İllerİn ve bÖlgelerİn sosyo-ekonomİk … · bÖlgesel gelİŞme ve yapisal uyum genel...
TRANSCRIPT
-
BLGESEL GELME VE YAPISAL UYUM GENEL MDRL
ANKARA 2013
LLERN VE BLGELERN SOSYO-EKONOMK GELMLK
SIRALAMASI ARATIRMASI(SEGE-2011)
-
BLGESEL GELME VE YAPISAL UYUM GENEL MDRL
ANKARA 2013
LLERN VE BLGELERN SOSYO-EKONOMK GELMLK
SIRALAMASI ARATIRMASI(SEGE-2011)
-
Bu yayn 5000 adet baslmtr.
-
i
NDEKLER Sayfa No
TABLOLAR ................................................................................................................................................. ii HARTALAR ................................................................................................................................................ ii NSZ .......................................................................................................................................................... v GR ............................................................................................................................................................. 1 I. Aratrmann Yntemi ................................................................................................................................ 3
1.1 Temel Bileenler Analizi (TBA) ......................................................................................................... 3 1.1.1 Temel Bileenlerin Elde Edilmesi ................................................................................................ 4 1.1.2 Temel Bileenlerin zellikleri ve Salad Yararlar .................................................................. 8 1.1.3 Temel Bileenler Analizinin Gereklilii....................................................................................... 9 1.1.4 Temel Bileen Saysnn Belirlenmesi ........................................................................................ 10
1.2 Gl Temel Bileenler Analizi (GTBA) .......................................................................................... 14 2. SEGE-2011 almasnda Kullanlan Gstergeler ................................................................................... 19
2.1 Demografik Gstergeler .................................................................................................................... 24 2.2 stihdam Gstergeleri ........................................................................................................................ 25 2.3 Eitim Gstergeleri ........................................................................................................................... 28 2.4 Salk Gstergeleri ............................................................................................................................ 30 2.5 Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri ................................................................................... 31 2.6 Mali Gstergeler ................................................................................................................................ 36 2.7 Eriilebilirlik Gstergeleri ................................................................................................................. 38 2.8 Yaam Kalitesi Gstergeleri .............................................................................................................. 40
3. llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ...................................................................................... 44 3.1 Analiz Sonular ................................................................................................................................ 45 3.2 Birinci Kademe Gelimi ller ........................................................................................................... 53 3.3 kinci Kademe Gelimi ller............................................................................................................. 56 3.4 nc Kademe Gelimi ller ......................................................................................................... 59 3.5 Drdnc Kademe Gelimi ller ...................................................................................................... 63 3.6 Beinci Kademe Gelimi ller .......................................................................................................... 67 3.7 Altnc Kademe Gelimi ller ........................................................................................................... 70
4. statistiki Blge Birimleri Snflamasna Gre Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ....................... 73 4.1 statistiki Blge Birimleri Snflandrmas (BBS) ............................................................................ 73 4.2 Dzey-2 statistiki Blge Birimleri Snflamasna Gre Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas . 73
Sonu ve Deerlendirme .............................................................................................................................. 79 Kaynaka ................................................................................................................................................. 86
-
ii
TABLO ve HARTALAR
TABLOLAR Sayfa No
Tablo-1: Deiken Listesi .............................................................................................................. 21 Tablo-2: Demografik Gstergeler .................................................................................................. 24 Tablo-3: stihdam Gstergeleri ...................................................................................................... 26 Tablo-4: Eitim Gstergeleri ......................................................................................................... 28 Tablo-5: Salk Gstergeleri .......................................................................................................... 30 Tablo-6: Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri ................................................................. 33 Tablo-7: Mali Gstergeler .............................................................................................................. 37 Tablo-8: Eriilebilirlik Gstergeleri ............................................................................................... 39 Tablo-9: Yaam Kalitesi Gstergeleri ............................................................................................ 41 Tablo-10: Ortak Faktr Varyanslar ............................................................................................... 45 Tablo-11: Temel Bileenlerin z Deerleri ve Varyans Aklama Oranlar ................................. 47 Tablo-12: Deikenlerin Birinci Temel Bileendeki Arlklar .................................................... 48 Tablo-13: llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ........................................................... 50 Tablo-14: llerin Gelimilik Gruplar tibaryla Dalm............................................................. 51 Tablo-15: Birinci Kademe Gelimi ller ....................................................................................... 53 Tablo-16: kinci Kademe Gelimi ller ......................................................................................... 56 Tablo-17: nc Kademe Gelimi ller...................................................................................... 59 Tablo-18: Drdnc Kademe Gelimi ller .................................................................................. 63 Tablo-19: Beinci Kademe Gelimi ller ...................................................................................... 67 Tablo-20: Altnc Kademe Gelimi ller ....................................................................................... 70 Tablo-21: Dzey-2 Blgelerinin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeks Deeri............................ 74 Tablo-22: Dzey-2 ve Dzey-3 (ller) Blgelerinin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas .... 76
HARTALAR Sayfa No
Harita-1: SEGE-2011 Esas Alnarak Karara Balanan 6 Kademeli Yeni Tevik Sistemi Haritas (15/06/2012 tarihli ve 2012/3305 sayl Bakanlar Kurulu Karar) ................................... 52
Harita-2: Birinci Kademe Gelimi ller ........................................................................................ 55 Harita-3: kinci Kademe Gelimi ller .......................................................................................... 58 Harita 4: nc Kademe Gelimi ller ....................................................................................... 62 Harita-5: Drdnc Kademe Gelimi ller ................................................................................... 66 Harita 6: Beinci Kademe Gelimi ller ........................................................................................ 69 Harita-7: Altnc Kademe Gelimi ller ........................................................................................ 72 Harita-8: Dzey-2 Blgelerinin 4 kademeli Sosyo-Ekonomik Gelimilik Dzeyi ...................... 78
-
iii
KISALTMALAR
ADNKS Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi
ADSL Asimetrik Saysal Abone Hatt (Asymmetric Digital Subscriber Line)
AVM Alveri Merkezi
BELDES Belediyelerin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi
BTK Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
BTS Baz Alc stasyonlar (Base Transceiver Stations)
CMDP Cazibe Merkezlerini Destekleme Program
DEM Demografik Gstergeler
EGT Eitim Gstergeleri
EKK Ekonomi Koordinasyon Kurulu
ERI Eriilebilirlik Gstergeleri
GSM Mobil letiim in Kresel Sistem (Global System for Mobile Communications)
GSYH Gayri Safi Yurt i Hasla
GSBH Gayri Safi Blgesel Hasla
GTBA Gl Temel Bileenler Analizi
BBS statistiki Blge Birimleri Snflandrmas
ST stihdam Gstergeleri
KOB Kk ve Orta Boy letmeler
KYDES Kylerin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi
KSS Kk Sanayi Sitesi
MAL Mali Gstergeler
MEB Milli Eitim Bakanl
OSB Organize Sanayi Blgesi
SYM lme, Seme ve Yerletirme Merkezi
RYK Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri
TBA Temel Bileenler Analizi
TBB Trkiye Bankalar Birlii
TCDD Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar
TEDA Trkiye Elektrik Datm A..
-
iv
TPE Trk Patent Enstits
TK Trkiye statistik Kurumu
SAG Salk Gstergeleri
SEGE Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeksi Aratrmas
SGK Sosyal Gvenlik Kurumu
SODES Sosyal Destek Program
SUKAP Belediyelerin Su ve Kanalizasyon Altyap Projesi
UNDP Birlemi Milletler Kalknma Program (United Nations Development Program)
YGS Yksekretime Gei Snav
YKL Yaam Kalitesi Gstergeleri
-
v
NSZ Ulusal kaynaklarn en yksek ekonomik ve sosyal fayday salayacak ekilde gelitirilmesi ve
blgeler aras dengesizliklerin asgari dzeye indirilmesi, Kalknma Planlarmzn temel amalardan
biridir. Kalknma Planlarmzda belirtilen temel hedefler dorultusunda Bakanlmzca belirli
aralklarla, ayr ayr veya birlikte, ilelerin, illerin ve blgelerin sosyo-ekonomik gelimilik dzeyini
belirleyen almalar yaplmaktadr. Bu almalarda, ekonomik ve sosyal alanlardan seilen ve
gelimilik dzeylerini en iyi biimde yanstabilecek ok sayda deiken kullanlmaktadr.
lelerin, illerin ve blgelerin sosyo-ekonomik gelimilik dzeyindeki farklarn ortaya
konulmas amacn tayan bu aratrmalar; eitli lekteki meknsal birimlerin zaman iinde
geliimlerinin izlenmesini salamasnn yannda, kamu kaynaklarnn tahsisi ve zel sektr
yatrmlarnn ynlendirilmesi ile dier birok alandaki politika ve stratejilerin belirlenmesinde nemli
bir referans nitelii tamaktadr.
Meknsal nitelikli sosyo-ekonomik gelimilik aratrmalarnda illerin ve blgelerin gelimilik
sralamasnn belirlenmesine ncelik verilmitir. Byk abalarla hazrlanan bu alma, sosyo-
ekonomik gelime eilimlerinin karlatrmal ekilde izlenmesine, meknsal farkllamann
llmesine ve bylece blge ve il leklerinde planlama almalarna katk salayacaktr.
Bata Trkiye statistik Kurumu olmak zere, veri temin edilen tm kurum ve kurululara
teekkrlerimi sunarm. Yol gsterici ve ynlendirici katklar nedeniyle Mstear Yardmcs Ahmet
YAMAN ve Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdr Nahit BNGL tebrik ederim.
Aratrmann deiik aamalarnda katkda bulunan Leyla BLEN KAZANCIKa, Adil TEMELe ve
almann teknik danman Prof. Dr. Hseyin TATLIDLe teekkr ederim. Ayrca, aratrmay
zenle tamamlayan rapor mellifleri Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrl zleme,
Deerlendirme ve Analiz Dairesi Bakan Kamil TACI, Planlama Uzman Mehmet Emin ZSAN
ve Planlama Uzman Yardmcs Mustafa Caner MEYDAN kutlarm.
Kemal MADENOLU Mstear
-
1
GR
Kalknma, genel anlamda bir lkenin ekonomik, sosyal ve kltrel alanda ilerlemesini, kurumsal kapasitesinin glenmesini, insan kaynaklar niteliinin artmasn, evreye duyarlln gelimesini ve
bireysel refahn ykselmesini ifade eden ok boyutlu ve kapsaml bir kavramdr. Gelime, ekonomik
byme, gelir dalm, eitim dzeyi, salk hizmetleri, beslenme dzeyi, iletiim ve kadnn stats
gibi kapsad unsurlar nedeniyle ok boyutlu bir olgudur. alma konusu sosyo-ekonomik gelime,
kii bana gelirin artrlmas eklinde zetlenebilecek ekonomik byme kavramyla birlikte, yapsal
ve insani gelimeyi iine alan sosyal deikenleri de kapsamaktadr.
Son yllarda gelimilik dzeyi, ok sayda ekonomik, sosyal ve kltrel deikenin kullanld
ve corafi bazda mukayese olana salayan sosyo-ekonomik gelimilik endeksleri oluturmak
suretiyle llmekte ve karlatrlmaktadr.
Bu kapsamda lkemizde, illerin ve blgelerin gelimilik dzeylerinin karlatrmal olarak
llmesinde Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas (SEGE) Aratrmalarnn ayr bir yeri
bulunmaktadr. SEGE aratrmas ile illerin ve blgelerin gelimilik sras tespit edilebilmekte, yaplan
kademelenme almalar ile illerin ve blgelerin hangi gelime grubunda yer ald grlebilmekte,
bylece kaynaklarn daha etkin kullanm ve dengeli kalknmann salanmas iin gerekli olan analiz
altyaps salanm olmaktadr.
Bu erevede, Devlet Planlama Tekilat tarafndan 1996 ylnda yaplan SEGE almasnda
Temel Bileenler Analizi (TBA) yntemiyle 76 ilin sosyo-ekonomik gelimilik sralamas yaplmtr.
Bu almada iller farkl gelimilik kademelerine gre 5 ayr gruba ayrlmtr. almada 58 adet
gsterge kullanlm olup, sosyal gstergeler bal altnda demografi, eitim, salk, istihdam, altyap
ve dier refah gstergelerine yer verilmitir. Ekonomik gstergeler altnda ise imalat sanayii, inaat,
tarm ve mali gstergeler bulunmaktadr. Yine TBA yntemiyle 58 adet gstergenin kullanld 2003
yl SEGE almasnda 81 ile ilikin SEGE sralamalar elde edilmi, iller gelimilik endeksine gre
be kademeye ayrlmtr. lelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas (le SEGE)
ise en son 2004 ylnda yaymlanmtr. 32 deiken kullanlarak temel bileenler analizi yntemiyle
elde edilen sonulara gre 872 ilenin greli gelimilik kademeleri belirlenmitir.1
1 le SEGE veri temini ve analizine ilikin teknik almalarn 2013 yl sonu itibaryla tamamlanmas ngrlmektedir.
-
2
SEGE-2011 almas 2012 ylnda uygulamaya konulan yeni tevik sisteminin meknsal
boyutuna temel oluturmutur. Yeni tevik sisteminde yer alan blgesel tevik uygulamalar, SEGE-
2011 almas kapsamnda retilen il sralamalarn esas almaktadr. Bu ekilde, yatrmclarn yer
seimi kararlar, illerin teknoloji seviyeleri, blgeler aras igc hareketleri gibi ulusal gelimeyi de
dorudan etkileyen pek ok alanda bymenin blgesel kaynaklarn tetikleyecek olan blgesel
teviklerin analitik bir zemine oturmas salanmaktadr.
SEGE-2011 almas kapsamnda, Dnya Bankas, OECD, Birlemi Milletler gibi uluslararas
kurulular tarafndan retilen tm endeksler, veri setleri incelenmi, lkemiz kamu kurum ve
kurulular tarafndan il baznda retilen tm gstergeler analiz edilerek hangi deikenlerin nasl
kullanlmas gerektii deerlendirilmitir. Baz gstergelerde kii bana den deerler dikkate
alnrken, bazlarnda ise ilin lke ierisindeki oran veri olarak kullanlmtr. Bylece, hem ilin
byklk olarak lke ierisindeki arl hem de gelimenin bireysel refaha yansmas alma
kapsamnda gz nnde tutulmutur.
yi bir analiz almasnda nemli olan, konu ile ilgili olabildiince ok deiken kullanmak
deil, birbiriyle tutarl, konunun farkl ynlerini ortaya koyabilen gstergeleri kullanmaktr. Bu itibarla,
SEGE-2011 almasnda gelimenin tm boyutlarn kapsayan, ancak seici ve kendi ierisinde
tekrara dmeyen bir veri seti zerinde allmtr. almada, sosyal ve ekonomik gelimilik
sralamalarnn elde edilmesinde ska kullanlan yntemlerden biri olan Gl Temel Bileenler
Analizi (GTBA) kullanlmtr. Bakanlmz (Devlet Planlama Tekilat Mstearl) tarafndan 1996,
2003, 2004 yllarnda hazrlanan nceki SEGE almalarnda da ayn yntem kullanlmtr.
Yntemin salad endeksleme, standartlatrma ve merkeziletirme gibi ilemler neticesinde bilimsel
ve yansz bir sralama elde edilmitir.
llerin ve Blgelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas (SEGE-2011) Aratrmas drt
blmden olumaktadr. almann ilk blmnde GTBA yntemi zerinde durulmutur. kinci
blmde sekiz alt balk altnda kullanlan 61 gsterge incelenmitir. nc ve drdnc blmlerde
illerin ve dzey-2 blgelerinin sosyo-ekonomik gelimilik sralamalar zerinde durularak bunlarn
hangi gstergeler itibaryla gelime kaydettikleri, hangilerinde ise yeterli gelime gsteremedikleri
konusunda tespitlerde bulunulmutur.
-
3
I. Aratrmann Yntemi
1.1 Temel Bileenler Analizi (TBA) ok deikenli istatistiksel analizde n tane bireye ilikin p tane deiken (zellik)
incelenmektedir. Bu zelliklerden birounun birbiriyle ilikili (baml) ve p saysnn ok byk
olmas analizde sorun yaratmaktadr. Zira ok sayda deikenle almak ilem ykn artrmann
yan sra deikenlerin (yaklak da olsa) bamszl kuraln zedeler. Ayrca bu tr almalarda elde
edilen sonularn yorumunda da baz glkler olabilmektedir. Bilgisayar olanaklarnn ok gelitii
gnmzde ilem yk bir sorun olarak grlmese de, ok sayda deikene ilikin analiz sonularnn
yorumlanmas ve zetlenmesi gerekten zor olabilmektedir. Byle durumlarda bavurulan
tekniklerden en nemlisi Temel Bileenler Analizidir (TBA-Principal Component Analysis). Genel
olarak deikenler arasndaki bamllk yapsnn yok edilmesi ve/veya boyut indirgeme yani
deikenlerin daha az sayda ve belirli temel bileenlerde toplanmas amacyla kullanlan TBA bal
bana bir analiz olduu gibi, baka analizler iin veri hazrlama teknii olarak da kullanlmaktadr.
n birey ve p deikenden oluan veri matrisi Xin p boyutlu uzaydaki durumu
dnlecek olursa, veri matrisi (her birey bir noktay gstermek zere) ok sayda noktadan oluan
bir topluluk (nokta bulutu) olarak ifade edilebilir. Deikenler arasnda tam bamszlk sz konusu
olamayaca iin bulut biiminde ifade edilen geometrik eklin eksenleri birbirine dik olmayacak ve
tanm da yaplamayacaktr. Oysa ki bu noktalar eksenleri birbirine dik bir elipsoid ierisine almak
daha ayrntl ve aklayc bilgi verecektir. Bu amala uygulanan dntrmede, noktalarn eksenler
boyunca sahip olduklar toplam varyanslar deimedii gibi yeni eksenler birbirlerine de dik
olmaktadr.
Harold Hotelling tarafndan nerilen teknikte Xpxn ham veri matrisi dorudan kullanlabildii
gibi Zpxn biiminde ifade edilen standartlatrlm deerler matrisi de kullanlmaktadr. Ham veri
matrisinin kullanlmas durumunda temel bileenlerin bulunmasnda varyans-kovaryans matrisinden,
standartlatrlm veri matrisinin kullanlmas durumunda ise korelasyon matrisinden
yararlanlmaktadr. Olduka farkl sonular verebilen bu iki yoldan hangisinin seilecei konusunda en
nemli belirleyici, verilerin l birimleridir. Eer verilerin (deikenlerin) l birimleri ve
varyanslar birbirlerine yakn ise ayrntl bilgiler ieren varyans-kovaryans matrisinden, deilse
standartlatrma nedeniyle baz ayrnt bilgilerin yitirildii korelasyon matrisinden yararlanlmas
nerilir.
-
4
1.1.1 Temel Bileenlerin Elde Edilmesi
Deikenlerin l birimlerinin birbirine yakn olmas pratikte pek olaan olamad iin, Temel
Bileenler Analizi almalarnda veri matrisi olarak Xpxn boyutlu ham veri matrisi deil, bunlarn
standartlatrlm deerlerinden oluan Zpxn standartlatrlm deerler matrisi kullanlmaktadr. Bu
durumda yukarda sz edilen dntrme, Tpxp bir dnm matrisi olmak zere,
Y = T Z ...(1.1)
biiminde olmaktadr. Yani bu dntrme sonucunda; birbirleriyle ilikili zij deerlerinden
yararlanlarak, birbirleriyle ilikisiz yij deerlerine ulalmaktadr.
Dntrme sonunda elde edilen Y matrisinin ortalama vektr ve varyans-kovaryans matrisi,
E(Y)=E(TZ)=TE(Z)=0 (1.2)
Var(Y) =TE(ZZ)T=TRT (1.3)
biimindedir. Burada R:pxp boyutlu deikenler aras korelasyon matrisidir. Dntrlm Y
matrisinin vektrlerinin (deiken) birbirlerine dik olabilmeleri iin Var(Y) matrisinin kegen matris
olmas gerekir. Bu matrisin kegenletirilmesinde ok sayda T dnm matrisinin kullanlmas sz
konusudur. Birbirlerinden farkl bu dnm matrislerinden amaca en uygun olannn seilebilmesi
iin y vektrleri zerine baz kstlayclarn konmas gerekir. Bu kstlayclar yledir:
- y vektrlerinin ilki olan y1 yle seilmelidir ki varyans en byk (maksimum) olsun. Yani;
Var(y1) = max
() 2 (1.4)
olmaldr.
- y1 vektrnn bulunmasnda kullanlan t1 vektrnn elemanlarnn kareleri toplam 1 olmaldr.
tt1=1 (1.5)
Bu kstlayclar yardmyla zi vektrnden, dnm sonucu elde edilen y1 vektrnn iinci eleman,
-
5
y1i = t1zi (1.6)
biiminde bulunur. lk kstlayc nedeniyle y1 vektrnn varyans,
Var(y ) =
() 2 =
() 2 =
...(1.7)
Var(y1)= t1
ZZt1=
olarak bulunur. y1 vektrnn varyans deeri olan Rt1in ikinci kstlaycdan da yararlanlarak en byk yaplmas sz konusudur.
Bu amala,
1= t1Rt1 -1(t1t1-1) (1.8)
fonksiyonu verilen kst altnda zlr. Fonksiyonun t1e gre trevi alnp sfra eitlenecek olursa;
= 2Rt1- 2 1t1 =0 (R- 1I) t1=0 (1.9)
elde edilir. Bu bantda 1 deeri R matrisinin z deeri (eigen value), t1 vektr de R matrisinin z vektr (eigen vector) olarak adlandrlr. z deerleri elde etmek iin ;
|R- I| = 0 (1.10)
biimindeki determinant almndan elde edilen pinci dereceden polinom denklemden p tane
deeri bulunur. R matrisi pozitif tanml ve simetrik olduu iin elde edilecek deerlerin tm
gerek deerler olacaktr. Yukardaki bantdan elde edilen p tane z deer kullanlarak her birine
karlk gelen p tane z vektr elde edilmektedir.
(1.10) nolu bantnn kullanm ile elde edilen j lerden ilkini 1 ve ilgili vektr de t1 olarak
gsterilip,(1.9) nolu bant soldan t1 ile arplacak olursa,
t1Rt1 1t1t1 = 0 (1.11)
-
6
elde edilir. Buradan (1.5) bants nedeniyle (t1t1=1) eitliinden yararlanlarak t1Rt1 = 1 elde edilir. Sonu olarak;
Var(y1) =Var () = E() ()= 1t1t1= 1 (1.12)
bulunur. Yani y1 deikeninin varyans 1dir. TBAda y1in varyansnn en byk olmasnn
istendiinde 1 deeri j deerleri arasnda en byk deerli olarak seilir. Seilen 1 deerinin
kullanm ile elde edilen t1 vektrne birinci z vektr ad verilmektedir. Birinci z deer 1 ve birinci
z vektr t1 olmak zere; t1 ile standartlatrlm (orijinal) veri matrisi Znin arpmndan elde edilen
y1= t1Z dntrlm vektre de birinci temel bileen ya da birinci skor (sonu) vektr ad verilir.
Ayrca baz kaynaklarda t1 vektr yerine t1 vektr kullanlmakta, varyans arlklarnn katsaylara etki etmesi salanarak sz konusu vektr birinci temel bileen olarak adlandrlmaktadr.
kinci temel bileen y2 bulunurken, y1 vektrnn bulunmasnda kullanlan iki kstlayc yannda nc bir kstlayc da gz nne alnr. Bu kstlayclar,
- y2 vektrnn varyans y1den sonra en byk olsun,
- t2 vektr birim normal bir vektr olsun (t2t2=1),
- y1 ve y2 vektrleri birbirlerine dik olsun (t2t1 =0)
biimindedir. Bu kstlayc yardmyla aadaki bantda verilen,
y2 = t2Z (1.13) vektr bulunacaktr. lk olarak 3nc kstlaycdan,
Kovar(y1y2) =
y1i y2i =
(tz) (tz)
= t1
zizt =t1Rt2 (1.14)
ve Rti= ti iden
t1Rt2= 1t1t2 = 0 (1.15)
sonucuna ulalr. Bu durumda y2 vektrnn varyans,
-
7
Var(y2) = E (t2Z)2 =
t zzt= t2Rt2 (1.16)
dir. Varyans deeri; t2t2 = 1 ve t1t2 = t2t1 = 0 koullar altnda en byk yaplmak istenirse yine lagranj
arpanlarndan yararlanlr.
2= t2Rt2 2 (t2t2 -1) 1(t2t1-0) = 0 (1.17)
burada 2 ve 1 lagranj arpanlar olmak zere 2 fonksiyonunun t2 ye gre trevi alnp sfra eitlendiinde,
=2Rt2 - 22t2 1t1 = 0 (1.18)
bulunmaktadr.
Bu eitlik, (1.15) bantsndan da yararlanlarak aadaki biimde gsterilir.
2Rt2 - 22t2 1t1 = 2(R- 2I)t2 - 1 t1=0 (1.19)
Bu eitlikte 1t1= c = 0 olmal ki,
(R- 2I)t1=0 (1.20)
eitlii yazlabilsin. nk t1 vektr sfr olamayacandan, bu koulun salanabilmesi iin 1= 0 olmas gerekir. Bu durumda ikinci z deer yine,
| I| = 0 (1.21)
bantsndan elde edilir. Bu sonu (1.18) bantsnda kullanlacak olursa,
Rt2- 2t2= 0 ve (R- 2I)t2 = 0 (1.22)
Yukarda belirtildii gibi elde edilen y2 vektrne ikinci temel bileen, 2t2 deerlerine ise
ikinci temel bileen katsaylar ad verilir. kinci temel bileen, varyans, y1in varyansndan sonra en
byk ve y1 vektrne dik bir vektrdr. Bu biimde devam edilecek olursa, j=1,.,p iin tm j, tj
ve yj deerleri elde edilir. Bu durumda p en kk deere sahip z deer ve yp ise en kk varyansl temel bileendir.
Bulunan z deerlere ilikin olarak;.
j =p=z R (1.23)
j =|R| (1.24)
-
8
biimindeki iki zelliin varl sz konusudur. nk RTT = TT"#$% R = TT olduu
bilinmektedir. Burada : '*' boyutlu kegen elemanlar ler, kegen d elemanlar sfr olan bir
matristir. Bu durumda;
R =|TT| = |T| |T| = |T| || |T| = || = ,, (1.25)
ve
z R = zTT = zTT = z = 1 , = p (1.26)
olduu gsterilmi olur.
1.1.2 Temel Bileenlerin zellikleri ve Salad Yararlar
Daha nce de deinildii gibi; konumdan bamsz ancak lee baml olan yj vektrlerinin
birok zelliinden istatistiksel analizlerde yararlanlmaktadr. Bu zelliklerden bazlar yle
sralanabilir.
- Gerek ham veri matrisi X ve gerekse de standartlatrlm biimi olan Z matrisinde
deikenler arasnda bamllk sz konusu iken, yj vektrleri birbirinden bamszdr.
Geometrik olarak zj deerleri eik eksenler zerinde bulunmakta iken yj deerleri dik
eksenlere gre elde edilmitir.
- Noktalarn zj eksenlerine gre varyans deiiktir ve eksenler aras kovaryans terimi de
bulunmaktadr. Ancak yj eksenlerinin varyanslar bykten ke doru sraldr. Ayrca
eksenler birbirine dik olduundan, kovaryans terimi yoktur ve noktalarn dalm yalnz
varyansla aklanmaktadr.
- Bu zelliklere ek olarak, eer ilk m tane temel bileen toplam varyansn byk ksmn
aklyorsa geriye kalan p-m tane temel bileen ihmal edilebilir. Bu durumda az bir varyans
(bilgi) kaybyla zerinde allan uzayn boyutu pden mye (m
-
9
1.1.3 Temel Bileenler Analizinin Gereklilii
TBAnn bamllk yapsn yok etme ve boyut indirgeme amalar iin kullanldndan sz
edilmiti. Z matrisinin deikenleri arasnda tam ya da tama yakn bamszlk olmas durumunda,
bamszlatrma bir ama olmayaca gibi indirgemeden de nemli bir kazan salanamaz. Zira;
R =
z, z, = ZZ = I ...(1.27)
zellii nedeniyle zj lerin yj lere dntrlmesinden de yine birim iliki matrisine ulalacaktr.
Deneysel noktalarn iliki matrisi yukardaki gibi birim ise bu noktalarn p boyutlu uzayda bir kre
oluturduklar sylenir.
Bu krenin eksenleri zj lerin yerine yj ler de olsa durumda nemli bir farkllk olmayacaktr.
Bu nedenle byle bir dntrme ile yj lerin bulunmas gereksizdir. Ayrca tm eksenlerde eit
varyans olduundan, dntrlm zj lerden m tanesinin seilerek boyut indirgenmesi de uygun
deildir. Aslnda deney ya da gzlemlerden elde edilen veriler iin R=I olma olasl sfrdr. O halde
ne gibi durumlarda iliki matrisi birim kabul edilmelidir? Bu konuda H0: R=I hipotezinde belirtildii
gibi Bartlett, tek deikenli analizdeki varyans karl olan genelletirilmi varyans kavramn ve
aadaki testleri nermitir.
2(3 1) 5
(2' + 5)9log||~;(/)() (1.28)
2(3 1) 5
(2' + 11)9log||~;(/)()
Burada R, R matrisinin determinant yani genelletirilmi varyanstr. Kresellik testi olarak bilinen test iin,
H>: R = I
H?: R I (1.29)
hipotezleri kurulmakta ve H0 hipotezinin reddedilmesi durumunda TBAnn kullanlmas
nerilmektedir.
-
10
1.1.4 Temel Bileen Saysnn Belirlenmesi
TBAy kullanmada nemli iki ama olduu, bunlardan ilkinin deikenler arasndaki
bamllk yapsnn yok edilmesi, ikincisinin ise boyut indirgeme olduu sylenmiti. Bu nedenle, z
deerlerin bulunmasndan sonra m (nemli z deer) saysna karar vermek ok nemlidir. Bu
amala birok yntem gelitirilmitir. Bilinen en basit yntemde (standartlatrlm veri matrislerinin
kullanld durumlarda) birden byk deerli z deerlerin says m says olarak verilmektedir veya
yaklak ayn manta dayanan AB
C
D koulunun saland en kk m deeri nemli
temel bileenlerin says olarak belirlenmektedir.
Bunlar dnda en yaygn kullanlan yntemlerden ilki Anderson tarafndan genel olabilirlik
oranndan yararlanlarak gelitirilmitir (Mardia ve dierleri, 1989).
(3 1) EFG + (3 1)GEFG AB
JKLMNJK
O~;
PLQ(OS)CSO
UCS (1.30)
rneklemdeki denek saysnn ok olmas durumunda kullanlan yntemde
HW: XS = = XS\ = (1.31) H?: XS XS\ hipotezleri kullanlmaktadr. Burada m nemli bulunan temel bileen says, g ise ihmal edilen boyut
saysdr (p=m+g). Ayrca, varyanslarn testine ilikin bir ok test yntemi gelitirilmitir. Bunlardan
bir tanesi de a0 ihmal edilecei dnlen z deerlerin aritmetik ortalamas, g0 yine ayn z
deerlerin geometrik ortalamas olmak zere,
2log = (3 S5
)(' ])log (^_`_
)~b(CS)(C)/
ya da (1.32)
-2log=(n-1)(p-m) log (^_`_
)~b(CS)(C)/
biimindedir. Yukarda verilen testlerde, test istatistik deerinin Ki-kare tablo deerini amas
durumunda H0 hipotezi reddedilmekte ve m says bir artrlarak H0 hipotezi kabul edilinceye kadar
srdrlmektedir.
Bu bilgilerden sonra tekrar (1.25) nolu bantya dnlecek olursa,
R = TT = ,t,t, = R,, = R + R + + R
1 (1.33)
-
11
biimindeki bu bantda her Rj, R matrisinin bir parasdr. yle ki Rj paras jinci temel bileenin
katksn gstermektedir. Bu durumda, dntrlm verilerin deikenlerini gsteren yj lerden ilk
m tanesi seilecek olursa, bant gereince ilk m tane Rj paras seilmi olur. Bu paralardan,
Rc = R + R + + RX = R,X, (1.34)
R\ = RXS + + R = R Rc
biiminde tanmlanan alt matrislerden Rh alt matrisine yeniden bulunan korelasyon matrisi veya
hipotez iin bulunan matris ad verilir. Rg ise kullanlmayan temel bileenlere karlk gelen kalnt matrisidir. R matrisinin R1,.Rp biiminde yazlmasna Rnin spektral paralanmas (decomposition)
ya da Rnin tayf denir (Tatldil, 2002).
R matrisinin tm paralarnn biliniyor olmas durumunda m saysna karar vermek yine sorun
olarak aratrmacnn karsna kmaktadr. nemli temel bileen says olan mnin belirlenmesinde
Rh matrisinin Rye yakn, Rg matrisinin de elemanlar sfr olan bir matrise (sfr matrisi) eit olmas
dncesinden hareket edilmektedir. Ancak gerek uygulamalarda deil Rg matrisinin tm
elemanlarnn, elemanlarn ortalamasnn sfr olduu durumlarla karlamak bile ok zordur. Bu
nedenle Rg matrisinin elemanlar ortalamalarnn test edilmesinde Bartlett tarafndan nerilen bir
yntem kullanlmaktadr. Kk rneklemler iin kullanl olan bu testte hipotezler;
H0:|Rg|=0 veya HW: XS = = XS\ =
HA:|Rg|0 (1.35)
biimindedir. Kullanlan test istatistii ise,
U\ =efhe(\)h
(kmNn qm)( qmnsN )h
(1.36)
iken,
2(3 1) 5
(2' + 5) D
]9 loguO~;PLQ(OS) (1.37)
-
12
olarak verilmektedir. Bu testte, Bartlettin test istatistik deeri, ilikin Ki-kare tablo deeri ile
karlatrlmakta ve H0 hipotezi reddedilmise m deeri bir artrlarak hipotez kabul edilinceye kadar
ilemler srdrlmektedir.
Bu yntemler dnda, temel bileen saysn belirlemede baz grafik yntemlerinden de
yararlanlmaktadr. Bunlardan bir tanesi de Cattel tarafndan gelitirilmi olan z deerlerin veya
varyans aklama oranlarnn izimi (screen graph) yntemidir. Bu yntemde varyans aklama
oranndaki hzl d belirlenerek temel bileen saysna karar verilmektedir (Mardia ve ark., 1989).
Deiken saysnn (p) ok byk olmas durumunda analize konu olan orijinal deikenlerden
(nemsiz) bazlarnn belirlenerek ilem d braklmas da gerekebilmektedir (redundancy analysis).
Bu amala temel bileenlerde iki farkl yol izlenmektedir. lk yolda; en kk zdeere karlk gelen
z vektrden balanmak zere nemsizliine karar verilmi olan (p-m) tane z vektrdeki mutlak
deerce en byk katsayl deikenler belirlenerek ayn anda ilem dnda braklmaktadr. kinci
yolda ise sadece pinci zvektrlerdeki en byk katsayl deiken ilem dnda braklmakta, baa
dnlerek yeniden z deer ve z vektrler hesaplanarak ayn ilemler (p-m) kez tekrarlanmaktadr.
Karl Pearson tarafndan 1901 ylnda ilk kez nerilen ve Hotelling tarafndan 1933 ylnda
byk lde gelitirilen TBA davran bilimlerinden ekonomiye kadar ok geni bir alanda
kullanlmaktadr. zellikle son yllarda ok deiik amalarla kullanlma olanaklarnn ortaya kmas
ile TBA uygulamaclarca ok kullanlan testlerden biri olmutur. Nitekim karlk getirme analizi
(correspondence analysis) ve l-ekil belirleme analizi (allometry analysis) temel bileenler zerine
kurulu iki ilgin analizdir. Ayrca TBA, oklu regresyonda oklu balant (multicollinearity) durumunu
gidermede ve ok deikenli regresyonda ise deiken kmelerinde boyut indirgeme amacyla
kullanlmaktadr ki bu kullanm biimi kanonik korelasyona alternatif olmaktadr.
Sonu olarak, klasik TBA ok sayda birbiri ile ilikili deikenin bulunmas durumunda bu
deikenlerden birbirinden bamsz yeni hipotetik ve az sayda deiken (eksen-bileen) elde etmek
amacyla kullanlmaktadr.
Yap itibaryla iliki matrisi (iliki katsaylar) ya da varyans-kovaryans matrisi kullanmas
nedeniyle ok deikenli R Analiz Teknikleri snfnda yer almasna karn, elde edilen hipotetik
deikenler (birimi olmayan skor deerleri) genelde n tane nesnenin bu skor deerlerine gre
sralanmasnda, kmelenmesinde ve snflanmasnda kullanlmaktadr (Mardia ve ark., 1989).
-
13
Kullanlan algoritmalarn ayn olmas nedeniyle Faktr Analizi ile ayn olduu sanlan ve
bununla kartrlan TBA, kullanm amac nedeniyle Faktr Analizinden ynden ayrlmaktadr. Bu
farkllklardan en nemlisi; Faktr Analizinde kavramsal anlamllkn aranmas; bunu salamak
amacyla dndrme (rotation) tekniklerine bavurulurken, TBAda byle bir sorun olmayp sadece
eksenlerde hangi deikenlerin daha etkili olduklarnn yoruma katlmasdr.
kinci farkllk ise, Faktr Analizinde aklanamayan varyans iin modelde bir hata terimi
ngrlrken, TBAda hata teriminden sz edilmemesidir.
Son olarak, Faktr Analizinde orijinal deikenlerin aklad varyansn (bilgi) hangi faktrler
zerinde ykl olduu incelenirken, TBAda bileenlerin (hipotetik deiken) hangi orijinal
deikenlerin arlkl katklar ile olutuu aratrlmaktadr.
-
14
1.2 Gl Temel Bileenler Analizi (GTBA)
Genel olarak istatistiksel analizlerde veri kmesindeki kstlar, zerinde allan dalm
hakkndaki varsaymlar ve rnee ait gzlemlerin birbirinden bamszl konusundaki baz zellikler
salanmad iin sorunlar oluabilmektedir. zellikle aykr deerlerin ortaya kard sorunlar
istatistiksel veri analizlerinin salkl sonular vermemesine yol amaktadr. Bu deerlerin nasl
belirlenecei ve olumsuz etkilerinin giderilmesi istatistikte uzun yllar inceleme konusu olmutur.
Veri kmesinde dierlerinden ok farkl olan ve elde edilecek kestirim sonularn etkileyen
gzlem deerlerine aykr ya da sapan deer (outlier) ad verilmektedir. Verilerin derlenmesi
aamasnda gzleme, kaydetme hatalarnn neden olabilecei dikkate alnmayan baz etkenlerin
etkisinden veya doal rastlantsallktan meydana gelebilen aykr deerler, analizde kullanlan modele
ait varsaymlara kukuyla baklmasna neden olur. zellikle de normal dald varsaylan veri
kmesinde model zerinde ciddi sorunlar yaratabilmektedir.
TBAnn kullanlabilmesi iin eldeki verilerin sreklilik, simetriklik ve normal dalmllk
koullarn salamas gerektii yukarda belirtilmiti. Bu koullarn (varsaym) salanmamas
durumunda; rnein verinin (data) saa ya da sola arpk olmas, veride aykr ya da sapan deerler
(outliers), u deerler (extreme values) olmas durumlarnda salkl sonular vermeyen klasik TBA
yerine son yllarda GTBA teknikleri kullanlmaya balanmtr (Maronna ve ark., 2006).
Kestirim deerleri istatistik varsaymlarnn salanmamasndan pek fazla etkilenmiyorsa bu tr
istatistiklere gl (robust) istatistik, kullanlan yntemlere gl kestirim yntemleri, bu tr
varsaymlardan etkilenmeksizin salam kestirim yaplmasna gl kestirim (robust estimation) ve
elde edilen kestirim deerlerine ise gl kestirici (robust estimator) ad verilmektedir.
GTBAda iki farkl yol izlenmektedir. Bu yollardan ilkinde bir arlk parametresi kullanlarak,
deikenlerin ortalamalarna yakn gzlem deerlerine fazla, ortalamalardan farkl (uzak) gzlem
deerlerine ise az arlk deeri verilerek varyans-kovaryans matrisinin hesaplanmas yaplmakta, ikinci
yolda ise veri matrisindeki orijinal deerler yerine eitli biimlerde standartlatrlm ya da
normlandrlm deerler kullanlmaktadr. Bu iki yolda da aykr deerlerin etkisinin azaltlmas, daha
salkl ve gereki kestirim deerlerinin elde edilmesi amalanmaktadr.
-
15
GTBA, farkl dntrme yntemleri denenerek yoruma uygun sonular elde edilmesine
olanak tand iin birok aratrmac tarafndan benimsenirken, kullanlan verilerin orijinalliini
zedelemesi nedeniyle baz aratrmaclar tarafndan da eletirilmektedir.
GTBA konusundaki ilk almalar Maronna (1976) tarafndan yaplm olmakla birlikte, bu
konudaki kapsaml almalarn Campbell (1980) tarafndan gl kestiriciler kullanlarak aykr
deerlerden etkilenmeyen temel bileenlerin elde edilmesi ile balad kabul edilmektedir. Bu
almada aykr deerlerin etkisini ortadan kaldracak biimde rneklem varyans-kovaryans matrisinin
bulunmas zerinde durulmutur.
Bu almann ardndan Li ve Chen (1985) ok deikenli verilerin bir doru ya da dzlem
zerindeki dorusal projeksiyonlar yardm ile orijinal verilerin yapsn ortaya koymaya ynelik olarak
gelitirilmi olan Projection Pursuit (PP) yntemine dayal bir zm nermilerdir. PP ynteminin
kullanm amac veri kmesi hakknda en fazla bilgiyi aa karacak en kk boyutlu izdmn
bulunmasdr. Bu yolla, en byk gl leklemeye sahip izdm alnm gzlemlerin dorultusu
belirlenmekte olup, gerek veri kmesinde ok etkili olan aykr deerlerin etkilerinin izdmleri
kullanlarak, bu aykr deerler belli lde azaltlmaktadr (Yaycl, 2006).
Klasik TBAda olduu gibi GTBAda da deikenler arasndaki iliki dzeyinin ortaya
konmasnda korelasyon matrisinden mi yoksa varyans-kovaryans matrisinden mi hareket edilecei
sorunu ile karlalmaktadr. Burada da yine deikenlerin lekleri ayn ya da yakn ise (ratio-oran
deerleri gibi) varyans-kovaryans matrisinin kullanlmas, deikenler farkl lekli ise korelasyon
matrisinin kullanlmas gerekmektedir. Bu iki farkl seimin de avantaj ve dezavantajlar vardr.
Korelasyon matrisi, farkl lekler olmas durumunda deikenler arasnda ortak payda oluturup
yorumu kolaylatrrken deikenlerin zel durumlarndan kaynaklanan ayrnt bilgiyi
maskelemektedir. Varyans kovaryans matrisi, veriler arasndaki ilikiyi ayrntl verirken; varyans
deerlerinin 0 ila (+) sonsuz, kovaryans deerlerinin ise () sonsuz ila (+) sonsuz arasndaki tm
deerleri alabilmesi nedeniyle yorumlamada glk ekilebilmektedir.
GTBAda kullanlan pek ok veri hazrlama yntemi bulunmaktadr. Bu ksmda GTBAda
yaygn kullanlan baz yntemlerden ksaca sz edilecektir. (Yazar ve ark., 2009; Yaycl, 2006) En
yaln ifade ile GTBAda, gzlem deerlerine farkl arlk deerleri verilmek suretiyle ya da orijinal
verilerin endeksleme, merkeziletirme, standartlatrma ve normalletirme teknikleri kullanlarak,
verilerin (zellikle) normallik kouluna yaklatrlmas ve aykr veya u deerlerin etkilerinin
-
16
azaltlmas amalanmaktadr. Bir baka ifade ile GTBAda verilere ilikin dntrmeler yaplarak
varyans-kovaryans matrisinde ve korelasyon matrisinde baz deiiklikler yaplarak klasik TBA
yntemi uygulanmaktadr. Bu amala (TBAda gl kestiriciler elde etmek iin) yaplan almalar
genel olarak iki ana balk altnda toplanmaktadr. Bunlar;
TBAda kullanlan varyans-kovaryans ve korelasyon matrisinin gl kestiricileri elde edilerek
klasik TBA yntemleri izlenmektedir.
Karakteristik kk ve vektrlerin (zdeer ve zvektrler) gl kestiricileri elde edilerek, bu
kestiricilerden bazlar varyans-kovaryans ve korelasyon matrisinin gl kestiricilerinin elde
edilmesinde kullanlmaktadr.
Bu yntemlerde;
d = {(x a)S(x a)}/ (1.38)
biimindeki Mahalanobis uzaklk fonksiyonu kullanlmaktadr.Burada xi gzlem vektrn, a konum
parametresi ( ortalama vektr), S* ise yaylma parametresi (varyans-kovaryans matrisi) olup aadaki
eitlikler kullanlarak elde edilmektedir (Campbell,1980; Flury,1998; Yazc, 2006).
a = w(d)
()N (1.39)
S = [][]N
(1.40)
Bu eitliklerde w arlk deerlerini, {()} bir adm fonksiyonunu gstermekte olup,
gelitirilmi olan konum ve yaylma parametrelerinin gl kestiricilerinden bazlar aada verilmitir
(Yaylac, 2006).
MLT Algoritmas: Maronna (1976) gelitirilmi olan algoritmada aadaki eitlik
kullanlmaktadr.
w(d) =S
S = w"d (1.41)
Burada v oklu t dalmna ait serbestlik derecesi olup, v genellikle bire eittir. Eitlikte p deiken saysn gstermekte olup {()} = 1/3 dir (Flury, 1998).
-
17
HUB Algoritmas: Huber tarafndan 1964 ylnda gelitirilmi olan algoritmada aadaki
eitliklerden yararlanlmtr.
^() = 1 , (1.42)
= 11 , >
={^()} (1.43)
Burada = bW olup ise yansz ortalama tahmini yapmak iin kullanlan bir dzeltme terimidir.
CAMPBELL Algoritmas: Campbell tarafndan 1980 ylnda gelitirilmi olan algoritmada
aadaki eitliklerden yararlanlmtr.
() = , D
=D *'
( D) , > D (1.44)
Eitlikte D = ' + /2 olup, bu deerlerden yararlanlarak,
^() = {()}/
() = {^()} (1.45)
{()} = {()} -1
eitlikleri elde edilmitir (Campbell, 1980).
TBAda gl kestiriciler elde etmek iin gelitirilmi olan bu algoritmalarn yan sra kullanlan
pek ok dnm de bulunmaktadr. Aykr deerlerin etkilerini, belli lde azaltmak amacyla
kullanlan bu dnmlerden en nemlileri;
(i) Medyan Merkeziletirme (ii) SN-Standartlatrma (iii) Medyan Normalletirme (iv) SN-Normalletirme (v) Endeksleme
biiminde sralanmaktadr. X veri matrisini, xij , i inci gzleme ilikin j inci deiken deerini
gstermek zere bu dnmler aadaki biimde ifade edilmektedir.
-
18
Medyan Merkeziletirme
xij* )( jij xmedyanx (1.46)
SN-Standartlatrma
jijiSN xxmedyanmedyan )1926,1( (1.47)
Medyan Normalletirme
xij* )(/))(( jjij xmedyanxmedyanx (1.48)
SN-Normalletirme
xij SNSNijx /)(* (1.49)
ok sk kullanlan bu tekniklerin yan sra son yllarda UNDP tarafndan nsani Gelime Endeksi
(Human Development Index) almalarnda da kullanlan, orijinal verilerden (Taksonomi
ynteminde olduu gibi) endeks deerlere ulama ve endeks deerlerinden elde edilen korelasyon
matrisini kullanarak GTBA uygulama ok yaygnlamtr (Uygur ve Yldrm, 2011).
Endeksleme ( Boyut Endeksi - Dimension Index)
xij*= (xij - xjmin)/( xjmax- xjmin) = (xij - xjmin)/(xjrange) (1.50)
-
19
2. SEGE-2011 almasnda Kullanlan Gstergeler
SEGE-2011 almasnda kullanlan tm gstergeler 81 il baznda olup, bunlarn bir blm
illerin Trkiye genelindeki durumunu yanstan say ya da oran deerleri, bir ksm ise ildeki bireylerin
durumlarn yanstan oran ya da kii bana deer biimindeki gstergelerdir. SEGE-2011
almasnda sekiz balk altnda 61 gstergeden yararlanlmtr. Bu alma, SEGE-2003
almasnda kullanlan veri setine yakn bir veri seti kullanmakla birlikte bire bir karlatrma
yaplmas uygun olmayacaktr. Zira lkemizin son 10 ylda geirdii ekonomik deiim ve dnm
sreci, teknolojik gelimenin sosyo-ekonomik gelimede arln iyice hissettirmesi, eriilebilirlik ve
evreye duyarlln neminin artmas gibi nedenlerle bu almada veri setinin gncellenmesi
kanlmaz olmutur.
OECDnin blgesel gelime alannda pek ok aratrmas bulunmaktadr. Kurulu tarafndan
blgelerin karlatrlmas amacyla endeksleme almalar da yaplmaktadr. OECD tarafndan, ye
lkelerde bulunan 362 blge iin oluturulan bileik endeks almasnda2, balk altnda 51
gsterge belirlenmi, ancak veri kst nedeniyle 22 gsterge kullanlarak endeks oluturulmutur. Bu
balktan ilki olan rekabetilik altnda 10 deiken bulunmaktadr. Gelir, istihdam, demografi ve
patent says gibi konular rekabetilik altnda ele alnmtr. Alt-balklardan ikincisi sosyal iermedir.
Bu balk altnda sekiz gsterge bulunmaktadr. Sosyal ierme ierisinde fertlerin eitim, salk ve
ulatrma imknlar ile istihdam piyasasna eriimi gibi hususlarn n planda olduu grlmektedir.
nc alt-balk olan evresel srdrlebilirlik bal altnda ise hava kirlilii ve zel ara
kullanmna ilikin drt deiken kullanlmtr. Sz konusu deikenler SEGE-2011 almasnda da
gz nnde bulundurulmutur.
Son dnemde OECDnin zerinde nemle durduu hususlardan birisi de bireysel refah
seviyesinin llmesidir. Blgesel dzeyde yoksullua ilikin gsterge seti gelitirilmesi, yaam kalitesi
ierisinde evresel gstergelerin nemi, bykehirlerde ylma ekonomilerinin salad faydalar ile
sosyal dlanma, evre kirlilii, trafik gibi negatif unsurlarn yaplan analizlere dhil edilmesi
OECDnin tartma konular arasndadr (OECD, 2011b). Bu erevede, SEGE-2011 almasnda
Yaam Kalitesi Gstergeleri bal altnda yeni bir gsterge grubu belirlenmitir. SEGE-2003
almasnda Dier Refah Gstergeleri bal altnda be gsterge bulunurken SEGE-2011
almasnda dokuz gstergeye yer verilmitir. 2 Bu alma ile rekabetilik, sosyal ierme ve evresel srdrlebilirlik gstergeleri kullanlarak, OECD Blgeleri iin tek bir endeks oluturulmutur. (OECD, 2011a)
-
20
SEGE-2011 almasnda kullanlan gsterge seti yeni blgesel gelime teorilerine de uyumlu
ekilde seilmitir. sel byme teorilerinin kalknmann ve iktisadi bymenin aklanmasnda
giderek nem kazanmasnn bir sonucu olarak, blgesel insan kaynaklar ve yenilikilik kapasitesini
len gstergelerin kullanlmas gerei ortaya kmtr. Bu nedenle, SEGE-2011 almasnda marka
ve patent bavuru saylar, GSM ve ADSL abonelii ile yksekrenim gren nfus, yksek lisans ve
doktora sahibi nfus gibi isel potansiyeli gsteren deikenler kullanlmtr. Deiken seiminde
lekleri ve yatrm tutarlar byk olan, ancak yaps ve zellikleri itibaryla o ilin sosyal ve ekonomik
gelimilik dzeyine kstl etkisi olan byk tesislerin durumu (r: hidroelektrik santraller gibi) da
dikkate alnmtr.
Yeni gsterge setinin avantajlarndan birisi de srekli gncellenen verilere dayanmasdr.
SEGE-2003 almasnda kullanlan verilerin ounlukla genel nfus saymna dayanmas veri
gncellemesi konusunda skntlara neden olmutur. Ancak yeni veri setindeki pek ok deiken
TKin Adrese Dayal Nfus Kayt Sisteminden (ADNKS) yllk bazda elde edilebilmektedir. Keza,
Milli Eitim Bakanl, Salk Bakanl, Trkiye Bankalar Birlii, Sosyal Gvenlik Kurumu gibi bu
almaya veri girdisi salayan kurum ve kurulular da gncel ve dzenli biimde veri salamaktadr.
-
21
Tablo-1: Deiken Listesi
Veri Kayna Yl Birimi Dnemi
SEGE-2003'te Kullanld
m? Demografik Gstergeler
1 Nfus Younluu TK 2010 km2/Kii Yllk Evet
2 Yaa zel Dourganlk Oran (15-49 ya) TK 2010 Binde Yllk Evet
3 Gen Baml Nfus Oran (0-14 ya) TK 2010 Yzde Yllk Hayr
4 Net G Hz TK 2010 Binde Yllk Hayr
5 ehirleme Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet
stihdam Gstergeleri
1 sizlik Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr
2 gcne Katlma Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr
3 alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus erisindeki Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr
4 malat Sanayi stihdamnn Sigortal stihdam indeki Oran SGK 2010 Yzde Yllk Hayr
5 Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif alanlarn Toplam Nfusa Oran SGK 2010 Yzde Yllk Hayr
6 Ortalama Gnlk Kazan SGK 2010 TL Yllk Hayr
7 Ortalama Gnlk Kazan - Kadn SGK 2010 TL Yllk Hayr
8 stihdam Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr
Eitim Gstergeleri 1 Okuryazar Nfus Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet
2 Okuryazar Kadn Nfusunun Toplam Kadn Nfusuna Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet
3 Genel Ortaretim Net Okullama Oran MEB 2009-2010 Yzde Yllk Evet
4 Mesleki ve Teknik Liseler Okullama Oran MEB 2009-2010 Yzde Yllk Evet
5 lin YGS Ortalama Baar Puan SYM 2010 Ort. Puan Yllk Hayr
6 Yksek Okul veya Faklte Mezunu Nfusun 22+ Ya Nfusa Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet
Salk Gstergeleri 1 Yz Bin Kiiye Den Hastane Yatak Says Salk Bakanl 2010 Yzbinde Yllk Evet
2 On Bin Kiiye Den Hekim Says Salk Bakanl 2010 Onbinde Yllk Evet
3 On Bin Kiiye Den Di Hekimi Says Salk Bakanl 2010 Onbinde Yllk Evet
4 On Bin Kiiye Den Eczane Says Trkiye Eczaclar Birlii 2010 Onbinde Yllk Evet
5 Yeil Kart Sahibi Nfusun l Nfusuna Oran SGK 2009 Yzde Yllk Evet
-
22
Tablo-1: Deiken Listesi (devam-1)
Veri Kayna Yl Birimi Dnemi
SEGE-2003'te Kullanld
m? Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri
1 l hracatnn Trkiye indeki Pay TK, Ekonomi Bakanl 2010 Yzde Yllk Hayr
2 Kii Bana Den hracat Tutar TK, Ekonomi Bakanl 2010 Bin ABD Dolar Yllk Evet
3 malat Sanayi yerlerinin Trkiye indeki Pay SGK 2009 Yzde Yllk Evet
4 malat Sanayi Kaytl yeri Oran SGK 2009 Yzde Yllk Hayr
5 Kii Ba malat Sanayi Elektrik Tketimi TK,TEDA 2009 MW/h Yllk Evet
6 Organize Sanayi Blgesinde retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanl
2010 Yzde Yllk Hayr
7 Kk Sanayi Sitesi yeri Saysnn Trkiye indeki Pay Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanl
2010 Yzde Yllk Evet
8 Yeni Kurulan irketlerin Toplam Sermayesinin Trkiye indeki Pay TK 2009 Yzde Yllk Hayr
9 On Bin Kiiye Den Yabanc Sermayeli irket Says Ekonomi Bakanl 2010 Onbinde Yllk Hayr
10 Yz Bin Kiiye Den Marka Bavuru Says TPE 2010 Yzbinde Yllk Hayr
11 Yz Bin Kiiye Den Patent Bavuru Says TPE 2010 Yzbinde Yllk Hayr
12 Yksek Lisans ve Doktora Sahibi Nfusun 30+ Ya Nfusa Oran TK 2010 Onbinde Yllk Hayr
13 Krsal Nfus Bana Den Tarmsal retim Deeri TK 2009 TL Yllk Evet
14 Turizm Yatrm-letme ve Belediye Belgeli Yatak Saysnn Trkiye indeki Pay TK, Kltr ve
Turizm Bakanl 2009 Yzde Yllk Hayr
15 Tevik Belgeli Yatrm Tutarnn Trkiye erisindeki Pay Ekonomi Bakanl 2009-2011 Yzde Dnemsel Evet
Mali Gstergeler 1 ldeki Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay TBB 2010 Yzde Yllk Evet
2 ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki Pay TBB 2010 Yzde Yllk Hayr
3 Kii Bana Den Banka Mevduat Tutar TBB ve TK 2010 Bin TL Yllk Evet
4 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Bireysel Mteri Says TBB 2011 Binde lk Kez
Yaymland Hayr
5 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Kurumsal Mteri Says TBB 2011 Binde lk Kez
Yaymland Hayr
6 Kii Bana Den Bte Gelirleri Maliye Bakanl 2010 Bin TL Yllk Evet
7 l Vergi Gelirinin Trkiye indeki Pay Maliye Bakanl 2010 Yzde Yllk Hayr
Eriilebilirlik Gstergeleri
1 Krsal Kesim Asfalt-Beton Ky Yolu Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet
2 lin En Yakn Havaalanna Uzakl DHM 2008 Yzde Dzensiz Hayr
-
23
Tablo-1: Deiken Listesi (devam-2)
Veri
Kayna Yl Birimi Dnemi SEGE-2003'te
Kullanld m?
Eriilebilirlik Gstergeleri
3 Hane Bana Genibant Abone Says BTK 2008 ADSL/Hane Yllk Hayr
4 Kii Bana Den GSM Abone Says BTK 2008 GSM/Kii Yllk Hayr
5 lin Otoyol ve Devlet Yollarna Gre yk-km Deerleri TCK 2010 Ton/km. Yllk Hayr
6 Toplam Demiryolu Hattnn Yzlme Oran TK 2010 km/km2 Yllk Hayr
Yaam Kalitesi Gstergeleri
1 Bin Kiiye Den AVM Brt Kiralanabilir Alan Oran AVM Dernei 2010 Binde Yllk Hayr
2 Kanalizasyon ebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nfusunun Toplam Belediye Nfusuna Oran TK 2008 Yzde Yllk Hayr
3 Kii Ba Mesken Elektrik Tketimi TEDA 2009 MWh Yllk Evet
4 On Bin Kiiye Den zel Otomobil Says TK 2010 Binde Yllk Evet
5 Kkrtdioksit (SO2) Ortalama Deeri TK 2009 SO2 Ort. Deeri Yllk Hayr
6 Partikler Madde (Duman) Ortalama Deeri TK 2009 Partikler
Madde Ort. Deeri
Yllk Hayr
7 Sosyal Gvenlik Kapsam Dnda Kalan Nfusun Toplam Nfusa Oran SGK 2009 Yzde Yllk Hayr
8 Yz Bin Kiiye Den Ceza nfaz Kurumuna Giren Hkml Says TK 2008 Yzbinde Yllk Hayr
9 Yz Bin Kiiye Den ntihar Vakas Says TK 2009 Yzbinde Yllk Hayr
Deiken Says: 61
-
24
2.1 Demografik Gstergeler
Demografik gstergeler illerin gelimilik dzeyini belirleyen ve yanstan olduka nemli
gstergelerdir. Zira nfus younluunun ok yksek olduu yerleim birimleri cazibe merkezleri
olduu iin bu blgelere dardan youn bir g olmakta ve bu durum da doal olarak ehirleme
orann ykseltmektedir. te yandan yksek bamllk oran ise retime katlan birey saysn azaltt
iin gelimilii olumsuz ynde etkileyen bir zelliktir. SEGE-2011 almasnda be demografik
gsterge dikkate alnmtr. Bunlarn tanesi SEGE-2003 almasndaki gstergelerle ayn olup
SEGE-2003 almasndaki dier gstergenin verdii bilgilere yaknsamak zere iki farkl gsterge
eklenmitir.
Demografik gstergeler kapsamnda SEGE-2003 almasnda yer verilen Toplam Nfus
gstergesi, baz illerdeki deerlerin ok byk olmas nedeniyle gstergenin dier birok demografik
gstergenin etkisini maskeleyip azaltt iin; Yllk Ortalama Nfus Art Hz gstergesi tad
bilgiler asndan byk lde Net G Hz gstergesi ve Yaa zel Dourganlk Oran (15-
49) gstergeleri ile yksek korelasyona sahip olduu iin; Ortalama Hane Halk Bykl
gstergesi ise TK tarafndan retilmedii iin analize dahil edilmemitir.
almada kullanlan demografik gstergeler aada aklanmtr.
Tablo-2: Demografik Gstergeler
Kod Demografik Gstergeler
DEM 1 Nfus Younluu
DEM 2 Yaa zel Dourganlk Oran (15-49 ya)
DEM 3 Gen Baml Nfus Oran (0-14 ya)
DEM 4 Net G Hz
DEM 5 ehirleme Oran
- Nfus Younluu: TK tarafndan yllk olarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin
olup kii/km2 olarak ifade edilmekte ve nfus younluk deerinin yksek olmas ilin
ekonomik potansiyelinin yksek olduuna iaret ettii iin sonucu pozitif ynde etkilemesi
beklenmektedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.
- Yaa zel Dourganlk Oran (15-49 ya): 2010 ylna ilikin olan bu gsterge binde say
olarak ifade edilmektedir. Dourganlk oran deerinin yksek olmas, ilin sosyo-kltrel ve
-
25
ekonomik potansiyelinin dk olduuna iaret ettii iin sonucu negatif etkilemektedir. Bu
gsterge, SEGE-2003 almasnda da Dourganlk Hz olarak yer almtr.
- Gen Baml Nfus Oran (0-14 ya): TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010
ylna ilikin olup, yzde olarak ifade edilmektedir. Oran deerinin yksek olmas, il
nfusunun nemli bir blmnn gen olmas nedeniyle igc ierisinde yer almamas bu
nedenle ilin ekonomik potansiyelinin olumsuz etkilenmesi anlamna geldii iin sonuca
negatif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- Net G Hz: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ait olup, binde say
olarak ifade edilmektedir. Bu orann yksek olmas ilde istihdam bata olmak zere, eitim,
sosyal yaam gibi koullarn iyi olmasndan dolay dier illerden g almas anlamna
geldiinden bu gstergenin sonuca etkisinin pozitif olmas beklenmektedir. Bu gstergenin
daha kapsayc ekli, SEGE-2003 almasnda Yllk Ortalama Nfus Art Hz olarak
verilmitir.
- ehirleme Oran: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin olup, yzde
olarak ifade edilmektedir. Yksek bir ehirleme oran, o ilde yaayanlarn krsal kesime
nazaran daha gelimi olan kentlerde ikamet ettikleri, katma deerin dk olduu tarm
sektrnden ziyade katma deerin daha yksek olduu sanayi ve hizmetler sektrlerinde
faaliyette bulunduklar anlamna geldii iin sonuca etkisi pozitif olan bir gstergedir. Bu
gsterge SEGE- 2003 almasnda da yer almtr.
2.2 stihdam Gstergeleri
Bilindii gibi lkelerin olduu kadar blge ve illerin ekonomik gleri, kalknmlk dzeyleri
yarattklar katma deerin bykl ile olduka ilintilidir. stihdam piyasasna ilikin veriler de bu
durumu ortaya koyan nde gelen gstergelerdir. Bu nedenle SEGE almalarnda istihdama ilikin
gstergeler arlkl olarak kullanlmaktadr. SEGE-2003 almasnda istihdama ilikin yedi gsterge
kullanlm iken, SEGE-2011 almasnda sekiz gstergeden yararlanlmtr.
Kullanlan gstergelerden sadece bir tanesi (malat Sanayi stihdamnn Sigortal stihdam
inde Oran) SEGE-2003 almasnda kullanlan gsterge ile benzer olup dier yedi deiken
farkldr. Bunun nedeni, 2003 yl SEGE almasnda kullanlan istihdam deikenlerinin 2000 yl
-
26
Genel Nfus Saymndan elde edilmesinden, 2010 ylnda ise nfus saym yaplmamasndan ileri
gelmektedir. SEGE-2011 almasnda kullanlan deikenler aadadr.
Tablo-3: stihdam Gstergeleri
Kod stihdam Gstergeleri
IST 1 sizlik Oran
IST 2 gcne Katlma Oran
IST 3 alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus erisindeki Oran
IST 4 malat Sanayi stihdamnn Sigortal stihdam indeki Oran
IST 5 Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif alanlarn Toplam Nfusa Oran
IST 6 Ortalama Gnlk Kazan
IST 7 Ortalama Gnlk Kazan - Kadn
IST 8 stihdam Oran
- sizlik Oran: TK tarafndan yllk ve eyrek dnemlik olarak retilen bu gsterge 2010
ylna ilikin olup, yzde olarak ifade edilmekte ve isizlik oran deerinin yksek olmas ilin
ekonomik potansiyelinin, igc piyasasnn etkin olmad anlamna geldii iin sonuca
negatif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- gcne Katlma Oran: TK tarafndan yllk ve dnemlik olarak retilen bu gsterge
2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. gcne katlma orannn yksek
olmas ildeki retim isteinin ve dolaysyla ekonomik faaliyetlerin yksek olduu anlamna
geldii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer
almamtr.
- alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus erisindeki Oran:
TK tarafndan yllk ve dnemlik olarak retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde
olarak ifade edilmektedir. alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus
erisindeki Orannn yksek olmas ilin igc potansiyelinin yksek olduu anlamna
geldiinden sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda
yer almamtr.
- malat Sanayii stihdamnn Sigortal stihdam indeki Oran: SGK tarafndan yllk
retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Bu gstergeyle
ilde sanayi retiminin nispi gc ile cretli ve dzenli alanlarn nispi arl, dier bir
-
27
ifadeyle ilin retim gc ortaya konulmaktadr. Bu durum, Trkiye gibi sanayileme
evresindeki bir lkede olumlu olarak grlebilir. Gelimi lkelerde hizmet sektr GSYHye
balca katk salayan sektr olurken lkemizde sanayi sektrnn katma deere olan katks
illerin gelimesinde nemli bir unsurdur. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda yer alan
Sanayi kolunda alanlarn Toplam stihdama Oran gstergesi ile benzer nitelik
tamaktadr.
- Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif alanlarn Toplam Nfusa Oran: SGK
tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna aittir. Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif
alanlarn Nfusa Oran deerinin yksek olmas ilde kaytl istihdamn yaygn olduunu
gstermektedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- Ortalama Gnlk Kazan: SGK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna ilikin
olup gnlk TL olarak ifade edilmektedir. Ortalama Gnlk Kazan deerinin yksek olmas
ilde katma deerin yksek olduu sektrlerde kaytl istihdamn yaygn ve igc niteliinin
yksek olduu anlamna geldii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge
SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- Ortalama Gnlk Kazan - Kadn: SGK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna
ilikin olup gnlk TL olarak ifade edilmektedir. Ortalama Gnlk Kazan-Kadn deerinin
yksek olmas, ilde katma deerinin yksek olduu sektrlerde kadnlarn istihdam edildiini
gstermektedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- stihdam Oran: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde
olarak ifade edilmektedir. stihdam orannn yksek olmas ilde kaytl almann yaygn
olduu, igc piyasasnn canl olduu, ilin retim gcnn ve ekonomik potansiyelinin
yksek olduu anlamna geldii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge
SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
SEGE-2003 almasnda yer alan ancak SEGE-2011 almasnda yararlanlamayan
gstergeler Tarm Kolunda alanlarn Toplam stihdama Oran, Ticaret Kolunda
alanlarn Toplam stihdama Oran, Mali Kurumlar Kolunda alanlarn Toplam stihdama
Oran, cretli alanlarn Toplam stihdama Oran, cretli alan Kadnlarn Toplam
stihdama Oran, verenlerin Toplam stihdama Oran biimindedir. Bu gstergelerin 2011 yl
-
28
almasnda olmamasnn nedeni yukarda da ifade edildii gibi, 2010 ylnda nfus saym
yaplmamasndan dolay veri bulunmamasdr.
2.3 Eitim Gstergeleri
Yeterli dzeyde ekonomik kalknmann salanabilmesi katma deerin yksek olduu sanayi ve
hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren igcnn youn olmasn, bunun iin de eitimli, nitelikli
igc stokunun mevcudiyetini gerekli klmaktadr. Bu erevede, eitim ekonomik kalknma iin
zorunluluk iken, sosyal adan eitim birey iin daha yksek gelirli dzenli bir i, kltrel zenginlik,
sosyalleme ve refah dzeyi anlamna gelmektedir.
Gelime ve kalknmann llmesine ilikin birok almada olduu gibi SEGE-2011
almasnda da SEGE-2003 almasna benzer biimde eitim gstergelerine zel nem verilerek
alt gstergeden yararlanlmtr. Kullanlan gstergelerden be tanesi SEGE-2003 almasnda
kullanlanlarla ayn olup, YGS l Ortalama Baar Puanlar gstergesi lkokullarda Okullama
Oran gstergesinin yerini almtr.
Ayrca Okulncesi Net Okullama Oran (3-5 Ya Aras) gstergesinin de SEGE-2011
almasnda kullanlmas dnlm, ancak okulncesi eitimin lke genelinde tam anlamyla
yaygnlamam olmas ve baz iller iin bo gzlem deeri bulunmas nedeniyle, bu gsterge analiz
dnda braklmtr. SEGE-2011 almasnda kullanlan gstergeler unlardr:
Tablo-4: Eitim Gstergeleri
Kod Eitim Gstergeleri
EGT 1 Okuryazar Nfus Oran
EGT 2 Okuryazar Kadn Nfusunun Toplam Kadn Nfusuna Oran
EGT 3 Genel Ortaretim Net Okullama Oran
EGT 4 Mesleki ve Teknik Liseler Okullama Oran
EGT 5 lin YGS Ortalama Baar Puan
EGT 6 Yksek Okul veya Faklte Mezunu Nfusun 22+ Ya Nfusa Oran
- Okuryazar Nfus Oran: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup
yzde olarak ifade edilmektedir. Okuryazar Nfus Oran gstergesi eitim konusunda temel
gstergelerden en nemlisidir. Bu deerin yksek olmas ilde temel eitim altyapsnn gelimi
-
29
olduu anlamna gelmektedir. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge, SEGE-2003 almasnda
da yer almtr.
- Okuryazar Kadn Nfusunun Toplam Kadn Nfusuna Oran: TK tarafndan yllk
retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Okuryazar
Kadn Nfusun Toplam Kadn Nfusa Oran gstergesi yine eitim konusunda temel
gstergelerden biridir. Bu gstergenin bir baka zellii de kadnlarn sosyal hayata katlma
derecelerinin bir ifadesi olmasdr. Bu gsterge deerinin yksek olmas, eitim olanaklarna
eriimin iyi olduu ve kadnn sosyal yaamda daha ok yer almakta olduu anlamna
gelmektedir. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.
- Genel Ortaretim Net Okullama Oran: MEB tarafndan yllk retilen bu gsterge
2009-2010 retim dnemine ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Genel
Ortaretim Net Okullama Oran deerinin yksek olmas ilde rgn eitim dzeyinin
yksekliini gsterdii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003
almasnda da yer almtr.
- Mesleki ve Teknik Liseler Okullama Oran: MEB tarafndan yllk retilen bu gsterge
2009-2010 retim dnemine ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Genel
Ortaretim Net Okullama Oran deeri gibi Mesleki ve Teknik Liseler Okullama
Oran gstergesinin yksek olmas, zellikle sanayi sektr iin gerekli ara insan gcnn
yetitirilmesi bakmndan olduka nem tamaktadr. Bu nedenle, sonuca pozitif etki eden bu
gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.
- lin YGS Ortalama Baar Puan: SYM (lme, Seme ve Yerletirme Merkezi)
tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup ortalama puan olarak ifade
edilmektedir. SEGE-2003 almasnda kullanlmayan bu gsterge, verilen eitimin kalitesi ve
buna bal olarak illerin yksekretim giri snavlarnda ortalama baarlarn gstermesi
nedeniyle nemlidir.
- Yksek Okul veya Faklte Mezunu Nfusun 22+ Ya Nfusa Oran: TK tarafndan
yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Gsterge,
illerin eitim seviyesini ortaya koymann yan sra zellikle sanayi ve hizmetler sektr iin
gerekli nitelikli igc stokunu belirlediinden sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu
-
30
gsterge SEGE-2003 almasnda niversite Bitirenlerin 22+ Ya Nfusa Oran eklinde
yer almtr.
2.4 Salk Gstergeleri
Salk gstergeleri, bireylerin yaam kalitelerini lmesi ve dolaysyla ilgili ilde yerleme,
yaama ve i yapma isteini dorudan etkilemesi bakmndan nemlidir. Bu nedenle, kaliteli salk
hizmetleri arznn ve bu hizmetlere olan talebin dzeyi sosyal kalknmay destekler bir zellik arz
etmektedir.
SEGE-2011 almasnda SEGE-2003 almasna benzer biimde be salk gstergesinden
yararlanlmtr. Kullanlan gstergelerden drt tanesi SEGE-2003 almasnda kullanlan
deikenlerle ayn olup, sadece SEGE-2003 almasnda yer alan Bebek lm Oran gstergesi,
teknik altyap almalarnn yapld dnemde retilmediinden, yerine SEGE-2011 almasnda
Yeil Kart Sahibi Nfusun l iindeki Pay gstergesine yer verilmitir.
Ayrca, SEGE-2011 almasnda Uzman Hekim Bana Nfus, Pratisyen Hekim Bana
Nfus ve Eczac Bana Nfus gstergelerinin de deerlendirmeye alnmas dnlm, ancak bu
veriler yz bin ya da on bin nfus bana den biiminde deerlendirmeye katld ve bu
gstergelerle yerine kullanlan deikenler arasndaki dorusal bamllk dzeyindeki yksek iliki
miktarlar nedeniyle tekrardan kanmak amacyla kapsam d braklmtr. SEGE-2011 almasnda
kullanlan salk gstergeleri aadadr.
Tablo-5: Salk Gstergeleri
Kod Salk Gstergeleri
SAG 1 Yz Bin Kiiye Den Hastane Yatak Says SAG 2 On Bin Kiiye Den Hekim Says SAG 3 On Bin Kiiye Den Di Hekimi Says SAG 4 On Bin Kiiye Den Eczane Says SAG 5 Yeil Kart Sahibi Nfusun l Nfusuna Oran
- Yz Bin Kiiye Den Hastane Yatak Says: Salk Bakanl tarafndan yllk retilen bu
gsterge 2010 ylna ilikin olup yz binde say olarak ifade edilmektedir. Yz bin kiiye den
hasta yata gstergesinin yksek olmas illerin salk hizmeti sunum seviyesini ortaya koymas
-
31
nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda da
yer almtr.
- On Bin Kiiye Den Hekim Says: Salk Bakanl tarafndan yllk retilen bu gsterge
2010 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade edilmektedir. On bin kiiye den hekim
says (uzman ve pratisyen) gstergesi de illerin salk hizmeti sunum potansiyelini ortaya
koymas, bireylerin tedavi olanaklarn gstermesi nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir
veridir. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda da yer almtr.
- On Bin Kiiye Den Di Hekimi Says: Salk Bakanl tarafndan yllk retilen bu
gsterge 2010 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade edilmektedir. On bin kiiye den
Di Hekim Says gstergesi; birok hastaln di hastalklar ile ilintili olduunun grlmesi
nedeniyle son yllarda nem kazanan gstergelerden birisidir. Bu nedenle illerin salk hizmeti
sunum potansiyelini ortaya koymas, bireylerin tedavi olanaklarn ifade ediyor olmas
nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir deikendir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda da
yer almtr.
- On Bin Kiiye Den Eczane Says: Trkiye Eczaclar Birlii tarafndan yllk retilen bu
gsterge 2009 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade edilmektedir. Eczane Says
gstergesi illerde bireylerin ilaca, salk hizmetlerine eriimini ifade ettii iin sonuca pozitif
etki eden bir gstergedir. Sz konusu gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.
- Yeil Kart Sahibi Nfusun l Nfusuna Oran: SGK tarafndan yllk retilen bu gsterge
2009 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. l ierisinde yeil kart sahibi nfusun
yksek olmas, ildeki yoksulluu ve yoksul nfusun salk hizmetlerine eriim talebini ifade
etmesi ile kullanlan gstergeler arasnda kayt asndan en salkl gstergelerden biri olmas
nedeniyle ok nemlidir. Bu oran deeri yoksulluu ifade ettii iin sonuca negatif etki eden
bir deikendir. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda dier refah gstergeleri altnda yer
almtr.
2.5 Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri
SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda verilmi olan yedi gsterge ile
Tarm Gstergeleri ve Mali Gstergeler balklar altnda verilmi olan baz gstergelerin yerine,
SEGE-2011 almasnda iktisadi gelimilii ve retim sektrleriyle ilgili dinamikleri lmesi
-
32
bakmndan daha doru bir ifade olan Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri bal
kullanlm ve on be gsterge ile illerin mal ve hizmet retimi ve yenilikilik kapasitesini gsteren
farkl etkenler gz nnde bulundurulmutur.
SEGE-2011 almasnda, bireysel gelimilik gstergelerinin yannda ilin ekonomik kitle
olarak kapasitesinin daha net ortaya konmas amacyla, Trkiye iindeki pay deerleri de
deerlendirmeye katlmtr. Bylece, hem gelimenin bireye olan yansmalar hem de ilin toplam bir
byklk olarak lke ierisindeki yeri grlebilecektir.
Bu almada SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda deerlendirmeye
katlm olan malat Sanayii Yllk alanlar Ortalama Says, malat Sanayii Kurulu G Kapasite
Miktar ve Fert Bana malat Sanayii Katma Deeri gstergeleri sanayi saymndan elde edilen
bilgiler olduundan ve gncel sanayi saym henz yaplmadndan almaya dahil edilememitir.
Tarm Gstergeleri bal altnda incelenmi olan Tarmsal retim Deerinin Trkiye
indeki Pay benzer ancak daha gncel bir gsterge kullanldndan, naat Gstergeleri bal
altnda kullanlm olan Daire Says ve Borulu Su Tesisat Bulunan Daire Says gstergeleri ise
retilmediinden kullanlmamtr.
SEGE-2011 almasnda, bir nceki almada Organize Sanayi Blgesi Parsel Says olarak
kullanlan deiken Organize Sanayi Blgesindeki retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay
eklinde kullanlmtr. Bylece, il OSBlerinde gerekletirilen gerek retimi ortaya koyan bir
gsterge analize dhil edilmitir.
SEGE-2003 almasnda kullanlan Fert Bana thalat Miktar gstergesinin
deerlendirmeye katlmas dnlmtr. Ancak, illerde gerekletirilen ithalatn nemli bir blm
enerji ithalat gibi ilin kendi ihtiyalarndan ziyade ulusal dzeydeki ihtiyac karlamaya ynelik
olduundan gsterge listesinden karlmtr.
SEGE-2011 almasnda Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri bal altnda
kullanlan gstergeler kullanm amalar ile birlikte ksaca aada verilmitir.
-
33
Tablo-6: Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri
Kod Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri
RYK 1 l hracatnn Toplam hracat indeki Pay
RYK 2 Kii Bana Den hracat Tutar
RYK 3 malat Sanayii yerlerinin Trkiye indeki Pay
RYK 4 malat Sanayii Kaytl yeri Oran
RYK 5 Kii Ba malat Sanayii Elektrik Tketimi
RYK 6 Organize Sanayi Blgesinde retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay
RYK 7 Kk Sanayi Sitesi yeri Saysnn Trkiye indeki Pay
RYK 8 Yeni Kurulan irketlerin Toplam Sermayesinin Trkiye indeki Pay
RYK 9 On Bin Kiiye Den Yabanc Sermayeli irket Says
RYK 10 Yz Bin Kiiye Den Marka Bavuru Says
RYK 11 Yz Bin Kiiye Den Patent Bavuru Says
RYK 12 Yksek Lisans ve Doktora Sahibi Nfusun 30+ Ya Nfusa Oran
RYK 13 Krsal Nfus Bana Den Tarmsal retim Deeri
RYK 14 Turizm Yatrm-letme ve Belediye Belgeli Yatak Saysnn Trkiye indeki Pay
RYK 15 Tevik Belgeli Yatrm Tutarnn Trkiye erisindeki Pay
- l hracatnn Toplam hracat indeki Pay3: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge
2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. l hracatnn Toplam hracat
indeki Pay gstergesi illerin retim seviyesi, zellikle ihra edilebilecek kalitede retim
yapabilme gc, dviz girdisi salama potansiyeli bakmndan sonuca pozitif etki eden bir
gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- Kii Bana Den hracat Tutar: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna
ilikin olup ABD Dolar olarak ifade edilmektedir. Kii Bana Den hracat Miktar
gstergesi ilin uluslararas piyasada ne kadar rekabet gc olduunu gsteren ve nfustan
arndrlm olarak kii baznda retim ve rekabet kapasitesini gsteren bir veridir. Bu gsterge
SEGE-2003 almasnda da yer almtr.
- malat Sanayii yerlerinin Trkiye indeki Pay: SEGE-2003 almasnda malat
Sanayi yeri Says olarak deerlendirmeye alnan bu gsterge, SGK tarafndan yllk olarak
3 Trkiye statistik Kurumu ihracat verilerinin retiminde ana veri kayna olarak Gmrk ve Ticaret Bakanl tarafndan derlenen gmrk beyannamelerini temel almaktadr. Baz durumlarda, bir ilin retimi farkl bir ilde ihra edilebildiinden ihracat deerleri gerek deerinden farkllk gsterebilmektedir.
-
34
retilmektedir. lde bulunan imalat sanayi iyeri says gibi, Trkiyedeki toplam imalat sanayi
iyeri saysndaki pay olarak ifade edilen bu gsterge de ilin reel sektr retim gcn
greceli olarak ortaya koymaya ynelik olup sonuca pozitif etki etmektedir.
- malat Sanayii Kaytl yeri Oran: SGK tarafndan yllk olarak retilen ve 2009 ylna
ilikin olan bu oran yzde olarak ifade edilmektedir. Bu gsterge sanayi sektrnde imalat
sanayinin arln len ve sonuca pozitif etki eden bir veridir. Bu gsterge SEGE-2003
almasnda yer almamtr.
- Kii Ba malat Sanayii Elektrik Tketimi: TK ve TEDA (Trkiye Elektrik Datm
A..) tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna ilikin olup MW/h olarak ifade
edilmektedir. Kii Bana malat Sanayii Elektrik Tketimi gstergesi illerde imalat
sanayinin arln ve gcn gstermenin yan sra iyerlerindeki kapasite kullanmn da
dolayl olarak aklamaktadr. Bu zellikleri nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir gstergedir.
Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda da yer almtr.
- Organize Sanayi Blgesinde retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay: Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanl verilerine dayanlarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin
olup yzde olarak ifade edilmektedir. SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal
altnda Organize Sanayi Blgesi Parsel Says gstergesi olarak deerlendirmeye katlm
olan bu gsterge, fiilen retim yaplan parselleri iaret ettii iin daha etkili bir kalknmlk
gstergesi olup sonuca pozitif etki etmektedir.
- Kk Sanayi Sitesi yeri Saysnn Trkiye indeki Pay: Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanl verilerine dayanlarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade
edilmektedir. SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda Kk Sanayi
Siteleri yeri Says gstergesi olarak deerlendirmeye katlm olan bu gsterge, retim
yapan iyerlerini (daha ok KOB) gstermekte ve sonuca pozitif etki etmektedir. Yukardaki
dier gstergeler gibi illerin i hayatnn canlln, ekonomik kapasitelerini ve retim glerini
ortaya koyan bir gstergedir.
- Yeni Kurulan irketlerin Toplam Sermayesinin Trkiye indeki Pay: TK
tarafndan yllk olarak retilmekte olan bu gsterge 2009 ylna ilikin olup yzde olarak ifade
edilmektedir. Bu gsterge, bata imalat sanayi olmak zere ve ayn zamanda hizmetler
-
35
sektrnn mevcut canlln ve gelecee ynelik potansiyelini gstermesi asndan
nemlidir. Bu tr firmalar gelimi yerlemelerde toplanma eilimi gstermektedir. Sonuca
pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- On Bin Kiiye Den Yabanc Sermayeli irket Says: Ekonomi Bakanl tarafndan
yllk olarak retilmekte olan bu gsterge 2010 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade
edilmektedir. Bu deiken, sanayi ve hizmetler sektr bata olmak zere ilin yabanc
yatrmclar iin cazibe merkezi olup olmadna ilikin olup, on bin kiide say olarak ifade
edildii iin ilin toplam ekonomik gcnden ziyade, bireyler zerindeki zenginlik veya refah
etkisi dikkate alnmtr. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer
almamtr.
- Yz Bin Kiiye Den Marka Bavuru Says: Trk Patent Enstits tarafndan yllk
olarak retilmekte olan bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yz binde say olarak ifade
edilmektedir. Bu gsterge ekonomideki canlla ve yeniliklere akla iaret ettii iin ilin
toplam ekonomik gcn belirttii gibi, ilde yaayan bireylerin de yeniliki i yapma
kapasitesini, verimliliini ve dinamizmini ifade etmektedir. Sonuca pozitif etki eden bu
gsterge SEGE-2003 almasnda yer almam yeni bir deikendir.
- Yz Bin Kiiye Den Patent Bavuru Says: Trk Patent Enstits tarafndan yllk
olarak retilmekte olan bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yz binde say olarak
verilmektedir. Bu veri de marka bavuru says gibi sanayi sektrndeki canll ve yeniliklere
akl ifade ettii iin ilin toplam ekonomik gcn olduu kadar, ilde yaayan bireylerin
yaratcln ve yeniliklere akln da ortaya koymaktadr. Sonuca pozitif etki eden bu
gsterge SEGE-2003 almasnda yer almam olup SEGE-2011 almasna yeni eklenen
gstergelerden biridir.
- Yksek Lisans ve Doktora Sahibi Nfusun 30+ Ya Nfusa Oran: TK tarafndan
yllk olarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin olup on binde kii olarak verilmektedir.
SEGE-2003 almasnda yer almayan gsterge, byme modellerinde bymenin isel
unsuru olarak kabul edilen inovasyonu (yenilik) douran etkenlerden biri olmas nedeniyle
yukarda verilmi olan marka ve patent bavuru saylar gstergeleri ile ilikilidir ve sonuca
pozitif etki etmektedir.
-
36
- Krsal Nfus Bana Den Tarmsal retim Deeri: TK tarafndan yllk retilen bu
gsterge 2009 ylna ilikin olup TL olarak ifade edilmektedir. Tarm sektrnde katma
deerin grece dier sektrlerden dk olmasna karn, bu gstergede ifade edilen deerin
yksek olmas tarm sektrnde gelimilie ve verimlilie, dolaysyla ildeki belirli bir pozitif
ekonomik dnme iaret ettiinden sonuca pozitif etki etmektedir. Bu gsterge SEGE-
2003 almasnda da Tarm Gstergeleri bal altnda yer almtr.
- Turizm Yatrm-letme ve Belediye Belgeli Yatak Saysnn Trkiye indeki Pay:
Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna ilikin olup yzde
olarak ifade edilmektedir. Tarm sektr ve hatta sanayi sektrlerine kyasla katma deerin
grece yksek olduu hizmetler sektrne ilikin bu gsterge ile illerin hizmetler sektrndeki
arl ortaya konulmaktadr. Burada turizm sektrnn lke ekonomisi bakmndan nem ve
arl da dikkate alnan bir husustur. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003
almasnda yer almamtr.
- Tevik Belgeli Yatrm Tutarnn Trkiye erisindeki Pay: Ekonomi Bakanl
tarafndan dnemsel olarak retilen bu gsterge 2009-2011 dnemine ilikin olup yzde
cinsinden ifade edilmektedir. Sonuca pozitif etki eden ve SEGE-2003 almasnda Mali
Gstergeler bal altnda Fert Bana Tevik Belgeli Yatrm Tutar gstergesi olarak
deerlendirmeye alnm olan bu gsterge, illerin ekonomik potansiyelini, yatrmlardan
aldklar paylar ve yatrm glerini ifade etmektedir.
2.6 Mali Gstergeler
SEGE-2011 almasnda Mali Gstergeler bal altnda yedi gsterge kullanlmtr. Bu
gstergelerden; l Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay, Kii Bana Banka Mevduat Tutar
ve Kii Bana Bte Gelirleri SEGE-2003 almas ile ortaktr. Yine bu almann Mali
Gstergeler bal altnda deerlendirmeye alnan ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki
Pay ile l Vergi Gelirlerinin Trkiye indeki Pay gstergeleri, SEGE-2003 almasnda Mali
Gstergeler bal altnda yer alan Toplam Banka Mevduat indeki Pay ile Fert Bana Gelir
ve Kurumlar Vergisi Miktar gstergeleri ile paralellik gstermektedir.
Bu gstergeler dnda, SEGE-2011 almasnda nternet Bankaclnda Aktif Bireysel
Mteri Says ve nternet Bankaclnda Aktif Kurumsal Mteri Says gstergeleri yeni
-
37
gstergelerdir. Bununla birlikte, SEGE-2003 almasnda Mali Gstergeler bal altnda yer alm
olan baz gstergeler TK tarafndan veri retilmediinden bu almada kullanlamamtr. SEGE-
2003 almasnda kullanlan, Gayri Safi Yurt i Hasla indeki Pay ile Fert Bana Gayri Safi
Yurt i Hasla verileri 2001 ylndan bu yana TK tarafndan retilmediinden SEGE-2011
almasnda yer almamaktadr.
Gnmzde internet bankaclnn yaygnlamas ve banka ubesi kavramnn deiim
geirmesi nedeniyle Banka ube Says mevcut bir veri olmasna karn kullanlmamtr.
Kamu yatrm projeleri uygulanma srecine gre dalgalanma gsterdiinden ve Fert Bana
Kamu Yatrmlar Miktar verisi istatistiksel olarak anlaml sonu vermediinden gsterge setinden
karlmtr. SEGE-2011 almasnda kullanlan gstergeler, kullanm amalar ile birlikte ksaca
aada verilmitir.
Tablo-7: Mali Gstergeler
Kod Mali Gstergeler
MAL 1 ldeki Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay
MAL 2 ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki Pay
MAL 3 Kii Bana Den Banka Mevduat Tutar
MAL 4 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Bireysel Mteri Says
MAL 5 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Kurumsal Mteri Says
MAL 6 Kii Bana Den Bte Gelirleri
MAL 7 l Vergi Gelirinin Trkiye indeki Pay
- ldeki Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay: Trkiye Bankalar Birlii (TBB)
tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir.
lin mali durumunu yanstan bu gsterge sonuca pozitif etki etmekte olup SEGE-2003
almasnda da yer almtr.
- ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki Pay: TBB tarafndan yllk retilen bu
gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. lin mali durumunu, sermaye
birikimini ve ekonomik potansiyelini yanstan bu gsterge sonuca pozitif etki etmekte olup
SEGE-2003 almasnda benzer olarak Toplam Banka Mevduat indeki Pay gstergesi
ad altnda yer almtr.
-
38
- Kii Bana Den Banka Mevduat Tutar: TBB tarafndan yllk retilen bu gsterge
2010 ylna ilikin olup TL olarak ifade edilmektedir. ldeki bireylerin tasarruf gcn, dolayl
olarak da yatrm ve i yapma gcn, finansal sisteme eriebilirliini yanstan bu gsterge
sonuca pozitif etki etmekte olup SEGE-2003 almasnda da yer almtr.
- Bin Kiiye Den nternet Bankacl Aktif Bireysel Mteri Says: TBB tarafndan ilk
kez retilmi olan bu gsterge 2011 ylna ilikin olup binde say olarak ifade edilmektedir.
ldeki bireylerin olduu kadar, ilin mali durumunu ve ticari canll yanstan bu gsterge
sonuca pozitif etki etmekte olup SEGE-2003 almasnda yer almamtr.
- Bin Kiiye Den nternet Bankacl Aktif Kurumsal Mteri Says: TBB tarafndan
ilk kez retilmi olan bu gsterge de 2011 ylna ilikin olup binde say olarak ifade
edilmektedir. lin mali durumunu ve zellikle kurumlarn bilgi teknolojilerini kullanma
dzeylerini ve profesyonel i yapma kltrn gsteren bu veri sonuca pozitif et