DISSERTATIOIN

JOHANNIS CAP.COMMA I.

CUJUS PART. PRIMAMHISTORICO - CRITICAM,

VENIA AMPL1SS. ORD. PHIL. t/PS.

EXAMINI

NICOL.CHRISTOPHOR.CLEWBERG

ET -

STIPEND. REG.

OLAUS ESPLING,NERICIUS.

IN AUDIT. GUST. MAJ. D. 21 DEC. 178Γ.

UPSALIj®,Apud JOH. EDMAN, Direct. et Reg. Acad. Ttpogr,

In S:am R am M:tem

MAGNI FIDEI VIRO

DIOECES. GOTHOBURG. episcopq

REVERENDISSIMO,

VENER. CONSIST. PR/ES1DI gravissimo ,

gymnasii scholarumque EPHORO adcuratissimo,S. S. theol. D O C TORI

CELEBERRIMO

d no j ο η α ν ν ιw iν g α r d,m-ecenati μαχιμο,

SACRUM.

IΝT R O DU C TIO.

i&um Johann. Cap. I. com. I. veluti afy-lum quoddam fuit, quo fefe rcceperunt Chri-itiani Diuinitatem Chrifti propugnantes. Tria

enim ex hoc loco deduxerunt, prim o Chriftum fu·ifle ab aeterno, fecundo illum revera dici Deum, etdenique tertio ipfi competere creationem, quae, ut-pote fummum miraculum , eft opus foli Deo pro¬prium. Hinc qucque ab adverfariorum catervis va-riis tempcribus fuit follicitatum. Sociniani nimirum,Divinitatem Chrifti aegre agnofcentes, fatisque intel¬ligentes quomodo dogmata eorundem hoc di&o faci-le dedruerentur, variis viis, jan: e parte critica,jam iterum exegetica illud funt adgreffi. Partimillud corruptum effe creparunt, partim ita explica-runt, ut robur fuum amitteret omne, et prorfus ni¬hil pro noftra faceret fententia. Verum enim veroa Socinianis non iolum hoc fieri obfervavimus, iedetiam ab iis, quibus Socini nomen minus videtureffe gratum. Exftiterunt nempeq qnod miror, inecclefia ipfa Lutherana recentiores nonnulli , quibushunc locnm ita exponere placuit, ut non iolum proDivinitate Chrifti afferenda amplius probet nihil,verum etiam e Sacro Codice prorfus exterminandumeffe videretur, IVon igitur inutile foie judicavimus

A 2 fyn>

em \ Λ (m* ) 4 v

fymbola quaedam adferre, quibus genuina hujusloci ledlio vindicetur, feniusque illuilretur. Hasc au-tem erit traclandi ratio: Prima hiftoriam criticamhujus loci dabirnus et iimul videbimus an corruptusiit vel nom Hoc cujusque interpretis eil offici¬um a). Vana enim inutilisque illorum omnis eil cu-ra, qui ad fenfum cujusdam di£ti eruendum acce-dunt, dubiis iftis nondum remotis, utrum verba au¬ctoris ita an aliter fint legenda, vel an ita fcripferitauCtor, uti verba in textu jam jacent explicando.Secunäo Hiiloriam Exegeticam dabimus, recentio-rumque prsecipiie expofitiones hujus diCti recenfebi-mus atque ad examen revocabimus. Denique Ur-tio genuinum fenfum exponere iludebimus.

Caput IrmurruHifloria Critica hujus ditti traditur ejusque genuina

leftio vindicatur.

£. I-Qnomodo textum immutavevit Martinus Czschoviz.

uaffiio iraque maximi eil momenri: an Johannesfcripiit Ο)εοε ην o Λoyosl nam circa hasc verba eo-

rum praefertim verfata ef: induflria, qui ex parte Criticahunc iocum i ii η t adgreifi. Eorum vero omnium, quosquid

Ό Crr. S. Rev. SEMLERI adparat» ad Liberalem N« Teil, in¬terpret. Lib, I. Gap, I,

ti ) 5 ( ·quidpiam in rextu muraiTc invenimus, primus b) eilMARTINUS CZECHOVIZ. Hic libros Novi Fcede-ris, lingva Polonica cum notis adjectis, anno 1577 eden-dos curabat, ibidemque, praefertim in annotatis ad Job.Ϊ. com. I. non obicure mcntem fuamprodit; Exiftimatnempe hunc locum corruptum efle, atque loco ©sos7}v c Keyos legendum eflc ©s8 ην o Koyos, Dei erat verkan.Ne quis autem licec pro nudis haberet conjeituris, duoadhibet argumenta pro fua firmanda fententia. Unumpetitum ex confenfu Verfionum quarundam Latinarumquae legunt Dei erat Ferbam, unde colligit earundem au-£tores# in exemplis, quce ipiis ad manus fuerant, pro»cui dubio legiiTe ©εχ ψ o Koyos; Alterum ex filentio Pa-trum, qui in lite conftituti cum Antitrinitariis, prsefertimArianis, Deitatem Chrifti impugnantibus, hujus diclinullam faciuht mentionemj Minime autem probabile effePatres iilos hunc locum omififle, Γι legiflent Θsos ψ o Ko¬yos. Sic enim vel unicum hoc di£lum ipfis pro errori-b is iitis fugandis fuffeciiiet. Nam fecundum illam le*dtionem Chriftus tam aperte dicitur Deus, ut Arianisnulla umquam rima fuiffet elabendi. Unde fponte fluitcosdem non legiiTe ©sos ην o Keyca.

§.II.Argumenta Czecbovizi ponderantur,

Quantum roboris hifce iniit argumentis jara vide*bimus. Ad Veriiones nempe Lat. quod artinet, quce Ter-vant, ut refert Czechoviz, lectionem illam Dei eratFerbum^ dolendum fåne illum reticuiiTe qiiaenam illa

A 3 fint/>) CLAODII cujiisdam qui anno 155Ό vixit atque legere maluit

©28 ην o Koyos, memiuit quidem SCHELHORN in Asnoenicar. Liiei·«T, II, ρ. ρ i, fed de illo piairerea certi nihil affirmare audernns.

<§83 \ A / c§8a®0β» / U V, <%<§>

iinc Exemplaria. Hoc caufam ejus valde reddit fufpe-£tam. Ejusmodi Exernpla ignorarunt prsererea maximinominis Critici. Vel ii eriam largiremur ejusmodi däriVeriiones Lat. qiue haberent: Uei erat Verbum, quidinde? Au certo inde concluditur exempla illa Grseca,ad quae Veriiones ifLe confecte funt, etiam legiiTe GenΨ o Koyos. Quis ignorat qusedam interdum irrepiiflein Veriiones, quorum ne veftigium quidem apparet infontibus. Quam abionum efletne igitur has ad illasemendare absque omni dele£lu, fine praevio curatioriexamine ? Caveamus a temera ejusmodi audacia critica.Non raro deprehendimus Interpretes, verba, quee velnon probe intelligebant, vel non fatis commodum ei¬gnere fenfum putabant, pro lubitu tranfluliflTe, Praeterea ,

ii vel etiam Codex quidam Grsecus quondam exllitiifet,qui legiiFet Gin ψ o Koy.cs, inde nihil conficirur. Nam un-de evincitur le&ionem illam genuinam eile, non fpu-riam? Danturne etiam exempla vitiofa ? Nos autem ra-tiones mox infra dabimus, cur ledlio illa, Γι umquam ex-emplo quodam inveniretur , a mendi iiifpicione vix acne vix quidem vindicari poilit. Neque ad alterum diffi-ciIis eil refponfio Teftatur nempe IRENAUS r), Palentunanos nuperrime , fadtionibus Ar i nondum ortis ,

hoc diclo Johanneo abuios fuiiTe, pro ftabiliendis fuiserroribus , de quibus idem IRENVEUS d) ira : Dicu/itejje φιendam in invißbilibus et inenarrubilibus altitudinibusperfeßum JEoneni , qui ante fuit. Hunc autem et Γ roar -eben et Propatora et Bytbon vocaiit: éffe autem ülam v;vi~

fibi-

O Verba ha?c funt: Hi autem, qui a Valenrino funt (eo Evange-lio) quoΗ eil feeundum Johmnem pleniffimé «Tentes ad ofterfonemconjugationum fuaium. Adeerf. H.trel. Lib, III. Cnp. XI. p. 156. exedit. qnsp Eral. Koterodamo rribuitnr.

d) Libr. I, Cap. I. p. 2.

& ) 7 ( Ü

ßbilem, ff quem nv.lla res capere p-offit. Cum autem a val¬lo caperetur, ff ejjet ivvißbilis, Jempitermis et ingenitus ,in βlen tio et in quiete malta JuiJße in immevßs ZEonibus.Cum ipßo autem fuijje et Renvoian, quam etiam Cbarin et Sigenvocant, ff aliquando voluijße a JemetipJo emittere bunc By-//jftw , ιnitnun omnivm et velat Jemen. Prolationem bauepruemitti vohint} ff fof» depojuiffe quafi in vidva ejus , quäcum eo erat Sige. Plane autem jufcepijje fernen hoc, et prä¬gnantem jaüam generaße Nun, fimilem et äqualem ei, quiewiferat, ff Johim capicntem mannitadinein patris. Nunautem bunc unigenitum vocant et patrem et initium omnium.r Sentientcm autem unigenitum bunc in qua prola-tus eß, emifiße et ipfum Legon et Zoen patrem omnium eo-rum, quä poß Je futuri ejjent, ff initium et formationensunivevfi pleromatis. Haec quidem valde fuot obfeura, eo-rundem vero fumma hsec eft; Summum Deum i. By-tbon congreffum effe cum Sige et generaffe Nun. Hunciterum congreffum fuiiTe cum Veritate f. Alethia et ge¬neraffe Logon e), Atque horum dogmatum fundamen-tum in loco noftro quaeftverunt. Prudentis igitur do£to-ris eccleiiae erat bunc locum non niii caure im o parceadhibere in controveriia cum Arianis, ne forte abaltera parte in fufpicionem illam ineurreret, iefe Va-lentinianorum erroribus favere.

5. hl

e) Plui a qui defiderar, adeat BVDDEl D'fTerfat. de Hsei elä Valenti·niana, er MOSHEfMI Hiftor. EcclT Ν. T. p, ino. nee non I.e Plate-nifme devoilé, cujus auöor eil SQUVBUAIN , qni magno Zc\& Theo·logiam Valentinion. exponere eft adgreifus. Nelcio autem quibus ufus eftrevelationihus , dura afteverat Rehgiohem Volentiniänni um müSto prffftan-tiorem efle et potius tolerandam quam Cliriftianor. illnd dogma de Tri-nitate, quod e philnfophia Platonica ortum fuum nähere exiftimar. Part.I. Cap. XVlf. p. 174. coli. Cap. VIII· Huic vevo fen ten ti ie fefe op·pofuevunr BALTO in Défenle des Saints Peres accufez du Platoniime, etGRAPIUS in Theo!. Recens confroverf. p. 105.

\ Q f &&}/öv. ^

§. III.Quomodo legat Artemonius.

Czechovizum excipit ARTEMONIUS, vel qui fubhoc nomine låret SAMUEL CRELLIUS /). Hic ean-dem quoque adoptavit le&ionern: Qsb ψ o Koyos, eamquegenuinam eile, alteram vero: Θεός ψ o Koyos fpuriam at-que a Valentinianis circa finem feculi 2:di in Codices in-ve&ameire, exquifitiifima eruditione probare annifus eft.Hunc in finem integrum confcriplit librum, cujus titu-lum hic adponere licet, partim quia hic liber rariilimuseft, et in felectioribus vix comparet Bibliothecis, partimquia totus praefentem materiem fpeitat. En illum totum !lnitium Evangeht S. Johannis Äpoßoli ex antiguttäte eccle-fiaflica reflitutum, indidemgue nova ratione tUndratum inifto vpere ante omnia pvohatur Johannem non fcripßfje: etDeus erat, fed et Dei erat Verbum. Tum etium tota igprima ejus Evangelii commata et alia multa dicia S. Scripta-γ(Q illuftrantur, et non pauca antiguorum Ecclefiafiicorumet H&reticorum loca ventilantur ac emendantur , per L.Μ\ Artemonium g). Duobus aurem partibus abfolvitur

hoc

f) Alias idetn hic nuftor, qui Schlefise anno 1660 natus eil:, Am·ftelodauai vero mortuus 1747 , alio nomine LUCa MELLErIO incla-ruifj quod ex tranfpofttioue veri nominis Samuelis Crellii fichim fuif.Arque fub hoc nomine Luca Mellerio luci publica? varia commitrebatfcripra. At tandem lnitium Evangelii Joh. &c. editurus, illud prius no-inen hoc altero Artemonio , auetum voiuit, idque pvocol dubio eam obeaufam , quia Artemonius , ve*l ut aliis dicitur Arterna Antitrinitariorumfet-e primus fuit, arque feculo 2:do una cum Theodoto, coriario quodamByzcnzite, dogma illud: Chriftum nudum fuifie hominem, Roma? divul-gavit.

g) Prodiit hic liber 1726, α Volum, forma 8 inaj. At cujus litens,et ubi impreflus (it, non fignificatur. Illum autem Londini, iumtibnsamieorum Crellii praefertim TINDALI editum effe auclor eft QÖTTEia Neues Geler, Europa, Ρ, III, ρ, 284·

• } 9 ( ·hoc opus, quarum Prior Critica efl, Pofterior Exegetica.lila ledlio Θεζψ-ο Λoyos adilruitur atque per integra XL Ca¬pita defenditur. Rae evincere conatur au£tor Cbrißum adoranda Licet et advocanda Divinitate prceditum, tarnen nulli-bi in S. literis expreiTe DEUM appellari, fed e contrarioDeo EiFentiali in innumeris fere locis opponi et contra-diftinguij atque iic nec probabile eife Johannem icripfifleDens erat Ferbum. Quibus ut fidem faciat, fequentia etiamaddit: Judteos Chriito numquam objeciiTe, quod pro fum-mo Deo haberi voluerit, iiliusque difeipulos numquam,nec ante nec poft ejus mortem et refurre&ionem, illumDeum appellaife , fed de illo continuo ita locutos fuiife,ut manifeftä oppofitio ilium inter et Summum Deumaperte innuatur. Porro hanc oppolitionem etiam inV. T. obfervarij Denique aScopo, quem Johannes do-gmata Cerinthi profligaturus, iibi propofuerat, maximefuifle alienum, fi fcripiiifer ην o Aoyoc. Quod ut ob-tineat, hic prolixiorem addit disquiiitionem de Cerinthi,Nicolairarum, Gnoilicorum aliorumque erroribus, Haecjam praecipua funt argumenta, quibus pro hujus difticorruptione pugnat Artemonius. Ad illa autem ultimaf. Exegetica, utpote quae ad Scholas Theologorum magispertinent, hoc loco non artendimus, ne in meifem alie-nam falcem immittere videamur. Sed circa argumentaCritica potius cura noftra verfabitur.

§.IV.Argumenta Artemonii Critica pro leciione ®?8 ην o Xoyo?.

Argumentis XXI probare annifus eil Artemonius,loco ®scs ψ o Koyos legendum eile ην o Koycs. Suntautem totidem loca e Scriptis Patrum congefta, quaeevincent, Patres textum aliter legiife et allegafle, quamin Exemplis hodiernis legitur, et quidem Θε* ψ o Koyos.

B Haec

c§t> ) |o ( «υHcec vero loca haufla funt partim é Script is Haeretico-rum, partim é carminihus aliisve Scriptis bonorum, Or-thodoxiarn obfervantium, partim denique é Scriptis Or-thodoxorurn dogmaticis vel Polemicis. Ad lingula re-fpon-debimus.

$· v.Argumenta e di&is Heereticcrum petita.

Argumenta å reitimoniis Hsereticorum dubia, quin»que funt, quee ramen orrmia, brevitatis caufa, huc reducipoiilinr : PTOLEMiEUM quendam, Valentini difcipn-lum dixiiTe quondam , teile IRENriiO , αςχψ Γ. Princi·ρ i um b) å Johanne Evangeliila appellatum eife Deum.Verba cpud Trénaeum i) hrec funt: Bene igitiir dixit\(Johannes \ in principio erat verbum > erat enim in ftlio: etverbum erat apud Deum, etenim in Principio: et Dens eratverbum confequenter , quod enim ex Deo natum e(i, Dens<?/?. Ex bis verbis, et praefertim voce illa confequenter con-eludir Artemonius , Ptolemsetim aliud quidpiam legiffe ,

et quidem ©εκ ψ- o Koyoe, η am alias illud confequenternon adhibuiiiet. Verum enimvero qui curatius verba inferie ftia penfitaverit, facile inveniet, rationem, curPtolemaeus dixerir confequenter, non in Variante quo-dam , fed potius in Theologia Valentiniana quatrendameife. Atque ut unicuique hoc pateat, verba quoque prae-cedentia hic apponere licet: Jtaque Principium quoddamJubjecit, quod primum faSlum efl a Deo, quod etjam Nunvocat et filium: et unigenitum domim vocat, in quo omnia

Pater

A) Per Principium nimirum intePigehant Valentiniani medium all·quod in ter fummum Deum etAeyor, imo quod Λoyov genuit, ut fupntaudivimus.

i) Libro adveri, Haeicf. Libr» I» Cap. I, p» l6, ex Verf» cir»

& j π c mPiitev demißt feminaliter. Adbuc autem ajunt Verbumemijfum , et in eo communem JEonnm Jubflantiam 5 quam ipfum poßea fovmavit verbum. Qiioniam igitur de prima Ge¬mfi di cit, bene ä Principio, hoc eß, a Filio et Ferbo do-fJrinam facit, dicit autem fic\ ln principio erat Verbum, etverbum erat apud Deum et Deus erat verbum , hoc erat inprincipio apud Deum. Fr ins dißinguens in triα, Deum, .etprinciptum et verbum, iterum univit, «£ et emiffionem ipfo¬rum utrorumque oflendat, ?V/ eft filii et verbiß et eam, quacß ad invicem fimul et ad patrem unionem: In patre enimet ex patre principium, in principio autém et ex principioverbum, Bene igitur dixit: (Johannes) z# principio tratverbum, erat enim in filio Non diffitemur quidem, hgecverba valde eiTe tortuofa, attamen, quodnam Valenti-nianorum fuerit dogma, cui argumentatio Ptolemaei in-nititur, facile docent. Scilicet Αξχν f. Principium, (quodetiam et Nun appellabant) a Deo genitum eft, quod au¬tem å Deo genitum eft Dtus eft, ergo Principium Γ.αξχη Deus eft. Jam iterum Verbum a Principio, utpoteDeo, emiftum eft f. genitum, ergo etiarn Verbum hocDeus eft. Atque hscc hoc modo é noftro loco dedu-cunt. Dicit nempe Johannes: Verbum erat in principio,quod , ex illorum fententia, mox fequentibus explicatur,ubi idem principium dicitur Deus. Nam Verbum, dequo nuper. dicebatur: erat in principio, mox dicitur eileapud Deum, ergo principium et Deus erat unum idem-que. Atque hinc verbum, quod erat in principio (femfuValenriniano ) uti Deo, Deus quoque erat. Et huc re-ipicit illud Ptolcmtei confequenter. Scilicet quia Verbuma Deo genitum eft, confequenter Deus eft. Ex hoc igitureffato Ptolemaei minime fequitur , illum aliud quodpkmin fuo codice legifie, fed potius illum verba Johannismale intellexifte, vel etiam ad dcgmata fua accomodaiTe,Praeterea Ptolemaeus ipfe verba noftra ita allegat ,· ut in

B 2 exem-

) ι» ( 9exemplis hodiernis leguntur. Nim ita illa: Καλώς avείτεεν. εν οίξΧ'Ί ψ ο hoyos, ψ yaq τω υ;&>, agj\ ο hoyos ην πξοςτον ©εον, K&f yoo% η οοξχη. Κοοι Θεός ψ ο hoyos ακολον&ωε ,Tcyag εκ ©εα γεννηί9^, Θεός ε~;ι, Unde apparet Ptolemaeumminime legiife ©εα ψ o hoyos, Ted ©eos ψ ο hoyos.

Miror igitur, erudiros non paucos nodum in icir-po hic quasfiviife, atque, ut ex his feie expedirent diffi·cultatibus, präster neceifitatem , imo contra omnem veri-tatem finxiiTe noftrum locum Cap« I, ν. i, Prolemxooccaiionem non prasbuiife ftatuendi quod αξγ;η f. Prinei-pium apud Johannem dicatur Dens, fed fequens com-ma 14 hujus capitis, ubi antiqua quaedam leciio variansoccurrit feil, 0 f/.ovoysvv]s Θsos aut vios ©εος. Verum enim-vero haec contra omnem veritatis fpeciem aiferuntur. NamIi etiam probari poifer, quod quidem conati funt eximiiilli Critici MILL1US et BENGRLIUS, le£tionem illam,non admodum recentem eife, ut voluit Artemonius, fedadeo vetuftam, ut forfan cognita fuiifet Ptolemaeo, ta¬rnen ipfa feries orationis aperte docet, illum ad com-ma 14 minime refpexiife verbis nuper allegatis, fed adcomma I. Nam hujus expreifam facit mentionem atquein eodem, non probe intelle£lo vel fenfu Valentinianointerpretato errorum fuorum praefidium firmiifimum fe-fe na£tum eife arbitrabatur. Hinc mifero hoc refugioipfis opus non fuiifet, modo dogmata Valentinianorum,quibus induäais fuit Ptolemaeus, ut crederet illis fimiliaapud johannem inveniri, diligentius penfitaifent.

$. VII.