inhoudsopgawe voorwoord . hoofstuk 1: plante, hulle...

23
Gesondheid Uit Die Grond Uit... Word Gesond Uit God Se Apteek INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle eienskappe en werkinge Hoofstuk 2: Gesonde leefwyse vir ons tyd van nood Hoofstuk 3: Die minerale en spoorelemente nodig vir u liggaam Hoofstuk 4: Watter kwale kan ek behandel? Hoofstuk 5: Kanker Hoofstuk 6: Plante om te gebruik in die kombuis en huis- apteek Hoofstuk 7: Hoe om kruie te gebruik maak van u eie medisyne in die kombuis Hoofstuk 8: Spruite en sappe Hoofstuk 9: Allerlei Hoofstuk 10: Resepte Hoofstuk 11: Troeteldiere Hoofstuk 12: Sappe vir siektes Hoofstuk 13: Swanger mammas en hul babas Bibliografie Indeks Kopiereg Helene Venter © 2013 1

Upload: others

Post on 23-Dec-2019

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

Gesondheid Uit Die Grond Uit...

Word Gesond Uit God Se Apteek

INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle eienskappe en werkinge

‒Hoofstuk 2: Gesonde leefwyse vir ons tyd van nood Hoofstuk 3: Die minerale en spoorelemente nodig vir u liggaam Hoofstuk 4: Watter kwale kan ek behandel? Hoofstuk 5: Kanker Hoofstuk 6: Plante om te gebruik in die kombuis en huis-apteek

‒Hoofstuk 7: Hoe om kruie te gebruik maak van u eie medisyne in die kombuis Hoofstuk 8: Spruite en sappe Hoofstuk 9: Allerlei Hoofstuk 10: Resepte Hoofstuk 11: Troeteldiere Hoofstuk 12: Sappe vir siektes Hoofstuk 13: Swanger mammas en hul babas BibliografieIndeks

Kopiereg Helene Venter © 2013 1

Page 2: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

INLEIDING

Dis die begin van ‘n nuwe dag. God het die dag vir my gegee om te gebruik. Ek kan dit gebruik om goed te doen of dit vermors. Wat ek doen vandag, is belangrik omdat ek ‘n dagvan my lewe verruil om dit te doen.

As more aanbreek, sal hierdie dag vir ewig verby wees; dan in sy plek iets wat ek verkoop het daarvoor. Ek wil wins maak uit daardie dag en nie verlies nie sodat ek nie sal spyt wees vir die prys wat ek betaal het vir daardie dag nie. (Dit is nie geld nie; maar hoër en sterker waardes)

Dis die motief agter hierdie boek, want “My volk gaan ten gronde as gevolg van gebrek aan kennis----“ Hos. 4:6Tema: Jes 5:12,13 “…Maar op die dade van die HERE gee hulle geen ag nie, en die werk van SY hande, sien hulle nie; daarom gaan MY volk in ballingskap weens gebrek aan kennis,…”Die wonderlike natuur- ons neem alles vanselfsprekend-sonder kennis.

Sirag 38:4 “ God het uit die aarde medisyne laat voortspruit en laat die man met onderskeidings vermoë, dit nie verwerp nie.” Besef u dat alles deur God geskape ‘n tasbare bewys is van od se Liefde en Wysheid! Die Bybel deur HOM geïnspireer weerspieël ook SY liefde en Wysheid!

Waar het dit alles begin?

Desember 1993 besoek ons Radio Pretoria nog daar op

Kopiereg Helene Venter © 2013 2

Page 3: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

Donkerhoek. Net daar besluit my man, Wessel, om hier by Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê en hy word gekies as voorsitter en dadelik begin die fondsinsameling. ‘n ESKOM mas word aangekoop: die dinge het begin. Januarie 1994 was die begin. Die ondersoek na ‘n geskikte plek en toe later die bou van die ateljee en einde 1994 het hy die lisensie gekry. 19 Februarie 1995 praat ‘n “stem” langs my bed met hierdie woorde: “Casting your corn in carriers”!

Wat dit moontlik kan beteken, het ek omtrent ‘n jaar later uitgevind toe ek die Engelse woordeboek geneem het, en gesien dat “carriers” kan ook beteken “die draergolwe (frekwensies) van ‘n radio” Ek het hierdie boodskap as ‘n opdrag beskou en tot op die huidige oomblik hou ek nog vol daarmee.

Die boek “Back to Eden” deur Jethro Kloss is op ‘n wonderbaarlike manier aan my gegee---en daardie boek het my so geïnspireer dat ek besluit het om kruie te bestudeer.My kruie studies het my ‘n paar jaar geneem; en nog steeds hou dit aan, want hierdie onderwerp is onuitputlik.

My dank aan Radio Pretoria waar alles eintlik gebore is in my man se visie. Dank aan Vader YaHWeH wat dit alles moontlik gemaak het deur SY voorsiening en seën.Geskenk aan my Boerevolk in hierdie tye van nood waar ons op ons self moet staatmaak.

Dankie ook aan my man, Wessel vir sy geduld met my en vir sy

Kopiereg Helene Venter © 2013 3

Page 4: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

ondersteuning en liefde in alle opsigte.Dankie aan al die gemeenskapsradiostasies waar ek al die praatjies kon uitsaai .

Kopiereg Helene Venter © 2013 4

Page 5: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

HOOFSTUK 1.

Ons liggaam is ‘n wetenskaplike en spirituele kunswerk waardeur die lewens energie vloei. Blokkasies van hierdie energie stroom kan voorkom deurdat u negatief dink en handel. Lewens energie is belangrik om kroniese moegheid en stress te beveg. Dit is u trustfonds wat u moet bewaar. Dus positiewe denke, geloof en saam met ‘n goeie verhouding met U Skepper plus vertroue op Hom. Sodra u begin onttrekkings doen uit hierdie bankrekening deur negatiwiteit, loop u gevaar om die rekening te ledig. Die gevolg is dat u begin leen en leun op chemiese anti-depressante en ander pille soos bloeddruk ens.Bloedsomloop is belangrik omdat bloed vervoer voeding, suurstof en lewensenergie deur die liggaam. Ook verwyder bloed metabolistiese afval, gifstowwe en koolsuurgas deur die longe en limf.

Kopiereg Helene Venter © 2013 5

Page 6: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

PLANTE, HULLE EIENSKAPPE EN WERKINGE

Deur die duisende jare is navorsing gedoen om die aktiewe bestanddele van plante te bepaal en hulle werkinge op die menslike liggaam. Daarvolgens is hulle in kategorieë geplaas vir die behandeling van verskillende siektes.Die begrip van hierdie werkinge en die kombinasie van die eienskappe kan help in die holistiese genesing van mense. (Engelse woorde word verduidelik in die beskrywing)

1. Pynstillende eienskappe bv. Devil’s claw, Cayenne, Gelsemium.

2. Gal-afdrywer (gal) - wat te veel gal verwyder in geval van geelsug bv Dandelion.

3. Braak-teenmiddel - beveg naarheid bv Lemon balm, Gemmer, Lavender, Cayenne

4. Anti-mikrobies- vernietig mikro-organismes wat siektes veroorsaak bv. Peppermint, Roosmaryn, Wynruit, Salie, Tiemie, heuning,

5. Anti-spasmas - bv Tiemie, Peppermint6. Aromaties bv Lemon balm, Basil, Fennel, Peppermint,

Roosmaryn, Lemongrass Lavender.7. Saamtrekmiddel: wat weefsels saamtrek en verminder dus

uitskeidings en afskeidings bv Plantain, Roosmaryn, Yarrow, Shepherd”s Purse (menstruasie probleme)

8. Carminative - stimuleer die aksie van die spysvertering stelsel en ontspan die maag- help dus vir gas in die maag bv. Anys, Lemon balm, Cayenne, Dill, Fennel, Gemmer, Knoffel, Peppermint, Salie, Tiemie

9. Diaphoretic of sweetmiddel- dit verhoog die uitskeiding van gifstowwe uit die liggaam omdat dit sweet aanmoedig

Kopiereg Helene Venter © 2013 6

Page 7: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

bv. Cayenne, gemmer, Knoffel, Peppermint, Tiemie, Yarrow

10.Diuretic- waterafdrywend- stimuleer vloei van urine bv. Seldery saad, dandelion, pietersielie, Yarrow, mieliebaard,

11.Emmenagogue - stimuleer en normaliseer menstruele vloeiing- dit dien ook as ‘n tonikum vir vroulike reproduksie sisteem bv. Gemmer, Pietersielie, peppermint, Roosmaryn, Tiemie, Yarrow.

12.Emollient- maak vel sag en beskerm uitwendig net soos wat ‘n Demulcent (beskerm inwendig deur slymvorming) inwendig beskerm teen inflammasie bv Chickweed, Comfrey, Plantain.

13.Demulcent vir inwendige genesing en beskerming bv. Comfrey, Mieliebaard, Hawermout, slippery elm

14.Lakseer - stimuleer die werking van die dikderm bv. Dandelion, comfrey, cascara sagrada,

15.Nervine - kalmeer senuwees en versterk dit bv. Lemon balm, Lavender, Hawermout, Peppermint, Roosmaryn ( nie vir hoe bloeddruk lyers nie), tiemie, St John’s wort,

16.Stimulante- dit verbeter en versnel die fisieke funksies van die liggaam bv. Cayenne, Knoffel, Peperwortel, Gousblom, Peppermint, Roosmaryn, Wynruit, Salie, Yarrow.

17.Tonikums - kruie wat spesifieke organe of die algehele liggaam versterk bv Lemon balm, Cayenne, Comfrey, Borrie, Centella, Dandelion, Knoffel, Gousblom, Nettle ( brandnetel), Hawermout, Pietersielie, Yarrow,

18.Vulnerary (vel-of weefselvormend) gebruik uitwendig vir die vel- genees wonde en snye en insekbyte bv Aalwyn, Comfrey, Gousblom, Plantain, Tiemie, Yarrow, Chickweeg, Yellowdock,

Kopiereg Helene Venter © 2013 7

Page 8: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

HOOFSTUK 2GESONDE LEEFWYSE- vir ons tyd van noodVolgens wetenskaplikes oor die hele wêreld is daar 4 oorsake van dood nl.1. Te korte in die liggaam van minerale, vitamienes, spoor

elemente2. Besoedeling van kos en water en as sulks, die liggaam,

waarvan tandstopsels wat kwik bevat, gifstowwe-veral die wat met vliegtuie gespuit word, chemikalie in huishoudelike produkte die belangrikste is

3. oorerflike eienskappe bv diabetes, hartprobleme ens4. Negatiwiteit- antisipeer probleme sonder oorsaak.

Dr Joel D Wallach was ‘n veearts en mediese dokter. In sy boek “Dead doctor’s don’t lie” “You have to do some things (lewe ‘n gesonde lewe) and the first thing I have to do is convince you that it is worth doing these things”(Bl5)

U EETGEWOONTES, u smaakkliere oorprogrammeer, opnames doen van u liggaam, kennis opdoen oor die werking van u liggaam, kennis oor die behoeftes van ‘n gesonde liggaam, kennis oor God se gesondheidsbevele, kennis oor wat die natuur my bied.In hierdie tye van swak en duur mediese hulp, moet ons op ons liggame vertrou om ons baie ellende te bespaar.Die meeste mense wil nie glo dat voeding die enigste natuurlike manier is vir genesing nie, totdat hulle by die finale krisis punt kom, dan wil mense bid vir genesing, maar die Hemelse Vader se genesende voeding en kruie het hulle verwerp toe hulle nog gesond was.

Kopiereg Helene Venter © 2013 8

Page 9: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

1. WEES VERANTWOORDELIK VIR U EIE LIGGAAM—DEUR:

1.1 .Bewuswording: Geen gesondheid kom uit ‘n bottel, die Skepper het gesorg dat daar ‘n immuunstelsel is wat outomaties die kwale genees. As u u immuunstelsel aftakel deur te veel suiker, antibiotikas, te min vrugte, te min vars groente, te min water, te veel gifstowwe- dan moet u nie gaan hulp vra vir u immuniteit nie! Wees bewus van u self! Wees gedetermineerd. Maak stilte tye met die Woord en met uself!

1.2. Gesondheid: ‘n Visie van ‘n Totale “Mind set” verandering,Verandering van ou tradisies en gewoontes –

1.3. Neem verantwoordelikheid. Net uself is verantwoordelik vir wat u in u mond steek en wat ook by die mond uitkom! Eet kwaliteit voedsel en praat ook kwaliteit.

1.4. Emosies: Bevryding—van die verlede, van woede, van ou verhoudings, Wees lief vir jouself en vir jou naaste“Awareness results in consciousness”—Kennis oor die getuienis binne u self.My verbale bewussyn en my binne - nie verbale- bewustheid. Ek sê die een ding met my mond, maar my liggaam sê ‘n ander ding.Vergifnis---eers uself en dan ander wat u te na gekom het in u verlede.

Kopiereg Helene Venter © 2013 9

Page 10: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

2. DIE VERLOOP VAN U NUWE LEEFSTYL (Wat van die nuwe baba)

2.1 U is ‘n Heel mens:—fisies, psigies, emosioneel, spiritueel

2.2 U is verantwoordelik: Eet, drink, dink en voel. (Mamma is geheel en al verantwoordelik vir die baba)

2.3 Boublokke: Herstel en onderhou die liggaam: Organiese voedsel: groente (rou of gestoom) en vrugte Minerale en spoorelemente Vitamienes Suurstof (die asem van God)Water(Leer u baba vanaf die eerste dag wat hy kos eet, om die regte kos te eet- moenie suiker by enigiets gooi nie, dit kan u later baie berou!)

2.4 Oorsake van immuun tekorte- Te min vitamienes: Vit C veral en Vit B kompleks. 2.5 Goeie voeding: “heel” kosse d w s nie verwerk nie

2.6 Ontgiftiging: Kolon- gereelde stoelgang, lewer- gereelde ontgiftiging Vel : borsel Longe: asemhaling—oefening-vars lug Nier: 8 glase water per dag Parasiete: wurm middels op gereelde basis- ook u kinders.

Kopiereg Helene Venter © 2013 10

Page 11: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

2.7. Stress: ontspannings oefening, asemhaling, rus, slaap

2.8. U het dus simptome. Volg die nuwe leefstyl en eetgewoontes; pluk die vrugte van ‘n nuwe lewe

Die belangrikste konsep is die besef dat ek moet verander.Die besef dat ek nie van buite aangeval word nie, maar van binne. Genesing begin ook van binne!

“As you believe, you shall achieve”“As a man think in his heart, so it is”(die hart is die “gedagte masjien”)“As you sow, so shall you reap.”Jy sal oes soos jy gedink het! My lewe is ‘n spieël van my gedagtes.Ek is nie ‘n slagoffer nie, maar die oorsaak.Ek kan negatiewe gedagtes verruil vir positiewe gedagtes. Bv Ek kan nie, ek sal doodgaan-_met- Ek kan en daarom sal ek lewe!.Every person will expect to get more out of life and improve both its quality and length. One aspect of this shift is a growing realization of the importance of diet and lifestyle in determining both the quality and the length of one’s life.” (bl 11 New Nutrition Dr. Willem Serfontein)

Kopiereg Helene Venter © 2013 11

Page 12: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

� EK IS DIE SOMTOTAAL VAN WAT EK EET EN NIE EET NIE

� DIE LIGGAAM SE 4 WETTE

1. VOEDING: Alle lewende organismes het voeding nodig—of dit ‘n parasiet is of ‘n insek of ‘n mens of dier—voeding en basiese dinge om lewe te onderhou.Minerale, spoorelemente, vitamienes, aminosure ens

2. OEFENING : Spiere en been het oefening nodig om te ontwikkel en te versterk. Moenie oordoen nie!

3. RUS: U het 6-8 ure slaap per dag nodig. In daardie tyd, herstel die liggaam homself.

4. SANITASIE: U maag MOET elke dag 1 – 3 maal ontlas om ontslae te raak van ou afvalstowwe. Die dikderm is die rioolput van die liggaam en daar broei parasiete en onheil as dit nie daagliks goed gereinig word nie!

Uitwendig moet u elke dag u liggaam goed afborsel en skoon was.U raak ontslae van velskilfers- die porieë word oopgemaak deur warm water en weer toegemaak deur koue water. Dus: was so warm as moontlik en spoel af met koue water. Dit stimuleer bloedsomloop geweldig baie.

Kopiereg Helene Venter © 2013 12

Page 13: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

Hoofstuk 3.

� DIE MINERALE en SPOORELEMENTE NODIG VIR U LIGGAAM

1. Kalsium---------- die beenbouer en hegter2. Jodium----------- die metaboliese sentrum (skildklier)3. Silica--------------die “magneet” element, bou

kraakbeen (waarskuwing: nie vir mense met implatate nie)

4. Sodium (sout)----die ‘youth” element5. Magnesium ------die “relaxer”6. Kalium ---------- “the great alkalizer” 7. Yster --------------die energie gewer8. Suurstof --------- die Gewer van Lewe9. Mangaan---- “ the love element”10. Flourine -----“The decay resistant element”11. Fosfor ------- “the light bearer”12. Sulphur ---- “the heating element13. Cholrine ---- “the cleanser:14. Carbon ----- “the builder”15. Nitrogen -----“the retainer” 16. Selenium----spoorelement wat kanker verhoed17. Bornon---spoor element vir die voorkooming van

osteoporose"The top seven minerals are:calcium, iodine, iron, magnesium,phosphorus,selenium and zinc" (Vitamin Bible by Eearl Mindell's page11)

Kopiereg Helene Venter © 2013 13

Page 14: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

87.Loopneus; Nat mur no 9

88.Longe; Coltsfoot, Lungwort, Horehound, Hysop, Mag Phos, FerrPhos. Van die kruie maak u ‘n tee en drink so 3 koppies per dag/

89.Lupus; Is `n moeilike kalant, tinkture wat gebruik kan word is Milkthistle,feverfew,Pao d`Arco en Red Clover en Echinacea. Dis ‘n auto-immuunsiekte en dus mag u nie die immuunstelsel verhoog nie.

90.Luieruitslag; Gebruik die wit van `n eier, sny die wit `n paar keer met `n sker sodat daardie lele stukkend gaan. Maak baba se boudjies mooi skoon en smeer `n lagie eierwit aan, laat droog word, herhaal `n paar keer. herhaal na elke doek dit werk soos `n bom.

91.Maagseer; Slippery Elm poeier, drink koolsap. Die koolsap word as volg gemaak; maak die voedselverwerker (blender) amper vol met vars gekapte kool. Voeg gedistelleerde water by tot so 3/4 vol, meng op hoe spoed vir `n minuut en gooi in groot GLAS bak. Herhaal nog 2 maal. Bedek met kleefplastiek. Laat staan vir 3 dae by kamer temperatuut. Werk buite na drie dae suig mengsel deur doek. Gooi pulp weg en behou die sap in bottels in die yskas. Drink 2-3 keer per dag `n1/2 koppie vol. Dit werk uitsteekend. Om die tweede mengsel te maak , herhaal alles weer neem 1/2 koppie van die vorige keer se sap en voeg by vars kool mengsel. Nou staan die mengsel ner 24 uur. Herhaal tot dat u seker is u is gesond. 92.Mangels; Mangel ontsteking gebeur as daar a allergie vir

Kopiereg Helene Venter © 2013 40

Page 15: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

��������������� ����������

��������� ���������� � !!���"�� ��#� �

$%&'%(%) *)+�������� � � ,�-����,��� #���##�.��� ��,/����

/!��

0�1�23�!���� ����

456789:;<=>?>@AB@CD@E?FGHI

JKKE?LM?CN?AKOOL@P

Q��%(�-�3RS�3-��TQQUR-�V�W���X��X�Y�Z�(�����'��[�Z�&[���&�+�(�\��'�(�����]���%('X

WRQR2U2Y�2TT � -1T_ QWT2-�QW UR

0T2Q� T0-T�$UWYU2UT

!���/ ,,!�

�TQQ3SR� ��!#��

>Kab@?c?5dC@

4EdefO g@MOENbLhi Ca 4ENM

$%&�-�&��1)]�2%��)+�%+�Y�(����2%� �� W�!�

jklmnonpqkrst 1�&+�1�([�&�%+�R(�Q)(�-��"��U(�S%��T(���U('��u��&�1�&[X �� W�!�

�� W�!�

$%&�R&(�]%'��-v)�u)�w)����&�Y��[�U( �� W�!�

�� W�!�

�� W�!�

0�\)]�Q&�%��R(�3�%���1)]�T(]%w*�('���W�)+�%���x�] �� W�!�

�� W�!�

�� W�!�

-u��&�T)(�T)('�])�]��$��]��R(�x)([�X �� W�!�

�� W�!�

�� W�!�

�� W�!�

�� W�!�

�� W�!�

�]�1y(&�%]�0yz�$�&)��$%&�W�u)]%�+�T&�)� �� W�!�

$%&�S&�{�$���1)]�|��+X �� W�!�

Y��&�%+�$%&�}(�S&�{�$��w�2%��$%&�R+���u�2%� �� W�!�

$%&�R+���u��&����u� �� W�!�

Q�(])+��x���(��$�(]�&

Y�&�'%�]&��&�)���&)[%�%�(����Y�(���&��y�[%���&)[%�%�(����Y�(���&��3&')(%�)�%��W�'X2�X�Rx��������!�

~nm�p�������mo��r���nrn�n�n��n�

Rwv���)[&�����Z)��+&)(�+&�%�)V'u)%�X��u�.��Z)���Z� VZ�&�[�(�%(�X��X�)

-UWTY��/X #��S))&�%��'��(�&y+[�u����[%��&y+[�u�\)(�}(�'���([���%''))u�(%�z��(�[))&�%��'��(�'��[�Z)]���]�&�%��)��}(�'��%��'��%([��%[����]))(�%(�[%��)v�+&%�Z�����+��\)(�[%��0y����X�S%��� T2� �-�U3��(�[%��� T2�R��T-|UR2R�Z�&[�[��&��(��'��&�%+�Z)]�+)(����v��u���v&����u����]�&�]��\�&�]))(�.��\)����&X�Q�(���])�%����W�����v\��'�([�����)([��%('�W ��X�S%��S�+]�&�Z�&[�(%��\�&\)('�(%��w�+&y���&��[%)'(����\)(���[�+]�&X�S%����'%(����\)(�Z)&��'�(��%('z�%��[%��+�&&�+]�z�'��)�)(���&[�����"'�Z��(]��X�$�&)([�&�[%]�Z)]���+)(�\�&)([�&��(�[��(�[%]�[)[��%+��u��(%��Z)'�]�]�[%���))�]����u��%+�(%�X�Y&))'�Z%���(������[)(+�\%&�[%���([�&�]��(%('X�3(��u%��%��%���u��v�[%��u����()]��&�%+��u)(%�&�]��'�(���X�-�u��(��u�[%]��)(+��u�]��'����&z�u))&���u��%��[%����&�]���\%((%'�&X�T��Z)]��+�\)(���\�&Z)'�%���u�]��'���%(�[%��x�u�����-+�vv�&����Z�([�&�%+��2)]��&��(�[%��'�(��%('�%(�-y�v�)(]���(�X�S)(�u��]���'��(�(�')]%Z%]�%]�]���))]�(%�X�S%���+�]&)+]��%(�[&�vv����%��\)(�)�+�����'�]&�+��(�[%]�u��]�\�&[�(�Z�&[�%(�Z)]�&��"�%(�]��X�$�&)��\%&�+%([�&���(�[%�&��u��]�[%]�\�&[�(�Z�&[X�Y&))'���)(]Z��&[��+��(%'��\&)��Z)]���u)'���X�R+�%��(%��}(�u�[%����[�+]�&�(%�z�u))&�Z����v'���%�)��}(�()]��&�%+��v&)+]%�y(X

3u�]�����&�Z))&���v)++%��%���+)+����-v��[�������,#������ ��X�Y�Z�(��������,#�� � ���X�3"�'))(�()��]]v�..]&)�+%('Xv��]�""%��X��X�).

0�])�%('�u��]���&��'��+%�[�\��&[)]�v)++%��\�&��([��)��Z�&[X�-+&y"�)�����%�"���())u�%(�[%��\�&Zy�%('����++%��\)(�[%��%(��])�%('�]&�+%�X��

0T2Q�0R-32SRWxRSR�

WRQR2U2Y�23 RW�

x%�&�([�&��)����}(��y��\)(�u�[%+)�%���\%([�Z)]���)��Q�%{(]�[%��%[���\)(�[%��+Z)���'���Z)]�'�(����+)(�Z�&[�u�]�+&�%���"�)([�&�u%[[����\)(�+&�%��'�u))+z�%([%�(���[%]�'�&���[�'��&�%+X�S))&�%��'��(�Z�]�(�+)v�%+����Zy���\%&�[%��'�(��%('�\)(��%�&[%��v&�[�+]��(%�X�3(����]�[%���]�[%���\)(�v�)(]����&�[�%��([���)&���u�[%��'�(��%('�]����Zy���(�[%��'�]�%���\)(���([�&[��u�(���Z)]�'�]�%'�\)(�'�(��%('�[��&�[%��()]��&X���)(]��[��&�}(�Z�([�&�%+��-+�vv�&w���+)(�[%]�'��&�%+��))u�u�]�'���[X�S%��()]��&�%��}(�])��)&����Zy��\)(�-y��%�"[��

������������������� ����¡¢£�¤ ��¤������¤�¥��¦���§ ���¢£�©��¢���ª�� �«

¬­nkro�®pqkrs

j��o°±²�®²³³krs $%&�*�('����&����u��-����0y�$��]�w�Y��&�%+�3�+�Tvv��)�y(�-))u

j��o°q�k³lk� l

j��o°qµnn�� l $%&�S%�'�(��1)]�2%��S%��Y�+��v]��T(]%w��&�v%&)(]��Q)(�Y��&�%+�2%�

j���o�o³� l $%&��y(�%+��T&]&%]%�wY��&�%+�-))u��]�T&]&%]%����u��R(�&%��T�%[�S&�vv���

j�rn�on³n�n�n� l

¶n·³n�n� l Y�(����0�[��&�wY��&�%+�-))u��]�-%�%�)�R(�2���1��"������]

¶nn�³n�n³krs $%&�-v)]))&��&��R(�-�&��1)]�2%��Y�(���z�-))u��]��)���-��v�

¶rn·³lr �� l

krn�·²rkpt �('�$%���]�R(�W�[����\�&�0y�$%&�$�&)��$��+)(+�&

krn�·²rk³krs �Y������u��$��+)(+�&z�$��v&����u��w�S%]�x�&�]���-����z��%]�Z�&�z�U('&��%����(()���

¸ lmo�³krs 0�\)]�xyv�¹%�z���u"&�y�1�&]���z�-Z��[���0%]]�&�z��)��([��)X

¸ ls�n�pºpqµnn·³np¶o��n�³ $%&�R&(�]%'��-v)]))&��&��1)]�2%��1%��Y�(����2%�X

¸ ls�n�³krs $%&��y(�%+��T&]&%]%��x)([��R(�Q(%�{X�0�\)]�$)&����u"&�y�0�)&��R(�1�&]���

¸ ls�n�³krsptp»²n

¼�½p¾n²¿�nr� l

¼�½pÀnr� l

Á¿³nnl� lp

Page 16: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

��������������� �� �� ����

���������������������� �� ����

�� ����

��� ����

�� ����

�� ����

�� ����

�� ����

�� ����

������ ��� ��!�

�� ����

����"#����"$ %&��� �� ����

'�� ��(�

�� ����

�����������������������������)�*$�+����, %��%$�� �� ����

�� ����

�� ����

�� ����

�� ����

�� ����

-.��/0.1 �� ����

�� ����

�� ����

��������� ��������������������,��������+�2�� �� ����

�� ����

��������������3����,���������"�$�%�$��$$3�4�����#���� �� ����

������ �5�6�)�#����6���$$�������������$���� �� ����

���������$�%�6�"##$ %&���6���������6�������+������� �� ����

�� ����

�� ����

7189:881�;/1<=�� �� ����

�� ����

���+���"�$�%�$��$$3������� �� ����

�� ����

>?@ABCDEFGEBFHIAJKJIFLMN?NFOPDCQQEINR 8-��.STUVWXVYZUVY[\]]U_VUVaUb[\Zcd

"�+���%� �� ����%�%�����+������+�5$$���������������������%�*��������*��$���%��������e �3�

��������*����%��������f6����%����e$$+�3����+� �� ��(�

:8�08�0< )�������+����g����������+�����������$�+e��%� �� ��(�

�� ��(h

:i;.j/;k1/l �� ��(�

:ij/9m/�j/n0 o� �������� ���5����f������#�*�+p%���*�������+��+�*��*�� ���� �� ��('

:ij/9q/0��11 2��3�$���+����*�����������%��������$3�������� �� ��(h

�� ��((

:�j�/j/.<r�� s81 �� ��(�

��� 5���6���3$������� �� ��!t

"�*��#$������������� ���5�� ��������%�5���� �� ��(!

�� ��!�

����%���������5�����������+���5���eu� �� ��(�

vn.11 ��� <w1sn<718

x��l18���.���

x�s.y8� z{|11l.1<m/jj1�. �����3�����������������o���)�����

xsj9}1si/i;< ~��������%�����������������$#����p2� ���+������ ����������+��

}����/.��� �����f�������33����������� $ ���$$��"���

}����/..08� )������������f�������33��������������������3�$#����

�i�80 0./1��� "�*����*�������56)$�%������6�$�f���6������6����% �

�i/1.n����� ,������"���������#�$�����4��2��3p������������e$�6������

�s�s.��� ��������"�e�%����+����� 3 ���)�#� ������������������5����+�

�� ���$$��)����+���������������%��,���������~�2������f

�088�|��� ������$�������36���$5�"������������������+��"��������

�0���<=0.k���

��s�/.k/i;<{n/i< 2���������p����*$�%��+�����������$$�������

� 8������ ����pg �+ ������p����������

�s 1i.�81nn1.08�

-k81y/j/.��� ����,��������+�����������p�������������������e��#������� 33���

-/j.1�1.08� ����,$�������� ���,��4�������p�2����+�������g�$������%��, ��

-80ij0/i.08� ������������p�����������"�������������

-��y811 �18��� ������+�����3�$#������$$������������

-����8/.< o����%� 3�����6�����+�����5��� 5��+�*�������������+����*���e� ��+#���

����"�e�%����+������$������������������+�����3�$#���������o�����5��,$����$�����

-.��/0.19����189�8/1 ������$������,3������$3*��p���������

-�i��� ������+�������$$��������6�� �#+$6��3���3�������

=s 0j/1n���

{�0j00�<{1�1��� "�*���2�3$���6���e���6������6�)$�%����������� ��$$�

{�0j00����

{s�1�<7�1j1.08�

{s�1�.08�

�1ii/.18 y��;.08�����p��f����$����6�����������%

���1j18l/1�.08� ���������$�%�6�������������%������3�$#����

����������$����5��������$$������)�#� ��������+����$�#�����

718n0in1���� )������������3�����������"��������� ��$$�

7�1j1<-�i���

�/ij1�<=sy ��f���)�#� ������$�%��$$�������

���%�������&�����$�%������%� 33���t����3���%+��'�&���$��t�&���'�%� 33����t����3���%+��t�&���$����&���t�%� 33����t����3���%+����&���$����&�����%� 33����t����3���%+����f���&������$�����%� 33����t����3���%+������%�*��% �����5���p�*�����������$ p5���5�����$f�������$%��%�����$e$�����*��%�3��)����� ������)�#� ������f��2� ���+�$f����*����*���$�����%%���

:l�1i08/1i<�8/1�<71�.j1�n1�

:881�;/1<9:���9}�{�:��v�v o� ���������pe���������+�#� ���������������+���$�#���

���������������+�3�$#�����

:ij/9{�0. 0<q�s��18. )�#� �����������+�3e$��*������+���3��$%�����3�$#�����

������������3�$#������������o���e$��

:.k|0;0ilk0

:. 0��y�{8� <

:.j�080;s. ��� ��#$$�����

:j811j<m��.j1�

Page 17: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

�� ����

�� ����

���� ��� ������������ �� ����

������������������������� �� ����

�� ����

� ��!"#$%& � � �� ����

� ��!'(��!'� �� ����

)*�*���������+��,������� �� ����

�%$$'� -����������������.����������/����,*��/��.����� �� ����

�� ����

0�'� 1�2����������+��*��� �� ���3

�� ���4

����.����������/5�*����*�**��*���6��������7���88��������� �� ����

9**�����*.�������**�� �� ���:

�� ����

�� ����

�� ����

���+�������+�� �� ����

�� ����

�� ����

�� ����

�� ����

;<'!� '=>�' )��*����+�������.*�*��5��**���/���������/*�������/������� �� ����

�� ����

?�.�+����**��������������������**�/*������ �� ����

�� ����

@ ('!�� ";$<AA� ! )��*����+���7*����2���/���������������������� �� ����

)*�*������,������� �� ����

@�$='�";$<AA� ! �� ����

@A' �A!'�"B� ��$ �� ����

�� ����

?�.�+�����������*������7*���������������������6�����+�� �� ����

���������*�/�����7�������,��������/2����������� �� ����

������������������6�����6,��8/2��� �� ����

�� ����

C�>�<�";$<AA� ! )��*����+���7*��������,�+������+����� �� ����

C�>�<�";$<AA� ! ������,�+��/��.����� �� ����

C� �$ D���������������**�,���5�.����������/5������+��5�7������,*���� �� ����

��������**�/2�5�������������/2����������5��/��.�**��,���� �� ����

�� ����

C'!�= �� ����

���������+�������������������*����������E� �� ����

�� ���4

D���������������*�������7������/*����*�� �� ����

F���+���������.�����������.�������������*��������+�����/��� �� ���3

G�$�H;$<AA� ! �� ����

G�I�>%$� J*��/��.����5���*.��������,*��������� �� ����

G�A��'�'!";$<AA� ! ?�.�+����������������/��.�����������7��� �� ����

G'A�$���'�I�"��&� ����������������������.*.*�� �� ����

G%K"� %�$<� ����������7*������������+������7������������� �� ����

�� ����

�� ����

J��/�*�������������������������,�������*8��������� �� ����

������������������.�**��/��.������*��.������+�����,���� �� ����

L<�%HM <<";$<AA� ! ����*+��6���++����������������+/+�����/����*����

��$&�$$N ?*�������������7��5������+������*�*��*�������*����7�������������

��%<�"�%$!"OP���������Q+���R

�' &�$$N S���68+��+�5�*���.*�������5���������������������5����.���������

�*���**������T����U,�����.�+���7����

)��*��.���������,�����*���7*��+����������7����

� �V�"0%>%!>

�<�V>�$W!"�$%% F7*��,*��5�7*�����������5��+��������.�������������

0��!"0 �I S���6��8�*��*�������

0�N��

0���<$N

0>�AA�$� X��++�����������5��*��������/2��

0>�!��&�$$N ��������/*+��5����������������������������.���������5�����+�.**�,����

0$� A&�$� F/��������*//��5��*���*�/�5��+�/2�5��������������*���

0$��!&'

;�� '%"Y%$�� Q�7��������+�5�*����5�*�������5�������5��������.�*�����

;��%Z";$<AA� ! ���������7�����������85���.�+��������**�������*//��/����*��

;�[' W!"0 �I U2���������5���+�5�*���68�*��*�������

;%="\<�' �*���*����2����5�X����+�*�]/*��8+��/�����5����+������

@V>'�V�� X��++�����������5����+�5�2������5�����/����*���6���+��

@�!�� H_�<�";$<AA� !

@ �$&�$$N �2��������Pa�7*���*8��27���a��+�*����5��*������������

@' ��$'%!�

)��*��*�8*�8*5�/�//������������������������������

?�.�+����**������1*���U,������Q6b*+�����

@N�&$'=>�";$<AA� ! c�����,���������+//�����������/��.�����

@N�&$'=>�"d%$ < �

d��

d�[�$(�I

C� !���"d%$ < � Q����*��������/5��**��������������e6����/6.���������������

C��'�"Y%$��

C'=�%"�' %&� )��������+�*��5����.�������,�+�5����.�����.����������/�

f�����������+�*��5���/������5���**/5���������+�*��5�*�*/�������

C �<V% �"g"B���$����

C%��W!"h<� ������*.�����7����+�����������**������T��+������

C$����$"0� �'�

C<�$��

)��*��J*7�,����.����������i��,����7�����F�*.������������,*�����/�

G%K"B% �!��$% ";$<AA� ! ���.�����1����������

G%%(AN$<AA� ! -����+�����������������������,��8/2���**������J�*�*,��P��.���

G%$ %%"# ��![�$[�=�$

G%$!���'

Page 18: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

�� ����

����� ������� �� ����

����� ������ �� ����

���� ������ �� ����

�� ����

�� ����

������ ������ �� �!"#�!"##$�%%&'%(("&)(�(%%*+ �� ����

,#&##(�&�*%&$#-.-"#(�/�#012�3&.�0)/%%�4#"!�/ �.�30#+ �� ����

�� ����

56� 7����� 8#-'�!"#�-#9#�+ �� ����

�� ����

:"$($#1#&!�."��#�&($")#�1�3#'2�1"&143#(�#&�%(*%;."��/%/%(���!�0''#-+ �� ����

5��� ������ �%&�!"#�-3&)#�.#�($#�1�#&�(- *�/#.#)+ �� ����

5���� <"��!"#�/#4%&!#-"&)�.%&�=0'0(+ �� ����

�>??@ ������ 83A�31$%%&�B3�*0-#�."��*%&&#�*#$�'�3/-#*#+ �� ����

�� ����

C*�*#$%-#�"&�-"))%%*�0"$�$#�9%(+ �� ����

������� ������� �� ����

=#9#��$3&"10*+ �� ����

�� ����

�� ����

D#1(�($"*0-%&$�#&�"*'3$#&("#+ �� ����

?�� ������ �%&�!"#�&"#�#�.#�($#�1�#&�.#�/#$#�+ �� ����

D-%%'-33(4#"!2�%&)(2�!#'�#(("#+ �� ����

�� ����

�� �%%&9 ("&)(�.%&�!"#�!"##$+ �� ����

E�F���G������ H#.%$�1�0"#�9%$�43�*3&#�/%-%&(##�+ �� ����

�� ����

I����� 80-'�."��!"#�'%&1�#%(+ �� ����

�� ���J

D$"*0-##��.-3#"�.%&�)%-2�433B' &#2�13-"#1�#&�&%%�4#"!+ �� ����

<"��"&B-%**%("#�"&�%�#+ �� ����

I�K����� :"$($#1#&!�."��&"#�'�3/-#*#+ �� ����

<"��/#4%&!#-"&)�.%&�%%*/#"#+ �� ����

I���� ������ C*�0�-"))%%*�L(0'#�L�$#�/#(1#�*�$##&�%--#�'#($#�#&�'-%#+ �� ����

<"��("&0(�#&�433"133�(2�)%-;#&�&"#�($#&#+ �� ����

<"��-"*B!�#"&#�"&)+ �� ���M

�� ��MM

I���K��K ������ <#�)�3$#�'�3($%%$2�"&B-%**%("#�#&�(9%1�0�"&#�"&) �� ����

I������ <"��!"#�/#4%&!#-"&)�.%&�N(3�"%(#+ �� ����

O&$";('%(*%P(-%%'-33(4#"!P�"*'3$#&("#2�130!4#"!+ �� ���Q

,#/�0"1�."��#�)#�' &�1%&�(%%*�*#$�%&$";('%(*#�!�0''#-(�#&�R%)&#("0*�&##* �� ����

S($�3)#&"#(2�."��*#&(#�*#$�4"($#�#1$3*"#P�1%&1#�- #�(�.#�/3!#+ �� ����

R"-$ �� ����

=%#�/-3#!!�012�*3#)4#"! �� ����

�� ����

�� ����

T��K��� U� �0($#-3(#�/#&#+ �� ����

V��� WV��X O&$"�;�(9##$�*"!!#-2�*#&3'30(#+ �� ����

V����������� �� ���J

�� ����

�� ����

�� ���Y

Z[��\�� W>���� >��K����X <"��1%&1#�2�-#9#�2�%&$";]%&!"!%2�%&$";"&B-%**%$3�"#(+

H#.%$�,3-!#&(#%-;."��#&")#�"&9#&!")#�"&B#1("#(+

H#.%$PN%(("3&B-39#�2��%*"--#2�83'(2�=%.#&!#�+�H%"#�.#"-")+

�� �!"#�/0!9")�!"##$�#&�%&!#��$#�%'"##�."��.#�(1"--#&!#�1%&1#�(+

��F���F� R"-$�(#!%$".#B3��($�#((+�_&B#]$"3&(�#&�0�"&%-�%&!�%�$3&"]�B3��$4#(#�3�)%&(+

���K���� <#�($#�1�!"#�/-%%(�."��1"&!#�(�9%$�/#!&%$�*%%1�&"#�#�#&�)%-($#&#+

5��[� ���K�

5G���� ������� H#.%$�1�0"#�9%$�!"#�('"#�#�/#4##�;)#/�0"1�(%%*�*#$�a#���N43(+

5��G������ R%%1�!"#�%�#�33'�(%%*�*#$�b%-]�a-30��#&�C%$(+

5�G���

��������� T��F� H#.%$�1�0"#�9%$�4#-'�*#$�.#�-")$"&)�.%&�*#&3'%0(#�("*'$3*#+

�K��� �K�\

c%$00�-"1#�*"!!#-�$##&�*")�%"&#;)#/�0"1�8#%!%]4#�b3*/"&�(%%*+

���K���K�

���K�K� ������� 83#�/-3#!!�01;)#/�0"1�(%%*�*#$�b%-]�a-30�+

��K�� d��K R#&3'%0(#2�1%-*#�#&!2�."��.#�)�3$#�(1"-!1-"#�+

����� I����

E�K�e Z�6� VK����

E��F��� 7��K��� f #�N%�%("#$#"#(#�$"&1$00�+

E����K�6 V������

E���K�6 V������ H#.%$�1�0"#�9%$�!"#�33�%1$"#9#�(1"-!1-"#��"&�$33*�430+

I�� ���g� O&$"�B0&)0(2�%&$"�."�%%-2�."��(0-1#�"&B#1("#(+

I������K

I��G�K��

I��� >��G�

I���K���

I� T��K

I������� ������� c%(%-#�!�0'+�O(*%2�%--#�)"#A�h9%%�(109"&)�."��*#&(#�%--#�)"#(�."��4#0&")/ #i

I����K����

I[��������

T� j��F�

T��G��G T��K

T������[� �������

T� Wd[����KX D'"#�.#�(-%''#�2�&%)1�%*'#2��0)' &2�.33�13*�*"(1�%*#+��33�(+�D3**#��."��%--#(

T���K� @� k��K ,#/�0"1�(%%*�*#$�O�$4�"$"(�b3*/"&2�D"-"]%�#&�b3*B�# (%-B+

<#-'�3/-#*#�(33(�'(3�"%("(+

V�6 I���KK� <"��'�3($%%$�'�3/-#*#;�1%&�(%%*�*#$�D*%--�a-39#��)#/�0"1�93�!+

Vg��l����� a%&$%($"#(�."��-#9#��#&�*3#)4#"!;�&"#�."��43#/-3#!�01�#&�(9%&)#�+

Vg���g�� S'"-#'("#2�%&($")4#"!2�('"#�('%(*%(2�(-%%'-33(4#"!+

Page 19: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

�������������������������� � �� ����

��������������� �� ����

���� �� ����

��!!"��� #��$ ���������%��&��''���(��(''�)���� �� ����

*'���(�%�+����'�������',(� �� �� ����

-������������������� �� ����

�� ����

��"��./����� -�������','0�+��� 0������+���(�+���%�%������1��� �� ��23

-���%�%����',(� �� �� ����

4�� ����

����5���!6 7�0�(��+������������&�������0��������+������� �''0��� �� ����

�� ����

�� ����

�� ����

8��9����:��""�� �� ����

8�� �!�9��6 -��,����� ���,'(�� ���;���%�+������<�*��%�0�����%��� �� ����

=��%�%�+��='��+���������>�+���+�'0��)'� '�>���(����� �� ����

�� ���?

�� ����

-���-�'0��)'� '�>�,�+�����00�(�%�@�'������''� �� ���2

A����:��""�� -����((����������� �� ����

-����((��+�'0���',(� �B''� ������ ����0�������� �� ����

CDEFGHGGIJGKLMGNM

4�� ��O�

PQRQ/R/� -��(����������+�������������+�� ������00�� 4�� ���O

7��<������(� ��<�&��%�&'���(�% 4�� ����

STQUTQRT V���+��� ������W�,��'�������+�( 4�� ��O�

4�� ��23

SUQQ/T 4�� ��33

SQUXY/R/� 4�� ���3

4�� ���3

ZP[TXXT 4�� ��3�

TZ\/XPZTP ]��%�0�������0�(��+���� 00���(��(������'��%%�� 4�� ����

�TX_YQTT -������,���,�����0�%��� �����a��< 4�� ��4�

YTbbTQ -���'��������)������ � ���c����������,'���� 4�� ��34

YUQ:TdQUU� *�������������������(��)��� �� 4�� ���3

YQTTXRTP -����((���''����%�%���e� '�� 4�� ��O�

\PQ:d[A/Y\T/: 7��%�' �������� ������%��+���%�����&������+������ 4�� ��2�

]��%�0�����)'�����''�+��)������� ����(&��%�' ����(�% 4�� ����

\UQ�TRP/d -����((��������,(�����',(� �>�f�gh�;ijk77�l��-k�mjj=n 4�� ��O�

3�� ��2�

dP:[o��bPXRdT -���e� ���(+(����,��0%>�+������%�,��� '����>�,������������� 4�� ���O

-������%����������&��%�0�����%���' �0����������,�)��� 4�� ��O�

dTATQ�bTXY�Td 4�� ����

d_�TQX�pUT/TQ ;�+����00��������(����� �%(�%���' ������,�0�%���������((� 4�� ��q�

��9 ��5����!�5�8����

+���%&���������>���,�0�%���(��@)'����]���@)'����� �

;�+��r�k(����,(' �>�s�(��>�@��� ��>�k��,���)�>�@(�����

��!����������tA������\��uv

�5�w�#�o �A��5

�5!!9�Q��9�Y�����5� ;�+���i',�(��>�x�(� 0�>�m���'>�7���(�'>�]�(%�)���(�����

��5#���!�$�!�t!�9��u� ��v

����$ ��S�55�� s����������%��� >�&������)���>���%��� >����+���������',(� ��

R#�y! ���<0�0�>����,�%������>�+�� �����%'(�����'(>�+��,���������

_��z�Pz�$�:��""�� ='0����g��������

8��"��u���� -���(�+���������+�(��',(� ����,�0�%���� � ���s�(�c��

-���,�)���(���+��+��%'0������������ � ���-��x���{�c�

8��|!��

A!���5 -���&�����&���+�������������&0� ��

A!��6���$��:��""�� m�(�+�������&�� �('�����,�0�%���� � ���s������*�(��}� �

A��$�[!�

[!����

;������������+������� ��%�+��e�%�0������r�4��'��3����(��(��%�0��������'�� ���4�%'���%''%&������i���������q��O� �0��>�������0��e���<<��������%�������������'���� �(%�'<��0�%����l�%��&�(�)�0������00�(� '������''�����0�&�(��7������0���������'������%%����

~/XRT�R/XPd�ZUQQTZR/8T�~ �]����(�&���0���� ���%'' ��%���((���0&������ ������(

P�bP��RS�TX��d[b�bTXY�Td

SdUT:�_/ATQ/XY��RTT s0�&�������(�&�����,('��+���'��� � '���0�%��

�����,('���' ����+����%+��)'��� '�%�%��>�,('���' (''

l�����%���+����������+������,�'c)��������('��

ZPdPb_��Q��5�p����� -����00��',(� �>�')'0��''%

;�������� 0(���������)�(�� �������&���(�r�&�����)���>�����

\UT��RQUUp�bTXY�Td

Q_/T.UdUX.�ST�Tb -������� ���� ���)���(�&��)������',(� ������(�%�����

dT SdPP��bTXY�Td

j �����(�&������'���<������+������%�

Page 20: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

��� ����

������ � ����������� ����������������������������������� � �������������� ��� ����

!"#���� $������ �%������ ��� ��� ��� ���&

'��������� ��� ������������ ���������� ��� ��(�

!)�!� !��� ��*����������������������������������� ��� ���+

!�,�-�.�))/ *����� ��� ������� %% �������� ��� ���0

!,!1) ��� ��&�

#���2��.� �� ��&+

#���2��.� '���� ������������� �� ����

#����)#, 3������������4� �������������%��� ��� ��&�

�)� 5������������ 4�6��� ��� ��&�

��� ��(&

��!!#,.�. (� ��(7

�8/�.2���#�. ��� �����

�8/�.2���#�.5�$$9�*������� �:��0�;�� �:�������������� �: ��� �����

<!#�2�.�� ���������� ��� ������������������������ ��� ����

<#1�- =� �������%���� ��� ��6 �����������������%��������������> ��� ��(+

<#�) 1� ?�.�=� ��������� ��������%������������4������� ��������������������� ��� ��(&

8)�##� �� ������������������������ %����%: ��� ���&

,)##�8 ��� ��(+

@�:���4��&�A��B(����:�C��� ������ ��� ���A����:�D�����E �������(��� ����E ��:�

�(� ��B(

F����������������������������� �(� ��B(

@������ ����������������������� 6�� �% �(� ��B(

�(� ��B(

�(� ��B(

F���6��������� ����� ���4� ����������������� �(� ��B(

F����������G���������4��6��4������4��� �(� ��B(

�(� ��B(

3������������� ��������������� � �(� ��B(

C�� ������������� %������ �(� ��B(

�(� ��B(

H���������������� ��6>� �(� ��B(

�4�&� ������ ��� � �(� ����

H���%������% �I �(� ����

H������������ �� �(� ����

�(� ����

D������������ �(� ����

' �����G�>����������������D��G�>�����C�� 4��������������� �(� ����

JKLMNOPQLLMRS

0� ��&(�

)TUVTUV.�VWTXYYX ' ������% �����F��� ��� ����(

�+� ���&�

�&� ����+

0� ��((

'��� %��������������� � ������������������� �� �� ��(B

0� ���(

;��%� %��' ��Z4�� ����������������������� %��� ����� �(� ��&B�

�� ����

5���� ��� ��������������������� ��� �+� ����&

�� ��7&

'�����H����;����� 0� ����+

&(� ��+�

�))?�#.� ?� 5���������%�����%�������������������������%���� �

�#.�� .� ?�

5���� ��������������� �%�� �������������� ����������� � ����������� �%��� �������

D��� �������

�)!![<)�[�� ?� $�����%���� ��%���������� ��������%����� ���������� �%

' ��� ���� � ���������� ��� ��� �����:�C�� 4\�G������� ��

;3]\@�*������� ��F6������� ��������������:�������������� �:����;�� �

'���������������������>��������� %������������ �%:

^MM_SMRSabMOcdQSSaMOefRbSg

H �h��� ����6��G��������� ���� 6���� �������6�������������������%��i:�= ������������������ ��� ��� %%����������������%������� ������ ��:�j��H� ���GG��� �6����� �������%���� �%:�C����j��%��� %��� ������j���6��������

kl.mVTn.oTpqr *�������������%��������� ���6�����������������������:�]���������������

sl.mVTn.!tqu

vl.mVTn.�pTwt

xl.oXrr.!tqu C�� 4G�������� �����������G������

yl.1VTz.�pr ; ������ �����4��6����� �G

{l.1VTz.!tqu

|l.1VTz.�pTwt

}l.�V~.!tqu F� �������������������������������

�l. VY.�pr

k�l. VY.!tqu

kkl. VY.�pTwt �������G��>6��������������6��

ksl.�zTznV

)TT.ks

)TTXr~�.mq�Wz�

mqTzn.mq�Wz�

)rYrzYpu.mq�Wz� ' ������ � ����������4�%���� ��� �����������������

"Vzr.X�. VzTu

"qqUw��.mq�Wz�

y["�!.�?rzUYq�zV�� '�����%�F������ ������� ����� ������� ��������������4��%%���� �

)T�VTz�zuz�~.oqr�pTV.�* ��������������� ' ���������������������������������� � �

)rYrzYzu.WTX��.�)rYtq.oqq�� ' ������ � ����������4�%���� ��� �����������������

2XYVz�X ' ���������>������� �%���������

2zqYz�

2rq�XTVz� ' ���������������� ��*��%������������� ���������������H����%�����C����C:H

2pUUXrX�.2zq.m

mqrVT.mVTnzp� '������ ������������������������

/zVWXYXu.oqr�pTV

/z~XuYz�X.����Xu '����������>������ �%����������

�X�z�~.!rz�rquX

oTV�.�XX�.�zT F��������=����������H��6 %�� ����� ��������������

Page 21: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

�� ����

���������� �� ��� ������������ �� ����

���� ��� ����

�� ����

�������� ������� � �� ���������!������" #�$��� �%� ����

&�����������#���'���������(��� � �� �����

)��'����#������ ��������������������*�������������� �� � �� ���+�

�� ����

�� �����

&��'�������,����,�� �,�� �� ����#� #���'������� ��� �����

+�� ��%%

-./01234567842 �� ���9

�� ��9�

&�� ���'�������:����#������������� ����� ����� �� ����

-;-6<=>-� ��� ��%%

�� ����%

[email protected] �� ���++

?51/.6G &�� ���'�������:����#������������� ����� ����� �� ��%9

�� ��9�

H��������� ���� ��:�������#�� ��'��'( � %� ����

&������#���� ��� �����

���� ����&�������#� #���'��I ��� �� ����

;1J3. �%� �����

�� ��++

)����'������$#��#����'��� �� ���%�

K32L8316M.J24812 &������,�� � ����'������� ��� �����

K3F6�6NO &��#�� �������� ���� ���'����� ����

)��P'( :����������'���� ����� �� �� ����

�� ��9�

Q�����������'��������'��������������#�� ��� ��%�

RSTUVWXU

�3FF1C6-18L0 �� ����

�� ����

�� ����

�Y����������� ����'������� �� ���%�

�������,�'��'�� �� ����

��������#�&��Z,�������#� #���'��I �� �%� �����

�0F3[\LLE &��� �������� #��� ��Y��#��� ������] �������� �� ��%%

�LCC31 ����������������'��#�,�� �,#� #�� �� ��+�

&�������������',�� ��������� ������������� ������� �� ��+�

�� ��+�

�'������ ����''��� �� ��+�

$�������'(������ �*� ��* ����(�� �� �� ��+�

��� ���������� � �� ��+�

_.C8@a3/b13 �� ��%%

�� ��+�

�� ��%%

c4J42 &��d�'���'������� �� ���9

&��� ������������������e����������������' �� ��%%

�� ��%%

&������ ��������� ����������� #� �� �� ��%%

fL8.6K3F16�NO "���� ��� ����''���� ���� � ���''����'��� ����� ���� �g���

fL83h6�h3

&���������� �����:���'������������(�# ������] �d��� �����������������������

_.15L6K3F1 e����� �����''����P����'�����������P������

[email protected];L4F

c[�C/30301

c[c@2301

c[i.4C301 &�� '���#�����:�� ���� ��:��'��'���� �#������� ��

c1h3Fb30 &������������������,������#�������������''�����P�����

c@hLJ101

-./0123456FC3[2383E..F67L131C

j�����������k���� �'���������&���#��� ����� ����:����� ����������������Y��#���#�����

l)� �"��� g(m�j� ��� �

-1/.6n.82435o6-./6p6�LCL0

Y���Y�� �����k����� ��&��q����'�����,���� � ��'�������������������'���� ����

-/rM6�2J.CF.F1

j ��sg���� ������g���P���g ��g���(������������' ��

t3.h30 &������������ ����#���������,�#�(��#�(�������#���������

���� �������:�� �,��#�����:�� �����:�#�� ������� ��

?2F1L6K3F1 Z��g���� ����� �����P��� ����� �����''���� ��� ��P������

\45.62.8A

\4F30

;18103u3F16v21810345w

&������������,�����#����������H���x����� ����� �� ���� ��

;;My6C4JJ1826vzL345w &��� ����#�������#��#����,���������Q (���,$���������

ib@CL36;

K3F6�6G6t3.h30.531

K3F6�6nL5J81{ $�����:���� :�)��'�'����#���� � ������#����������� ��������

|30h

}~�������~�����������������~����������������������������������q�������������#� �������,���� �����

�@5015. $�#�������� ���,�������

�4//48 �����������#� �������

nL102@516�N>

c[F.4C310

�4AAC16n

n.@1001

�1u38�26n8.a &��'( ��������������

Dhb30.h1.

f10018

�30/EL6�38LB.

)��'�������� ���� :������#���#�"�(���������

_@JL{32 �jP�#��j����''�������� ��������� ������� ���� #��

ML812F1CL8 &�������#������������������

?01C[�EF31a16;E38E831C

?LC.EF31a16;E38E831C

&�����������P� #���� �#��������(��� �(� ��������������'�������$����Y���Q (����$

7CLB8115u18

Page 22: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

�������� �� ��

� ��� �������� �� ���

������������� !! "�# �� �$%

& �#���' �(��!)��*' �� �$%

+,,-./0.123.4567

&��'��8'���'(�8�!"�!��'��((��� �����' ��(�' %� �9:�

�9��

&��;��!<'� ���'� �< �;�(�=��('��'�) �=< (���(���< �'� ��� %� �9:�

> ('(���!<� �#��'(��(#��;��*�?"�;�� �'��**�(@*���A��)��

B���� ('(���!<���"�!'"�(� �'?C�;�� �'��**�(��� DE�'(�;��((�

F �G���

H������I

��J ��KLMN ��O�J��P �

��J ��QR ��

Q��S�TU��

V����!@�W���?XCY@Z[\VY]\>]\]YC�Z[\>]X?]'[��W�'� �;���_�(�\ ���(�& ���)���a\ 'b!E�!<�� < !")�( !�E� '*��()��'� �!�'���!*�(< �*�< ��' �� ����! �'��!'��8'��!'( "�#��;��*�'��'��!���?< �;�(�'?�!'aZ��� ��(���(��< ���a��!@��"'�%:

cdde.2f.ghdijkedlfm

Z!(E��:n;�()��!V��*�!op&�!(��';��"?!�q((�@)����)'r�����!D���a;��(n�*8��*� ���' <�\� ��? !V��*�!oaE��� '�; "?)E (�;� �< !") (E(E�)��<'?s@B ttZB@u? !��<#� !(�<�! (av9:�*8��*V�!!�*�!av���*8��*&�!(��';��"av���*8��*B����*aCD@��w�< !�(�x��b$9X@��%�bXYC��"��*�#'x=�a�$9%�?��a%���9

yz{|}~�{��~��zz}|�}�~���~�����}�~��~��~�����~�~�����~���~�{����~�}�}z�}��

Page 23: INHOUDSOPGAWE Voorwoord . Hoofstuk 1: Plante, hulle ...heleneventer.yolasite.com/resources/GESONDHEID UIT DIE GROND... · Virginia ook so ‘n radio te bou. Vergadering word belê

����������������� �����������

������������������������������������

���� !�"#$!%&!' �# ( �!�)� *+!�&!, �!$-!./01+!,-2#!3�4!*-*!5!01!,"�%&!6�(4� , "�7���� !8""�!�"#$!-3!4 "!9:5!;<��1-(&!=�&>7

9&!?01 !-3!9:5!;<��1-(&!=�&>!*-*!%&!.4"!� , "�+!@//1!,"�%&!� , "�!4��� !�"#$!�)!,�(!*""�!3�4!�)!"( #$*"!#"%-A!-3!2 (0"�B�(47!;C2-13!#"%-A"!-3!�"#*"�!B�(4>!

9&!4"A�!' �# ( �!(�!'"(*"�$%A�#!-3!9:5+!-1!"(!%&!@C1!%A *"!' �# ( �! $!4���!D(!#�--*!#"%-A ! 8���-3!E6=FGGH=6I!$*��(7!� $ ! G�(#$ ! -($!C�A "8 (0"27J������H(!*B"!9:5!%"*8""(!<��1-(& ! K!'"(*"�$%A�#7!F%-A*!5!C1 !)�-1 !9 ,"�$ 4"!�� ,"7!LB"�"! $!�!% #!%A 24 (#!8 *B!�"4!8-�4$+!E6=FGGH=6I+!3� (*"4!-(! *7M! @: !C1 !)�-1!<"(("1�(7M! .N !C1 !)�-1!'"(*"�$%A�#

M!.N!C1!)�-1!="20-1OP� �Q�R������!.S!/[email protected]!?/D!SUW

O��������X��!Y.S7/ST@?.+.V7?/S.V@