in umbra demonologia kak semioticheskaya sistema almanakh vyp 2

Upload: -

Post on 09-Mar-2016

81 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

Almanac «In Umbra: Demonology as a semiotic system" brings together works devoted to mythological characters - ambivalent and malwarespirits, "lower" gods, demons. Ideas about the invisible enemy - studieskusitelyah, pests, disease agents - play an important role in the culture of differentpeoples.

TRANSCRIPT

  • mbra

    IN

    mbraIN2

    2

    In Umbra: , , , . , , - . -, . - : , -. , - . , , , In Umbra.

  • . ..

  • 2

  • 2013

    mbraIN

  • :. . , . .

    . . , . . . . , . .

    : . . , . .

    In Umbra: . . 2. .: , 2013. 400 .ISBN 978-5-91674-265-7

    In Umbra: -, , , . -, , . , . : , . , - . , -, , In Umbra. , , -, , .

    Anthology In Umbra: Demonology as a Semiotic System includes articles on mythologi-cal creatures ambivalent and antagonist spirits. Th e idea of humans invisible enemies tempters, wreckers, agents of diseases plays an important role in diff erent cultures of the world in all the epochs. It helps explain many cataclysms and disasters from personal to global ones. In traditional societies spirits are referred to as the natural neighbors of man people build relationships with spirits through diff erent ritual, magical and behav-ior practices. Demonology appears on every level of culture from scholarly theology to folklore, from medieval miniatures to computer games. Th e authors of the anthology deal with images, motives and plots, related to demons in diff erent religions, folklore art and literature of the world.Th e book is intended for students and specialists in history, art, religious, cultural and folklore studies, social and cultural anthropology.

    , , 2013 ,

    , 2013

    398I 57

    ISBN 978-5-91674-265-7

  • .. vs / 9

    :

    .. : ? / 35

    .. , - / 45

    .. ? (XIIIXV ) / 57

    .. : / 87

    ,

    .. : / 107

    .. / 141

    .. / 159

    C

  • 6

    .. / / 177

    .. : / 195

    /

    .. : / 207

    .. / 231

    .. : / 245

    .. : - / 297

    .. / 319

    :

    .. .. (18521915) / 341

    .. - / 379

  • 7 In Umbra: - . .

    , , , : - ( . . . . ) / - - , - . ( , , ), - ( -, ), . - , , , -, . . . , . . , . . ; - . . -; - . . . . . - - . . XVIIXVIII .

    mbraIN

  • 8In Umbra

    -. . . . . - , ; . . . . , I. . . . . - -, ( - ) - .

    , - XIX ., - - , . . . . .

  • 9 (, , ) - : /1 , - , [ 2012: 66]. , - , , - , . , - . ,

    .

    1 , - , (, ) , , . , -, . , -, - . ., [ 1: 165; 2012: 6673].

    . .

    vs

    2

    mbraIN

  • . .

    10

    : , - , -. , , . -, . - XVIIXVIII .: - .

    1. , - , : , , . , - . , , - ( ) -. / , -, , .

    , , , , . -: , - , , , . ( , -, , , .) - , , , - , 2. , [ 2000: 208], - : ,

    2 . , [ 2004: 109110, 117118; 2005: 381387, 136143; 2: 301; , , 2002: 305310; 2006: 126; 2007: 15; Smith 2008: 482].

  • vs

    11

    , . , , - , . , [, - 2001: 550]. , , . , - , - VII - ( , - ; .: . 12: 15). -, - . , , [ 1863 II: 349]. XVII . , - [ 1881: 117118] . . XIII . , [Keck 1998: 3132].

    - , : . -, , [ 2005: 387]. - , - [ 2011: 50].

    - XI . , , ( ) . , , - , , : - ,

  • . .

    12

    , , , , , ; - [ 2006: 127128; 2001: 40; 2007: 87]. , , (, , - ), , , - [Smith 2008; 2008: 230232]. , , , [ 2006: 128]. , , , -, , , , , - . ( 18, ; . [ 2006: 129]).

    - , . , , , , , . , , , , [ 2010].

    / - . - , , , ( ), , , (, , , - ). ( ) - , -, , . . , - [ 1975: 6667; 2010: 216218; 2012: 8586].

  • vs

    13

    , , , , 3. , : , / - , , ; , , , - , (. ).

    , ( - ). , - - : , , , - , . - : , [ 2004: 5860, 63, 6465; , 2008: 187188; 2001: 80].

    2. - : , , - ; ( , . .). , , , , , , ,

    3 . . , (, , ) -- ( , , , ), , - [ 2000: 37]; . [ 2012].

  • . .

    14

    [ 1999: 247248; .: 2010]. -: -, , , , . .

    - : , ( ), - 4. - , , -, . - -, - , , (, ). , - , , - , : , , . , , -; , ; - , - . . - , - -, ( ) , , . , , , , , , (

    4 . . , - (. ).

  • vs

    15

    , . .), ( ), / . , .

    3. - XVII . , - ( - , , ), , .

    XVIIXVIII . - , ( , -, ). . , . , 16421643 . , - 5. , -: , , - exempla ( , , , , [ 1965: 386]). - . , : , , . .; , , - .; , - , , , , , ( , . [ 5: 520; 2003: 466]).

    XVI . XVIIXVIII . , .

    5 . . 796. . 4. . 149. . 7 . 9 . . [ 1895: 7; 1996: 114115].

  • . .

    16

    XVII . [, 2002: 380], - [ 2006: 282], ( - ) [ 2010: 322]. -, . ., , , [, 2002: 19]6. , - , , () [ 2002: 94, . 58; 2002: 160; 2003: 111, 133, 138, 178; 1996: 116], - , [ 1996: 82, 106; 1996: 18].

    . , : , XVII XVIII . - - , [ 2000: . 5; - 2008: 82]. , - , , 7. . , - - 1661 .8, -, , , - 9. -

    6 ., [ 1995: 579, 585, 615].7 . . 37. 42. . 23.8 . . 2832. . 162 .9 . . I. A. 60. (XVI .). . 152, 152 ., 153, 153 . (

    . [ 2005]); . . 2034. (XVIII .). . 127., 128.

  • vs

    17

    10 .

    , - XVIIXVIII . . 1635 . , , , 11. - (16401650-) , , , -: , , [ 2006: 246; 15: 64]. , , / 12. , - [ 2006: 245], , 1741 . , - [ 2002: 143; .: 2010: 721722]. - , , - : -, , , , ,

    10 . . I. 733. . 248.11 . . 210. 95. . 25 [ 1996: 48].12 . [ 4: 230233]. -

    : / ( , 1433 . - ), -, , (. - ). : ( ) - ; - [ 2006: 286287].

  • . .

    18

    , , , - [ 2002: 101].

    . - (, , ), ; XVII . ( , ; [ 1998: 141142; 1996: 166168]).

    , XVII . . 1632 . , , [- 2009: 127]. -, XVII . - , . , - : - [ 2006: 232, 489]. , . - XVII ., , , - , [, 2002: 380].

    XVII .: , , - , [ 1998: 109]. , , - ( , , ): , XVII . - .

  • vs

    19

    13, , -, . - , - XVI 14. - , , - : , , , , . , , -, [ 1990: 90]. XVII ., - , , [, , 2009: 120121], 1746 . , . . [ 1998: 106].

    , XVII ., - , . 1670- . : , , , -. -: (, ) ; . , , , , : , [ 2003: 465467]. , XX . . . - , : , , , : !, - [ 1998: 116]. [ 1995: 610611] . .

    13 - . [ 2: 330333]. . [ 1883: 192193; 1996]; , [ 1966: 162].

    14 . [ 2006: 366373].

  • . .

    20

    -. , , XVII ., , , - [ 1911: 33; 1996: 67]. , 1758 ., , - , , - : , , , , - [ 2002: 163164]. , , - ( )15, , : (, , , , .) - , - ( ), (. [ 2004: 114132]). , (, , ), -, , , , - .

    XVIIXVIII . - : , , , 16. , - (, ), (., . [- 2011: 8791; 2012: 141142]). , -

    15 . . . , . - (, , ) .

    16 . [, ].

  • vs

    21

    : , , , , - , - , ( - ). - : - , . , 40- . XVII . , - [ 1895: 7, 36], - , - [ 1998: 112]. , , - , , - -. , , -, : -.

    4. , , . - , . XVII . - , [, 2002: 49]17. 1723 . - , , ; ,

    17 XVII . . [- 1913; 1917; 2008; 2010].

  • . .

    22

    [ 2003: 98; 1996: 114115]. 1730 . : , , -, , , , [ 1996: 4850]; ( - : -, ) - 1728 .18 . , - : (, -, . .) - . ( ) - ( , ) [Ryan 1998: 60; 2006: 74; 1: 165; 2: 121].

    XVII . - , . , - , - : - 19, - , . XVII . . -

    18 . . 796. . 11. . 434. . 23 .; c. [ 1866: 12; 1996: 48, 126127; 2002: 125]. . [ 1993; Ryan 1998: 60; 2006: 74. , 2002: 124125]. , , . , - , , . . [ 2006: 2013 (. 1007)].

    19 , , - - -. . . .

  • vs

    23

    () , , . , (1688), , , - , - [ 1881: 327328; 1993: 332; 1998: 98; Wig-zell 2000: 61]. , ( ) [ 1871: 464]. - ( XVII .) , : , , , , [- 1973: 220]. , , : 20, 21. (1670- .) [ 2010: 321, 326]22.

    , , - . . , , -

    20 , , , . ., , , , - -, . . , - (, ) [ 1643: 122123 .; 10: 110]. -, , , , , , [ 1643: 123].

    21 . XIX .: . 1.5.98. . 101101 . 101 - .

    22 XVIII . ( ): . . 432. . 73 ., 74 .; . [ 1998: 73, 81].

  • . .

    24

    23. - , , , . - , , . . , , , , - . : , , , , . - ( , , , , , [ 2009: 312313; - 2000: 201205; 1: 69; 1908: 7; 1920: 18; - 2006: 230, 284, 445, 546; .]), , , , , - [ 1883: 180182; 2008: 344346; .].

    5. , , - , , , - (., [ 2001; 2012: 6667]). , - ; - , -, , , ; : , , -

    23 XVIXVIII . ., , , 20 XVI . [- 2008, ].

  • vs

    25

    - (. XVIII . [-, 2002: 166]). XVIIXVIII . - , , , , , .

    , XVIIXVIII . , , - , . , . , , , , - , -: ( - ) . , , , . , , , [ 1895: 7, 36], 1764 . , , - [ 2003: 9195]. - . , , 1736 ., : , , , , , . [- 1996: 93]. XVIII . - : - , , : , . . [ 1996: 117; 2003: 9192].

    6. XVII . , - , , , -, , - , ,

  • . .

    26

    : . - , .

    , , , , , - . , : (, , - /, [- 2000: 6970; 2000: 2526]). , , -, : , , , . - , , / / . , -, , [ 2000: 213214]: - ( . [ 2011; , 2011]). (, ) [- 1976: 300]. , : , , .

    - , -, : , , - , [ 2008: 74]. -

  • vs

    27

    , . - , : -, , , - , . , , , ( - ), . , - ( ) .

    (-) () () () (-) (-)

    2010 . . -

    : . ., 2010. 2004 . . . ., 2004. 2009 . . . ., 2009. 2010 . . , . -

    : // . . 2010. 1 (39).

    , . . : XVIIXVIII . // [ ] / . .. . .: ( ).

    , 2011 . ., . . : . ., 2011.

    2005 . . // . ., 2005.

  • . .

    28

    , 2001 . ., . . . ( : . . II (1).) ., 2001.

    2004 : - / . . . . . ., 2004.

    , 2008 . ., . . : . ., 2008.

    . . 10. ., 2004. . 15. ., 2006.- 2008 - . .

    . . ., 2008. 1996 . . -

    // . ., 1996. 2000 . . -

    . ., 2000. 2000 . . -

    : // . . ., 2000.

    2000 . . ? // : -. ., 2000.

    2001 . . : : . . . - . . ., 2001 [ ]. URL: http://www.inslav.ru/images/stories/pdf/2001_Vinogradova.pdf

    2012 . . - // In Umbra: - : / . . . . . , . . -. . 1. ., 2012.

    2010 . . - . ., 2010.

    2000 . . - . ., 2000.

    , - . . 1. ., 1846.

    1965 . . - . ., 1965.

    1973 . . XIIIXVII .: - . ., 1973.

    2007 : / ., . ., .: . . . ., 2007.

    1990 : . ., 1990.

  • vs

    29

    1917 . . . ., 1917. ( .: . . , . ., 1994).

    1996 () . . - . , 1996.

    1895 . . . 16421643 . - // . . ., 1895. . 3.

    2005 (), . : . . ., 2005.

    2004 . . . ., 2004.

    1871 . . - . ., 1871.

    2006 . . XIVXIX .: - . ., 2006.

    , , 2009 . ., ., . . : XVII // : . 2009. 4.

    1911 . . -. ., 1911.

    1999 . . : - // : . . -. ., 1999.

    2010 . . , - // / . . . , . . . . . ., 2010.

    2006 . XVI .: 10 . . 1. : 2 . . 2. ., 2006.

    1996 . . . / ., . . . . . ., 1996.

    , , 2002 . ., . ., . . . ( : . . III [1]). ., 2002.

    2008 , . // : . ., 2008.

    2006 . . Hostis Antiquus: . . ., 2006.

  • . .

    30

    2007 . . Hortus Daemonum: - . ., 2007.

    2011 . . . . ., 2011.

    2011 . . : - . ., 2011.

    2000 . . . ., 2000.

    1975 . . // - , VII ( . . 394). , 1975.

    2008 . . // . 100- . ., 2008.

    2010 . . ( - ) // Forma formans. Studi in onore di Boris Uspenskij. A cura di Sergio Bertolissi e Roberta Salvatore. Napoli: M. D'auria editore, 2010. Vol. II.

    2012 . . ? // In Umbra: - / . . . . . , . . . . 1. ., 2012.

    2008 . . . ., 2008. 1995 / .-. . . -

    . ., 1995. 1993 . . //

    ( ). . 48. ., 1993.

    1998 . . VII . - : . ., 1998.

    2006 . . - . ., 2006.

    1883 . . - - . , 1883.

    / . - II. . 2. ., 2001.

    1643 . -. ., 1643. 2006 . . . -

    . ., 2006. 2001 . . . . ., 2001. 1908 . . 1. (

    . . 6). ., 1908. 1920 . . 2. . 1.

    ( . . 36). , 1920.

  • vs

    31

    : : 5 . ., 19952012. 2002 . . -

    XVIII . // XVIIXVIII . / . . . . , . . . ., 2002.

    2002 . . - XVIII . // XVIIXVIII . / . . . . , . . . ., 2002.

    2003 . . . . . - XVIII . ., 2003.

    2000 . . . ., 2000. 1913 . . -

    . ., 1913. 1881 -

    , . / . . . . VI. ., 1881.

    1863 . . - / . . : 2 . ., 1863.

    1976 . . : - ? // XVIIXIX . ( 150- . . ). ., 1976.

    2003 . . ? // . . . ., 2003.

    2008 . . - XVIIXVIII . // . . 2008. Script/Oralia: . ., 2008.

    2010 . . XVII - // - : , - 160- . , 2010.

    , 2002 XVIIXVIII . / . . . . , . . . ., 2002.

    1866 1865 . , 1866., 2002 . ., . .

    // XVIIXVIII . / . . . . , . . . ., 2002.

    2012 . . ? // In Umbra: - : / . . . . . -, . . . . 1. ., 2012.

    2009 . . XVII . ( ) // . . 2009. 3 (37).

  • . .

    32

    2006 . . : . ., 2006.

    1881 . . , 1881.

    Keck 1998 Keck D. Angels and Angelology in the Middle Ages. New York, 1998.Ryan 1998 Ryan W. Th e Witchcraft Hysteria in Early Modern Europe: Was Russia

    an Exception? // Th e Slavonic and East European Review. 1998. Vol. 76. 1.Smith 2008 Smith G. A. How Th in Is a Demon? // Journal of Early Christian

    Studies. 2008.Wigzell 2000 Wigzell F. Th e Russian Folk Devil and His Literary Refl ection //

    Davidson P. (ed.). Russian Literature and Its Demons. New York; Oxford, 2000.

  • :

  • 35

    - () - , - , (. [ 2001; 1988: 213218; 1999; 1998]): . , - : - , - (. 6: 2).

    [] ( XI XII .), - (), - : 4- - , , , . , , : , , , - . , , .

    : - .

    . .

    : ?

    2

    mbraIN

  • . .

    36

    , . , , - [: 4041]. ( XIVXV .) , - , , - ; -: , , , (. [ 2009: 378380; 1890: 378]).

    - (. 14: 1215; . . 10: 18), - , ; - , , - [, 2002: 7983; 2003; 2000: 3639; 2011: 126127]. , / - ( ) , , , . , [, 2002: 79, 82].

    - , , - . - , . , , [: 41]1. () -

    1 . . , , . . : , , ; (. [ 2012: 234]).

  • : ?

    37

    . - , : , : , -, , , . -, ; [ 2006: 894]. () ( -) ( - ): ; - (), , [ 1970: 260261; . : 286; 2004: 729730]. - [] / , -, (. [ 1970: 196197; : 145; 2011: 127136]2).

    / - () , . , , , . [: 367]; - : -, ,

    2 - : - , ; , , [ 2009: 286310; 1998]. : - , , ( ), - ( . [ 1998]).

  • . .

    38

    - , ; , , -, [ : 94]. - / . , - ( ). 3, , , , . - [: 515, 516, 531]. , , , [: 94].

    , (. [ 1999: 424425]) , , , ( / ), -, , , . , , , , [ : 426]. , ; , , - .

    , - - . -, / 3 (XVII .) -

    [ 1999: 428], - (. [: 95; , 2012]). , , - , , .

  • : ?

    39

    (. [ 1970: 291]; . - [ 1998: 8889])4, , .

    - : , , , [: 123]. - , - [: 148]; , , 5, . - - , , - , ( [ 1987]).

    , , - , , - : , - , [, 2002: 119120; , 2012] . - , . , , ,

    4 - , - [ 1991]. -, - , ( [ 1998: 144145; : 324]).

    5 . , - (. [ 2000: 113118, 120121; 2003: 8687; 2011: 111112]).

  • . .

    40

    (), ( ); - (. [ 1999: 481; 2011: 126127])6; . , .

    ( ) [ 2006: 893], -. ( ) , , [ 1970: 169, 172, 291; Badalanova 2008: 222223; 2003: 55]: ; , . . . , () [ 1995: 246]7.

    - () . : , - . , , - ( ), - [, 2008: 8687].

    6 . . , , - [ 1999: 477479].

    7 - , -, ( XVIII . [- 1998: 53; . 1998: 89]). ( ) ( ) [, 2011: 298, 325].

  • : ?

    41

    : [ 1989]. . . , , -, , [ 2001: 169170; . , 2008: 217223]8. , - , , - . , [ 2001: 118 .], - , .

    . . , . . . . , XIX . . . . . - , - , [ 1999: 85110]. , , - () (. [ 2004: 182196; 2000]), - ( ) . , . (. [ 2006: 208]) . . [ 1987: 635 .], : , , (. . .) , - ,

    8 . . , . [ 1987: 340].

  • . .

    42

    [ 1999: 95]. - () [: 144], - , 9. - - , : , , i [ 1913: 97]. , , () , , - . () - , .

    , 2011 . ., . .

    : . ., 2011., 2008 . ., . . :

    . ., 2008., 2012 ., . -

    : // . , 2012.

    . ., 1999. . 3: XIXII . 2006 . .

    ., 2006. 2011 . . ., 2011. 2001 . . : -

    . .; ., 2001.

    9 , , - , -, - ; [ 2011: 4459].

  • : ?

    43

    2009 . . : . ., 2009.

    2006 . . () // ( ) . ., 2006. . 57.

    1913 . . . II. ., 1913.

    , 2002 ., . . . ., 2002.

    - 1998 - . - // : -. ., 1998.

    1970 . . , 1970. 2004 . . . -

    . ., 2004. / . . . . ., 2011. 2003 : / . . . -

    . ., 2003. 1998 . .

    . , 1998. 1988 . . . . ., 1988. 1991 . . // / . .

    . . . ., 1991. 2004 . -

    // Civitas divino-humana: . . , 2004.

    1999 . . . ., 1999. 1998 . . : //

    : - . ., 1998.

    : / . . . . ., 2004.

    1998 . . , 1998. 2011 . . : -

    . .; , 2011. / . . ,

    . . ., 2000. . 2- . ., 1996. 2000 . . : ,

    // - : . ., 2000.

  • . .

    44

    2012 . . // . 2012. 1 (23).

    1890 . . . ., 1890.

    2001 . . . . ., 2001.

    1987 . . . ., 1987. 1999 . .

    IIV .: , // . -. ., 1999.

    XIXVII . ., 1977. . 4. //

    . ., 1999. . 3: XIXII . 2000 . . .; , 2000. 1995 . . // . .

    : . ., 1995.

    1989 . . // . - : . ., 1989.

    2000 - / . . . . ., 2000.

    1987 . / . . . . ., 1987.Badalanova 2008 Badalanova F. Th e Bible in the Making: Slavonic Creation Stories //

    Imagining Creation / Eds. M. J. Geller, M. Schipper. Leiden; Boston, 2008.

  • 45

    1598 . , , , . , - , . , , , : , ( ) - , , XVII [- 2009: 144157]. , -, : - , , , . 1605 . : , . - , , -: () , , ,

    .

    . .

    , -

    2

    mbraIN

  • . .

    46

    . -, - , . , , - .

    XVII . , . : - , , , , 16051606 . , .

    I . - , - ; . , , - . , , , . , , - , , , . : - . , -, ( ) , , , ( [ 2009: 75101]). - , , , .

    -, ( , -

  • , -

    47

    , , ). ( 1606 .) : , , , , , [ 1869: 417]; . : , , , , [ 1909: 750]. - - (, , 16061607 .) : - , , -, , 1 [ 1909: 887]. . . (. 16541655 .) , , , , - [ : 866867]. : , - [ 1987: 380]. 1613 . , , 1672 ., , - [- 1971: 61].

    , , - : , - . , . . -, - - ,

    1 , , , , [ 2006: 118].

  • . .

    48

    ( 1606 .), - 1617 . , :

    , - , , , , : , . -: , , ; , , -. -, [ 1909: 164; , -, 1974: 248249; 1869: 237].

    ( 1620- . - XVII ., . [ 1998: 451]). , , ; , , , , - . , -, :

    , : - - - , , ; , , - , , , -: , , ,

  • , -

    49

    , , -; , -, . , - - , , ; , . , , - [ 1909: 818819].

    (, ).

    , , , , - , - . - , , . ( ) : - XVIIXVIII . ( ) , . , ( ) , , - . . - .

    , -, - . - , - ( : - , ; . [, 2011: 155156]). , , ,

  • . .

    50

    , , , (, ) -. 1619 . - - ( , , , ). , XVII . [ 1998: 406410; , 2011: 272273].

    , , , - ( XVI . - , XVII . ).

    - : , - , ( , ). , , . , 1610 - , - . , : - , -. , . , - :

    , - , - , , , -. ,

  • , -

    51

    , , , [] - , ; , , , , , - , . , -, , , , (. . .) - [ 1997: 100; . : 124].

    , , - : - -. , , , [ 1869: 417]. - [ 1895: 4; 2002: 178; 2003: 265, 313; 2006: 684] , - [ 2006: 370371].

    , , , -. , ; ; . , -, , . - XVII ., - (, , ):

    . - , : - , , ,

  • . .

    52

    ; , -, , , , , . , , - , - [ 1895: 14].

    . . , , . . - , - , - [ 1895: 45].

    , , , . ( , , . .), ( ) . , , - - . , - ( ?) 1606 .

    , - , ( - ). , - XV . , / , : , - [Lima 2005: 1346]. . . - [ 2006].

  • , -

    53

    . - 1437 . , : - , . , . 1539 . , - -, , . , -: , -. , . , - ; , , ( ). , 1536 . , - [ 2006: 233234; Lima 2005: 3335].

    , - . , , , - , - .

    , - : , , - ( XVIIXVIII . . [ 1981: 9091]). , - . . -, ,

  • . .

    54

    . . - 1536 . : - , , . 1504 . , : , , . 1524 . [ 2006: 319; Lima 2005: 3435].

    , - : , 1539 . - , -. - - , , . .; - [ 2006: 317318].

    , , -, , ( , - ). , - , -, , ( , ) , - , / - . , : - , - . , , , , , .

    , - ( - -, ) , ( , ,

  • , -

    55

    / , - ), -, , - . (, , ) , - . , - , -. () , . . (, - ; , , ). / - . , -. - - , , , - . I, ( [ 2005: 9194]), -, , .

    2009 . . :

    XVII . ., 2009., 2011 . ., . .

    : . ., 2011. 2006 . . 14. ., 2006.

  • . .

    56

    , , 1974 . ., . ., - . . - // - ( ) . . 28. ., 1974.

    2006 . . IXXVI . ., 2006.

    - 1971 - . . - XVII . XVIII . // ( ) . . 26. ., 1971.

    1997 . , . ., 1997.

    1998 . . - . , 1998.

    1895 3141. . . // -, . . CIX. ., 1895.

    1987 . XVI XVII . ., 1987.

    1869 . . -, . ., 1869.

    1909 , . . 13 ( , - ). ., 1909.

    2006 . . : // . . 14. ., 2006.

    1998 . XVII . . 3. ., 1998.

    2002 . . . ., 2002. 2003 . . . ., 2003. 1981 . . XVII

    XVIII .: , , . ., 1981. 2005 . . , -

    // 2005: . ., 2005. 2006 . . . ., 2006.Lima 2005 Lima R. Stages of Evil: Occultism in Western Th eater and Drama.

    Lexington, 2005.

  • 57

    - , , , , - XIVXV . , , - . , , XVIXVII .

    , [Th orndike 1: 504]. - - : , - , , 1. , II . - , ,

    1 Ejus enim sunt illa phantasmata, qui miseras animas multorum falsorumque deo-rum fallacibus sacris cupiens irretire, et a vero veri Dei cultu, quo solo mundantur et sanantur, avertere, sicut de Proteo dictum est, Formas se vertit in omnes, hos-tiliter insequens, fallaciter subveniens utrobique nocens [PL 41: 288; . PL 34: 444445].

    . .

    ? (XIIIXV )

    2

    mbraIN

  • . .

    58

    , 2. - , - , 3. (imaginaria visa) , , 4. , -, , . 5.

    XIII . [Schmitt 1988: 428, 439]. , , Episcopi, , , - . XII .: Liber de synodalibus causis 906 .6, - ( 1025) [PL 140: 8312 Quod enim qui has sordidas purgationes sacrilegis ritibus operantur, quasdam

    mirabiliter pulchras, sicut iste commemorat, vel Angelorum imagines vel deorum, tanquam purgato spiritu vident (si tamen vel tale aliquid vident), illud est quod Apostolus dicit, quoniam satanas transfi gurat se velut angelum lucis [PL 41: 288]. [PL 32: 808].

    3 , . . , , , : Unaquaque res visibilis in hoc mundo potestatem angelicam sibi praepositam, sicut aliquot locis divina Scriptura testatur [PL 40a: 90].

    4 Suadent autem miris et invisibilibus modis, per illam subtilitatem suorum corporum corpora hominum non sentientium penetrando, seseque cogitationibus eorum per quaedam imaginaria visa miscendo, sive vigilantium sive dormientium [PL 40b: 586].

    5 Et inciderunt in desiderium curiosarum visionum, et digni habiti sunt illusionibus [PL 32: 807].

    6 Illud etiam non est omittendum, quod quaedam sceleratae mulieres, retro post Satanam conversae (I Tim. 5:15), daemonum illusionibus et phantasmatibus seductae, credunt se et profi tentur nocturnis horis cum Diana paganorum dea et innumera multitudine mulierum equitare super quasdam bestias, et multa terrarum spatia intempestae noctis silentio pertransire, eiusque iusionibus velut dominae obedire, et certis noctibus ad eius servitium evocari [Reginonis abbatis Prumiensis: 355]. . [Kieckhefer 1976: 3848].

  • ?

    59

    837, 962976] , 1140 . XX . [Schmitt 1988: 504505].

    : - , (. . -), 7. - , , , -, [Decretum magistri Gratiani: 10241026]. , , - , 8. , , , 9, , , - 10.

    , - , , , , - , XIII .

    7 Sortilegi sunt qui sub nomine fi ctae religionis divinationes scientiam profi tentur [Decretum magistri Gratiani: 1020].

    8 Quod autem sortilegi et divini, si cessare noluerint, excommunicandi sint, ratione et auctoritate probatur. Est enim quoddam genus culturae ydolorum, ex demonum consultationibus futura predicere Futura enim prescire solius Dei est, qui in sui contemplatione etiam angelos illa prescire facit [Decretum magistri Gratiani: 1027].

    9 Episcopi, eorumque ministri omnibus viribus elaborare studeant, ut perniciosam et a zabulo inventam sortilegam et magicam artem ex parrochiis suis penitus eradicent, et si aliquem virum aut mulierem huiuscemodi sceleris sectatorem inveniunt, turpiter dehonestatum de parrochiis suis eiciant [Decretum magistri Gratiani: 1030].

    10 Demonum illusionibus et fantasmatibus [Decretum magistri Gratiani: 1030].

  • . .

    60

    -, VIXII .11, - IV 1215 . , - , 12. , ( ), - . (exampla), - , - , 13.

    (12251274), , , - 14. , , , , . , , , , [Sancti Th omae Aquinatis 1926: 420421].

    11 . [Le pcheur et la pnitence au Moyen Age: 42186].12 .

    [Le pcheur et la pnitence au Moyen Age: 1536; Vogel 1966; Delumeau 1992].13 , -

    , 1250 1261 . . , , - , , [Anecdotes historiques: XIII].

    14 Unde etiam imagines quas astronomicas vocant, ex operatione daemonum habent eff ectum. Cuius signum est quod neccesse est eis inscribi quosdam characteres, qui naturaliter ad nihil operantur: non enim est fi gura actionis naturalis principium. Sed in hoc distant astronomicae imagines a nigromanticis, quod in nigromanticis fi unt expressae invocationes et praestigia quaedam, unde pertinent ad expressa pacta cum daemonibus inita; sed in aliis imaginibus sunt quaedam tacita pacta per quaedam fi gurarum seu characterum signa [Sancti Th omae Aquinatis 1897: 331332].

  • ?

    61

    , , ( ) [Hopkin 1940: 81127, 145173]. , XIII . -, , , - 15.

    - XIII .: IV (1258) (1260) - - , - - , 16.

    XXII (13161334). , , - [Boureau 2003]. , 13101320- ., XXII - , . 1320 . , -, ( , ,

    15 exampla , [Anecdotes historiques: 274314 ( ); 314392 ( )].

    16 Ad illud autem, quod quaeritur, utrum ad inquisitores heresis pertineat, de divinationibus et sortilegiis, que contra aliquos sibi denunciantur, cognoscere ac punire talia exercentes? breviter respondetur Cum negotium fi dei, quod summe privilegiatum existit, per occupationes alias non debeat impediri, inquisitores ipsi de iis, nisi manifeste haeresim saperent, ratione huiusmodi offi cii sibi commissi se nullatenus intromittant, sed eos relinquant suis iudicibus pena debita castigandos [Quellen und Untersuchungen: 1].

  • . .

    62

    , , , - ) - [Quellen und Untersuchungen: 45]. , , ( , , ) ( factum hereticale) , , -. 13191321 . , - , , -, [Consultation: XXIVXXVIII]17. , 13261327 . XXII Super illius specula, -, -, , , ,

    17 , - - . , - XXII , - , , , - , . , , . , - ( - ) - . , . , , , - , , . . [Boureau 2004: 3491].

  • ?

    63

    , 18.

    30- . XIV ., -, - , , . -, 19, , -, , 20, , [ ]21, 22. , - - , , . , , - - , , , [Chenu 1968]23, 18 Ad infl igendas poenas omnes et singulas, praeter bonorum confi scationum

    dumtaxat, quas de iure merentur heretici, per suos competentes iudices procedatur [Quellen und Untersuchungen: 56]. - : 1330 . , , , [Ibid.: 67]; 1331 . , [Ibid.: 78].

    19 Contra fratrem Petrum Th ome penitentiarium, Garinum de Layto Pisiensem sortilegos et nigromanticos (1336 .) [Quellen und Untersuchungen: 89].

    20 Qui de sortilegiis, factionibus, malefi ciis, magicis artibus et aliis detestandis criminibus suspecti fore dicuntur (1336 .) [Quellen und Untersuchungen: 9].

    21 Quasdam ymagines cereas baptisatas (1337 .) [Quellen und Untersuchungen: 1112].

    22 Quia diabolico exagitate spiritu olim se in corporibus et animabus dederunt diabolo eidem censum seu servicium de blado annuum promittendo et aliquibus temporibus persolvendo (1338 .) [Quellen und Untersuchungen: 1314]. . - [Chiff oleau 1984: 200202].

    23 , , -, , . , . , , , , [Anecdotes historiques: 286287, 290291, 307310, 311

  • . .

    64

    (magicis artibus), , - . - , - , , . ., . 13 1336 . XII , , , Altafex, , - 24.

    , - ( , , 25), , , - , . XIV . - , , , 30- . XV . . : , Errores gazariorum, . , . . 26. 3040 . XV ., , - -

    314]. - XIV XV . [Quellen zur Geschichte der Waldenser: 309, 312, 373, 472].

    24 Et nichilominus quasdam laminas, cum quibus operari dicebatur in eisdem malefi ciis et factionibus componendis, perquiri et recuperari et transmitti nobis facias [Quellen und Untersuchungen: 8].

    25 (inquisitio) . [Gauvard 1991: 145235; Carbasse 1990: 137144], [ 1998; 2006: 93121, 182221].

    26 . [Imaginaire du sabbat].

  • ?

    65

    , 27.

    , - 28 , ( ) 14201428 . [Imag-inaire du sabbat: 4042]29. -, , - 30, , - 31. Errores gazariorum, 30- . XV . [Paravicini Bagliani 2003: 36, 10], , 32. Stupulis, - 33, Vacanda, , 27 , -

    , . [ 2012; 2013].28 . . [Ammann-Doubliez 1999: 9093].29 , -

    , 10- . XV . [Ammann-Doubliez 1999: 8081].

    30 Und vil anderer sachen, dera sy von inen selber veriahen, davon nieman nt wste ze sagen untz uff die stund [Imaginaire du sabbat: 34].

    31 Wonnt s selber soeliche wortzeichen gebent und die die geseit hant, dz es leider war ist und soelicher schaden von inen vil geschehen ist [Imaginaire du sabbat: 38].

    32 Item ex confessione combustorum constat quod illi de secta [Imaginaire du sabbat: 298]. . [Ibid.: 294, 296].

    33 Secundum confessionem Johannis de Stipulis et aliorum combustorum, quando unus noviter intrat sectam illam, prestito iuramento fi delitatis et facto homa-gio, diabolus cum certo instrumento de sinistra manu seducti extrahit sanguinem, cum quo sanguine scribit in una carta certam scripturam [Imaginaire du sabbat: 296298]. , , IV, 1437 . : Demonibus immolant, eos adorant, ab ipsis responsa prestolantur et acceptant, illis homagium faciunt et in signum desuper chartam scriptam vel quid aliud tradunt [Quellen und Untersuchungen: 17].

  • . .

    66

    ( )34. , , - , , -, - , , , 35.

    , , , , . , , - , - : 36. , , - [Schmitt 1988: 542543].

    , . , , IX ., , , (816840), , - , , , , 37. , XV ., , , -

    34 Et hoc recognovit coram toto populo quod comederat fi lium fi lie sue et interfecerat cum una alia muliere in processu suo nominata [Imaginaire du sabbat: 298].

    35 , , . [ 2006: 106121].

    36 . ., [Cohn 1975; Kieckhefer 1976; Levack 2006; Bailey 2007]. . , -, [Duni 2008].

    37 Frequenter certe audivimus a multis dici quod talia nossent certe in locis facta; sed necdum audivimus ut aliquis se haec vidisse testaretur. Dictum est mihi aliquando de aliquo, quod se haec vidisse diceret. Tunc ille affi rmabat quidem verum

  • ?

    67

    , , Episcopi. , , - ( , ) [Imaginaire du sabbat: 148], ( , , , ) [Ibid.: 150, 154, 156], 38, 39, 40. - 41, , 42. , - , 14261449 ., Ut magorum et malefi ciorum errores43, , , ,

    esse quod dicebat, nominans hominem, tempus et locum; sed tamen confessus est se eodem tempore praesentem non fuisse [PL 104: 151152]. . [Schmitt 1988: 464467].

    38 Fuit insuper fama communis quod in terra Bernensium, XIII infantes davorati essent intra pauca tempora a malefi cis [Imaginaire du sabbat: 154]. Sicut dixit iuvenis, ita reperta est per omnia veritas [Ibid.: 158].

    39 De loco ad locum per aera ut putabant transineare [Imaginaire du sabbat: 170].40 Demonis impressione in ymaginativam malefi corum factum est, ut abstencia velut

    presencia cernerentur [Imaginaire du sabbat: 198].41 Malefi cus enim dicitur quasi male facens, vel male fi dem servans [Imaginaire du

    sabbat: 146].42 Nam pocius demones hec et immediate lesiva inferunt [Imaginaire du sabbat: 148].43 Et premissa esperimentavi per malefi cos memoratos et, ut proch dolor, numero

    centum et ultima, mediantibus informacioniibus legitimus ac eciam hominibus per tales malefi ciatis [Imaginaire du sabbat: 374]. , ( - , , , -), . [Paravy 1993: 813864].

  • . .

    68

    44. -, , , - 45. - , IV V ( VIII ) 23 1440 ., , , , - , [Ginzburg 1992: 270]. - , - V , 14401442 . . , , : - , , - 46; , 47.

    , 40- . XV . -, , , . , C , . - , , .

    44 Illudit eos in sompniis, sic quod credunt ire corporaliter de nocte in comitiva dyabolorum [Imaginaire du sabbat: 368].

    45 Oppinantur eciam tales infi deles ibidem comedere et bibere sine diminucione aliquando [Imaginaire du sabbat: 368]. - C , [Delumeau 1967].

    46 Ja ne croiray tant que je vive / Que femme corporellement / Voit par lair comme melle ou grive, / Dist le champion prestement [Imaginaire du sabbat: 462].

    47 Ce nest pas songe, nen doubtons [Imaginaire du sabbat: 467].

  • ?

    69

    [Tanon 1893: 113126; Olivier-Martin 1992: 190; Gauvard 1999: 91]48, XIVXV . - . - , - , . , , , ( ). , - , , , 13911392 . , - , 49, 50 ( )51. , , -, - , , , 52. , - , 53.

    48 , - , , , - [Maier et al. 1997].

    49 Et lors elle qui parle, par linvocacion du deable que elle apella son ayde en la maniere qui ensuit, cest assavoir: Ennemi, je te conjure, ou nom du Pere, du Fils et du Saint Esperit, que tu viengnes moy ycy [Registre criminel 1: 355356].

    50 Sapperu elle un annemi en faon et estat des ennemiz que len fait aus jeux de la Pacion, sauf tant quil navoit nulles cornes [Registre criminel 1: 356].

    51 Li dist ses paroles: Que demandes-tu? Et elle qui parle li dist: Je te donne cest chapeau et te requier que en Haincelin et aussi en la femme que a espouse de present ledit Haincelin, tu te boutes en tel maniere qu ilz ne se puissent ayder [Registre criminel 1: 356]. . [ 2006: 117120].

    52 Afi n davoir trs-grant honeur et prouffi t en ce monde elle avoit donn audit Haussibut, pour venir en son ayde, son ame et un des dois de sa main [Registre criminel 2: 290].

    53 Lequel, venu elle qui parle, lui dist que elle lui avoit fait moult de peine et de travail, sanz ce que elle lui donnast aucune chose du sien, ne ne feist aucun bien [Registre criminel 2: 295].

  • . .

    70

    - 1401 . , - - , , . , , , , , , (tres mal renomm au pays): , - , , -. , , , -, 54.

    , , , 1413 . - -. , - , , - . : , , , 55. , ( , ), ( ) , XV . .

    54 Hebert sestoit donn au deable Sathan, lequel il appelloit son maistre et disoit que sondit maistre lui avoit dit que il vendroit au dessus de toutes ses besoingnes et si disoit ledit Hebert que depuis quil sestoit donn audit Sathan, il sestoit fort enrichi (ANF. Srie X 2a: X 2a 14, f. 3232v, juillet 1401). - . (ANF. Srie JJ: JJ 229, f. 4, 10, a. 1492; JJ 227, f. 40-v, 78, a. 1496).

    55 Lui estant en son lit couchi une certaine personne se feust apparue lui semblant estre une femme laquelle lui dist quelle le feroit riche homme et quil se despoillast ce quil fi st pour ce quelle lui dist quelle le feroit le plus riche homme du royaume Il lui sembla quelle lui gettoit or et argent dessus icelle robe et avec ce lui sembloit quil en avoit plus quil nen porroit porter (ANF. Srie JJ: JJ 167, f. 423423v, 287, a. 1413).

  • ?

    71

    , - . , - : -, , , -56. - , , - 57. , , 1354 ., , : , , 58. 1408 . , , , , - . , (, - )59. 1408 . ( ) (gens crimineux et sorciers), ( - ) 60.

    56 . [ 2006: 6690].57 , -

    , . , Errores gazariorum, . [Imaginaire du sabbat 1999: 154, 290, 292, 298, 364366, 368, 370].

    58 ANF. Srie JJ: JJ 82, f. 204, 303, a. 1354.59 ANF. Srie JJ: JJ 162, f. 186v187v, 223, a. 1408.60 Quo aucuns ont despoilli certaines fourches ou gibs patibulaires environ Paris

    dez charoignes de ceulx qui y avoient este executez. Et si avoient tant fait que par certains moyens de femmes ou autres ilz avoient eu certains enfans mors nez et estoit grant et vraissamblabe presumpcion quilz ne fussent gens crimineux et sorciers (ANF. Srie X 2a: X 2a 14, f. 411v, 10 fvrier 1408).

  • . .

    72

    , -, , , . , 1440- ., . . , [Gauvard 1999: 9899]. , XV . , 1442 . -, - 61, 62. , , , -, 63. 1446 . - - (sabbat)64, 1449 . , , , [ ] 65.

    61 Il avoit fait hommaige au deable et chevauchoit le balay (ANF. Srie X 2a: X 2a 22, f. 171v).62 Que lui apportassent ung parchemin dun regnart ou autre beste sauvaige en quoy

    il escriroit et quelles ne leusent point lescriture, autrement elles verroient le deable face a face (ANF. Srie X 2a: X 2a 22, f. 172).

    63 Telz gens avoient acoustum de chevaucher le balay le jeudi et par ce y alerent le vendredi entre IX et dix heures au matin que Calvet estoit encoures ou lit et avoit ainsi sommeil parce que le jour precedent il avoit chevauch le balay (ANF. Srie X 2a: X 2a 22, f. 172). . [ 2007].

    64 1446 . , - , , -, - : Confessa que a leur sabbat venoit aucunes foiz un gros homme noir a gros yeux estincels (ANF. Srie X 2a: X 2a 24, f. 114115, avril 1446). sab-batum 1462 . Flagellum malefi corum , , -, ad demoniaca sabbata [Anheim et al. 2002: 161].

    65 La grande renomme qui estoit que Gale estoit invocateresse dennemis faisoit morir gens et plusieurs autres sorceries (ANF. Srie X 2a: X 2a 25, f. 203).

  • ?

    73

    , - - , , . - -, [Andenmatten, Utz Tremp 1992: 81, 9398], (, , ) [Utz Tremp 2000]66. , , - : , , - , . , , - [Muchembled 1993; Chiff oleau 1992; Chiff oleau 1993]. , , - : - 11 1282 . (tres mulieres sortilege) , - (cutis incisio et sanguinis eff usio)67.

    , - - XIV ., - (, ). , , VIII, , (lse-majest divine), 66 ,

    1401 . [Binz 1997].67 Et fuit reddita cognicio dicto episcopo de duabus mulieribus sortilegis et quantum

    ad terciam dictum fuit quod lis mota coram archiepiscopo Remense suo marte fi niatur (ANF. Srie X 1a: X 1a 2, f. 62). .

  • . .

    74

    , , - 68.

    , , , , , , , , -, . - ( XIII .), - , , -, 69. 1390 ., , 70. , 1355 . , , , , 71, 1401 . - , .

    - . , 1347 . 72. 1391 . - : , , , (. . . . .)73. -

    68 . [Chiff oleau 1990; Boudet 1996: 4243].69 Et adonques a la supplicacion de sainte Eglise la justice laie doit prendre teus

    manieres de gens. Et tele puet estre lerreur que cil qui est pris a mort deservie, si comme se len voit apertement que la sorcerie de quoi il usoient puet metre a mort homme ou fame [Beaumanoir 1899: 163].

    70 . [ 2006: 122146].71 ANF. Srie JJ: JJ 82, f. 420420v, 679, a. 1355.72 ANF. Srie JJ: JJ 68, f. 444, 287, a. 1347.73 Delibererent et furent doppinion que au roy seul, et pour tout, appartenoit la

    cognoissance de ce [Registre criminel 2: 311].

  • ?

    75

    , - -, , 74. , , ( , ), Conclusio Determinatio, 1398 .

    , , - . XIV ., , , , - - [Verger 1995a; Verger 1995b; Lusignan 1999: 267270]. , , - : VI, ( ) [Boudet 2001: 125127]. , , , -, Conclusio Determinatio [Ibid.: 123, 128129]75. , - . , , - .

    XIV XV . -, - ,

    74 Per arrestum curie Parlamenti fuit dictum quod prepositus Parisiensis haberet cognitionem ac punitionem faceret quarumdam mulierum que cum invocatione dyabolorum commiserant sortilegium, nec non cum voto quodam per medium cujus fecerant quendam hominem pati affi cionem. Per judicium cujus prepositi fuerunt dicte mulieres combuste, licet cognitio earumdem fuisset requisita per me pro episcopo Parisiensi [Questiones: 297].

    75 , 1483 . 1973 . [Boudet 2001: 121, n. 1].

  • . .

    76

    , 76. , : , , 77. , , : - Episcopi, , , - , , , - .

    , Conclusio, - -, 78. - , : , , , , - , , , , , , ,

    76 , , . , -, - XV . , , VI : Sed nobilium et ignobilium major pars astruebat regem sic malefi ciis et venefi ciis detendum, quibus in regno Francie multi utriusque sexus et ordinis tunc pro dolor! Utebantur [Chronique du Religieux: 24], . [Ibid.: 404406, 544, 664, 684].

    77 , 1390 . - , , - , - [Registre criminel 1: 346351].

    78 Sicut ex eorum confessionibus apparet, quibus habetur quod in quadam camera, in qua erant predicta instrumenta de se supersticiosa et in qua, ut dicebant, debebat venire spiritus qui thesauros absconditos docere et revelare debebat [Avis de la Facult: 146].

  • ?

    77

    , , , 79.

    - Determinatio, - , - 80. Determinatio 28 -, , , - , 81. , 82, : , ; ; - ; , , , ; , - ; , -, , ; , ; , , -, . . [Determinatio: 148150].

    , -

    79 Predictis omnibus actentis et simul junctis, ponitur deliberatio seu conclusio talis, quod non solum illi qui ad thesauros absconditos reperiendos seu secreta et occulta scienda et cognoscenda talibus fi gmentis et malifi ciis utuntur, sed etiam omnes christianam religionem professi, ratione utentes, sponte talia et taliter operantes, ac etiam talibus et taliter utentes, censendi sunt in christiana religione superstitiosi, censendi sunt ydolatre, censendi sunt demonum invocatores et sunt in fi de vehementer suspecti [Avis de la Facult: 146].

    80 Maistre Jehan de Bar qui fut ars a Paris pour ses arts magiques [Confession dun magicien: 154].

    81 Sed insanos errores atque sacrilegas insipientium et ferales ritus, pro quanto fi dem ortho-doxam et religionem christianam ledunt et hoc procurat demon [Determinatio: 149].

    82 Sapientissimi doctoris Augustini de superstitiosis observationibus [Determinatio: 149].

  • . .

    78

    , : , , , , . : . , : - , 83.

    - , , XV . . - - , , 84. - . , - . , , - , 85. , , 86. ,

    83 Veritas catholica apud studiosos in sacris litteris apertissima est que ceteros latet, nimirum cum hoc proprium habeat omnis ars, manifestum esse exercitatis in ea, sicut exinde consurgat illa maxima: cuilibet in sua arte perito credendum est. Hinc est Horatianum illud, quod Hieronimus ad Paulinum scribens assumit: quod medicorum est promittunt medici, tractant fabrilia fabri [Determinatio: 148, art. 1].

    84 Quod signum Cesar Augustus sibi reputabat infaustissimum [Gerson 1: 118].85 Et inde fi t quod absque tentatione Dei possumus ad angelicum subsidium recurrere,

    sicut ad peritum medicum. Excipitur angelorum malorum consultatio et invocatio quoniam non est licitum participare cum eis tamquam excommunicatis a Deo et Ecclesia tota [Gerson 3: 99].

    86 Inire pactum cum daemonibus tacitum vel expressum non sit idolatria vel idolatriae species, error; intendimus esse pactum implicitum in omni observatione superstitiosa [Gerson 2: 79].

  • ?

    79

    , , 87.

    , , - , , , 88. , , : - , , -, [Gerson 1: 119]. , , ( , ) - . , , - 89, -, - 90. , 91, 92.

    87 Quod sanguis upupae vel haedi vel alterius animalis, vel pergamentum virgineum, aut corium leonis et similia habeant effi caciam ad cogendos et repellendos daemones ministerio hujusmodi artium [Gerson 2: 89].

    88 Vetulae et pueri et puellae et idiotae proniores sunt ad tales superstitiones credendas vel observandas [Gerson 1: 120].

    89 Ecce talis infi rmus est in grandem et luctuosam totius gentis unius perditionem, ipse desperatur a medicis; cur non, inquiunt, per superstitiosa curabitur, praesertim si per superstitiosa praesumitur inaegritudine teneri, et per similia promittitur liberari? [Gerson 2: 84].

    90 [Gerson 4].91 Propterea non est negandum ab astrologia, quam esse scientiam nobilem et

    admirabilem primo patriarchae Adam et sequacibus revelatam theologia non abnegat [Gerson 3: 90].

    92 Verumtamen hanc ancillam suam astrologiam nonnulli tot vanis observationibus, tot impiis erroribus, tot superstitionibus sacrilegis deturpantes maculaverunt,

  • . .

    80

    , , , - -. , - . , , 93. , , , - , , -, - [Gerson 3: 96]. , , , , , [Gerson 2: 80, 82; Ger-son 1: 119]. De erroribus circa artem magicam 28 Determinatio, - [Gerson 2: 8690].

    , XIV .94 - : 1431 . 1440 . ,

    nescientes in ea sobrie sapere et modeste uti, quod apud bonos et graves reddita est nedum infamis sed religioni christianorum suisque cultoribus pestilens et nociva [Gerson 3: 90].

    93 Si allegetur quod causant infortunium, hoc manifeste vergit in idolatriam si quaerantur placari per nihil agendum tamquam plus in hoc timeantur quam Deus ipse et sancti sui. Rursus quia non in his tantum diebus sed assidue adversarius noster diabolus tamquam leo circuit quaerens quem devoret, cui resistendum est fortiter in fi de, non in vana superstitione [Gerson 1: 118].

    94 1398 . , , , , - . , , : , ( . . .) , , (illusion de dyable), , . (blaspheme et erreur) [Confession dun magicien: 155].

  • ?

    81

    - 95. , XVI . - : , , , 96. - XVII ., . , - 97. - , - , 98, .

    1998 . .

    XIV . // . . . 8. . 1998. 3. 2006 . . . -

    . ., 2006. 2007 . . ? XV .

    // . . 68 (4). ., 2007. 2007 . . // .

    : 2007 / . . . . . , 2007.

    95 . [ 2006: 182221; 2007a].

    96 - [Houdard 1992: 57103].

    97 . [Walker, Dickerman 1991; Ferber 1991, 2004]. 98 [Soman 1993: 9597; Levack 1999: 1415, 4952].

    - 1682 ., XIV - [Levack 1999: 5152].

  • . .

    82

    2012 . . : - // . 2012. ., 2012.

    2013 . . . // . 2013 ( ).

    Ammann-Doubliez 1999 Ammann-Doubliez C. La premire chasse aux sorciers en Valais (14281436?) // Imaginaire du sabbat. Lausanne, 1999.

    Andenmatten, Utz Tremp 1992 Andenmatten B., Utz Tremp K. De lhrsie la sor-cellerie: linquisiteur Ulric de Torrent OP (vers 14201445) et laff ermissement de linquisition en Suisse romande // Zeitschrift fr Schweizerische Kirchenge-schichte. 1992. Bd. 86.

    Anecdotes historiques Anecdotes historiques, lgendes et apologues tirs du recueil indit dEtienne de Bourbon / Publ. par A. Lecoy de la Marche. Paris, 1877.

    ANF. Srie JJ Archives Nationales de France. Srie JJ Registres du Trsor des chartes.

    ANF. Srie X 1a Archives Nationales de France. Srie X Parlement de Paris. Srie X 1 Parlement civil. X 1a Registres civils.

    ANF. Srie X 2a Archives Nationales de France. Srie X Parlement de Paris. Srie X 2 Parlement criminel. X 2a Registres criminels.

    Anheim et al. 2002 Anheim E., Boudet J.-P., Mercier F., Ostorero M. Aux sources du sabbat. Lectures croises de Limaginaire du sabbat / Edition critique des textes les plus anciens (1430 c. 1440 c.) // Mdivales. 2002. 42.

    Avis de la Facult Avis de la Facult de thologie de lUniversit de Paris, conscutif la confession de certain magiciens (avant le 19 septembre 1398) / Ed. par J.-P. Bou-det // Revue Mabillon. 2001. Vol. 12.

    Bailey 2007 Bailey M. D. Magic and Superstition in Europe: A Concise History from Antiquity to Th e Present. Lanham, 2007.

    Beaumanoir 1899 Beaumanoir Ph. de. Coutumes de Beauvaisis / Ed. par A. Salmon. 2 vols. Paris, 18991900. Vol. 1. Paris, 1899.

    Binz 1997 Binz L. Les dbuts de la chasse aux sorcires dans le diocse de Genve // Bibliothque dHumanisme et Renaissance. 1997. 3.

    Boudet 1996 Boudet J.-P. La gense mdivale de la chasse aux sorcires. Jalons en vue dune relecture // Le mal et le Diable. Leurs fi gures la fi n du Moyen Age / Sous la dir. de N. Nabert. Paris, 1996.

    Boudet 2001 Boudet J.-P. Les condamnations de la magie Paris en 1398 // Revue Mabillon. 2001. Vol. 12.

    Boureau 2003 Boureau A. Satan hrtique: linstitution judiciaire de la demonolo-gie sous Jean XXII // Mdivales. 2003. 44 spcial: Le Diable en procs. Demo-nologie et sorcellerie la fi n du Moyen Age.

    Boureau 2004 Boureau A. Satan hrtique. Histoire de la dmonologie (12801330). Paris, 2004.

    Carbasse 1990 Carbasse J.-M. Introduction historique au droit pnal. Paris, 1990.

  • ?

    83

    Chenu 1968 Chenu M.-D. Orthodoxie et hrsie: le point de vue du thologien // Hr-sies et socits dans lEurope prindustrielle / Sous dir. de J. Le Goff . Paris, 1968.

    Chiff oleau 1984 Chiff oleau J. Les justices du pape. Dlinquance et criminalit dans la rgion dAvignon au XIVe sicle. Paris, 1984.

    Chiff oleau 1990 Chiff oleau J. Dire lindicible. Remarques sur la cathgorie du nefandum du XIIe au XVe sicle // Annales. Economies. Socits. Civilisations. 1990. 2.

    Chiff oleau 1992 Chiff oleau J. Amede VIII ou la majest impossible? // Amede VIII Flix V, premier duc de Savoie et pape (13831451) / Ed. par B. Anden-matten et A. Paravicini Bagliani. Lausanne, 1992.

    Chiff oleau 1993 Chiff oleau J. Sur le crime de majest mdival // Gense de lEtat moderne en Mditerrane. Approches historique et antropologique des pratiques et de reprsentations. Rome, 1993.

    Chronique du Religieux Chronique du Religieux de Saint-Denys, contenant le rgne de Charles VI, de 1380 1422 / Ed. et trad. par L.-F. Bellaguet. 6 vols. Paris, 18391852. Vol. 2. Paris, 1840.

    Cohn 1975 Cohn N. Europes Inner Demons. An Inquiry Inspired by the Great Witch-Hunts. London; New York, 1975.

    Confession dun magicien Confession dun magicien, Jean de Bar (entre 19 septembre et le 31 octobre 1398) / Ed. par J.-P. Boudet // Revue Mabillon. 2001. Vol. 12.

    Consultation Boureau A. Le pape et les sorciers. Une consultation de Jean XXII sur la magie en 1320 (manuscrit B. A. V. Borghese 348). Rome, 2004.

    Decretum magistri Gratiani Decretum magistri Gratiani // Corpus Iuris Canonici / Hrsg. von A. Friedberg. Leipzig, 1879. Pars II. C. XXVI.

    Delumeau 1967 Delumeau J. La mort des pays de Cocagne. Paris, 1967.Delumeau 1992 Delumeau J. Les diffi cults de la confession, XIIIeXVIIIe sicle.

    Paris, 1992.Determinatio Determinatio solennelle de la Facult de thologie de lUniversit de

    Paris, condamnant vingt-huit articles relatifs la magie (19 septembre 1398) / Ed. par J.-P. Boudet // Revue Mabillon. 2001. Vol. 12.

    Duni 2008 Duni M. Le streghe e gli storici, 19862006: bilancio e prospettive // Non lasciar vivere la malefi ca. Le streghe nei trattati e nei processi (secoli XIVXVII) / A cura di D. Corsi e M. Duni. Firenze, 2008.

    Ferber 1991 Ferber S. Th e Demonic Possession of Marthe Brossier, France, 15981600 // No Gods Except Me: Orthodoxy and Religious Practice in Europe, 12001600 / Ed. by Ch. Zica. Melbourne, 1991.

    Ferber 2004 Ferber S. Demonic Possession in Early Modern France. London, 2004.Gauvard 1991 Gauvard C. De grace especial. Crime, Etat et socit en France la

    fi n du Moyen Age. Paris, 1991.Gauvard 1999 Gauvard C. Paris, le Parlement et la sorcellerie au milieu du XVe

    sicle // Finances, pouvoirs et mmoire. Mlanges off erts Jean Favier / Textes runis sous la dir. de J. Kerherv et A. Rigaudire. Paris, 1999. Vol. 1.

  • . .

    84

    Gerson 1 Gerson J. Contra superstitiosam dierum observantiam // Gerson J. Oeu-vres compltes / Ed. par P. Glorieux. 10 vols. Paris, 19601975. Vol. 10.

    Gerson 2 Gerson J. De erroribus circa artem magicam // Gerson J. Oeuvres com-pltes. Vol. 10.

    Gerson 3 Gerson J. Trilogium astrologiae theologizatae // Gerson J. Oeuvres com-pltes. Vol. 10.

    Gerson 4 Gerson J. Contra superstitionem sculpturae leonis // Gerson J. Oeuvres compltes. Vol. 10.

    Ginzburg 1992 Ginzburg C. Le sabbat des sorcires. Paris, 1992.Hopkin 1940 Hopkin C. E. Th e Share of Th omas Aquinas in the Growth of the

    Witchcraft Delusion. Philadelphia, 1940.Houdard 1992 Houdard S. Les sciences du diable: 4 discours sur la sorcellerie, XVe

    XVIIe sicles. Paris, 1992.Imaginaire du sabbat Imaginaire du sabbat. Edition critique des textes les plus an-

    ciens (1430 c. 1440 c.) / Runis par M. Ostorero, A. Paravicini Bagliani, K. Utz Tremp, en collaboration avec C. Chne. Lausanne, 1999.

    Kieckhefer 1976 Kieckhefer R. Europeen Witch Trials: their Foundations in Popu-lar and Learned Culture, 13001500. London, 1976.

    Le pcheur et la pnitence au Moyen Age Le pcheur et la pnitence au Moyen Age / Textes choisis, traduits et prsents par C. Vogel. Paris, 1969.

    Levack 1999 Levack B. . Th e Decline and End of Witchcraft Prosecutions // Witchcraft and Magic in Europe: Th e Eighteenth and Nineteenth Centuries / Ed. by B. Ankarloo and S. Clark. Philadelphia, 1999.

    Levack 2006 Levack B. P. Th e Witch-hunt in Early Modern Europe. London, 2006.

    Lusignan 1999 Lusignan S. Vrit garde le roy. La construction dune identit universitaire en France (XIIIeXVe sicle). Paris, 1999.

    Maier et al. 1997 Maier E., Ostorero M., Utz Tremp K. Le pouvoir de lInquisition // Les pays romands au Moyen Age / Ed. par A. Paravicini Bagliani. Lausanne, 1997.

    Muchembled 1993 Muchembled R. Le roi et la sorcire. LEurope des bchers, XVeXVIIIe sicle. Paris, 1993.

    Olivier-Martin 1992 Olivier-Martin F. Histoire du droit franais ds origines la Revolution. Paris, 1992.

    Paravicini Bagliani 2003 Paravicini Bagliani A. La gense du sabbat des sorciers et des sorcires. Bern, 2003.

    Paravy 1993 Paravy P. De la chrtient romaine la Reforme en Dauphin. vques, fi dles et dviants (vers 1340 vers 1530). Rome, 1993.

    PL 32 Augustinus. Confessionum libri tredecim // Patrologiae cursus completus. Series latina / J.-P. Migne editus. Vol. 32.

    PL 34 Augustinus. De genesi ad litteram libri duodecim // Patrologiae cursus com-pletus. Series latina / J.-P. Migne editus. Vol. 34.

  • ?

    85

    PL 40a Augustinus. De diversis questionibus LXXXIII liber unus // Patrologiae cursus completus. Series latina / J.-P. Migne editus. Vol. 40.

    PL 40b Augustinus. De divinatione daemonum // Patrologiae cursus completus. Series latina / J.-P. Migne editus. Vol. 40.

    PL 41 Augustinus. De civitate Dei // Patrologiae cursus completus. Series latina / J.-P. Migne editus. Vol. 41.

    PL 104 Agobardus Lugdunensis. Liber contra insulsam vulgi opinionem de gran-dine et tonitrius // Patrologiae cursus completus. Series latina / J.-P. Migne editus. Vol. 104.

    PL 140 Burchardus Wortatiensis. Decretorum libri viginti // Patrologiae cursus completus. Series latina / J.-P. Migne editus. Vol. 140.

    Quellen und Untersuchungen Quellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hexenwahns und der Hexenverfolgung im Mittelalter / Hrsg. von J. Hansen. Bonn, 1901.

    Quellen zur Geschichte der Waldenser Quellen zur Geschichte der Waldenser von Freiburg im chtland (13991439) / Hrsg. von K. Utz Tremp. Hannover, 2000.

    Questiones Boulet M. Questiones Johannis Galli. Paris, 1944.Reginonis abbatis Prumiensis Reginonis abbatis Prumiensis. Libri duo se synoda-

    libus causis et disciplinis ecclesiasticis / Hrsg. von F. W. H. Wasserschleben. Leipzig, 1840.

    Registre criminel 12 Registre criminel du Chtelet de Paris du 6 septembre 1389 au 18 mai 1392 / Ed. par H. Dupls-Agier. 2 vols. Paris, 18611864.

    Sancti Th omae Aquinatis 1897 Sancti Th omae Aquinatis. Summa theologiae. Se-cunda secundae // Sancti Th omae Aquinatis. Opera omnia. Rome, 1897. Vol. IX.

    Sancti Th omae Aquinatis 1926 Sancti Th omae Aquinatis. Quaestiones Quodlibet-ales / Intr. de P. Mandonnet. Paris, 1926.

    Schmitt 1988 Schmitt J.-C. Les superstitions // Histoire de la France religieuse / Sous la dir. de J. le Goff et R. Rmond. Paris, 1988. T. 1.

    Soman 1993 Soman A. Le sabbat des sorciers: preuve juridique // Le sabbat des sorciers en Europe: XVeXVIIIe sicles / Textes runis par N. Jacques-Chaquin, M. Praud. Grenoble, 1993.

    Tanon 1893 Tanon L. Histoire des tribunaux de lInquisition en France. Paris, 1893.Th orndike 1, 2 Th orndike L. History of Magic and Experimental Science. T. 12.

    New York; London, 1923.Utz Tremp 2000 Utz Tremp K. Les vaudois de Fribourg (13991430): tat de re-

    cherche // Revue dhistoire des religions. 2000. 217.Verger 1995a Verger J. Les professeurs des universits franaises la fi n du Moy-

    en Age // Verger J. Les universits franaises au Moyen Age. Leiden; New York; Kln, 1995.

    Verger 1995b Verger J. Th e University of Paris at the End of the Hundred Years War // Verger J. Les universits franaises au Moyen Age. Leiden; New York; Kln, 1995.

  • . .

    86

    Vogel 1966 Vogel C. Les rites de la pnitence publique aux Xe et XIe sicles // M-langes off erts Ren Crozet / Ed. par P. Gallais, Y.-J. Riou. Poitiers, 1966. Vol. 1.

    Walker, Dickerman 1991 Walker A. M., Dickerman E. H. A Woman under the Infl uence: A Case of Alleged Possession in Sixteenth-Century France // Sixteenth Century Journal. 1991. Vol. 22. 3.

  • 87

    . .

    :

    2

    mbraIN

    De laniis et phitonicis mulieribus Teutonice vnholden vel hexen [Molitoris 1489; 1508] , (malefi cium). , . - , . Malleus Malefi -carum : 1486 1519 ., 13 , , , , - ; 1574 1669 ., 14, - : , -- [Mackay 2006: 170171]. , , . . - 15 1489 1600 . [ 2005: 99]. 20 ( , ) [Geiling, Gawron 2006]. . . , , - 14 XV [ 2000: 185186]. , - . ,

  • . .

    88

    , , , () , 1485 1486 . [Mackay 2006: 96103; Broedel 2003: 18; Maxwell-Stuart 2001: 32]. . 1580 . - , : Tractatvs vtilis et necessarivs per viam Dialogi, de Pythonicis mulieribus ( - , -). Malleus Malefi carum - , 1588 1600 . [Geiling, Gawron 2006].

    , . - , - [Trevor-Roper 2001: 120; Levack 2006: 62; Behringer 2007: 7476; Bailey 2007: 139140; Stephens 2002: 92140; 2001: 271272; Maxwell-Stuart 2001: 3241]; , , . - , - [ 2005: 99]. , De laniis et pithonicis mulieribus , - .

    -. - , , ; -

  • :

    89

    , - . - XVXVII -, . : - , -, . - Malleus Malefi carum () . - - , , . . [Institoris, Sprenger 2006: p I, q. 2, 3, 17], - . , , , -. , , - - . . - Capitula prsentis trac-tatus, - - (Sexto vtrum cum talibus malefi cis mulieribus possit dyabolus incubando in forma hominis commisceri) - (Septimo vtrum ex tali coitu it po ibile generari fi lios). , , - , (Capitela vnd fr agstuck dieses tractatus) - (Z dem echten ob der b gaist in menschlicher gestalt mit sollichen ben weiben sichtbarlich mg wandlen vnd natrlich vnkeschait mit ynen verbringen). - .

  • . .

    90

    - , - , - , . - . - , -, - (Nemo dubitat, quin Diabolus in forma hominis ap-parere possit). - (. , , ). - - . : - ? (an Dmones

    point cum talibus mulieribus dormire, & coire cum eisdem). (An ex coitu Dmo-num cum mulieribus patrato poit nasci puer), (An Diabolus possit in forma hominis cum huius-modi mulieribus incubando commisceri et ex huisumodi coitu possint pueri nasci). , - (in historijs Arcturi Regis Britanni) - , ,

    . 1. .

    (, . 1489 .)

  • :

    91

    , - . - - ( , - ). - , , , -, , , - (pueros generare nullo modo potest); , , , . , - ( , ) - . (huimsmodi maledict mulieres); - : , - , , - (sibique Diabolo holocaustomata & oblationes off erendo). : (morte plecti debent).

    . 2. .

    (, . 1490 .)

  • . .

    92

    - XVIXVII . ( , ) , De laniis et pithonicis mulieribus - 1.

    , - , - De laniis et phi-tonicis mulieribus () -, 1485 1486 . -

    - ; , . -

    1 , - - . , - . , , - , [Behringer 2007: 74]. - , , . - -, Malleus Malefi carum De laniis et pithonicis mulieribus .

    . 3. .

    (, 1508 .)

  • :

    93

    , - . - . . , Malleus Malefi carum , - , , - - [Broedel 2003: 177183]2. -, - .

    De laniis et phitonicis mulieribus - , - : 3. . , . , - , - [Zika 2007: 23]. - - . . [ 1985; 2000]. 2 . ,

    , [ 2002].

    3 - , - (. . 14).

    . 4. .

    (, 14991500 .)

  • . .

    94

    . . : , - XV . , - . . . , ; - , , [ 2000: 189]. : , Das Motiv des ungleichen Paares, , - XVXVII , , , , 4. - . - , - , , , -, [ Chvojka 1996: 38].

    - . , - , : , -, , -, . Das Motiv des ungleichen Paares : / , (- ).

    4 - , . . 56.

  • :

    95

    , . . - , , ( , -) , . [Harrington 2005]. , ; , - do ut des, , . - -, ; . - , , -. , - ( / , ), . (in forma hominis / in menschlicher gestalt), -, , . . . , 5, - , - , demon, diabolus teff el, bse gaist, - . , - - , 5 . -, ,

    , , , , , , - - [- 2001: 39].

  • . .

    96

    , , . .6 , , - - , - - - - - , , - ,

    . Von den unholden oder hexen, - , - (etlicher ber verkerter weiber). , - , (vnholden oder hckssen / im latein phitonisse / oder malefi ce genennt) - (ettlich verkert vnd b weibs person) [Tengler 1511: 417]. - - . - - XVII . -

    6 - , . . 78.

    . 5. .

    (15201522)

  • :

    97

    [- 1995]; - - - -. , - - ; - -, 7.

    , - . - . , . - . .

    7 . . , - porneia, , - . , - -; , -, , , , [ 2006: 78].

    . 6. .

    (1522)

  • . .

    98

    . 7. .

    (, 1511)

    , . - 8 [ 1907: 419]. .

    8 , - . , - , : Got in sinem hhen trne / hat begeret dner schne / d er wil, wbes krne, / mit gelste dich an sehen (

  • :

    99

    , ( , ) renovatio, nova vita, renasci, regenerari

    , , - , ). : dn reiner lp s wnnesam / als schne erlhte, / daz in des gnuoc niht dhte, / daze r geschaff en haete dich: / sn gotheit diu wolte sich / von dir ze menshen bilden ( , , , : ); : daz den himmelvrsten / muoz selber nch dir drsten ( ) [ 1907: 426].

    . 8. .

    (, 1511)

  • . .

    100

    . - : , - , . . - . , [ 2004: 104106].

    , - - - . ( ) , . . - -, , - , . . , 9; . , praestigia, , .

    9 , , , . , , , , - (, , ). , - , . , - (, ), , . [Bynum 2005].

  • :

    101

    - , . , , , . , , , - . , (luxuria spiritualis), , , , , . [Sluhovsky 2002]. , ; , . , - , , , [Scott Dixon 2002: 21]. - . . , - , [ 2005: 233].

    , - De laniis et phitonicis mulieribus Teutonice vnholden vel hexen, -, , , . , - .

  • . .

    102

    -, . , - : -, , , .

    2004 . . . . ., 2004. 1984 . XVI . , 1984. 2005 . . . -

    // . . - . : . ., 2005.

    2005 . : XIIXX . ., 2005. 1985 . . -

    - , - // - XVXX . ., 1985.

    2000 . . : . ., 2000.

    2001 . . . ., 2001. 1995 .-.

    // (XVIXVII .) ., 1995. 2006 . . :

    // . . 2006.

    1907 . . ., 1907.

    Bailey 2007 Bailey M. D. Magic and Superstition in Europe: A Concise History from Antiquity to the Present. Lanham, 2007.

    Behringer 2007 Behringer W. Witches and Witch-Hunt. A Global History. Ox-ford, 2007.

    Broedel 2003 Broedel H. P. Th e Malleus Malefi carum and the Construction of Witchcraft : Th eology and Popular Belief. Manchester; New York, 2003.

    Bynum 2005 Bynum C. W. Jesus as Mother and Abbot as Mother: Some Th emes in Twelft h-Century Cistercian Writing // Medieval Religion: New Approaches. New York; London, 2005.

    Chvojka 1996 Chvojka E. Nu ist sie junk, so ist er alt. Zur sozialen und kulturel-len Bedeutung des Motives des Ungleichen Paares vom 15.17. Jh. // OTIUM. Medium Aevum Quotidianum 35. (Krems 1996).

  • :

    103

    Geiling, Gawron 2006 Geiling J., Gawron T. Molitor, Ulrich // Lexikon zur Ge-schichte der Hexenverfolgung, hrsg. v. Gudrun Gersmann, Katrin Moeller u. Jr-gen-Michael Schmidt [ ]. URL: http://www.historicum.net/no_cache/persistent/artikel/1659/

    Harrington 2005 Harrington J. F. Reordering Marriage and Society in Reformation Germany. Cambridge, 2005.

    Institoris, Sprenger 2006 Institoris O. P., Sprenger O. P. Malleus Malefi carum / Ed. and transl. by Ch. S. Mackay. Cambridge, 2006. Vol. I: Th e Latin Text and Introduction.

    Levack 2006 Levack B. P. Th e Witch-Hunt in Early Modern Europe. London, 2006.Mackay 2006 Mackay C. S. General Introduction // Institoris O. P., Sprenger O. P.

    Malleus Malefi carum / Ed. and transl. by C. S. Mackay. Cambridge, 2006. Vol. I: Th e Latin Text and Introduction.

    Maxwell-Stuart 2001 Maxwell-Stuart P. G. Witchcraft in Europe and the New World, 14001800. New York, 2001.

    Molitoris 1489 Molitoris U. De laniis et phitonicis mulieribus Teutonice vnholden vel hexen. Reutlingen, 1489 [ ]. URL: http://diglib.hab.de/wdb.php?dir=inkunabeln/179-2-quod-2.

    Molitoris 1508 Molitoris U. Von den unholden oder hexen. Tractatus von den bsen weiben die man nen[n]et die hexen etc. Augspurg 1508 [ ]. URL: http://dlxs2.library.cornell.edu/cgi/t/text/text-idx?c=witch;idno=wit060; URL: http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/bsb00004293/images/; URL: http://daten.digitale-sammlungen.de/~db/0001/ bsb00012386/images/

    Scott Dixon 2002 Scott Dixon C. Th e Reformation in Germany. Oxford, 2002.Sluhovsky 2002 Sluhovsky M. Th e Devil in the Convent // Th e American Histori-

    cal Review. Vol. 107. Iss. 5 [ ]. URL: http://www.historyco-operative.org/journals/ahr/107.5/ah0502001379.html.

    Stephens 2002 Stephens W. Demon Lovers: Witchcraft , Sex and the Crisis of Belief. Chicago, 2002.

    Tengler 1511 Tengler U. Der ne Layenspiegel von rechtmssigen ordnungen in Burgerlichen vnd peinlichn Regimenten. Mit Additon. Auch der guldin Bulla / Knigklich reformaton landfriden. auch bewrung gemainer rech vn anderm antzaigen. Qum priuilegio neqs audeat hoc opus intra tempus determinatum impumere sub pena in copromulganda. Ausburg: durch Johannem Knobloch, am letsten tag Augusti, 1511 [ ]. URL: http://dlxs2.library.cor-nell.edu/cgi/t/text/text-idx?c=witch;idno=wit090.

    Trevor-Roper 2001 Trevor-Roper H. Th e European Witch-craze of the Sixteenth and Seventeenth Centuries // Trevor-Roper H. Th e Crisis of the Seventeenth Cen-tury. Indianapolis, 2001.

    Zika 2007 Zika C. Th e Appearance of Witchcraft : Print and Visual Culture in Sixteenth-Century Europe. London; New York, 2007.

  • ,

  • 107

    86 -, -, : - , . , : . - , , -. , ? , , [ 1952: 190]. , , . -, : : , [, 2001: 168]1. - , - , . - , .

    , , , ,

    .

    1 . . .

    . .

    :

    2

    mbraIN

  • . .

    108

    . - . , - (IV .) , . [PL 20: 216; .: 2011: 135]. , , - , , . . , , , 2.

    , , - . , - .

    , , , ( . [Gar-nier 1989; Schmitt 1990]). , - , - , , - . , - , - . , - , , , - [, 2011: 285291]3.

    2 , , . . . - [ 2000: 262263, 378, 441442; 2006: 156159].

    3 - , - . , , ( ).

  • :

    109

    , . , ( - ) 4, - , ( XVIXVIII . . [ 2007; 2008]).

    , -, , . , , - ( ), , , - , , - , , . . , , , , -4 ( -

    ) . ., , (1199 .): , - [ 1973: 50, 267 .; 2010: 405]. , 1607 . - : , [. . -1167. .: - . 2008: 59]. ( ) , - . - . - , , . , , [Toinet 1992] ( - , [ 2010: 407, 419], ). - . ., , XIX . [Ciofi degli Atti 1993: 44].

  • . .

    110

    , , . , , , , . , - , - ( ) ( )5.

    , , . . -. , : , , , , - : - , [ 2011: 131].

    (, - ) - ( , , , - ). : , - , .. , 6. 5 ,

    , [. . I. A. 34. . 180 .; .: . . 3446. . 67 .]. -, , , , [. . I. A. 50. . 107].

    6 , 1690- . , . : , . , - , , , . , , , , [. . -3 (-5034). . 84; .: 2010: . X. 44].

  • :

    111

    , - , -, , [ 1966: 72; 2007: 148149]7. - 8. -, , , - . , . - . , . , , , - , .

    , -, - , , , . . ( . [, 2011]). , , , - 9.

    7 . . , . (. 1190 .), , , : , , , , . . [ 2001: 168].

    8 (13031373) - , , , , . (terribilis aspectu et gestibus), (verbis modestusque in ges-tibus suis) [Revelationes, IV, 7; .: Morris 2008].

    9 , , , - . , - , . (. XVI . [. . 10177;

  • . .

    112

    , - , ( , -, ). - , (, ).

    - ( ). - -. - , , 10. , 11. , , .

    .: 2007: 70], - , , -). . , , . , , ; , - ; , , , (c. , , - [ 2007: 70]). . , , , [ 2005: 237].

    10 , - (, , ), .

    11 , , . , - , , - [ 1976: 199203, 306307, 13; 251253, 367, 34; , 2006: 222224, 9, 251, 28].

  • :

    113

    - . , , - .

    , - , - . , - ? , , - .

    , . , . - , ( ), . , , , - 12.12 . , - -

    . , , - . - , in persona, ( ). , : . , - ( ). - , , - . ()

  • . .

    114

    . , , 13. , - , , - - : - , , . , , , [ - 2: 101]. , , , , , .

    , - . - , - ( ). , - , - , , , - [ 2: 107].

    , , , - - , , - ( . [ 2004: 914]). , , , , ( ).

    , -. , , - , - [Dendle 2001: 1118, 20]. .

    13 , , , , [.. 4173. . 2 .; . . 2652. . 174].

  • :

    115

    - 15941600 . , , , - (. 65: 10) : , , - . , - [. . -6 (-5346). . 285 ., .: 2010: . VII, 160]. , - - . , , . , - ( ). ( ) XVII . , [ - 1879: 6]. , , XVIII . - [. Q. I. 1158: 5]14 (. 1).

    -. , ( IX .), - . 68: 29 -, , - . , ,

    14 . , , 1629 . [. . Q. 17: 31; .: 2006: 130 .].

    . 1. , , . 5

    , 20

    XVII .

  • . .

    116

    [. . 129. . 67 .]. 108- , - , , . , , , [. . 129: 113]15.

    , , , , . , , - . 10- 1397 . , , , - . , . , , -, [ 1978: 13 .; .: 1966: 71].

    , , . . . - : - ; , ; . - ( , - ); ; , , , [ 2011: 132, : 131138].

    - . , , -

    15 (1066 .) - ( , ) [BL. Ms. Add. 19352: 150]. 1397 . , -, . . , . , , , - , - [ 1978: 57].

  • :

    117

    , [ 2011: 135136]. . - (. 1200 .) , - (. 51). , - . , [Bodl. Lib. Ms. Gough Liturg. 2: 71v].

    (. 1225 .) , , [Paris. Bibl. de lArsenal 1186: 19v; .: BL. Ms. Royal 20 B IV: 76v]. (13041306 .) , 30 - , -: , [Link 1995: 145146: fig. 60; 2011: . 17]. XIV . - , - - [Bodl. Lib. Ms. Douce 313: 124v.]. , (. 1450 .) , , - [BL. Ms. Yates Thompson 36: 182; .: 2011: 136]16 (. 2).

    , , , , , . (IV .), , - , , . 13601375 . [MNAC. 045854-CJT; .: Carbonelli Esteller, Suredai Pons 1997: 258259, 211]

    16 // ; , // , . // , , // , , , , // ( . , XXIX, 115121, . . ).

  • . .

    118

    . 2.

    ( )

    , - -. -

    , (13041306 .)

    ( )

    . - - (13671381 .)

    [MNAC. 015916-CJT]

    ( ) , -,

    .

    (. 1450 .) [BL. Ms. Yates

    Th ompson 36: 182]

    ( ) -. , -

    , .

    (Liber chronicarum)

    (1493 .)

    , -. - ( - , - ). - , -, (. 3).

  • :

    119

    - , , , - [ 1: 21]17. , - - (. 4: 116). , -, , , - : [ 1: 89]18. XVI . - . , - , . , [ 1972: 43; . 1990: . 179]19 (. 4).

    17 . [ 2: 118; . . . 399. . 5; . . 72: 18].18 . -

    : : , ? : , [ 1890: 349]. . [. . 304. I. 794: 332].

    19 . ., -, 16701680- . [. . -9 (-5268). . 16; .: 2010: . IX.15].

    . 3. .

    .

    .

    13601375 .

  • . .

    120

    . 4. ()

    - -

    ,

    .

    XVII . [. . -368]

    ()

    : -

    ( - ), ,

    .

    XVIII .

    [. . . 399: 5]

    , , . - , [ 2: 95 (. 48), 177 (. 89)]. , , -, - (1 . 18: 1011; 19: 910). , , (1 . 16: 14): . , , . -, , [ 2: 168 (. 84 .)].

  • :

    121

    . - (XV .) , [ 1994: 138 . . 304]. , 1097 . , , . - , , , -, . - . , , , . -: , , . - . , , , , ( , ).

    , , . , , , -, , ( ) . , - . , , , - , , (c. XIX . - [ 2010: 56, 21, . III.3]). , - : , , - [. . 42: 59] (. 5).

    . , , , , - , .

  • . .

    122

    - [, 2012: 142]. , - XVI . , -: , , . . - [ 2003: 10]. - , XVII . [ 1986: 34 .], . , , XVII . [. . Q. 58: 151.]20.

    , ( ) ( - . [ 2007: 62, 7178]). , .

    20 - . [, 2012; 2012]. . , 18 XVI . [. . -215; -53403/199] , , , , (- 10). ( ) , - , . .

    . 5.

    .

    XVIII . [. . 42: 59]

  • :

    123

    . , . -. ( - , )