridir. 16 Burada, alma planmzdaki bavuru srasna gre, en ok faydalandmz eserler ve adaaratrmalarhakkndaksabilgilervermenin,tezindayandtemellerinbilinmesi asndan faydal olaca kansndayz. almamznbirinciblmnde,slmtarihiliialanndayaplanalmalardan, Josef Horovitzin, el-Mezil-l ve Mellifh,1 Faruk Hamdenin, Mesdirus-Sretin-Nebevviyye ve Takvmuh,2 Ramazan eenin, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl,3 M.MuhammedHasanurrabn,FUsliTrhil-Arabil-slm,4MuhammedAhmed Terhnnin,el-Merrihnvet-Trhindel-Arab,5Nebrvninlmut-TrhDirsetuf Menhicil-Bahs,6MuhammedHasanAbdulannin,et-Tercmves-Siyer,7isimli almalarndanistifadeettik.Hipheyokki,bualmalararasndaennemlisi Horovitzineseridir.slmTarihiliinDouu8ismiileTrkeyedeevrilenbueser, gerek Batda, gerekse de Douda byk iltifata mazhar olmu, kendisinden sonra bu alanda yaplan eserleri ciddi ekilde etkilemitir. Horovitzin grleri bir ok aratrmac tarafndan tekraredilirken,birokaratrmacda,Horovitzintespitlerinikenditespitleriolarak sunmaktanekinmemitir.Bizde,gereklitenkitvedzeltmeleriyapmaklaberaber, almamzda bu eserden olduka sk faydalandmz ifade edelim. Tezimizin Hadis ilmi ile i ie olmas dolaysyla, zellikle birinci blmde sk sk hadis usul ve tarihi konularndaki eserleredebavurduk.Bunlararasnda;Rmahurmuznin,el-Muhaddisul-Fslbeyner-Rvvel-V,9Hatbul-Baddnin,el-Kifyeflmir-Rivye,10Ksimnin,Kavidut-TahdsminFnniMustalahil-Hads,11Suytnin,Tedrbur-RvferhiTakribin-Nevv,12 Subh es-Slihin, Ulmul-Hads ve Mustalahuhu,13 Muhammed Hatb Acccn, 1 Horovitz, Josef, el-Mezil-Ul ve Mellifh, Arp. ev: Hseyin Nassar, Kahire 1949 2 Hamde, Faruk, Mesdirus-Sretin-Nebevviyye ve Takvmuh, Drus-Sakafe, II. Bsk., Ribat 1410/1989 3 een, Ramazan, Mslmanlarda Tarih-Corafya Yazcl, tkd: E. hsanolu, sar Yay., st. 1998 4 urrb, M. Muhammed Hasan,f Usli Trhil-Arabil-slm, Dmek/Beyrut 1993 5 Terhn, Muhammed Ahmed, el-Merrihn vet-Trh indel-Arab, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1991 6Nebrv,FethiyyeAbdulfettah,lmut-TrhDirsetufMenhicil-Bahs,el-Mektebul-Cmiil-Hads, skenderiyye 1993 7 Abdulan, Muhammed Hasan, et-Tercm ves-Siyer, Kahire 1980 8 Horovitz, Josef, slm Tarihiliin Douu, lk Siyer/Mez Eserleri ve Mellifleri, ev: Ramazan Altnay- Ramazan zmen, Ankara Okulu Yay., Ankara 2002 9 Rmhurmuz, Hasan b. Abdirrahman(360/970), el-Muhaddisul-Fsl beyner-Rv vel-V, thk: Muhammed Accc el-Hatb, Drul-Fikr, Beyrut 1984 10Hatbul-Badd,EbuBekrAhmedb.Alib.Sbit(463/1070),el-Kifyeflmir-Rivye,thk,tlk:Ahmed mer Haim,Drul-Kitbil-Arab, II. Bsk., Beyrut 1986 11Ksim,MuhammedCemluddned-Dmek(1332/1913),Kavidut-TahdsminFnniMustalahil-Hads,thk:MuhammedBehcetel-Beytr,tkd:MuhammedRedRza,Drun-Nefis,III.Bsk.,Beyrut2001/1422 12 Suyt,Ebul-Fadl Abdurrahman b. Eb Bekr(911/1505),Tedrbur-Rv f erhi Takrbin-Nevv, thk, tlk: Ahmed mer Haim, I-II, Drul-Kitbil-Arab, Beyrut 1993 13 Subh es-Slih, Ulmul-Hads ve Mustalahuhu, Drul-lm lil-Melyin, XXV. Bsk., Beyrut 2002 17 Uslul-HadsUlmuhuveMustalahuhu14vees-SnnetuKablet-Tedvn15gibieserlerini saymakmmkndr.Rmahurmuznin,el-Muhaddisul-FsleseriileHatbul-Baddnin,el-Kifyeflmir-Rivyesizellikledeilimnakilyollarkonusundaoldukadeerli bilgilere ulatmz eserlerdir. Rmahurmuz nin, eseri hakknda Muhammed Accc el-Hatb,Bukitap,usl-ihadiskonusundailkkitapkabuledilir.Bundanncevekendi asrndabukonudatasnifedilenbakabirkitabarastlamadm16derkenoldukahakldr.almamzdabuikieserden,gerekTahammlul-lm,gereksedeusuledairnakledilen bilgilerden azami lde istifade ettik. Yine birinci blmde ve tezimizin ana temalarndan olan slm rivyetlerin yazlmas (kitabet)konusunda,Hatbul-Baddnin,Takydul-lm,17Kdydnel-lmuil Marifeti Uslir-Rivye ve Takydis-Sem,18 Muhammed Mustafa Azam nin,Dirstu fil-Hadsin-NebeviyyeveTrhiTedvnih,19M.FuatSezginin,BuhrninKaynaklar,20 isimlieserlerindenyararlandk.Ysufel-Indabelirttiigibi,21rivyetlerinyazylatespit edildiinedairilktelifHatbul-BaddninTakydul-lmisimlieseridir.Hatbul-Badd,bu eserinde, kitabet konusunu tarih sre ierisinde ele alarak, konu hakkndaki grleri tek tekelealm,tartmalarayervermivedeerlendirmeleriniyapmtr.Eserinennemli zellii,mellifinhadiskitabetininokerkendnemlerdenitibarenbaladnadairbirok rnekzikretmiolmasdr.Azamde,almasndakitabetleitigaledensahablerden, tabindanrneklervermi,kitabetintarihselgeliimizerindedurmutur.Eser,bukonuda Bat dnyasndaki yanl deerlendirmelerin tenkidini yapmas asndan da ayrca nemlidir. Deerli Trk ilim adam Fuad Sezginin ilk basksn 1956ylndayapt ve bu alanda artk klasikhalinegelmiolanBuhrnin Kaynaklarisimlieseriise,aynekildeslmrivyet literatrnnyazlolarakgeldiinimahhasbirrnekleanlatmasndandolayolduka nemlidir ve ska bavurduumuz eserler arasndadr. Siyerrvivemelliflerinidnemlerbazndaelealdmztezimizindier blmlerindeise,melliflerinhayatlar,kaynaklar,shhatdurumlargibikonularda,hliyle tabakt,tercim,cerhvetadileserlerindenfaydalandk.Bunlararasnda;bnSadn,et- 14 Accc, Muhammed Hatb, Uslul-Hads Ulmuhu ve Mustalahuhu,Drul-Fikr, Beyrut 1989 15 Accc, Muhammed Hatb, es-Snnetu Kablet-Tedvn, Drul-Fikr, VI. Bsk.,Beyrut 1997/1418 16 Rmhurmuz, 26 17 Hatbul-Badd, Ebu Bekr Ahmed b. Ali b. Sbit(463/1070), Takydul-lm, nr: Ysuf el-I, Dru hyis-Snnetin-Nebeviyye, II. Bsk., Dmek 1974 (I. Bsk. 1949) 18KdIyd,Iydb.Musel-Yahsub(544/1149),el-lmuilMarifetiUslir-RivyeveTakydis-Sem, thk: Seyyid Ahmed Sakr, I. Bsk., Drut-Turs(Kahire), el-Mektebetul-Atka(Tunus), 1389/1970 19Azam,MuhammedMustafa,DirstuFil-Hadsin-NebeviyyeveTrhiTedvnih,I-II,el-Mektebul-slm, Beyrut/Dmek/Ammn 1992/1413 20 Sezgin, M. Fuad, Buhrnin Kaynaklar, Kitbiyt Yay., st. 2000 (I.Bask st. 1956) 21 Hatbul-Badd, Takyd, (Ysuf el-I, takdm), 14 18 Tabaktul-Kbr,22Nesnin,ed-Duafvel-Metrkn,23Ukeylnin,ed-Duaful-Kebr(DuafuUkeyl),24bnEbHtiminel-Cerhvet-Tadl,25bnHbbnn,Mehru Ulemil-Emsr,26es-Sikt27veKitbul-Mecruhnminel-Muhaddisnved-Duafvel-Metrkn,28Hatbul-Baddnin,TrhuBadd,29bnul-Cevznin,ed-Duafvel-Metrkn,30Mizznin,Tehzbul-Keml,31Zehebnin,SiyeruAlmin-Nbel32ve Miznul-tidlfNakdir-Ricl,33bnHacerin,Tehzbut-Tehzb,34Suytnin, Tabaktul-Huffz35gibieserlerinisaymakmmkndr.pheyokki,bunlararasndaen nemli bavuru kaynamz bn Sadn, et-Tabaktul-Kbrsdr. Gnmze ulaan en eski tabakteseriolmasbiryana,verdiibilgilerlede,rvivemelliflerinbiyografileri konusunda, ilk bavurduumuz eser olma zelliini tamaktadr. Rvivemelliflerinkayprivyetlerinintespitiiinise,genelvezeltarih eserlerindenfaydalandk.Bunlararasndabnebbenin,KitbuTrhil-Medinetil-Mnevvere,36 Tabernin, Trhul-Umem vel-Mlk,37 bnul-Esrin, el-Kmil fit-Trh,38

22bnSad,EbuAbdillahMuhammed(230/845),et-Tabaktul-Kbr,I-IX,tkd:hsanAbbs,DruSdr, Beyrut tz. 23 Nes, EbuAbdirrahmanAhmed b. uayb(303/916),ed-Duaf vel-Metrkn, thk:Mahmd brahimZyid, Drul-Va, Haleb 1369 24Ukeyl,EbuCaferMuhammedb.merb.Mus(322/933),ed-Duaful-Kebr(DuafuUkeyl),I-IV,thk: Abdulmut Emn Kalac, Drul-Mektebetil-lmiyye, Beyrut 1404/1984 25 bn Eb Htim,Ebu Muhammed Abdurrahman b. Eb Htim Muhammed b. drs er-Raz et-Temim(327/938), el-Cerh vet-Tadl, I-IX, Dru hyit-Trsil-Arab, Beyrut 1271/1952 26 bn Hbbn, Ebu Hatim Muhammed b. Hbbn b. Ahmed et-Temim el-Bst(354/965), Mehru Ulemil-Emsr, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1959 27 bn Hbbn, Ebu Htim Muhammed b. Hbbn b. Ahmed et-Temim el-Bst(354/965),es-Sikt, I-IX, thk: Seyyid erefuddin Ahmed, Drul-Fikr, Beyrut 1395/1975 28 bn Hbbn, Ebu Hatim Muhammed b. Hbbn b.Ahmedet-Temim el-Bst (354/965), Kitbul-Mecrhn minel-Muhaddisn ved-Duaf vel-Metrkn, I-II, thk: Mahmd brahim Zyid, Drul-Marife, Beyrut 199229Hatbul-Badd,EbuBekrAhmedb.Alib.Sbit(463/1070),TrhuBadd,I-XIV,Drul-Ktbil-lmiyye, Beyruttz. 30bnul-Cevz,Ebul-FerecAbdurrahmanb.Alib.Muhammed(597/1200),ed-Duafvel-Metrkn,I-II,thk: Abdullah el-Kd, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1406 31Mizz,Ebul-HacccYsufb.ZekAbdurrahman(742/1341),Tehzbul-Keml,I-XXXV,thk:BerIvd Marf, Messesetur-Risle, Beyrut 1400/1980 32Zeheb,EbuAbdillahMuhammedb.Ahmedb.Osman(748/1347),SiyeruAlmin-Nbel,I-XXIII,thk: uayb el-Arnavt-Muhammed Nuaym el-Urkuss, Messesetur-Risle, IX. Bsk.,Beyrut 1413 33Zeheb,EbuAbdillahMuhammedb.Ahmedb.Osman(748/1347),Mznul-tidlf Nakdir-Ricl,I-VII, thk,tlk:A.MuhammedMuavvd-A.AhmedAbdulmevcd-AbdulfettahEbuSnne,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut 1995 34bnHacer,Ebul-FadlAhmedb.Alib.Muhammedel-Askalan(852/1448),Tehzbut-Tehzb,thk:Hall Memn iyhen-mer es-Selm-Ali b. Mesd, I-VI, Drul-Marife, Beyrut 1417/199635 Suyt, Ebul-Fadl Abdurrahman b. Eb Bekr(911/1505), Tabaktul-Huffz, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut1403 36 bn ebbe, Ebu Zeyd mer en-Numeyr el-Basr(262/845), Kitbu Trhil-Medinetil-Mnevvere, I-IV,thk: F. Muhammed eltut, yer ve tarih yok 37 Taber, Ebu Cafer Muhammed b. Cerr (310/922), Trhul-Umem vel-Mlk(Trhut-Taber), I-VI, Beyrut 1988 38bnul-Esr,Ebul-HasanAlib.Muhammed(630/1232),el-Kmilfit-Trh,I-XII,DruSdr,(I-IV.Ciltler) Beyrut 1399/1979 (V-XII. Ciltler) 1402/1982 19 bnKesrin,el-Bidyeven-Nihye,39bnHacerin,el-sbefTemyzis-Sahbe,40

Semhdnin,Veful-VefbiAhbriDril-Mustaf41gibieserlerinisaymakmmkndr. Burada,KarlatrmalNakilDneminegeiteennemlimellifkonumundaolan,bn shk, Mus b. Ukbe, Ebu Maer ve Vkdninrivyetlerini karlatrmal olarak nakleden bn Sadn Tabaktnn ayr bir yeri vardr. Ayn ekilde, Taber ve bn Kesrin eserlerinden deazamldeistifadeettik.Tabernin,siyerblmnbnshknYnusb.Bkeyr rivyetinedayandrmas,eserini,bnshknakillerinitespitteayrbirkonumaykseltmitir. bnKesrin,eserininsiyerblmise,birnevisiyerrivyetleriansiklopedisigibidir.bn Kesringerekligrdyerlerdetenkitiniyapmolmasdaeserineayrbirnem kazandrmtr.Rvi ve melliflerin rivyetlerinin tespiti konusunda, yeniden in edilen eserlerden de faydalandk. Bunlararasnda, M. Mustafa el-Azamnin cem ettii, Urvenin, el-Mezsi,42 Sheylez-Zekkrncemettii,Zhrnin,Kitbul-Mezsi,43MuhammedBakin cemettii,Musb.Ubkenin,el-Mezsi44gibialmalarsayabiliriz.Ancakburada unubelirtmeliyizki,butrdenineserlerdenfaydalanrken,oldukadikkatlidavranp, mmknmertebeilkkaynaaulamaaaltk.Aratrmaclarn,ilgilimellifineserini kapsamlbirsiyertelifihalinegetirmearzular,sadeceonlarnrivyetleriileyetinmemeleri, rivyet tespitinde geni bir tarama yapmak yerine, dar bir erevede kalmalar bu almalarn kullanm alanlarn daraltt gibi, ilm adan da bir takm eksiklikleri beraberinde getirmitir. BunlararasndaenciddialmaolarakBakin,Musb.Ukbeninrivyetlerinincemi olduunu sylemek mmkndr. En azndan Zhrnin yeniden ins ile karlatrdmzda oldukabaarlgrnmektedir.Rivyetlerinyerletirilmesindekronolojiksralamaya uyulmu ve ortak metinlerin tespiti doru bir ekilde yaplmtr. Bununla beraber Bak de,hernakliMusdanalmam,haberitamamlamakiindiersiyermelliflerinden faydalanmtr. bnshkndasiyerrivyetlerinibirarayatoplamaalmalaryaplmtr. Bunlardanbiride,ThAbdurrafSadveBedevThBedevtarafndancemedilenes- 39bnKesr,Ebul-Fidsmailb.mer(774/1372),el-Bidyeven-Nihye,I-XIV,Drul-Marife,III.Bsk., Beyrut 1998 40bnHacer,Ebul-FadlAhmedb.Alib.Muhammedel-Askalan(852/1448),el-sbefTemyzis-Sahbe,I-VIII,thk: Ali Muhammed el-Becv, Drul-Cl, Beyrut1412/1992 41Semhd,Alib.Ahmed(911/1506),Veful-VefbiAhbriDril-Mustaf,I-IV,thk,tlk:Muhammed Muhyiddin Abdulmecd,Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1984 42Urveb.ez-Zbeyr,EbuAbdillahel-Esediel-Kurei,Kitbul-Meaz(MezResulillah),thk.,cem: Muhammed Mustafa el-Azam, Mekteb't-Terbiyyeti'l-Arab, Riyd 1981 43 bn ihb ez-Zhr, Kitbul-Mez, cem: Sheyl ez-Zekkr,Drul-Fikr, Dmek 1401/1981 44Musb.Ukbe,el-Mez,cem:MuhammedBakEbuMlik,Memleketul-MaribiyyeCmiatubnZuhr 1994 20 Sretun-Nebevviyye45 isimli almadr. Eserin kaynaklar ile ilgili olarak muhakkikler, te biz,bnshknSresinibulduumuzyazmalardantopladk.Eksikksmlarnzikrettiimiz kitaplardanvebnHimnSresindentamamladk.Bylecekitabmzenmullsiyerve Mezhalinegeldi46demektedirler.OysaeserinbandasadeceMverdninAhkmus-Sultaniyyesini veKitbur-Reyhn el-Murcu zikretmilerdir. ncelikle unu belirtelim ki, alma ve bu ikisi dndaki bn shkn btn rivyetlerini tek bir kitapta topladk47 gibi biriddiaygerekletirmiolmaktanoldukauzaktr.Eserinhibiryerindehangieserden hangialntyyaptklarnadairherhangibirnoteklemediklerigibi,birinciciltmerhum Hamidullah tarafndan neredilen Ynus b.Bkeyr nakillerinin, ikinci cilt ise tamamylabn Himnakillerinintekrarndanibarettir.Ayrca,almannbirincicildinde,bazrivyetleri hemYnusb.Bkeyrden,hemdebnHimdanalarakkitabnhacmigeniletilmitir.48 Dolaysileekonomikkayglarlatelifedildiikanaatinitadmzbueserin,kullanll veya orijinalitesi neredeyseyok denecek dzeydedir. Bu alandayaplan bir dier alma da, Shamann Trk Edebiyatnda Siyerler ve bn Hiamn Siyerinin Trke Tercmesi,49 isimli baslmamdoktoratezidir.ShamannalmasneredeysetamamylabnHimn Osmanlcaevirisinintranskripsiyonundanibarettirveismiileieriiarasndaciddieliki barndrmaktadr.Buadanbaktmzda,A.Guillaumenin,TheLifeofMuhammad-TranslationofIbnIshaksSiratRasulAllah,50isimlialmasnneksikleriileberaber- dierlerine oranla daha baarl olduunu syleyebiliriz.lkdnemsiyermellifleriningnmzeulaaneserleri,hliyletezimizintemel kaynaklarn oluturmaktadr. Bunlar; bn shakn, Sretu bn shk,51 Mamer b. Ridin, el-Cmi,52 Abdurrezzk b. Hemmmn Musannef,53 bn Himn, es-Sretun-Nebeviyye,54 Vkdnin,Kitbul-Megz,55Kitbur-Ridde,56Fthu-m57vebnSadn,et- 45 bkz. bn shk, Muhammed b. Yesr(151/768), es-Sretun-Nebevviyye(Ynus b. Bkeyr Rivyeti), I-II, cem: Th Abdurraf Sad-Bedev Th Bedev, Dru Ahbril-Yevm, I. Bsk., Kahire 1419/1998,I, 1146 bn shk, es-Sretun-Nebeviyye, (takdm), I,9 47 bn shk, es-Sretun-Nebeviyye, (takdm), I, 4 48 bkz.bn shk, es-Sretun-Nebeviyye, (takdm), I, 132, 137 49Shaman,MessadSveylimAli,TrkEdebiyatndaSiyerlervebnHiamnSiyerininTrkeTercmesi, (Baslmam Doktora Tezi) AF Ktphanesi no: 29318, Ankara 1982 50 Guillaume, Alfred, The Life of Muhammad-Translation of Ibn Ishaks Sirat Rasul Allah, Oxford University Press 1955 51 bn shk, Muhammed b. Yesr(151/768), Sretu bn shk, thk, tlk: Muhammed Hamidullah, Konya 198152 Mamer b. Rid(153/770), el-Cmi, I-II, thk: Habb el-Azam, el-Mektebul-slm, II. Bsk., Beyrut 140353Abdurrezzkb.Hemmm,es-Sann(211/827),el-Mussannef,thk:Habburrahmnel-Azam,I-XI,el-Mektebul-slm, Beyrut tz. 54bnHim,EbuMuhammedAbdulmelikb.Eyybel-Hmyer(213/828),es-Sretun-Nebeviyye,thk,rh:M. es-Sekk-. el-Ebyr-A. elb, I-IV, Kahire tz. 55 Vkd, Muhammed b. mer b. Vkd (207/822), Kitbul-Mez, thk: Marsden Jones, I-III, lemul-Ktb, III. Bsk., Beyrut 1984 21 Tabaktul-Kbr58isimlieserleridir.Bunlarhakkndaalmamznieriindeayrntl bilgiler vereceimiz iin burada tekrar etmiyoruz.almamzdasondnemlerdesiyermelliflerizelindeyaplmakademik almalardandaistifadeettik.Bunlardanennemlileriolarak;Slemnin,el-Vkdve Kitbuhul-Mez-MenhecuhuveMesdiruhu-,59ululun,lkSiyerveMegaz MelliflerindenMuhammedb.merb.Vkdel-Vkd-Hayat,Eserleri,Tarihiliive Etkileri-,60Tarbnin,RuvtuMuhammedb.shkb.Yesrfil-Mezves-Siyerve Siril-Merviyyt,61MuhammedRafetin,Mamerb.Rides-SannMesdiruhuve MenhecuhuveEseruhufRivyetil-Hads62isimlidoktoraalmalarnsaymak mmkndr.SlemninVkdileilgilialmasikiciltolmasnakarn,dahaok Vkdnin,tercihyerleri[401-547],kullandayetler[577-705],kelimeaklamalar[706-725], coraf yerler[II, 726-845] gibi dorudan alntlarla doldurulmu, Vkdnin kaynaklar konusunda ise sadece isimlerineyer verilmitir. Bu adan bir karlatrmayapacak olursak, Kasmululun,Vkdileilgilialmasokdahafazladoyurucubilgileriermektedir. Tarbnin,bnshkrvilerinivenshalarnelealdeseriise,oldukatitizveciddi hazrlanmdeerlibiralmadr.zelliklebnshkkonusunda,buaratrmadannemli lde istifade ettiimizi belirtelim.Bunlara ek olarak, vesikalar konusunda, M. Hamidullahn, Mecmutul-Vesik,63 iir konusunda,ThHseyinin,Chiliyeiirizerine,64Kurnkssalarkonusunda, Halefullahn,KurndaAnlatmSanat-el-Fennul-Kasas-,65rihletul-lmkonusunda Touatinin, Ortaada slam ve Seyahat-Bir lim Urann Tarihi ve Antropolojisi,66 evre

56Vkd,Muhammedb.merb.Vkd(207/822),Kitbur-Ridde(Ahmedb.Muhammedb.Asemel-Kf(314/926)rivyeti),thk:YahyVheybel-Cebr,Drul-arbil-slm,I.Bsk.,Beyrut1410/1990ve Kitbur-Ridde, thk: Mahmd Abdullah Ebul-Hayr, Drul-Furkn, Ammn 1411/1991 57 Vkd, Muhammed b. mer b. Vkd (207/822), Fthu-m, tsh:AbdullatfAbdurrahman, I-II,Drul-Ktbil-lmiyye, I. Bsk., Beyrut1998/1417 58 bn Sad, Ebu Abdillah Muhammed(230/844), et-Tabaktul-Kbr, I-IX, Beyrut 1985 59 Slem, Abdulazz b. Sleymn b. Nsr, el-Vkd ve Kitbuhul-Mez-Menhecuhu ve Mesdiruhu-, I-II, el-Cmiatu slmiyye, I. Bsk., Medine 1425/200460 ulul, Kasm, lk Siyer ve Megaz Melliflerinden Muhammed b. mer b. Vkd el-Vkd-Hayat, Eserleri, Tarihilii ve Etkileri-, Baslmam Doktora Tezi, Bursa 1996 61Tarb,Mut,RuvtuMuhammedb.shkb.Yesrfil-Mezves-SiyerveSiril-Merviyyt,Drul-Fikr, Beyrut-Dmek1414/1994 62Sad,MuhammedRafet,Mamerb.Rides-SannMesdiruhuveMenhecuhuveEseruhufRivyetil-Hads, limul-Ktb, I. Bsk. Riyd1403/198363Hamidullah,Muhammed,Mecmutul-Vesikis-Siysiyyeli-Ahdin-Nebevvel-Hilfetir-Ride,Drun-Nefis, VI. Bsk., Beyrut 1987/1407 64 Th Hseyin, Chiliye iiri zerine, ev: aban Karata, Ankara Okulu Yay., Ankara 2003 65 Halefullah, MuhammedAhmed, Kurnda Anlatm Sanat-el-Fennul-Kasas-, ev:aban Karata,Ankara Okulu Yay., Ankara 2002 66Touati,Houari,OrtaadaslamveSeyahat-BirlimUrannTarihiveAntropolojisi,ev:AliBerktay, Yap Kredi Yay., I. Bsk., st. 2004 22 kltrlerkonusunda,CasimAvcnn,slmBizanslikileri,67veD.Gutasn,Yunanca DnceArapaKltr68isimlialmalarndanveburadatektekzikretmemekleberaber MEB ve TDV slm Ansiklopedilerinin konumuzla ilgili maddelerinden yararlandk.Kurnayetlerinintespitikonusundaise,TrkeKurnfihristleriierisindeen kullanlsolarakgrdmz,merzsoyvelhamiGlertarafndanhazrlanan, KonularnaGreKuran(SistematikKurnFihristi) 69isimlialmadanzelliklede Sret,TarihveKssalarblmlerinden-azamldeistifadeettik.BukonudaayrcaRb el-sfehn(425/1033)nin,MfredtuElfzil-Kurn70isimlieserindenvebilgisayar programlarndan faydalandk. Ayetlerin Trke karlklarnda ise, tek bir meale bal kalmak yerine, bata zsoy ve Glerin de esas aldklar Hseyin Atayn meali olmak zere, deiik meallere bavurduk.Atfkonusundaizlediimizyntem,ilhiyatalanndaneredeysegenelkabulgrm olan,ilkgetiiyerdeeserintamadresinivermek,dieryerlerdeisesadecemellifinismini veyafarkleserlerivarsaeserismininksaltmasnzikretmekeklindekiyntemikullandk. Mellifisimlerininzikrinde,zellikleBatdauygulanagelen,dahasonradalkemizdede kullanlmayabalananArapagrameriningzardedilmesiilkesine,okumadakitumturakl durumdan dolay(bn Ebu eybe gibi) ve tezin ieriinde uygulama btnlnn salanmas iinuymadmzbelirtelim.Aynekildemelliflerinbirinciisimlerindekiel-taklarn-hatal olduunu kabul etmekle beraber- Trke okumadaki glkten dolay kaldrdk.Rvivemelliflerinlmtarihleriniparanteziindemildkarlklarileberaber verdik.Hicrtarihlerinmildiyeevrilmesikonusundaisebilgisayarprogramndanistifade ettik. Burada u hatrlatmay yapmakta fayda vardr ki, ayet hicr tarihte ay zikredilmemise, miladi karl 1 Muharrem itibariyledir.almamznsonundaise,Musb.Ukbe,bnshk,Mamerb.RidveVkdnin rivyetlerininsenedlerinitablolarhalindeverdik.Butablolarda,bnshkveVkdnin eserlerindenistifadeederken,Musb.UkbeveMamerb.Ridinise,tespitedebildiimiz rivyetlerininsenedlerinikullandk.bnSadnrivyetleriniise,eserindekiisndsaysnn olduka bir yekn tutmas hasebiyle, tablo haline getiremediimizi itiraf edelim. Ayn ekilde, siyer rvi ve melliflerinin birbirlerine ulama yollarn da, yine almamzn sonuna ekledik. 67 Avc, Casim, slm Bizans likileri, Klasik Yay., stanbul 2003 68 Gutas, Dimitri, Yunanca Dnce Arapa Kltr, ev: Ltf imek, Kitap Yay., st. 2003 69zsoy,mer-Gler,lhami,KonularnaGreKuran(SistematikKurnFihristi),FecrYay.,VI.Bsk., Ankara 2003, 548 70Rbel-sfehn(425/1033),MfredtuElfzil-Kurn,thk:SafvnAdnnDvud,Drul-Kalem/ed-Dru-miyye, I. Bsk., Dmek/Beyrut 1412/1992 23 I. BLM: SYER VE KAYNAKLARI A-SYER VE MEZ 1-Kelime Ve Istlah ManalarSiyerkelimesi,( - - )kkndengelensre(,-)ninouludurveszlkte,yol, det,tutum,davran,ahlak,yaant,gibianlamlaragelmektedir.71Kurnda,_ ' ' ' ' + - , - ' -, - - - = - ' ' ' -= ' 72 (Onu al korkma. Biz onu ilk hline evireceiz dedi) ayetindeolduugibisrekelimesinin,insannveyabakasnnzerindeolduuhal,tavr, anlamlarndakullanldgrlr.73Siyerkelimesinikavramolarakise,Hz.Muhammedin hayatninceleyen,nakledenvekendinezgmetotlarolanilimeklindetanmlamak mmkndr.MeziseolarakMaz ) - ( kelimesininouludurvesavayaplanyerler, sava, harp hikayeleri veyadestanlargibianlamlara gelmektedir.74 Kavram olarak ise,Hz. Muhammedin savalarn konu edinen ilim olarak tanmlayabiliriz. SiyerileMezarasndakiilikiyismailHakkzmirli,Siyer,ensb-erifeden balar,Mekke,Medineolaylarnihtivaeder.MezisePeygamberinbykgazvelerinden bahseder.Mekkeolaylarnihtivaetmez.Siyerdahaumum,megazisedahahususidir75 eklindeaklarken,Horovitz,MezkelimesiningenellikleNebninbtnhayatn kapsadnbelirtmektedir.76HorovitzineseriniArapayaevirenHseyinNassrise, mezkelimesininsonradanbtnsiyeritemilettiiniifadeetmektedir.77Bununlaberaber siyerveMezkelimelerininbidayettenitibarenbirbiriyerinekullanldnsylemeliyiz. Nitekim Mus b. Ukbe, Mez olarak isimlendirilen eserinde, Resulullahn btn hayatndan alntlara yer vermi, sadece sava haberleri ile ilgilenmemitir.Srekelimesininstlahanlamdailkdefakimtarafndankullanldtartmaldr. slmAnsiklopedisiSremaddesiyazarDellaVida,siyerkelimesiniPeygamberinhl tercmesi olarak ilk kullanann bn Him olduunu, daha ncelerinde bu tr eserlerin Mez 71 Siyer kelimesi ve kullanm ekli konusunda bkz. Zemaher, Mahmd b. mer (538/1143), el-Fik f arbil-Hads,I-IV,thk:A.Muhammedel-Becv-M.Ebul-Fadlbrahim,Drul-Marife,II.Bsk.,Lbnantz.,II, 198; bn Manzr, Muhammed b. Mukrim (711/1311), Lisnul-Arab, I-XV, Dru Sdr, Beyruttz., IV, 389-390, X,221;Rz,Muhammedb.EbBekrb.Abdilkdir(721/1321),Muhtarus-Shh,thk:MahmdHtr, Mektebetu Lbnan, Beyrut1415/1995, I, 13672 20/Th, 21 73 Rb el-sfehn, 433; ayrca bkz. Vida, G. Lvi Della, Sre, A, Eskiehir 1997, X, 699-703, 69974 Kelimenin anlam ve kullanmlar iin bkz. bn Manzr, XV, 124 75zmirli,smailHakk,Siyer-iCelile-iNebeviye,Mukaddimt:.HakkUca,EsraYay.,Konya(Bsm. stanbul) 1996, 20 76 Horovitz, el-Mez, 2, 34 77Horovitz, el-Mez, (takdm), t, s 24 isminitadklarnsyler.78VkdninKitbul-Mezsinintahkiklinerinihazrlayan Marsden Jones ise, bn Himn, bn shktan rivyet ettii esere ismini vermeden nce de, es-Srelafznn,Nebninhayatanlamndakullanldnapheyoktur.Kelimenin Muhammedb.ihbez-ZhrninzamanndabuzelanlamndakullanldnaKitbul-Anden gelen rivyet delildirBununla beraber Sret ve Mez ayn anlamda kullanlan, aralarndafarkbulunmayanlafzlardrdervebunabnKesrinbnshknSiresiiin bazen mez, bazen sre kelimesini kullanmasn delil olarak getirir. 79 Jonesun bu konudaki tespitlerininsondereceyerindeolduunuifadeedelim.Katipelebde,kelimeninbu kullanmaiaretle,Sreyi,ResulullahnMezsi80olaraktanmlamtr.Musb.Ukbe ksmndadadeineceimizzere,bizimahskanaatimiz,mezvesiyerkelimelerinin balangtabirbirlerininyerinekullanldn,ancakzamanlaanlamkaymasyaanarak meznin sadece Hz. Muhammedin savalarna mnhasr klnd yolundadr. Sret kelimesi ilk olarak Resulullah(sav)in hayat hikayesi iin kullanlm ve bu ilimle ilgilenenlereAshabus-Siyerdenilmitir.Abdulan,siyerkelimesininHicrIII.asrn sonlarnda bu zel anlamndan ktn belirterek, Msrl mellif Ahmed b. Ysufun, Sretu Ahmedb.Tulnadylatelifettiieserin,muhtemelensrekelimesininNebninhayat hikayesi zel anlamndan, bakalarnn da hayat hikayeleri anlamna intikal ettii ilk alma olduunu anlatr.81 Ancak Vkdye atfedilen, Kitbu Sreti Eb Bekr ve Veftihi82 isimli eser, okdahancelerdenbukelimeninHz.Muhammedinhayatnahasbirkelimeolmaktan ktn gstermektedir.Balangta Resulullahn hayatn ifade eden Siyer kelimesi, zamanlagenel anlamda biyografi yi ifade etmek iin de kullanlr olmutur.83 Ne var ki, bununla snrl kalnmam, siyerkelimesigenelanlamdatarihilminiifadeiindekullanlmtr.NitekimTaber,siyer ehlivetarihehlikavramlarnbirliktekullanm,sadeceHz.Peygamberinhayatsz konusuoluncadeil,sonrakidnemlereaithdiselerdede,siyerehlineatflarda bulunmutur.84 78 bkz.Vida, Sre, A, X, 699-700; ayrca bkz. Tarb, 41 79 Vkd, el-Mez, (takdm), I, 19 80Ktipelebi,Mustafab.Abdillah(1067/1657),Kefuz-ZunnanEsmil-Ktbvel-Fnn,I-VI,Drul-Fikr, Beyrut 1419/1999, II, 604 81 bkz.Abdulan, 28 82 bkz.bnun-Nedm, Ebul-Ferec Muhammed b. shk(385/995), el-Fihrist, thk: Nhid Abbs Osman,Dr el-Katar b. el-Fuce, I. Bsk., Doha 1985, 195 83 Siyer isimli eserler iin bkz. Ktip elebi, III, 24-25 84 Taber, Trh, III, 133, 204, 667; IV, 63, 352; bn Kesrde de ayn kullanm grmekteyiz. Bkz. bn Kesr, el-Bidye,VII,28,158,VIII,601;ayrcabkz.Cebert,Abdurrahmanb.Hasan,TrhuAcibil-srfit-Tercim vel-Ahbr, I-III, Drul-Cl,Beyrut tz., I, 9-10 25 ResulullahnhayatnkonualanTrkeeserlerdesadeceSiyerkelimesinin kullanlmolmasnaramen,bizgelenekselyntemitercihederek,almamzdahemsiyer hem de mez kelimesini, birlikte kullandmz belirtelim. Siyerilminin,nakilekli,metoduveierisindebarndrdhadislerasndan Hadisin,85konuasndaniseTarihinbirubesiolduuifadeedilmitir.86 leridebukonu zerindetekrarduracamzdanburadasadecebylebirtasnif/ayrmannshhatinintarih perspektif asndan yeniden sorgulanmas gerektiini ifade ile iktifa ediyoruz.2-Siyer Yazclnn Douu ve Gelimesi Tarih ahsiyetlerin hayat hikayelerinin yazm ok erken dnemlerden itibaren bilinen biryazmtrdr.87TeknikanlamdasiyerkelimesininBatmedeniyetindekikarl biyografidir.Biyografinintarihsnfnadahiledilipedilemeyecei,88amalar,yntemi, nemi gibi konularagirmemekle beraber, biyografilerinslmdanok daha nceleri mevcut olduunubelirtelim.89Biyografi(tercim)ilesiyerarasndaanlamasndanfarkyoktur. AncakAbdulannindebelirttiigibi,tarihilerin,tarihbirahsiyethakkndaksacabilgi vermelerihalindetercmekavramn,ilgiliahsgeniolarakelealmalarndaise,siret kelimesini kullanmalar det olmutur.90 Bununla beraber, zel anlamyla siyerin basit formda biyografidenokdahatebiranlamierdiikesindir.Bubalamdasiyeryazclile, Batdakibenzerleriarasndabirilikikurulacaksa,bubalantRomaimparatorlarnn biyografileriiledeil,ncillerleolacaktr.Hiphesizsiyernevininilkrneklerininciller oluturmaktadr.91Ancakkonumuzladorudanilgiliolmamashasebiyle,ncillerilesiyer telift arasndaki benzerlikler veya farkllklar zerinde durmayacaz. 85Siyerinhadisilmininbirubesiolduukonusundabkz.Kannc,Sddkb.Hasan(1307/1889),Ebcedul-Ulmel-Veiyyil-MerkmfBeyniAhvlil-Ulm,I-III,thk:AbdulcebbrZekkr,Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut1978,II,514;AhmedEmin,Duhal-slm,I-III,Drul-Kitbil-Arab,X.Bsk.,Beyruttz.,II,338; zmirli,17;Abdulan,31;Dr,Abdulazz,BahsunfNeetilmit-Trhindel-Arab, Drul-Merik,II.Bsk., Beyrut1993,76;Th,AbdulvhidZenn,NeetuTedvnit-Trhil-Arabfil-Endelus,Dru-unis-Sakafiyyetil-mme, Badat 1988, 5; Koyiit, Talat, Hads Tarihi, AF Yay., II. Bsk., Ankara 1988, 208 86Siyerin,Tarihilmininbirubesiolduukonusundabkz.Sehv,Muhammedb.Abdirrahman(902/1496),el-lnbit-Tevbhli-menZemmet-Trh,thk,tlk:FransRosenthal,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyruttz.,150; Kannc, II, 514; A. Emin, Duhal-slm, II, 319; Abdulan, 86; zmirli, 17 87Bu konuda bkz. Abdulan, 9-10; Hallk, Hassn, Dirsetu f Trhil-Hadartil-slmiyye, Beyrut 1989, 124 88 Dnceden baka hibir eyin tarihi olmaz nermesinden hareket eden Collingwood, biyografileri ne kadar tarihierirseiersintarihtrolarakkabuletmezken(bkz.Collingwood,R.G,TarihTasarm,ev:Kurtulu Diner, Gndoan Yay., II. Bsk., st. 1996, 352), Halkn ise onu, tarih tr olarak kabul etmektedir(bkz. Halkn, LoneE.,TarihTenkidininUnsurlar,ev:B.Yediyldz,TrkTarihKurumuYay.,Ankara1989,55).Bu konuda ayrca bkz. Tosh, John, Tarihin Peinde, ev: zden Arkan, Tarih Vakf Yurt Yay.,st. 1984, 81-82 89 BiyografilerinYunanve Romada rneklerikonusunda bkz. Ktkolu, Mbahat S., Tarih Aratrmalarnda Usl, Kubbealt Neriyat, IV. bsk. st. 1995, 23-24 90 bkz.Abdulan, 28 91bkz.Hamidullah,Muhammed,Hemmmb.MnebbihinSahfesi,ev:TalatKoyiit,AFYay.,Ankara 1967, 1426 Her ne kadar iirlerinde baz ahsiyetler hakknda bilgiler vermilerse de, slm ncesi Araplarndatammanasylabiyografininmevcutolduunusyleyemeyiz.slmdaSiyer yazclnnortayakttarihzemin,AraplardazellikledeslmncesiAraplarnda-tarih fikrinin incelenmesi ile daha iyi anlalaca kanaatindeyiz. Gemiteolanlarnkaydedilmesi,btninsantopluluklarndagrlenbirdurumdur. Eldeki anlatlara bakarak,iptida bir ekilde dahi olsa slm ncesi Araplarnda tarih fikrinin mevcudiyetinden bahsetmek mmkndr. Ancak Araplarda tarih yazclnn ortaya kmas geneldeslmnzuhuruilebalatlr.92Araplar,slmdannceFilyl,Kabeninyapm gibinemlivemehurhdiseleritakvimolarakkullanmlar,93nemligrdklerihdiseleri kitbelere naketmiler94 veya atalarnn yaptklar ileri ifh olarak nakletmilerdir.95 Araplarda her ne kadar ilm anlamda bir tarih anlaynn olduunu syleyemesek de, gerekd,gerekseidinamiklerieksenindebasitformdabirtarihanlaynnmevcutolduu aikardr. evre komularna baktmzda, onlarn Msr ve Fars gibi iki kadim medeniyetle, Romann varisi olan Bizansla ve haliyle Hristiyanlk ve Yahudilik gibi ilh dinlerle temas halindeolduklarngrrz.Araplar,iktisadgelimelereparalelolarakbumuhitlereticr seferler dzenlemiler veya bu dorultuda anlamalar yapmak iin heyetler gndermilerdir.96 phesizonlarbuseferlerindesadeceekonomiveyasiyasetkonumuyorlard.Gemiedair haberleri, efsane ve mitoloji ile karm ekilde onlardan dinliyorlar veya Tevrat hikayelerine muttalioluyorlard.KureyinticrgayelerleHabe,ran,Bizansgibievredevletve 92bkz.Terhn,59;Gnaltay,M.emseddin,slamTarihininKaynaklar-TarihveMverrihler-,haz:Yksel Kanar,EndlsYay.,st.1991,17;Lewis,Bernard,TarihteAraplar,ev:H.DursunYldz,AnkaYay.,st. 2000,183 93 Araplar slm ncesinde baz tarihlendirme yntemlerine bavurmularsa da baarl olamamlardr. Araplarn tarihlendirmeyntemlerivetakvimlerikonusundaisebkz.bnebbe,II,758-759;Yakb,II,7-8;Taber, Trh, I, 120; Sehv, el-ln, 47, 148; ls, Mahmd kr el-Badd(1270/1853), Blul-Ereb f Marifeti Ahvlil-Arab,I-III,tsh:MuhammedBehcetel-Eser,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyruttz.,III,214-223.Hz. mer zamannda takvimin belirlenmesi almalar konusunda bkz. Yakb, Ahmed b. Ebil-Yakb b. Cafer b. Vehbb.Vdh(292/905),Trhul-Yakb,I-II,DruSdr,Beyrut1412/1992,II,145;Taber,Trh,II,3-5, 476, 569; bnul-Esr, el-Kmil, I, 11-12; III, 59; Sehv, el-ln, 47,Semhd, I, 248; Nebrv, 70-7394 Hallk, 128 95Hourani,Albert,ArapHalklarTarihi,ev:YavuzAlogan,letiimYay.,III.Bsk.,stanbul2001,80;slm ncesiAraplarndatarihkonusundaayrcabkz.Gibb,HamiltonA.R.,slamMedeniyetizerineAratrmalar, ev: K. Durak, A. zkk, H. Ycesoy, K. Dnmez, Endls Yay., st. 1991, 125-128 96AraplarnFars,Rum,Habegibikomudevletleregnderdiklerielilerveonlarlailikilerikonusundabkz. Dekkasse, Muhammed Ali, es-Sefretus-Siysiyye ve Edebuh fil-Asril-Chil, Drul-lm, Dmek 1989, 187-256;Resulullahzamanndadabuilikilerindevamettiinibelirtelim.Bukonudabkz.Hamde,Faruk,el-Ilkatul-slmiyyetun-NasraniyyefAhdin-Nebev,Drul-Kalem,I.Bsk.,Dmek,1426/2005;Arab, MuhammedMemdh,Devletur-Resl(sav)fil-Medne,el-Heyetul-Msriyyetil-mmelil-Kitb1988(tpk basm;Mektebetul-rd,st.tz),258-275;Snmez,bidin,ReslullahnDiplomatikMnasebetleri,nklb Yay., st. tz. 27 medeniyetlerleilikileri,onlarntarihithaletmiolmaihtimaliniherzamanbaki klmaktadr.97

Araplardatarihanlaynnolumasndaetkiliolanbirdierunsuriseibnyesinde barndrdehl-ikitapkltrdr.slmnbalangdnemlerineaitnakillerarasnda, MekkeninsosyalyapsndaHristiyanklelerinolduunu,98tartmaldahiolsabaz AraplarnHristiyanlkabulettiinedairrivyetlererastlamakmmkndr.Aynekilde, Medine,Haybergibiyerleimyerlerinde,YahudilerinvarlveAraplarnbunlarlabellibir dzeyde ticar ve sosyal ilikilerinin olduunu biliyoruz. Btn bunlar gz nne alndnda Araplarnsanldkadarkapalbirtoplumolmadklaranlalacaktr.NeticedeAraplarn, gemi asrlara ve milletlere dair bilgileri olduunu syleyebiliriz.99

slmncesiAraplarndahabernakilaracszl(ifh)anlatlardr.100Bundan hareketleAraplarnyazdanbihaberolduklarnsylemekmmkndeildir.101Araplarn komularnanispetenyazdanuzakdurmalararatrmaclar,onlarnyazybilmedikleri sonucunagtrmtr.yleki,Hitti,KuzeyAraplarnnbiryazsisteminesahip olmadklar102iddiasndahigndemegetirmitir.phesiz,aratrmaclarbuanlayaiten argmanlardavardr.leridetekrarzerindeduracamz,slmnbandaMekkede yalnzca onyedi kiinin okumayazma bildiiyolundaki garabet rivyet,103 bunlardan sadece biridir. Araplarn yazya bavurmak yerine, szl gelenei tercih etmelerinin en geerli nedeni gebebirmilletolmalardr.Medenleriarasndaise,yazgeleneininevremedeniyetlerle kyaslanncaoldukagerideolmalarbirdiersebepolarakgzkmektedir.Burada, 97 bkz. bn Him, I, 300, 358 98MedinededeHristiyanklelerinmevcudiyetindenbahsedilmitir.Bkz.Hlid,Hasan,Muctemaul-Medine Kablel-Hicre ve Badeh, Drun-Nahdatil-Arabiyye, Beyrut 1406/1986, 88 99bkz. ls, III, 214. Nitekim Kurnda gemi Peygamberlerin haberlerini, uluslarn Araplara kar tutumlarn anlatanbirdiziayetvardr.Buayetler,kssalarnilkmuhataplarolanAraplarnbunlarayabancolmadklar, onlarbildikleriyadaenazndanbirksmndanhaberdarolduklarimajnverecekbirsluplaifadeedilmitir. Sz konusu ayetlerden bazlar, 10/Ynus, 13-14; 22/Hacc, 42-46; 29/Ankebut, 38; 30/Rm, 9. Bu konuda bkz. Derveze, zzet, Kurna Gre Hz. Muhammedin Hayat, I-III, ev: Mehmet Yolcu, Yneli Yay., II. bsk.,st. 1995, I, 268-269 100bkz.Dr,lmut-Trh,16;Th,5;Hourani,80;Uyar,Mazlum,mmiyeasndaDnceEkolleri Ahbrilik,AyKitaplar,st.2000,51;Kif,Seyyidesmail,slamTarihininKaynaklarveAratrma Metotlar,ev:M.eker-R.Sava-R.imek,zmir1997,21;Dervezeisezorlamabiryorumla,Kurndaki estiribaresininsatarakavramndangeldiinivebununyazlmetinlereiaretettiiniilerisrer,bkz. Kurna Gre Hz. Muhammed, I, 272101Araplardakitabetkonusundabkz.Azam,Dirst,I,43;lkDevirHadsEdebiyatvePeygamberimizin HadslerininTedvinTarihi,ev:HulusiYavuz,st1993,3;slmdnemdeyazkonusundabkz.Hamidullah, Muhammed,AllahnElisi(sav)veSahabeDevrindeYazSanat,slmAratrmalarDergisi,II/7,(1998), 95-102102bkz.Hitti, Philip K., Siyasi ve Kltrel slam Tarihi, I-II,ev: Salih Tu, st. 1989, I, 133 103bkz.bnAbdirabbih,EbumerAhmedb.Muhammed(327/939),Kitbul-Ikdil-Ferd,I-VIII,thk: Muhammed Abdulkdir hn, Mektebetul-Asriyye, Beyrut 1423/2003, IV, 209 28 Araplardayaznngelimemiolmasn,onlarnglhafzayeteneklerine104veyagnlk hayatta ihtiya duymadklarna105 balayan yorumlara katlmadmz da ifade edelim.Araplarefsanevbiranlatmabrndrdkleriatalarnnykleriniveyarakip kabileninmenfiriniiirlerledilegetirmekteidiler.Hernekadarbazlarbuanlatmeklini tarihe dahil etmeseler de106 Hittinin de belirttii gibi,107 bu trden malumatlar tarih bir deer tamaktadr.Ayrca,slmncesiAraplar,sadecekabileleriiinnemliolanhdiselerle ilgilenmemiler,hayata,dnyaya,bakabirtabirleevrelerinedairgrlerinideiirledile getirmilerdir.Araplarnkendiidinamiklerindenkaynaklanantarihtelakkilerindeise,Eyymul-Arap108vesoybilgisi(neseb)109etkindir.DellaVida,arbiryorumlaMezhaberlerini, Eyymul-Arabndevamvetekmletmiekliolarakdeerlendirerek,ikitrarasndaki slup ve anlatm benzerliini, Mez haberlerinde iire ok yer verilmesini buna delil getirir. 110Ksmbiretkilenmeyiinkaretmemekleberaber,meznineyymhaberlerininbir devamndanibaretolduunukabuletmemizeimkanyoktur.DellaVidannilerisrd deliller ise mez anlatmnn zahir ekline baklarak ileri srlm argmanlardr. ncelikle 104 Uyar, 51 105 Azam, Dirst, I, 44 106bkz.Togan,A.ZekiVeldi,OrtaaslamAlemindeTenkidiTarihTelakkisi,slamiTetkiklerEnstits Dergisi,I/1-4,(st.1953),43-49,43;SeyidKutub,TarihteDnceveMetod,ev:KamilM.etiner,Arslan Yay., st. 1997, 33 107 Hitti, I, 133 108Eyymul-Arabntanmvenedenlerikonusundabkz.AhmedEmin,Fecrul-slm,Drul-Kitbil-Arab, XI. Bsk., Beyrut 1975, 66-67; Hasan brahim Hasan, Trhul-slam es-Siys ved-Dn ves-Sakf vel-ctima, I-IV, Beyrut/Kahire 1991; I, 47; Hitti, I, 134; Slim, es-Seyyid Abdlazz, Trhul-Arab f Asril-Chiliyye, el-Mektebul-Cmiil-Hads,Beyruttz.,426;evk,EbuHall,Fit-Trhil-slm,Drul-Fikr,Beyrut/Dmek 1991,21;Beyt,A.Csim,DirsetuMukreneli-Melhimil-Eyymil-Arabiyye,[EbuUbeyde,Kitbul-Eyymil-ArabnI.Cildi]lemul-Ktb/Mektebetun-Nahdatil-Arabiyye,I.Bsk.,Beyrut1987/1407,59-69; Huart,Clment,ArabveslamEdebiyat,ev:CemalSezgin,Ankaratz.,174-175;Dr,lmut-Trh,16-17; Kif,21;akirMustafa,et-Trhul-Arabvel-Merrihn,I-IV,Drul-lmlil-Melyin,III.Bsk.Beyrut 1983(I.Bsk.1978),I,54;MuhammedFeth,Osman,el-Medhalilat-Trhil-slm,Drun-Nefis,II.Bsk., Beyrut1412/1992(I.Bsk.1988),114-116;Eyymul-Arabnpanayrlardadilegetirildiikonusundabkz. Vhid, Ebul-Hasan Ali b. Ahmed en-Neysbr (468/1075), Esbbun-Nzl, thk: Eymen Salih aban, Drul-Hads,II.Bsk.,Kahire1995,58;Eyymul-Arabkonulariinbkz.EbuUbeyde,Mamerb.el-Msennet-Teym(209/824),KitbuEyymil-ArabKablel-slm,I-II,thk,cem:dilCsimel-Beyt,lemul-Ktb/ Mektebetun-Nahdatil-Arabiyye, I. Bsk., Beyrut 1987/1407; bn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Mslim ed-Dinever (276/889), el-Merif, thk: Servet Ukke, Mektebetul-rd, VI. Bsk.(I. Bsk. 1960), stanbul 1992; 603-607;ls,II,68-75;Beyt,229-263;Bek,MuhammedAhmedCdel-Mevl-Becv,AliMuhammed-brahim,MuhammedEbul-Fadl,Eyymul-Arabfil-Chiliyye,Druhyit-Trsil-Arab1961,t; panayrlarnAraplardatarihilminingelimesinekatkskonusundabkz.ls,I,270-273;Sanni,Amidu, Features and Orientationsof the Early Works on Arabic Poetics, Hammard Islamicus, XIV/2, (1991), 5-11, 5 109Ensbkonusundabkz.Ktipelebi,I,191;ls,I,278-308;II,182-188.nsanlarnneseplerinenem vermeleri, onlar kayt altna alma arzusu sadece Araplara has bir zellik deildir. Tevratta[Tevrat, Tekvin, Bab 10]veHerodotosun,Tarihinde[Herodotos,HerodotTarihi,ev:Mntekimkmen,TrkiyeBankasYay., st.2002,I,19,119,136,273,341,394,441]biroksoyzincirininzikredilmesi,hertoplumdavezamanda nesebbilgisinenemverildiinigstermektedir.Araplarnsoylarkonusundalisteleriinbkz.bnKuteybe,el-Merif, 63-111 110 bkz.Vida, Sre, A, X, 70029 iddiaettiigibiMezileeyymarasndaslupbenzerlii,birinindierinindevam olduunu syleyebilecek kadar ileri boyutta deildir. Ayrca, ileride de ele alacamz zere, Mezmellifleriiiri,nakilaracolarakdeil,haberlerinedelilolarakkullanmlardr.Ensbilminide,sadeceatalarnisimlerininzikredilmesiolarakdeerlendirmemekgerekir. Bilakis, kasas, ahbr ve vkalarn rivyeti de bu ilme dahildir.111 Resulullahdnemisohbetmeclislerinde,ashabniirindettikleriveCahiliye haberlerinikonutuklar112ifadeedilmitir.Budurumslmnbalangcnda,toplumun tarihleamatrcedeolsailgilendiinigstermektedir.Aynekilde,ashabnResulullaha, hayatnadairsorduusorularveonunbukonudaanlattklarkarlatmzilksiyer haberlerinioluturmaktadr.113slmngeliiileberaber,Araplarntarihebaklarda deimi,dahanceelencemeclislerinerenkkatmakiinkullanlantarih,bellibiramaca hizmet gayesi ile kullanlr hale gelmitir.slmtarihindetarihleilgiliilkalmannKurnncemiolduubelirtilmitir.Zira Kurntoplayanheyet,metinleribazkriterleregretespitvetertipetmilerdirki,buda tarihbilgisigerektirenbirameliyedir.114Bizbugre,ilkkapsamlveresmalmaibaresinieklemeksuretiylekatlmaktayz.ZiradahaResulullahzamanndahadislerinveya bazsiyeremteallikhaberlerinsahifelereklindetanzimi,Resulullahnmektuplarnn saklanmasgibifaaliyetler,Mslmanlardatarihleilgilialmalarnilknvelerini oluturmaktayd.115Bazaratrmaclar,slmdnyasndatarihyazclnSiyerveMez yazmilebalatmaktadrlar.116Bununlaberaber,Mslmanlarnilgilendikleriilktarihi anlatmlarn, Kurnn naklettii blgesel tarih kssalar olduu da unutulmamaldr. Siyeryazclnndouunaetkiedenbirokunsurvardr.Bunlarnbandada, Mslmanlarn, Resulullahn rnek ve model(snnet)insan olma vasflarn sonraki nesillere birbtnolarakaktarmaarzusugelmektedir.Nitekim,KurnnHz.Peygambereittiba etmeyi emreden ayetleri, siyer aratrmalarna ynelen Mslmanlar tevik etmitir. 111 Beyt, 51 112 bn Sad, I, 372; Tirmiz, Ebu s Muhammed b. s b. Sevre b. Mus b. ed-Dahhk(279/892), e-emilun-Nebeviyye,thk:FevvzAhmedZmerl,Drul-Kitbil-Arab,I.Bsk.,Beyrut1996/1417,304-305;bn Abdirabbih, VI, 5; Araplarda iir meclisleri kurulmas ile ilgili olarak bkz. bn Him, II, 370113 Hz. ienin, Hz. Muhammede, Uhud gnnden daha iddetli bir gnle karlap karlamadn sormas, bkz. Buhr, EbuAbdillah Muhammed b. smail(256/870),Sahh, I-VII, ar Yay., II. Bsk., st 1992, IV, 83; Mslim,Ebul-HseyinMslimb.el-Haccac(261/874),Sahh,I-III,thk,tsh,tlk:M.FuadAbdulbaki,ar Yay., II. Bsk., st. 1992, II, 1420; bn Abdilber, Ebu mer Ysuf b. Abdillah (463/1071),ed-Drer fi htisril-Mezves-Siyer,tlk,thrc:MustafaDbel-Bua,Tecldul-Fid,Dmek1984,52;Hrisb.Himn, Resulullah(sav)eVahiysananaslgeliyor?diyesormas,bkz.Buhr,Sahh,IV,80;ashabnResulullaha Bize kendinden bahset demeleri, bkz. bn shk, Sre, 28; Taber, Trh, I, 458 114 bkz.een, Mslmanlarda Tarih, 18115NitekimAzam,Siyeryazcl,sahabeninkkhdiseleriyazmalarilebalamtrdemektedir.Bkz. Dirst, I, 58116 bkz.Lewis, Tarihte Araplar, 183; Gnaltay, Tarih ve Mverrihler, 17; Th, 5-6 30 KurnzerindealmayapanMslmanlar,KurnnHz.Muhammedin hayatndanbamszolarakelealnamayacanokerkendnemlerdefarketmilerdi. KurnntefsiriiinEsbbun-Nzleihtiyavardvebirayetinhangiartvehdiseye binennzilolduunubilmek,ayetindoruanlalmasasndannemliidi.lksiyer melliflerinineserlerindebirokayetinvetefsirlerininzikredilmiolmasbuanlayn neticesidir. Kurnda, Hz. Peygamberin hayatndan kesitlerle beraber, bir ok peygamberden bahsedilmesi Mslmanlar bu almalara ynelten bir dier nemli unsurdur. Mslmanlarndikkatinisiyeraratrmalarnaevirenbakabirunsurise;hukuk ihtiyalarvesiyasekimelerdir.ClementHuart,Mezilminingelimesindeslm hukukununrolnedikkatekerken117oldukahakldr.Zira,slmnikianakaynaolan Kurnnyorumuvesnnet/hadisinkonumunubelirlemede,Hz.Muhammedinsretini bilmek hayati nemi haizdir. Hukuk bir takm sorunlara zm bulma ihtiyac, alimleri, ferd veyakamuhukukunamisltekiledebilecekvkalarntespitiiin,siyeraratrmalarna yneltmitir.zelliklevergisisteminde,arazilerinhukukkonumlarenokkarlalan problemdi ve sorunun temelinde Hz. Muhammed ve Rid halifeler dnemindeki uygulamalar yatyordu. Bu uygulamalarn tespiti iin de Siyer ilmi nemli bir bavuru alan idi.118 mer b. Abdilazz,halifeolunca,Resulullah(sav)invemerb.el-Hattbnsadakalarlailgili kaytlarnaramakiinMedineyeadamgndermesi,bulunanvesikalarnnshalarnn kartlmas,119hukukihtiyalarnsiyasotoriteleride,siyeraratrmalarnaynelttiini gstermesibakmndannemlidir.Buradasadecedevletidarecilerininihtiyaduyduubilgi kaynaklarnaulamaabasszkonusudeildir.Nitekim,Haricilerinliderlerindenolan Necdeb.mirel-Harr,bnAbbsamektupyazarak,Kadnlar,Resulullahlaberaber gazveye kt m? ktlar ise Resulullah, onlara ganimetten pay verdi mi? ocuklar ldrd m?Yetim ne zaman yetikin olur? Hums kimleriindir?gibi sorular sormubn Abbs da, bir mektupla bunlar cevaplamtr.120

117 Huart, 174 118Muhammedb.mer-Kudmeb.Mus-EbuBekrb.Muhammedb.Amrb.Hazm,merb.Abdilazzbana mektupyazarak,Benimiin,el-Ketbeyi(Hayberdebiryer)aratr.Oras,ResulullahnHayberdenhumsu mu, yoksa sadece Resulullaha has klnan arazilerden mi? dedi. Ebu Bekr, Bunu Amre bnt.Abdirrahmana sordum ve Amrenin anlattklarn mer b. Abdilazza yazarak bildirdim. Bkz. bn Sad, V, 389.Ayn ekilde bnihbn,Hz.merekadarulaanbirsenedle,BenNadr,HayberveFedekarazilerininstatsn aklamas(bnAbdilber,ed-Drer,242),Resulullahnsadakalarnnnelerolduunusylemesi(bnebbe,I, 173) gibi rnekler, siyer aratrmalarna duyulan ihtiyac gstermesi bakmndan nemlidir.119 Ebu Ubeyd, Ksm b. Sellm(224/838), Kitbul-Emvl, thk, tlk: Muhammed Hall Herrs, Drul-Ktbil-lmiyye, II. Bsk., Beyrut tz., 367120 Necdenin mektubu ve bn Abbsn cevab iin bkz. Ebu Ubeyd, 343-344; Mslim, Sahh, II, 1444-1446; bn ebbe,II,647-650;EbuDvud,III,170;Tirmiz,EbusMuhammedb.sb.Sevreb.Musb.ed-Dahhk(279/892),Snen, I-V,thk, rh: Ahmed Muhammed akir, ar Yay., II. Bsk., st. 1992, IV, 125-126; 31 Siyasvemezhebekimeler,slmkltrtarihindederinizlerbrakmtr. Balangtasiyasolanihtilaflarndinbirveheyebrndrlmesi,itikadbirtakm problemlerintemelindetarihhdiselerinyatmas,szkonusuhdiseleriniyibilinmesi gerekliliinidourmutur.Ayrca,hermezhebinkendiargmanlarnResulullahn szlerinde/hareketlerindearamayakalkmas,herkesimdenMslmanHz.Muhammedin hayatnaratrmayayneltmitir.Hernekadarktniyetlibazhareketlerintemelindede, siysvemezhebekimeleryatmaktaisede,buekimelerinsiyeryazclzerinde, gerekmetodolojisiningelitirilmesi,gereksedeyeniaratrmalaravesileolmasasndan olumlu tesirleri olmutur.Siyeryazclnngeliiminietkileyendierbirhususiseehl-ikitaplayaplan mnazaralardr.Fetihlerle beraberslm Devletinin tebaas olan gayr-i Mslimlerle giriilen amansz tartmalar, Resulullah konusunda bavuru eserlere ihtiyac gndeme getirmi, bu da Mslmanlarnsiyeralmalarnadahabiritiyaklasarlmalarnsalamtr.Aynekilde ehl-ikitabamensupkiilerin,Mslmanolmalarileberaber,ncekibilgibirikimlerini slmatamalarda,siyeryazclzerindeetkiliolmutur.zelliklede,Resulullahn hayatn,Adem(as)labalayanrisletgeleneininbirparasolarakalglanmasnda,sz konusu kitlenin ciddi anlamda katks olmutur.Siyer ilminin geliimine etki eden faktrleri u ekilde sralamak mmkndr: a-Kurnn yorumu ve snnetin balaycl hususu,b-slm ncesi din-kltrel(Yahudi-Hristiyan) gelenein devam,c-Hukuk ve sosyal alanda duyulan bir takm ihtiyalar,d-Resm otoritelerin ynetim alanndakarlatklar sorunlar ve tarih model araylar,e-Entelektel ura,f-Din mnazaralar. Sahabednemindeilmfaaliyetleroldukaartmtr.121Budnemdehalifelerinveya sahablerinHz.Muhammeddnemihdiselerineatflardabulunduklarn,ahitolduklar hdiseleri anlattklarn veya soruturduklarngrmekteyiz.122 Halifelerin toplumdakiyanl kanaatleriizaleetmekveyabeklentileriyoketmekiintarihhdiselerinanlatmna bavurduklar da olmaktayd. Dneminilimmeclisleri,ilmcanllnenakkantidi.bnAbbsnilim meclisinde her gn bir konu ileniyordu ve bunlarn arasnda Mez, Eyymul-Arap ve iir

aynekildebakabiri,bnAbbsaenfldensormuodayantlamtr.Bkz.Mlikb.Enes(179/795),el-Muvatt, I-II,thk, tlk: M. Fuad Abdulbaki, ar Yay., II. Bsk.,st. 1992, II, 455 121 Hulef-i Ridn dneminde ilm almalar iin bkz. urrb, 165-166 122 bkz. Vkd, el-Mez, I, 65, 254, 256, 319; II, 607; bn Him, I, 126, 235; Taber, Trh, I, 532-533; II, 239 32 dikkatekiyordu.123bnAbbsndieralanlardaolduugibisiyeralanndadaaratrmalar yaptnsylemeliyiz.Bukonudakendisi,BenResulullahnEnsrveMuhcirden ashabnn peinden ayrlmazdm. Onlara devaml olarak Resulullah(sav)in Mezsinden ve bukonudaKurndanelerinindirildiinisorardm124derken, Ubeydullahb.EbRf, bn Abbs, Ebu Rf ye gelir ve Resulullah, falan gn ne yapt, falan gn ne yapt? diye sorard.bnAbbsnyanndalevhalarvardveonlarayazard125eklindekiszleribn AbbszelindeMslmanlarn,okerkendnemlerdenitibarensiyerleilgilendiklerini gstermektedir. Sahabe dneminde sadece siyer haberlerine ilgi duymakla yetinilmemi, ayn zamanda siyer eitimine de balanmtr; erk- Abdulmelik b. Umeyr, bn mer abye urad. O, Mezokuyordu.Bununzerinebnmer,Sankiodabizimleberabermi gibi(anlatyor)dedi126Birdierhaberise,bnAkldengelmitir;BizCbirb. Abdillahnyannagider,onaResulullahnsnnetindensorardk(Musnnrivyetinde, Resulullahn Siyerinden ibaresi vardr) ve onu yazardk.127Bu dnemde yeni Mslman olanlar veya sahabe ocuklarnn babalarna, Hz. Peygamberin hayatna veya gazvelerine dair sorular sormalar, siyer ve meznin ilk temellerini atyordu.Hulef-iRidndnemindeilkkezihdasedilen,128ancakzamanlakontroldenkan kssaclarndasiyeryazclnbelliorandaetkilediklerinisylemekdurumundayz.Ancak, kssaclarnrolhibirzamanPeygamberinhayatnadairhikayeleriilkolarakyazmave yayma129seviyesindeolmamtr.Nevarkionlarn,siyermalzemesiningenilemesineolan katklarn,dahadoruifadeilezararlarndainkaredemeyiz.Ancak,onlarnkatkda bulunduklarrivyetliteratrnngeniletilmesifaaliyetiile,ilkdnemsiyeryazcl arasnda, hem zamanolarak, hem de yntem olarak, byk farkllklar vardr. EmevveAbbshilafetleridnemlerindedegereksiyasevreler,gereksedeilm evreleringeneldetarihe,130zeldesiyereolanilgileriartarakdevametmitir. Mervnb.el- 123 bn Abbsn ilim meclisi iin bkz. bn Sad, II, 368; Zeheb, Alm, III, 350; Hamde, Mesdir, 66. Cbir b. Abdillahn da, ilim meclisinden bahsedildiini ayrca belirtelim. Bkz. bn Hacer, el-sbe, I, 434124 bkz. bn Kesr, el-Bidye, VIII, 298 125 Hatbul-Badd, Takyd, 92 126 Zeheb, Alm, IV, 302 127 Hatbul-Badd, Takyd, 104128 Kssacl ilk ihdas edenin fitne zamannda Muviye olduu da rivyet edilmitir. Bkz. bn ebbe, I, 10-11. lk dnemlerde kssa ve kssaclar iin bkz. bn ebbe, I, 8-15; Ebu Dvud, Sleyman b. Eas b. shk b. Ber b. eddd b. Amr b. mran el-Ezd(275/888),Snen, I-V, thk, hy, rh: Bedreddin etiner, ar Yay., II. Bsk., st. 1992,IV,72;Muavvi,Slim,el-Kavidul-Marifetil-slmiyyefEdebiSadril-slm,Drun-Nahdatil-Arabiyye, I. Bsk., Beyrut 1422/2001, 235-243 129 Vida, Sre, A, X, 700 130 Muviye b. Eb Sfynn, Sahhar el-Abd ve Ubeyd b. eriyyeyi yanna getirtmesi(Beyt, 41), gecenin bir blmnde,gemiPeygamberlerin(Taber,Trh,I,158)veveAraplarnhaberlerini,Farsvedieruluslarn 33 Hakemin, bn Ymin b. en-Nadrye Kab b. el-Erefin nasl ldrldn,131 Abdulmelik b.Mervnn,Muhammedb.CbeyreKureyinisimlendirilmesini,132Veldb. Abdilmelikin,UrveyeResulullah(sav)inEasb.Kaysnkzkardeiyleevlenip evlenmediini133sormalar,yinemerin,EbuBekrb.Hazmdan,Resulullah(sav)inerkek, kadnvemevlidenhizmetilerininisimlerini134veResulullah(sav)in,Meymneile evlendiindeihramlolupolmadnaratrmasnistemesi135gibihaberler,onlarnbu konudaki ilgilerinin boyutlarn gstermeye yetecek niteliktedir. SiyerinpropagandaamacylakullanmayaallmasnnbalangcdaEmevler dnemine tekabl etmektedir; Abdullah b. Muhammed, Him b. Ysuf hfzndan imla ettirdi ki-Mamer-Zhr, Veld b. Abdilmelik bana, Alinin ieye iftira atanlar arasnda olduu haberi sana ulat m? dedi136 Ebn b. Osmann elindeki siyer nshasn istinsah ettiren, ancakierisindeEnsrnvlmesinigrdktensonrayaklmasnemredenSleymanb. AbdilmelikionaylayandneminhalifesiAbdulmelikinverdiicevap,bukonudaki yaklamlarngstermesiasndandikkatedeerdir;Bizimfaziletineihtiyacmz olmayanlarn ne karlmasna, am halknn bilmediklerini retmeye ihtiyacmz yok. 137

Abbslerdnemindekikltrelhayatnendikkatekicifaaliyetiolanilim meclislerininde,138siyeringeliiminekatksaladmuhakkaktr.Hernekadarbuilim meclislerinde,felsefe,hukuk,tpveyadinleraraspolemiklerarlktaolsabile,zamanlabu toplantlara, siyer dahil olacak, zellikle de Resulullahn sfatlar, mucizeleri gibi konular sk sk gndeme gelecektir.Siyeryazclnngeliimdnemlerinioluturan,risleler,cem,tasnifvetelifgibi dnemleriilerideelealmaklaberaber,buradasonolarakslmliteratrtarihindetartla gelen,slmilimlerdetedvnvetasnifinbalangcmeselesizerindedurmann,siyer yazclnngeliimaamalarntakipasndanfaydalolacakansndayz.slmkltr

krallarnnhayathikayelerini,savalarn,siyasetanlaylarnkonualansohbetlerdzenlemesi(Mesd,Ebul-HasanAlib.Hseyin(346/957),Murcuz-ZehebveMedinul-Cevher,I-IV,thk:MuhammedMuhyiddin Abdulhamd, V. Bsk.,Riyad1393/1973, III, 40-41) onun ahsnda Emevhalifelerinin, tarihe verdikleri nemi gstermektedir. Ayrca mer b. Abdilazzin, Slim b. Abdillaha Hz. merin hayatn aratrmas konusundaki mektubu iin bkz. bn Sad, V, 396; Ebu Nuaym,Ahmedb. Abdillah b. Ahmed b. shk b. Mus b. Mihran el-Esbehn (430/1038), Hlyetul-Evliy ve Tabaktul-Esfiy, I-X, Drul-Ktbil-Arab, IV. Bsk.,Beyrut 1405, V, 284 131 Vkd, el-Mez, I, 192 132 Taber, Trh, I, 511 133 bn Sad, VIII, 145 134 bn Sad, I, 497; bn Kesr, el-Bidye, V, 328 135 bn Sad, VIII, 133, benzer bir varyant iin bkz.134 136 Buhr, Sahh, V, 60; bununla ilgili olarak ayrca bkz. bn ebbe, I, 337; Zeheb, Alm, V, 339-340 137Zbeyrb.Bekkr,el-Ahbrul-Muveffakiyyt,thk:SmMekkel-f,lemul-Ktb,II.Bsk.,Beyrut 1416/1996, 275138Memn(Mesd,IV,19-21),Vsk(Mesd,IV,77)veYahyb.Hlidin(Mesd,III,379)huzurlarndailim meclisleri kurduklar nakledilmitir.34 tarihindetedvnfaaliyetiilesiyeryazclnngeliimiarasndaciddibirparalellikvardr. Ancak,tedvndenneanlaldkonusundamelliflerarasndabirittifaktanbahsetmek mmkngrnmemektedir.Kimimellif,tedvnlekitabeti(takyd)eanlamlolarak kullanrken,139kimidetedvnilecemvetasnifameliyesiniaynanlamdakullanmtr.140 Oysa,tedvn,takyddendahagenibiranlamasahiptir.141Kanaatimizcetakyd(kitabet), tedvn,tasnifvecemfarklameliyelerdirvebirbirlerininyerinekullanlmamasgerekir. Resulullahvesahabezamanndaulmul-slmyeyedairnevarsayazlmasnatakyd dnemi-kivahyinyazlmasilebalamaktadr-,rivyetlerinHads,Tefsir,Fkh,Siyergibi kendialanlarndaksmlaraayrlmastedvn,herdisiplineaithaberlerinyanitedvnedilen malzemeninbirarayagetirilmesinecem,cemedilenmalzemeninkendiiindebblara ayrlarak mstakil eserlerinnerine de tasnif/telif denmesi gerektii grndeyiz.Tedvninbalangckonusundadafarklgrlerilerisrlmtr.Muviyenin sarayna tarihiler getirerek anlattklarn yazdrmas, Mslman-Arap haberlerinin ilk tedvni olarak deerlendirenler olduu gibi,142 mer b. Abdilazzin, Ebu Bekr b. Muhammed b. Amr b.Hazma,snnetintoplanmasnemretmesini,ilkresmtedvnolarakkabuledenlerde vardr.143 Rivyetleri sahih kabul edecek olursak, mer b. el-Hattbn, okdaha ncesinden buna niyetlendiini syleyebiliriz. Ne var ki, kendisi bir mddet sonra, Kurnn terk edilme korkusuilebudncesindenvazgemitir.144merb.Abdilazzdenncede,Abdulazzb. Mervn(84/86?-703/705)n145HmstabulunanveResulullahnashabndan70Bedrye yetimi olan, Kesr b. Mrre el-Hadramye yazarak, Ebu Hureyre hari, Resulullah(sav)in ashabndaniittikleriniyaz.EbuHureyreyiyazmaziraoyanmzdavar146dedii nakledilmitir.Ancakbunuresmbirfaaliyettenziyade,entelektelbiruraolarak 139bkz.Ktipelebi,I,47;Ukm,MuhammedFruk,Trhut-Teril-slm,CmiatuDmek,IV.Bsk., Dmek1992-1993,132,135;Accc,es-Snne,224;Zhr,el-Mez,(takdm),27.BuradaKtipelebinin sadece tedvnle kitabeti deil, cemle tasnifi de ayn anlamda kullandn belirtelim. Bkz.Ktip elebi, II, 604 140bkz.Ksim,70;Cbir,Muhammedbid,ArabAklnnOluumu(Tekvnul-Aklil-Arab),ev:brahim Akbaba,zyay.st.1997, 88-89;Abbd,AhmedMuhtr,fit-Trhil-Abbsvel-Endelus,Drun-Nahdatil-Arabiyye, Beyrut tz., 18 141 Hatbul-Badd, Takyd, (takdm), 8 142 bkz.Hallk, 130-131 143bkz.Itr,Nureddn,Menhecun-NakdfUlmil-Hads,Drul-Fikril-Musr(Beyrut)/Drul-Fikr(Dmek), III.Bsk.(I.Bsk.1972),1997/1418,58;Accc,es-Snne,218,224;ayrcabkz.Sezgin,BuhrninKaynaklar, 58;Hseyin,Muhammedez-Zeheb,el-sriliyytfit-Tefsrvel-Hads,Drut-Tevfiken-Nemvuzeciyye,nr. Mektebetul-Vehbe,III.Bsk.,Msr1406/1986,21;merb.Abdilazz,sadeceEbuBekreyazmam,dier valilere ve alimlere de ayn ierikli mektuplar gndermitir. Bkz. bn Sad, II, 387; Rmhurmuz, 374; Hatbul-Badd,Takyd,105,106;EbuBekrin,merb.Abdilazzinbukonudakiistediiniyerinegetirdiini sylemeliyiz. mer b. Abdilazzin aratrlmasn istedii konular arasnda yer alan, (bkz. bn Kesr, el-Bidye, V,328)Resulullahnmevlivehizmetilerininisimlerini,bnHazmnaratraraklistehalindemerb. Abdilazze gnderdiibelirtilmitir. Bkz. bn Kesr, el-Bidye, V, 331-332 144 bkz.bn Sad, III, 287; Hatbul-Badd, Takyd, 49-51 145 Onun hakknda bkz. bn Sad, V, 236; bn Hacer, Tehzb, III, 449146 bn Sad, VII, 448 35 deerlendirmekdahadoruolacaktr.Bununlaberaber,buisteinyerinegetirilip getirilmedii konusunda da herhangi bir bilgiye sahip deiliz.mer b. Abdilazzin bu faaliyetinde Zhrnin byk pay olmutur.147 Her ne kadar, Zhrnin,Bizilmiyazmaktanholanmazdk.Taki,emirlerbizibunazorlayncayakadar. Biz de, Mslmanlardan kimseyi bundan engellemedik148 dedii nakledilmi ise de, ileride de zerindeduracamzgibibusznshhatininsorgulanmasgerekmektedir.ZiraZhrnin yazmakonusundazorlamayatabitutulduunadairherhangibirkaytolmadgibi,tam tersine,kendisineulaanrivyetleriyazmakonusundaoldukahrsldavrandifade edilmitir.ZhrdenbakaAbdullahb.EbEvf149gibidieralimlerindemerb. Abdilazzin bu arsna cevap verdiklerini syleyebiliriz. merb.Abdilazzinbugiriiminiresmtedvninbalangcolduunuifadeeden Accc,ferdtedvninisefiilolarakResulullahzamanndabaladnbelirtir.150 Kanaatimizce,merb.Abdilazzinbalattfaaliyetitedvnolarakdeil,resmcem faaliyetininbalangcolarakdeerlendirmekdahadoruolacaktr.Zira,rivyet malzemesininsahabednemindenitibarentoplanmayabaladngsterenakdeliller vardr.merb.Abdilazzinvalilerinevealimlereyazarakbalatthareketise,dahance ahs planda olan toplama ameliyesini resm bir boyuta kavuturmutur. Zehebnin,143ylndaYemendeMamer,KfedeSfynes-Sevrkitaptedvn ettiler.bnshk,Mezyitasnifetti.lmintedvinivetebvbi(bblaraayrlmas)giderek artt. Arapa, dil, tarih ve insanlarn ahvlleri ile ilgili kitaplar tedvn edildi. Bundan nceki asrdainsanlaryahafzalarndannaklediyorlaryadaellerindekitertipedilmemisahih sahifelerdenrivyetediyorlard151eklindekiszlerinedayananCbir,slmdatedvn faaliyetinin balangc olarak 143 senesini verir ve Bu tarih birka yl eksii veya fazlasyla genelkabulgrecekbirtarihtir.nkbiztedvnfaaliyetinden,h.136-150yllararasnda hilfetteoturanAbbshalifesiMansrdnemindebizzatdevletingzetimindebalayan faaliyetianlyoruzBubirasraknhummaldnselfaaliyetdnemiTedvnAsrolarak 147 Subh es-Slih, 45-46148 Hatbul-Badd, Takyd, 107149 bkz.Ebu Nuaym, Hlye,VIII, 260; Mus b. Ukbenin, kaynaklar arasnda yer alan Ebun-Nadr, Abdullah b. EbEvfnnbirkitabnkaynakolarakkullanmtr.Bkz.Mslim,Sahh,II,1362;buhaberindeiik varyantlar iin bkz. Buhr, Sahh, III, 208; IV, 9, 23-24; Ebu Dvud, III, 95-96; Ebu Nuaym, Hlye, VIII, 260. Muhtemelen bu risle de, mer b. Abdilazzin istei zerine hazrlanmtr. 150 Acccn, tedvnlekitabeti ayn anlamdakullanmashasebiyle byle bir neticeyeulatn ayrca belirtelim. Bkz.Accc,es-Snne, 218, 224151bnTariberdi,CemaluddinEbul-MehsinYsufel-Atabek(874/1469),en-Nucmuz-ZhirafMulk Msrvel-Khire,Messesetul-Msriyye,Msrtz.,I,351;Suyt,Ebul-FadlAbdurrahmanb.Eb Bekr(911/1505),Trhul-Hulef,Drul-Ktbil-lmiyye,Beyrut1408/1988,210;Cbir,87;ayrcabkz. Zeheb,EbuAbdillahMuhammedb.Ahmedb.Osman(748/1347),Tezkiratul-Huffz,I-IV,Druhyit-Tursil-Arab, Beyrut tz., I, 16036 adlandrlmaktadr.Eertedvndensrfbazmeselelerikaydetmekkastedilirsebununiin oldukagerilere,ilkhalifelerinveAllahResul(as)nndneminegitmekgerekir152der. Anlalan o ki, Zeheb tedvni tasnif anlamnda kullanmaktadr ve verdii tarih tedvne deil, tasnif/telifdnemineiaretetmektedir.Bizimkanaatimiz,tedvnfaaliyetinincem ameliyesindenncebaladvedeiikdisiplinlereaitrislelerinortayakmasiletedvn faaliyetininbalamolduudur.Kesinbirtarihvermeimkannasahipolmamaklaberaber, dnemolaraksahabeasrnnsonu,tbinasrnnbantercihediyoruz.nkbudnem tbinun, stadlar olan sahablerden ve onlarn Sahifelerinden, deiik disiplinlere has, kendi zelrislelerinioluturduklardnemdir.Tedvnfaaliyetinin,cemfaaliyetiilesona ermediini, daha uzun mddet slm kltr hayatnda canl bir ekildedevam ettiini ayrca belirtelim.lktedvninhangidisiplindegerekletiinitespitetmekdeoldukazordur.Her nekadar,ilkolarakSretun-Nebnintedvnedildiisylenmisede,153bunudelillendirmek zordur. Aratrmaclar arasnda ilk siyer/mez eserlerinin Abbas dneminde telif edildiine dairgenelbirkanolumu,154Benmeyyednemitasnifasrolarakitibaraalnmamtr. Emevdneminintasnifasrolarakdeerlendirilmemesinegerekeolarakise,budnemde mstakilbblaraayrlmeserlerintamamlanmamolmas,sadecerislelervemecmualarn kaynak ahslara veya rivyetin uygunluuna gre tedvn edilmi olmas,155 ileri srlmtr.Genele baklarak ulalm olan bu yargdan, Emev dneminde hi eserin telif edilmedii gibi birsonukarlmamaldr.Nitekim,tasnifinAbbslerekadargtrlmesinehaklolarak itirazedeneen,Bugnkalmalar,birokilmeserindahaEmevlerinortalarnda yazlmaya ve tercme edilmeye balandn ortaya koymaktadr. Hatta Zehebnin bahsettii alimlerinbykbirksmkitaplarnEmevlerinsonlarndahicr132/750ylndannce yazmlardr156demektedir.Ayrcaeserlerinteliftarihlerinitamolaraktespitetmenin imkanszlndandolay,Emevasrntamamentasnifdneminindndatutamayacamz gibi, sadece melliflerin vefat tarihlerine bakarak eserleri Emev veya Abbs dnemlerinden birinemaletmekdehatalolacaktr.Melliflerin,eserlerinitasnife,Emevlerdneminde 152 Cbir, 87 153 bkz.Hafc, Muhammed Abdulmunim-eref, Abdulazz, et-Tefsrul-lm lis-Sretin-Nebeviyye, Drul-Cebel, I. Bsk., Beyrut 1992/1412, 355154bkz.Aar,Murat,slmCorafyaclveMslmanCorafyaclar-Douu,GeliimiveTemsilcileri-, Kitabevi Yay., stanbul 2002, 83, 187 155Ahmedskender-AhmedEminvedierleri,el-MufassalfTrhil-Edebil-Arab-fil-Usril-Kadmevel-Vasta vel-Hadse-, tkd: Hassn Hallk, Dru hyil-Ulm, I. Bsk., Beyrut 1994/1414, 175156 Bkz. een, Mslmanlarda Tarih, 16. lk Musannifler konusunda bkz. bn Muhammed, Ahmed b. Muhamed b.Hanbelb.Hillb.Esedb.drsb.Abdillah(266/879),Mesilul-mmAhmed,thk:Fadlurrahmaniddn Muhammed, Drul-lmiyye, Delhi1988, I, 334; Rmhurmuz, 611-620 37 balayp,Abbslerdnemindebitirmiolmalardaherzamaniinihtimaldahilindedir. Netice itibariyle diyebiliriz ki, ilm faaliyetler doal seyri ierisinde tedvn edilmi, toplanm ve tasnifi/telifi yaplmtr.B- SYER YAZICILIININ KAYNAKLARI 1-Kurn- Kerim Kurnnbirtarihkitabolmadokskzikredilmektedir.Bununlaberaber Kurnnierisindetarihinokzikredildiibirkitapolduukesindir.ayettarihigemiin zikriolarakdeerlendirirsek,Kurnnneredeyseteikilikgibibykbirblmtarihe ayrlmtr. Bununlaberabersaylarazmsanmayacakderecedebirgrupmsterik,Tevratgibi Kurnndatarihkaynaolamayacan,bunlarnahlakdavranmodellerioluturma gayesi ile hdiseleri sunmu olmalarn delil getirerek savunurlar.157 Ancak, Kurnn sunum tarznnt,ibretgibiamalaramatufolmas,verdiihaberlerinshhatinehalelgetirecek unsurlar olamaz. Zira, herhangi bir kitabn amacna bakarak, tarihsel deeri gzard edilemez.Kurnnt,ibretveyauyaramacylayenibirtakmkurgulamalaragittiini savunmak da ayn ekilde mmkn deildir. Zira bu gayelere matuf olan ve tarih gereklie sahipbirokhdisevardr.DolaysileKurnn,yenikurgulamalaraihtiyacyoktur.Bu balamdaKurndakimesellerlekssalarbirbirindenayrmakgerekir.Kurankssalarnn rnekhikayelerolduuyolundakianlay,farkndaolmadanncildekirnekhikayelerle Kurnkssalararasnda,shhatvegereklikleriasndanbenzerlikkurmakta,Kurn kssalarn ncildeki rnek hikayeler seviyesine indirmektedir. Kurnn, Mslmanlarn Hz. Peygambereittibaetmelerikonusundayaptuyary,Uhudsavailebirlikteanlatm olmasile,herhangibirahlakprensibinyerletirilmesiiin,gemitenkssaanlatmas arasndahibirfarkyoktur.Naslki,Uhudsavannsembolikveyakurguolduu savunulamayacaksa, anlatlan kssalarn da kurgu olduunu savunmak ayn derecede mmkn deildir. 157 bkz.Slim, 20-21 38 Bizburada,Kurnntarihebak,158Kurnkssalar,159Kssalarnsahihlii,160

amalar,161yntemi162veyaTevratlaKurnntarihanlatmasndankarlatrlmas163 gibihususlara,konumuzladorudanalakalolmamalarhasebiylegirmiyoruz.Bununla beraber,belirtmekistediimizbirhususvardrkiodaKurnn,anlattkssalarileHz. Muhammedinhayatarasndabalantkurmasdr.Kurntarihinherhangibirdneminde cereyanetmihdiselerinaklederken,yailediikonuyurneklendirmekte,yainananlarn (veyainkarclarn)iindebulunduklardurumuveyasergiledikleridavranlarntarih benzerlerinihatrlatarak,onlarteselli(veyatehdit)etmektedir;164Deki,ben(dier) elilerden farkl deilim165; Senden nce gnderdiimiz hibir eli ve Peygamber yoktur ki, bireyarzuladzaman,eytanonunarzusuna(bireykatmolmasn)166;Ehl-iKitap, gktenkendilerinebirkitapgetirmeniisterler,Andolsun,Musdanbundandahabyn istemilerdi167; Ayn ekilde onlardan ncekiler de ne zaman bir eli gelse ona byc veyadeliderlerdi.168SonuitibariylediyebilirizkiKurn,kssalarvastasyla Mslmanlara,davranmodeliretmeyihedeflemitir.Buhedefebinaen,zamansal uzaklklarnveyacoraffarkllklarnherhangibirnemiyoktur.Kurnnbuanlatm slubunu, zamansz tarih veya kaytsz tarih olarak isimlendirmek mmkndr. 158Bukonudabkz.mduddn,Hall,slmnTarihYorumu,ev:A.Araka,RisaleYay.,st.1988,14-15, 147-164,101-102;Aar,85-100;Sddk,Mazharuddin,KurandaTarihKavram,ev:SleymanKalkan, PnarYay.,st.1990,193-195,220-221;Kurnntarihanlayileadatarihfelsefelerininkarlatrlmas konusunda bkz. Sddk, 62, 66, 193-221; engl, dris, Kurn Kssalar zerine, Ik Yay., zmir 1994, 96-102159Kurnkssalarnnkonular,snflandrlmalarhususundabkz.Halefullah,156-157;Muavvi,245-248; engl, 72-73, 77-82; ayrca bkz. Derveze, I, 247, 266-267 160Kif,25;Slim,19-20;urrb,276;Itr,Nureddin,Ulmul-Kurnil-Kerm,Dmek1993,245-246; mduddn,slmnTarihYorumu,7;engl,131-134;Demir,ehmus,MitolojiKuranKssalarveTarihi Gereklik,BeyanYay.,st.2003,79-99;kssalarntarihdayanaktanyoksun,edebmetinlerolduukonusunda bkz.Halefullah,KurandaAnlatmSanat,74,82,89.Halefullah,bueserindeszkonusuiddiasn temellendirmeabasndadr.Kendisi,KurankssalarnntarihselanlatmnnKurandamevcutolduunu belirtmekte(bkz.160,205)ancakbutarihselanlatmlarnrasyonelgereklikbarndrmadniddia etmektedir(bkz. 168). Halefullaha reddiye olarak bkz. engl, 131-134; Demir, 104-129. Bu konuda ayrca bkz. Th Hseyin, 46-47; Kurnkssalarnn tarihgerekliesahip hdiseler olduukonusunda bkz. engl, 102-125;Dartma,Bahattin,ArkeolojikVerilerBalamndaKurnKssalarnnFiilenGereklememiHdiseler Olduklarna Dair, Akademik Aratrmalar Dergisi, V/18, (2003), 163-176 161Halefullah,36,60,75-76,226,359-375;Slim,18-19;Aydemir,Abdullah,Tefsirdesriliyat,DBYay., Ankara1979,69;Itr,Ulmul-Kurn,240-245;Sddk,81;mduddn,slmnTarihYorumu,9-10,99-100; Hitti,I,186;Muhammedkbal,slmdaDinDnceninYenidenDouu,ev:AhmetAsrar,BirleikYay., stanbultz., 115; engl, 119-120; Muavvi, 133, 243-245; Akpnar, Ali, Kuran Corafyas, Fecr Yay., Ankara 2002, 69; Demir, 142-150162 Halefullah, 234, 287; Sddk, 67; mduddn, slmn Tarih Yorumu, 10, 15, 159, 161, 163; Watt, Kurana Giri, 206; Itr, Ulmul-Kurn, 247-253; Demir, 129-142163 Bu konuda bkz. Muhammed kbal, 117; Sddk, 61-74; Hitti, 187-188; Akpnar, 68-69 164 bkz. zsoy-Gler, Konularna Gre Kuran, 673 165 46/Ahkaf, 9 166 22/Hac, 52 167 4/Nis, 153 16851/Zriyt,52;ayrcabkz.6/Enm,34,90;16/Nahl,43-44;33/Ahzb,69;35/Ftr,4,25;38/Sd,17; 39/Zmer, 65; 73/Mzemmil, 15; 68/Kalem, 48 39 Kurn, siyer kaynaklar arasnda ilk srada yer almaktadr. Kurn- Kerm siyerin en nde gelen kayna deil, ayn zamanda Hz. Muhammedin hayatna dair bilgi veren en sahih kaynakolmazelliinedesahiptir.169Kurnnensahihkaynakolmas,geneldeonun nzlnden itibarenyazyaaktarlmas, zaman ierisinde tahrife uramamas170 ve Kurnn Allahkelamolmasnabalanmaktadr.171BizbunlaraKurnnyaananhdiselerlee zamanlolmasndaekliyoruz.Zira,Kurnanlatmlarnakendidnemindebiritiraznvuku bulmam olmas, anlatt hdiselerin shhatinin temel noktasdr. Burada Kurnn kayna konusundayaplanbirtakmiddialarlailgilenmediimiziveciddiyealnacakbirtarafnn olmadn da ayrca belirtelim.172 Kurnn,siyeraratrmalarndabirincikaynakolmas,onuntekkaynakolduu eklindeanlalmamaldr.Hz.Muhammedinhayatnadairbirokhdisedenbahsetmesine ramen,ayrntlarayervermemesi,173snrlbilgivermesi174gibihususlarKurnntek kaynakolmad/olamayacanndagstergesidir.NitekimKurnbalamndaHz. Muhammedinhayatnelealan,.Dervezeninalmasdabukonudakizorluuortaya koymaktadr. Derveze bir ok hdisede, Kurn d rivyetlere bavurmak zorunda kalmtr. Kurn,gemiedairhaberlerverirkenaynzamandaMslmanlar,tarih aratrmalarnadaynlendirmitir.175Ayrca,tarihmetodolojisiasndanoldukanemli olan,haberlerinaratrlmaskonusundada,Kurnnrehberliindenbahsetmek mmkndr.176KurnnSiyerilminekaynaklkettiiblmlerimaddelerhalinde zikredecek olursak;177 a-slmncesiAraplar;CahiliyeAraplarnnsosyal,ekonomik,din,fikrhayatlarna dair bilgiler, 169bkz.Heykel,MuhammedHseyin,HaytuMuhammed,Matbaatus-Snnetil-Muhammediyye,XIII.Bsk., Kahire1968,18;Derveze,I,16-17;Watt,W.Montgomery,KuranaGiri,ev:SleymanKalkan,Ankara Okulu Yay., Ankara 1998, 65; Slim, 18 170 bkz.Derveze, I, 16-17 171 Slim, 18 172KurnnEskiAhitkaynaklolmaskonusundabkz.Margoliouth,DavidSamuel,slamiyetncesiArap-srailoullar likileri, ev: Suat Ertzn, Kakns Yay., stanbul 2003, 55; Kurnn kaynann Smer olduu iddiasnareddiyeolarakbkz.zdemir,Alihsan,KurnnKaynaSmerdemi?,slmAratrmalar Dergisi, XVI/2, (2003), 232-248173mduddn,Hall,Dirsetufis-Sre,Messesetur-Risle/Drun-Nefis,Beyruttz.,18;Hamde,Mesdir, 42174 Lewis, Tarihte Araplar, 55 175..Yeryzndegezinveyalanlayanlarnsonlarnnnaslolduunabakn(16/Nahl,36);imdiyurtlarnda gezipdolatklar,kendilerindenncekinicenesilleriyoketmiolmamz,onlardoruyolasevketmezmi? (32/Secde,26);Yeryzndedolapkendilerindenncekilerinsonlarnnnaslolduunabakmazlarm?.. (47/Muhammed,10);AllahMslmanlararkeolojikaratrmalaradaynlendirmektedir;Yeryzndedolap, kendilerindensaycadahaok,dahagl,yeryzndebraktklareserlerdendahasalamolanncekilerin akbetlerininnasl olduunu grmyorlar m? (40/Mmin, 82) 176 49/Hucurat, 6 177 Bu konuda ayrca bkz. Hamde, Mesdir, 35-42; urrb, 296-298 40 b-Resulullahn ahs ve ailev hayat, c-Nbvveti;Hz.Muhammedinyapmasgerekenler,uygulamalarveya uygulamalarndaki tashihler, d-Savalar(Mez), e-Gayr-iMslimtoplumlarlailikiler;Mekkedemrikler,MedinedeYahudive Mnafklarla olan ilikilere dair haberler, f-Komu Devletlerden haberler, g-Hz.Muhammedinidnyasnadairhaberler;Kurn,Nebninidnyasnadair tahlillerkonusundatekkaynakmesabesindedir.KurnsadeceHz.Muhammedindeil, Mslmanlar,Mnafklar,Mriklergibitoplumunhertabakasndaninsanlarnpsikolojik durumlarnadairbilgilervermektedir.178Nitekim,Mverdnin,Kurnnkalplerdegizli olanhabervermesini,onunmucizeliininbirparassaymas,179Kurnnbualandatek kaynak olmas ile alakal bir durumdur. h-Hz. Muhammedin sfatlar, zellikleri180 gibi hususlar saymak mmkndr.Kurnnbtnbunlarzikrederkenizlediimetodu,klasiksiyermetodolojisinden farkldr. Kurnn, siyere dair bilgiler verirken izledii belli bal yntemleri; a-Haber tashihi; fk hdisesinde olduu gibi, b-Zaman, mekan ve ahslardan mstani anlatm, c-Bazen hdiseyi zet olarak vermesi; sr hdisesi, d-Gerekli yerlerde ayrntlara yer vermesi; Zeyd b. Hrisenin haberindeki gibi, e-Hdiselerinarkaplannzikretmesi,ahsveyagruplarngizledikleriniaa karmas, eklinde sralayabiliriz.181 Kurn,aynzamandasiretedairnakledilenbirhaberinshhatiiindel konumundadr. Dier siyer kaynaklarndayer alan haberlerin, ayn konuda Kurnn verdii bir habere veya lye muhalif olmas, ilgili haberin shhatini tartmaya yeter nedendir.Kurnn,Resulullahnhayatndankesitlersunarken,ilkmuhatabdnemin Mslmanlardr. Dolays ile burada ele alnmas gereken bir konu vardr ki o da, Kurnn, dnem insanlarna Resulullahn hayatn anlatmadaki amacnn ne olduudur. Baka bir ifade ile,gnmziin,birokanlamifadeedenhdiselerin,odnemiintekraredilmesininne 178bkz.2/Bakara,109;3/l-imrn,119;4/Nis,142-143;6/Enm,33,35;8/Enfl,63;9/Tevbe,23,38,64,117-118,128;10/Ynus,94;11/Hd,12;12/Ysuf,103;15/Hicr,88;17/sr,73-74;18/Kehf,6;26/uara,3; 33/Ahzb, 37, 53; 35/Ftr, 8; 38/Sd, 2; 47/Muhammed, 20;50/Kaf, 55; 70/Meric, 38; 95/Tn, 97179bkz.Mverd,Ebul-HasanAlib.Muhammedb.Habb(450/1058),Almun-Nbvve,thk:Hlid Abdurrahman el-Ik, Drun-Nefis, I. Bsk., Beyrut1994/1414, 139 180 Bu konuda bkz. Kd Iyd, Iyd b. Mus el-Yahsub(544/1149),e-if bi Tarifi Hukkil-Mustaf, I-II, thk: Ahmed Ferd el-Mezd, el-Mektebetut-Tevfkyye, yer ve tarih yok, I, 19-37181 bkz.urrb, 169-172 41 ifadeettiidir.Hz.Peygamberinhayatylailgiliayetleriincelediimizzamankarmza oldukailginbirdurumkmaktadr;Kurn,kamuoyununveyaResulullahn gremedikleri,bilemedikleri,bilmelerinindemmknolmad,hdiselerinknhn,arka planlarn ortaya karmakta, hdisenin gizli kalm ynlerine dikkat ekmektedir. Neredeyse, Kurnnhaberverdiiolaylarntamamndabudurumugzlemlemekmmkndr.Yoksa Kurn,zatentoplumunbildiihdiseleritekrarlamamaktadr.Bukonudabirokrnek verilebilir;Davetedilincegirinveyemeiyiyincekonumayadalmadandaln.Bu Peygamberizyor,ancaksizdenekiniyor.182;Allahnnimetverdiiveseninde nimetlendirdiinkimseye,Einibrakma,Allahtansakndiyor,Allahnaavuraca eyiiindesaklyor,insanlardanekiniyordun183;Seninyanndanktktansonra, ilerindenbazsgeceleyin,dediindenbakabireyiplanlarlar184;Hernekadar, sylemediklerinedair,Allahayeminediyorlarsada,onlarkfrsznsylemilerdir.185; Allah,zararvermek,inkaretmek,inananlarnarasnamakgzclkyapmakzere mescitinaedip,Bizsadeceiyilikyapmakistiyoruzdiyeyeminedenlerinyalanc olduklarna,ahitlikeder186Grleceizere,Kurnbuanlatmlardahdiseleringizli kalmynlerinibeyanetmekte,Resulullahavednemintoplumunayenibilgileraktarma, uyarlaryapmaktaveyabildikleriancakilerindegizlediklerisrlarnaavurmaktadr.Bu tr bilgi ve tahlilleri Kurn d bir kaynaktan temin etmek mmkn deildir. Dolaysyla bu alandaKurnn,siyeryazclndaolmazsaolmazartnahvitekkaynakolduunu syleyebiliriz. 2-Hadis Siyer/Mezilmininbalangtahadisilmininbirubesiolduukonusundakigenel kanya daha nceden iaret etmitik. ncelikle bizim bu gre katlmadmz ifade edelim. A.Eminin,hadiseserlerininbblaraayrlmasilesiyereserleriolutueklindeki iddiasnn,187szkonusueserlerinteliftarihleridikkatealnrsabirgeerliliiyoktur. Kaynaklar,ilksiyereserlerindennce,hacimlihadisklliytnnmevcutolduunadair herhangibiriarettedebulunmamaktadrlar.Bilakiseniyiihtimallesiyereserleriilehadis eserleri,yaklaktarihlerdeortayakmlardr.Usulkonusundaise,ikisinindeayn 182 33/Ahzb, 53 183 33/Ahzb, 37 184 4/Nis, 81 185 9/Tevbe, 74 1869/Tevbe,107.Ayrcabkz.2/Bakara,8-9,14,75-76,210,217;3/l-imrn,154;4/Nis,72,108,142-143;8/Enfl, 7, 9, 30, 43, 67; 9/Tevbe, 25, 38, 43, 64, 98, 117-118; 11/Hd, 12; 17/sr, 73-74; 21/Enbiy, 3; 24/Nr, 11,63;28/Kasas,86;33/Ahzb,13;41/Fussilet,26;43/Zuhrf,80;48/Fetih,11,27;49/Hucurt,14;58/Mcdele, 8; 59/Har, 2, 12, 14;63/Mnfkn, 8; 66/Tahrm, 1, 3; 86/Trk, 15 187 Ahmed Emin, Fecrul-slm, 223; Duhal-slm, II, 319-320 42 metodolojiyikullandklarniddiaetmekgtr.Aralarndakiyntembenzemesisadece ortakkaynakahslarverivyetformundakibenzemedir.Budurumda,btnslm disiplinlerdehabernakilaracnnisndsistemiolmasndankaynaklananbirbenzemedir. Ayrca, tarih haberlerin naklinde teshl gsterildiinin itiraf188 dahi, Hadisle Siyerin isnd sistemiasndanbilefarklolduklarnaiarettir.Urve,Zhrgibiortakkaynakahslarn hemHadistehemSiyerdenemlimevkilerdebulunmalar,buikiilminbirinindierinin ubesi olduu anlamna gelmedii gibi, Siyer ve Hadisin e zamanl olarak gelitiine delildir.Hadisle,Siyerarasndakibirdierbarizfarkise,haberlerisunmayntemidir.Hadis eserlerindeyeralan,bellibirkonuyahasrivyetlerbirbirindenbamszrivyetlerden olumakta, belli bir btnlk arz etmemektedir. Buhrnin Bedir savana katlanlar zikretme eklibunagzelbirrnektir;Ebul-Yemn-uayb-Zhr-Urveb.ez-Zbeyr,merb. Abdilazzinidaresinde,KfeemiriolanMurab.ube,ikindinamazngeciktirdi.Ebu Mesd Ukbe b. Amr el-Ensr, Zeyd b. Hasann dedesi ki bu Bedre katlmt. Onun yanna girdi189Buhr,buanekdotu,Bedrekatlanlarnisimlerinizikrederkennakletmektedir. Buhr,bakayerlerdedeZhrveUrvekaynakldeiikrivyetlerle,Bedrekatlanlarn isimlerinizikretmeyealmtr.190Grleceizeremuhaddisler,habernaklindekonuile alakal her trl rivyeti zikretme gerei duymulardr. Nitekim Buhr, mir b. Fheyrenin Biru Manede ehit edilmesi haberini anlatrken, konuyla dorudan ilgisi olmayan baka bir haberidebubalamdanakleder.191Haberkaynangstermesivedelillendirmesiasndan muhaddislerinbuyntemini,dikkatedeerbiryntemolarakkabuletmekmmkndr. Ancaktarihinvazgeilmeziolan,konubtnlnnsalanmasasndanolduka kullanlmaz bir yntem olduu da aikardr. Buna mukabil tarihiler olaylar belli bir btnlk dahilinde,sebep-sonuilikisigzetereknakletmektedirler.bnshkvediertarihiler, olaylarkendibtnliindedeerlendirmivesunmulardr.Siyeralimlerininde, muhaddislergibikonuyladorudanilgisiolmayanrivyetleraraclileoluturduklar listeler mevcuttur. Ancak onlar ara nakilleri yeni bir liste oluturmak veya delillendirmek iin kullanmlardr.Yoksamevcutbirlistenindayandrivyetlerigstermekgibibirabalar olmamtr. 188Tarihrivyetlerinsenedlerinde,hadiskadarhassasiyetgsterilmediinedairbkz.Hatbul-Badd,el-Kifye,162-163;Suyt,Tedrb,I,252;Umer,EkremZiya,HadsTarihi,ev:smailKara,EsrYay.,Konya 1990, 81; kkutlu, Emin, Hadiste Rical Tenkidi (Cerh ve Tadil lmi), Marmara . . F Yay., st. 1997, 63-64189 Buhr, Sahh, V, 17 190 bkz.Buhr, Sahh, V, 17, 18, 19, 20; Buhr bu rivyetlerden sonra Bedre katlanlarn isim listesini topluca vermektedir. Bkz. Buhr, Sahh, V, 21-22 191 Ubeyd b. smail-Ebu sme-Him-Babas-ie; Ebu Bekr, Neb(sav)den izin isteyince(hicret) Buhr, Sahh, V, 43 43 S.smiltarihlehadisinkarlatrlmasileilgiliolarak,Tarihilmininmetotve usulnnilkdnemdehadisilmininmetodundandeiikolmadngrmekteyiz.Buikiilim sadecehedefleriasndanveilgilendikleririvyeteitleribakmndanbirbirinden ayrlmaktadr.Muhaddisler,fkhveahlakprensipleriihtivaedenrivyetlerle ilgileniyorlard192diyereksiyerinhadisinbirubesiolarakdoduuvezamanlagelitii grndestekler.S.smilinbuifadesindefarkllklarolarakilerisrdhususlardada, hakllkpaybulunmamaktadr.ncelikleMuhaddislerinvetarihilerinhedeflerininfarkl olduunusavunmak,herikiilmindenceliklihedefinin,Hz.Muhammedivesnnetini tantmak olduu gereinden hareketle mmkn grnmemektedir. Ayrca, muhaddislerin ilgi alanlarolarakzikredilenfkhveahlakprensiplere,ilksiyerkaynaklarndabolcayer verildiiunutulmamaldr.Buradaunudabelirtelimki,muhaddislerhabernaklindeok enderolarakiintarihboyutuileilgilenmiler,hdiseninfkh193veyaahlak194boyutuna dahaoknemvermilerdir.Neticeitibariylediyebilirizki,gerekierik,gereksede sunum/metotasndanbirbirlerindenfarklolanhadislesiyerarasndakiiliki,umumhusus ilikisi deil, btn slm ilimlerde olduu gibi faydalanma ynndendir. Tarihilmimuhaddislertarafndanyounbirekildekullanlmtr.195Gereksened tenkidinde, gerekse de metin tenkidinde, muhaddisler tarih malumattan azam lde istifade etmilerdir.Nitekim,Sfynes-Sevr(161/777),Rvileryalankullanmayabalaynca,biz deonlariintarihikullandk196diyerektarihinhadisasndannemineiaretetmitir. Hadisileriintarihinbirdiernemliyanise,.Hakknalndabelirttiigibi,197 rivyetlerindekibazboluklarnveyazikredilmeyenisimlerintarihkaynaklarndantespiti hususundadr.Ayrcatarihgelimelerleilgilirivyetlerideerlendirenbirhadisininiyibir tarihbilgisinevebilincinesahipolmasgereklidir.Tarihi,olaylaraktarrkenanlatmHz. Peygamberedayandrmakgibibirabaierisindeolmadndan,olaylarngerekyzn ondan renmek daha kolaydr. 192 Kif, 35 193 bkz. Buhr, Sahh, V, 15, 78, 79, 125, 128,139; Mslim, Sahh, II, 1376-1379; Ebu Dvud, III, 44, 148-149, 153, 180; Tirmiz, Snen, IV, 216194 bkz. Drim, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman(255/869), Snen, I-II, thk, tlk, thrc: Seyyid Abdullah Him, ar Yay., II. Bsk., st. 1992, II, 546-547; Buhr, Sahh, IV, 9, 23-24, 34; Mslim, Sahh, II, 1362; Ebu Dvud, III, 44; bn Mce, Ebu Abdillah Muhammed b. Yezd el-Kazvin(275/888),Snen, I-II, thk, rh,tsh: M. Fuad Abdulbak, ar Yay., II. Bsk., st. 1992, II, 929-930195 Tarihin muhaddislerce kullanm konusunda bkz. Sehv, el-ln, 17-30; A. Emin, Duhal-slm, II, 111 196 bkz.Sehv, el-ln, 21-22 197 bkz. nal, smail Hakk, Hz. Peygamberin Dilinden Konuturulan Tarih: Yere Batrlacak Ordu Rivyeti, slmiyt, I/2, (1998), 39-51, 4544 Siyer ilmi asndan da hadis eserleri son derece nemli kaynaklardr.198 Bu eserlerde yeralanHz.Peygamberindoumu,Nbvveti,vahyinnzlvekeyfiyeti,Menkb, Mez,cihdgibikitaplar,nemlibilgileriermektedirler.199Hadisin,tarihbakmdan ehemmiyeti Peygamberin hayatna dair bilgimizin, Kurnla birlikte iki mhim kaynandan birini tekil etmesinden baka, slmn ilk asrlarna ait din ve gayr-i din haberlerin rivyet ekline hakim olmasndan da ileri gelmektedir.200 Hadisklliytnn,Siyerilmiasndanneminivekaynaklkettiialanlargenel itibariyle yedi maddede sayabiliriz: a- Tarih kaynaklarnda yer almayan baz nanslarn tespiti,201 b-Araplarn,adap,grg,yeme-ime,evlilikgibisosyalhayatadairalkanlklarnn, geleneklerinin tespiti, c-Sahabe menkbelerine dair verilen ayrntl bilgiler, d-Hukuk uygulamalarn tarih kkenlerinin tespiti, e-Ekonomik(ganimet,ticaret,al-veri)vedinhayatadair(namaz,oru,hac) Resulullahn uygulamalarnn tespiti, f-Gnmze ulamam olan siyer rvi ve melliflerin nakillerinin tespiti, g-Peygamber telakkilerindeki yanl algla