İmam gazâli - kimya-i_saadet

7/28/2019 mam Gazli - Kimya-i_Saadet

1/153

Kimy-i Sadet

mam Gazli

Bedir Yaynevi

Buradaki yazlar aadaki internet adresindenbilgisayarnza indirebilir, e-posta yoluyladatabilir, bilgisayarnzn yazcsndan yazdrp

kitapk haline getirebilir, bir internet siteniz varsakendi sitenize koyabilir veya aadaki adresebalant verebilirsiniz.

>>> http://www.geocities.com/hayatbilgisi2005/kimyaisaadet.html


2/153

MUKADDME

Burada Kimy-i Sadet kitabnn ilk blmleri olanKendi Nefsini Bilmek, Allah Tealay Tanmak,Dnyay Tanmak, hireti Tanmak ve badetlermevzlar anlatld. Kaynak kitapta bu blm ilk100 shifedir. Kitabn tamam 830 shifedir.

mam Gazli Hakknda:

mam Gazli hazretleri miladi 1058 senesindedomu, 1111 (505) senesinde vefat etmitir. slamtefekkr tarihinin en nemli isimlerindendir. Byk

Seluklu Devleti zaman

nda yaam

t

r.Badattaki medreselerde ders okutmutur.

Kimy-y Sadet Hakknda:

man, amel ve tasavvuftan (ahlak) bahseder. hy

kitabnn Farsaya yaplm ksa bir tercemesimhiyetindedir.


3/153

BRNC UNVAN : KEND NEFSN BLMEK

BRNC FASIL : NSAN KA EYDEN YARATILMITIR?

KNC FASIL : KALBN HAKKATN BLMEK

NC FASIL : KALBN HAKKAT

DRDNC FASIL : NSANIN BEDENE HTYACI

BENC FASIL : KALB ASKERNN BLNMES

ALTINCI FASIL : EHVET, GAZABI, BEDEN, DUYGU ORGANLARINI, AKLI VEKALB DORU YOLDA KULLANMAK

YEDNC FASIL : NSANDAK KT VE Y SIFATLARIN HAL

SEKZNC FASIL : KEND HAREKET VE DURUMUNU KONTROL ETMEDOKUZUNCU FASIL : NSANIN ASLININ MELEKLER CEVHERNDEN OLDUU

ONUNCU FASIL : KALB LEMNN AILACAK HLLER

ONBRNC FASIL : KALB PENCERES, UYANIKLIKTA DA LEM- MELEKTA AIKOLUR

ONKNC FASIL : HERNSAN FITRAT ZERE DOAR

ONNC FASIL :KUDRET SEBEBYLE KALBN STNL

ONDRDNC FASIL : PEYGAMBERLN VE EVLYALIIN HAKKAT

ONBENC FASIL : LM BU YOLDA PERDEDR

ONALTINCI FASIL : NSANIN SAADET, ALLAH TELYI BLMEKTEDR

ONYEDNC FASIL : NSAN BEDENNDE ALLAH TELNIN AILACAK SUN'U

ONSEKZNC FASIL : NSAN BU DNYADA SON DERECE CZ VE NOKSANDIR

KNC UNVAN : ALLAH TEALAYI TANIMAK

BRNC FASIL : KENDN BLMEK, ALLAH TEL'YI BLMENN ANAHTARIDIR

KNC FASIL : ALLAH TEAL'NIN TENZH VE TAKDSN BLMEK

NC FASIL : ALLAH TEL'NIN SALTANATI

DRDNC FASIL : NSANIN ZALARININ KUVVETLER VE SIFATLARI LE OLANBALILII

BENC FASIL : TABYYECLERN VE MNECCMLERN KARINCAYABENZETLMES

ALTINCI FASIL : NSANLARIN KRLER ZMRESNE BENZETLMES

YEDNC FASIL : YILDIZLARIN VE BURLARIN PADAHIN KUDRETNE TEBH


4/153

SEKZNC FASIL : DRT TEBHN MNSINI BLMEK

DOKUZUNCU FASIL : ERATA UYMAK SAADET YOLUDUR

ONUNCU FASIL : EHL-BHENN YANLI VE CAHLLK YOLLARI

NC UNVAN : DNYAYI TANIMAK

BRNC FASIL : NSANIN DNYADA BULUNMASININ SEBEB

KNC FASIL : DNYANIN HAKKAT, FET VE MAKSADI

NC FASIL : DNYANIN ASLI EYDR: YEMEK, ELBSE VE MESKEN

DRDNC FASIL : DNYANIN CADILII (BYCL) HAKKINDA MSLLERVE DNYA EHLNN GAFLET

BENC FASIL : DNYADAK HEREY MEZMUM [KTLENM] DELDR

DRDNC UNVAN : HRET TANIMAK

BRNC FASIL : BEDEN VE RUHLA ALKALI CENNET VE CEHENNEM

KNC FASIL : LMN HAKKAT

NC FASIL : SENN BENLN BU BEDENLE DELDR

DRDNC FASIL : NSAN RUHUN TDALN KORUMAK

BENC FASIL : HARIN, NERN, BA'SIN VE ADENN MNSI

ALTINCI FASIL : BU DNYADA CENNET VE CEHENNEM MAHEDE

YEDNC FASIL : KABR AZABININ MNSI

SEKZNC FASIL : KABR AZBININ HAKKAT VE DERECELER

DOKUZUNCU FASIL : KABRDEK EJDERHALAR BA GZYLE GRLEMEZ

ONUNCU FASIL : KABR AZABI HERKES N DELDR

ONBRNC FASIL : KABR AZABINDAN EMN OLMAYI DENEME YOLU

ONKNC FASIL : RUHLA ALKALI CNS CEHENNEM ATE

ONNC FASIL : RUHAN ATE, CSMAN ATETEN DAHA ACIDIR

ONDRDNC FASIL : RUHUN DNYADAK SEYRSEFER MENZLLER

ONBENC FASIL : ZAYIF BR ZANLA BLE HRETNKR CAZ DELDR

MSLMANLIIN ARTLARI

BRNC RKN : BDETLER

BRNC ASIL : EHL- SNNET TKADINI DORU GRENMEK


5/153

BRNC UNVANKEND NEFSN BLMEK

[Bu unvanda on sekiz fasl vardr]

Bil ki, Allah Tel'y tanmann anahtar, kiininkendini tanyp bilmesidir. Bu yzdendir ki, ylebuyurulmutur: Nefsini (kendi hakikatini) biliptanyan, rabbini tanr. Bu mevzuda Cenab- Hakyle buyurmutur: Pek yaknda onlara dlarndave kendi nefislerinde yetlerimizi (kudretimizin vevarlmzn belgelerini) gstereceiz. Ta ki,

(Peygamberin sylediinin) hak olduunuanlasnlar. (1)Hulsa, sana senden yakn hibirey yoktur.Kendini bilmezsen, bakasn nasl bilirsin?Kendimi biliyorum, tanyorum diyorsanyanlyorsun! Zira byle bilmek, Hakk tanmannanahtar olamaz. Hayvanlar da kendilerinden bukadar bilir. Sen kendinden ban, yzn, elin,ayan, etin ve derinden fazla birey bilmiyorsun.Btndan ise bildiin, acktn zaman yemen,kzdn zaman bir kimseye saldrman, ehvetingalebe ald zaman hanmna yaklamandan fazlabirey deildir. Bu hususlarda, btn hayvanlar

seninle ayndr. O hlde senin, hakikatini aramanlzmdr. Sen nesin, nereden gelmisin, nereye


6/153

gideceksin, bu dnyaya ne yapmak iin geldin, seniniin yarattlar, saadetin nedir, nededir; akiliin[aki: bedbaht], ziyann nedir, nededir?

Senin btnnda toplanan sfatlarn bir ksm umumhayvanlara, bir ksm yrtc hayvanlara, bir ksmeytanlara ve bir ksm da meleklere mahsussfatlardr. Sen bunlardan hangisindensin?Cevherinin hakikati hangisidir? Hangileri ariyettir[tekrar alnmak zere sana verilmitir?]. Bunu

bilmezsen, saadetini arayamazsn. nk, herbirinin gdas ayr, saadeti bakadr. Hayvanngdas ve saadeti yemek, uyumak ve iftlemektir.Eer hayvan isen, gece - gndz mideni doldurmave iftleme yollarn ara. Yrtc hayvanlarn gdasve saadeti yrtmak, paralamak, ldrmek vesaldrmaktr. eytanlarn gdas ise ktlk,

aldatmak ve hile yapmakt

r. Eer onlardan isen,kendi rahat ve iyiliine kavuman iin, onlarnyaptklarn sen de yap!.. Meleklerin gdas vesaadeti Allah Tel'nn cemlini mahededir.Hrs, tasallut, hayvan ve yrtc hayvan sfatlarmeleklie kan yol deildir. Eer sen aslndamelek cevheri isen, Allah Tel'y tanmaya ura

ve kendini o cemli mahede edecek hle getir.Kendini ehvet ve gazab elinden kurtar ve buhayvan ve canavar sfatlarnn sende niinyaratldn anlamaya al. Onlar, seni kendilerineesir etmek, kendi hizmetlerinde altrmak, gece -gndz bedava hizmet ettirmek iin miyaratlmlardr? Yoksa, senin onlar esir etmen,

ilerde vki olacak yolculukta onlar kendi emrine


7/153

alman, birinden binek hayvan, dierinden silhyapman iin mi yaratldlar? Bu dnyada kaldn

birka gn iinde onlardan faydalan. Ancak

bylece kendi saadet tohumunu elde edebilirsin.Saadet tohumunu elde ettikten sonra, onlarayaklarnn altna al ve yzn saadetinin

bulunduu tarafa evir. Oras havas [seilmikullar] iin Allah Tel'nn zt, avam iin isecennet diye ta'bir olunur.O hlde bu mnlarn hepsini bilmen lzmdr.Bylece kendinden az birey bilmi olursun.Bunlar bilmeyenin dinden nasibi, suret vegrntr. Dinin hakikatinden, znden haberiyoktur.

(1) 41 - Fussilet: 53.

BRNC FASIL

NSAN KA EYDEN YARATILMITIR?

Kendini tanmak, bilmek istersen, iki eydenyaratlm olduunu bilmelisin. Biri zahir kalp.Buna beden derler. Gz ile grlebilir. Dieri btn[iyz, grnmeyen taraf] mnsndadr. Ona nefsderler, ruh derler ve kalb derler. Bu ancak hakikatgz ile bilinir. Ba gz ile grlemez. Seninhakikatin, asln, bu btn mnsndadr. Ondan

gayrisi ona tbidir. Onun askeri ve hizmetisidir.


8/153

Biz bu mnya kalb ismini vereceiz. Kalbdediimiz zaman biliniz ki, bazen ruh dedikleri,

bazen nefs dedikleri, insann hakikatini demek

istiyoruz. Kalb demekle, gsn sol tarafnayerletirilmi olan et paras [yni yrei]kasdetmiyoruz. Onun bir kymeti yoktur.Hayvanlarda da llerde de vardr. Ba gz ilegrlebilir. Ba gz ile grlen herey, bulemden olup bunlara lem-i ehdet denir.Kalbin hakikati bu lemden deildir. Bu lemegarib olarak gelmitir. Yolcu gibi gelmitir.Grnen et paras [yrek] onun taycs veletidir. Bedenin tm uzuvlar [organlar], onunaskeridir. Btn bedenin padiah odur. HakTel'y tanmak, O'nun cemlini mahede etmek,onun sfatdr. Teklif ona olmaktadr. Hitab onadr.

'Itab ve ikab [azarlama ve cezaland

rma] onad

r.Asl saadet ve ekavet [bedbahtlk, kt hallilik]onun iindir. Beden, btn bunlarda onauymaktadr. Onun hakikatini bilmek, sfatlarntanmak, Allah Tel'y tanmann, bilmeninanahtardr. Onu bilmeye ok ura ki, o okyksek bir cevherdir. Melekler cevherindendir.

Onun asl madeni, Allah Tel hazretleridir.Oradan gelmitir, tekrar oraya dnecektir. Burayagurbete gelmitir. Ticaret ve ziraat tohumu ekmekiin gelmitir. O hlde bu mndaki ticaret veziraati bilmelisin.


9/153

KNC FASIL

KALBN HAKKATN BLMEK

Varl bilinmeyince, kalbin hakikati anlalamaz.O hlde hakikatinin ne olduunu, sonra askerini,sonra bu asker ile olan balln, sonra sfatlarn

bilmek lzmdr. Sfatlan bilinirse, Allah Tel'nmbilinmesinin nasl hsl olduu, kendi saadetinenasl ulat bilinir. Bunlann her birine ayr ayriaret edeceiz.Kalbin varl aikrdr. Zira, insann kendivarlnda phesi yoktur. nsann varl bu kalbile deildir. Bu kalp, lde de vardr, fakat ruhuyoktur!Biz kalb demekle, ruhun hakikatini kasd ediyoruz.

Bu ruh olmazsa, beden temiz olamaz. Gznkapayp kalbn, gkleri, yerleri ve gzlegrlebilen hereyi unutsa da kendi varln zarurolarak bilir. Her ne kadar kalbndan, yerden,gkten ve gklerde olanlardan haberi olmasa da,kendinden haberi olur. Bu hususta dikkatli dnen

bir kimse, hiretin hakikatinden bireyler anlar ve

yine anlar ki, bu bedeni ondan alrlar; o ise biryerde kalr, yok olmaz.

NC FASIL

KALBN HAKKAT


10/153

Ruhun hakikatinin mahiyetini, ona mahsussfatlarn neler olduunu bildirmeye dinimiz

msaade etmiyor. Bunun iin Allah'n Resul(sallllah aleyhi ve sellem) bunu aklamad.

Nitekim, Allah Tel Peygamberimize (s.a.)buyurdu: Ve, sana rhdan sorarlar. Onlara de ki,ruh Rabbimin emrindendir (1). Bundan fazlasnsylemeye izin yoktur. Ruh, Allah Tel'ya, aiteylerdendir ve lem-i emirdendir. O lemdengelmitir: Biliniz ki, halk [yaratma] ve emirO'nundur (2), buyuruldu. lem-i halk bakadr,lem-i emr bakadr, llebilen, saylabilen ve

boyutlar olan hereye lem-i halk denir. Halkkelimesinin lgatta asl mns lmektir. Halbukiinsann kalbinin ls ve says olmaz. Bunun

iindir ki, blnmeyi kabul etmez. Eerblnebilseydi, bir tarafnda bireyi bilmemek,dier tarafnda ayneyi bilmek caiz olurdu.Bylece, bir anda hem lim, hem de cahil olmuolurdu. Bu ise imknszdr! Blnme ve lkendisine yanaamad hlde, bu ruh, mahlktur,yaratktr. Takdir, yaratmak mnsna geldii gibi,

halk kelimesi de yaratmak mnsna gelir. O hlde,bu mnda yaratktr. Dier mnda ise, lem-iemirdendir. nk, lem-i emirdeki eyler, boyutve l kabul etmez.O hlde, ruha kadm [ezeli] diyenler yanlyor.A'raz [sfat] diyenler de yanlyor. nk, a'raznkyam [ayakta durmas, varl] kendi ile deil,

tbi olma seklindedir. Ruh ise, insann asldr.


11/153

Btn kalp, ona uymaktadr. Nasl a'raz olabilir?Ruha cisimdir diyenler de yanlyor. Zira cisim,

blnebilir. Ruh ise blnemez. Ama baka birey

daha vardr ki, ona da ruh [can] derler. Oblnebilir. Belki o hayvanlarn ruhu olabilir. Fakatbizim kalb dediimiz ruh, Allah Tel'y tanmak,bilmek yeridir. Hayvanlarda bu yoktur. Bu, necisim, ne arazdr, belki melek cevherlerinden bircevherdir. Onun hakikatini bilmek zordur. Onuerh etmeye [aklamaya], uzun anlatmaya da izinyoktur. Balangta bunu bilmeye hacet de yoktur.Balangta tutulacak din yolu mchededir [nefismcadelesidir]. Bir kimse artlarna uyarakmchede yaparsa, bu marifet kendiliinden hslolur. Kimseden dinlemesine lzum kalmaz. Bumarifet Allah Tel'nn buyurduu u hidyet

cmlesindendir: R

zm

z

isteyip, zahir ve bt

ndmanlarla cihd edenlere cennetlerimizekavuma yollarn hidyet ederiz (3).Mchedesini henz tamamlamayanla, ruhunhakikati hakknda konumak doru olmaz. Fakatmchededen nce, kalbin askerini bilmeklzmdr. Zira kalb askerini tanmayan, (nefsiyle)

cihad edemez.

(1) 17 - sr: 85.(2) 7 - A'rf: 54.(3) 29 Ankebt: 69.


12/153

DRDNC FASIL

NSANIN BEDENE HTYACI

Beden, kalbin lkesidir. Bu lkede kalbin eiteit askerleri vardr. Ayet-i kerimede, SeninRabbinin askerlerini, Ondan bakas bilmez (1),

buyuruldu. Kalb hiret iin yaratlmtr. Onun ii,saadeti [mutluluu] aramaktr. Allah Tel'ytanmak, bilmek ise, Allah Tel'nn yarattklarn

bilmekle ele geer. Bu da btn lemdir. Alemdekiacayip eyleri tanmak, ona hisler [duygular]yoluyla gelir. Bu hisler ise, beden ile varlktadurmaktadr. O hlde, marifet [tanmak, bilmek]onun avdr. Hisler de tuzadr. Beden, binekhayvandr ve onun tuzann taycsdr. Bunun

iin, onun bedene ihtiyac

vard

r. Beden, sudan,topraktan, scaklktan ve rutubetten mrekkebtir[bunlardan olumutur]. Bu yzden zaif vemuhtatr. Helak olmasndan korkulur. erden,ackma ve susama; dardan, ate, su, dmanlar ilecanavarlarn ve baka eylerin kendini ldrmekistemeleri sebebiyle korkudadr. Alk ve susama

sebebiyle yemek ve imek ister. Bunun iin ikiaskere muhtatr. Biri zahirde, el, ayak, az, di,mide gibi. Dier btnda, yemek ve imek isteigibi. Dardaki dmanlardan korunmas iin ikiaskere ihtiyac vardr: Biri zahirde, el, ayak, silhgibi. Dier btnda, hm ve gazab [kzgnlk] gibi.Grmedii gday istemesi ve grmedii dman

defetmesi mmkn olmadna gre, idrak etmeye,


13/153

anlamaya ihtiyac vardr. Bir ksm zahirdedir [yaniaktadr, grnr]. Be duygu organ olan gz,

burun, kulak, dil ve el gibi. Bir ksm da btndadr.

Onlar da betir ve yeri dimadr [beyin, akl]:Hayl kuvveti, dnme kuvveti, ezberlemekuvveti, hatrlama kuvveti ve vehim kuvvetidir. Bukuvvetlerden her birinin husus ileri vardr. Birtanesine zarar gelirse insann ii, dnyada dahirette de aksar.Bu dtaki ve iteki askerler, kalbin emrindedirler.Kalb ise hepsinin miri ve padiahdr. Dile emirverince hemen konuur. Ele emredince tutar.Ayaa emredince, yrr. Gze emredince, bakar.Dnce kuvvetine emir verince, dnr. Hepsinionun isteine ve emrine vermilerdir. Bylece

bedeni muhafaza ederler. Bu, azn alncaya,

av

n

elde edinceye, hiret ticaretini bitirinceye vekendi saadet tohumunu ekinceye kadar devam eder.Bu askerlerin kalbe itaat etmesi, meleklerin AllahTel'ya itaat etmesine benzer ki, hibir emrinemuhalefet edemezler. Hatt yaratl icab olarak veisteyerek, emrolunan yaparlar.

(1) 74 - Mddessir: 31.

BENC FASIL

KALB ASKERNN BLNMES


14/153

Kalbin askerlerini uzun uzun anlatmak ok srer.Maksad bir misal ile sana bildireyim: Beden birehre benzer. El, ayak ve azalarehrin san'at erbab

gibidir. ehvet, maliye mdr gibidir. Gazab,ehrin emniyet miri gibidir. Kalb, bu ehrin

padiahdr. Akl ise padiahn veziridir. Padiahnbunlarn hepsine ihtiyac vardr. Memleketinidaresi ancak bunlarla yrr.Fakat maliye mdr olan ehvet, yalancdr,sebepsiz yere bakalarnn iine karr ve samasapan konuur. Vezir olan akln sylediklerinemuhalefet eder. ehvet daima, memlekette olan

btn mallar toplamak, almak ister. Emniyetmdr mesabesinde olan gazab, erir, iddetli,azgn ve serttir. Herkesi ldrmek, hereyi krmak,dkmek ister. Bunun gibi, ehrin padiah daima

veziri ile meveret ederse [dan

rsa], yalanc

vetamakr maliye mdrn hrpalarsa, onun vezireuymayan szlerini dinlemez, emniyet mdrnonun peine takp sebepsiz ve lzumsuz igrmekten onu meneder, emniyet mdrn,yapmak istedii hakszlklardan dolay dver veincitirse, memlekette asayi ve nizam olur. Bunun

gibi, kalb padiah, veziri olan akln iareti ile iyaparsa, ehvet ve gazab zabt u rabt altna alp(yani skca tutup, idaresi altna alp) aklauymalarn emrederse, akl onlara tbi eylemezse,beden memleketinin ileri dzgn olur. Saadet yoluve Allah Tel'ya kavuma yolu kapanmamolur. Eer akl, ehvet ve gazaba esir ederse

memleket harap olur. Padiah, bedbaht olup helak


15/153

olur.

ALTINCI FASIL

EHVET, GAZABI, BEDEN, DUYGUORGANLARINI, AKLI VE KALB DORU

YOLDA KULLANMAK

Bundan nceki anlattklarmzdan, ehvet vegazabn, yemek - imek ve bedeni korumak iinyaratld anlald. Demek ki, her ikisi de bedenehizmet ediyorlar. Yemek ve imek, bedeninyemidir, gdasdr. Beden duygulara hamal olarakyaratlmtr. O hlde beden, hislere [duygulara]

hizmet ediyor. Duygular ise, akl

n haber toplamas

iin birer casus olarak yaratlmtr. Bylece onuntuza olurlar. Onlarn vastasiyle, Allah Tel'nnsun'undaki hayranlk verici eyleri bilir. Demek kiduygular, akla hizmet ediyorlar. Akl ise, kalb iinyaratlm olup onun mumu ve kandili olmak, onak tutmak iindir. Bunun nuru ile Allah Tel'y

grr. Kalbin cenneti budur. u hlde, akl dakalbin hizmetisi oldu. Kalbi ise, Allah Tel'nncemline bakmak iin yaratlmtr. O bununlamegul olunca kle ve hizmetiler de o huzurda

bulunmu olur. Allah Tel bunun iin buyuruyor:Cinleri ve insanlar, yalnz. Bana ibdet etmelerive Beni tanmalar iin yarattm (1).

Demek ki, kalbi yarattlar ve bu memleket ile


16/153

askeri ona verdiler. Bu binek vastasiyle toprakleminden, a'l-ylliyyne sefer eylemesi iin, bu

beden bineini ona esir eylediler. Bu nimetin

hakkn gzetmek ve kullukartlarn yerinegetirmek isterse padiah gibi, memleketininortasnda oturmaya lyk olur. Allah Tel'yadner ve maksad Allah olur. Ahireti, vatan vedevaml duraca yeri; dnyay konak yeri; bedeni

binek vastas; elini, ayan ve dier organlarnhizmeti, akln vezir, ehvetini maliye mdr,gazabn emniyet mdr, duygu organlarnistihbarat memuru eyler. Her birine bir baka yerdevazife verir. O, o ehrin haberlerini toplar. Beyninn tarafnda bulunan hayal kuvvetini, istihbarat efiyapar. Bylece istihbarat memurlarnn getirdii

btn haberler onda toplanr. Beynin arkasnda

bulunan ezberleme kuvvetini emniyet miri yap

p,istihbarat vesikalarn, istihbarat efinden alr,muhafaza eder ve zamannda akl vezirine arzeder.Memleketten gelen haberlere gre vezir,memleketin tedbirini ve padiahn seferhazrlklarn salar. Askerlerden biri gibi grnr.ehvet, gazab ve dierleri padiaha ba kaldrrsa,

ona itaat etmezlerse ve ona giden yolu tutarlarsa,onlarla cihad etmek, yola getirmek aresiylemegul olur. Onlar ldrmek istemez. nk,onlar olmadan memleket ileri yrmez. Buradatedbir, onlar itaat etmeye zorlamaktr. Bylece,ilerde vaki olacak seferde, ona dman deil, dostve yardmc olurlar, hrsz ve yol kesici deil...

Byle yaparsa kurtulur, said [mutlu, mesud] olur.


17/153

Nimetin hakkn vermi olur. Bu nimetinmkfatna vaktinde kavuur. Eer buna muhalifhareket ederse, ba kaldran dmanlarla ve yol

kesicilerle anlarsa, padiahn nimetine kfretmi olur. aki olur. ledii suun cezasn bulur.

(1 ) 51 - Zriyt: 56.

YEDNC FASIL

NSANDAK KT VE Y SIFATLARINHAL

nsan kalbinin, iinde bulunan bu iki asker ile

alkas

vard

r. Her birinden bir s

fat ve bir ahlkkendisinde hsl olur. Bu ahlklardan bazs ktolur; onu helak eder. Bir ksm iyi olur; onu saadetekavuturur. Bu ahlkn tamam ok ise de drt anaesasta toplanmtr. Bunlar, hayvan, canavar, eytanve melek ahlklar sfatlardr. Kendisineyerletirilmi olan ehvet ve hrs sebebiyle

hayvanlara ait ileri yapar. Yemeyi ve cimy okfazla istemek gibi. Hm sebebi ile kpek, kurt veaslanlarn yaptn yapar. Vurmak, ldrmek,eliyle ve diliyle insanlara musallat olmak gibi.Hiyle, aldatma, sret-i haktan grnp kandrma,kartrma, insanlar arasnda fitne - fesat karmasebebiyle, eytanlarn yaptn yapar. Kendisine

verilmi akl sebebiyle de, meleklerin yaptn


18/153

yapar. lmi ve salh sevmek, kt ve irkineylerden saknmak, insanlar bartrmak, kendinisfli (alak, di) ilerden uzak tutmak, amellerin

ma'rifeti ile ad olmak, cehalet ve bilgisizliktenutanmak gibi.Hakikatta insann kabuunda (znde deil) drtey vardr: Kpeklik, domuzluk, eytanlk vemeleklik. Mezmm [aalanan] ve kt olankpek; ekil, el, ayak ve derisi ile mezmm deil,

belki, kendisinde bulunan insanlara saldrma sfatsebebiyledir. Domuz, ekil itibariyle mezmm vekt olmayp hrs, er, murdar ve irkin eyleri okistemesi sebebiyledir. Kpeklik ve domuzlukruhunun hakikati bu mnlardr. nsanda daayndr. Bunun gibi eytanln ve melekliinhakikati, syleyeceimiz u mnlardr: nsana,

meleklerin nurlar

n

n eserlerinden olan ak

l nuru ilesret-i haktan grnmeyi ve eytann aldatmasnkeif eylemesi emredildi. Bylece eytan, rezil versvay olur ve hi fitne yapamaz. PeygamberEfendimiz (sallllah aleyhi ve sellem) buyurdu ki:Her insann bireytan vardr. Benim de vardr.Fakat Allah Tel onu yenmeme bana yardm

eyledi. Benim yanmda zell oldu. Hibir ktlkyaptramad (1). Yine insana, bu hrs ve ehvethnzrn ve gazab kpeini terbiye edip, eli altnaalmas emredildi. Bylece onun emri olmadankalkamaz ve oturamaz. Eer byle yaparsa,kendisinde bu yoldan iyi ahlk ve sfat hsl olur.Bu da onun saadet tohumu olur. Eer byle

yapmayp onlara hizmet eder, her arzulann yerine


19/153

getirirse, kendisinde kt ahlk meydana gelir. Buda onun akilik tohumu olur.Byle bir kimsenin hlini, kendisine uykuda yahut

uyankken bir misl ile gsterseler, kendini birhnzrn veya kpein nnde onlara hizmeti gibigrr. Bir Mslman bir kfir elinde esir brakannhlinin nasl olacan herkes bilir! Melei, kpee,hnzra ve eytana esir edenin hli bundan dahafenadr.nsanlarn ou, insaf edip gaflet perdesini kaldrsa,gece - gndz nefsinin arzu ve isteklerinde hazrolduklarn grrler. Grnte insana benzeselerde hakikatta hlleri byledir. Yarn, kyametgnnde mnlar grnecektir. Suret, mn eklinialacaktr. ehvet ve hrs galib olanlar, kyamette,hnzreklinde grnr. Hm galib olanlar, kurt

suretinde grnr.Bunun iindir ki, bir kimse, ryada bir kurt grse, okimsenin zlim olmasyla tbir olunur. Eer domuzgrrse, bu ryann tbiri, o kimsenin irkef,murdar olmaseklinde olur. nk, rya lme

benzemektedir. yle ki: Uyku sebebiyle, bulemden uzaklayor. Suret, mnya tbi oluyor.

Bylece, herkes, btn ne ekilde ise, o surettegrlr. Bu byk bir srdr. Bu kitap bunukaldramaz.

(1) Hm, 1, 257.


20/153

SEKZNC FASIL

KEND HAREKET VE DURUMUNU

KONTROL ETMEKendi btnnda bu drt pehlivan ve mirin

bulunduunu renmi oluyorsun. O hlde kendihareket ve durularn murakabe eyle (kontrol et).Ancak bylece, bu dnyada, bu drtten hangisineuyduun anlalr. Muhakkak bilmelisin ki, herhareketinden kalbinde bir sfat hsl oluyor. O sfatda sana benzer. Seninle beraber br dnyayagider. Bu sfata ahlk derler. Ahlkn tamam dadrt pehlivandan meydana gelir.Eerehvet hnzrna itaat edersen, sende irkeflik,murdarlk, hayszlk, hrszlk, yaltaklk,

mnaf

kl

k, harislik, ekememezlik, bakalar

n

nelemine memnunluk ve bunun gibi sfatlar hslolur. Eer onu elinin altna alr, terbiye eder, aklnve eriatn murakabesinde bulundurursan, sendekanaat, kendini tutmak, sabr, haya, namus, zerafet,zhd, ksa emelli olmak ve tamahszlk sfatlarzahir olur.

Gazab (fke) kpeine itaat edersen; sende kibir,pervaszlk, pislik, mnkaa etmek, byklktaslamak, aldatmak, kavga aramak, gururlanmak,zulm etmek, bakalarn kk grmek, aa vehor bilmek ve insanlara saldrmak gibi sfatlarmeydana gelir. Eer bu kpei terbiye edersen,sende sabr, soukkanllk, afv, sebat, yiitlik,

sessizlik, cesaret, acma ve cmertlik sfatlar


21/153

meydana gelir.Vazifesi, bu hnzr yerinden kmldatmak, tahriketmek ve bunlara cesaret vermek, aldatma ve

kandrmay retmek olan o eytana itaat edersen,sende, hile, hyanet, huzur bozma, kt kalbli olma,aldatma ve baka suretlere girme sfatlar zuhureder. Eer onu elinin altna alr, onun aldatmalarnave sret-i haktan grnmesine kanmazsan, aklaskerinden yardm ararsan, sende zekilik, marifet,ilim, hikmet, insanlarn arasn bulmak, efendilikve bakanlk sfatlan meydana gelir. Sana benzeyen

bu gzel ahlklar, devam eden slih amellerin vesaadet tohumun olurlar.Kendisinden kt ahlkn meydana geldii fiillere(ilere) gnh denir. yi ahlkn meydana geldiifiillere de itaat denir. nsann hareketleri ve

hareketsiz hlleri bu iki

kk

n d

nda deildir.Kalb, parlak bir ayna gibidir. Fena ahlk ise,aynann parlakln gideren leke ve is gibidir. Onukarartr. Bu zulmet (karart) sebebiyle AllahTel'nn gsterdii yolu gremez. nne perdeler,engeller kar. Bu gzel ahlk ise, kalbe ulaan nur(k) gibidir. Onu msiyet (gnh) lekelerinden,

karartlarndan temizler, Bunun iin PeygamberEfendimiz (aleyhisselm) Her gnhtan sonra, birsevb ile ki, onu yok etsin (1), buyurdu.Kyamette, parlak kalb de, kara kalb de birmeydanda toplanr. Ayet-i kermede, O gnde kine mal fide eder, ne de oullar. Meer ki Allah'a(kfr ve nifakdan) tamamen salim bir kalb ile

gelenler... (2) buyuruldu.


22/153

nsann kalbi, yaratlnn balangcnda, parlakayna yaplan demir gibidir. Btn lem bu aynayasar. Dikkat edilirse temiz olur. Edilmezse,

tamamen pas tutar. Artk ayna yaplacak hlikalmaz. Bahusus Allah Tel buyurun Hayr,hayr! Yaptklar sebebiyle kalbleri paslan mistir(3).

(l) T. Birr, 55; Dy..Rikk, 74.(2) 28 uar: 88 - 89.(3) Mutaffifin: 14.

DOKUZUNCU FASIL

NSANIN ASLININ MELEKLERCEVHERNDEN OLDUU

nsanda hayvan, canavar, eytan ve melek sfatlarolunca, aslnn, melek cevherli, dierlerinin ise,muvakkat [devaml olmayan] ve geici olduununereden biliriz? suli akla gelebilir. Ve yine, dier

sfatlar iin deil de onun, melek sfatlan iinyaratlm olduu nasl anlalabilir? diye desorulabilir. Cevabnda deriz ki:Bu, ununla anlalr ki, insan hayvanlardan vecanavarlardan daha stn, daha olgundur. Bunuherkes bilir. Herey ykselmenin sonundakendisine verilen keml iin yaratlmtr. Bunu bir

misl ile aklayalm: At, eekten daha stndr.


23/153

Zira eei yk tamak iin, at ise, muharebede vecihadda komak iin yaratmlardr. stndekisvarinin istedii ekilde koar. Ayn zamanda ata,

eek gibi yk tama kuvveti de verilmitir.Bylece eee verilmeyen bir ykseklik kendisineverilmi oluyor. Eer bu stnlkten ciz olursa,srtna palan vurulur ve eek seviyesine iner. Buise, onun iin helak ve noksanlk olur.Bunun gibi, baz insanlar, insann yemek, yatmak,cima' etmek [cinsi yaknlk] ve zevk srmek iinyaratlm olduunu zannetmilerdir. Btnmrlerini byle geirirler. Bazlar da vardr ki,insan; istil etmek, yenmek ve diereylerihkimiyeti altna almak iin yaratld derler. Arab,Krd ve Trkler gibi. Her iki ekilde dnenler deyanlyor. Zira, yemek ve iftlemek, arzu ve

itihay

gidermek iindir. Bu, hayvanlara daverilmitir. Devenin yemesi, insann yemesindenfazladr. Serenin iftlemesi, insannkinden dahaoktur. O hlde insan onlardan nasl daha stnolabilir? Milletleri yenmek, memleketleri istiletmek gazab ile olur. Bu ise canavarlara, yrtchayvanlara verilmitir.

Neticede insanda da, canavar ve hayvanlardaolanlar vardr. Fazla olarak bir keml derecesi dahaverilmitir. Bu da akldr ki, onunla Allah Tel'ytanr ve O'nun yarattklarn anlar. Onunla, kendiniehvet ve gazabn elinden kurtarr. Bu ise,meleklerin sfatdr. Bu sfat ile yrtc ve dierhayvanlara galib gelir. Yeryznde olanlarn hepsi,

onun emrindedir. Bahusus Allah Tel buyurur:


24/153

Allah Tel, gklerde ve yerde olanlar sizinemrinize verdi (1).O hlde insann hakikati, keml ve stnlnn

olduu eydir. br sfatlar, muvakkat ve emaneteklinde verilmitir. Dierleri ii ve hizmetisiolarak gnderilmitir. Bunun iindir ki, ldzaman ne ehvet kalr, ne de gazab. Parlak ve nurlu

bir cevher, melek gibi mrifet-i ilh ile sslolunca, elbette meleklerin refiki (arkada) olur.Mele-i lda, daima Allah Tel'nn huzurundaolurlar. Gzel ve temiz bir yerde. Melik-imuktedirin yannda ve rzsnda olurlar (2), yet-ikermesinde bildirilenler derecesine eriir.Karanlk, zulmetli ve ba aa olanlara gelince:Karanl, gnhlarn zulmetinden pas tutmasdr.Ba aa olmas, ehvet ve gazabn haksz yere

tatmin etmesi ve bu dnyada istedii hereyiyapmasdr. Yzn bu dnyaya dnmtr. Bununiin ehvet ve arzular, bu dnyaya aittir. Bu dnyaise, br dnyadan aadr, onun altndadr. Ohlde ba aada olur. Yni ba aa olur. yet-ikermede, Rablarnn indinde, mnafklarn baaa olduunu grseydin! (3) buyurulmas buna

iarettir. Byle olan kimseler, Siccn'de[Cehennemde bir yer] eytanlarla beraber olur.Siccn'in ne demek olduunu herkes bilemez.Bunun iin Allah Tel, Siccn'in ne olduunu

bilir misin? (4), buyurdu.

(1) 45 - Csiye: 13.

(2) 54 - Kamer: 55.


25/153

(3) 32 - Secde: 12.(4) 83 - Mutaffifn: 8.

ONUNCU FASIL

KALB LEMNN AILACAK HLLER

Kalb leminin alacak hllerinin sonu yoktur.stnl de alacak hllerinin, hereydekindendaha ok olmasndadr. ok insanlar bundangafildirler [habersizdirler]. stnl ikisebebledir: Birincisi ilim, ikincisi kudrettir. limsebebiyle stnl iki tabakadr: Birini herkes

bilebilir. Dieri ise, daha rtldr, herkes

anlayamaz. Bu, ncekinden stndr. Zahiri olanbtn ilimleri ve san'atlan bilmesidir. Btnsan'atlar bilen odur. Kitaplarda olanlar okur ve

bilir. Geometri, hesab, tb, astronomi ve eriatilimleri gibi. O, birey olup, blnmedii hlde

btn bu ilimler ona syor. Belki de, btn lemonda sahrada bir kum tanesi gibi kalr. Bir anda,

dnce ve hareketiyle, yerden gklere kar,doudan batya gider. Toprak lemine brakldhlde; btn gkleri ler, her yldznbykln bilir ve llerini syler. Balustalkla denizin derinliklerinden karr. Kuuhavadan yere indirir. Fil, deve ve at gibi kuvvetlihayvanlar emrinde kullanr. lemde olan alacak

hller ve ilimler onun san'atdr. Btn bu ilimler


26/153

onda, be duygu organ vastasiyle hsl olur[meydana gelir]. Bunlar meydandadr, herkes

bunlar anlayabilir.

Bundan daha okalacak hlleri yledir ki,kalbin iinden, lem-i cismn dedikleri, duyguazalar ile hissolunan leme ve ruhan dediklerilem-i melekta yni, duygu azalar ile, hisolunamayan leme, bir pencere almtr.nsanlarn ou cisim ve madde lemini bilir, buise zten muhtasardr [ksadr]. Kalbin iinde,ikinci bir pencere bulunduuna delil, ilimlerinin ikieit olmasdr: Biri uyku hlidir. Uykuda ikenduygu zalarnn yolu balanp kesilince, ierdekidier pencere alr. lem-i melekttan [melekleralemi] ve Levh-i Mahfuz'da gaybi olan[bilinmeyen], ileride olacakeyleri [izin verildii

kadar] bilir ve grr. Ama ya a

k olarak; olduu,olaca gibi grr, yahut tbire ihtiya olacaksurette grr. nsanlar zannederler ki, uyanklkhalindeki marifet daha yksektir. Hlbuki herkes

bilir ki, uyankken gayb grmek olmaz, uyurkenolur. Duygu azalar yolu ile olmaz. Uykunun,ryann hakikatini bu kitabda anlatmamza imkn

yoktur.Fakat, u kadar bilmelidir ki, kalb ayna gibidir.Levh-i Mahfuz da ayna gibidir. Btn varlklarnsureti ondadr. Bir ayna dier bir aynann karsnakonulunca, birinde grnenler, dierine akseder.Bunun gibi, Levh-i Mahfuz'daki grntler, kalbdede grnr. Fakat bunun iin de, kalbin saf olmas,

duygulardan kurtulmas ve Levh-i Mahfuz'la


27/153

mnasebet kurmas lzmdr. Hislerle uratmddete, lem-i melekt ile mnasebet yolukapaldr. Uykuda ise, hislerden kurtuluyor. O

hlde, lem-i melektun mtalasndan [iyicednlmesinden], cevherinde olan, zahir olur.Uyku sebebiyle hisler bal ise de, hayl kendiyerindedir. Bunun iin grdklerini, haylitemsillereklinde grr, sarih ve ak olmaz, rtve perdeden kurtulamaz. lnce hayl de, his dekalmaz. O zaman iler perdesiz ve rtsz grnr.Ona denir ki: Senden gaflet perdesini kaldrdk,gzn bugn daha keskin grr (1). Ve derler ki:Ey Rabbimiz! Vaad ettiin azab grdk,Peygamberin sdkn [doruluunu] iittik. imdi

bizi tekrar dnyaya gnder, iyi ameller yapalm(2).

Delillerden biri de udur ki, kalbine ilham yolu iledoru firsetler ve dnceler gelmeyen hi kimseyoktur. Bu, his yolu ile deildir; kalbde hslolmutur. Nereden geldiini de bilmez.Bu kadarn bilmelidir ki, ilimlerin hepsi his yollarile deildir. Belki lem-i melekttandr. Bu dnyaiin yaratlm olan hisler, lem-i melektun

mtalasna elbette perde olurlar. Onlardankurtulamadka, asla o leme yol bulamaz.

(1) 50 Kaf: 22.(2) 32 - Secde: 12.


28/153

ONBRNC FASIL

KALB PENCERES, UYANIKLIKTA DA

LEM- MELEKTA AIK OLUR

Kalb penceresinin, uyumadan ve lmeden lem-imelekta almayacan sanmamaldr. Byledeildir! Bilkis uyank iken, bir kimse riyazet eder[nefse istediklerini vermez] kalbi gazab, ehvet vefena huylarn elinden, bu dnyann aahllerinden kurtarr, yalnz bir yerde oturur,gzlerini yumar, duygularn altrmaz, kalbinilem-i melekt ile mnsebete geirir devamzere dili ile deil, kalbi ile syler. Allah, Allah...derse , yle olur ki, kendinden haberi olmaz.Btn lemden de haberi olmaz. Allah Tel'dan

baka hibirey bilmez. Byle olunca, uyan

k daolsa, o pencere alr; dierinin ryadagrdklerini, o uyank iken grr. Meleklerinruhlar gzel suretlerde ona grnr. Peygamberleride grr. Onlardan istifade eder. Yardm grr.Yerdeki ve gkteki melektu [melekleri] onagsterirler.

Kendisine bu yol alan kimse, anlatmaya,vasfetmeye smayan byk iler, hller grr.Bunun hakknda Beslullah (salllah aleyhi vesellem) Efendimiz, Yeryz benim iintoparland, dousunu batsn grdm (1)

buyurdu. Allah Tel buyurdu ki: Bunun gibibrhime (aleyhisselm) yakn sahiblerinden olmas

iin, gklerin ve yerlerin melektunu gsterdik


29/153

(2), Belki de, btn peygamberin ilmi, his verenme yoluyla deil, bu yol ile idi. Hepsinin

balangc rnchede idi. yle ki: Allah Tel

buyurur: Rabbinin ismini zikret ve btnbalantlardan kesil, O'na dn (3), Yni, btneylerden temizlen, ayrl, btn varlnla kendiniona ver, dnya tedbirleri ile urama ki, O seniniini doru yapsn. Ve yine buyurur: Dounun ve

batnn Rabbidir. Ondan baka ilh yoktur. Heriine O'nu vekil eyle (4). O'nu vekil eylersen, eliniek ve insanlara karma, onlarla urama.Mriklerin tekzib ve ezsna [yalanlamaeziyetine] sabret! Onlardan uzak dur, cezalarnAllah Tel'ya brak (5).Btn bunlar, riyazet ve mchedeyiretmektedir. Bylece kalb, insanlarn

dmanl

ndan, dnya arzular

ndan ve hislerlemegul olmaktan kurtulup, temizlenir.Mutasavvflarn yolu budur ve bu, peygamberlikyoludur. alarak ilim kazanmak limlerinyoludur. Bu da byk ve kymetlidir. Fakat

peygamberlik yoluna gre muhtasardr.Peygamberlerin ve evliyalarn ilmi, bir kimse

retmeksizin, Allah Tel tarafndan kalblerineakar. Bu yolun doruluu tecrbe ile deanlalmaktadr. Biroklar bunu sylemekte ve aklideliller bunu bildirmektedir. Eer bu sana tadarak,duyarak hsl olmadysa, renmekle eldeedemediysen, akln delilleri ile de bunaeremediysen, bari buna inanmay elden karma ve

kabul eyle ki, dereceden de mahrum kalmayasn


30/153

ve kfir olmayasn. Bunlar kalbin alacakhllerinden iaretlerindendir. nsan kalbininstnl bununla anlalm olur.

(1) Hm. V. 278. 284, IV, 123.(2) 8 - En'am: 75.(3) 73 - Mzzemmil: 3(4) 73 - Mzzemmil: 9.(5) 73 - Mzzemmil: 10.

ONKNC FASIL

HERNSAN FITRAT ZERE DOAR

Bu hllerin peygamberlere mahsus olduuzannedilmesin. Zira, btn insanlarn cevheri,ftratta [yaratl, karakter] buna uygundur. yleki: Hibir demir yoktur ki, kendisinden saf hlindeiken lemin grntsn iine alan bir aynayaplmasn. Ancak pas, onun cevherine iler ve onuziyan eder. Bunun gibi, dnya hrs, ehvet ve

gnahlarn galib geldii ve yerletii bir kalb, bunakavuamaz. Kir ve pas derecesine iner. Bylece buliykat [uygun olmak] ve uygunluu gider. Hadis-ierifte, Her ocuk, slm ftrat zerine doar.Sonra babalar ve anneleri onlar Yahudi, Hristiyanve Putperest yaparlar (1) buyuruldu.Bu liykatin umum olduunu Allah Tel yle

haber veriyor: Ben sizin Rabbiniz deil miyim?


31/153

Hepsi, Elbette ehdet ederiz ki, Sen bizimRabbimizsin!..' dediler (2). yle ki: Akl olan birkimseye birisi dese ki: ki, birden ok deil

midir?. Cevabnda, phesiz oktur der. Her nekadar akl olan kimse bunu kulayla hi duymamolsa da, dili ile hi sylememi olsa da, ii bununladoludur, bunu tasdik ve kabul etmektedir. Bu,insanlarn ftratnda olduu gibi, Allah Tel'y

bilmek de ayn ftrattandr. yle ki: Allah Telbuyurur: Eer kfirlere, gkleri ve yerleri kimyaratt diye sorarsan, onlar, Allah yarattdiyeceklerdir (3). Dier bir yet-i kermede,Allah'n ftrat dinine ynel. Allah insanlar o ftratzerine yaratmtr. (4) buyuruluyor. Bu, akldeliller ve tecrbe ile de bilinmektedir. Sadece

peygamberlere mahss deildir. Zira, peygamber

de, bir insand

r. yet-i kermede, De ki: Benancak sizin gibi bir beerim [insanm] (5),buyuruldu.Fakat kendisine bu yol alan kimseye, eer btninsanlarn kurtuluunu gsterirlerse, kendisinegsterilen yola insanlar arr, davet ederse,kendisine gsterilen bu yola eriat denir. O

kimseye de peygamber denir. Ondan hsl olanhllere mucize denir. nsanlar davetle megulolmazsa, ona vel denir. Hllerine de keramet denir.Keramet sahibi olan her velnin, insanlarla vedavetle megul olmas vacip deildir. Belki,kudret-i Hak onun davetle megul olmamasyolundadr. Fakat bu eriatn kuvvetli ve yeni

olduu, bakalarnn dvetine lzum kalmad


32/153

zamanlar iin dorudur. Yahut da davetin baka birart vardr ki, bu, velide yoktur.O hlde, evliyann velayetine [velilik] ve

kerametine itikadn salam olsun. Biliniz ki, ilkyaplacak i mchededir. [Nefse, istemedikleriniyaptrmak, ok ibadet yapmak gibi]. rde, istek

burada ie yarar. Fakat her eken biemez, her gidenulaamaz, her arayan bulamaz. u kadar var ki,daha kymetli olan iin, artlan da [elde edilmeyollar] oktur. Onu bulmak daha gtr. Bu ise,marifet makamnda insann en erefli derecesidir.Mchede etmeksizin bu yollardan gemeden ve

pimeden, bir mrid [yol gsterici] olmakszn,bunu istemek doru olmaz. Bu ikisi olur, fakat biruygunsuzluk varsa yahut ezelde o kimseye busaadeti nasb etmemiler ise, maksadna

kavuamaz. Zahir ilimlerde imaml

k derecesinekavumak ve btn ihtiyr [kendi istei ile] olaniler de byledir.

(1) H. Ceniz, 80, 30.(2) 7 - A'rf; 172.(3) 31 - Lokman: 25.

(4) 30 - Rm: 30.(5) 18 - Kehf: 110, 41 - Fssllet: 6.

ONNC FASIL

KUDRET SEBEBYLE KALBN


33/153

STNL

Marifet yolundaki insann, en kymetli cevheri olan

kalbde grnenleri rendin. imdi de, kudretsebebiyle olan stnln izah edelim. Zira, o dameleklerin hussiyetlerindendir. Dier hayvanlardayoktur. Bu da yledir: Melekler, madde leminiemri altnda bulundururlarsa, Allah Tel'nn izniile insanlarn ihtiyalarn grdkleri zaman,

baharda yamur getirirler, frtna koparrlar,hayvanlar ana rahminde, bitkileri topraktaekillendirirler ve sslerler. Bu ilerin her bir eidiiin meleklerden bir ksm vazifelendirilir. nsannkalbi de, melek cevheri cinsindendir. Ona da birkudret, kuvvet verilmitir. Bylece madde leminin

bir ksm ona tbidir.

Herkesin husus lemi, kendi bedenidir. Beden dekalbe tbidir. Herkes bilir ki, kalb parmaktadeildir. lim ve irade [istek] parmakta deildir.Kalb emredince, parmak hareket eder. Kalbdehmn grnts meydana gelince, yedi azadakidamarlar alr, kan hcum eder. Bu, yamura

benzemektedir. ehvetin grnts kalbde zahir

olunca, bir esinti canlanr ve ehvet letine dorugider. Yemek yemeyi dnnce dilinin altndakikuvvet hemen yardm iin harekete geer vetkrk bezleri alr. Bylece yiyecei, yutacakhle gelinceye kadarslatr.Kalbin tasarrufunun bedende cri [geerli] olduuve bedenin kalbe tbi olduu gizli deildir. Fakat,

bilmek lzmdr ki, kalblerin bazs bazsndan


34/153

stn ve kuvvetlidir; melek cevherine daha okbenzer. Bylece, onun bedeninin dndakimaddeler, ona itaat eder. Mesel, heybeti bir aslan

zerine derse, aslan ona itaat eder, emrine girer,bir hastaya himmet edince, shhate kavuur; bunungibi vcudu salam olan birisine bakarsa, hastaeder, bir kimsenin kendi yanna gelmesinidnd zaman, o kimsenin btnnda bir hareketmeydana gelir. Yamur yamasn istedii zamanyamur yaar. Btn bunlar akl delillerle mmknve tecrbe ile bilinmektedir. Gz demesi ve bydedikleri eyler de bu kabildendir. nsanlarn, diercisimlere tesir ettii eyler ksmndandr. Hatt,haset edici habis [kt, pis] bir nefis olur, gayetgzel bir at grr, o ata haset gz ile bakar, onunhelak olmasn aklndan geirir, o at o anda helak

olur. Bahusus hads-i erifte bildirildi: Gz(nazar) insan mezara, deveyi tencereye koyar (1).O hlde, bu da, kalbin alacak kudretlerindendir.Byle bir hususiyetin [zellik] kendisinde

bulunduu bir kimse, insanlar hak dinine dvetedici ise, bu hllerine mucize denir. Davet edicideil ise keramet denir. Hayrl ite bu hlleri zuhur

ederse, nebi yahut vel denir. Kt ilerdekine isebyc denir. By, keramet ve mucize, insannkalbindeki kudretin en byklerindendir. Evet,aralarnda byk farklar vardr. Bu kitab bunuaklamak iin kfi deildir.


35/153

ONDRDNC FASIL

PEYGAMBERLN VE EVLYALIIN

HAKKAT

Buraya kadar anlatlanlar bilmeyen,peygamberliin hakikatinden hibirey bilmiyordemektir. Bildii, sadece peygamberlik veevliyaln, insan kalbinin stnlk derecelerinden

biri olduudur. Bunu da suret ve iitme ilebilmektedir. Peygamberliin hsl olmasnda hususiyet vardr: Biri, btn insanlarn uykuda ikengrdn, ona uyank iken gsterirler. kincisi,

btn insanlarn nefsi, kendi bedenlerindengayrisine [dna, haricine] tesir etmez. Onun nefsiise, kendinden ayr olanlara da tesir eder. yle ki:

insanlar

n kurtuluu onda olur. Yahut onda fesadolmaz. nsanlarn alma ile elde ettikleri bilgiler,onun kalbine, bir kimseden renmeksizingelmektedir. Zeki ve kalbi temiz olan bir kimseninde aklna, kimseden renmedii ilimlerden birksmnn gelmesi dorudur. O hlde, bir kimseninkalbi daha saf ve kuvvetli olursa, btn ilimler,

yahut ilmin ekserisini, ounu, kendiliindenbilebilir. Buna, ilm-i lednni [Allah tarafndanbaka bir yerden renmeksizin verilen ilim] denir.Nitekim Allah Tel buyurur: ... Onatarafmzdan bir rahmet vermi, kendisinenezdimizden (haas) bir ilim retmitik (2).Bu hususiyetin kendisinde topland kimse,

byk peygamberlerdendir. Yahut da, byk


36/153

evliyadandr. Eer bu hususiyetten biri bulunsa,bu derece elde edilebilir. Her birinin de aralarndabyk farklar vardr. Zira, insan vardr ki, her

birinden azar azar pay almtr. Bir bakasnda iseher birinden daha ok bulunur.Bizim Peygamberimizin (sallllah aleyhi vesellem) stnl, kemli bu hususiyetin kemlzere [mkemmel, eksiksiz] kendisinde bulunmassebebiyledir. Allah Tel, insanlarn ona uymalarve saadet yolunu ondan renmeleri iin,

peygamberlik makamn anlayabilmeleriniisteyince, herkese bu hususiyetten bir numuneverdi. Rya hli, bir hususiyetin nmnesidir.Doru firaset de dier bir hususiyettir, ilim de,doru akl ve dnce de dier bir numunedir.nsann bireye inanmas, o eyin numunesi

olmadan mmkn deildir. Numunesi olmayan bireyin suretini dnemez, anlayamaz. Bunun iinhi kimse Allah Tel'nn hakikatini tamamen

bilemez. Ancak, Allah Tel bilir. Bunu anlatmakuzun srer. Meni-i Esmullah (3) [AllahTel'nm isimlerinin mnlar] kitabmzda buhususta ak deliller gstermiizdir.

unu da bildirelim ki, bu vasftan baka,peygamberlerde ve evliyada, bizim bilmediimizdaha baka vasflar da olabilir. nk o vasflarn

bizde numunesi yoktur. O hlde, Allah Tel'-ykendinden baka, hi kimse keml zere bilemezdediimiz gibi, Peygamber Efendimizi de(sallllah aleyhi ve sellem) kendinden ve kendisi

gibi olanlardan bakas tamamen bilemez, deriz.


37/153

Buradan anlald ki, insanlardan peygamberinkymetini, deerini yine peygamber bilir. Bizimiin ise, bu derece, fazla malm deildir. Zira bizim

uykumuz olmasayd ve bir kimse bize uykuyuanlatp, Bir kimse yatar, hareket etmez, grmez,iitmez, konumaz, fakat yarn ne olacan bilir.Halbuki, iitseydi ve grseydi, bunu bilemezdidese, kat'iyyen biz buna inanmazdk, insanolugrmediine inanmaz! Bunun iin Allah Tel,Hatt, ilimlerinin olmadeye inanmazlar.Onlarn aklna onun mns ve tevili [grneninmanas dnda yorumlama ] gelmez (4), buyurdu.Ve yine buyurdu ki: Ona yol bulamaynca, bu,eski bir iftira ve yalandr derler (5).Peygamberlerde ve evliyada, dierlerinin hi haberiolmad sfatlarn bulunmasna ama! Onlar,

ondan byk lezzete ve k

ymetli hllere kavuurlar.Bu, una benzer ki, bir kimsede iire kar bir zevkyoksa, bu sebepten, vezin dinleme lezzetini

bulamaz; eer bir kimse bunun mnsn onaanlatmak istese, anlatamaz. nk, onun bu

brantan haberi yoktur. Bunun gibi, anadan domakr olan, asla renklerin mnsn ve onlar

grmenin zevkini anlayamaz. O hlde, AllahTel'nn baz idrak ve anlamlar peygamberlikmertebesini verdikten sonra, yaratmasna ama. Omakama kavumayann bundan haberi olmaz.

(1) Suytl, el - Cm'us - Saglr (ayn maddesi).(2) 18 - Kehf: 65.

(3) Kitabin - Maksadl'l - Esna fi Esmlllahi'l -


38/153

Hsn.(4) 10 - Ynus; 39.(5) 46 - Ahkf: 11.

ONBENC FASIL

LM BU YOLDA PERDEDR

Buraya kadar anlatlanlardan kalbin stnlanlald. Mutasavvflarn yolunun da ne olduurenildi. Sofilerden, ilim, bu yolda perdedirgibi szler duyarsn ve bunlara inanmazsn. Busz inkr eyleme ki, dorudur. nk duygular veduygu azalar vastasiyle hsl olan ilimlerle

megul olur, onlara dalarsan, bundan mahrumolursun.Kalb bir havuz gibidir, be duygu zas da havuzadardan akan be dere gibidir. Eer havuzundibinden temiz su karmak istersen, bunun aresi,havuzdaki btn suyu boaltman, sonra bu sularngetirdii siyah amuru karman ve bir daha pis su

gelmemesi iin bu yollar kesmen ve havuzundibini, iinden temiz, berrak su kabilecekekildeyapmandr. Havuz, siyah amur ile dolu olduumddete iinden duru su kmas imknszdr.Bunun gibi, kalbin iinden gelen ilim, dardangelenlerden kurtulmadka, maksat hsl olmaz.Fakat lim, kendini rendii ilimlerden ayrr,

kalbini onlarla megul eylemezse, elde etmi


39/153

olduu ilimler ona perde olmaz ve kalb gznnalmas umulur. yle ki: Kalb hayllerden vehislerden kurtulunca, eski haylleri ona perde

olmaz.lmin perde olmasnn sebebi udur ki, bir kimseEhl-i snnet itikadn renir, mnkaa vemnazaradaki delillerini de renir, kendinitamamen buna verir ve bundan baka hibir ilimyoktur diye kabul eder, eer kalbine baka bireygelse, Bu duyduumun aksinedir. Ona uymayanherey bozuktur, yanltr derse, byle birkimsede, ilerin hakikatinin bilinmesi mmknolmaz. nk: AVAMA RETLEN TKAD,HAKKATlN SRETDR, KENDS DELDR.TAM MRFET OLMALI K, ZNKABUKTAN AYRILMASI GB, HAKKATLAR

SURETTEN AYRILSIN.Biliniz ki, mcadele ve mnazara ilmini o itikadayardmc olarak renene bir hakikat bildirilmez.nk, elindekinin tam olduunu sanmaktadr. Buzan ona perde olur. Bireyi rendiine zann-galibi olan kimse, bu dereceden mahrum olduuekseriya malmdur, sz mehurdur. Bu da cedel

[mcdele mnazara] ilmine kendini verenlerinhlidir. O hlde, bu zann silip atana, ilim perdeolmaz. O zaman, onda da kalp almas hsl olur.Derecesi ok yksek olur. Onun yolu dahaemniyetli, daha salam ve daha doru olur. Ziratemeli kuvvetli ilme dayanmayan kimse, ekseriyauzun zaman btl hayllere bal kalr ve azck

phe ona perde olur. Alim ise byle ziyanlardan


40/153

emindir. O hlde, lim perdedir sznnmnsn mkefe [kefetme] derecesine ulam

bir kimseden duyarsan, byle bil, inkr eyleme!

Fakat, emir ve yasaklara uymayp bozuk delillerleharamlara mubah diyen kfirler ve nefislerine tbiolan zavalllar, zamanmzda zuhur eyledi[meydana kt]. [yazarn zamanmz dedii dokuzasr evveldir!]. Kendilerinde bu hller asla

bulunmad hlde, sofilerin sekir hlindesyledikleri lzumsuz, sama szlerden birkatanesini alp kendilerine ss veriyorlar: Yaptklari, her gn ykanp taranmak, gzel elbiseler giyipseccadesini yaymak, sonra da ilmi ve limleriktlemektir. Byleleri ldrlmelidir. eytnahlkldrlar. nsanlar aldatyorlar. Allah Tel veResul (sllllah aleyhi ve sellem) ilmi ve limleri

vyorlar. Btn dnyay

ilme davet ediyorlar. Herey mubah diyen bu zavall, hl sahibi olmad veilmi elde etmedii iin, onun bu sz sylemesinasl doru olabilir? Bu una benzer: Bir kimsekimyann altndan daha iyi olduunu, ondan sayszaltn yapldn iitir. Altn hazinelerini nnegetirseler, onlara elini uzatmaz ve, Altn ne ie

yarar, onun kymeti nedir ki... Bana kimya lzmdrve asl odur, der. Altn almaz. Halbuki kimyayda asla tanyamaz, bulamaz. Altn da yapamaz.aresiz, mflis ve a kalr. Ben derim ki: Kimya,altndan daha iyidir, eklinde syledii sznsevincinden barr ve coar.te peygamberlerin ve evliyann kefi kimyaya

benzer. Alimlerin ilmi de altna benzer. Kimyaya


41/153

sahip olan, altna sahip olandan daha faziletlidir.Fakat burada bir baka incelik daha vardr: Birkimsede bulunan kimya yz altndan fazla

yapmasa, bu kimse kendisinde bin altn bulunandanfaziletli olamaz. Kimya kitaplar kimyadan

bahseder ve onu arayanlar ok olduu hlde, bununhakikati uzun zamanda bile herkesin eline gemez.Onu temin etmek isteyenlerin ou kalp para [sahte

para] elde eder. Mutasavvflarn ii de byledir.ok ndir bulunur. Olan az olduuna gre, kemlegelmesi de pek ndir olur.O hlde, buradan anlalm oldu ki, sofilerinhllerinden az bireyin kendisinde hsl olduu birkimse, btn limlerden stn olamaz. nk

bunlarn ou iin balangcnda kendilerinde birey hsl olduktan sonra, oradan derler ve yolu

tamamlayamazlar. Bz

lar

da vard

r ki, bir hl vebir hayl onlar kaplar ve fakat onun hakikati, aslolmaz. Onlar bunu kazan sayarlar. Beenilmeyipatlan ey byle olmaz. Bahusus [hususiyle,

bilhassa] uykuda, ryada hakikatler vardr. Fakatmnsz, bozuk ryalar da vardr. Hatt limlerinsrrnn stnl, bir kimse iindir ki, o, o hlde

yle kmil olmutur ki, dierlerine alarakverilen din bilgilerini, o renmeksizin bilir. Busz ise ndir szlerdendir. Yni bu szle, elegemesi ndir olan bir makam anlatld.O hlde hakiki tasavvuf yoluna ve onlarnstnlne inanmalsn. Boyunlarna halkagemi bu zavalllarn sz ile onlar hakkndaki

itikadn bozmamalsn. Onlardan ilmi ve limleri


42/153

yeren ve ayplayanlarn ellerinde birey olmadnkabul etmelisin!

ONALTINCI FASIL

NSANIN SAADET, ALLAH TELYIBLMEKTEDR

nsann saadetinin Allah Tel'y bilmekte olduunereden anlalr, diye sorulursa, cevabnda derizki, bu, yle anlalr: Hereyin saadetinin, o eyinlezzet ve rahatnda olduunu herkes bilir. Hereyinlezzeti ise tabiatnn ektii taraftadr. Hereyintabi muktezs [ne iin yaratlmsa], yaratld

ey iindir. Bahusus ehvetin lezzeti, arzusunakavumak; gazabn lezzeti, dmanndan intikamalmaktr. Gzn lezzeti gzel suretlerde, kulanlezzeti houna giden name ve seslerdedir. Bunungibi, kalbin lezzeti de kendi hususiyetindendir veonu, onun iin yaratmlardr. Bu da ilerinhakikatini bilmek olup, insann kalbine mahsustur.

Fakat ehvet, gazap ve be duygu zas ileanlalanlar, hayvanlarda da vardr.Bunun iindir ki, insan bilmedii eye kar,yaratl icab merak ve alka duyar. Bu alka oeyi bilmek istemesidir. Bildiine sevinir, neelenirve onunla vnr. Aa ilerde de byledir.Satranc bilen bir kimseye oynayanlar,

karmayn deseler, o yine syler, sabredemez.


43/153

Zor bir oyunu bildii iin, bunu aa vurmak,bununla vnmek ister.Kalbin lezzetinin, ilerin hakikatini bilmekte

olduunu anladktan sonra, bilmek ne kadar bykve kymetli eylerde olursa o kadar kymetliolacan da renmek lzmdr. Vezirin bildiieylerden, ona mahsus srlardan konuan bir kimse,

bununla vnr.Eer padiaha ait srlar ve onun memleketi idareetmekteki dncelerini bilirse, buna daha oksevinir. Hesap ilmi ile gklerin ekil ve lsn

bilse, satran ilmini bilmekten daha ok sevinir.Satranta neyi nereye koyacan kestiren kimse,nasl oynayacan bilenden daha ok zevk alr.Bunun gibi, bilinmesi daha kymetli olana ait

bilgiler de daha kymetlidir. Lezzetleri de daha

fazlad

r.Btn varlklarn O'nunla ereflendii varlktan[Allah Tel'dan] daha erefli varlk yoktur.Btn lemlerin miri ve mliki O'dur. lemdeki

btn akllar durduran eyler, O'nun sun'ununeserleridir. O hlde bundan daha erefli hibirmarifet yoktur ve bu yaratl icabdr. nk, her

eyin yaratl icab, onun hususiyetidir ve onuniin yaratlmlardr. Bu marifetin icab bozuk olanbir kalb, gda alma kabiliyeti bozulmu hasta bedengibidir. amuru, ekmekten ok sever. Tabiarzusunun eski hline gelmesi iin ona ilaverilmezse ve bu bozuk arzular beraberindegiderse, dnyann zavalls olur, helak olur. Dier

eylere karehveti, arzusu, Allah Tel'y


44/153

tanmasndan ok olanlar da hastadr. Tedaviedilmezlerse, br dnyann zavalls olurlar, helakolurlar.

nsann bedenine bal olan btn arzu velezzetlerin lmle beraber snecekleri,tkenecekleri phesizdir. Bedene ait elemler delmle bitecektir. Marifet lezzeti kalbe ait olup,lmle artar. Hatt daha parlak olur. Lezzetinartmasyle olur: Dier arzularn sknts kalkar.Inaallah Tel, kitabmzn sonunda, Muhabbet

bahsinde, bunu uzun uzun anlatacaz.

ONYEDNC FASIL

NSAN BEDENNDE ALLAH TELNINAILACAK SUN'U

nsann kalb hllerinden anlattklarmz, byle birkitap iin kfidir. Bundan fazlasn renmekisteyenler iin Acib'l - Kalb kitabmz vardr. Okitabda ve bu kitabda, bir insann kendini tanmas

tamamen anlatlamad. Anlattklarmz kalbin bzsfatlarnn izahdr [aklamasdr]. Bu, insann birrkndr. Dier rkn de bedendir. Bedeninyaratlmasnda da alacak hller oktur. Dtakive iteki her bir uzuvda; garib, duyulmammnlar, faydalar vardr.nsann bedeninde binlerce damar, sinir ve kemik

vardr. Her birinin ekli ve sfat bakadr. Her


45/153

birinin vazifesi ayrdr. Senin ise onlardan haberinyoktur. Senin bildiin u kadardr: El ve ayak,tutmak ve yrmek iindir. Dil, konumak iindir.

Ama gzn on ayr ksmdan yapldn, bunlardanbiri vazifesini yapmazsa grme ii olmayacanbilmezsin ve yine bu ksmlarn her birinin neyaptklarn ve hangi sebeple grmeye tesirettiklerini bilemezsin. Gzn madde olarak

bykln herkes bilir. Ona ait bilgiler isecildlerle kitaplarda ancak anlatlmtr. Bunu da

bilmemene amamak lzm. Karacier, dalak, dkesesi, bbrek ve buna benzer i organlarnvazifelerini de bilemezsin. Karacierin vazifesi,mideden kendisine gelen eitli gdalar kanrenginde bir hle getirmek ve yedi uzva, yni btnvcuda yayacakekle sokmaktr. Kan, cierde

oluunca stnde sar

renkli bir kpk bulunur. Birde tortu brakr. Bu ise lenftir. Dalan vazifesi busafray, lenfi kandan almaktr. Sar renkli kpksafradr. d kesesinin vazifesi bu safray emmek,toplamaktr. Kan, cierden knca, gayet ince vesuludur. Bbrein vazifesi, kandan suyu almaktr.Ancak bylece kan, safrasz ve lenfsiz kendi

renginde ve kvamnda damarlara ular.Safra kesesinde bir arza olursa, safra kana karr.Sarlk hastal meydana gelir. Safra ile alkaldier hastalklar da ba gsterir. Dalak iyialmazsa lenf kana karr. Lenfav hastalklarmeydana gelir. Bbrekler almazsa su kanakarr, istiska [deri alt su toplama dem]

hastal meydana gelir.


46/153

Bunun gibi, insann dndaki ve iindeki herparay bir i iin yaratmlardr. Beden bunlarszsalam olamaz. Belki, insann bedeni, lemin bir

nmunesidir, muhtasardr. lemde yaratlan hereyin insanda bir numunesi [misali] vardr. Kemikda gibi, damarlar nehirler gibidir. Kllar iseaalara, beyin gklere, duygu azalar yldzlarabenzemektedir. Bunu uzun anlatrsak ok srer.lemdeki hereyin insanda bir numunesi, bir

benzeri vardr. Domuz, kurt, at, eytan, cin vemelek gibi. Daha nce bunlara iaret eyledik.lemde olan her san'atn onda bir benzeri vardr.Midedeki kuvvet, a gibidir. Yemeklerihazmeder. Saf gdalar ciere, tortu ve posalarn

barsaklara gnderen rac gibidir. Gdalarcierde kan hline getiren boyacdr. Kan gste

beyaz st yapan, iki yumurtada beyaz nutfe [meni]yapan amarc, bbrekler de cierden su ekipmesaneye gtren saka, byk abdesti dar atan,p gibidir. Safray ve lenfi harekete getirip,

bedene zarar veren kuvvet, hrsz gibidir. Safray vehastalklar gideren kuvvet, adil bir bakana benzerki, uzatrsak bunun da sonu gelmez.

Bunlardan maksat, bedenin iinde i yapan niceorganlar olduunu bilmendir. Her biri bir ilemegul olurken, sen tatl tatl uykudasn. Onlarsana hizmetten bir n bile geri durmuyorlar. Sen iseonlar tanmyorsun. Ayn zamanda sana olanhizmetlerine de kretmiyorsun!Bir kimse hizmetisini bir gn sana hizmet ve

yardma gnderse, btn gn belki hayatn


47/153

boyunca ona teekkr edersin. Ama bu kadarsanatkrlar bedenin iinde hizmetinde

bulunduran, hayatn boyunca onlar sana hizmetten

bir an geri brakmayan hatrlamazsn.Bedenin yapsn, terkibini ve her azannfaydalarn bilmeye ilm-i terih denir. Bu, derin birilimdir, insanlar bunu bilmezler ve dokunmazlar.Okuyanlar tb ilminde mderris [profesr] olmakiin okurlar. Halbuki tb ve tb ilmi de muhtasardr,ksadr. Lzumlu ise de, din ile alkas yoktur.Fakat bedenine Allah Tel'nn yarattklarndakiakllan durduracak incelikleri grmek iin

bakldnda, Allah Tela'nn sfatlarndan sfatkendiliinden olur:Birincisi, bilir ki, bu kalbn [bedenin] ustas ve buahsn yaratcsnn kudreti tamdr. Noksanlk ve

acizlik O'nun kudretine yanaamaz. Zira, bir damlasudan byle bir insan yaratabiliyor. Bunuyapabilen, lmden sonra diriltmeyi daha kolayyapar.kincisi, bu bedeni yaratann ilminin, hereyikuatan bir ilim olduunu bilir. Zira, bylealacakeylerin, byle alacak faydalarla bir

arada bulunmas, ancak en stn bir ilimle olabilir.ncs, kullarna ltuf, rahmet ve inayetininsonu yoktur. Zira, yaratlmas lzumlu olanlardan

bir tane brakmayp, hepsini yaratt. Onlar zarurilzmdrlar. Kalb, cier, beyin ve canllk gibi.nsann ihtiyac olduu, fakat zaruri olmadeyleri de yaratt. El, ayak, gz ve dil gibi. Hepsini

o verdi. Lzm olmayan, zaruri de olmayan fakat


48/153

fazlalk da olmayp gzellie sebep olanlar daverdi: San siyahl, dudan krmzl, kankavislii ve kirpiklerin dzgnl ve buna benzer

eyler.Bu ltuf ve inayetini yalnz insanoluna vermedi.Btn yaratklarna, sivrisinee, arya ve sinee deverdi. Evet, bunlardan her birine lzm olanlarverdi. ekillerini ve suretlerini, gzel izgilerle verenklerle ssledi.O hlde insann vcudunun yaratlmasna dikkatle

bakmak, Allah Tel'nm sfatlarn bilmeninanahtardr. Bu ekilde ve bu sebeple bu ilimkymetli olur. Hekimlerin bu ilme ihtiyacolmasnda, bu eref yoktur.iirdeki, kitap yazmadaki ve sanattaki inceliklerine kadar ok bilirsen, airin, yazarn ve sanat

sahibinin bykl, kalbinde artar. AllahTel'nn ilerindeki incelikler ve akln eremediimnlar, bunlar yapan Allah Tel'nn

byklnn anahtardr. Bu da kendini bilmektenbir ksmdr. Fakat kalb ilmine gre muhtasardr.nk bu, beden ilmidir. Beden ise binek hayvangibidir. Kalb, stndeki svariye benzer. Maksat

svarinin yaratlmasdr, binein deil. nkbinek hayvan, ona binen iindir. Binici, binekhayvan iin deildir. Bu kadarn sylemekleinsann kendisini byle kolay anlayamayacan

bildirdik. Hlbuki, sana senden daha yakn hibirey yoktur. Kendini tanmayp, bakalarntandn, bildiini iddia eden, kendini doyuracak

yemei olmad hlde ehirdeki fakirlerin hepsinin


49/153

kendi yemeini yemekte olduklarn iddia etmesinebenzer ki, gayet irkin ve yakk almayan bireydir.

ONSEKZNC FASIL

NSAN BU DNYADA SON DERECE CZVE NOKSANDIR

Buraya kadar anlatlanlardan, insann kalbcevherinin kymetini, czini ve byklnanladn. imdi bil ki, bu kymetli cevheri sanaverdiler ve sonra seni onun zerine rttler! Onuaramaz, zayi eder ve onu unutursan ok aldanrsn

ve byk ziyanlara duar olursun. Kalbini yenidenaramaya, dnya megalelerinden kurtulmaya veonu kendi yksek makamna ulatrmaya gayret et.Onun eref ve izzeti, br dnyada anlalacaktr.zntsz ne'e, fensz beka, acsz kudret,phesiz marifet ve Allah Tel'y perdesizgrmek olacaktr.

Fakat, bu dnyada onun [yni insann] erefi,kendisinde bulunan istidat [doutan gelensonradan gelitirebilen] ve liyakat ile hakikieref ve izzete kavumaktr. Yoksa, bugn ondandaha kusurlu ve zavall kim vardr. Zira aln,susuzluun, scakln, soukluun, hastaln,zdrabn, elemin, skntnn, hmn ve hrsn esiri

olmutur. Rahatnn ve lezzetinin bulunduu eyler,


50/153

ona zarardr. Ona faydal olanlar ac ve elemlekarktr.Aziz ve kymetli olan kimse, ya ilim, ya kuvvet ve

kudret, ya himmet [manevi yardm] ve irade,veyahut da yznn gzellii ile kymetli veazizdir.nsann ilmine bakarsan, ondan daha cahil kimvardr? Zira, eer beyninde bir damar erilse,leceinden yahut delireceinden korkulur. nsanise, neden olduunu ve ilcnn ne olduunu

bilemez. Belki de ilc yanndadr, onu daimagrr, fakat bilmez.Kuvvet ve kudretine bakarsan, ondan daha ciz kimvardr? Zira sinek ile boy lemez. Kendisinemusallat olan sivrisinein elinde helak olur. Ar,inesini kendisine batrrsa, uyumaz ve huzursuz

olur.Himmetine bakarsan, bir dang [yaklak olarakyarm gram] gm veya altn kaybetse, hlideiir ve zlr. Alk zamannda bir lokmaverilmezse, baylr kalr. O hlde bundan aalkolur mu?Yznn gzelliine bakarsan, plk zerine

rtlm post gibidir. ki gn kendini ykamazsa,yznde yle bedlik ve irkinlik olur ki,kendisinden tiksinir, fena bir koku hissedilir. Onunkarnnda tayp hamalln yapt ve gnde

birka defa eliyle ykad pis kokulu kazurattandaha aa hangi ey vardr?Bir gn eyh Eb Sad-i Eb'1-Hayr (rahmetullahi

aleyh) sofilerle beraber gidiyordu. Bir ara, lm


51/153

kuyusunu temizlemekle uraanlarn yanndangeiyorlard. Yol necasetlenmi, etraf pislikierisinde idi. Sofiler burunlarn tutup, hepsi bir

tarafa katlar. eyh, olduu yerde durdu ve ylesyledi: Ey insanlar, baknz bu pislikler bana nesylyor. Diyorlar ki, dn pazarda (nefis ve lezizyiyeceklereklinde) idik. Hepiniz bizi ele geirmekiin, keselerinizi boaltmtnz. Bir geceden fazlasizinle kalmadk. Bu hle geldik! Bizim mi sizden,yoksa sizin mi bizden kamanz yakr?.Hakikaten insan, bu dnyada noksanlk, acizlik vezavallln son noktasndadr. Pazara karlmagn yarn olacaktr. Eer kimy-y saadet kalbcevherine derse, hayvanlar seviyesindenmelekler derecesine ykselir. Yok, eer yzndnyaya ve dnya arzularna dnerse, yarn kpek

ve domuzdan aa

olur. nk, onlar

n hepsitoprak olacak ve elem ekmeyecektir. O ise azabdakalacaktr. erefini bildii gibi, noksanln vezavallln da bilmelidir. Bu sebepten dolaykendini bilmek, Allah Tel'y bilmekanahtarlarndan bir anahtardr.Kendini bilmek hususunda bu kadar kfidir. Byle

bir kitapta sylediimizden fazlasn anlatmakimknszdr. Ve billahi't-tevfik. MuvaffakiyetCenb- Hak'tandr.

KNC UNVAN


52/153

ALLAH TEALAYI TANIMAK

[Bu unvanda on fasl vardr]

BRNC FASIL

KENDN BLMEK, ALLAH TEL'YIBLMENN ANAHTARIDIR

Bil ki, gemi peygamberlerin kitaplarnda, insanahitab eden u sz mehurdur: Ey insan! Rabbinitanmak iin kendini tan. Haberlerde [hadislerde]ve eserlerde [selef-i slihnin szlerinde] geldi ki:Kendini bilen, Rabbini bilir. Bu sz una iarettir

ki, insan

n kendisi bir aynad

r, ona bakan, Hakk

grr! Birok insan kendine bakar ve fakat Hakkgremez. O hlde kendini bilmek iin, AllahTel'y bilmeye hangi yolun vesile olduunurenmek lzmdr. Bu da iki ekildedir: Biri okderindir. Bunu ok kimse anlayamaz. Bundan

bahsetmek doru olmaz. Herkesin anlayabildii

ekil ise, su gtrmez biimde aktr. Avam insan,kendi ztndan Allah Tel'nn ztnn varln,kendi sfatlarndan Allah Tel'nn sfatlarn,kendi bedeni ve zalar olan ahs memleketindekitasarruftan, Allah Tel'nn btn lemlerdekitasarrufunu bilendir.Bu, yle izah edilir: Hereyden nce kendini

varlyla bilince anlar ki, bundan nce, nice yllar


53/153

gemitir. Kendinin nam, nian yok idi. HususanAllah Tel buyurur: nsann zerine uzundevirden yle bir zaman gel [ib ge] di ki [o vakit]

o, anlmaya deer birey bile deildi. Hakykat, bizinsan birbiriyle kark bir damla sudan yarattk.Onu imtihan ediyoruz. Bu sebeple onu iitici,grc yaptk (1).nsann kendi aslndan anlayabildii, varlndannce nutfe olmasdr.Fena kokulu bir damla su; onda akl, kulak, gz,

ba, el, ayak, dil, damar, sinir, kemik, deri ve etgibi eyler yoktur. Belki, beyaz ekilde bir sudur.Fakat, btn bu akllara durgunluk veren hlleronda meydana gelmitir. Ama bunlar o mu, yoksa

bir bakas m meydana getirdi? Ve yine zaruriolarak bilir ki, insan, keml mertebesinde, her zas

yerinde olduu hlde, bir k

l ucu yaratmaktancizdir. Demek ki, bir su damlas iken daha ciz venoksan idi. Netice olarak anlald ki, kendi ztnnvarlndan, Allah Tel'nn ztnn varl belliolur.Bir ksmn anlattmz bedenindeki zahir ve

btn alacak hllere baknca, kendini yaratann

kudretini grr ve bilir ki, her bakmdan tam birkudret [yaratan] vardr, istediini, istedii gibiyaratr. Bundan daha stn hangi kudret olabilir ki,

byle hakir ve aa bir damla sudan olgun, gzel,hikmetli ve alacak birahs yaratyor.Kendinde olan akl almaz bu inceliklere vezalarnn faydalarna ve herbirinin ne hikmetle

yaratldna, el, ayak, gz, dil ve di gibi zahir


54/153

azalarna, dalak, cier ve d kesesine ve bunabenzer dier i azalarna baknca, kendini yaratannilmini bilip her bakmdan tam ve hereyi

kuatmakta olduunu ve yine byle bir liminbildiinin hibirey olmadm anlar.nk, btn aklllarn akl bir araya gelse, onlarauzun mr verilse, bu azalardan birini, yaratlndaolduu ekilden karp daha iyi yapmaydnseler, yapamazlar! Mesel, yenilen eylerikesmek iin keskin olan n dilerini, ezmek vetmek iin ular dz olan az dilerini,deirmene ezebilecei, tebilecei eyleri atandil kreini, dilin altnda bulunup, icabettii vakitteyemekleri slatacak, hamur hline getirecek kadarsalg yapan kuvvetini, sonra boaza gidip, orada dakalmamasn, btn dnyann aklllar, bundan

daha mtekmil ve bundan daha iyi bir bakaekilde yapamazlar. Elin be parma da bunungibidir. Drd bir tarafta, ba parmak ise onlardan

biraz daha uzakta ve ksadr. yle ki: Hepsiylebirleebilir ve hepsinin zerine gelebilir. Hepsinde boum, bunda ise iki boum vardr. yleyaplmtr ki, isterse tutar, isterse avu yapar,

sterse krek gibi yapar, isterse skar yumruk yapar,isterse tekrar aar, kevgir veya tabak gibi yapar.Birokekillerle nice iler yapar. Eer cihannlimleri bu parmaklarn yaratlnda bir baka ekildnseler, mesel hepsi ayn hizada, yahut birtarafta, ikisi bir tarafta, yahut be yerine alt veyadrt olmas icabederdi, yahut boumlar veya

drt olmas lzm gelirdi deseler veya dnseler,


55/153

byle dnce ve szleri eksik olup, AllahTel'nm bu yaratt en mtekmilidir. Bununlaanlalyor ki, Yaratann ilmi bu ahs muhittir ve

hereye muttalidir.nsann, her bir parasnda bunun gibi hikmetler,faydalar vardr. Bir kimse bu hikmetleri ne kadarok bilirse, Allah Teal'nn ilminin azametinehayranl o kadar ok olur. nsan kendiihtiyalarna, nce yemeye, giymeye ve meskene

baknca ve yenecekeylerin yamura, rzgra,buluta, scaa ve soua muhta olduuna dikkatedince, onu salha kavuturacak san'atlara ve san'atiin lzm olan demir, tahta, bakr, pirin ve dierletlere ve bu aletlerin nasl yapldna dair

bilgilere bakar. Sonra btn bu yaratlan veyaplanlardaki eklin tamamlna ve gzelliinin

mkemmeliyetine bakar. Her birinden o kadareitler bulunur ki, eer yaratlm olmasalard,kimsenin hatrna gelmeyeceklerine,istenemeyeceklerine dikkat ederse, istenmeyen ve

bilinmeyen bu eylerin Allah'n ltuf vemerhametiyle olduunu grr. Buradan bir hususdaha bilinir: Velilerin [Allah dostlarnn] hayat

Allah Teal' iledir. Bu da, btn mahlklara,ltuf, rahmet ve inayettir. Hususan, Rahmetim,gazabm amtr (2), buyuruldu. Bunun gibi,Peygamber Efendimiz buyurdu ki: AllahTel'nn kullarna, efkati, bir annenin stemzirdii ocuuna efkatinden daha oktur (3).O hlde, kendi ztnn zuhurundan, Allah

Tel'nm ztn grr. Kendi incelii, paral ve


56/153

zalarnn okluundan; Hakkn kudretini, kemlinigrr. Etrafndaki alacak hikmetler vefaydalarda, Hakkn ilminin kemlini grr. Zaruri

olarak, yahut ihtiya olarak, yahut, iyilik vegzellik iin olanlarn hepsinin kendindeyaratldn ve bir arada bulunduunu anlaynca,Allah Tel'nm ltuf ve rahmetini grr, ite

bunun iin kendini tanmak, Allah Tel'ybilmenin anahtar olur.

(1) 76 - Dehr: l - 2.(2) 7 Araf: l 56.(3) H. Edep, 13; M. Tevbe, 22.

KNC FASILALLAH TEAL'NIN TENZH VE

TAKDSN BLMEK

Allah Tel'nn sfatlarn, kendi sfatlarndan, veztn, kendi ztndan bildii gibi, Allah Tel'nn

tenzih ve takdisini de kendi tenzih ve takdisindenbilir. Allah Tel hakknda tenzh ve takdisinmns, vehme ve hayle gelen hereyden beri,mukaddes ve yksek olmasdr. O'nun,tasarrufunun haricinde olan hibir yer olmadhlde, kendisine bir yer izafe edilmektenmnezzehtir, uzaktr. nsan, bunun numunesini

kendinde grebilir. Kalb dediimiz ruhunun


57/153

hakikati, vehim ve hayle gelen hereydenmnezzehtir. Onun iin l ve say olmayacan,

blnemeyeceini de sylemitik. Byle olunca,

rengi, ekli de olmaz. ekli ve ls olmayan bireyin hayle gelmesi imknszdr. Gzn grdveya benzerini grd ey, hayle gelir. Gz vehayle verilenler ise ekil ve renklerden baka' birey deildir. Yaratl icab sorulacak olan (nasl bireydir?) in mns, ekli nasldr, kk mdr,byk mdr? demektir. Bu sfatlarn kendisineyanaamad birey iin, nasl sorusu lzumsuz ve

bo olur. Nasldr sorusunun kendisinesorulamayaca bireyi bilmek istersen, kendihakikatine bak. Hakk tanmak yeri olan seninhakikatin blnmez, llmez, kemmiyet vekeyfiyet ona yanaamaz.

Bir kimse, Ruh nas

l eydir? diye sorsa, cevab

,Nasl demenin ona yolu yoktur! olur.Kendini bu sfatlarla bilince, Allah Tel'nn butakdis ve tenzihe daha lyk olduunu anlarsn,insanlar nasl olduu bilinmeyen bir varlaaarlar, ite kendileri yledir ve kendilerini

bilmezler! Hatt insan kendi bedenine dikkat

ederse, nasl olduu bilinmeyen binlerce ey bulur.Bunlarn hibirini grmez. Mesel, ak ve derdigz grmez. Nasl olduunu bilmek istese, yine

bilemez. nk, byle eylerin ekli ve rengiyoktur. Bu suale sebep bile yoktur. Hatt bir kimsesesin hakikatini renmeye alsa, yahut kokununve tadmann hakikatinin nasl olduunu bilmek

istese, bilemez. Bunun sebebi, nasl ve ne gibi?


58/153

sorular, grme duygusundan meydana gelen haylicabeyler olduu iin, hereyden gzn nasibini,

payn aramak istemesidir. Ses gibi, kulakla alkal

olan eyden, gzn hi nasibi yoktur. Gzn, sesinnasl ve ne gibi olduunu renmek istemesi isemuhaldir [imkanszdr]. nk ses, gzn nasibiolmaktan mnezzehtir. Renk ve ekil de kulannasibi olmaktan mnezzehtir. Bunun gibi, lzmolan eyi kalbin anlamas ve akln bilmesi, btnhis zalarnn nasibi olmaktan mnezzehtir. Naslve ne gibi sorular, his olunanlar iindir. Buradauzun yazmak ve derine dalmak icabeder [gerekir].Akli ilimlerden bahseden kitablarmzda uzun uzunanlattk. Bu kitabda bu kadan kfidir. Maksad;insann nasl olduu bilinmeyen kendinden, AllahTel'nn nasl olduunun bilinemeyeceini

anlamas

d

r. nsan bilir ki, ruh vard

r ve bedeninpadiahdr. Bedeninde bilinebilen herey, onunlkesidir. O ise nasl olduu bilinmeyen bireydir.Bunun gibi, kinatn padiah (Allah Tel'nn danasl olduu bilinemez. His olunan gibi bilinen herey onun mlk, memleketidir.Allah Tel'nn tenzihini bildiren dier bir husus

da, ona hibir yer izafe edilmemesidir. Ruh dahibireye izafe olunamaz. Ruh, eldedir, ayaktadr,batadr veya baka bir yerdedir denemez. Belkibedenin btn ksmlar ayrlr, blnr, o iseblnmez. Blnemeyenin blnene girmesimuhaldir. nk, o zaman, o da blnebilir bir hlalr! Hibir uzuvda olduu sylenemedii hlde,

hibir uzuv onun tasarrufunun dnda kalmaz.


59/153

Bilkis hepsi onun emrinde, tasarrufundadrlar. Ohepsinin hkimidir. Hususan, btn kinat, kinatnhkimi olan Allah Tel'nn tasarrufundadr. O

ise, kendisine bir yer izafe edilmekten, filnyerdedir denmekten mnezzehtir, beridir. Takdisi

bu ekilde anlatmak, ruhun hususiyetini ve srrnaklamakla olur. Buna ise izin yoktur. Hepsinianlayabilmek, Allah Tel demi [yni Ademinhakikatini, rhunu] kendi suretinde yaratt (1)hads-i erifiyle aklanabilir.(1) H. sti'zn, 1; M. Birr 115, Cennet, 28.

NC FASIL

ALLAH TEL'NIN SALTANATIAllah Tel'nn ztnn var olduu, sfatlar, naslve ne gibi sorulardan mnezzeh ve mukaddesolduu, bir yerde olmaktan mnezzeh olduu,hepsinin anahtar insann kendi nefsini tanmakolduu anlalnca, bilmekten, tanmaktan bir ksm

kalm oluyor. Meleklere i vermesi, meleklerinonun emrine uymas, melekler vastasiyle ilerinolmas, gkten yere emir gndermesi, gklerin veyldzlarn hareketi, yerde olanlarn ileriningklere bal olmas, rzklar anahtarnn gehavale edilmesi nasl oluyor? diye sorulmasmmkn olan sorulardandr.

Allah Tel'y tanmakta, bu mhim bir bahistir.


60/153

Buna Mrifet-i efl, yni fiilleri tanma denir.Bundan ncekilere, Mrifet-i zt ve mrifet-isfat denildii gibi... Bunun anahtar da, kendini

tanmaktr. Kendi memleketindeki padiahlnnasl yrttn bilmezsen, kinatn padiahnnhkmn yrttn nasl bilmek istersin?nce kendini tan ve bir iine dikkat et. Meselkt zerine Bismillah yazmak istediin zaman,nce arzu ve istek meydana gelir, sonra kalbinde

bir hareket ve kmldama duyulur. Bu etten olanyrek ki, sol taraftadr. Ondan bir cism-i ltifhareket eder ve beyne gider. Bu cism-i ltifetabibler, ruh diyorlar. His ve hareket kuvvetlerinitamaktadr. Hayvanlarda olan ruh ise daha

bakadr. Bu ruh lebilir. Bizim kalb dediimiz ruhise, hayvanlarda yoktur. Asla lmez. nk o,

Allah Tel'y

bilme, anlama yeridir. Bu ruhbeyne ulanca, Bismillh'n sureti hayl kuvvetininyeri olan beynin birinci odasnda (merkezinde)meydana gelmi olur. Beyinden kan sinirler hertarafa dalr. Parmaklarnn ucunda iplik gibidmlenir. Beyinden bu sinirlere uyarma verilir.Zayf, kuru olanlarn kollarnda sinirler grlebilir.

Sonra sinirler kmldanr, parmaklarn ulanhareket eder ve sonra da parmaklar kalemi hareketegeirir. Kalem de mrekkebi harekete geirir.Bylece hislerin yardmyla hayl hazinesinde olanBismillh'n suretine uygun olarak Besmele kttameydana gelir. Bunda bilhassa gzn yardmoktur.

Bu iin balangcnda sende bir istek meydana


61/153

geldii gibi, her iin evvelinde Allah Tel'nnsfatlarndan bir sfat vardr; buna-irde denir.Bu irdenin ilk eseri, kalbinde meydana geldii ve

sonra dier yerlere ulat gibi; Allah Tel'nnirdesinin eseri de nce Ar'ta meydana gelir, sonradier yerlere ular, Buhar gibi bir cism-i ltf kalbdamarlaryla bu eseri beyne ulatrd gibi ki bucisme ruh derler, Allah Tel'nm ltif bircevheri de o eseri Ar'a-ulatrr; Ar'tan da,Krsi'ye ulatrr. Bu cevhere melek denir, ruhdenir ve Rhu'l-Kuds denir. Kalbin eserinin beyneulamas, beynin kalbin tesiri [etkisi] ve tasarrufualtnda olmas gibi, irde eseri nce AllahTel'dan Krsi'ye ular; Krs ise Ar'naltndadr. Senin fiilin ve muradn olan Besmele'ninsureti, beynin birinci odasnda meydana geldii ve

yapt

i buna uygun olarak ortaya

kt

gibi,kinatta meydana gelecek hereyin sureti, nceLevh-i Mahfz'a nakedilir. Beynindeki ltifkuvvetin sinirleri, sinirlerin eli ve parmaklar,

parmaklarn da kalemi hareket ettirdii gibi, Ar'nve Krs'nin zerinde mvekkel olan [orada igren] ltif cevherler, gkleri ve yldzlan hareket

ettirir.Beyin kuvveti vcut kirilerini [veterleri], kaslarve parmak sinirlerini harekete getirdii gibi, melekdenen bu ltif cevherler, yldzlar ve onlarn ualarvastasiyle sfli olan leme gelir ve oradaki drtunsuru harekete geirir. Bu drt ey scaklk,nemlilik, soukluk ve kuruluktur. Mrekkep

kalemini, Besmele meydana gelecekekilde


62/153

kaydrp durdurduu gibi, bu scaklk ve soukluk,suyu, topra ve bu drt unsuru harekete geirir.Kdn mrekkebi kabul etmesi, mrekkebin baz

yerde dank, baz yerde toplu olmas gibi,yallk, nemlilik bu drt unsura ekil verir.Kuruluk bu ekilleri bozmaktan korur. Eer yallkolmasayd, kat'iyyen ekil olmazd. Kurulukolmasayd, ekiller bozulurdu. Gzn yardmylakalemin iini tamamlamas, hareketini bitirmesiylehayl hazinesinde olana uygun olarak Besmele'ninyazlmas gibi, meleklerin yardmyla scaklk vesoukluun bu unsurlar hareket ettirip, hayvan,

bitki ve dierleri bu dnyada, Levh-i Mahfz'-daolduu ekilde meydana gelir. Bedende btn ilernce kalbde zahir olduu ve sonra btn azalaradald gibi, madde alemindeki iler de evvel

Ar'ta meydana gelir ve Ar'tan btn maddelemine ular. Bu hususiyeti evvel kalbin kabuledip, dierlerinin ondan aa olmas ve kalbde biryer isnad edip, Orada mesken kurmusundncesi gibi, Allah Tel'nm hereye galibiyetiAr vastasiyledir. Bunun iin yeri orasdrzannederler. Kalbine galib olup, ilerin doru

olduu ve bylece btn beden memleketini gzelidare ettiin gibi, Allah Tel Ar'nyaratlmasnda Ar'a galib olup, Ar' dorulttu.Karar kld. Memleketin dzeni yaplm oldu.Bahusus yet-i kerme byle geldi: Ar' istiledip, hereyi hkm altna ald. Btn ileri idareediyor... (1).

Bil ki, bunlarn hepsi dorudur. Basiret sahiplerine


63/153

ak keiflerle bildirilmektedir. Bunu da AllahTela, dem'i [Adem'in hakikatini, ruhunu] kendisuretinde yaratt (2), hads-i erifinin hakikati ile

bildirmilerdir.Muhakkak bilmelisin ki, padiah ve padiahl

padiahlardan bakas bilmez. Eer byleolmasayd, sana onun 'memleketinde padiahlkverilirdi. Allah Tel'nn mlknden ve

padiahlndan sana bir para verilmi olurdu; ozaman lemlerin sahibini tanyamazdn. O hldesenin iin yaratlm olan padiahla kret. Sana

padiahlk ve kendi memleketine benzeyen birmemleket verdi. Kalbini Ar eyledi. Kalbin menba'olan hayvani ruhunu srafil, beynini Krsi, haylhazineni Levh-i Mahfuz, gz, kulak ve btnduygularn ayr ayr birer melek; sinir sisteminin

merkezi olan beyinciini de gkler ve y

ld

zlar gibiyaratt. Parman, kalemi ve mrekkebi seninemrine verdi. Seni tek ve nasl olduu belliolmayan ekilde yaratt ve hepsine padiah eyledi.Sonra da sana, Sakn! Kendinden ve

padiahlndan gafil olma ki, yaratandan da gafilolmayasn buyurdu. Elbette Allah Tela dem'i

kendi suretinde yaratt. O hlde, ey insan! Nefsinibil ve Rabbini tan...(1) Ynus: 3(2) H. sti'zn, 1; M. Blrr, 115. Cennet, 28.

DRDNC FASIL


64/153

NSANIN ZALARININ KUVVETLER VESIFATLARI LE OLAN BALILII

[NCEK FASILA EK]

nsann saltanat ile Mlik'1-Mlk [mlkn sahibi]olan Allah Tel'nn saltanat arasnda yaptmz

bu mukayeseli izahtan, iki byk ilme iaretolundu: Biri, insann kendini tanmas, zalarnnkuvvetleri ve sfatlan ile olan ball, sfatlarnnve kuvvetlerinin kalbe ballnn nasl olduuilmidir. Bu, byle bir kitapta incelenemeyecekkadar uzun bir ilimdir. Dieri lemin Padiahnn,memleketinin meleklere olan ballnn tafsili,meleklerin birbirleri ile olan irtibat, gklerin,

Krs'nin ve Ar'

n meleklerle olan alkas

; bu ilimise daha uzundur. Bundan maksat zeki olanlarn bukadarna inanmas ve Allah Teala'nn azametini

bununla bilmesidir.Aklsz olanlarn, btn bu gzelliklerle byle birHazretin mtalasndan mahrum kaldklarn, naslgafil olduklarn ve nasl aldandklarn bilmesidir.

Allah Tel'nn cemlinden, halk, zaten neanlayabilir? Halkn tanyabilmesi iin buanlattklarmz nedir ki!

BENC FASIL


65/153

TABYYECLERN VE MNECCMLERNKARINCAYA BENZETLMES

Bu zavall ve nasipsiz tabiiyyeciler [tabiatlar] vemneccimler [astrologlar, astronomi ileuraanlar], ileri, tabiata ve yldzlara havaleeylediler. Bunlarn hli kt zerinde yryenkarnca gibidir. Siyahlaan ve zerinde birekilmeydana gelen bir kt grr; dikkat eder,kalemin ucunu grr ve sevinip der ki; Bu iinhakikatini anladm ve kanaat getirdim ki; ekillerikalem yapyor. Bu, lemlerin hareketettirilmesinden ciz olup, birey bilmeyen birtabiiyyeci gibidir.Sonra gelen ikinci karncann, gz daha ak vegr mesafesi daha fazladr. Der ki: Hat ettin.

nk, ben bu kalemi mstakil bulmuyorum. Onuntesinde baka birey daha gryorum, bu ekillerio yapyor. Buna sevinir. Dorusunu anladm ki,ekli yapan kalem deil, parmaktr. Kalem ise onunemrindedir der. Bu, gr biraz daha geni olanve hdiselerin yldzlar vastas ile olduunuzanneden, fakat yldzlarn meleklerin emrinde

olduunu ve bunun tesindeki mertebeleribilemeyen mneccim gibidir.Madde leminde, mneccimler ve tabiiyyecilerarasndaki fark, bir ihtilf mevzuu olduu gibi,ruhlar lemine ykselen insanlar arasnda da buihtilf vardr. Zira, birok insanlar maddeleminden terakki eylediler, maddenin dnda

baka bireye kavutular. Sonra evvelki dereceye


66/153

indiler. Bylece ruhlar lemine ykselme yoluonlara kapand. Nurlar lemi olan ruhlar lemindede bunun gibi, tehlikeli geitler ve mniler oktur.

O derecelerin bazs yldz gibi, bazs ay gibi vebazs da gne gibidir. Bu merdiven, gklerinmelektu kendilerine gsterilen kimselerinmiracdr. Hususan, brahim aleyhisselm hakkndaAllah Tel yle bildirdi: Bylece brahim'egklerin ve yerin melektunu gsterdik (1). Omakamda brahim aleyhisselm yle der:phesiz ki ben, muvahhid [Allah' bir tanyc]olarak, yzm o gkleri ve yeri yaratm olanAllah'a ynelttim... (2). Bunun iinPeygamberimiz (sallllah aleyhi ve sellem)

buyurdu: Muhakkak ki, Allah Tel iin yetminur perdesi vardr. Eer onlar aarsa gzellii

bakanlar

yakar (3). Bunu, Mikt'l-Envr veMisfat'l-Esrr kitaplarmzda uzun uzun anlattk,oradan renmek mmkndr.Maksadmz, zavall tabiiyyecilerin bireyi,scakla, yala, souklua ve kurulua havaleetmelerini bildirmektir. nk onlar diyor ki, eer

bunlar Allah Tel'nn sebepleri arasnda

olmasayd, tb ilmi bozulurdu. Fakat yanlmalarnnsebebi, ksa grl olmas ve ilk merhalede taklpkalmalardr. O merhalede tbilik deil asillik,hizmetilik deil efendilik ispat etmesidir, O ise,kendini, en arkada, ayakkablarn bulunduu yeriseen, en pejmrde hizmetilerden eyledi. Sebeplerarasna yldzlar koyan mneccimler derler ki,

byle olmasayd, gece - gndz ayn olurdu.


67/153

nk, gne dnyay aydnlatan ve stan biryldzdr. K ve yaz ayn olurdu. Yazn scakolmas, gnein yakn olmasndandr. [Yazn scak

olmas gnenn daha dik ayla dnyayagelmesidir. Dokuz asr evvel byle sylenmesininormal karlamak lazm.] Kn ise uzak oluyor.Gnei k ve hararet [scaklk] verici ekildeyaratan Allah Tei'nn kudreti, Zuhal yldznsouk ve kuru, Zhre yldzn ise, scak ve nemliyaratsa hi amamak lzm. Bu, islmiyet'edokunmaz. Mneccimin yanld yer, yldzlarasl ve ilerin havale edildii son yer zannetmesi veonlar bir kudret ve emir altnda grmemesi veGne, ay ve yldzlar, onun emri altndadr (4),kelmn bilmemesidir. Emir altnda olan i yapar.O hlde gne, ay ve yldzlar kendilerine verilen

vazifeleri yapan iilerdir. Kendiliklerinden deil,i yaptran melekler tarafndan itebulunduruluyorlar. Bunlar beyinde bulunan birkuvvet merkezi tarafndan, etrafn tahriki altnda iyapan sinirler gibidir. Kalemin yazmas gibi enkk iler, bunlarn eli altnda olup, geri saflarda

bulunan drt ana unsureklinde olmadklar, hatt

ba kede oturduklar hlde, yldzlar da basitbirer hizmeti gibidirler.(1) 6 - En'm: 75.(2) 6 - En'm: 79.(3) H. tsti'zn. J; M. Birr. 115. Cennet, 28.(4) 7 - A'rf: 54.


68/153

ALTINCI FASIL

NSANLARIN KRLER ZMRESNEBENZETLMES

nsanlar arasndaki ayrlklarn ou, hepsininsznde bir sebeple doruluk bulunmasdr. Fakat

bazlar grmedikleri hlde, hereyi grdklerinizannederler. Bunlarehirlerine fil gelmi olduunuduyup, onu tanmak isteyen krler gibidirler.ehirdeki krler fili elle tanyacaklarn zannettiler.Ellerini ona dokundurdular. Birinin eli hayvannkulana, dierininki ayana, bir bakasnnkibaldrna, dier birininki de dilerine rast geldi. Bukrlerin hepsi bir araya gelince, filin nasl

olduunu bunlardan sordular. Eli, hayvan

nayana gelen dedi ki: Fil stun gibidir. Elihayvann dilerine temas eden dedi ki: Fil direkgibidir. Eli kulana gelen dedi ki: Hal gibidir.Hepsi doru sylediler ve hepsi yanldlar! Zira her

biri fili tamamen anladklarm sandlar. Amaanlayamadlar. Bunun gibi, mneccimler ve

tabiblerden her birinin gz Allah Tel'nmhuzurunda hizmet grenlerden birine takld. Onunsaltanat ve hkimiyetinden arp, Benimhkimim budur. Benim Rabbim budur dediler. To zamana kadar ki, bir kimseyi daha ilerlettiler,

btn noksanlarn ve onun tesini grd ve Bu,dierinin altndadr. Altta olan ilh olamaz dedi.

Bahusus Kur'n- Kerim, ibrahim aleyhisselmn,


69/153

Batanlar, rtlenleri sevmem, dediini haberveriyor.

YEDNC FASIL

YILDIZLARIN VE BURLARIN PADAHINKUDRETNE TEBH

Yldzlar, uydular, on ikiye ayrlan yldzlarsemsnn burlar ve hepsinin tesinde, okuzanda olan Ar, bir ynden bir padiaha

benzemektedir ki, vezirin oturduu hususi birodas, bu odann etrafnda on iki pencereli bir salonvardr. Her pencerede vezirin bir vekili bulunur.

Yedi tane svari vekil, bu on iki pencereninetrafnda dnerler. Vezirden kendilerine gelenemirleri bu vezir naillerinden [vekillerinden]duyarlar. Bu drt piyade ellerine verilen drtkemendi atarlar ve bir grubu, emre uyarak o hazretegnderir, bir grubu ise o huzurdan uzaklatrrlar.Ar, hususi odadr. Memleketin vezirinin

bulunduu yerdir. O ise meleklerin Allah Tel'yaen yakn olandr. Yldzlar sems salon gibidir.On iki bur, on iki penceredir. Vezirin nibleri[vekilleri! dier meleklerdir. Onlarn dereceleri enmukarreb meleklerin derecesinden daha aadr.Her birine ayr ayr ilim verilmitir. Yedi gezegenyedi svaridir. Bu on iki pencerenin etrafnda

dolar ve her pencereden baka bir emir;


70/153

kendilerine ular. Drt unsur dedikleri ate, su,hava ve toprak, drt yaya hizmeti gibidirler. Kendivatanlarndan ayrlmazlar. Scaklk, soukluk,

yalk ve kuruluk olan drt tabiat [yaratl] onlarnelinde drt kemend gibidir. Mesel, bir kimseyeyzn dnyadan dndrecek, znt ve korkukaplayacak, dnya nimetleri kalbine iyigelmeyecek ve akbetinin znts kendisini istiledecek bir hl olursa, hekim, bu hasta oldu der.Buna malihulya hastal denir. Bunun ilc,kaynatlm kimyondur. Tabiiyyeci der ki, buhastaln asl tabiatn kuruluundan gelmektedir.Beyni kaplar. Bu kuruluun sebebi k havasdr.Bahar gelip havada nem miktar fazlalamayncadzelmez. Mneccim der ki, bu onda meydanagelen bir sevdadr. Sevda Merih ile aralarnda

beenilmeyen bir uygunluun vki olduu Utarityldzndan zahir olur. Utarit, Zhre ile Mteri'ninyanna gelmeyince, yahut aralarnda buruzaklk olan iki yldz bir araya gelmeyince bu hliyi olmaz. Hepsi doru sylyorlar. Fakat. Buonlarn kavutuklar ilmin miktarncadr (1).Allah Tel'nm huzurunda saadetinde karar

verilen kimse iin, Utarit ve Merih denen iki ustave igzar nakbi, bu piyadelerden biri olan havayakuruluk kemendini atmak, onun bana ve beyninedrmek ve yzn btn dnya lezzetlerindenevirmek, korku ve elem kams ve irde ve istekdizginleri ile onu Allah Tel'nn huzuruna davetiin gnderirler. Bu ne tb ilminde, ne tabiat

bilgisinde, ne de astronomi [felekiyyt] bilgilerinde


71/153

bulunur. Bilkis bu, memleketin her tarafnkuatan, O hazretin mil, nakb hizmetilerini iinealan, her birinin ne i yaptn ve hangi emirle

hareket ettiini; insanlar nereye arp, nedenmenettiini bilen peygamberlik makamna mahsusilim denizinden kmaktadr.O hlde hepsinin syledii dorudur. Fakatmemleketin padiahnn ve kumandanlarnnsrrndan haberi yoktur. Allah Tel bu yolla;bel, hastalk, sevda ve mihnet ile; halk kendisinearyor ve diyor ki: Bu hastalk deildir. Bizimltuf kemendimizdir. Sevdiim kullarm bununlakendime arrm. Bel nce peygamberlere, sonraevliyaya ve sonra da herkesin fazilet ve derecesinegredir (2). Onlara hasta gzyle bakmayn ki,onlar bizdendir. Hasta oldum bana bakmaya

gelmedin (3) (kudsi hads) onlar hakk

ndabildirilmektedir.O hlde evvelki misl, kendi bedeni iinde insann

padiahlnn, bu misl de, bedenin dndakimemleketin doru yolda olduunu gstermektedir.Bu yzden bu bilgi de, kendini bilmekten meydanagelir. Bunun iin kendini tanmay kitabn birinci

unvan eyledik.(1) 53 - Necm: 30.(2) Suyt, el -Cmi'us- Sagir, Eedd'n-Nsmaddesi.(3) M. Birr, 43.


72/153

SEKZNC FASIL

DRT TEBHN MNSINI BLMEK

imdi u drt muhtasar kelimenin mnsnbilmeye sra geldi. Bunlar Allah Tel'y tanmayakfidir. Sbhanallahi ve'l-hamdllhi ve la ilaheillllah vallah ekber. Kendi tenzihinden onuntenzihini bilince. Sbhnallah' anlam oldun.Kendi padiahlndan, hkimiyetinden, onunhkimiyet

İmam gazâli - kimya-i_saadet

Documents