(1)

การยบยงเชอแบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผส โดยใชสารสกดจากพชตระกลขง

Inhibition of pathogenic bacteria contaminating exposed surfaces

by extracts of Zingiberaceae family

วารรตน หนหต

Wareerat Nooheet

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา

วทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลานครนทร

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Science in Environmental Management Prince of Songkla University

2557 ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

ชอวทยานพนธ การยบยงเชอแบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผสโดยใช สารสกด จากพชตระกลขง

ผ เขยน นางสาววารรตน หนหต สาขาวชา การจดการสงแวดลอม

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบน

เปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการสงแวดลอม

………………………………………… (รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ) คณบดบณฑตวทยาลย

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก ………………………………………………. (ดร.ปรนช ชมแกว)

คณะกรรมการสอบ

……………………………….ประธานกรรมการ(ผชวยศาสตราจารย ดร.สวทย สวรรณโณ)

………………………………………...กรรมการ (ดร.ปรนช ชมแกว)

………………………………………...กรรมการ (ดร.จรสลกษณ เพชรวง)

………………………….......................กรรมการ (ผชวยศาสตราจารย ดร.พงศศกด เหลาด)

………………………….......................กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.มณฑล เลศคณาวนชกล)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ……………………………………………… (ดร.จรสลกษณ เพชรวง)

(3)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนเปนผลมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเอง และขอแสดงความขอบคณ บคคลทมสวนเกยวของ

ลงชอ………………………………………… (ดร.ปรนช ชมแกว) อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ลงชอ…………………………………………. (นางสาววารรตน หนหต) นกศกษา

(4)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอนและไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน

ลงชอ………………………………………… (นางสาววารรตน หนหต) นกศกษา

(5)

ชอวทยานพนธ การยบยงเชอแบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผสโดยใชสารสกดจากพชตระกลขง

ผ เขยน นางสาววารรตน หนหต สาขาวชา การจดการสงแวดลอม ปการศกษา 2556

บทคดยอ

การวจยในครงนมวตถประสงคเพอศกษาประสทธภาพในการยบยงเชอกอโรคบนพนผวสมผสโดยใชสวนเหงาสด 4 ชนดของพชตระกลขง ไดแก ขง (Zingiber officinale) ขา (Alpinia galangna) กระชาย (Boesebergia rotunda) และขมนขาว (Curcuma mangga) โดยน ามาสกดดวยวธการกลนดวยน าและเมทานอล น าสารสกดทง 4 ชนด มาทดสอบการยบยงเช อแบคทเรย 4 ชนด คอ Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Escherichia coli และ Psudomonas aeruginosa ดวยวธ Agar well diffusion โดยทดสอบทความเขมขนของสารสกดเทากบ 100, 200 และ 300 มก./มล. ผลการทดสอบพบวาสารสก ดทสกดดวย เมทานอลสามารถยบยง เช อแบคท เ รยได โดยสารสก ด จากกระชายสามารถยบยงเชอ B. cereus ไดดทสด มคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเช อ (Minimal Inhibition Concentration : MIC) และคาความเขมขนต าสดทสามารถฆาเชอได (Minimal Bactericidal Concentration : MBC) เทากบ 0.05 และ 0.10 มก./มล. ตามล าดบ สารสกดจากขง สามารถ ยบยงเชอ S. aureus, E. coli และ P. aeruginosa ไดดทสด มคา MIC เทากบ 50, 100 และ100 มก./มล. ตามล าดบและมคา MBC เทากบ 100, 200 และ 200 มก./มล. ตามล าดบ การทดสอบความสามารถในการเปนสารก าจด เช อจลนทรยโดยทดสอบการก าจดแบคทเ รยบนพ นผวปมกดลฟ ตใ นโรงพยาบาลพบวาสารสกดจากขงทสามารถลดปรมาณเชอแบคทเ รยลงไดรอยละ 52.13-94.95 เมอใช สารสกดเขมขน 50-200 มก./มล. เมอสมผสกบเชอเ ปนเวลา 5 นาท จากการผลการทดลองจะเหนไดวาสารสกดจากขงมฤทธในการยบยงเชอแบคทเรยได ดงน นจงสามารถน าสารสกดจากธรรมชาตมาประยกตใชเปนสวนผสมของผลตภ ณฑก าจดเชอทเ ปนมตรกบสงแวดลอมในอนาคต เพอลดการใชสารเคมและเพมมลคาสมนไพรพนบานอกทางหนง

(6)

Thesis Title Inhibition of pathogenic bacteria contaminating exposed surfaces by extracts of Zingiberaceae family

Author Miss Wareerat Nooheet Major Program Environmental Management Academic Year 2013

ABSTRACT This research aimed to study the efficiency of extracts from Zingiberaceae family against surface pathogenic bacteria. The fresh rhizomes from four kinds of Zingiberaceae (Zingiber officinale, Alpinia galnga, Boesenbergia rotunda, and Curcuma mangga) were extracted by hydrodistillation with methanol and water. The four crude extracts were investigated for their inhibitory effects against four microorganisms, namely Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Escherichia coli and Pseudomonas aeruginosa, by using an agar well diffusion method at three concentrations of 100, 200, and 300 mg/ml. In such sensitivity testing the methanol extract of B. rotunda showed strong activity against B. cereus with an 0.05 mg/ml Minimal Inhibition Concentration (MIC) and an 0.10 mg/ml Minimal Bactericidal Concentration (MBC). The Z. officinale extract had the strongest inhibitory effect against S. aureus, E. coli, and P. aeruginosa with the MIC values at 50, 100, and 100 mg/ml, respectively, and the MBC values at 100, 200, and 200 mg/ml, respectively. The Z. officinale extract as a disinfectant of surface bacteria was evaluated on elevator control buttons in a hospital. The total bacteria counts were reduced by 52. 13% - 94.95 % when using a 50 - 200 mg/ml extract for a 5 minutes exposure. The results of antibacterial testing suggest that Z. officinale extract could be used as the active ingredient in value added eco-friendly disinfectant products based on Thai traditional herbs, replacing some currently conventional chemical agents.

(8)

สารบญ

หนา

บทคดยอภาษาไทย (5) Abstract (6) กตตกรรมประกาศ (7) สารบญ (8) รายการตาราง (11) รายการภาพประกอบ (13) สญลกษณค ายอและตวยอ (16) บทท 1 บทน า

1.1 ความส าคญและทมาของการวจย 1 1.2 การตรวจเอกสาร 3 1.2.1 การสกดสารจากพช 4 1.2.2 การเลอกตวท าละลายในการสกด 10 1.2.3 พชตระกลขง 13 1.2.3.1 กระชาย 13 1.2.3.2 ขมนขาว 15 1.2.3.3 ขง 17 1.2.3.4 ขา 19 1.2.4 แบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผส 21 1.2.4.1 Staphylococcus aureus 21

1.2.4.2 Bacillus cereus 23 1.2.4.3 Escherichia coli 24 1.2.4.4 Pseudomonas aeruginosa 25 1.3 วตถประสงค 27

1.4 ความส าคญและประโยชนของการวจย 27 1.5 กรอบแนวคดงานวจย 28

(9)

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 2 วธวจย 2.1 วสดและอปกรณ 29 2.1.1 ตวอยางพช 29 2.1.2 เชอทใชทดสอบ 29 2.1.3 อาหารเลยงเชอ 29

2.1.4 สารเคมและวสด 30 2.1.5 เครองมอ 30

2.2 วธการด าเนนการวจย 30 2.2.1 การสกดหยาบจากตวอยางพช 30 2.2.2 ทดสอบฤทธยบยงเชอแบคทเรยของสารสกดดวยวธ Agar well diffusion 31 2.2.3 การหาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอ 32 ดวยวธ Agar well diffusion

2.2.4 การหาคาความเขมขนต าสดทสามารถฆาเชอไดดวยวธ Agar dilution 32 2.2.5 การทดสอบการยบยงเชอบนพนผวสมผสดวยสารสกดจากพชตระกลขง 33 2.2.6 การวเคราะหขอมลทางสถต 34 บทท 3 ผลการวจยและวจารณผล 35

3.1 การสกดหยาบจากพชตระกลขง 35 3.2 ฤทธยบยงแบคทเรยของสารสกดจากพชตระกลขง 36 โดยวธ Agar well diffusion 3.3 ผลการหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอและ 43 หาคาความเขมขนต าสดทสามารถฆาเชอดวยวธ Agar well diffusion 3.4 การยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวสมผสโดยใชสารสกดจากขง 45บทท 4 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ 50 4.1 สรปผลการวจย 50 4.2 ขอเสนอแนะ 50

(10)

สารบญ (ตอ)

หนา

เอกสารอางอง 51 ภาคผนวก 57

ภาคผนวก ก 58 ภาคผนวก ข 60 ภาคผนวก ค 62 ภาคผนวก ง 64 ภาคผนวก จ 76 ประวตผเขยน 81

(11)

รายการตาราง

ตารางท หนา

1 การเปรยบเทยบขอดและขอเสยในการใชสารสกดจากพชกบสารเคมสงเคราะห 3 2 สรปคณสมบตของตวท าละลายบางชนดทใชในการสกดสารจากพชสมนไพร 12 3 ลกษณะและน าหนกแหงของสารสกดหยาบขง กระชาย ขาและขมนขาว 35

ทไดสกดดวยน าและเมทานอล 4 บรเวณยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสารสกดขง ขา ขมนขาวและ 36

กระชายทสกดดวยเมทานอล เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. 5 บรเวณยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ของสารสกดขง ขา ขมนขาวและกระชาย 38

ทสกดดวยเมทานอล เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. 6 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสารสกดขง ขา ขมนขาวและกระชาย 39

ทสกดดวยเมทานอล เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. 7 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสารสกดขง ขา ขมนขาวและกระชาย 40

ทสกดดวยเมทานอล เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. 8 ผลการหาคา MIC และ MBC ของสารสกดขงในการทดสอบการยบยงเชอ 44

P. aeruginosa ATCC27853, E. coli ATCC25922 และ S. aureus ATCC25923 และสารสกดกระชายในการทดสอบการยบยงเชอ B. cereus TISTR687

9 ปรมาณจลนทรยบนพนผวสมผสของลกบดประตหองน า ปมกดลฟต 45 และเคาเตอรผปวยนอก

10 บรเวณยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสารสกดขงทสกดดวยเมทานอล 65 เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

11 บรเวณยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสารสกดขาทสกดดวยเมทานอล 65

เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

12 บรเวณยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสารสกดกระชายทสกด 66 ดวยเมทานอล เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

(12)

รายการตาราง (ตอ)

ตารางท หนา

13 บรเวณยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ของสารสกดขงทสกดดวยเมทานอล 68

เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

14 บรเวณยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ของสารสกดขาทสกดดวยเมทานอล 68

เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

15 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสารสกดขงทสกดดวยเมทานอล 70 ดวยเมทานอลทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

16 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสารสกดขาทสกดดวยเมทานอล 70 เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. 17 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสารสกดขมนขาวทสกดดวยเมทานอล 71 เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. 18 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสารสกดกระชายสกดดวยเมทานอล 71 เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. 19 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสารสกดขงทสกดดวยเมทานอล 73

เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

20 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสารสกดขาทสกดดวยเมทานอล 73

เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

21 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสารสกดขมนขาวทสกดดวยเมทานอล 74

เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

22 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสารสกดกระชายทสกดดวยเมทานอล 74

เมอทดสอบทความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

23 เกบตวอยางเชอ ครงท 1 77

24 เกบตวอยางเชอ ครงท 2 77

25 เกบตวอยางเชอ ครงท 3 77

26 เกบตวอยางเชอ ครงท 4 78

(13)

รายการตาราง (ตอ)

ตารางท หนา

27 คาเฉลยปรมาณเชอจากการเกบตวอยาง 4 ครง 78 28 ผลของสารสกดจากขงทความเขมขน 200, 100 และ 50 มก./มล. ทเวลาตาง ๆ 79 ตอปรมาณจลนทรยทรอดชวตจากการยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวปมกดลฟต 29 ผลของสารสกดจากขงทความเขมขน 200, 100 และ 50 มก./มล. ทเวลาตางๆ 80

ตอการยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวปมกดลฟต

(14)

รายการภาพประกอบ

ภาพท หนา

1 การสกดโดยการกลนดวยไอน า 6 2 การสกดแบบซอกหเลท 7 3 การสกดดวยสารเคมโดยวธการแยกช น 9 4 การสกดแบบไหลยอนกลบ 10 5 ตวท าละลายเรยงตามล าดบมขวจากมากไปนอย 11 6 ลกษณะของเหงากระชาย 15 7 ลกษณะของเหงาขมนขาว 16 8 ลกษณะของเหงาขง 18 9 ลกษณะของเหงาขา 21 10 ลกษณะของเชอ Staphylococcus aureus 23 11 ลกษณะของเชอ Bacillus cereus 24 12 ลกษณะของเชอ Escherichia coli 25 13 ลกษณะของเชอ Pseudomonas aeruginosa 26 14 กรอบแนวคดงานวจย 28 15 จลนทรยบนพนผวสมผสของ ลกบดประตหองน า ปมกดลฟต เคาเตอร 46

ผปวยนอก 16 ผลของสารสกดจากขงความเขมขน 200, 100 และ 50 มล. ทเวลา ตาง ๆ 47

ตอปรมาณการรอดชวตของเชอจลนทรยบนพนผวปมกดลฟต 17 สารสกดหยาบขง ขา กระชายและขมนขาวทสกดดวยน า 63 18 สารสกดหยาบขง ขา กระชายและขมนขาวทสกดดวยเมทานอล 63

ผลการทดสอบฤทธตานเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสารสกดจาก 67 ขา ขมนขาว กระชาย และ DMSO

19 ผลการทดสอบฤทธตานเชอ E. coli ATCC25922 ของสารสกดจาก ขง 69 ขา ขมนขาว กระชาย และ DMSO

(15)

รายการภาพประกอบ (ตอ)

ภาพท หนา

21 ผลการทดสอบฤทธตานเชอ B. cereus TISTR687 ของสารสกดจากขง 72 ขา ขมนขาวกระชาย และ DMSO

22 ผลการทดสอบฤทธตานเชอ S. aureus ATCC25923 ของสารสกดจาก ขง 75 ขา ขมนขาวกระชายและ DMSO

1

บทท 1

บทน ำ

1.1 ควำมส ำคญและทมำของกำรวจย

การปนเ ปอนของจลนทรยในสงแวดลอม อาจสงผลในดานสขภาพตอมนษยทอาศย อยบรเวณน นโดยเฉพาะอยางยงหากจลนทรยเหลาน นเ ปนเชอโรคและรบเชอเหลานเขาส รางกาย อาจดวยทางการหายใจเอาอากาศทมเชอโรคเขาไป หรอการตดเชอผานทางผวหนงบรเวณบาดแผล การกนอาหารหรอดมน าทปนเปอนเชอกอโรค ซงเชอกอโรคเหลานอาจแพรกระจายจากผปวยโดยตรงหรอถกแพรปนเ ปอนในสงแวดลอม เชน ดน น า อากาศ รวมถงตดอยตามพนผวอปกรณเครองใชตาง ๆ ซงหากมผมาสมผสและไดรบเชอหรอพษของเชอเหลานเขาสร างกายอาจกอใหเกดการตดเชอและปวยเปนโรคได โรคตดเชอทพบไดบอย เชน โรคในระบบทางเดนอาหาร และการตดเชอบรเวณผวหนงผานทางบาดแผล โรคตดเชอพบบอยในโรงพยาบาลเนองจากมความช กของเชอกอโรคสงประกอบกบผปวยมภมคมกนต าจงมความเสยงตอการตดเชอสงกวาคนปกต สงผลใหการรกษาของแพทยไมไดผลเทาทควรและผปวยตองเสยเวลาในการรกษานาน อกทงเชอกอโรคสวนใหญ จะดอตอยาปฏช วนะ เช อโรคทพบบ อยในโรงพยาบาล ไดแก Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, methicillin – resistant Staphylococcus aureus (MRSA), Proteus spp. แ ล ะ Streptococcus sp. Gr. D กลไกการตดเชออาจเปนการสมผสผปวยโดยตรงหรอผานเครองมอ (สมหวง ดานช ยวจตร, 2540) และจากการศกษาของสมหวง ดานชยวจตร และสมพร โชคลอยแกว (2532) ไดศกษาโรคตดเชอในโรงพยาบาล 23 โรงพยาบาลทวภมภาคของประเทศไทย พบวาเชอ P. aeruginosa เปนสาเหตของการตดเชอในโรงพยาบาลมากทสด โดยพบรอยละ 22 รองลงมาคอ เชอ E. coli และ Klebsiela spp. พบรอยละ 18.1 และ 14.0 ตามล าดบ โรคตดเชอ จาก Pseudomonas สามารถแพรกระจายในโรงพยาบาลโดยบคลากร อปกรณแพทย ผวหนง น ายาฆาเชอและอาหาร นอกจากนจากการสรปรายงานการ เฝาระวงโรคตดตอของส านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข ปพทธศกราช 2550 – 2553 พบวา โรคตดตอล าดบท 1, 2 และ 3 คอโรคอจจาระ รวง ไขไมทราบสาเห ตและปอดบวม (Bureau of Epidemiology, 2007, 2008 and 2009) ตามล าดบ โดยสวน ใหญเปน โรคทสามารถตด ตอไดทางอาหารและการสมผส ดงน นการปองกนการตดเชอโดยการท าความสะอาดบนพนผวสมผสเหลานจงเปนวธทชวยปองกนการตดเชอไดอกทางหนง

2

ในการควบคมแบคทเรยทปนเ ปอนบนพนผวสมผสบรเวณสถานทหรออปกรณตาง ๆ นน มกจะใชสารเคมในการฆาเชอ เชน สารเคมในกลมแอลกอฮอล (Alcohols) กลตาราลดไฮล (Glutaraldehyde) สารประกอบคลอรน (Chlorine containing compounds) ไอโอโดฟอร (Iodophors) และกลมฟนอล (Phenols) เปนตน ซงสารเหลานมฤทธท าใหเกดการระคายเ คองเยอเมอกตาง ๆ เชน เยอบในปาก หลอดลม หลอดอาหาร และระบบล าไส ตวอยางเชน สารเคมในกลมฟนอล (สรยพร โพธศรทอง, 2555) เมอสมผสผวหนงจะท าใหเกดการระคายเคอง เกดเปนแผลทผวหนงและสามารถซมเขาสกระแสโลหตได แผลทผวหนงจะมอาการปวดและชา ถาสมผสเปนบรเวณกวางหรอกนเขาไปอาจเสยชวตได เ นองจากเปนพษตอตบ ไต และระบบประสาทสวนกลาง อกทงสามารถท าปฏกรยากบคลอรนเกดเปนสารกอมะเ รงได นอกจากนยงเปนสารตกคางในดนและน าอกดวย จากผลกระทบและอนตรายของสารเคมดงกลาว จงมความสนใจใชสารสกดจากธรรมชาตในการยบยงเชอจลนทรยเพอทดแทนสารเคมเหลาน โดยพบวาสารสกดจากสมนไพรหลายชนดมฤทธในการยบยงจลนทรยได อกทงสารทมอยในพช เปนสารทสลายตวไดงาย มความปลอดภ ยตอผ ใช และสงแวดลอม โดยสารสกดทไดจากพชเหลานจดอยในกลมสารอนทรย เปนสารประกอบเชงซอนทอาจสะสมอยในใบ ดอก และล าตนของพชบางชนดซงมความสามารถยบยงเชอกอโรคได

จากรายงานการวจยในปจจบนพบวาสมนไพรและเครองเทศบางชนด ตวอยางเชน พชวงศขง (Zingiberaceae Family) มฤทธในการยบยงเชอแบคทเรยได โดยพบวาเหงาของพชตระกลขงทงแบบแหงและแบบสดมน ามนหอมระเหยทมฤทธตานจลนทรย ซงมรายงานวา สาร 1 - acetoxychavical acetate (ACA) ทสกดไดจากเหงาขาแหงมฤทธในการยบยงเชอแบคทเรยและเชอราบางชนดได นอกจากน ACA ยงท าหนาทเปนตวยบยงสารกอมะเรง และมผลการศกษาทระบวาพชในตระกลขง เชน ขง ขาและขมน สามารถชวยควบคมและยบยงจลนทรยไมใหเพมจ านวนได (อาภากร สภาพพฒน และ จตศร ราชตนะพนธ, 2550) อกทงพชในกลมนยงเปนพชในทองถนทปลกและเจรญเตบโตไดงาย จากคณสมบตดงกลาวท าใหมความสนใจการน าสารสกดจากพชตระกลขงมาใชเพอยบยง เชอแบคทเรย ซงจะเปนแนวทางหนงทสามารถชวยลดการใชสารเคมลงได

ดงน นในงานวจยนจงไดศกษาผลการยบยง เชอจลนทรยบนพนผวสมผสของสารสกดจากพชตระกลขง ไดแก ขง ขา กระชาย และขมนขาว ซงผลการศกษาทไดคาดวาจะเปนแนวทางในการน าสมนไพรมาใชเ ปนสวนผสมของผลตภณฑในการยบยงหรอควบคมแบคทเรย ซงจะชวยทดแทนหรอเสรมการใช สารเคมในการฆาเชอ เพอลดสารตกคางในสงแวดลอม และเปนการน าสมนไพรพนบานทมในทองถนมาใชใหเกดประโยชนสงสด

3

1.2 กำรตรวจเอกสำร (Review of Literature) ปจจบนมการศกษาเกยวกบสมน ไพรมากขนเพอลดการใช สารเคม ซงสารเคม มความเปนพษสงและสลายตวยากท าใหเกดผลกระทบตอผใช และสงแวดลอม ซงสงผลใหสมดล ของธรรมชาตสญ เสยไป อกท งการใช สมนไพรเปนอกทางเ ลอกหนงทผ คนสวน ใหญหนมา ใหความสนใจเพมมากขนและหลกเลยงสารเคมสงเคราะหทเปนอนตรายตอสขภาพ โดยมรายงานการเปรยบเทยบขอดและขอเสยในการใชสารสกดจากพชกบสารเคมสงเคราะห พบวาสารสกดจากพชมขอไดเปรยบ ดงตารางท 1 (ณรงค โฉมเฉลา, 2536) ตารางท 1 การเปรยบเทยบขอดและขอเสยในการใชสารสกดจากพชกบสารเคมสงเคราะห

ทมา : ณรงค โฉมเฉลา (2536)

สารสกดจากพช สารเคมสงเคราะห 1. เลอกท าลายหรอท าลายเฉพาะเจาะจง 2. มความเปนพษต าหรอคอนขางต า 3. สลายตวไดงาย 4. ไมมอทธพลตอระบบนเวศนหรอมนอย 5. หาวตถดบไดยากในขณะน 6. ราคาถก 7. มโอกาสตานทานหรอดอยานอย 8. ตนทนการผลตต า 9. ใชเทคโนโลยการผลตทงาย 10.ใชกบศตรในดนใหประสทธภาพสงกวา และสารพษตกคางต ากวา 11. ไมมลขสทธและกฎหมายควบคม

1. ท าลายไดกวางขวาง 2. ความเปนพษมตงแตต าถงสง 3. สลายตวไดยาก 4. มอทธพลตอระบบนเวศนมาก 5. หาวตถดบไดงาย 6. ราคาแพง 7. เกดความตานทานหรอดอยางาย 8. ตนทนการผลตสง 9. ใชเทคโนโลยการผลตทซบซอน 10. ใชกบศตรในดนใหประสทธภาพและมพษกบจลนทรยและสตวทมประโยชนเกดพษตกคางในดน 11. มลขสทธและกฎหมายควบคม

4

1.2.1 กำรสกดสำรจำกพช

การสกดเปนวธแยกสารทเปนของเหลวปนกบของเหลว หรอของแขงปนของแขง โดยอาศยสมบตการละลายของสาร และเปนการแยกสารทตองการออกจากสวนตางๆ ของพชหรอของผสม หลกการส าคญของการสกดดวยตวทาละลาย คอ การเลอกตวทาละลายทเหมาะสมในการสกดสารทตองการออกมาใหมากทสด เพราะสารแตละชนดจะละลายในตวท าละลายตางกนและละลายไดในปรมาณตางกน วธทนยมน ามาใชในการสกดสารจากพชม 5 วธ ดงน (อารมณ แสงวนชย, 2536) 1. การหมกหรอการท าใหวสดออนน มดวยการแชน า คอ น าสวนทตองการสกดจากพชมาเ ตมน าลงไปผสมใหเขากน แชในระยะเวลาทเหมาะสม จากน นน ามากรองเอาสวนทเปนน ามาใช ซงวธน

แสงจนทร เ อยมธรรมชาต (2525) ไดศกษาผลของสมนไพรบางชนดในวงศซงกเบอเรซ (Zinngiberceae) ตอการเจรญของแบคทเรยบางชนด โดยใชพชสมนไพร 5 ชนดในวงศขง คอ กระชาย ขมน ขา ขง และไพล น ามาท าใหแหงและบดละเอยดแลวแชใน diethyl ether, petroleum ether และน ากลนเปนเวลา 48 ช วโมง กรองเอากากออก จากนนน าสารทไดไปทดสอบการยบยงเชอแบคทเรย รชน เต เอ ยดหยอ (2549) ไดท าการศกษาการยบยงแบคท เร ยในกงกลาด าโดยใช สารสกด สมนไพร โดยใชสมนไพรไทย 12 ชนด ไดแก กระชาย กระเทยม กลวยน าวา กะเพรา ขา ขง ช มเหดเทศ เบญกาน บวบก ฝรง มงคด และสเสยดเทศ สกดดวยเอทานอลและน า โดยน าตวอยางสมนไพรทบดละเอยดแลว 100 กรม มาท าการสกดโดยใชเอทานอลเขมขนรอยละ 95 ปรมาตร 1,000 มล. เขยาเบา ๆ และแชทงไวเปนเวลา 7 วน เมอครบก าหนดแลวน ามากรองแยกตะกอนออก แลวน าไปท าใหแหงโดยระเหยดวยเครองระเหยแบบสญญากาศ และน าพชสมนไพร 100 กรมไปตม แลวน าไปกรองแยกตะกอนออก น าสารละลายทไดไปท าใหแหงโดยการ Freeze drying น าสารสกดหยาบทไดไปทดสอบการยบยงเชอแบคทเรย 4 ชนด คอ Listeria monocytogens, Salmonella typhi, S. aureus และ Vabrio parahemolitieus โดยวธ dics diffusion ผลการทดลองพบวาสารสก ดพชสมนไพรทสกดดวยเอทานอลของผลฝรงและเบญกานสามารถยบยงเชอแบคทเรยไดทง 4 ชนดทใชได ในการทดสอบสารสกดของเปลอกมงคดและสเสยดเทศพบวามฤทธยบยงการเจรญของ L. monocytogenes, S. aureus และ V. parahemolitieus สารสกดจากกระเทยม ชมเหดเทศและใบมงคดมฤทธในการยบยงการเจรญของ L. monocytogenes และ S. aureus และสารสกดขงดวยเอทานอลสามารถยบยง เช อ L. monocytogenes, S. aureus และ S. typhi ได สวนสารสกดของปลกลวยน าวามฤทธในการยบยงการเจรญของ S. aureus และ S. typhi ได ส าหรบสารสกดพชสมนไพรทสกดดวยน าพบวาสารสกด

5

เบญกานและสเสยดเทศมฤทธยบยงแบคทเรยไดทง 4 ชนด และสารสกดของชมเหดเทศและใบมงคด มฤทธในการยบยง L. monocytogenes และ S. aureus สารสกดของผลฝรงสามารถยบยงการเจรญของ S. aureus และ S. typhi ได จากนนน าสารสกดดวยเอทานอลของเบญกานไปศกษาฤทธในการยบยงแบคทเรยในกงกลาด าแชเ ยน โดยเตมเชอแบคทเรย S. aureus และ V. parahemolitieus ในตวอยางกงกลาด า พบวากงกลาด าทมการใชสารสกดของเบญกานมปรมาณดางทระเหยไดทงหมด ปรมาณจลนทรยทงหมดและปรมาณแบคทเรยนอยกวากงกลาด าทไมมการใชสารสกดเบญกาน 2. การกลนดวยไอน า (Steam distillation) การกลนดวยไอน าเปนเทคนคอยางหนงของการสกดดวยตวท าละลาย โดยใช ไอน าเปนตวท าละลาย ละลายสารและพาสารทตองการออกจากของผสมได (ภาพท 1) สวนใหญการกลนดวยไอน ามกจะใชสกดสารอนทรยออกจากสวนตาง ๆ ของพช ทอยตามธรรมชาต เชน การสกดน ามนหอมระเหยจากตะไคร ใบมะกรด เปนตน สารทตองการสกด จะตองระเหยไดง าย สามารถใหไอน าพาออกมาจากของผสมไดและสารทสกดไดจะตองไมรวมเปนเนอเดยวกบน าหรอไมละลายน า (ถาของเหลวทกลนไดละลายน าหรอรวมเปนเนอเดยวกนกบน าจะตองน าไปกลนแยกอกครงหนง) หลงจากทสกดดวยไอน าแยกออกมาจากของผสมแลวของเหลวจะแยกเปน 2 ช น ช นหนงเปนน าอกช นหนงเปนสารทตองการ ซงสามารถใช กรวยแยกแยกออกจากกน ซงวธนไดน ามาใชในการสกดขงสดโดยใช เมทานอล หรอน าเปนตวท าละลาย และสกดน ามนหอมระเหย ดวยการกลนโดยใชน า ไดปรมาณสารสกด เทากบ รอยละ 2.60, 1.90 และ 0.10 โดยน าหนกตามล าดบ (Zaeoung, 2004)

6

ภาพท 1. การสกดโดยการกลนดวยไอน า ทมา : ประเสรฐ ศรไพโรจน (2539)

3. การสก ดแบบซอกห เลท (Soxhlet extraction) (ภาพท 2) เปน วธท ใช ไดดก บตวอยาง ทเปนผงละเอยดโดยตมตวอยางใหเดอดแลวไอของสารละลายจะไปหมนเวยนไหลผานตวอยางพชและพาตวสารออกมาพรอมกบตวท าละลาย ซงวธการนใชในการแยกสาร ดงเชน งานวจยของ ศจรา คปพทยานนท และ ภคนจ คปพทยานนท (2554) ไดน าล าตนและเหงาของตนเอองหมายนาหนใหเปนชนเลก ๆ แลวน าไปอบใหแหงเพอปองกนการเกดเชอราเมอพชแหงสนทแลวจงน ามาปนบดใหเปนผง น าผงดงกลาวไปเขากระบวนการสกดดวยเครอง Soxhlet Extractor โดยใช เอทานอลเขมขนรอยละ 95 เปนตวท าละลาย ใชเวลาในการสกดประมาณ 12 ช วโมง จากนนน าสารละลายทไดไปเขากระบวนการกลนแบบ reflux เพ อแยกตวท าละลายทผสมอยออกให หมดดวยเครอง Rotary Evaporator กระบวนการ สดทายคอการท าใหสารสกดแหงเพอท าการตรวจวเคราะห หาสารส าคญทางเคมของพชดวยวธการ Gas Chromatography-Mass Spectrometry (GC-MS)

7

ภาพท 2. การสกดแบบซอกหเลท ทมา : วจตร เออประเสรฐ (2547)

4. การสกดดวยสารเคมโดยวธการแยกช น (Partition) (ภาพท 3) การสกดวธน มกใช ส าหรบตวอยางพชสด โดยน าพชมาหนเปนชนเลก ๆ ปนกบตวท าละลายในเครองปน แลวกรองผานกระดาษกรองสารละลายทไดน ามาสกดดวยตวท าละลายอกชนดซงแยกช นกบตวท าละลายแรก เพอท าใหมความบรสทธมากขน ซงวธการนพบวาถกน ามาใช ในการสกดสารจากพชหลายชนด ตวอยางเชน การสกดสารจากเหงาสดของขมนขาว โดยน าตวอยางพชมาสกดดวย chloroform ท าการสกดทอณหภมหองเปนเวลา 48 ช วโมง หลงจากนนน ามากรอง น าสารละลายทไดไประเหยเอาตวท าละลายออก น าสารสกดหยาบทไดไปศกษาองคประกอบและคณสมบตในการตานอนมลอสระ และยบยงเชอแบคทเรย (Policegoudra และคณะ, 2007) จากงานวจยของ นยนา ตางใจ และสรยา ฤธาทพย (2552) ไดใช วธการนศกษาประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยบางชนดของสารสกดจากหมากนวล หมากเขยว คนและตะแบก โดยน าตวอยางอบแหงแชในเอทานอลทมความเขมขนรอยละ 95 เปนเวลา 2 วน กรองเอากากออกน าสวนของสารละลายมาระเหยเอาตวท าละลายออก จากนนน าสารสกดมาทดสอบการยบยง เชอแบคทเรย คอ E. coli และ S. aureus จากงานวจย Karuppiah และ Rajaram (2012) ไดใช วธการนในการสกดสารจากผงกลบกระเทยมและเหงาขง โดยน ามาแชใน เอทานอลทมความเขมขนรอยละ 95 โดยอตราสวน 1:20 และ 1:15 เปนเวลา 2 สปดาห กรองเอากากออก น าสวนของสารละลายมาระเหยเอาตวท าละลายออก และน าไปทดสอบการยบยงเชอแบคทเรยทดอยา

8

Wilson และคณะ (2005) ไดศกษาการยบยงเชอจลนทรยจากการสกดขมนออย 2 ชนด คอ Curcuma malabarica และ Curcuma zedoaria โดยยบยงแบคทเรย 6 สายพนธ ไดแก Bacillus subtilis NCIM 2603, S. aureus NCIM 2127, Micrococcus luteus NCIM 2103, E. coli NCIM 2574, Proteus mirabilis NCIM 2300 และ Klebsiella pneumoniae NCIM 2957 และยบยงเชอรา 2 สายพน ธ ไดแก Candida albicans NCIM 3102 และ Aspergillus niger NCIM 596 สกดสารโดยใ ช ตวท าละลาย 5 ชนด คอ petroleum ether, hexane, chloroform, acetone และ ethanol ผลการศกษาแสดงใหเหนวาสารสกดจากขมนออยดวย acetone และ hexane สามารถยบยงเชอจลนทรยไดดกวา ตวท าละลายชนดอนทใชในการทดลอง โดยสารสกดจาก C. malabarica และ C. zedoaria มคา MIC อยในชวง 0.01-0.15 มก./มล. และ 0.01-0.94 มก./มล. ตามล าดบ แตสารสกดจาก C. malabarica ไม สามารถยบยง S. aureus NCIM 2127 ได ในขณะทสารสกดจาก C. zedoaria สามารถยบยงเชอชนดนได อกทงงานวจยน เปนรายงานแรกทรายงานความสามารถในการยบยง เชอจลนทรยของสารสกดจาก C. zedoaria ซงเปนแนวทางในการน าพชชนดนมาใชเพอยบยงเชอแบคทเรยและราในทางการแพทยตอไป

Habrah และคณะ (2000) ไดศกษาสารสกดหยาบจากพชตระกลขง 13 ชนด ไดแก Alpinia hookeriana Val., Alpinia malaccensis Rosc., Alpinia mutica Roxb., Alpinia nutans Rosc., Alpinia rafflesiana Wall., Alpinia vitellina (Lindl.) Ridl., Costus discolor Rosc., Costus megalobractea K. Schum., Costus spiralis Rosc., Costus spiralis Rosc., Costus villosissimus Jacq., Zingiber cassumunar Roxb., Zingiber ottensii Val. แ ล ะ Zingiber macroglossum Val. สกดโดยใช dichloromethane และ methanol เปนตวท าละลาย จากน นน าสารสกดทไดไปทดสอบการยบยงเชอแบคทเรย 4 ชนด ไดแก Bacillus substilis, methicillin-resistant S. aureus (MRSA), E. coli และ P. aeruginosa และทดสอบการยบยงเชอรา 2 ชนด ไดแก Candida albicans และ Aspergillus ochraceous รวมทงทดสอบความสามารถในการตานอนมลอสระ ผลการทดสอบพบวาสารสกดจาก Alpinia mutica Roxb. ดวย dichloromethane สามารถยบยง เชอ B. substilis ไดดทสด และมเพยงสารสกดจาก Costus discolor Rosc. เทาน นทมฤทธในการยบยง เชอ A. ochraceous ได นอกจากน ผลการทดสอบยงช ใหเ หนวาสารสกดจาก A. Malaccensis และ A. mutica มความสามารถในการตานอนมลอสระไดดกวา α – tocopherol ปยกฤษฎ ทองบญ (2555) ศกษาวธการสกดสมแขกดวยตวท าละลาย 3 ชนด คอ น า เอทานอลเขมขนรอยละ 95 และเอทานอลรอยละ 70 เพอน าสารสกดหยาบจากสมแขกมาท าผลตภณฑท าความสะอาดมอ ผลการทดลองพบวาตวท าละลายน าทสกดเนอผลสมแขกแลวใหปรมาณสารสกดสงสด ไดปรมาณสารสกดรอยละ 49.29 สวนตวท าละลายเอทานอลเขมขนรอยละ 95 ทสกด

9

รกหมเมลดทใหปรมาณสารสกดสงสด ไดปรมาณสารสกดรอยละ 36.80 เมอทดสอบฤทธยบยงแบคทเ รย 4 สายพนธ คอ E. coli, S. aureus, B. cereus และ S. typhimurium ดวยวธ Broth Microdilution Method พบวา สารสกดหยาบจากสมแขก มประสทธภาพในการยบยงแบคทเรยได โดยมคา MIC เทากบ 8 มก./มล. เมอน ามาท าเปนสวนผสมเพอท าเจลลางมอ เมอน าสารสกดหยาบสมแขกมาเปนสวนผสมของสเปรยท าความสะอาดมอ พบวาสเปรยทมสวนผสมของเอทานอลเขมขน รอยละ 20 และสารสกดสมแขกความเขมขน 64 มก./มล. สามารถลดเชอจลนทรยบนมอไดรอยละ 99.60 ซงงานวจยนเปนตวอยางในการใชสารสกดจากพชเปนผลตภณฑเพอยบยงเชอแบคทเรย

ภาพท 3. การสกดดวยสารเคมโดยวธการแยกช น ทมา : ประเสรฐ ศรไพโรจน (2539)

5. การสกดแบบไหลยอนกลบ (Reflux extraction) (ภาพท 4) ใชในการสกดสารส าคญออกจาก สมนไพรทสกดดวยแอลกอฮอล เฮกเซน หรอน า โดยสมนไพรทแชดวยแอลกอฮอล เฮกเซน หรอน า จะถกตมให ความรอน เพ อท าการละ ลายสารส าคญออกจากสมนไพร โดยทแอลกอฮอล หรอน าจะถกตมจนเดอดระเหยขนไปดานบน แลวจะถกควบแนนดวยคอนเดนเซอรกลบลงมาท าละลายตอเนอง หมนเวยนอยางนไปเรอย ๆ จนสารสกดละลายเขมขน จงน าไปเขาเครองระเหยแอลกอฮอล หรอเครองระเหยน า เพอท าใหเขมขนตอไป รายงานวจยทใช วธการสกดแบบไหลยอนกลบ ดงเชน การสกดสารจากพรก โดยเปรยบเทยบวธการสกดระหวางการสกดแบบ Reflux และการสกดแบบการหมก โดยใช พรกจ านวน 3 สายพนธ ไดแก พ นธกะเหรยง พนธขหน

10

เมดใหญ และพนธหวเ รอ การทดสอบประสทธภาพของสารสกดใน การยบยงการเจรญของเชอแบคทเรยทกอใหเกดโรค 2 ชนด คอ Bacillus cereus และ Escherichia coli ดวยวธ Paper disc agar diffusion พบวาสารสกดพรกดวยวธ Reflux มประสทธภาพสงสดในการยบยงการเจรญเตบโตของเชอ B. cereus และ E. coli (สมพนธ สรอยกลอม และคณะ, 2556)

ภาพท 4. การสกดแบบไหลยอนกลบ ทมา : Milton Beychok (2553)

1.2.2 กำรเลอกตวท ำละลำยในกำรสกด การสกดนยมใชตวท าละลายอนทรยทมขวตาง ๆ กน โดยอาจสกดจากตวท าละลายอนทรยทมขวต าไปจนถงทมขวสง ประสทธภาพของสารสกดจะขนอยกบการคดเลอกตวท าละลาย ทเหมาะสมซงตวท าละลายทเหมาะสม ควรมคณสมบต คอ สามารถละลายสารทตองสกดได ไมระเหย งายหรอยากจนเกนไปและไมตดไฟง าย ไมเ ปนพษตอรางกาย ไมท าปฏกรยากบสารทตองการสกด ราคาถก ตวท าละลาย ทใช กน มาก ไดแก คลอโรฟอรม เ น องจาก เปนตวท าละลายทดแต ม selectivity นอย เฮกเซนเหมาะส าหรบสกดสารทไมมขว ซงมกใช เปนตวท าละลายส าหรบก าจดไขมนออกจากสมนไพรเนองจากมราคาถก ตวท าละลายทใ ช กน มาก ไดแก เมทานอลและ เอทานอล เนองจากมความสามารถในการละลายกวางและยงสามารถท าลายเอนไซมในพชได (ประเสรฐ ศรไพโรจน, 2528)

11

ตวท าละลายเรยงตามล าดบมขวจากมากไปนอยไดดงน

water methanol ethanol acetone

ethyl acetate ethyl ether chloroform

dichloromethane Benzene Toluene

Ethylene trichloride Carbon tetrachloride

Cyclohexane ภาพท 5. ตวท าละลายเรยงตามล าดบมขวจากมากไปนอย ทมา : ประเสรฐ ศรไพโรจน (2528)

12

1.2.2.1 คณสมบตและควำมสำมำรถในกำรสกดสำรของตวท ำละลำยแตละชนด ในการสกดสารจากพชควรเลอกตวท าละลายทเหมาะสมกบสารสกดทตองการจากพช โดยใชตวท าละลายทแตกตางกน ซงมคณสมบตดงนและดงตารางท 2

ตารางท 2 สรปคณสมบตของตวท าละลายบางชนดทใชในการสกดสารจากพชสมนไพร

ตวท าละลาย คณสมบต

1. Ether เปนตวท าละลายทละลายสารทไดจ ากดชนด ไมละลายสารพน ๆ ชนดอนทมอยในเนอเยอสมนไพร แตเกด Oxidize ไดงาย

2. Hexane เหมาะส าหรบสารไมมขว ราคาถก 3. Acetone เปนตวท าละลายทก าจดไขมนไดด แตสามารถละลายสาร

พนฐานในพชไดบาง ขอเสย คอ มกลนฉน ก าจดออกไดยาก 4. Chlorofrom เปนตวท าละลายทสามารถละลายไดสารเกอบทกชนด แตไมนยม

ใชเนองจากรบประทานมากจะเปนสารกอมะเรง 5. Ester

ตวท าละลายในการสกดยาสมนไพร ท าใหตวยาส าคญเขมขนและท าใหบรสทธไดงาย

6. Methylene chloride เกดอมลชน แตท าใหแหงหรอระเหยไดยาก 7. Alcohol เปนทนยมใชเพราะมความเปนพษต า ม 2 ชนด คอ methanol และ

ethanol มความสามารถในการละลายสารกวางมากและยงใช ท าละลายเอนไซมในพชได ลดปฏกรยาการสลายตวของน าขจดออกไดงายโดยไมตองใชความรอนสง

8. Water เปนตวท าละลายทส าคญ ไมไวไฟ ไมเปนพษ หางาย ราคาถก และสกดสารไดมากชนดแตไมมความคงตวอาจท าใหการเกดปนเปอนไดงาย กอนน ามาใชตองผานกระบวนการก าจดเชอกอน

ทมา : ประเสรฐ ศรไพโรจน (2528)

13

1.2.3 พชตระกลขง

1.2.3.1 กระชำย

กระช ายมชอทางวทยาศาสตรวา Boesebergia rotunda (L.) Mansf. อยใน

วง ศ Zingiberaceae ม ช อภ าษ าอ ง ก ฤษ วา Finger root, Chinese ginger, Chinese keys, Galingale และ ชอเรยกแตกตางกนตามทองถนตาง ๆ เชน กะแอน ระแอน (ภาคเหนอ) ขงทราย (มหาสารคาม) จป ซพ ( เงยว-แมฮองสอน) เปาะซอเราะ เ ปาะส (กะเหรยง -แมฮองสอน) วานพระอาทตย กรงเทพฯ) (รงรตน เหลองนทเทพ, 2535)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร กระชายเปนไมลมลกขนาดเลก มล าตนใตดนเรยกเหงา มรากทรงกระบอกปลายแหลมจ านวนมากรวมตดอยทเหงาเปนกระจก (ภาพท 6) เนอในรากละเอยด สเหลอง มกลนเฉพาะ กาบใบสแดงเรอ ใบไมยาวรปลายแหลม ดอกเปนชอสขาวอมชมพ ขยายพนธโดยใช เหงา กระชายชอบดนรวนปนทราย ไมชอบดนแฉะ ตองการแคปรมาณน าฝนตามธรรมชาต ฤดทเหมาะกบการปลก คอ ปลายฤดแลง กระชายเปนพชสมนไพรทปลกตามบานเ รอนทวไป สวนทใชเปนอาหารและยาในประเทศไทย คอ เหงาใตดนและราก ในประเทศจนมรายงานการใชกระชายเปนยาในประเทศเวยดนาม ใชกระชายในการปรงอาหาร พ นธกระชายมอย 3 ชนด คอ กระชายเหลอง กระชายแดง กระชายด า (รงรตน เหลองนทเทพ, 2535)

สรรพคณของกระชาย ใชเหงาและรากของกระชายซงมรสเผดรอน หมอยาพนบานในประเทศไทยใชเหงาและรากของกระชายแกปวดมวนในทอง แกทองอดทองเฟอ กลาก เกลอน แกจกเสยด รกษาแผลในปาก แกโรคกระเพาะ แกตกขาว ใชเมอมอาการปวดขอเขา ใช เปนยาอายวฒนะ บ ารงก าลง (ส านกการแพทยพนบาน, 2554) นอกจากนรากและเหงาของกระชาย มน ามนหอมระเหยซงประกอบไปดวยสาร แคมฟน (Camphene) ไลโมนน (Limonene) ไพนน (Pinene) การบร (Camphor) บอรนออล (Borneol) และเมอรซน (Myrcene) เ ปนตน (เบญจวรรณ, 2553) และยงมรายงานการวจยทเกยวของกบกระชายอกมากมายในการน าสารสกดจากกระชายมาตานเชอแบคทเรยและเชอรา ดงน อทมพร ทองอนทร (2541) ศกษาฤทธตานเช อรา Clodosporium cladosporioides และเชอแบคทเรย Seratia marcescens ของสารสกดกระชาย ฟาทะลายโจร มะนาวแปนและมะนาวน าหอม โดยสกดหวกระชาย ใบฟาทะลายโจร ใบและเปลอกมะนาวแปน ใบมะน าวน าหอม ดวยไดคลอโรมเทน น ามาทดสอบฤทธในการตานเชอรา C. cladosporioides ดวยวธ TLC - Bioassay พบวาสารสกดมฤทธในการยบยง เชอราได เมอน าสารสกดมาท าการยบยงเชอราและน ามาท าให

14

บรสทธและวเคราะหดวยแกสโครมาโทกราฟแมสสเปกโตรมเตอร พบวาสารตานเชอราจากใบ ฟาทะลายโจรไมสามารถวเคราะหโครงสรางได แตพบวามน าหนกโมเลกล เทากบ 140 สารตาน เช อราจากกระชาย ประกอบดวย Pinostrobin chalcone, N-virylpyrolidone มน าหน กโมเลกลเท าก บ 331 และ 432 ตามล าดบ และน ามาทดสอบฤทธ ตานแบคทเรย S. marcescens ดวยวธ TLC-Bioassay พบวาสารสกดหยาบกระชายเทาน น ทมฤทธในการยบยงแบคทเรย จากการทดลองพบวาสารตานแบคทเรยทไดจากกระชายประกอบดวย cis-9-octadecan, 1-octadecence และ pinostobin chachone เอกรนทร ภ ทระนวด (2550) ไดศกษาการสกดเครองเทศของไทยไดแก กระชาย ขง ขาและขมนช น เพอยบยง จลนทรยในอาหารทดสอบดวยวธ agar dilution พบวาสารสกดจากกระ ชายและ ขง สามารถยบย ง เช อ รา 4 ช น ด ไดแก Aspergillus flavus, Aspergillus paraciticus, Aspergillus niger และ Fusarium oxysporum ได โดยใหคา MIC ในชวงมากกวาหรอเทากบรอยละ 10 ปรมาตรตอปรมาตร

Suree และ pana (2005) ศกษาการยบยงเชอแบคทเรย Salmonella 20 สายพนธและ Enterobacteria ดวยสารสกดและน ามนหอมระเหยเครองเทศ 14 ชนด ไดแก กระวาน อบเชย กานพล ผกช ยหรา กระเทยม ขง กะเพรา ใบและเปลอกมะกรด ตะไคร ดอกจนทรเทศ พรกไทยด าและพรกไทยขาว และขมนสกดดวยเทานอล ทดสอบโดยใชวธ disk diffusion ในการทดสอบเบองตน พบวาสารสกดกานพลสามารถยบยงเชอแบคทเรยทดสอบไดดทสด สวนสารสกดจากกระชายไม สามารถยบยงเชอทใช ทดสอบได แตน ามนหอมระเหยจากกระชายสามารถยบยงเชอ S. Agona S. Anatum S. Cholerasesuis S. Derby S. Enteridis S. Hadar S. Newport S. Orion S. Senftenberg S. Virchow S. Typhimurium (non-DT104 strain) S. Typhimurium DT104 Citrobacter freundii E. coli, Klebsiella pneumoniae, Seratia marcescens ได

15

ภาพท 6. ลกษณะของเหงากระชาย ทมา : สดารตน หอมหวล (2555) 1.2.3.2 ขมนขำว

ขมน ขาวมช อทางวทยาศาสตรวา Curcuma mangga Val & Zijp อยใ นวงศ Zingiberraceae มชอองกฤษวา Mango ginger และชอเรยกในทองถนวา ขมนมวง วานมวง

ลกษณะทางพฤกษศาสตรของขมนขาวเปนพชลมลกมเหงาใตดนแตกแขนงยาว (ภาพท 7) ผวสครมแกมน าตาลออน เนอใน สขาวแกมเหลองออน มกลน ตนเหนอดนสงถง 200 เซนตเมตร ใบเดยวเรยงสลบระนาบเดยวกน รปใบหอกกลบแกมรปขอบขนานหรอขอบขนานแกมร ขนาดกวาง 5-23 เซนตเมตร ยาว 15-95 เซนตเมตร ปลายใบแหลมหรอเรยวแหลม โคนใบสอบเขาสเขยวไมมขน แผนใบดานบนสเ ขยวหรอตรงกลางใบมแถบยาวสแดงแกมน าตาล เมอโต สจะจาง กาบทโคนตนสเขยวแกมแดงเรอ ๆ หรอสเขยวทงแผน ผวใบดานลางน ม ไมมขน กานใบเปนรอง กานใบตอนลางเปนกาบหมล าเรยงซอนกน ลนใบสน ปลายแถบตรง ชอรปทรงกระบอก ขนาดกวาง 3.5-9 เซนตเมตร ยาว 10-20 เซนตเมตร ใบประดบช นลางสเขยว ช นบนสวนปลายมสชมพเขมกวาสวนโคนทมสคอย ๆ จางจนเปนสขาว กลบดอกม 3 กลบ รปเรยวยาวมกมวนกนยาว 3-4 เซนตเมตร สขาว เกสรเพศผ สวนทเปนกลบ กลบบนม 2 กลบ สขาว กลบลางเปนกลบปาก

16

ขนาดกวาง 1.4-1.8 เซนตเมตร ยาว 1.5-2.5 เซนตเมตร พนสขาวแถบกลางสเหลอง อบเรณยาว มเดอยแคบ

ขมนขาวมสรรพคณเปนยารกษาแผลในล าไส เจรญอาหาร ขบลม ระงบเชอ รกษาโรคผวหนง เปนยาบ ารง ขบปสสาวะ บรรเทาอาการทองขน ท าใหผายลมและรกษาไขเหลองโดยใชเหงาหรอหว นอกจากนองคประกอบทางเคมเหงาขมนขาวทงในสวนทไดจากการสกดแยกโดยวธทางโครมาโทกราฟ และสวนทไดจากการกลนน ามนระเหยพบวา สวนทไดจากการสกดแยกโดยวธทางโครมาโทกราฟสามารถแยกองคประกอบทางเคมจากสงสกดได 3 ชนด ซงเมอวเคราะหโครงสรางดวยวธทางสเปคโตรสโคป พบวา มสารใหม 1 ชนดในกลมของ labdane diterpene คอ 15-ethoxy-8 (17), 12-labdadien-15,16,olide และสารอก 2 ชนด คอ สารในกลม norlabdane diterpene คอ 15,16-bisnorlabda-8 (17), 11-dien-13-one และ ของผสมในกล ม steroid คอ 3-sitosterol และ stigmasterol อนงไดท าการ แกไขการก าหนดคา chemical shift ของคารบอนและโปรตอนของ 15, 16-bisnorlabda-8 (17), 11-dien-13-one ใหถกตองและสมบรณยงขนส าหรบน ามนระเหยซงวเคราะหหาองคประกอบดวยเครอง GC/MS พบองคประกอบทางเคม 30 ชน ด ประกอบดวยสารกล ม monoterpene ในปรมาณสงสดถงรอยละ 97.46 ซ งสารทพบมากทสด คอ myrcene (ร อยละ84.61) และ 3-phellandrene (รอยละ 6.63), trans-ocimene (รอยละ 3.85) ตามล าดบ นอกจากนไดท าการศกษาฤทธในการตานจลชพของน ามนระเหย พบวามฤทธในการฆาเชอแบคทเรยและเชอรา (กลนาถ มากบญ, 2543)

ภาพท 7. ลกษณะของเหงาขมนขาว ทมา : วฒพงษ ฮามวงศ (2554)

17

1.2.3.3 ขง

ขงมชอทางวทยาศาสตรวา Zingiber officinale Roscoe จดอยในวงศ Zingiberaceae

และมชอภาษาองกฤษวา Ginger มชอเรยกแตกตางกนตามทองถนตาง ๆ เชน จงหวดเชยงใหม เรยก ขงเผอก จงหวดจนทบร เ รยก ขงแกลง ขงแดง ชนเผากะเหรยงในจงหวดแมฮองสอน เรยก สะเอ (พเยาว เหมอนวงษญาต, 2545)

ลกษณะทางพฤกษศาสตร ขงเ ปนพชลมลก มแง งใตดน แงงจะแตกแขนงออกมาคลายนวมอ เนอในสเหลองแกมเขยว (ภาพท 8) ล าตนทอยเหนอดนงอกจากแง งตงตรง ใบสเขยว เรยวแคบ ปลายใบแหลม ดอกเปนชอขนาดเลก กานดอกสน ดอกสเหลองและจะบานจากโคนไปหาปลาย

เหงาแกสดของขงรสหวานเผดรอน มสรรพคณ แกลมจกเสยด แกเสมหะ บ ารงธาต แกคลนไส อาเจยน (สถาบนแพทยแผนไทย, 2545) นอกจากน เหงาขงมน ามนหอมระเหยประมาณรอยละ 0.5-4.4 ประกอบดวย terpene, Zingiberine, cineol (รงรตน เหลองนทเทพ, 2535) และมสารทมฤทธลดการอกเสบ คอ gingerol และ shogoal (แสงไทย เคาภไทย, 2545)

รายงานการวจยเกยวกบขงทผานมาใหความสนใจเกยวกบการน าขงมาตานอนมลอสระ ตานเชอแบคทเรยและเชอรา ดงน

Zaeoung (2004) ศกษาผลของตวท าละลายและวธการสกด ตอปรมาณผลไดและสมบตการตานอนมลอสระของขง โดยแบงออกเปนสารสก ดขงสดโดยใช เมทานอล หรอน าเปนตวท าละลายและสกดน ามนหอมระเหย ดวยการกลนโดยใชน า พบวา สารสกดจากขงโดยใช เมทานอล น าและการกลนดวยน า ไดปรมาณสารสกด เทากบ รอยละ 2.60, 1.90 และ 0.10 โดยน าหน กตามล าดบ เมอน ามาทดสอบคณสมบตการจบอนมลอสระ DPPH รายงานคาในรปรอยละของการยบยง (% inhibition) พบวาสารสกดทไดจากการสกดดวยเมทานอลมสมบตตานอนมลอสระดกวาสารสกดทไดจากการสกดดวยน า และน ามนหอมระเหย ซงม รอยละของการยบยงเทากบ 86.60, 61.50 และ 4.10 ตามล าดบ และ ค าน วณค า EC50 (Efficient concencentration, ปรมาณของสารตวอยางตอ 1 มล. (ของสารละลาย DPPH และสารละลายตวอยาง) ทไปลดความเขมขนของอนมลอสระ DPPH ลงรอยละ 50 จากความเขมขนของสารละลาย DPPH เรมตน) ของสารสกดทไดจากการสกดดวยเมทานอล ไดเทากบ 35.60 มก./มล . เปรยบเทยบก บคามาตรฐาน บเอชท (BHT) มคา EC50 เทากบ 8.20 มก./มล. เมอน าสารสกดทไดจากการสกดดวยเมทานอลของขงมาแยกสารส าคญ และทดสอบสมบตการจบอนมลอสระ DPPH พบวา คา EC50 ของสาร [6]-shogaol, [6]-dehydrogingerdione และ [6]-gingrerol เทากบ 4.0, 4.4 และ 4.7 มก./มล. ตามล าดบ

18

Ekwenye และ Elegalam (2005) ไดศกษาฤทธการยบยง เชอแบคทเ รยของสารสกดขงและกระเทยม โดยสกดเหงาขงและกระเปาะกระเทยมดวยเอทานอลเขมขนรอยละ 80 และน า น าสารสกด ทไดมาทดสอบกบเชอ E. coli และเชอ S. typhi ดวยวธ dics diffution ผลการทดลองพบวาสารสกดขงและกระเทยมดวยเอทานอลสามารถยบยงเชอ E. coli และ S. typhi ได โดยสารสกดจากขงสามารถยบยง เชอแบคทเ รยทง 2 ชนดไดดกวาสารสกดจากกระเทยม ซงสารสกดจากขงดวยเอทานอล มคา MIC ในการยบยงเชอ E. coli และ S. typhi เทากบ 75 มก./มล. สวนสารสกดจากขงดวยน าสามารถยบยง S. typhi แตไมสามารถยบยงเชอ E. coli ได และสารสกดจากกระเทยมทสกดดวยน าไมสามารถยบยงเชอแบคทเรยทง 2 สายพนธได

Azu และ Onyeagba (2007) ไดศกษาการยบยง เชอแบคทเรยของสารสกดหวหอมและขง โดยทดสอบการยบยงเชอแบคทเรย 3 ชนด คอ E. coli, S. typhi และ B. subtilis ดวยวธ cup-plate diffusion ผลการทดลองพบวาสารสกดจากขงสามารถยบยง เชอ E. coli และ S. typhi ได และสารสกดจากหวหอมสามารถยบยงเชอ S. typhi ได

ภาพท 8. ลกษณะของเหงาขง ทมา : มลนธสขภาพไทย (2545)

19

1.2.3.4 ขำ

ข ามช อวทยาศาสตร ว า Alpinia galangna (L.) Willd. จดอย ในวงศ Zingiberaceae

ชอทอง ถนในภาคเหนอ เ รยก ขาตาแดง ขาหยวก และมชอภาษาองกฤษวา Galangal, False galangal, Greater galaga

ลกษณะทางพฤกษศาสตรของขา เปนไมลมลกอายหลายป สงประมาณ 1.5-2 เมตร มล าตนใตดนเรยกวาเหงา (ภาพท 9) มขอและปลองช ดเจน เลอยขนานพนผวดนและแตกแขนงเปนงาม (รงรตน เหลองนทเทพ, 2535) เหงาหวมขนาดใหญสขาว ล าตน เทยมเหนอดนคอสวนของกาบใบทหมซอนทบกนมสเขยวทรงกระบอกกลม ใบเปนใบเดยวแตกใบเวยนรอบตนลกษณะใบรปขอบขนานหรอรปขอบขนานแกมรปไขขอบใบเรยวและบางชวงเปนคลนตรงปลายยอด แกนกลางขอมขนและดอกชอจะจดอยดวยกน ปลายใบเปนตงแหลมหรอเรยวแหลม โคนใบเฉยงและสอบเรยวเขาหากานใบแผนใบ สเ ขยวเขมเปนมน กานใบสน ดอกออกเปนแบบชอกระจะ ตรงปลายยอดแกนกลางชอมขนและดอกชอจะจดอยดวยกนอยางหลวม ๆ ชอทยงออนจะมใบประดบรปไข ลกษณะเปนกาบสเขยวอมเหลองหมมด ดอกสขาวขนาดเลก กลบดอกเชอมตดกนเปนหลอดสนปลายแยกเปนสามกลบกลบใหญมรวสแดง ผลลกษณะรปทรงกระบอกหรอทรงรขนาดเทาเมดบว ผลออกสเขยวเมอแกจะมสแดงอมสมและภายในมเมลดเลก ๆ สด า มรสขมและเผด (โชตอนนตและคณะ, 2551)

สรรพคณของขาชวยขบลมแกทองอดทองเฟอ ทองเดนและบรรเทาอาการคลนไสอาเจยน รกษาโรคผวหนง กลากเกลอนและแกลมพษ สารสกดจากขาน ามาประกอบเปนยารกษาโรคไดหลายชนด เชน ยารกษาแผลสด แกโรคปวดบวมตามขอ แกโรคหลอดลมอกเสบ ยาธาตและยาขบลม ใช ไลแมลง ผลขามสรรพคณคลายกบเหงา คอ ใช เปนยาแกปวดทอง ทองรวง ฆาเชอบดและชวยยอยได (ส านกการแพทยพนบาน, 2554) นอกจากนขายงมฤทธลดการบบตวของล าไส โดยพบสารออกฤทธ คอ cineole, camphor และeugenol นอกจากน eugenol ซงมฤทธขบน าด จงชวยยอยอาหารได ขามสารออกฤทธ คอ 1'-acetoxychavicol acetate, 1'-acetoxyeugenol acetate และeugenol ชวยลดการอกเสบและต ารบ ทมขาเปนสวนประกอบมฤทธลดการอกเสบได สารออกฤทธคอ 1' - acetoxychavicol acetate และ 1'-acetoxyeugenol acetate จงชวยยบยงแผลในกระเพาะอาหารได สารสกดขาดวยไดเอทลอเทอร- ปโตรเลยมอเทอรและน ากลนสามารถฆาเชอแบคทเรย E. coli ทเปนสาเหตของอาการแนนจกเสยดทองได โดยเหงาขาประกอบดวยน ามนหอมระเหย (Essential oil) ในน ามนหอมระเหยประกอบดวยสารชนด cinnamate, cineol, eugenol camphor และ pinenses เปนตน น ามนหอมระเหยเหลานมฤทธตานเชอราตาง ๆ มฤทธขบลม ตาน เชอแบคทเ รย สารสกดขาดวย น ากลน เมทานอล ไดคลอโรมเทน เฮกเซนหรอแอลกอฮอล สามารถฆาเช อรา คอ Microsporum gypseum,

20

Trichophyton rubrum และ Trichophyton mentagrophyte ทเปนสาเหตของโรคกลากเกลอนได โดยพบวา 1'-acetoxychavicol acetate และ 1'-acetoxyeugenol acetate เปนสารส าคญในการออกฤทธฆาเชอรา (จตระพ บวผน, 2548)

ขาจดเปนผกพนบานทมการน ามาประกอบอาหารเปนเครองเทศและใชเปนยารกษาโรคตาง ๆ ได เนองจากประโยชนของขามมากมายทหาไดงายในทองถน ท าใหมรายงานการวจยเกยวกบขาเพมมากขน ดงน

Oonmetta-aree และคณะ (2005) ศกษาฤทธตานจลนทรยของสารสกดจากขา ขง ขมนขาว และกระชาย โดยน าเหงาสดของพชดงกลาวมาหนและอบแหง ทอณหภม 50 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ช วโมง จากนนบดใหเปนผงแลวสกดดวยเอทานอลน าสารสกดทไดมาทดสอบการยบยง S. aureus และ E. coli โดยวธ agar disc diffusion ผลการศกษาพบวาสารสกดจากขาสามารถยบยงเชอ S. aureus ไดดทสด โดยมคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงเชอจลนทรยได (Minimum inhibitory concentration : MIC) และคาความเขมขนต าสดทสามารถฆาเชอแบคทเ รยได (Minimum bactericidal concentration : MBC) เทากบ 0.325 และ1.300 มก./มล. ตามล าดบ อกทงยงมฤทธยบยงการเจรญ เตบโตของยสตไดอกดวย

Eric และคณะ (2011) ไดศกษาคณสมบตการยบยง เชอแบคทเรยของสารสกดจาก พชตระกลขง ไดแก ใบและเหงาของขาและขมน ใบและดอกดาหลา โดยสกดดวยเมทานอล จากน นน าสารสกดมาทดสอบการยบยง เชอ S. aureus, Micrococcus luteus และ B. cereus โดยใช วธ Disc diffusion ซงพบวาสารสกดจากเหงาขาสามารถยบยงเชอ S. aureus และ B. cereus ไดดทสด ซงมคาปรมาณต าสดทสามารถยบยงได (minimum inhibitory dose : MID) เทากบ0.50 และ 1.00 มก./ แผนกระดาษกรอง ตามล าดบ สวนสารสกดจากขมนสามารถยบยงเชอ M. luteus และ B. cereus ไดดทสด โดยมคา MID เทากบ 0.13 มก./แผนกระดาษกรอง

21

ภาพท 9. ลกษณะของเหงาขา ทมา : ส านกการแพทยพนบาน (2554)

1.2.4 แบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผส

เนองจากการตดเชอแบคทเ รย เชอสามารถเขาส ร างกายไดหลายวธ เชน การรบประทานอาหารทมเชอ การหายใจเอาอากาศทมเชอโรคเขาไป รวมถงการสมผส เชอโรคจากพนผวตาง ๆ แลวน ามาสมผสกบรางกายหรออาหารแลวรบประทานเขาไป กท าใหเกดการตดเชอได ดงนนพนผวสมผสตาง ๆ อาจเปนแหลงแพรเชอโรคได ซงเชอโรคอาจถกแพรจากผตดเชอโดยตรงหรอน ามาโดยตวกลางหรอพาหะอน ๆ เช น ลม น า และแมลง เปนตน เชอกอโรคทมกพบบนพนผว สมผสมกพบไดหลายชนด ตวอยางเชน เชอ S. aureus, B. cereus, E. coli และ P. aeruginosa เ ปนตน (Nandanlal et al., 2007)

1.2.4.1 Staphylococcus aureus S. aureus เปนแบคทเรยรปรางทรงกลมตดสแกรมบวก มขนาดเสนผาศนยกลาง ประมาณ 1 ไมโครเมตร เรยงตวเปนกลม ๆ ท าใหดเหมอนพวงอง น แตจะพบเปนเซลลเดยว เ ปนค และเปนสายสน ๆ (โดยมากไมเกน 4 เซลล) อยปะปนดวยเสมอ (ภาพท10) เชอนไมสรางสปอรไม เคลอนไหว สวนใหญไมมแคปซล (Chambers, 2001) ใหผลบวกในการทดสอบ catalase และในภาวะท

22

ไมมออกซเจนจะสลายน าตาลใหกรด การตดตอของเชอมาสคน ตดตอโดยการรบประทานหรอดมน าทมเชอปนเปอนเขาไปประมาณ 1-6 ช วโมง เนอง จากสารพษไปออกฤทธทเยอบล าไส ท าใหเกดอาการคลนไส อาเจยน ปวดทองและทองเดน สวนมาก ไมมไข ในรายทรนแรงอาจชอคได แตสวนใหญอาการจะดขนใน 8-24 ช วโมง โรคนมลกษณะพเศษซงอาจใชเปนแนวทางในการวนจฉยได คอ มประวตเปนพรอม ๆ กนหลายคนและมระยะฟกตวสน อาการรนแรงของโรคขนอยกบจ านวนสารพษในอาหารทรบประทานเขาไป (ประภาวด ตษยาธคม, 2550) เชอ S. aureus ทผลตสารพษสวนใหญมกเปนพวกทสามารถสงเคราะหเอนไซม coagulase ได แหลงทพบเชอ S. aureus เปนเชอทพบไดตามสวนตาง ๆ ของรางกายมนษย เช น จมก มอ แผลเรอรง ผวหน ง รวมทงเสอผา อากาศและฝนละออง นอกจากน ยงพบเชอ S. aureus ปนเปอนเครองโทรศพทสาธารณะในโรงพยาบาล บรเวณหมายเลยมอจบ ทฟงและทพดซงหากมการสมผสในบรเวณทปนเปอนเชอโรคดงกลาวจะท าใหเกดการเจบปวยได (กณฑรา อปมนต, 2544)

Ekhaise และคณะ (2008) ท าการศกษาปรมาณของจลนทรยในอากาศภายในโรงพยาบาลของกรงเบอนน ประเทศไนจเ รย จ านวน 2 แหง คอ โรงพยาบาลกลางของกรงเบอนน และ ศนยการแพทย Faith เพอใชอางองในการก าหนดคามาตรฐานปรมาณของจลนทรยในอากาศภายในโรงพยาบาล ในการตรวจนบปรมาณแบคทเรยและรา การเกบตวอยางจะใชเทคนค Settle plates เพอในแตละวนจะเกบตวอยาง 3 ครง ชวงเชาระหวางเวลา 10:00 – 11:00 น. ชวงบายระหวางเวลา 12:00 – 14:00 น . และชวงเยน ระหวางเวลา 17:00 – 18:00 น . เปรยบเทยบชวงเช าและบาย และท าการจ าแนกชนดของจลนทรยจะประกอบดวย เชอรา 4 ชนดและแบคทเรย 6 ชนดโดยเชอราจ าแนกไดดง น Aspergillus Penicillum Mucor และ Fusarium สวน เชอแบคทเ รยจ าแนกไดเปน S. aureus Staphylococcus epidermidis E. coli P. aeruginosa Proteus mirabilis และ Klebsiella aerogenes การแพรกระจาย ของจลนทรยมคาต าสดในหอผปวยหญงและหองปฏบตการวเคราะหแบคทเรย สวนจะมคาสงในหองผาตด

23

ภาพท 10. ลกษณะของเชอ Staphylococcus aureus ทมา : ภทรชย กรตสน (2549)

1.2.4.2 Bacillus cereus

B. cereus เ ปนแบคทเรยแกรมบวก รปรางแทง เรยงตวเ ปนสายและสราง เอนโดสปอร(ภาพท 11) เจรญไดดทงสภาวะทมและไมมออกซเจน แหลง ทอยอาศยของเชอในธรรมชาต ดน น า พช และอาหาร (Schoeni and Lee Wong, 2005) B. cereus เปนแบคทเรยชนดหนงทมความส าคญตอสขลกษณะ ความสะอาดของอาหาร น าและเครองดม เพราะสามารถท าใหผบรโภคเกดอาการของโรคอาหารเปนพษภายใน 8-16 ช วโมง และด าเนนตอเนองจนถง 12-24 ช วโมง โดยผปวยเกดอาการ ได 2 แบบ คอ แบบอาการทองรวง (Diarrheal syndrome) ผปวยจะเปนตะครวททอง ท าใหมอาการปวดทองรนแรงและมอจจาระเหลว เปนน า ไมคอยมอาการคลนไส อาเจยนและอกแบบหนงผปวยจะมอาการคลนไส อาเจยนบางครงอาเ จยนรนแรงเปนเชอทสามารถอยในสงแวดลอมไดนานและเพมโอกาสในการสมผสมากขน แหลงทพบเชอ B. cereus พบไดทวไปในธรรมชาต ในดน ฝนละออง ผลตภ ณฑ จากพช เชน ขาว ธญพช แปง ผลตภณฑจากแปง เครองเทศ ผลตภณฑจากสตวและเครองปรงรสตาง ๆ ท าใหสามารถปนเปอนอาหารไดง ายเปนเช อทเปนสาเหตของการเกดโรคอาหารเปนพษ (Helgason et al., 2000) ซงคนสามารถรบเขาสรางกายโดยการสมผสอาหาร ภ าชนะทใสอาหารและโดยการสมผสจากอปกรณหรอเครองมอทปนเปอนเชอ B. cereus เขาสรางกายกอใหเกดการเจบปวยได

24

ภาพท 11. ลกษณะของเชอ Bacillus cereus ทมา : ภทรชย กรตสน (2549)

1.2.4.3 Escherichia coli E. coli เปนเชอจลนทรยชนดหนงทมแหลงอาศยอยในล าไสของมนษยและสตวเลอดอน อกทงยงพบในสงแวดลอม เชน น า พช อากาศและดน E. coli เปนแบคทเ รยในวงศ Enterobacteriaceae สกล Escherichia เ ปนแบคทเ รยช นดหน งทอยในกลมโคลฟอรม เช อ E. coli รปรางเปนแทง ตดสแกรมลบ (ภ าพท 12) สามารถเจรญไดในสภาวะทมห รอไมมออกซเจน เคลอนทโดยใช Paritrichous flagella ไมสรางสปอร สามารถเจรญไดในช วงอณหภม 10-40 องศาเซลเซยส โดยมอณหภมทเหมาะสมคอ 35-37 องศาเซลเซยส กอใหเกดโรคเมอไดรบเชอภายใน 18-24 ช วโมง ผปวยจะมอาการอจจาระรวงบอยครง อจจาระเปนมกเลอด ปวดทอง มอาการซด เนองจากสารพษของเชอไปท าลายเมดเ ลอดแดง จงเกดภาวะไตวายได แตผตดเชอบางรายอาจไมแสดงอาการของโรคแตสามารถถายทอดเชอใหผอนได (อรอนงค รชตราเชนชย, 2556) แหลงทพบเชอ E. coli มกพบเชอนปนเปอนในวตถดบทน ามาผลต พนกงาน แมลงสตวกดแทะ อปกรณตาง ๆ น าและน าแขงทใชในกระบวนการผลต และนอกจากนมรายงานการวจยทไดมการศกษาเชอ E. coli ในโรงพยาบาล ดงน Rosas และ คณะ (1997) ท าการ ศกษาเช อ E.coli ใน ฝน (Settled-dust) ใ นอาคารและนอกอาคาร ในประเทศแมกซโก พบเชอ E.coli ถง รอยละ 41 ของตวอยาง ซงพบทง ทกอใหเกดโรคและชนดธรรมดา ผลจากการศกษาครงน ยงชใหเหนวาการตดเชอในทางเดนอาหาร

25

ทเกดจากสายพนธในสงแวดลอม ดงนนเมอฝนละอองเหลานไปเกาะตดสมผสกบวตถใด เมอมการสมผสกบวตถนนกจะเปนการแพรกระจายของเชอตอไป สมหวง ดานช ยวจตรและสมพร โชคลอยแกว (2532) ไดศกษาเชอโรคทเปนสาเหตของการตดเชอในโรงพยาบาล พบวาเชอ P. aeruginosa เปนสาเหตอนดบหนงในการตดเชอในโรงพยาบาล ( รอยละ 22.0) รองลงมาคอ E. coli และ Klebsiella spp. ( รอยละ 18.1 และ 14.0 ตามล าดบ) โรคตดเชอจาก Pseudomonas สามารถแพรกระจายภายในโรงพยาบาลโดยบคลากร อปกรณทางการแพทย ผวหนง น ายาฆ าเชอ อาห าร โรคตดเชอน เปน ปญหาท รนแรงมากในโรงพยาบาล เ น องจากผปวยซ งมอาการหน กอ ยแ ลวจะ เสยช วตเ น องจากโรคตดเชอจาก Pseudomonas นอกจากนยงดอตอยาปฏชวนะท าใหยากตอการรกษา

ภาพท 12. ลกษณะของเชอ Escherichia coli ทมา : ภทรชย กรตสน (2549)

1.2.4.4 Pseudomonas aeruginosa แบคทเรยชนดนเ ปนแบคทเรยแกรมลบ รปรางแทง เปนแบคทเ รยในวงศ Pseudomonadaceae สามารถเคลอนทไดโดยใช flagellum 1 เสน ทตดอยบรเวณขวเซลล (ภาพท 13) ปกตจะพบกระจายในดน น า ขยะหรอในพชและเปน normal flora ในล าไสคน เชน Pseudomonas สามารถ ท าใหเกดโรคในคนได รวมทง สตว โรคตดเชอ P. aeruginosa กมอตราการเสยชวตของผปวยสง โดยเฉพาะการตดเชอในกระแสเลอดและการตดเชอทปอด

26

แหลงทพบเชอ P. aeruginosa คอนขางทนตอการท าลายดวยสารเคมมากกวาเซลลแบคทเร ยปกตทว ๆ ไป โดยเฉพาะในท ๆ มความช น บางครงพบเปน Normal microbiota ในล าไ สหรอบนผวหนง ในโรงพยาบาลอาจพบเช อไดตามอางลางหน า เครองชวยหายใจ เครองท าความช น (พไลพรรณ, 2531) นอกจากนยงมงานวจยทศกษาความช กของการแพรกระจายของเชอ S. aureus และ เชอ P. aeruginosa จากอากาศภายในอาคารของโรงพยาบาลในเมองมนดะ ประเทศอนเดย โดยท าการเกบตวอยางจ าน วน 8 ครง ตงแตเดอนกน ยายน 1997 ถง เดอนมถนายน 1999 ผลการศกษาพบวา เชอทตรวจพบมาจากทางเ ดนหายใจและล าคอของผปวยทไอ จาม และ ตดอย บรเวณตาง ๆ เชน เตยง พน และอปกรณตาง ๆ ในโรงพยาบาล ซงอนภาคทฟงกระจายนเปนสาเหตหลกของการตดเชอในโรงพยาบาล และจ านวนผปวยจะมผลโดยตรงตอปรมาณเชอทตรวจพบ (Nandanlal et al., 2007)

ภาพท 13. ลกษณะของเชอ Pseudomonas aeruginosa ทมา : ภทรชย กรตสน (2549)

27

1.3 วตถประสงค 1. เพอหาปรมาณความเขมขนของสารสกดจากพชตระกลขงทมประสทธภาพในการยบยงเชอแบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผส 2. เพอศกษาฤทธของสารสกดหยาบจากพชตระกลขงบางชนดตอการยบยงเชอแบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผส 1.4 ควำมส ำคญและประโยชนของกำรวจย

1. ไดสารสกดจากพชตระกลขง ทสามารถยบยงแบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผวสมผสไดดทสด

2. ไดคาความเขมขนทเหมาะสมในการยบยงแบคทเรยกอโรคทปนเปอนบนพนผว สมผสได 3. เปนแนวทางในการใช สารสกดจากพ ช ในการพฒนาเปนสวนผสมของผลตภ ณฑ ยบยงเชอแบคทเรยกอโรคเพอลดการใชสารเคมในอนาคต

28

1.5 กรอบแนวคดงำนวจย

ภาพท 14. กรอบแนวคดงานวจย

เตรยมพชตระกลขง

หมกดวยเมทานอล ตมดวยน า

ท าใหเขมขนดวยเครองระเหยภายใตสญญากาศ

ท าใหแหงดวย Freeze dryer

ทดสอบการยบยงเชอดวยวธ Agar well diffusion

หาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเชอได ดวยวธ Agar well diffusion

หาคาความเขมขนต าสดทสามารถฆาเชอได

ดวยวธ Agar dilution

เลอกสารสกดทสามารถยบยงเชอไดดทสด

ทดสอบฤทธการยบยงเชอทปนเปอนบนพนผวสมผส ดวยวธ Agar dilution

29

บทท 2

วธการวจย

2.1 วสดและอปกรณ วสดทใช ในการศกษาวจยครง น ประ กอบดวย ตวอยางพช เชอทใช ทดสอบ

อาหารเลยงเชอส าหรบเ ลยงเชอแบคทเ รย สารเคมและวสด รวมถงเครองมอทใชในหองปฏบตการ มรายละเอยดดงน

2.1.1 ตวอยางพช 1. ขง (Zingiber officinale Roscoe) 2. ขา (Alpinia galangna (L.) Willd.) 3. ขมนขาว (Curcuma mangga Val & Zijp.) 4. กระชาย (Boesebergia rotunda (L.) Mansf.) ขา กระชาย และขมนขาว เกบตวอยางสดจากอ าเภอกาญจนดษฐ จงหวด สราษฎรธานและขงซอในรปขงสดจากตลาดสดเทศบาลเมองสราษฎรธาน อ าเภอเมองสราษฎรธาน จงหวดสราษฎรธาน

2.1.2 เชอทใชทดสอบ 1. Staphylococcus aureus (S. aureus) ATCC25923 2. Bacillus cereus (B. cereus) TISTR687 3. Escherichia coli (E. coli) ATCC25922 4. Pseudomonas aeruginosa (P. aeruginosa) ATCC27853

ไดรบความอน เคราะ ห จากภ าควชา จลชววทยา คณะ วทยาศาสตรมหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตหาดใหญ

2.1.3 อาหารเลยงเชอ

1. Nutrient Agar (NA) (Himedia, India) 2. Muller Hinton Broth (MHB) (Difco, France)

30

2.1.4 สารเคมและวสด 1. Methanol (MeOH) (J.T. Baker, U.S.A.) 2. Dimethylsulfoxide (DMSO) (Merck, Germany) 3. NaCl (Merck, Germany) 4. กระดาษกรอง (whatman, England)

2.1.5 เครองมอ 1. หมอนงความดนไอน า (Autoclave) 2. ตอบอณหภมสง (Hot air oven) 3. ตเลยงเชอ (Incubator) 4. เครองช งอยางละเอยด (Analytical Balance)

5. เครองระเหยภายใตสญญากาศแบบหมน (rotary evaporator) 6. ไมโครปเปต (Micropipette) 7. ทเจาะจกคอรก (Cork borer) 2.2 วธด าเนนการวจย

2.2.1 การสกดหยาบจากตวอยางพช งานวจยนไดสกดสารจากพชตระกลขง ไดแก ขง ขา กระชาย และขมนขาวโดยใช ตวท าละลาย 2 ชนด คอ น าและเมทานอล (จราภรณ บราครและเรอนแกว ประพฤต, 2555)

2.2.1.1 การสกดโดยใชน าเปนตวท าละลาย น า เหงาสดของขง ขา กระชายและขมนขาว มาลางใหสะอาดผงใหแหง

และน ามาหน ใหมขนาดเลกโดยไมปอกเปลอก มาอยางละ 20 กรม เตมน า 30 มล. สกดดวยน า (อตราสวนพชตระกลขงตอน าเทากบ 2 ตอ 3) น าไปตมทอณหภม 100 องศาเซลเซยส เปนเวลา 3 ช วโมง สกดดวยวธการ reflux กรองดวยผาขาวบางแลวกรองดวยกระดาษกรอง Whatman เบอร 4 น าสารละลายทไดไปท าใหแหงดวยเครอง Freez dry จะไดสารสกดในรปสารสกดหยาบ (Crude extract) แหง เกบตวอยางทจะใชทดสอบในตเยนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส

2.2.1.2 การสกดโดยใชเมทานอลเปนตวท าละลาย น า เหงาสดของขง ขา กระชายและขมนขาว มาลางใหสะอาดผงใหแหง

และน ามาหนใหมขนาดเลกโดยไมปอกเปลอก อยางละ 500 กรม สกดโดยแชในเมทานอล 1,000 มล. (อตราสวนพชตระกลขงตอเมทานอลเทากบ 1 ตอ 2) หมกทอณหภมหอง น าไปเขยาดวยเครอง

31

เขยา ความเ รวรอบ 100 นาท เปนเวลา 7 วน น ามากรองดวยกระดาษกรอง Whatman เบอร 4 เพอแยกสวนตวอยางพชออก แลวน าสารละลายทงหมดท าใหเขมขนดวยเครองระเหยภายใตสญญากาศ ไดสารขนหนด ท าใหแหงดวยเครอง Freez dry จะไดสารสกดในรปสารสกดหยาบ (Crude extract) แหง เกบตวอยางทจะใชทดสอบในตเยนทอณหภม 4 องศาเซลเซยส

2.2.2 ทดสอบฤทธยบยงแบคทเรยของสารสกด ดวยวธ Agar well diffusion 2.2.2.1 การเตรยมสารสกด เตรยมสารสกดทจะใช ทดสอบทระดบความเขมขนตาง ๆ คอ 100, 200 และ 300 มก./มล. โดยน าสวนสารสกดหยาบมาละลายดวย Dimethylsulfoxide (DMSO) และท าใหปราศจากเชอโดยการกรองผานเยอกรองทมร 0.45 ไมโครเมตร 2.2.2.2 แบคทเรยสายพนธทใชในการทดสอบ แบคทเ รยทใช ในการทดสอบแบงเปน แบคทเรยแกรมบวก 2 สายพนธ คอ Staphylococcus aureus ATCC25923 และ Bacillus cereus AISTR687 แบคทเ รยแกรมลบ 2 สายพนธ คอ Escherichia coli ATCC25922 และ Pseudomonas aeruginosa ATCC27853 2.2.2.3 การเตรยมเชอแบคทเรยเพอทดสอบการยบยงจลนทรยเ บองตน เพาะเ ลยงเชอแบคทเรยทตองการทดสอบลงบนอาหาร Nutrient agar (NA) บมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เ ปนเวลา 24 ช วโมง เลอกเขยเชอแบคทเรยแตละชนด 2-3 โคโลน ใสในหลอดทดลอง ทบรรจอาหาร Muller Hinton Broth (MHB) ปรมาตร 5 มล. น าไปบมในตบมเชอทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 8 ช วโมง เตรยมเชอทมความขนเทากบ 0.5 McFarland standard ซงมความเขมขนแบคทเรยประมาณ 1.5 X 108 ซเอฟย/มล. จากนนจมไมพนส าลปราศจากเชอจมลงในเชอทเตรยมไว น ามาเกลยบนอาหาร NA ทเตรยมไวในจานอาหารเลยงเชอโดยในการปายใหทวผวหนาอาห าร การปายใหปายแบบ 3 ระน าบ และทงใหผวหน าอาห ารแหง จากน นเจาะหลมขน าดเสนผาศนยกลาง 7 มล. ดวยทเจาะจกคอรก แลวเตมสารสกดความเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. ลงในหลม หลมละ 50 ไมโครลตร โดยใช ยาปฏชวนะคลอแรมฟนคอลเปนชดควบคมเชงบวก (positive control) และ DMSO เปนช ดควบคมเช งลบ (Negative control) ท าการทดลองแตละตวอยาง 3 ซ า จากน นน าไปบ มทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ช วโมง อานผลโดยวดขนาดบรเวณวงใสทเกดขนรอบหลมอาหารเลยงเชอ (inhibition zone) หนวยเปนมลลเมตร

32

2.2.3 การหาคาความเขมขนต าสดทสามารถยบยงการเจรญของเ ชอ ดวยวธ Agar

well diffusion 2.2.3.1 การเตรยมเชอแบคทเรยทใชทดสอบ เลยงเชอในอาหาร MHB 5 มลลลตร เปนเวลา 24 ช วโมง ทอณหภม 35 องศาเซลเซยส น าเชอมาปรบปรมาณโดยเทยบความขน เทากบ 0.5 McFarland standard ( เชอแบคทเรยประมาณ 1.5 X 108 ซเอฟย/มล.) จากนนใช ไมพนส าลปราศจากเชอจมลงในเชอทเตรยมไว น ามาเกลยบนอาหาร NA ทเตรยมไวในจานอาหารเลยงเชอใหทวผวหนาอาหาร โดยการปายใหปายแบบ 3 ระนาบ และทงใหผวหนาอาหารแหงประมาณ 3-5 นาท จากน นเจาะหลมขนาดเสนผาศนยกลาง 7 มม. ดวยทเจาะจกคอรก 2.2.3.2 การเตรยมสารสกดส าหรบทดสอบ เลอกสารสกดทมความสามารถในการยบยง เชอแบคทเรยไดดทสดจากผลการทดลองในขอ 2.2 มาทดสอบหาคา MIC โดยใหความเขมขนเรมตน 300, 200, 100, 50, 25, 12.5, 6.25, 3.13, 1.57 และ 0.78 มก./มล. โดยน าสวนของสารสกดหยาบมาละลายดวย DMSO และท าใหปราศจากเชอโดยการกรองผานเยอกรองทมขนาดร 0.45 ไมโครเมตร 2.2.3.3 การทดสอบ หาคา MIC น าสารสกดทเตรยมไวในขอ 2.3.2 ลงในหลมของจานอาหารทไดเตรยมเชอ แบคทเรยทใช ทดสอบในขอ 2.3.1 หลมละ 50 ไมโครลตร หลงจากน นน าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เ ปนเวลา 24 ช วโมง สงเกตผลการทดลองโดยถามวงใสเกดขนแสดงวาสารสกดสามารถยบยงเชอไดและถาไมมวงใสแสดงวาไมสามารถยบยงเชอได 2.2.4 การหาคาความเขมขนต าสดทสามารถฆาเชอได ดวยวธ Agar dilution น าสารสกดทมคาความเขมขนต าสดในการยบยงเชอแบคทเรยทใหวงใสทกความเขมขน โดยน าสารสกดใสลงในหลอดทดลองทไดเตรยมเชอน าเชอมาปรบปรมาณโดยเทยบความขน เทากบ 0.5 McFarland standard ( เชอแบคทเรยประมาณ 1.5 X 108 ซเอฟย/มล.) น ามา spread ลงบนอาหาร NA 0.01 มล. น าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ช วโมง และอานผลโดยถาเชอเจรญบนอาหารมากกวา รอยละ 95 ถอวาความเขมขนน นไมสามารถฆาเชอแบคทเรยได แตถาเจรญบนอาหารนอยกวาหรอเทากบรอยละ 5 ถอวาความเขมขนนนสามารถฆาเชอแบคทเรยได เปนคา MBC

33

2.2.5 การทดสอบการยบยงเชอบนพนผวสมผสดวยสารสกดจากพชตระกลขง 2.2.5.1 เกบตวอยางเชอบรเวณพนผวลกบดประต ปมกดลฟต และเคาเตอรผปวยนอก เปนเวลา 1 เ ดอน สปดาหละ 1 วน ทกวนจนทร เปนจ านวน 4 ครง โดยวธการ swab test (FDA/BAM, 1995) 1) ใช ไมพ นส าลปราศจากเชอจมในสารละลายโซเดยมคลอไรดเขมขนรอยละ 0.85 (0.85% NaCl) (ภาคผนวก ข) ปรมาณหลอดละ 5 มล. จ านวน 3 หลอด หลอดท 1, 2 และ 3 โดยน าไมพนส าล swab บรเวณ พนผวลกบดประต ปมกดลฟตและเคาเตอรผปวยนอก ตามล าดบ เสรจแลวใช ไมพนส าลจมลงในสารละลายโซเดยมคลอไรดเขมขนรอยละ 0.85 หลอดเดม แลวกดไม swab กบผวดานในของหลอดทดลอง 2) เขยาหลอดทดลองทเกบตวอยางจากพนผวตวอยาง นาน 2 นาท ใช ไมโครปเปตดดสารละลายขนมา 0.1 มล. ใสลงในอาหารเลยงเชอ NA ทเตรยมไว ใช แท งแกวสามเหลยม เกลยสารละลายใหทวผวหนาอาหาร ทงไวใหผวหนาอาหารแหง น าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ช วโมง จากนนน ามานบจ านวนโคโลนของแบคทเรยทงหมดเพอเลอกบรเวณพนผวทพบเชอแบคทเรยมากทสดมาทดสอบดวยสารสกดจากพชตระกลขง 2.2.5.2 การทดสอบการยบยงเชอบนพนผวสมผสดวยสารสกดจากพชตระกลขง 1) ใชไมพ นส าลปราศจากเชอจมในสารละลายโซเดยมคลอไรดเขมขนรอยละ 0.85 ปรมาณ หลอดละ 5 มล. น าไมพ นส าล swab บรเวณพนผวทพบเชอแบคทเ รยมากทสด ในขอ 2.5.1 เขยาหลอดทดลองทเกบตวอยางจากพนผวตวอยาง แรง ๆ นาน 2 นาทแลวน าไมพ นส าลออก ปรบปรมาตรดวยโซเดยมคลอไรดเขมขนรอยละ 0.85 ใหได 5 มล. 2) ใช ไมโครป เปตดดสารละ ลายขนมา 0.1 มล . มา spread plate ลงบนผวหนาอาหาร NA ท าการทดลอง 3 ซ า 3) น าสารสกดจากพชทตองการทดสอบใสลงในสารละลายทเหลอปรบความเขมขนสดทายเปน 200, 100 และ50 มก./มล. บมทอณหภมหองเ ปนเวลา 5, 10, 15, 30, 60, 120 และ 180 นาท จากน นน ามา spread plate ลงในอาหาร NA (ท าการทดลอง 3 ซ า) น าไปบมทอณหภม 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 24 ช วโมง และนบจ านวนโคโลนของแบคทเรยทงหมด เพอหาปรมาณการรอดชวตของเชอจลนทรย

34

2.2.6 การวเคราะหขอมลทางสถต น ามาขอมลทไดจากการทดสอบฤทธยบยงแบคทเรยของสารสกด ขอ 2.2 มาวเคราะห

หาคาความแปรปรวนของคาเฉลย (Analysis of Variance : ANOVA) แตละช ดการทดลองโดยวธ DMRT

35

บทท 3

ผลการวจยและวจารณผล

3.1 การสกดสารจากพชตระกลขง

น ำตวอยำงจำกพ ช ตระกลขง 4 ช น ด ไดแก ขง (Zingiber officinale Roscoe) ข ำ (Alpinia galangna (L.) Willd.) กระ ช ำย (Boesebergia rotunda (L.) Mansf.) และ ขมน ขำว

(Curcuma manga Val & Zijp) มำสกดดวยน ำและเมทำนอล พบวำสำรสกดทไดมลกษณะแตกตำงกน สำรสกดทไดจำกกำรสกดดวยน ำโดยวธกำร reflux และท ำใหแหงดวยเครอง Freez dry มลกษณะเปนผงแหง มน ำหนกแหงตงแต 2.15-5.12 กรม โดยทสำรสกดจำกขำมปรมำณมำกทสด รองลงมำ คอ กระชำย ขมนขำวและขง ตำมล ำดบ สวนกำรสกดดวยเมทำนอลโดยวธกำรหมกแลวน ำมำท ำใหเขมขนดวยเครองระเหยภำยใตสญญำกำศจะไดสำรขนหนด เมอน ำมำท ำใหแหงดวยเครอง Freez dry จะไดสำรสกดทมลกษณะหนด มของเหลวสน ำตำลปนอยเลกนอย มน ำหนกแหง 6.12-8.43 กรม สำรสกดจำกขำมปรมำณมำกทสด รองลงมำ คอ กระชำย ขงและขมน ขำว ตำมล ำดบ แสดงในตำรำงท 3 ตำรำงท 3 ลกษณะและน ำหนกแหงของสำรสกดหยำบ ขง กระชำย ขำ และขมนขำว ทไดจำกกำร สกดดวยน ำและเมทำนอล

สารสกด สกดดวยน า สกดดวยเมทานอล

ลกษณะของสารสกด น าหนกแหง(กรม) ลกษณะของสารสกด น าหนกแหง(กรม) ขง จบตวเปนผงแหง

สน ำตำลเขม 2.15

หนด สเหลองปนน ำตำล มของเหลวสน ำตำลเลกนอย

7.64

กระชำย เปนผงแหง เหลองปนน ำตำล

3.06 หนด สน ำตำล มของเหลว สน ำตำลเลกนอย

7.68

ขำ เปนผลแหง สน ำตำล

5.12 หนด สน ำตำลเขมมของเหลว สน ำตำลเลกนอย

8.43

ขมนขำว เปนผงแหง สน ำตำลเขม

2.68 หนด สด ำเขมปนน ำตำล

6.12

36

3.2 ฤทธการยบยงแบคทเรยของสารสกดจากพชตระกลขง

กำรทดสอบควำมสำมำรถในกำรยบยงแบคทเ รยของสำรสกดทสกดดวยเมทำนอลและน ำของพชตระกลขง คอ ขง ขำ กระชำย ขมนขำว โดยทดสอบกำรยบยง เชอแบคทเรย 4 ชนด ไ ด แ ก P. aeruginosa ATCC27853, E. coli ATCC25922, B. cereus TISTR687 แ ล ะ S. aureus ATCC25923 ดวยวธ Agar well diffusion (ผลกำรทดลองแสดงในตำรำงท 4 5 6 และ 7) พบวำสำรสกดหยำบทไดจำกกำรสกดดวยเมทำนอลสำมำรถยบยง เชอแบคทเ รยทใช ทดสอบได โดยสำรสกดขงและขำสำมำรถยบยงเชอแบคทเรยทใชทดสอบไดทกชนด สำรสกดกระชำยสำมำรถยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853, B. cereus TISTR687 และ S. aureus ATCC25923 ได สำรสกดขมนขำวสำมำรถยบยงเชอ B. cereus TISTR687 และ S. aureus ATCC25923 ได สวนสำรสกดทไดจำกกำรสกดดวยน ำไมสำมำรถ ยบยงเชอแบคทเรยไดทระดบควำมเขมขนเดยวกน คอ 100, 200 และ 300 มก./มล. ซงจำกงำนวจยของ Onyeagba และคณะ (2004) ไดใช น ำเปนตวท ำละลำยในกำรสกดสำรจำกขงแหงพบวำสำรสกดทได ไมมฤทธในกำรยบยงเชอ S. aureus และ E. coli เชนกน ทงนอำจเปนเพรำะสำรออกฤทธทมคณสมบต ในกำรยบยงแบคทเรยในขง ขำ กระชำยและขมนขำวเปนสำรทไมมขวจงไมละลำยในน ำ ดงน นเมอใชน ำเปนตวท ำละลำยในกำรสกดสำร สำรสกดทไดจงไมมฤทธในกำรยบยงแบคทเรยทใช ในกำรทดสอบได ตำรำง ท 4 บ รเวณยบยง เช อ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสก ดขง ขำ ขมน ขำวและ

กระชำยทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม., - คอ ไมเกดวงใสกำรยบยงเชอ แสดงคำเฉลย ± สวนเบยงเบนมำตรฐำน (mean ± S.D. , n=3)

คำเฉลยทแสดงในแนวนอนทมอกษรแตกตำงกน (a>b>c) แสดงควำมแตกตำงอยำงม นยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม น รอยละ 95 (P≤0.05) ทควำมเขมขน ระดบ เดยวกนของขนำดวงใสกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดตำงชนดกน

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก/มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (mean ± SD ; มม.)

สำรสกดขง สำรสกดขำ สำรสกดขมนขำว สำรสกดกระชำย

100 11.33 ± 0.58a 9.33 ± 0.58a - -

200 11.67 ± 0.58a 9.67 ± 0.58a - - 300 12.67 ± 0.58a 10.67 ± 0.58b - 9.00 ± 0.00c

37

จำกผลกำรทดสอบควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสกดเมทำนอล จำกขง ขำ และกระชำย (ตำรำงท 4) พบวำทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. สำรสกดจำกขงและขำสำมำรถยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ไดโดยมคำเฉลยบรเวณยบยงอย ในชวง 11.33-12.67 และ 9.33-10.67 มม. ตำมล ำดบ สำรสกดกระชำยสำมำรถยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ไดทควำมเขมขน 300 มก./มล. เทำนน มคำเฉลยวงใสกำรยบยง เทำกบ 9.00 มม. สวนสำรสกดจำกขมนขำวไมสำมำรถยบยง เชอ P. aeruginosa ATCC27853 ไดในทกควำมเขมขนทใช ในกำรทดสอบ เมอท ำกำรวเครำะห ขอมลทำงสถตพบวำควำมสำมำรถในกำรยบยงเช อ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสกดจำกขงและข ำทควำมเขมขน 100 และ 200 มก./มล. ไมมควำมแตกตำงกนแตเมอทดสอบทควำมเขมขน 300 มก./มล. พบวำสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเช อ P. aeruginosa ATCC27853 ไดดกวำสำรสกดจำกขำและกระชำยตำมล ำดบอยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม นรอยละ 95 ทงนอำจเนองมำจำกปรมำณและ/หรอชนดของสำรออกฤทธทแตกตำงกนในสำรสกดของพชทง 3 ชน ด นอกจำกนจะเหนไดวำควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสกดจำกกระชำยจะขนอยกบควำมเขมขนของสำรสกดทใช เหนไดจำกเมอทดสอบกำรยบยงเชอทควำมเขมขน 100 และ 200 มก./มล. พบวำไมสำมำรถยบยงเช อ P. aeruginosa ATCC27853 ได แตเมอทดสอบทควำมเขมขน 300 มก./มล. พบวำสำมำรถยบยงเชอดงกลำวได จำกผลกำรทดสอบนแสดงใหเหนวำสำรสกดเมทำนอลจำกขงสำมำรถยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ไดดทสด

ในกำรทดสอบกำรยบยงเชอ E. coli ATCC25922 (ตำรำงท 5) พบวำสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ไดเมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล. โดยมคำเฉลยของบรเวณยบยงอยในชวง 14.00-16.67 มม. สำรสกดจำกขำสำมำรถยบยง เชอ E. coli ATCC25922 ไดทควำมเขมขน 200 และ 300 มก./มล. มคำเฉลยของบรเวณยบยงอยในชวง 10.00 -11.67 มม. สวนขมนขำวและกระชำยไมสำมำรถยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ได จำกกำรวเครำะหทำงสถตพบวำ สำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงกำรเจรญของเชอ E. coli ATCC25922 ไดมำกวำสำรสกดจำกขำอยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม นรอยละ 95 เมอทดสอบกำรยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ทควำมเขมขน 200 มก./มล. และ 300 มก./มล. จำกผลกำรทดสอบนชใหเหนวำสำรสกดจำกขงทไดจำกกำรสกดดวยเมทำนอลสำมำรถยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ไดดทสด

38

ตำรำงท 5 บรเวณยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ของสำรสกดขง ขำ ขมนขำวและกระชำยทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม., - คอ ไมเกดวงใสกำรยบยงเชอ แสดงคำเฉลย ± สวนเบยงเบนมำตรฐำน (mean ± S.D. , n=3)

คำเฉลยทแสดงในแนวนอนทมอกษรแตกตำงกน (a > b) แสดงควำมแตกตำงอยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม น รอยละ 95 (P≤0.05) ทควำมเขมขนระดบเดยวกนของขนำดวงใสกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดตำงชนดกน

จำกกำรศกษำของ Suree และ Pana (2005) ไดทดสอบควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ

E. coli ดวยสำรสกดหยำบจำกกระชำยทสกดดวยเอทำนอลโดยวธ disc diffusion พบวำ สำรสกดหยำบจำกกระชำยไมมฤทธในกำรยบยงเชอ E. coli ซงผลกำรทดลองทไดใหผลเชนเดยวกบผลกำรวจยในครงน ซงพบวำสำรสกดเมทำนอลจำกกระชำยไมสำมำรถยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ได ทง นอำจเนองมำจำกสำรออกฤทธทสำมำรถยบยงเชอ E. coli ไดน นไมสำมำรถถกละลำยไดดวยตวท ำละลำยแอลกอฮอลทใชในกำรทดลอง คอ เอทำนอลและเมทำนอล

กำรทดสอบกำรยบยงเชอ B. cereus TISTR687 (ตำรำงท 6) พบวำสำรสกดจำกขง ขำ ขมนขำว และกระชำยสำมำรถยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ไดในทกควำมเขมขนคอ 100, 200 และ 300 มก./มล. จำกกำรวเครำะหทำงสถตจะเหนไดวำทควำมเขมขน 100 และ 200 มก./มล. สำรสกด จำกขง และกระชำยมควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ไมแตกตำงกน และสำรสกดจำกขำและขมนขำวมควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ไมแตกตำงกนโดยสำรสกดจำกขง และกระชำยมควำมสำมำรถในกำรยบยง B. cereus TISTR687 ไดดกวำขำและขมนขำว

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก/มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (mean ± SD ; มล.)

สำรสกดขง สำรสกดขำ สำรสกดขมนขำว สำรสกดกระชำย

100 14.00 ± 0.00 - - - 200 14.67 ± 0.58a 10.00 ± 1.00b - - 300 16.67 ± 0.58a 11.67 ± 0.58b - -

39

เมอทดสอบควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสำรสกดทกชนด ทควำมเขมขน 300 มก./มล. พบวำสำรสกดจำกขงและกระชำยมควำมสำมำรถในกำรยบยง เชอ ไมแตกต ำงก น และสำมำรถยบยงเช อ B. cereus TISTR687 ไดดกวำข ำและขมนขำว ตำมล ำดบ อยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม น รอยละ 95 จำกกำรทดลองนจะเหนไดสำรสกดเมทำนอลของขงและกระชำย สำมำรถยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ไดดทสด

ตำรำงท 6 บรเวณยบยง เชอ B. cereus TISTR687 ของสำรสกดขง ขำ ขมน ขำวและกระชำยท

สกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม., - คอ ไมเกดวงใสกำรยบยงเชอ แสดงคำเฉลย ± สวนเบยงเบนมำตรฐำน (mean ± S.D. , n=3)

คำเฉลยทแสดงในแนวนอนทมอกษรแตกตำงกน (a>b>c) แสดงควำมแตกตำงอยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม น รอยละ 95 (P≤0.05) ทควำมเขมขน ระดบเดยวกนของขนำดวงใสกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดตำงชนดกน

ในกำรทดสอบกำรยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 (ตำรำงท 7) พบวำสำรสกดจำก

ขง ขำ ขมนขำว และกระชำยสำมำรถยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ไดในทกควำมเขมขนคอ 100, 200 และ 300 มก./มล. จำกกำรวเครำะหทำงสถตจะเหนไดวำทควำมเขมขน 100 มก./มล. สำรสกดจำกขง และกระชำยมควำมสำมำรถในกำรยบยง เชอไดไมแตกตำงกน และสำมำรถยบยง เชอ S. aureus ATCC25923 ไดดกวำสำรสกดจำกขมนขำวและขำ ตำมล ำดบ อยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม น รอยละ 95 เมอทดสอบควำมสำมำรถในกำรยบยง เชอทควำมเขมขน 200 มก./มล. พบวำสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ไดดทสด รองลงมำคอสำรสกดจำกกระชำย และสำรสกดจำกขมนขำวและขำ ซงสำรสกดจำกขมนขำวและขำ สำมำรถยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ไดไมแตกตำงกน สวนทควำมเขมขน 300 มก./มล. พบวำสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเชอ S. aureus

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก/มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (mean ± SD ; มล.)

สำรสกดขง สำรสกดขำ สำรสกดขมนขำว สำรสกดกระชำย

100 13.67 ± 0.58a 10.00 ± 0.00b 10.33 ± 0.58b 14.33 ± 0.58a 200 14.17 ± 0.76a 11.17 ± 0.76b 10.83 ± 0.29b 14.67 ± 0.58a 300 14.67 ± 0.58a 12.67 ± 0.58b 11.33 ± 0.58c 15.17 ± 0.76a

40

ATCC25923 ไดดทสด รองลงมำ คอสำรสกดจำกกระชำย สวนสำรสกดจำกขมนขำวและกระชำยสำมำรถยบยงเชอไดไมแตกตำงกนอยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม น รอยละ 95 และมควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ต ำทสด จำกผลกำรทดสอบชใหเหนวำสำรสกดจำกขงควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ไดดทสด ตำรำงท 7 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสำรสกดขง ขำ ขมนขำวและกระชำยทสกด

ดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม., - คอ ไมเกดวงใสกำรยบยงเชอ แสดงคำเฉลย ± สวนเบยงเบนมำตรฐำน (mean ± S.D. , n=3)

คำเฉลยทแสดงในแนวนอนทมอกษรแตกตำงกน (a>b>c) แสดงควำมแตกตำงอยำงมนยส ำคญทำงสถตทระดบควำมเชอม น รอยละ 95 (P≤0.05) ทควำมเขมขนระดบเดยวกนของขนำดวงใสกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดตำงชนดกน

จำกผลกำรทดลองจะเหนไดวำสำรสก ดจำกขง ข ำ กระชำย และขมนขำว สำมำรถยบย งแบคท เร ยแกรมบวก (B. cereus TISTR687 และ S. aureus ATCC25923) ไดดกวำแบคท เรยแกรมลบ (P. aeruginosa ATCC27853 และ E. coli ATCC25922) ซงอำจเปนผลมำจำกสำรออกฤทธในสำรสกดสำมำรถซมเขำไปในเซลลของแบคทเรยแกรมบวกไดดกวำแบคทเรยแกรมลบ เนองจำกแบคทเรยแกรมลบจะมผนงเซลลช นนอก (outer membrane) ซงประกอบดวยช นของ Murein ทหนำ จงท ำใหสำมำรถปองกนสำรยบยงไมใหเขำสเซลลได (Martin, 1995) อกทงช น lipopolysaccharide (LPS) ในเยอหมช นนอกของแบคทเ รยแกรมลบมคณสมบตเปนไฮโดรโฟบก (hydrophobic) สง จงสำมำรถปองกนไมใหสำรทมคณสมบตเปนสำรไฮโดรโฟบกเขำสเซลลไดด ในขณะทสำรประกอบทมคณสมบตเปนสำรไฮโดรโฟบกสำมำรถผำนเขำส เซลลแบคทเ รยแกรมบวกไดดกวำแบคทเรยแกรมลบเนองจำก

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก/มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (mean ± SD ; มล.)

สำรสกดขง สำรสกดขำ สำรสกดขมนขำว สำรสกดกระชำย

100 15.17 ± 0.76 a 9.33 ± 0.58c 10.66 ± 0.58b 14.33 ± 0.58a 200 16.67 ± 0.58a 10.66 ± 0.58c 11.33 ± 0.58c 15.33 ± 0.58b 300 17.33 ± 0.58a 12.00 ± 0.00c 12.00 ± 0.00c 15.66 ± 0.58b

41

ผนงเซลลของแบคทเรยแกรมบวกประกอบดวยแปปตโดไกลแคน (Peptidoglycan) เทำนนจงไมสำมำรถปองกนกำรเขำสเซลลของสำรยบยงไดดเทำแบคทเรยแกรมลบ จำกผลกำรทดลองจะเหนไดวำสำรสกดเมทำนอลจำกพชตระกลขงสำมำรถออกฤทธกวำงตำนกำรเจรญของเชอไดทงแบคทเรยแกรมบวกและแกรมลบ ซงในกำรทดลองไดทดสอบควำมสำมำรถในกำรยบยงแบคทเรยแกรมบวก ไดแก B. cereus TISTR687 และ S. aureus ATCC25923 แบคทเรยแกรมลบ ไดแก E. coli ATCC25922 และ P. aeruginosa ATCC27853 จำกรำยงำนของ Azu และ Onyeagba (2007) พบวำสำรสกดจำกขงสำมำรถตำนกำรเจรญของเชอ B. subtilis, S. typhi และ E. coli ได ซงสำรสกดจำกขงประกอบดวยน ำมนหอมระเหยทส ำคญ เชน Zingiberal และ Zingiberene นอกจำกน ำมนหอมระเหยแลวพบวำยงมสำรในกลมน ำมนชน (Oleo-resin) เชน Shogaol และ Zingerol ซงสำรเหลำนเ ปนสำรทท ำใหขงมฤทธตำนแบคทเรยได จำกกำรทดลองโดย Eric และคณะ (2011) ไดสกดสำรจำก เหงำและใบของขำ ขมนและดอกดำหลำ ซงเปนพชตระกลขงดวยเมทำนอล แลวน ำสำรสกดทไดไปทดสอบกำรยบยงเชอจลนทรย ผลกำรวจยพบวำสำรสกดจำกเหงำของขำสำมำรถยบยงเชอ S. aureus และ B. cereus ไดดทสด โดยมคำ minimum inhibitory dose (MID) เทำกบ 0.05 และ 1.00 มก./แผนกระดำษกรอง จำกกำรศกษำของ Oonmetta-aree และคณะ (2005) ซงไดศกษำฤทธตำนจลนทร ยของสำรสก ดจำกขำ ขง ขมนขำว และกระชำยสกดดวยเอทำนอล น ำสำรสกดทไดมำทดสอบกำรยบยง S. aureus และ E. coli โดยวธ agar disc diffusion ผลกำรศกษำพบวำสำรสกดจำกพชทกชนดแสดงผลกำรยบยง เชอ S. aureus ไดดกวำกำรยบยงเชอ E. coli และสำรสกดจำกขำทสกดดวยเอทำนอลสำมำรถยบยง เชอ S. aureus ไดดกวำสำรสกดจำกพช ชนดอ นทใช ในกำรทดลอง โดยมค ำควำมเขมขน ต ำสดทสำมำรถยบยง เช อแบคทเรยได และคำควำมเขมขนต ำสดทสำมำรถฆำเชอแบคทเรยได เทำกบ 0.325 และ 1.300 มก./มล. ตำมล ำดบ จำกกำรทดลองนพบวำในน ำมนหอมระเหยจำกขำพบวำมสำรประกอบหลก คอ D, L-1’-ACA (76.49%) ซงกลไกในกำรยบยงเชอ S. aureus นน พบวำสำรสกดจำกขำจะท ำใหเ ยอหมเซลลภำยนอกของเชอ S. aureus แตกออกท ำใหองคประกอบของเซลลรวไหลออกมำ และยงท ำใหองคประกอบภำยในเซลลตกตะกอนอกดวย นอกจำกนสำรสกดจำกขำยงประกอบไปดวยสำร Acetoxychavicol acetate (ACA), p-coumaryl diacetate, palmitic acid, acetoxyeugenol acetate, eugenol, β-bisabolene, β-farnesene และ sesquiphellandrene ซ งสำรประ กอบเหลำ น จะไปท ำลำย เยอ ห มเซลล ของแบคทเรย ซงองคประกอบหลกของ ACA น นมโครงสรำงเปน เอสเทอรของกรดอะซตก สำรดงกลำวจะท ำใหเกดกำรเปลยนแปลงประจของเ ยอหมเซลล และท ำใหเกดกำรเปลยนแปลง pH ภำยในเซลลสงผลใหโปรตนในเซลลเสยสภำพ นอกจำกนสำรในกลมเมทลเอสเทอร ยงสำมำรถเขำสเซลลผำนทำงเยอหมเซลลทมคณสมบตไฮโดรโฟบกไดและหมคำรบอกซลจะสำมำรถขำสเซลลผำน

42

ทำงเซลลเมมเบรนไดดสงผลใหเกดกำรเปลยนแปลง pH ในภำยในเซลล ท ำใหโปรตนในเซลลเสยสภำพและเกดกำรตกตะกอน จำกกำรศกษำประสทธภำพของน ำมนหอมระเหยจำกขง ขำกระชำยและขมน ในกำรยบยง Listeria monocytogenes สำยพนธ 101 (อำภำกร สภำพพฒน และจตศร รำชตนะพนธ, 2550) ซงเปนแบคทเรยแกรมบวกทปนเปอนในเนอไกสดบรรจสภำวะสญญำกำศแชเยนพบวำน ำมนหอมระเหยจำกกระชำยสำมำรถยบยงเชอชนดนได ซงในน ำมนหอมระเหยจำกกระชำยมสำรประกอบทมประสทธภำพในกำรยบยงกำรเจรญของจลนทรย ไดแก camphor, 1,8 cineol, trans-geraniol, camphere และ methyl cinnamate (Thongson et al., 2005) ซ งในงำนวจยนพบวำสำรสกดเมทำนอลจำกกระชำยสำมำรถยบย งเช อ B. cereus TISTR687 และ S. aureus ATCC25923 ซ ง เปน แบคทเร ยแกรมบวกไดเช น เดยวกน ดงนนในกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดกระชำยในงำนวจยนอำจเนองมำจำกสำรประกอบเชนเดยวกบงำนวจยขำงตนจงมผลใหสำรสกดจำกกระชำยสำมำรถยบยงเชอ B. cereus TISTR687 และ S. aureus ได ในกำรศกษำของ อทมพร ทองอนทร (2541) ซงไดทดสอบฤทธตำนเชอ Seratia marcescens ดวยวธ TLC-Bioassay พบวำสำรสกดหยำบกระชำยซงสกดดวยไดคลอโรมเทน มฤทธในกำรยบยงแบคทเรยได โดยพบวำสำรตำนแบคทเรยทพบในกระชำยประกอบดวย cis-9-octadecan, 1-octadecence และ pinostobin chachone และมสำรทสำมำรถยบยง เชอรำได คอ Pinostrobin chalcone และ N-virylpyrolidone ซงจำกกำรทสำรสกดจำกกระชำยในงำนวจยนสำมำรถยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ไดนน อำจเนองมำจำกสำรประกอบในน ำมนกระชำยดงกลำวสำมำรถถกสกดออกมำไดดวยเมทำนอล ท ำใหสำรสกดทไดในกำรทดลองนมฤทธในกำรยบยงเชอแบคทเรย P. aeruginosa ทน ำมำทดสอบได นอกจำกนยงสอดคลองกบกำรศกษำของ Eric และคณะ (2011) ซงไดศกษำคณสมบตกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดจำกพชตระกลขง ไดแก ใบและเหงำของขำและขมน ใบและดอกดำหลำ โดยสกดดวยเมทำนอล จำกนนน ำสำรสกดมำทดสอบกำรยบยงเชอ S. aureus, Micrococcus luteus และ B. cereus โดยใช วธ Disc diffusion ซ งพบวำสำรสก ดจำกเหง ำขำสำมำรถยบยง เช อ S. aureus และ B. cereus ไดดท สด ซงมคำปรมำณต ำสดทสำมำรถยบยงได (minimum inhibitory dose : MID) เทำกบ 0.50 และ 1.00 มก./แผนกระดำษกรองตำมล ำดบ ซ งผลกำรทดลองในงำนวจยนพบวำสกดจำกขำสำมำรถยบยงเชอในกลม B. cereus (B. cereus TISTR687) ไดเชนเดยวกน ในรำยงำนของ Oonmetta-aree และคณะ (2005) ทกลำวมำขำงตนนนจะเหนไดวำสำรสกดจำกขำมควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอ S. aureus ไดดกวำสำรสกดจำก ขง ขมนขำวและกระชำย แตในงำนวจยนกลบพบวำสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเช อ S. aureus ไดดทสด เหนไดจำกบรเวณยบยงทมขนำดกวำงกวำกำรทดสอบดวยสำรสกดทไดจำก ข ำ ขมนขำวและกระชำย ตำมล ำดบ (ตำรำงท 7)

43

ซงผลกำรทดสอบทแตกตำงกนนอำจเนองมำจำกหลำยปจจย เชน แหลงของพช ชนดของตวท ำละลำยและสำยพนธจลนทรยทใช ในกำรทดสอบมควำมแตกตำงกน โดยพบวำ มรำยงำนกำรทดสอบควำมสำมำรถในกำรยบยงจลนทรยของสำรสกดจำกพชทงททดสอบในพชชนดเดยวกนหรอคนละชนด จะใหผลกำรทดสอบทหลำกหลำยโดยมควำมแตกตำงกนในแตละพนททวโลก ทงนเนองมำจำกมปจจยตำงๆทสงผลตอควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอจลนทรย เชน ลกษณะภมอำกำศ องคประกอบของดน อำยและระยะกำรเจรญของพช ปรมำณ คณภำพและองคประกอบของสำรสกด รวมถงสำยพนธของเชอทแตกตำงกน ยงไปกวำนนพบวำมงำนวจยหลำยฉบบรำยงำนวำชนดของตวท ำละลำยทใชเปนสวนส ำคญในกระบวนกำรสกดซงจะสงผลใหฤทธในกำรยบยงเชอจลนทรยแตกตำงกน (Ababutin, 2011) 3.3 ผลการหาคาความเขมขนต าสดทสามารยยบย งการเจรขของเชอ และหาคาความเขมขนต าสดทสามารยฆาเชอได ดวยวธ Agar well diffusion

จำกกำรทดสอบเ บอง ตน พบวำสำรสก ดจำกกระ ช ำยและ ขงสำมำรถยบย ง

เชอแบคทเรยทใช ในกำรทดสอบเ บองตนไดดทสด โดยสำรสกดจำกกระชำยสำมำรถยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ไดดทสด และสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853, E. coli ATCC25922 และ S. aureus ATCC25923 ไดดทสด ดงนนจงเลอกน ำสำรสกดจำกกระชำยและขงมำท ำกำรทดสอบเพอหำคำ MIC และ MBC โดยใชยำปฏชวนะคลอแรมฟนคอลเปนชดควบคมเชงบวก (positive control) และ DMSO เปนช ดควบคมเช งลบ (Negative control) จำกผลกำรทดสอบพบวำสำรสกดจำกกระชำยสำมำรถยบยงเชอ B. cereus TISTR687 โดยมคำ MIC เทำกบ 0.05 มก./มล. และมคำ MBC เท ำกบ 0.10 มก./มล. สำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเช อ P. aeruginosa ATCC27853, E. coli ATCC25922 และ S. aureus ATCC25923 ได โดยมคำ MIC เท ำก บ 100, 100 และ 50 มก./มล. ตำมล ำดบ และมคำ MBC เทำกบ 200, 200 และ 100 มก./มล. ตำมล ำดบ ดงตำรำงท 8 ซงจำกผลกำรทดลองของ Oonmetta-aree และคณะ (2006) ทท ำกำรทดสอบกำรยบยง S. aureus ดวยสำรสกดจำกขำสกดทสกดดวยเอทำนอลโดยใช วธ broth dilution พบวำมคำ MIC เทำกบ 0.325 มก./มล. ซงมคำต ำกวำคำ MIC ทไดจำกกำรวจยน ทงนอำจจะเนองมำจำกกำรใชตวท ำละลำยในกำรสกดสำรทแตกตำงกนและใชวธกำรทดสอบทแตกตำงกน ทง นกำรทดสอบดวยวธ broth dilution น นเปนกำรทดสอบในอำหำรเหลวอำจท ำใหเซลลของแบคทเ รยทใช ทดสอบสมผสกบสำรสกดไดทวถงและดกวำกำรทดสอบดวยวธ agar well diffusion ซงเ ปนกำรทดสอบบนอำหำรวน ซง เ ปนอำหำรแขง นอกจำกน Ezenwanze and Elegaam (2005) ไดทดสอบฤทธกำรยบยงเชอ E. coli และเชอ S. typhi ของสำรสกดขงดวยเอทำนอล ดวยวธ agar disc diffusion พบวำมคำ MIC เทำกบ 75 มก./มล. และ 250 มก./มล. ซงคำ MIC ในกำรยบยง เชอ E. coli

44

ทไดในงำนวจยมคำ MIC เทำกบ 100 มก./มล. ซงมคำมำกกวำในงำนวจยดงกลำวขำงตนทงนอำจเนองมำจำก ชนดของตวท ำละลำยทใช ในกำรสกด วธกำรทดสอบ ตวอยำงพชและสำยพนธจลนทรยทใชในกำรทดลองแตกตำงกน ตำรำงท 8 ผลกำรหำคำ MIC และ MBC ของสำรสกดขงในกำรทดสอบกำรยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853, E. coli ATCC25922 และ S. aureus ATCC25923 และสำรสกดกระชำยในกำร ทดสอบ กำรยบยงเชอ B. cereus TISTR687

จำกกำรทดสอบกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดจำกพชตระกลขงทง 4 ชนด

ไดแก ขง ขำ กระชำยและขมนขำว พบวำสำรสกดจำกขง สำมำรถยบยงเชอแบคทเรยทใชทดสอบได ทง 4 ชนด คอ P. aeruginosa ATCC27853, E. coli ATCC25922, B. cereus TISTR687 และ S. aureus ATCC25923 โดยสำมำรถยบยง P. aeruginosa ATCC27853, E. coli ATCC25922 และ S. aureus ATCC25923 ไดดทสดเมอเปรยบเทยบกบสำรสกดชนดอน สวนควำมสำมำรถในกำรยบยง B. cereus TISTR687 ของสำรสกดจำกขงพบวำสำมำรถยบยงไดรองลงมำจำกสำรสกดจำกกระชำยซงสำมำรถยบยง B. cereus TISTR687 ไดดทสด จำกผลกำรกำรยบยงเชอแบคทเรยของสำรสกดจำกขงทกลำวมำขำงตนจงเ ลอกน ำสำรสกดขงใช มำทดสอบในขนตอนตอไป โดยน ำไปทดสอบกำรยบยงเชอแบคทเรยทปนเปอนบนพนผวสมผสในสถำนทจรงในโรงพยำบำลแหงหนง ท ำกำรเลอกบรเวณทดสอบกำรควบคมแบคทเ รยโดยเลอกบรเวณทมกำรสมผสของบคลำกรและผมำรบบรกำรในโรงพยำบำลสง เชน ลกบดประตหองน ำ ปมกดลฟต และเคำเตอรผปวยนอก

สำรสกด เชอทใชทดสอบ MIC

(มก./มล.) MBC

(มก./มล.)

ขง

P. aeruginosa ATCC27853 100 200

E. coli ATCC25922 100 200

S. aureus ATCC25923 50 100

กระชำย B. cereus TISTR687 0.05 0.10

45

4.4 การยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวสมผสโดยใชสารสกดจากขง

จำกกำรเกบตวอยำงเชอแบคทเ รยในบรเวณทมกำรสมผสของบคลำกรและผมำรบบรกำรในโรงพยำบำล ไดแก ลกบดประตหองน ำ ปมกดลฟต และเคำเตอรผ ปวยนอก โดยท ำกำรทดลองเพอคดเลอกบรเวณทมปรมำณเชอแบคทเ รยมำกทสดเพอ ใชทดสอบกำรยบยง เชอจลนทรยบนพนผวสมผสดวยสำรสกดจำกขง ผลกำรตรวจนบจ ำนวนจลนทรยเ บองตนในบรเวณดงกลำว แสดงในตำรำงท 9 และ ภำพท 15 ตำรำงท 9 ปรมำณจลนทรยบนพนผวสมผสของลกบดประตหองน ำ ปมกดลฟต และเคำเตอร

ผปวยนอก

หมายเหต - คอ ไมพบเชอจลนทรย

ล ำดบท บรเวณตวอยำง ปรมำณจลนทรย (ซเอฟย/มล.)

1 ลกบดประตหองน ำ 8.20 x 102

2 ปมกดลฟต 17.00 x 102

3 เคำเตอรผปวยนอก 3.60 x 102

4 0.85% NaCl -

46

จำกกำรเกบตวอยำงและนบจ ำนวนแบคทเรยบรเวณลกบดประตหองน ำ ปมกดลฟต และเคำเตอรผ ปวยนอก โดยท ำกำรเกบตวอยำง 4 ครง ซงมจ ำนวนเชอทพบใกลเ คยงกน โดยมคำเฉลยจ ำนวนแบคทเรย เทำกบ 8.20 x 102 ซเอฟ ย/มล. 17.00 x 102 ซเอฟย/มล. และ 8.20 x 102 ซเอฟย/มล. ตำมล ำดบ จะเหนไดวำบรเวณปมกดลฟตมจ ำนวนแบคทเรยมำกทสด จำกกำรสงเกตพบวำบรเวณปมกดลฟตเปนบรเวณทมผใชบรกำรใช มอสมผสมำกกวำบรเวณลกบดประตหองน ำ และเคำเตอรผปวยนอก เนองจำกเปนอำคำรผปวยนอกทมกำรใหบรกำรผปวยนอกหองปฏบตกำรกลำง บรกำรทนตกรรม แผนกสตนำรเวช และแผนกควำมสวยควำมงำมท ำใหมผใชลฟตเปนจ ำนวนมำกจงเปนปจจยทท ำใหมปรมำณเชอแบคทเ รยมำกทสด ดงนนจงเ ลอกบรเวณปมกดลฟตเพอใชในกำรทดสอบกำรยบยงจลนทรยบนพนผวโดยใชสำรสกดจำกขง

ก

ข ค ภำพท 15. จลนทรยบนพนผวสมผสของ (ก) ลกบดประตหองน ำ (ข) ปมกดลฟต (ค) เคำเตอรผปวยนอก

ข ค

47

0

20

40

60

80

100

120

200 mg/ml

100 mg/ml

50 mg/ml

จำกกำรทดสอบสำรกำรยบยง จลนทรยบนปมกดลฟตโดยใช สำรสกดจำกขง โดยทดสอบทควำมเขมขน 50, 100 และ 200 มก./มล. ผลกำรทดสอบพบวำสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเชอแบคทเรย บรเวณปมกดลฟตได โดยทควำมเขมขน 200 มก./มล. สำมำรถยบยง เชอแบคทเรยไดดทสด ผลกำรทดสอบแสดงในภำพท 16

ภำพท 16. ผลของสำรสกดจำกขง ทควำมเขมขน 200, 100 และ 50 มล. ทเวลำตำง ๆ ตอปรมำณกำรรอดชวตของเชอจลนทรยบนพนผวปมกดลฟต

จำกภำพท 6 พบวำเมอใช สำรสกดจำกขงควำมเขมขน 50 มก./มล. สำมำรถลด

ปรมำณเชอแบคทเ รยลงมำกทสด รอยละ 81.91 เมอท ำกำรทดสอบเปนเวลำ 120 นำท หลงจำกน นปรมำณจลนทรยจะคงท เมอทดสอบสำรสกดจำกขงทควำมเขมขน 100 มก./มล. พบวำสำมำรถลดปรมำณเชอแบคทเรยลงไดมำกกวำ รอยละ 90 คอ รอยละ 92.12 เมอท ำกำรทดสอบเปนเวลำ 10 นำท และสำมำรถลดปรมำณแบคทเ รยไดมำกทสด รอยละ 97.93 เมอท ำกำรทดสอบเปนเวลำ 180 นำท หลงจำกนนปรมำณแบคทเรยจะลดลงอยำงชำ ๆ และคงท ทควำมเขมขน 200 มก./มล. พบวำสำมำรถ ลดปรมำณเชอแบคท เรยลงไดมำกกวำ รอยละ 90 คอ รอยละ 94.95 เมอท ำกำรทดสอบเปนเวลำ 5 นำท และสำมำรถลดปรมำณเชอแบคทเรยลงมำกทสด รอยละ 99.14 เมอท ำกำรทดสอบเปนเวลำ 180 นำท แบคทเรยทรอดชวตมแนวโนมลดลงเมอใชเวลำในกำรสมผสกบสำรสกดมำกขน โดยทเวลำท 5 และ 10 นำท ปรมำณจลนทรยจะลดลงอยำงรวดเรว และหลงจำกนนปรมำณกำรรอดชวต ของแบคทเรยคอย ๆ ลดลงและคงท ซงจำกกำรทดลองจะเหนวำควำมสำมำรถในกำรยบยงเชอแบคทเรยขนอยกบควำม

รอยละการรอดช

วต

เวลา (นาท)

48

เขมขนของสำรสกดจำกขงและเวลำทใช ทงนจะเหนไดวำเชอแบคทเรยจะลดลงอยำงรวดเรวในชวง 5 นำทแรกในกำรทดลอง จำกนนกำรลดลงของแบคทเรยจะลดลงอยำงชำ ๆและคงทในทสด ทงนอำจเนองมำจำกสำรเมอสำรสกดถกทงไวในสภำวะกำรทดลองนำนขนสงผลใหเกดกำรสลำยตวของสำรออกฤทธท ำใหผลกำรยบยงจลนทรยลดลง หรออำจเนองมำจำกในกำรทดลองนไดทดสอบกำรยบยงแบคทเรยในสถำนทจรงซงแบคทเรยทเกบตวอยำงไดไมไดรบกำรจดจ ำแนกกอนกำรทดสอบ จงท ำใหกำรทดสอบนเปนกำรทดสอบกำรยบยงกลมของจลนทรยทไมทรำบชนด กำรทปรมำณแบคทเรยลดลงในชวงแรกอยำงรวดเรวอำจเนองมำจำกแบคทเรยสวนใหญไวตอสำรสกดจำกขง ท ำใหกรำฟมลกษณะลดลงอยำงรวดเรวและปรมำณเชอจลนทรยทเหลออยอำจเปนเชอแบคทเ รยททนตอกำรยบยงดวยสำรสกดจำกขงท ำใหกรำฟของกำรลดลงของแบคทเรยมลกษณะคงท

จำกผลงำนวจยจะเหนไดวำสำรสกดจำกขงสำมำรถยบยงเชอกอโรคบนพนผวสมผสได จงเปนทนำสนใจทจะน ำสำรสกดขงมำประยกตใช เปนสวนผสมของผลตภณฑท ำควำมสะอำดพนผว ซงในปจจบนจะเหนไดวำมกำรน ำพชสมนไพรหรอสำรสกดจำกสมนไพรมำใชเปนสวนผสมในผลตภ ณฑตำง ๆ ตวอยำงผลตภ ณฑทนยมน ำพชตระกลขงมำเปนสวนผสมของผลตภ ณฑ เชน สบ โดยมกำรน ำสำรสกดจำกขำซงเปนสมนไพรในทองถนมำผสมเปนสวนผสมของสบ ซงพบวำสำรสกดจำกขำจะชวยก ำจดเชอรำและเช อกอโรคบรเวณผวหนงได (พรำวสปำ, 2557) นอกจำกนไดมกำรผลตสบ ซงมสวนผสมของสำรสกดจำกขง โดยสำรสกดจำกขงจะชวยกระตนกำรไหลเวยนโลหตและชวยใหกำรผลดเปลยนเซลลผวดขน รวมถงสำมำรถฆำเชอโรคและลดกำรอกเสบได (วระช ย ทองสำ , 2557) นอกจำกสำรสกดจำกพชตระกลขงแลว จำกรำยงำนกำรวจยพบวำมกำรใช สมนไพรเปนสวนผสมในผลตภณฑท ำควำมสะอำดในรปแบอน ๆ เชน กำรวจยของ พชญดำ ฉำยแสง (2552) ไดน ำเศษรำกไมเทพทำโรมำกลน จำกนนน ำน ำมนหอมระเหยผสมในผลตภณฑเจลท ำควำมสะอำดมอโดยมสวนผสมของน ำมนหอมระเหยเทพทำโรรอยละ 2.5 พบวำสำมำรถยบยงเชอจลนทรยได จำกผลกำรส ำรวจพฤตกรรมของผบรโภคโดยใช แบบสอบถำมจำกกำรใชผลตภ ณฑตวอยำง พบวำผบรโภคใหกำรยอมรบผลตภ ณฑ ปจจยทผ บรโภคมควำมพงพอใจตอผลตภ ณฑมำกทสดคอ มสวนผสมของสำรธรรมชำต ควำมสะอำดหลงกำรใช และบรรจภ ณฑใหควำมสะดวก พกพำง ำย นอกจำกน ปยกฤษฏ ทองบญ (2556) ไดสกดสำรจำกสมแขก เพอน ำสำรสกดหยำบมำท ำผลตภ ณฑท ำควำมสะอำดมอเพอลดกำรใชสำรเคมและลดกำรปนเปอนสำรเคมลงสสงแวดลอม โดยน ำสำรสกดสมแขกมำใช เปนสวนผสมในกำรท ำสเปรยท ำควำมสะอำดมอ พบวำสเปรยทมสวนผสมของ เอทำนอลควำมเขมขนรอยละ20 และสำรสกดสมแขกควำมเขมขน 64 มก./มล. สำมำรถลดเชอจลนทรยลงบนมอไดรอยละ 99.6 และจำกกำรสอบถำมควำมพงพอใจของผบรโภคตอผลตภ ณฑ สเปรยท ำควำมสะอำดมอทมสวนผสมของสำรสกดจำกสมแขก ปรำกฏวำผ บรโภคพงพอใจผลตภณฑรอยละ 83.3

49

จำกงำนวจยดงกลำวขำงตนซงไดมกำรน ำสำรสกดจำกธรรมชำตมำผลตเปนผลตภณฑท ำควำมสะอำดนนจะเหนไดวำนอกจำกจะไดผลตภณฑซงเ ปนทยอมรบของผบรโภคแลวยงสำมำรถชวยลดกำรใช สำรเคมและกำรปนเปอนสำรดงกลำวสสงแวดลอมไดอกดวย

ดงน นกำรน ำสำรสกดจำกธรรมชำตมำประยกตใชเปนสวนผสมของผลตภ ณฑท ำควำมสะอำด จะชวยลดกำรใช สำรเคม ลดกำรปนเปอนและกำรตกคำงของสำรเคมลงสสงแวดลอม ประหยดคำใช จำยและหำกพฒนำเปนสวนประกอบของผลตภณฑดงกลำวจะ เปนกำรเพมมลคำสมนไพรพนบำนอกทำงหนง นอกจำกนกเปนกำรจดกำรกำรปนเ ปอนเชอแบคทเรยทท ำใหเกดโรคบนพนผวสมผสไดเพอสขอนำมยทดและปลอดภยตอผ บรโภค

50

บทท 4

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

4.1 สรปผลการวจย

จากการน าสารสกดจากพชตระกลขงทง 4 ชนด ไดแก ขง ขา กระชายและขมนขาว

ทสกดดวยเมทานอลและน ามาทดสอบการยบยงเชอแบคทเรย ดวยวธ Agar well diffusion พบวาสารสกดทสกดดวยเมทานอลสามารถยบยงเชอแบคทเรยทใช ทดสอบได สวนสารสกดทสกดดวยน าไมสามารถยบยง เชอแบคทเรยได เมอทดสอบความสามารถในการยบยงเชอแบคทเรยทความเขมขนสารเทากบ 100, 200 และ 300 มก./มล. พบวาสารสกดจากกระชายมประสทธภาพในการยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ไดดทสด โดยมคา MIC เทากบ 0.05 มก./มล. และ คา MBC เทากบ 0.10 มก./มล. สารสกดขงมประสทธภาพ ในการยบยง เชอ P. aeruginosa ATCC27853, S. aureus ATCC25923 และ E. coli ATCC25922 ไดด ท สด โดยมคา MIC เท าก บ 100, 100 และ 50 มก./มล. ตามล าดบ และ คา MBC เทากบ 200, 200 และ 100 มก./มล. ตามล าดบ และจากการการทดสอบความสามารถในการเปนสารก าจดเชอจลนทรยโดยทดสอบการก าจดแบคทเรยบนพนผวปมกดลฟต ในโรงพยาบาลพบวาสารสกดจากขงสามารถลดปรมาณเชอแบคทเรยลงไดรอยละ 52.13-94.95 เมอใช สารสกดเขมขน 50-200 มก./มล. และสมผสกบเชอเปนเวลา 5 นาท 4.2 ขอเสนอแนะ

จากผลการทดลอง ทไดจะสามารถน าไปประยกตใช ในการใช พชสมนไพรเพอยบยง เชอแบคทเรยบนพนผวสมผสเพอลดการใชสารเคมในการก าจดเชอแบคทเรย อกทงยง เปนการใช ทรพยากรในทองถนใหเกดประโยชน ซงวตถดบสมนไพรพนบานมราคาถกปลกง ายและ มปรมาณมาก หากน ามาพฒนาเปนสารสกดใช เปนสวนประกอบในผลตภณฑดงกลาว จะเปนการเพมมลคาสมนไพรพนบานไทยอกทางหนง นอกจากนจะชวยลดการน าเขาสารเคม ประหยดคาใชจายและพลงงานไดอกดวย

51

เอกสารอางอง

กณฑรา อปมนต. (2544). อบตการณการปนเปอนเชอแบคทเรยของโทรศพทสาธารณะในโรงพยาบาลสงขลานครนทร จงหวดสงขลา. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาอนามยสงแวดลอม, มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา.

กลนาถ มากบญ. (2543). องคประกอบทางเคมของเหงาขมนขาว. วทยานพนธวทยาศาสตร-มหาบณฑต. คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลยสงขลานครนทร , สงขลา.

จตระพ บวผน. (2548). เรยนรเรองสมนไพร. กรงเทพฯ : ส านกพมพประมด. จราภรณ บราคร และ เรอนแกว ประพฤต. (2555). ผลของการสกดสมนไพรพนบานไทยจ านวน 7

ชนด ตอการยบยงเชอแบคทเรย. วารสารการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก . 10(1), 11-21

โชตอนนตและคณะ. (2551). สมนไพรไทยส าหรบงานสาธารณสขมลฐาน. กรงเทพฯ : ดวงกมลพบลชชง. ณรงค โฉมเฉลา. (2536). การใชสมนไพรและพชหอมในการปองกนก าจดศตรทางการเกษตร.

คณะเกษตรศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม. 12-15. นงลกษณ สวรรณพนจ และ ปรชา สวรรณพนจ. (2550). จลชววทยาทวไป. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. นยนา ตางใจ และ สรยา ฤธาทพย. (2552). ประสทธภาพการยบยงเชอจลนทรยบางชนดของสารสกด

จากหมากนวล . ภาควชาสาขาเทคโนโลยอตสาหกรรมการเกษตร คณะวทยาศาสตร-ประยกต, มหาวทยาลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

เบญจวรรณ วาณชยเจรญ. กระชาย. สบคน 8 พฤษภาคม 2553, จาก http://www.l3nr.org/posts/ 195240

ประภาวด ตษยาธคม. (2553). โรคอาหารเปนพษสาเหตจากเชอ Staphyloccus aureus. สบคน 8 พฤษภาคม 2553, จากhttp://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_nih/a_nih_1_001c.asp? info_id=210

ประเสรฐ ศรไพโรจน. (2528). เทคนคทางเคม. ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร, มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม. 72-73.

ประเสรฐ ศรไพโรจน. (2539). เทคนคทางเคม. กรงเทพฯ : ประกายพรก. 84-91

52

ปยกฤษฏ ทองบญ. (2556). ฤทธ ตานแบคทเรยของสารสกดสมแขกและการปรยกตใชในผลตภณฑลางมอ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต. สาขาการจดการสงแวดลอม, มหาวทยาลย สงขลานครนทร, สงขลา.

พราวสปา. (2557). สบขา. สบคน 12 มนาคม 2557, จาก http://www.praewspa.com พเยาว เหมอนวงษญาต. (2545). ประโยชนของสมนไพรในงานสวนพฤกษศาสตรโรงเรยน. กรงเทพฯ

: แสงมงคล ออฟเซท การพมพ พชญดา ฉายแสง. (2552). การผลตและการเสรมสรางมลคาของน ามนหอมระเหยจากเศษเหลอ

ไมเทพทาโร. ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเทคโนโลยและการจดการสงแวดลอม ภาควชาวทยาศาสตรสงแวดลอม, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

พไลพรรณ พงษพล. (2531). Pathogenic Bacteria. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร, มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ บางแสน.

ภทรชย กรตสน. (2549). ต าราวทยาแบคทเรยการแพทย. กรงเทพ ฯ : ภาควชาจลชววทยา คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล , มหาลยมหดล.

รชน เตเอยดหยอ . (2549). การยบยงแบคทเรยของสารสกดพชสมนไพรในกงกลาด า (Penaeus monodon)

แชเยน. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยชวภาพ, มหาวทยาลย สงขลานครนทร. รงรตน เหลองนทเทพ. (2335). พชเครองเทศสมนไพร. กรงเทพฯ : กรมการฝกหดคร. วจตร เออประเสรฐ. (2547). คมอปฏบตการทางเคมอนทรย. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 52. วระชย ทองสา. (2557). สบขง. สบคน 8 พฤษภาคม 2553, สบคน 11 กมภาพนธ 2557,

จาก http://bavariagingersoap.blogspot.com/2011/09/blog-post.html วฒพงษ ฮามวงศ. (2553). ขมนขาว. สบคน 8 พฤษภาคม 2553, จาก

http://natres.skc.rmuti.ac.th/WAN/ data/ka-min-kaow.html ศจรา คปพทยานนทและภคนจ คปพทยานนท. (2554). ผลของสารสกดจากเอองหมายนาตอระบบ

สบพนธในหนตดรงไข. มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร. พราวสปา. (2557). สบขา. สบคน 12 มนาคม 2557, จาก http://www.praewspa.com สมหวง ดานชยวจตร. (2540). โรคตดเชอในโรงพยาบาล. พมพครงท 1. สมาคมโรคตดเชอแหง

ประเทศไทย. กรงเทพ ฯ สมหวง ดานชยวจตรและสมพร โชคลอยแกวใส. (2532). การศกษาอตราความช กของโรคตดเชอ

ในโรงพยาบาลทวประเทศ พ.ศ. 2531. วารสารจดหมายเหตทางการแพทย. 71 (2532), 1-5.

53

สมพนธ สรอยกลอม พชรพรรณ พรหมเมศรและโสภา กลนจนทร. (2556). ประสทธภาพของสารสกด พรกตอการตานเชอแบคทเรย. ภาควชาเคมอตสาหกรรม คณะวทยาศาสตรประยกต, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ.

ส านกการแพทยพนบาน กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข. (2554). สมนไพรพนบานลดความเสยงโรคมะเรงตามภมปญญาของหมอพนบาน. กรงเทพ ฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก.

ส านกงานคณะกรรมการสาธารณสขมลฐาน กระทรวงสาธารณสข. (2541). สมนไพรในงานสาธารณสขมลฐาน. กรงเทพฯ : โรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก .

สชาดา ไชยสวสดและสรชย แกวบญเรอง. (2546). การศกษาฤทธ ตานเชอแบคทเรยกอโรคในสมนไพรไทยบางชนด. ภาควชาเภสชพฤกษศาสตรและเภสชวนจฉย คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลยขอนแกน.

สรยพร โพธศรทอง. (2555). การดแลและควบคมการตดเชอจากพนผวตาง ๆ. สบคน 10 สงหาคม 2555, จาก http://samutprakarndent.files.wordpress.com

แสงจนทร เอยมธรรมชาต. (2525). การศกษาผลของสมนไพรบางชนดในวงศซงกเบอเรซ (Zingiberraceae) ตอการเจรญขงเชอแบคทเรยบางชนด. วทยานพนธปรญญา วทยาศาสตรมหาบณฑต (การสอนชววทยา), มหาวทยาลยเชยงใหม.

แสงไทย เคาภไทย. (2545). เจาะงานวจย สมนไพรหมนลาน. กรงเทพ ฯ : อนฟอรมเดย บคส อรอนงค รชตราเชนชย. (2556). รายงานประจ าป 2556. กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวง

สาธารณสข. 51. อาภากร สภาพพฒนและจตศร ราชตนะพนธ. (2550). ประสทธภาพของน ามนหอมระเหยจาก

สมนไพรไทยตระกลเหงาในการยบยง Listeria monocytogenes ในเนอไกสดบรรจสภาวะสญญากาศแชเยน. การประชมทางวชาการของมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 45 : สาขาสงเสรมการเกษตรและคหกรรมศาสตร สาขาอตสาหกรรมเกษตร. กรงเทพ ฯ. 516-522.

อารมณ แสงวนชย. (2536). การใชสมนไพรและพชหอมในการปองกนก าจดศตรท าการเกษตร .รายงานการสมมนาการใชสารสกดจากพชเพอปองกนก าจดศตรทางการเกษตร . คณะเกษตรศาสตร, มหาวทยาลยเชยงใหม. 118-122.

อทมพร ทองอนทร. (2544). การศกษาฤทธ ตานเชอรา Cladosporium cladosporioides และ

แบคทเรย Seratia mercescens ของสารสกดจากกระชาย ฟาทะลายโจร มะนาวแปนและ

มะนาวน าหอม. วทยาศาสตรมหาบณบต สาขาวชาเคม, มหาวทยาลยเชยงใหม.

54

เอกรนทร ภทระนวด. (2550). การสกดเครองเทศของไทยดวยตวท าละลายรวมกบคลนเสยงความถสงและประสทธภาพของสารสกดเครองเทศรวมกบ EDTA ในการยบยงจลนทรยในอาหาร. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวทยาศาสตรการอาหาร , มหาวทยาลยเษตรศาสตร.

Ababutain, C. M. (2011). Antimicrobial Activity of Ethanolic Extracts From Some Medicinal Plant Australian. Journal of Basic and Applied Sciences, 5(11), 678-683

Azu, N. C., and Onyeagba, R. A. (2007). Antimicrobial properties of extracts of Allium cepa (Onions) and Zingiber officinale (Ginger) on Escherichia coli, Salmonella typhi and Bacillus subtilis. Journal of Tropical Medicine; 3, 351-372.

Bin, S., Yi-Zhong, C., John D, B., and Harold, C. (2007). The in vitro antibacterial activity of dietary spice and medicinal herb extracts. International Journal of Food Microbiology. 117(1) : 112-119.

Boyce, J.M., and Pittet, D. (2002). Guideline for hand hygiene in health-care setting : Recommendations of the healthcare infection control practices advisory committee and the hicpac/shea/idsa hand hygiene task force. Infection control and hospital Epidermiology. 23(S12), 3-40.

Bureau of Epidemiology. (2007). Annual Epidemiological Serveillance Report 2007 Retrieved September 2, 2010, from http://epid.moph.go.th/Annual/ANNUAL2550/part2/Table/ table1.html

Bureau of Epidemiology. (2008). Annual Epidemiological Serveillance Report 2008. Retrieved September 2, 2010, from http://epid.moph.go.th/Annual/Annual1%202551/part2_51/ Annual_Menuprat2_52.html

Bureau of Epidemiology. (2009). Annual Epidemiological Serveillance Report 2009. Retrieved September 21, 2010, from http://epid.moph.go.th/Annual/Annual1%202552/Main.html

Chamber, H. F. (2001). The changing epidemiology of Staphylococcus aureus Emerging infectious diseases, 7(2), 178.

Ekhaise, F. O., Ighosewe, O. U., and Ajakpovi, O. D. (2008). Hospital Indoor Airborne Microflara in Private and Government Owned Hospitals in Benin City Nigeria. World

Journal of Medical Sciences. 3(1), 19-23.

55

Eric, W. C., Voon, P. N., Voon, P. N., Vi, V. T., and Yin, Y. L. (2011). Antioxidant and Antibacterial Properties of Alpinia galanga, Curcuma longa, and Etlingera elatior (Zingiberaceae). Journl of Phamcognosy. 3(22), 54-61.

Ezenwanze, N. N., and Elegalam, U. N. (2005). Antibacterial activity of extracts of ginger (Zingiber officinale Roscoe and Garlic (Allium Sativum L.) and African oil bean seed Pentaclethra Macrophylla. Journal of Molecular Medicine and Advance Science. 1(4), 411-416.

FDA. (1995). Bacteriological Analytical Manaul (BAM) (8 ed). USA : Gaithersburg. Habsah, M., Amran, M., Mackeen, M. M., Lajis, N. H., Kikuzaki, H., Nakatani, N., Rahman, A.

A., and Ghafar, A. M. (2000). Screening of Zingiberaceae extracts for antimicrobial and antioxidant activities. Journal of Ethnopharmacology. 72(200), 403-410.

Helgason, E., Okstad, O. A., Caugant, D. A., Johansen, H. A., Fouet, A., Mock, M. (2000). Bacillus anthrasis, Bacilus cereus, and Bacillus thuringienisis-one species on the basis of genetic evidence. Applied and Enironmemtal Microbiology, 66(6), 2627-2630.

Martin, G., (1995). Ethnobotany: A Methods Manual. Chapman & Hall, London. Matu, E.N., and van Staden, J. (2003). Antibacterial and anti-inflammatory Activities of some

plans used for medicinal purposes in Kenya. Journal of Ethnophamacol. 87, 35-41. Milton Beychok. (2009). Reflux. Retrieved August 10, 2009, From

http://en.citizendium.org/wiki/ Reflux_(distillation). Nandalal, P., and Somashekar, R. K. (2007). Prevalence of Staphyloccus aureus and

Pseudomonas aeruginosa in door air flora of district hospital, Mandya, Karnataka. Journal of Environment Biology. 5(11), 197-200.

Onyeagba, R. A., Ugbogu, O. C., Okeke C. U., and Iroakasi. O. (2004) Studies on the antimicrobial effects of galic (Allium sativum Linn), ginger (Zingiber officinale Roscoe) and lime (Citrus aurantifolia Linn). Affican Journal of Biotechnology. 3(10), 522-554

Oonmetta-aree, J., Suzukib, T., Gasalucka, P., and Eumkebc, G. (2005). Antimicrobial properties and action of galangal (Alpinia galanga Linn.) on Staphylococcus aureus. LWT - Food Science and Technology. 105, 1214-1220.

56

Ouattara, R.E.S., Holley, R. A., Piette, G.J.P. and Begin, A. (1997). Antibacterial activity of selected fatty acids and essential oils against six meat spoilage organisms. International Journal of Food Microbiology. 37, 155–162.

Policegoudra, R. S., Abirajb K., Channe, D. G., and Aradhya, S.M. (2007). Isolation and characterization of antioxidant and antibacterial compound from mango ginger (Curcuma amada Roxb.) rhizome. Journal of Chromatography B. 825, 40-48.

Rosas, I., Salinas E., Yela, A., Calva, E., Eslava, C. and Cravioto, A. (1997). Escherichai coli in Settlled-Dust and Air Samples Collected in Residental Environments in Mexico City. Journal of Applied and Environmental Microbiology. 63, 751-752.

Scherrer, R., and Gerhardt, P. (1971). Molecular sieving by the bacillus. Megaterium cell wall and protoplast. Journal of Bacteiol. 107, 718-735.

Schoeni, J. L., and Wong, A. C. (2005). Bacillus cereus food poisoning and its toxins. Journal of mangostana Phytochemistry, 20 (1), 183-185.

Smith-Palmer, A., Stewart, J., and Fyfe, L. (1998). Antimicrobial properties of plant essential oils and essences against five important food-borne pathogens. Letters in Applied Microbiology, 26, 118-122.

Suree, N., and Lohasupthawee, P. (2005). Antibacterial activity of crude ethanolic extracts and essential oils of spices against Sallmonellae and other enterobacteria. Journal of

KMITL Sci. Tech, 5 (3), 527-538. Wilson, B., Abraham, G., Manju,V. S., Mathew, M., Vimala, B., Sundaresan, S., and Nambisan, B.

(2005). Antimicrobial activity of Curcuma zedoaria and Curcuma malabarica tubers. Journal of Ethnopharmacology, 99, 147-151.

Zaeoung, S. (2004). Cytotoxic Activity Against Tumour Cells and Free radical Seavenging Actiity of Zingiberaceous Rhizomes Used as Spices. Master of Pharmacy Thesis. Prince of Songkla University.

57

ภาคผนวก

58

ภาคผนวก ก วธการเตรยมอาหารเลยงเชอ

59

ภาคผนวก ก

วธการเตรยมอาหารเลยงเชอ

1. Nutrient Agar (NA)

Nutrient Agar 28 กรม น ำกลน 1,000 มลลลตร วธเตรยม

น ำอำหำรเ ลยงเชอผงส ำเรจรปมำ 28 กรม ใสน ำกลน 1,000 มลลตร น ำไปตมแลวคนใหละลำย น ำไปนงฆำเชอดวยหมอนงควำมดนไอน ำ ทอณหภม 121 องศำเซลเซยส (ควำมดนไอ 15 ปอนดตอตำรำงนว) เปนเวลำ 15 นำท 2. Muller Hinton Broth (MHB)

Muller Hinton Broth 21 กรม น ำกลน 1,000 มลลลตร

วธเตรยม น ำอำหำรเ ลยงเชอผงส ำเ รจรปมำ 21 กรม เตมน ำกลน 1,000 มลลลตร น ำไปตมแลวคน ใหละลำย น ำไปนงฆำเชอดวยหมอควำมดนไอน ำ ทอณหภม 121 องศำเซลเซยส (ควำมดนไอ 15 ปอนดตอตำรำงนว) เปนเวลำ 15 นำท

60

ภาคผนวก ข

วธการเตรยมสารละลาย

61

ภาคผนวก ข

วธการเตรยมสารละลาย

1. 0.5 McFarland Standard

1 % BaCl2 0.5 มลลลตร

1% H2SO4 1.5 x 109 เซลลตอตำรำงเมตร

วธเตรยม ผสม 1 % แบเ รยมคลอไร ด (1% BaCl2) 0.5 มลล ลตร ปรบปรมำตร เปน 100

มลลลตร ดวย 1% กรดซลฟวรก (1%H2SO4) (ปรมำณ 1.5 x 109 เซลลตอตำรำงเมตร)

2. Sterile Normal Saline 0.85 %

NaCl 8.5 กรม น ำกลน 1,000 มลลลตร วธเตรยม ช งโซเ ดยมคลอไรด (NaCl) 8.5 กรม ละลำยดวยน ำกลนปรบปรมำตรใหได 1,000 มลลลตร น ำไปนงฆำเชอดวยหมอนงควำมดนไอน ำ ทอณหภม 121 องศำเซลเซยส (ควำมดน 15ปอนดตอตำรำงนว) เปนเวลำ 15 นำท

62

ภาคผนวก ค

การสกดหยาบจากพชตระกลขง

63

ภาคผนวก ค

การสกดหยาบจากพชตระกลขง

1. ลกษณะของสำรสกดขง ขำ กระชำยและขมนขำวดวยน ำและเมทำนอล

1.1 สำรสกดหยำบขง ขำ กระชำยและขมนขำวทสกดดวยน ำ

ภำพท 17. สำรสกดหยำบขง ขำ กระชำยและขมนขำวทสกดดวยน ำ

1.2 สำรสกดหยำบขง ขำ กระชำยและขมนขำวทสกดดวยเมทำนอล

ภำพท 18. สำรสกดหยำบขง ขำ กระชำยและขมนขำวทสกดดวยเมทำนอล

กระชำย ขมนขำว ขำ ขง

ขง กระชำย ขำ ขมนขำว

64

ภาคผนวก ง ผลการยบยงเชอแบคทเรยดวยสารสกดจากพชตระกลขง

65

ภาคผนวก ง

ผลการยบยงเชอแบคทเรยดวยสารสกดจากพชตระกลขง

ตำรำงท 10 บรเวณยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสกดขงทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม. ตำรำงท 11 บรเวณยบยง เชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสกดขำทสกดดวยเมทำนอลเมอ

ทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย± SD 100 11.00 11.00 12.00 11.33±0.58 200 11.00 12.00 12.00 11.67±0.58 300 13.00 12.00 13.00 12.67±0.58

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย± SD 100 9.00 9.00 10.00 9.33±0.58 200 9.00 10.00 10.00 9.67±0.58 300 11.00 10.00 11.00 10.67±0.58

66

ตำรำงท 12 บรเวณยบยงเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสกดกระชำยทสกดดวยเมทำนอลเมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย± SD 100 - - - - 200 - - - - 300 9.00 9.00 9.00 9.00±0.00

67

5

5 5 5

1

2

3

4

1

2

3

4

3

1

2 4

ภำพท 19. ผลกำรทดสอบฤทธตำนเชอ P. aeruginosa ATCC27853 ของสำรสกดจำก (1) ขง (2) ขำ (3) ขมนขำว (4) กระชำย และ (5) DMSO

(ก) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 100 มก./มล. (ข) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 200 มก./มล. (ค) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 300 มก./มล.

1

2

3

4

ก

ข ค

68

ตำรำงท 13 บรเวณยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ของสำรสกดขงทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม. ตำรำงท 14 บรเวณยบยงเชอ E. coli ATCC25922 ของสำรสกดขำทสกดดวยเมทำนอล

เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย± SD 100 14.00 14.00 14.00 14.00±0.00 200 14.00 15.00 15.00 14.67±0.58 300 16.00 17.00 17.00 16.67±0.58

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย± SD 100 - - - - 200 11.00 9.00 10.00 10.00±1.00 300 11.00 12.00 12.00 11.67±0.58

69

ก

1

4 2

3

5

3

1

2 5 4 2

3

1

4 5

ข ค

ภำพท 20. ผลกำรทดสอบฤทธตำนเชอ E. coli ATCC25922 ของสำรสกดจำก (1) ขง (2) ขำ (3) ขมนขำว

(4) กระชำย และ (5) DMSO (ก) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 100 มก./มล. (ข) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 200 มก./มล. (ค) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 300 มก./มล.

70

ตำรำงท 15 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสำรสกดขงทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม. ตำรำงท 16 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสำรสกดขำทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย±SD 100 14.00 13.00 14.00 13.67±0.58 200 14.00 15.00 13.50 14.17±0.76 300 15.00 14.00 15.00 14.67±0.58

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย±SD 100 10.00 10.00 10.00 10.00 ± 0.00 200 11.00 12.00 10.50 11.17 ± 0.76 300 13.00 12.00 13.00 12.67 ± 0.58

71

ตำรำงท 17 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสำรสกดขมนขำวทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม. ตำรำงท 18 บรเวณยบยงเชอ B. cereus TISTR687 ของสำรสกดกระชำยทสกดดวยเมทำนอล

เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย±SD 100 11.00 10.00 10.00 10.33±0.58 200 11.00 11.00 10.50 10.83±0.29 300 11.00 11.00 12.00 11.33±0.58

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย±SD 100 14.00 14.00 15.00 14.33±0.58 200 14.00 15.00 15.00 14.67±0.58 300 15.00 16.00 14.50 15.17±0.76

72

4 2 5

1

3 ก

1

4 2 5

3

2

1

5

3

4

ภำพท 21. ผลกำรทดสอบฤทธตำนเชอ B. cereus AISTR687 ของสำรสกดจำก (1) ขง (2) ขำ (3) ขมนขำว (4) กระชำย และ (5) DMSO (ก) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 100 มก./มล.

(ข) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 200 มก./มล. (ค) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 300 มก./มล.

ข ค

73

ตำรำงท 19 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสำรสกดขงทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ตำรำงท 20 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสำรสกดขำทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย±SD 100 15.00 16.00 14.50 15.17±0.76 200 16.00 17.00 17.00 16.67±0.58 300 17.00 18.00 17.00 17.33±0.58

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย±SD 100 9.00 10.00 9.00 9.33±0.58 200 10.00 11.00 11.00 10.67±0.58 300 12.00 12.00 12.00 12.00±0.00

74

ตำรำงท 21 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสำรสกดขมนขำวทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ตำรำงท 22 บรเวณยบยงเชอ S. aureus ATCC25923 ของสำรสกดกระชำยทสกดดวยเมทำนอล เมอทดสอบทควำมเขมขน 100, 200 และ 300 มก./มล.

หมายเหต หลมทดสอบมขนำดเสนผำศนยกลำงเทำกบ 7 มม.

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มม.)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย±SD 100 10.00 11.00 11.00 10.67±0.58 200 11.00 12.00 11.00 11.33±0.58 300 12.00 12.00 12.00 12.00±0.58

ควำมเขมขนของสำรสกด(มก./มล.)

เสนผำศนยกลำงของ Inhibition zone (มลลเมตร)

ซ ำท 1 ซ ำท 2 ซ ำท 3 เฉลย ±SD 100 14.00 14.00 15.00 14.33±0.58 200 16.00 15.00 15.00 15.33±0.58 300 16.00 16.00 15.00 15.67±0.58

75

3

2 4

5

1

3

2 4 5

1

ภำพท 22. ผลกำรทดสอบฤทธตำนเชอ S. aureus ATCC25923 ของสำรสกดจำก (1) ขง (2) ขำ (3) ขมนขำว (4) กระชำย และ (5) DMSO (ก) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 100 มก./มล.

(ข) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 200 มก./มล. (ค) สำรสกดขง ขำ กระชำย และ ขมนขำว ทควำมเขมขน 300 มก./มล.

3

2 4 5

1

ก

ข ค ค

76

ภาคผนวก จ ผลการยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวสมผสในโรงพยาบาลดวยสารสกดจากขง

77

ภาคผนวก จ

ผลการยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวสมผสในโรงพยาบาลดวยสารสกดจากขง

1. ปรมำณจลนทรยบนพนผวสมผสของลกบดประตประตหองน ำ ปมกดลฟตและเคำเตอรผปวยนอก ตำรำงท 23 เกบตวอยำงเชอ ครงท 1

ตำรำงท 24 เกบตวอยำงเชอ ครงท 2

ตำรำงท 25 เกบตวอยำงเชอ ครงท 3

ล าดบท ตวอยาง 1 2 เฉลย±SD 1 ลกบดประตหองน ำ 79 89 84±7.07 2 ปมกดลฟต 166 176 171±7.07 3 เคำเตอรผปวยนอก 36 34 35±1.41 4 0.85% NaCl - - -

ล าดบท ตวอยาง 1 2 เฉลย±SD 1 ลกบดประตหองน ำ 79 77 78±1.41 2 ปมกดลฟต 168 172 166±2.82 3 เคำเตอรผปวยนอก 36 40 38±2.82 4 0.85% NaCl - - -

ล าดบท ตวอยาง 1 2 เฉลย±SD

1 ลกบดประตหองน ำ 77 83 80±4.24 2 ปมกดลฟต 177 171 174±24 3 เคำเตอรผปวยนอก 39 31 35±5.67 4 0.85% NaCl - - -

78

ตำรำงท 26 เกบตวอยำงเชอ ครงท 4

ตำรำงท 27 คำเฉลยปรมำณเชอจำกกำรเกบตวอยำง 4 ครง

ล าดบท ตวอยาง 1 2 เฉลย±SD 1 ลกบดประตหองน ำ 84 88 86±2.82 2 ปมกดลฟต 172 168 170±2.82 3 เคำเตอรผปวยนอก 35 39 37±2.82 4 0.85% NaCl - - -

ล าดบท ตวอยาง ครงท 1 ครงท 2 ครงท 3 ครงท 4 เฉลย±SD

1 ลกบดประตหองน ำ

84 78 80 86 82±3.65

2 ปมกดลฟต 171 166 174 170 170±3.30 3 เคำเตอรผปวยนอก 35 38 35 37 36±1.50 4 0.85% NaCl - - - - -

79

ตำรำงท 28 ผลสำรสกดจำกขงทควำมเขมขน 200, 100 และ 50 มก./มล. ทเวลำตำง ๆ ตอปรมำณจลนทรยทรอดชวตจำกกำรยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวปมกดลฟต

เวลำ

(นำท)

200 มก./มล. 100 มก./มล. 50 มก./มล.

ปรมำณ จลนทรยทรอดชวต

cfu/ml

ปรมำณ จลนทรยทรอดชวต

%

ปรมำณจลนทรยทรอดชวต cfu/ml

ปรมำณ จลนทรยทรอดชวต

%

ปรมำณ จลนทรยทรอดชวต cfu/ml

ปรมำณ จลนทรยทรอดชวต

%

5 340 5.05 560 11.62 900 47.87

10 400 5.93 380 7.88 800 42.55

15 260 3.86 320 6.64 720 38.29

30 260 3.86 260 5.39 620 32.98

60 120 1.78 300 6.62 580 30.85

120 80 1.19 120 2.49 340 18.09

180 60 0.86 100 2.07 340 18.09

Control 6740 100 4820 100 1880 100

80

ตำรำงท 29 ผลของสำรสกดจำกขงทควำมเขมขน 200, 100 และ 50 มก./มล. ทเวลำตำง ๆ ตอกำรยบยงเชอแบคทเรยบนพนผวปมกดลฟต

เวลำ

(นำท) ปรมำณเชอแบคทเรยทลง (รอยละ)

200 มก./มล. 100 มก./มล. 50 มก./มล.

5 94.95 88.38 52.13

10 94.07 92.12 57.45

15 96.14 93.36 61.71

30 96.14 94.61 67.02

60 98.22 93.38 69.15

120 98.81 97.51 81.91

180 99.14 97.93 81.91