incwadi 3b incwadi 3b - kranskop primary...incwadi 3b incwadi 3b ibanga lesi-3 isizuluisbn:...

44
Incwadi 3B IBANGA lesi-3 ISIZULU 1.  Siyabhaka nogogo  2.  Isobho lamatshe  4.  Ngubani ohlala lapha? 3.  Awu, Mnumzane Nkawu!

Upload: others

Post on 03-Feb-2021

13 views

Category:

Documents


2 download

TRANSCRIPT

  •      Incwadi 3B     Incwadi 3B

    IBANGA lesi-3 ISIZULUISBN: 978-1-77580-224-2

    IBANGA lesi-3

    1.  Siyabhaka nogogo  2.  Isobho lamatshe 

    4.  Ngubani ohlala lapha?3.  Awu, Mnumzane Nkawu!

     INCWADI 1A   INCWADI 1B1. Ngifuna isokisi lami!2. Isithombe sezimo3. Ujikajika4. Uphi uZinzi?

    1. Ubaba usele nengane2. Yini-ke asazoyenza futhi?3. Umacashelana4. Ukulungela uhambo

        INCWADI 2A    INCWADI 2B1. Ucezu lokugcina lwekhekhe2. Imfihlo3. Ngelikabani leli sondo?4. Impikiswano yomoya nelanga

    1. Kuhle ukupha2. Kwaze kwangcola3. Sizani!4. Isaqathe esikhulukazi

          INCWADI 3A      INCWADI 3B

    1. U-Ayoyo uyothenga2. Lalela umculo 3. Ngubani ophule ifasitela?4. Ubusuku basepulazini

    1.  Siyabhaka nogogo2.  Isobho lamatshe3.  Awu, Mnumzane Nkawu!4.  Ngubani ohlala lapha?

            INCWADI 4A         INCWADI 4B1. Intuthwane nentethe2. Ngelikabani leli zinyo?3. Unogwaja nofudu4. INingizimu Afrika yethu

    1. Izifiso ezintathu2. Idolobha lakithi3. Ibhubesi negundane4. Izilwane ezizingelayo

    (kanye Nebhukwana Lezimpendulo Ezilindelekile)

    Izincwadi zaleli banga zinamakhasi amaningana, amazwi amaningana ekhasini ngalinye, imisho ethe ukweluleka, ukwahlukahlukana kwendlela imisho emi ngayo, ulimi oluthe ukuqoshama noluchazayo kanye nohla lwamagama amasha athe ukujula. Kuthe ukwanda ukuzifundela ngokwabo abafundi, banamathela kakhudlwana ekufundeni ngokuqondisisa esikhundleni sokubhekana namagama nje/nokuwalandela, njengoba sebefunda ngokuzimela. Lezi zincwadi ziveza amathuba okufunda ngamaqenjana, belekelelwa, befunda ngababili futhi befunda nangokuzimela.

    ISIZULU

    Izincwadi ezihlelwe ngamazinga kuleli banga lesi-3 likaVula Bula zicija abafundi ekufundeni ngekhono eliphakeme. Incwadi ngayinye iqukethe izindaba ezine ezahlukahlukene, kuzo kukhona nemibhalo engamaqiniso. Indaba ngayinye yandulelwa wuhla lwamagama amasha kanye nolwamagama ‘afundeka kalukhuni’, okudingekayo nokho ukuthi abafundi bawazi. Indaba ngayinye ilandelwa wuhla lwemibuzo yokuqondisisa, ukusetshenziswa kolimi kanye nemisebenzi yokubhalwa ehambisana neCAPS kanye nezincwadi zakwa-DBE zokusebenzela zebanga lesi-3.

    Zulu-3B.indd 2-3 2015/10/19 1:30 PM

  • Izincwadi zokufunda zamaBanga aPhansi ezihlelwe zaba wuchungechunge

    Ishicilelwe ngowe-2014 ngabakwa-Molteno Institute for Language and Literacy

    Ikhokhelwe yi-Zenex Foundation

    Ibanga lesi-3    Incwadi 3B n Umcubunguli wezindaba: Jenny Katzn Abasunguli bezindaba: Mirna Lawrence noJenny Katzn Ukufundwa kokugcina kwemibuzo nemisebenzi yokwenziwa: Jenny Katzn Yahlelwa ngesiZulu ngu: Lawrence Molefen Ilungiswe: Duduzile Shezin Izithombe: Umuzi Photo Club - 1. Siyabhaka nogogo

    Sidlulisela ukubonga ku: Evelyn Seipati Selema, Birdie Nkuwe Bambo noKololo Phasha

    n Umdwebi: Shayle Bester - 2. Isobho lamatshe Vusi Malindi - 3. Awu, Mnumzane Nkawu! Sandy Campbell - 4. Ngubani ohlala lapha?

    n Ukulungiselela nokuhlela: Resolution noihwhiteDesign

    © 2014 Molteno Institute for Language and Literacy

    ISBN 978-77580-224-2

    IBANGA lesi-3

         Incwadi 3B

    Okuqukethwe 

    1. Siyabhaka nogogo ........................................... 1

    2. Isobho lamatshe ............................................... 11

    3. Awu, Mnumzane Nkawu! .................................. 21

    4. Ngubani ohlala lapha? ..................................... 31

    Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives (CC BY-NC-ND) 4.0 International Licence

    Disclaimer: You are free to download and share this work as long as you attribute the Molteno Institute for Language and Literacy, but you may not change this work in any way or use it commercially.

    Zulu-3B.indd 4-5 2015/10/19 1:30 PM

  • 1

    1. Siyabhaka nogogo

    NGAPHAMBI KOKUFUNDA LE NDABA

    Qiniseka ukuthi uyayazi incazelo yala magama alandelayo

    aconsisa amathe, isikhukhumalisi, ngokucophelela, ngephini

    Qiniseka ukuthi uyakwazi ukufunda la magama alandelayo

    ukugcwalisa, kuhhavini, enhlanganisweni, amaglavu, wokufafazwa

  • 2

    Okokuqala, sibuka indlela yokubhaka ephephabhukwini ukuthola isilinganiso sofulawa, isikhukhumalisi kanye nosawoti odingekayo. Ugogo usikhombisa ukuthi siwusebenzisa kanjani ummese ukugcwalisa ufulawa enkomishini. Uthela isikhukhumalisi nosawoti kufulawa. Emva kwalokho usikhombisa ukuthi sizisefa kanjani lezi zinto esizifake endishini.

    ‘Lokhu kufaka umoya enhlameni ukuze amakhekhe akhukhumale kahle kuhhavini,’ kusho yena.

    Sanibona! Igama lami nginguBirdie. Namuhla ugogo u-Evelyn usiza mina nomngani wami uKolo ukwenza amakhekhe evanila aconsisa amathe. Bheka ukuthi sibhaka kanjani. Siyakuthokozela!

    Sigeza izandla ngenkathi ugogo eshisisa uhhavini ewubeka e-180°C ukuze ushise. Sekuyisikhathi sokubhaka!

  • 3

    Ugogo uphula amaqanda amabili, uwashaya ngemfologo bese ewafaka enhlanganisweni yofulawa esendishini. UKolo uthela ushukela kancane enkomishini. Mina ngithela ubisi nowoyela ngokucophelela. Ekugcineni ugogo uthela ivanila ngethisipuni. Mhn, kwanuka kamnandi!

  • 4

    Ugogo uhlanganisa inhlama ngephini likagesi. Uyalibambisisa iphini nendishi. Ugogo uthi mangenze kanye naye, akulula njengoba bengicabanga!

    Ngenkathi ugogo exova, mina noKolo sigcoba amapani okwenza amakhekhe ngamafutha.

    Ugogo uqedile ukuxova. Usebenzisa isipuni ukuzwa ukuthi inhlama ihlangene ithambile futhi ilula yini. Inhlama inamathela esipunini sakhe.

    ‘Idinga ngiyixove futhi!’ kusho yena.

    Emva kokuxova imizuzu embalwa, ugogo uyayizwa inhlama futhi. Ayinamatheli ke manje esipunini. Seyilungele ukungena epanini lokubhaka!

  • 5

    Sinamapani ethu mina noKolo. Ugogo usifundisa ukufaka inhlama ngesipuni enkomishini ngayinye yepani. Sizama ukufaka inhlama elinganayo enkomishini ngayinye ukuze amakhekhe alingane. Sifaka inhlama ewuhhafu enkomishini ukuze ikwazi ukuba nesikhala sokukhukhumala.

    • 2 izinkomishi zikafulawa • 2 amathisipuni

    esikhukhumalisi • 1-2 ithisipuni likasawoti • 2 amaqanda

    • 1 inkomishi kashukela • 1-2 inkomishi yobisi • 1-2 inkomishi yamafutha

    okupheka • 1 ithisipuni levanila esensi

    Indlela yokwenza amakhekheIZITHAKO (ngezamakhekhe angama-24)

  • 6

    Ugogo ufaka amapani kuhhavini. Amakhekhe adinga ukuhlala imizuzu eli-15.

    Mina noKolo sikhotha izipuni, sidla inhlanyana esele endishini, sifuna ukuthi kungasali lutho endishini.

    ‘Bheka, Gogo,’ kusho thina, ‘akusadingeki sisigeze lesisitsha!’

    ‘Ngiyabona,’ kuhleka ugogo, ‘kodwa ubuso nizobugeza!’

    Ngenkathi sigeza izitsha, sisula, sikhuculula, siqoqa etafuleni, amakhekhe ayakhukhumala kuhhavini. Masinyane iphunga elimnandi elifudumele lombhako ligcwala ekhishini.

  • 7

    Yakhala insimbi esho ukuphela kwesikhathi esibekiwe – amakhekhe asevuthiwe! Ugogo usebenzisa amaglavu okukhipha amapani ashisayo kuhhavini. Uwabeka ngokucophelela phezu kwesitofu ukuze aphole.

    Ugogo usewukalile ushukela ogaywe waba yimpuphu namanzi wakufaka endishini. Mina ngisebenzisa isipuni ukuwuhlanganisa ukuze uqine kahle.

    UKolo ulanda amaswidi, ushokoledi wokufafazwa, amabhola amancane anombala wesiliva esizokusebenzisa ukuhlobisa amakhekhe.

    Indlela yokwenza i-ayisingi(ukulungiselela amakhekhe angama-24)

    • 1 1-2 izinkomishi zikashukela we-ayisingi

    • 3 wezipuni zamanzi

  • 8

    Ukuhlobisa amakhekhe yinto engiyithandayo!

    Kuthe uma esepholile amakhekhe, sathela ushukela ogayiwe ngesipuni phakathi nendawo ekhekheni ngalinye saze sawathela wonke. Senza amaphethini emakhekheni ngamaswidi, safafaza ushokoledi, sabeka namabhola amancane anombala wesiliva.

    Amakhekhe ethu amnandi! Ngineqiniso lokuthi ubumnandi bawo buzofana nokubukeka kwawo.

    ‘Angisakwazi ukulinda usuku lokuzalwa kukagogo olukusasa kube yikhona ngiwadla!’ kusho mina kuKolo.

    ‘Nami futhi!’ kusho yena ekhotha iminwe okokugcina.

  • 9

    Siyabhaka nogogo

    A. Ukuqondisisa

    Phendula imibuzo ngemisho ephelele.

    1. Yini eyenziwa yizingane ngaphambi kokuqala ukubhaka?

    a) Zibasa uhhavini.

    b) Zigeza izandla.

    c) Zidla amakhekhe.

    2. Kudingeka ushukela ongakanani?

    3. Ngubani ofaka ubisi nowoyela?

    4. Kungani izingane zigcoba amapani ngamafutha?

    5. Izingane zifaka uhhafu wenhlama ezinkomishini ngoba ______________________________________.

    a) inhlama idinga isikhala sokuthi ikhukhumale

    b) inhlama kayanele

    6. Athatha isikhathi esingakanani amakhekhe ukuvuthwa?

    7. Kungani ugogo esebenzisa amaglavu ukukhipha amapani kuhhavini?

    8. Zisebenzisani izingane ukuhlobisa amakhekhe?

    9. Bazowadla nini amakhekhe?

  • 10

    B. Ukusetshenziswa kolimi

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yoku-1: amakh. 92, 118, 121DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yesi-2: ikh. 88

    Khetha isichasiso esifanele uqedele ngaso le misho.

    qine thamba amabili lula mnandi ashisayo

    1. Kudingeka amaqanda _________ uma ubhaka.

    2. Ugogo wayihlanganisa yaze ya_________ futhi yaba _________ inhlama.

    3. Amakhekhe anuka futhi abukeka e_________.

    4. Ugogo ukhipha amapani _________ kuhhavini.

    5. I-ayisingi kufanele ihlanganise ize i_________.

    C. Masibhale

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yoku-1: ikh. 80DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yesi-2: ikh. 89

    1. Sewuzwile ngogogo kaBirdie okule ndaba. Owakho ugogo unjani? Bhala usichazele ngogogo wakho ongelinye lamalungu omndeni wakho.

    NOMA

    2. Bhala uchaze ngesikhathi lapho wawubhaka khona okuthile. Kuchaze lokho owakubhaka. Kwakungokokwenzani? Ngubani owakusiza?

  • 11

    2. Isobho lamatshe

    NGAPHAMBI KOKUFUNDA LE NDABA

    Qiniseka ukuthi uyayazi incazelo yala magama alandelayo

    babempofu, isiqu, sadla amathambo enqondo, acwebile, umhwamuko,

    yahehwa, elehla esiphundu, kokulinonga, eliconsisa amathe,

    esisexukwini, izandla ziyagezana

    Qiniseka ukuthi uyakwazi ukufunda la magama alandelayo

    otshanini, saligcwalisa, umhwamuko, iqhuga, ingqathu

    Isuselwe enganekwaneni yaseYurophu

  • 12

    Kwesukesukela kudala, isihambi safika ndawana thize. Sasingenakho ukudla, sesifile yindlala. Sasuka sangena umuzi nomuzi sicela okuya ethunjini. Kodwa bonke abantu basendaweni babempofu, batshela isihambi ukuthi okukhona ukudla kwanele bona bodwa. Isihambi esilambile sasuka sahamba, singazi ukuthi sizokwenzani ngokulandelayo.

    Sesisukile endaweni lena, sathola isiqu esibanzi sesihlahla, sahlala phansi sadla amathambo enqondo. Sabona ibhodwe lobumba otshanini obuseduze. Lokhu kwasenza safikelwa yisu elithile. Lesi sihambi sasiyindoda enamaqhinga, sathola isu masinyane.

  • 13

    Isihambi sasuka lapho sabuthazela izinkuni zokubasa. Sakhela umlilo sabeka ibhodwe phezu komlilo saligcwalisa ngamanzi acwebile asemfuleni. Ngenkathi silindile ukuthi amanzi abile, sahamba sayobutha amatshe amakhulu abushelelezi. Sawageza ahlanzeka sawafaka emanzini asebhodweni.

    Masinyane kwavela umhwamuko ebhodweni elinamanzi abilayo.

  • 14

    Inkosikazi esencane ephethe ingane encane yabonakala iza ngendlela. Yahehwa umhwamuko yasondela izobheka ukuthi isihambi siphekeni.

    Isihambi sagoqoza amanzi ebhodweni, silokhu sikha siphuza kancane.

    ‘Ngenza isobho elehla esiphundu lamatshe,’ kusho sona. ‘Ngingajabula ukulidla kanye nawe, kodwa lidinga okuthile kokulinonga.’

    ‘Nginesiqathi ongasifaka kulo,’ kusho inkosikazi esencane izwa ithanda ukulizwa lelisobho.

    Isihambi sawuqoba ukherothi sawufaka ebhodweni elinamanzi abilayo.

  • 15

    Emva kwesikhashana, kwafika inkosikazi endala iza ngendlela ihamba iqhuga. Nayo ithe ithi mehlo suka yabona umhwamuko yasondela izobheka ukuthi isihambi siphekeni.

    Isihambi sagoqoza amanzi ebhodweni, silokhu sikha siphuza kancane.

    ‘Ngenza isobho eliconsisa amathe lamatshe,’ kusho sona. ‘Ngingajabula ukulidla kanye nawe, kodwa lidinga okuthile kokulinonga.’

    ‘Ngizokunika u-anyanisi ombalwa,’ kusho inkosikazi endala izwa ithanda ukulizwa leli sobho.

    Isihambi sawuqoba u-anyanisi sawufaka ebhodweni elinamanzi abilayo.

  • 16

    Kwafika intombazana esencane ihamba idlala ingqathu. Ithe uma ibona umlilo nomhwamuko ophuma ebhodweni yasondela izobheka ukuthi isihambi siphekeni.

    Isihambi sagoqoza amanzi ebhodweni, silokhu sikha siphuza kancane.

    ‘Ngenza isobho elimnandi lamatshe,’ kusho sona. ‘Ngingajabula ukulidla kanye nawe, kodwa lidinga okuthile kokulinonga.’

    ‘Nginamazambane kulo bhasikidi. Ngingakunika wona,’ kusho intombazane encane izwa ifisa ukuzwa leli sobho ukuthi linjani.

    Isihambi sawaqoba amazambane sawafaka ebhodweni elinamanzi abilayo.

  • 17

    Ngaleso sikhathi kwafika umalusi ehamba nezimbuzi zakhe. Wabona bonke laba bantu kanye nomhwamuko uphakama usuka ebhodweni, weza ezobona ukuthi isihambi siphekeni.

    Isihambi sagoqoza amanzi ebhodweni, silokhu sikha siphuza kancane.

    ‘Ngenza isobho elimnandi lamatshe,’ kusho sona. ‘Ngingajabula ukulidla kanye nawe, kodwa lidinga okuthile kokulinonga.’

    ‘Nginenyama mina kanye nosawoti omncane,’ kusho umalusi ezwa efuna ukuzwa ukuthi leli sobho linjani.

    Umalusi wavuvuzela usawoti ebhodweni, isihambi safaka inyama.

    Sagoqoza amanzi abilayo, kodwa manje kwasekuyisobho elinothile elihle, yagoqoza isikhashana manje. Kwazwakala iphunga elimnandi liqala ukuhamba nomoya.

  • 18

    Ekugcineni isihambi sathi, ‘Isobho lami lamatshe selivuthiwe.’

    Saphakela sapha bonke abantu isobho. ‘Mhn, leli sobho limnandi kunawo wonke esake sawadla! Besingazi ukuthi ukwazi ukwenza isobho elimnandi kangaka ngamatshe!’ kusho abantu kulesihambi esisexukwini.

    Sazimamathekela nje isihambi, saphuza isobho.

    Liyenzeka kodwa isobho ngamatshe? Yini eyenza ukuthi isobho libe mnandi empeleni?

    Isifundo sale nganekwane sithi izandla ziyagezana, okusho ukuthi uma abantu besizana, bebambisana ngenhloso ethile, bangaphumelela kokuningi.

  • 19

    Isobho lamatshe

    A. Ukuqondisisa

    Phendula imibuzo ngemisho ephelele.

    1. Kungani abantu bendawo bengasiphanga isihambi ukudla?

    2. Yini eyatholwa yisihambi otshanini?

    3. Kwaba yini icebo lesihambi elihlakaniphile?

    4. Inkosikazi endala yasinika ini isihambi?

    5. Yisho ukuthi le misho elandelayo iliqiniso (Q) noma iliphutha (P).

    a) Abantu bendawo babefuna ukuzwa ubumnandi besobho lamatshe.

    b) Abantu bendawo abazanga ukuthi isobho lenziwe ngezithako zonke zabo.

    c) Isihambi sasingafuni ukwabelana nabo ngesobho laso.

    d) Ekugcineni isobho lenzeka nangamanzi namatshe.

    6. Nikeza imisho izinombolo 1-4 ngokulandelana kwezinto.

    a) Isihambi senza sengathi senza isobho ngamanzi namatshe.

    b) Wonke umuntu wasithanda isidlo sesobho elimnandi.

    c) Isihambi sasilambe kakhulu kodwa kwakungenakudla.

    d) Abantu bendawo basinika zonke izithako ezazidingeka ukwenza isobho elidingekayo.

  • 20

    7. Ngubani owanika isihambi inyama nosawoti?

    8. Ekugcineni samamatheka isihambi ngoba ____________.

    a) abantu bendawo bakholwa ukuthi senze isobho elimnadi ngamatshe.

    b) sajabula ngoba sekukhona esizokudla.

    c) sakujabulela ukusiza abantu bendawo ababelambile.

    d) Konke lokhu okungenhla.

    B. Ukusetshenziswa kolimi

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yoku-1: ikh. 21DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yesi-2: amakh. 12, 73

    Phinda ubhale le misho usebenzise izimpawu ezifanele zokubhala. Yisho ukuthi umusho ngamunye uwumbiko, umbuzo, umyalelo noma yisibabazo.

    1. leli sobho limnandi _____________

    2. nginike u-anyanisi _____________

    3. uphekani _____________

    4. isihambi sasiyindoda ehlakaniphile _____________

    C. Masibhale

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yoku-1: amakh. 26, 29

    Kunezinhlobo eziningi ezahlukahlukene zamasobho, isibonelo: isobho lenkukhu, isobho lenkomo, isobho lemifino, isobho likatamatisi, isobho lethanga, isobho likabhontshisi, isobho likaphizi, isobho lika-anyanisi, isobho lamakhowe, njl.

    Bhala indlela opheka ngayo isobho olithanda kakhulu.

  • 21

    3. Awu, Mnumzane Nkawu!

    NGAPHAMBI KOKUFUNDA LE NDABA

    Qiniseka ukuthi uyayazi incazelo yala magama alandelayo

    uNkosazana, uMnumzane, uyangqongqoza (ngqo, ngqo, ngqo),

    esematasatasa, ubucwebecwebe, izinsalela, uyisiminzi

    Qiniseka ukuthi uyakwazi ukufunda la magama alandelayo

    kwesinkwa, izingcezu, wayoshintsha, siyakloloda, siklokloze, ebhentshini

  • 22

    UNkosazana Nkawu uyamthanda impela uMnumzane Nkawu. Ngelinye ilanga wamumema ukuthi azophuza itiye naye.

    UNkosazana Nkawu wabhaka isinkwa esimnandi. Wasisika kahle izingcezu wazibeka eshalofini eduze kwefasitela ukuthi ziphole. Emva kwalokho wasika ushizi wawubeka epuletini eduze kwesinkwa esibhakwe kamnandi.

    Wahamba wayoshintsha. Phela ufuna uMnumzane Nkawu ambone emuhle kakhulu!

  • 23

    UMnumzane Nkawu wasefika kwaNkosazana Nkawu ngesikhathi setiye. Mhmm! Ubukeka kahle naye njengoba egqoke isudi nesigqoko nje. Uphathele uNkosazana Nkawu izimbali ezinhle. Uyinsizwa enesithunzi namuhla!

    UMnumzane Nkawu akazange akuthi mbibi ukudla kulokhu kusile ngoba ufuna isisu sakhe singabi nalutho ukuze aphuze kahle itiye likaNkosazana Nkawu. Ulambe ngangokuthi isisu sakhe siyakloloda sithi klo, klo, klo!

    Ngqo, ngqo, ngqo, emnyango kaNkosazana Nkawu.

    ‘Wu! Ngiphe imizuzu embalwa nje,’ kuphendula uNkosazana Nkawu engaphakathi, esematasatasa ezilungiselela.

    ‘Singaqala sidle?’ uMnumzane Nkawu ubuza ngethemba emi kuvulande ngaphandle kwendlu.

    Kodwa uNkosazana Nkawu akaphenduli. Umatasatasa upenda umlomo.

  • 24

    UMnumzane Nkawu usekhumula isigqoko ulinda kuvulande. Kodwa iphunga lesinkwa esibhakwe kamnandi lidlula kuye liphuma efasiteleni. Lenza isisu sakhe siklokloze kakhulu. Ulambe uyafa! Kumele kube khona akudlayo ngoshesha!

    UMnumzane Nkawu wabona izingcezu zesinkwa noshizi efasiteleni.

    ‘Angisakwazi ukulinda!’ kusho uMnumzane Nkawu ekhuluma yedwa, esho efaka isandla efasiteleni ethatha ucezu esinkweni sikaNkosazana Nkawu esibhakwe kamnandi. Wathatha nocezu lukashizi.

    ‘Mhn, mhn, mhn,’ kunyenyeza uMnumzane Nkawu, egwinya isinkwa noshizi.

  • 25

    Ngenkathi uMnumzane Nkawu edla isinkwa sikaNkosazana Nkawu noshizi, uNkosazana Nkawu usazilungisa. Waqeda ukuzipenda ubuso ngezinto zakhona, wazibuka esibukweni wajabula kakhulu. Ufuna ukubukeka kahle impela!

  • 26

    ‘Singaqala sidle?’ uMnumzane Nkawu ubuza esami emnyango.

    UNkosazana Nkawu akakaqedi ukuzilungisa.

    UMnumzane Nkawu ulambile. Uzwa iphunga lesinkwa, isisu sakhe siyaklokloza. Ufuna ukudla! Akakwazi ukulinda! UMnumzane Nkawu uthatha ezinye izingcezu noshizi uyadla.

  • 27

    UNkosazana Nkawu akakaqedi ukuzilungisa. Ugqoka ubucwebecwebe ulungisa nezinwele.

    Ngaphandle, uMnumzane Nkawu naye uyaqhubeka udla isinkwa sikaNkosazana Nkawu noshizi.

  • 28

    Ekugcineni, uNkosazana Nkawu uvula isivalo sangaphambili.

    ‘Wamukelekile, Mnumzane Nkawu. Ngena ngaphakathi sizodla isinkwa engisibhake kamnandi,’ kusho uNkosazana Nkawu emamatheka kamnandi.

    ‘Hhayi, cha! Angikwazi ukudla izinsalela!’ kuvungama uMnumzane Nkawu. Ulele ngesisu ebhentshini usuthi uyaqhuma, akasakwazi ukuhlala aqonde!

    UNkosazana Nkawu ubona izintsha ezingenalutho. Ubuka uMnumzane Nkawu nentaba yesisu. UNkosazana Nkawu uyathukuthela. ‘Mnumzane Nkawu uyisiminzi esingenamahloni! Awuhloniphi, Mnumzane Nkawu!’ kukhononda yena. ‘Udle sonke isinkwa sami noshizi. Ngeke ngiphinde ngikumemele itiye lakwami!’

    Wena, ungamumema futhi?

  • 29

    Awu, Mnumzane Nkawu!

    A. Ukuqondisisa

    Phendula imibuzo ngemisho ephelele.

    1. Walungisani ezohambisana netiye uNkosazana Nkawu?

    2. UNkosazana Nkawu wabeka isinkwa eduze kwefasitela elivulekile ____________.

    a) ukuze UMnumzane Nkawu afikele kuso

    b) ukuze UMnumzane Nkawu asihogele

    c) ukuze siphole

    3. Wenzani uMnumzane Nkawu ukuze uNkosazana Nkawu amthande? (Bheka ekhasini 23.)

    4. Kungani uNkosazana Nkawu athatha isikhathi eside ukuzilungisa?

    5. UMnumzane Nkawu wavele wadla isinkwa noshizi ngoba ____________.

    a) akakwazanga ukuzibamba ebona isinkwa esinuka kamnandi

    b) wayesekhathele ukulinda uNkosazana Nkawu

    c) wayeselambe kakhulu

    d) Konke lokhu okungenhla.

    6. Wenza kanjani uNkosazana Nkawu ukuthi abukeke?

    7. Ucabanga ukuthi kwakufanele uNkosazana Nkawu amthukuthelele kangaka uMnumzane Nkawu? Nikeza isizathu sempendulo yakho.

  • 30

    8. Beka isiphambano (X) eduze kwemisho eyiphutha, uthikhe () eduze kwemisho eliqiniso.

    a) Izinkawu zinemisila emide.

    b) Izinkawu ziyakwazi ukubhaka.

    c) Izinkawu zinezandla ezifana nezethu.

    d) Izinkawu zinezingubo zokugqoka.

    B. Ukusetshenziswa kolimi

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yoku-1: ikh. 92DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yesi-2: amakh. 41, 46, 75, 112

    Khetha futhi noma kodwa ukuhlanganisa le misho ehamba ngamibili.

    1. UNkosazana Nkawu usika ushizi. Uwubeka epuletini.

    2. UMnumzane Nkawu ufuna ukudla. UNkosazana Nkawu akaqedi.

    3. UNkosazana Nkawu ufaka ubucwebecwebe. Ulungisa izinwele.

    4. UNkosazana Nkawu uthukuthele kakhulu. UMnumzane Nkawu usuthi ujabulile.

    C. Masibhale

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yoku-1: amakh. 36, 38DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yesi-2: amakh. 18, 86, 106, 109

    Yenza sengathi ungu Mnumzane Nkawu. Bhala incwadi iye kuNkosazana Nkawu uxolise kuye ngokwenzekile.

  • 31

    4. Ngubani ohlala lapha?

    NGAPHAMBI KOKUFUNDA LE NDABA

    Qiniseka ukuthi uyayazi incazelo yala magama alandelayo

    indwandwe, ufeleba wempukane (uzekamanzi/ujekamanzi), esiqiwini,

    emnceleni, kusogwadule, igobolondo, uchakide, ufezela, ihlokohloko,

    ingungumbane, ihlosi, onwabu, igwalagwala, impophoma, ibalazwe

    Qiniseka ukuthi uyakwazi ukufunda la magama alandelayo

    nezingwenya, izinhlanzi, liyingxenye, kolwandle, ezahlukahlukene

  • 32

    Uyawabona amanzi? Yidamu leli.

    Ikhaya likabani leli? Kuhlala bani lapha?

    Amehlo, izindlebe, umlomo kanye nomsila …

    Zingaki izilwane ezihlukene ozibonayo lapha?

  • 33

    Izimvubu kanye nezingwenya zihlala kuleli damu. Izindwandwe zidla izinhlanzi ezihlala kulelidamu. Amaxoxo nofeleba bezimpukane nako kuhlala kulelidamu. Zonke zidinga amanzi ukuze ziphile. Futhi idamu yikhaya lazo.

    Amaqiniso1. Zonke izilwane ozibona lapha zihlala esiqiwini

    iKruger National Park.2. Lesiqiwu sitholakala emnceleni wezifundazwe

    zaseLimpopo kanye neMpumalanga.3. Lesi ngesinye seziqiwu ezinkulu e-Afrika.

  • 34

    Uyasibona isihlabathi? Kusogwadule lapha.

    Ikhaya likabani leli? Kuhlala bani lapha?

    Amehlo, izindlebe, izimpondo, igobolondo kanye nomsila …

    Zingaki izilwane ezahlukahlukene ozibonayo?

  • 35

    Ochakide nofezela kuhlala ogwadule. Amabhubesi adla izinyamazane zasogwadule. Izimfudu namahlokohloko kuhlala khona nakho. Ugwadule luyashisa futhi lomile, kodwa yindawo yalezi zilwane.

    Amaqiniso1. Zonke izilwane ozibona lapha zihlala esiqwini sezwe

    iKalahari Gemsbok.2. Litholakala esifundazweni saseNorthern Cape.3. Kanti liyingxenye yeKgalagadi Transfrontier Park

    neBotswana.4. IKgalagadi ‘yindawo yokoma’ ngeSetswana.

  • 36

    Uyayibona imithi? Yihlathi leli.

    Ikhaya likabani leli? Kuhlalabani lapha?

    Amehlo, izindlebe, izimpondo, umlomo kanye nemisila eminingi …

    Zingaki izilwane ezahlukene ozibonayo lapha?

  • 37

    Izinkawu nezingungumbane zihlala ehlathini. Amahlosi adla izimpunzi ezihlala ehlathini. Onwabu namagwalagwala aluhlaza okotshani zihlala khona. Ihlathi yikhaya lazo.

    Amaqiniso1. Zonke izilwane ozibona lapha zihlala esiqiwini

    sezwe iTsitsikamma.2. Sitholakala esifundazweni saseWestern Cape

    naseEastern Cape.3. Sinamahlathi, izimpophoma kanye nemifula.

    Sitholakala eduze kolwandle.

  • 38

    Buka ibalazwe laseNingizimu Afrika. Zonke izilwane ozibone kule ndaba ziphila ezindaweni ezahlukahlukene eNingizimu Afrika. Ungasho ukuthi isilwane ngasinye osibonile kulendaba sitholakala kuyiphi indawo?

    ZingezaseMzansi, kanti sihlala nazo nathi kulelizwe.

    iNingizimu Afrika

  • 39

    Ngubani ohlala lapha?

    A. Ukuqondisisa

    Phendula imibuzo ngemisho ephelele.

    1. Zicashaphi izimvubu nezingwenya?

    2. Qondanisa indawo nalokho okutholakala kuyo.

    a) ugwadule c emanzinib) idamu c ezihlahlenic) ihlathi c esihlabathini

    3. Zidlani izindwandwe?

    4. Yisiphi isilwane esihlala ogwadule esintinyelayo?

    5. Yisho ukuthi le misho elandelayo iliqiniso (Q) noma iliphutha (P).

    a) Ugwadule luyindawo eshisayo eyomile.

    b) Amabhubesi ahlala emadamini.

    c) I-Kruger National Park ise-Eastern Cape.

    d) Amahlosi ahlala emahlathini.

    6. Yisiphi isilwane esihlala ehlathini esikwazi ukuguqula umbala?

    7. Izilwane ofunde ngazo _______________.

    a) zonke zihlala eziqiwini

    b) zonke zihlala eNingizimu Afrika

    c) yizilwane zasendle zonke

    d) Konke lokhu okungenhla.

  • 40

    8. Buka ibalazwe laseNingizimu Afrika ekhasini 38. Thola iziqiwu zikazwelonke. Ngubani osebenzisa indawo eningi kakhulu eNingizimu Afrika – ngabantu noma yizilwane zasendle? Ucabanga ukuthi kungenzekani uma zingangabikho iziqiwu?

    B. Ukusetshenziswa kolimi

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yoku-1: ikh. 92DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yesi-2: amakh. 75, 112

    Hlanganisa le misho emibili usebenzise igama ‘kodwa’.

    1. Izimvubu zihlala emadamini. Ofezela bahlala ogwadule.

    2. Izinkawu zihlala emahlathini. Izingwenya zihlala emadamini.

    3. Izinyamazane zihlala ogwadule. Amagwalagwala aluhlaza ahlala emahlathini.

    C. Masibhale

    DBE Ibanga lesi-3 Incwadi yesi-2: ikh. 94

    Khetha isilwane esisodwa osithandayo kulo mbhalo. Bhala amaqiniso athi mawabe yisithupha ngesilwane leso, isibonelo: yisho lapho sihlala khona, sidlani, sinemilenze emingaki, siyingozi yini, nokunye okungajabulisa ukuzwa ngakho. Dweba isithombe sesilwane leso.

  • Uthotho lweencwadana zebanga loMgangatho osisiSeko

    Ipapashwe 2014 ngabakwa-Molteno Institute for Language and Literacy

    Ixhaswe yi-Zenex Foundation

    Ibanga lesi-3 Incwadana 1A n Umhleli wothotho: Jenny Katzn Abaqambi bamabali: Mirna Lawrence noJenny Katzn Imibuzo emva kokufunda nemisebenzi: Jenny Katzn Incutshe kulwimi isiXhosa: Nolitha Bikitshan Umhleli wolwimi isiXhosa: N. Gxowa-Dlayedwa, University of

    the Western Cape, Linguistics Departmentn Abazekelisi: Rob Owen - 1. Iyandilibazisa le kawusi, 2. Kutheni na enje?

    Sandy Lightley - 3. Iqhekeza lokugqibela, 4. Limdaka eli gumbi!n Uyilo nongqaleko: Resolution noihwhiteDesign

    © 2014 Molteno Institute for Language and Literacy

    ISBN 978-77580-237-2

    IBANGA lesi-3

    Incwadana 1A

    Isiqulatho

    1. Iyandilibazisa le kawusi ................................... 1

    2. Kutheni na enje? ............................................... 11

    3. Iqhekeza lokugqibela ....................................... 21

    4. Limdaka eli gumbi! ........................................... 31

    Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives (CC BY-NC-ND) 4.0 International Licence

    Disclaimer: You are free to download and share this work as long as you attribute the Molteno Institute for Language and Literacy, but you may not change this work in any way or use it commercially.

    Xhosa 1A.indd 4-5 2015/10/19 12:35 PM

  •      Incwadi 3B     Incwadi 3B

    IBANGA lesi-3 ISIZULUISBN: 978-1-77580-224-2

    IBANGA lesi-3

    1.  Siyabhaka nogogo  2.  Isobho lamatshe 

    4.  Ngubani ohlala lapha?3.  Awu, Mnumzane Nkawu!

     INCWADI 1A   INCWADI 1B1. Ngifuna isokisi lami!2. Isithombe sezimo3. Ujikajika4. Uphi uZinzi?

    1. Ubaba usele nengane2. Yini-ke asazoyenza futhi?3. Umacashelana4. Ukulungela uhambo

        INCWADI 2A    INCWADI 2B1. Ucezu lokugcina lwekhekhe2. Imfihlo3. Ngelikabani leli sondo?4. Impikiswano yomoya nelanga

    1. Kuhle ukupha2. Kwaze kwangcola3. Sizani!4. Isaqathe esikhulukazi

          INCWADI 3A      INCWADI 3B

    1. U-Ayoyo uyothenga2. Lalela umculo 3. Ngubani ophule ifasitela?4. Ubusuku basepulazini

    1.  Siyabhaka nogogo2.  Isobho lamatshe3.  Awu, Mnumzane Nkawu!4.  Ngubani ohlala lapha?

            INCWADI 4A         INCWADI 4B1. Intuthwane nentethe2. Ngelikabani leli zinyo?3. Unogwaja nofudu4. INingizimu Afrika yethu

    1. Izifiso ezintathu2. Idolobha lakithi3. Ibhubesi negundane4. Izilwane ezizingelayo

    (kanye Nebhukwana Lezimpendulo Ezilindelekile)

    Izincwadi zaleli banga zinamakhasi amaningana, amazwi amaningana ekhasini ngalinye, imisho ethe ukweluleka, ukwahlukahlukana kwendlela imisho emi ngayo, ulimi oluthe ukuqoshama noluchazayo kanye nohla lwamagama amasha athe ukujula. Kuthe ukwanda ukuzifundela ngokwabo abafundi, banamathela kakhudlwana ekufundeni ngokuqondisisa esikhundleni sokubhekana namagama nje/nokuwalandela, njengoba sebefunda ngokuzimela. Lezi zincwadi ziveza amathuba okufunda ngamaqenjana, belekelelwa, befunda ngababili futhi befunda nangokuzimela.

    ISIZULU

    Izincwadi ezihlelwe ngamazinga kuleli banga lesi-3 likaVula Bula zicija abafundi ekufundeni ngekhono eliphakeme. Incwadi ngayinye iqukethe izindaba ezine ezahlukahlukene, kuzo kukhona nemibhalo engamaqiniso. Indaba ngayinye yandulelwa wuhla lwamagama amasha kanye nolwamagama ‘afundeka kalukhuni’, okudingekayo nokho ukuthi abafundi bawazi. Indaba ngayinye ilandelwa wuhla lwemibuzo yokuqondisisa, ukusetshenziswa kolimi kanye nemisebenzi yokubhalwa ehambisana neCAPS kanye nezincwadi zakwa-DBE zokusebenzela zebanga lesi-3.

    Zulu-3B.indd 2-3 2015/10/19 1:30 PM