5. poglavlje 1. Navedite definiciju pojma drutvo. Drutvo ini sveukupnost individuuma koji odvijaju organizirane ljudske djelatnosti i koji su povezani proizvodnim odnosima karakteristinim za odreeni historijski stupanj razvoja. 2. Objasnite zato za drutvene potrebe moemo reci da su jedan od najznacajnijih cinilaca nastanka drutvenih pojava. Individuumi nezavisno i nuno od vlastite volje, na bazi razvijenih potreba koje treba da budu zadovoljene, stupaju u razliite interakcije sa drugim pojedincima i drutvenim grupama, i kao rezultat uzajmanog djelovanja ljudi u okviru razliitih vidova djelatnosti nastaje ono to se naziva drutvenom pojavom. Zbog toga su drutvene potrebe jedan od najznaajnijih inilaca nastanka drutvenih pojava. 3. Objasnite ulogu i znacaj fenomena rada u drutvu. Moe se konstatovati da je sutina pojava vezana za pojam rada. U ovjekovom povjesnom razvoju rad je odigrao primarnu ulogu jer je omoguio ovjeku da razije vlastite potencijale i emancipuje se od drugih ivih vrsta oslobaajui se na taj nain postepeno zavisnosti prirodnih sila. Prinuen da zadovoljenje vlastitih potreba trai u prirodnom miljeu, da neposredno datu prirodu transformira i prilagoava vlastitim potrebama, ovjek je doao do spoznaje o neraskidivoj vezi sa prirodom i o nunosti savladavanja prirodnih determinizama kroz rad. Rad je kao kolektivni in integrativna sila u drutvu, jer kroz proces rada ovjek stupa u interakciju sa drugim ljudima, uspostavlja odnose saradnje sa bi njegova proizvodna ali ne samo proizvodna, djelatnost poprimila karakter racionalnosti, i da bi u krajnjoj liniji ovjek, u kooperaciji sa drugim ljudima uspjeno mogao zadovoljiti vlastite i drutvene potrebe. Rad je u osnovi sadraj procesa i odnosa u drutvu. ovjek vlastitu drutvenost, izmeu ostalog, iskazuje kroz rad i u tom smislu drutvo se moe posmatrati kao najiri okvir reprodukcije drutvenih individuuma. U osnovi zajednikog kolektivnog napora ljudi sa zajedniki savladaju prirodne ali i drutvene sile, jeste rad. 4. Ukratko objasnite neke osnovne karakteristike (specificnosti) koje manifestuju drutvene pojave. Prva specifinost koja se uoava kod drutvenih pojava jeste razlikovanje izmeu drutvenih i prirodnih pojava. Dok prirodne pojave nastaju kao rezultat djelovanja prirodnih zakona, dakle nezavisno od ovjekove prakse, dotle su drutvene pojave rezultat meusobnog djelovanja ljudi, proizale iz drutvenog determinizma koji ne djeluje slijepom nunou prirodnih zakona. Druga specifinost koju manifestuje srutvena pjava jeste to to drutvena pojava je istovremeno i individualna i drutvena. Iako na prvi pogled drutvena pojava manifestuje vlastiti individulani karakter, ona je, u krajnjoj liniji, rezultat uzajamnog djelovanja vie pojedinaca u drutvu objedinjenih u razliite drutvene grupe, tako da je svaki individualni in istovremeno i drutveni in.

5. Navedite ta je sutina drutvenih procesa. Sutina drutvenih procesa je povezivanje ljudi u podruijma njihovih razliitih djeltanosti ili aktivnosti. 6. Koju dimenziju drutva manifestuju drutveni procesi, a koju drutvene tvorevine? Drutveni procesi manifestuju dinamiku dimenziju drutva, dok drutvene tvorevine predstavljaju relativno stabilizovane, iskristalizirane, trajne drutvene odnose i izraavaju statiku dimenziju drutva. 7. Navedite najmanje dvije podjele drutvenih procesa. Podjela drutvenih procesa na: primarne i sekundarne, zatim podjela na: proces struktuiranja (graenja) i proces destrukcije (razgraivanja), podjela na: jednostave i kompleksne, te na skrivene i manifestantne. 8. Navedite najmanje dva kriterija na osnovu kojih moemo izvriti podjelu drutvenih procesa. Podjelu drutvenih procesa moemo izvriti s obzirom na nain odvijanja u drutvu, zatim prema sadraju procesa, te prema mogunosti uticaja ljudi na nastanak i odvijanje drutvenog procesa. 9. Navedite najmanje dvije podjele drutvenih odnosa. Drutveni odnosi mogu biti: pojedniani i grupni, te prolazni ili trajni, zatim odnosi konkurencije i odnosi saradnje. 10. Navedite najmanje dva kriterija na osnovu kojih moemo izvriti podjelu drutvenih odnosa. Drutvene odnose moemo podijeliti u zavinosti od broja pojedinaca koji stupaju u odnos, prema duini njihovog trajanja, te s obzirom na nain uspostavljanja veze izmeu izmeu pojedinaca i grupa u drutvu u smislu prisustva ili odsustva razliitih vidova nejednakosti. 6.poglavlje Problem tipologije, odnosno klasifikacije globalnih drutava 1. Na osnovu kojih kriterijuma Gurvic ustanovljava tipologiju globalnih drutava? Gurvicijeva tipologija globalnih drutava temelji se na vie kriterijuma: hijerarhija grupacija, kombinacija manifestacija drutvensoti, skala naina podjele rada i akumulacije, hijearhija drutvenih reglementacija, sistem djela civilizacije koja cementiraju globalnu strukturu, skala temporaliteta formula globalnog socilanog determinizma.

2. Na osnovu kojih kriterijuma Habermas razlikuje tipove drutvenih formacija? Habermas razlikuje tipove drutvenih fomacija uzimajui u obzir tri kriterijuma: organizacijski princip, socijalna i sistemtska integracija, tip krize. 3. Navedite i objasnite tipove drutvenih formacija koje razlikuje Habermas. Habermas razlikuje tri tipa drutvenih formacija: 1. formacija koja prethodi visokokulturnoj, 2. tradicionalna, 3. liberalno kapitalistika fomacija. Prva: organizacijski princip ovih drutava temelji se na naglaenoj funkciji starosne dobi o pola. Rodbinski sistem veza je osnova institucionalnog sitema. Ne stvara se viak proizvoda, ljudi proizvode za zadovoljenje elementarnih potreba. Druga: temeljni organizacioni tip drutva je klasna vlast koja poprima formu politke vlasti. Aparat vlasti je birokratizam. Institucionalno jezgro sistema je drva koja obavlja funkcije vlasti i usmjervanja. Jaa uloga moi novca i pozitivnog prava. Stalna karakteristika ovog drutva su krize i klasni sukobi koji mogu voditi ka ruenju politikog sistema. Trea: temeljni princip porizilazi iz odnosa najamnog rada i kapitala. Institucionalno jezgro cjelokupnog sistema vie nije drava. Drava postaje komplement trita. Razmjena postaje dominantnom usmjeravajuom silnicom drutva. Privredni sistem je odvnojen od politikog. Moguim klasnim konfliktom se upravlja i taj konflikt biva usmjren prema ekonomskom podruju i manifestuje se u formi periodinih kriza. Smanjuje se konjuktura kriza i depresija. Suprotnost interesa se ne manifestuje direktno kroz klasne sukobe, nego dolazi do prekida procesa akumulacije . U tom smislu mogue je govoriti o krizi sitema. Kapitalizam 4. Koji su uzroci doveli do promjena u nacinu proizvodnje pri prelasku iz feudalne u kapitalisticku drutveno-ekonomsku formaciju. Prelazak iz feudalne u kapitalistiku drutveno - ekonomsku formaciju odigrao se takoer pod uticajem promjene u nainu proizvodnje koja je uslovljena odreenim tehnikim pronalascima i geografskim otkriima. Geografska otkria, osvajake pomorske ekspedicije, nagomilavali su bogatstvo koje je u odreenim drutvenim okolnostima, uz istovremeno dejstvo tehnolokih izuma, znailo formiranje pretpostavki za nastanak prvobitne akumulacije kapitala. Savremeni kapitalizam - osnovna obiljeja 5. Navedite neke od fundamentalnih drutvenih protivrjecnosti u kapitalizmu. Fundamentalen protuvrijenosti kapitalizmu: 1. protuvrijenost izmeu drutvenog karaktera proizvodnje i privatnog prisvajanja od strane kapitalistike klase.

2. protuvrijenost porasta organskog sastava kapitala usljed predominacije automackih strojeva i openito procesa automatizacije koji su rezultat bezpotenih konkurenckih odnosa, 3. sljedea protuvrijenost je da kapitalisti vladaju, dakle, posjeduju sredstva za proizvodnju, ali ne upravljaju,jer je upravljanje povjereno menaderima. 4. protuvriijenost izmeu radnike i kapitalistike klase. 6.Navedite razlicite razvojne faze kapitalizma. Razlikujemo sljedee faze kapitalizma: liberalna faza (slobodna konkrencija), dravni kapitalizam (naglaena intervencija drave), monopolska faza (predominacija automackih strojeva) Opte tendencije razvoja savremenog kapitalizma 7. Koje su, po Alenu Turenu, osnovne karakteristike razvojnih tendencija savremenog kapitalizma prema postindustrijskom drutvu. Po Turenu, osnovne karakteristike razvojnih tendencija savremenog kapitalizma prema postindustrijskom drutvu su: 1. temeljni sukob u drutvu vie nije sukob izmeu rada i kapitala, nego je to sukog izmeu tehnobirkokratije i subordiniranih drutvenih klasa i slojeva; 2. izvori temeljnog sukoba nisu u protuvrijenostima izmeu atogonsitikih klasa, nego je to sve vie borba za dominantni uticaj u procesu donoenja stratekih drutvenih odluka; 3. centralni problem budueg postindustrijskog drutva bie problem otuenja linosti. 8. Kako izgleda klasna struktura postindustrijskog drutva prema Alenu Turenu? Prema Turenu klasna struktura post insdustrijskog drutva: 1. vladajue klase (tehnokrati, birokrati, racionalizatori); 2. potinjeni ili subordinirane klase (dirigirani, inovnici, izvoai) 3. klasa nezvisnih (strunjaci, eksperti, obrtnici za usluge). 9. Navedite dominantne ekonomske sektore koji, prema Danielu Belu, karakteriziraju postindustrijsko drutvo. Prema Belu dominantni ekonomski sektori koji karakteriziraju postindustrijsko drutvo su : transport, trgovina, finansije, osiguranje, nekretnine, nauno istraivanje, administracija.

10. Izdvojite neke od osnovnih karakteristika tendencija razvoja savremenog kapitalizma koje navodi Mandel. Po Mandelu, osnovne karakteristike tendencija razvoja savremenog kapitalizma su: 1. profit, koji je i dalje osnovna pokretaka snaga ekonomskog rasta i razvoja; 2. inteziviranje eksploatacije i zaotravanje klasne borbe, posebno izmeu antagonistikih klasa; 3. dalja internacionalna koncentracija i centralizcaija kapitala, te ekspanzija multinacionalnih kompanija; 4. ekspanzija sektora usluga; 5. novo proirenje funkcija drave u svim oblastima drutva s ciljem reprodukcije kapitalistikih odnosa, 6. dominacija ideologije o svemoi tehnologije u kasnom kapitalizmu. 11. Aktualne razvojne tendencije kapitalizma pokazuju da se sve vie produbljuje tehnoloki jaz izmedu razvijenih i nerazvijenih zemalja. Koje su socioloke konsekvence tog jaza? Socioloke konsekvence tog jaza jesu: proirenje i inteziviranje klasne eksploatacije na meunarodnom planu, neokolonijalizam, borba za intersene sfere, lokalni ratovi; 12. Antinuklearni pokreti, pokreti za zatitu covjekove okoline i slicni mnogobrojni drutveni pokreti se javljaju kao reakcija na odredenu drutvenu situaciju. Koji je osnovni zahtjev koji postavljaju ti pokreti i koju vrstu monopolizacije osporavaju? Sutina mnogobrojnih drutvenih pokreta je osporavanje monopolizacije odluivanja o vitalnim pitanjima drutva i postavljanje zahtjeva da iroki slojevi odluuju o krucijalnim pitanjima budueg razvoja (antinuklearni projekti, projekti za zatitu okoline, pokreti za demonopolizaciju odluivanja, paticipaciju idr.) 13. Navedite tipove drutava gdje za osnovni kriterijum tipologije uzimamo nacin zadovoljavanja egzistencijalnih potreba, dakle ekonomski sistem. Izdvojite i objasnite osnovne karakteristike tih drutava. Ako se za kriterijum tipologije drutva uzme nain zadovoljenja egzistencijalnih potreba, dakle ekonomski sistem tada se drutva mogu podjeliti na: 1. lovako sakupljaka; 2. hortikulturalna; 3. agrarna; 4. industrijska; 5. tranzicijska. U lovako sakupljakom drutvu ljudi obezbjeuju sredstva za ivot lovei ivotinje i sakupljajui plodove prirode. Direktan je uticaj i zavisnost ljudi od prirodnog determinizma. Dominantan tip veze izmeu ljudi je krvnosrodniki odnos. Podjela rada vri se prema spolu i dobi. Hortikulturna drutva karkteriu se sistemckim uzgajanjem biljaka, biljnih kultura, koje slue kao osnovna hrana. Ljudi ovih drutava imaju relativno konstantna stanita, za razliku od ljudi

iz lovako sakupljakih drutava. U ovim drutvima javljase stanovit viak proizvoda koje e kasnije posluit za nagomilavanje bogatstva i pojavu nejednakosti izmeu lanova drutva. Agrarna durptva su tradicionalne zajednice u kojima dominiraju agrikultura i zanatska proizvodnja. Struktura ovih drutava je relativno sloena i stratificirana. S obzirom na vika proizvoda mogua je razmjena, trgovina. Ponekad se nazivaju i seljaikm drutvima. Savremena agrarna drutva najee se tretiraju u nerazvijenim drutvima s visokim stupnjem teholoke, ekonomske i politike zavisnoti prema razvijenim industrijskim drutvima. Pojam industrijskog drutva veese za pojam industrijske revolucije. Industrijska revolucija je rezultat velikih tehnolokih ekonomskih i drutvenih promjena koje su se desile izmeu 1760. i 1850. godine, a koja su dovele do nastanka mainskog industrijskog naina proizvodnje. Dva su bitna procesa: kontinalna industrazacija i inovacija, pa se nazivaju i industrijskim invativnim drutvima. Postindustrijsko, postkapitalistiko ili informatiko drutvo karakterie porast znaaja znanja, usluga, potronje i slobonog vremena. Akcent je na znanju u produkciji novog znanja kao osnovice za permanentnu drutvenu inovaciju koja je onova socijalne ogranizacije. Tehnostruktura, menaderi postaju jednom od najznaajnijih drutvenih grupa. Tranzicijska drutva, svjedoe o postojanju jednog broja drutava u okviru kojih he naglaena tehnoloka, ekonomska i drutvena promjen, tako da ova drutva itovremeno sadravaju neke elemente npr. Agrarnih i industrijskih drutava i striktno se ne mogu svrstai niti pod bilo koji prethodno navedeni tip drutva. 14. Koja su glavna obiljeja industrijskog drutva prema R. Aronu? Prema R. Aronu glavna obiljeja industrijskog drutva su: 1. uobliavanje preduzea kao osnovne proddukcione elije; 2. potpuno razdvajanje proizvodne i potroake djelatnosti; 3. uslovljenost podjele rada u preduzeu tehnolokim zahtejvima; 4. osnovni cilj u preduzeu je uveanje kapitala, to se postie ekonomskim raunom, odnosno racionalnim upravljanjem preduzeem; 5. organizacija rada u preduzeu je pod snanim utjecajem tehnoloke inovacije, 6. koncentracijom radne snage u urbanim zonama; 7. formiranjem trita radne snage. 7. poglavlje 1. Navedite etimoloko znacenje pojma strukture. Etimoloki rije struktura ponikla je iz latinskog jezika. Glagol struere u latinskom jeziku znai: slagati, graditi, sastaviti. Prema tome drutvena struktura oznaava prije svega sastav drutva. 2. Kako se shvata drutvena struktura u okviru funkcionalizma? Predstavnici funkcionalzima poistovjeuju pojam strukture i sistema, odnosno strukture i funkcije. Sociolozi funkcionalistike orjentacije stavljaju teite na statiku dimenziju drutvene strukture, pojimajui strukturu kao sistem trajno uspostavljenih odnosa izmeu pojedinca i grupa. 3. Ako imamo u vidu strukturu globalnog drutva, koji su kljucni elementi drutvene strukture prema funkcionalistima?

Ako imamo u vidu strukturu golbalnog drutva tada moemo konstatovati, kao smatraju funkcionalisti, da se drutvena struktura sastoji od nekoliko kljunih elemenata. Najznaajniji od tih elemenata su: institucija, grupe, statusi, uloge i norme. 4. Objasnite znacenje socijalnog statusa? Socijalni status ukazuje na odreena prava i obaveze pojedinca. Socijalni status pojedinca ili grupe moe iskazivati visoko ili nisku poziciju u strukturi. Na osnovu zauzimanja socijalnog statusa ljudi stvaraju drutvene krugove u kojima se kreu i komuniciraju. Pojedinac ili grupa zauzimaju istovremeneo vei broj statusa: porodini status, profesionalni status, etniki, politiki ili religijski. 5. Objasnite znacenje drutvene uloge? Drutvena uloga izraava dinamiku dimenziju statusa. Uloga se manifestuje kroz sumu oekivanih ponaanja koja su povezana s odreenim statusom u drutvu. 6. ta podrazumjevamo pod pojmom institucije? Pod pojmom instutcije se moe podrazumjevati odreeni broj ljudi ije je ponaanje determinisano normama i ulogama. Pojam institucije je odgovor na pitanje na koji nain drutvo zadovoljava svoje osnovne potrebe. Institucije otjelovljuju cjelinu normi i uloga koje odreuju ta je legitimno, a ta nije u okviru nekog oblika drutvene organizacije. 7. Navedite tri osnovna pojavna oblika interakcijskog uslovljavanja ekonomske strukture i drutvene nadgradnje? Tri osnovna pojavana oblika interakcijskog uslovljavanja ekonmske strukture i drutvene nadogradnje: determinirajui uticaj baze na nadogradnju povratni uticaj nadogradnje na bazu relativna samostalnost drutvene nadogradnje. 8. Kojim odnosima je izraen nacin proizvodnje materijalnog ivota? Nain proizvodnje materijalnog ivota je izraen u odnosima proizvodnje, raspodjele, razmjene, potronje i odnosima prema sredstvima za proizvodnju. 9. Zato moemo reci da je u procesima determinacije ekonomska sfera odlucujuca? U procesu determinacije ekonomska sfera je odluujua stoga to ljudi ponajprije proizvodnom djelatnou moraju reprudokovati sebe kao bioloke jedinke. 10. U cemu se ogleda dvojako djelovanje drutvene nadgradnje na ekonomsku sferu drutva? Drutvena nadgradnja moe dvojako da djeluje na ekonomsku sferu drutva, naroito na stupanj razvijenosti materijalnih proizvodnih snaga. Ona moe da: Ubrzava razvoj materijalnih proizvodnih snaga ili

Usporava razvoj materijalnih proizvodnih snaga.

11. Zbog cega sa promjenom ekonomske strukture drutva sporije dolazi do promjena u drutvenoj nadgradnji? Sa promjenom ekonomske strukture drutva sporije dolazi do promjena u drutvenoj nadgradnji, zbog toga to drutvena nadgradnja posjednuje relativno automoniju (samostalnost). 8. poglavlje 1. Sociologija prilikom istraivanja drutvenih grupa prema Armanu Kivijeu treba, prije svega, da ispita dvije njene znacajke. Navedite koje su to dvije znacajke. Prema Armanu Kivijeu sociologija treba prije svega da prouava strukturu i funkcionisanje drutvenih grupa. 2. Uzimajuci u obzir razlicite kriterijume konstituisanja grupe kao to su: sadraj, obim, trajanje, ritam, funkcije itd, Gurvic smatra da postoje dva osnovna obiljeja grupe. Koja su to dva obiljeja drutvene grupe koja Gurvic izdvaja? Dva obiljeja drutvene grupe koje Gurvic izdvaja su: funkcionalnost i trajanje. 3. Navedite jedanaest osnovnih karakteristika koje posjeduje svaka drutvena grupa. Osnovne karakteristike svake drutvene grupe su: 1. djelatnost, 2. interes, 3. cilj, 4. vie ili manje trajni odnosi, 5. slian ili identian nain ivota, 6. iste ili sline potrebe, odnosno isti ili slian nain zadovoljenja potreba, 7. osjeaj zajednike pripadnosti, 8. kooperacija ili saradnja izmeu lanova grupe, 9. manji ili vei stepen konkurencije izmeu lanova, 10. zajednike vrijednosti, 11. kolektivne predstave i osjeanja (religija, klasna svijest itd.) 4. Na osnovu razlicitih definicija drutvene grupe moemo izdvojiti 11 osnovnih karakteristika koje posjeduje svaka drutvena grupa. U tom smislu, navedite jedno od mogucih pojmovnih odredenja drutvene grupe. Drutevna grupa je mnotvo pojedinaca povezanih zajednikom djeltanou i zajednikim interesom s ciljem zadovoljenja valstitih potreba, koji u okviru slinog ili identinog naina ivota uspostavljaju vie ili manje trajnu mreu odnosa na bazi mausobne saradnje ili kooperacije proizale iz sistema zejdnikih drutvenih vrijednosti, a koja u krajnjoj instanci rezultira kolektivnim predstavama i osjeanjima zajednike pripanosti.

5. U okviru djelatnosti grupe razvijaju se odredeni odnosi izmedu clanova grupe koji drutvenoj grupi obezbjeduju dinamicki karakter. Navedite koji su to odnosi. U okviru djelatnosti grupe jednovremeno se razvija odnos saradnje i kooperacije kao i odnosi koji su utemeljeni na veem ili manjem stupnju konkurancije - to grupi obezbjeuje dinamiki karakter. 6. Na osnovu kojeg kriterija moemo podjeliti grupe na parcijalne i globalne? Navedite koje grupe ubrajamo u parcijalne, a koje u globalne. U zavisnosti od broja procesa koji se odvijaju u okviru grupe, grupe mogu biti: parcijalne i globalne. U okviru parcijalnih drutvenih grupa odvija se jedan dominantan proces koji ne omoguava autarhian opstanak grupe. Takva grupa je, na rpimjer, politika stranka. U okviru globanih drutvenih grupa odvija se vie procesa koji omoguavaju grupi da egzistira relativno autrahino, kao to to moe biti, na primjer, nacija. 7. Objasnite karakteristike procesa strukturacije u drutvenim grupama. Procesi strukturacije proizilaze iz osnovne djeltanosti grupe, posredstvom koje grupa postie cilj. Ti procesi su takoer ulsovljeni motivisanou lanova grupe. Procesi struktuacije izraavaju tendenciju svake drutvene grupe da obezbjedi vlastito trajanje u vremenu i prostoru. Na taj nain grupa tei da svoju strukturu ulini to kozistentnijom. U tom pogledu grupa nastoji da to vie razvije konvergentne funkcije vlastitih lnaova radi to efikasnijeg postizanja cilja. Time grupa pokuava da to vie afirmie odnose saradnje meu lnaovima te da na taj nain ojaa koheziju valstite strukture. 8. Ukoliko tei da opstane tj. da se reprodukuje, svaka drutvena grupa mora trajno da savladava odredene procese. Navedite usljed cega nastaju procesi koji mogu voditi ka destrukciji odnosno dezintegraciji grupe. Bilo u okviru same grupe, bilo izvan grupe, javljaju se protivrijenosti, konflikti, ogranienja, to potiu od drugih grupa, odnosno drutava u cjelini, ili su rezultat unutargrupne konkurencije meu lnaovima. Ti procesi vode ka destrukciji, dezintegraciji grupe, i ona mora da ih trajno savladava ukoliko tei da opstane tj. Da se reprodukuje. 9. Koju vrstu medusobnih odnosa ce najcece uspostavljati drutvene grupe cija je djelatnost ista ili slicna? Drutvene grupe ija je djelatnost ista ili slina e najee uspostavljati odnos suprotnosti. 10. Koju vrstu medusobnih odnosa ce najcece uspostavljati heterogene grupe u klasnim drutvima? Heterogene grupe (po djelatnostima i po ciljevima) najee e uspostavljati odnose saradnje jer se meusobno dopunjuju.