inrml bsmq bh`r - nirmal kutiya johalan book.pdf · °•. pir ny gaue~ e`z`d kr`eie~ ®™ °¶....

1

Â siqgur pRs`id “

inrml bsMq bh`rjIvn ibrq~q

bRhm igE`nIsRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ëinrmlyí

inrml kutIE` jOhl~

ipMf jOhlf`kK`n` bolIn` doE`b`

izlH jlMDr, pMj`bB`rq

2

© sB h@k pRk`Sk dy r`KvyN hn |

Byt` : pVHx` Eqy EMimRq C@k ky gurU v`ly bxn`, b`xI Eqy b`xy dy D`rxI hox` |

pRk`Sk :-sMq jIq isMG,

sh`iek, sMq jsp`l isMG,inrml kutIE` jOhl~

ipMf jOhl, f`kK`n` bolIn` doE`b`,izlH jlMDr, pMj`b

B`rq

pihlI v`r : ¶ poh sMmq ¢™¶¢ ib:¢™ dsMbr ¢™™• eI:

soDx auprMq : dUjI v`r - sqMbr ¢™™©

3

bRhm igE`nI sRIm`n °™® sMq bsMq isMG jI mh`r`j d` jIvn ibrq~q

I qqkr` £-°™ II ëinrml bsMq bh`rí pusqk ivc CpI qsvIr~ d` vyrv` °°-°¶

a. Sbd °¶-°E sMdyS - isMG sìhb ig. gurbcn isMG jI, °¶-¢

hYf gRMQI, sRI hirmMdr sìhb-sRI EMimRqsr sìhbe. sMdyS - isMG sìhb ig. qrlocn isMG jI, °¶-£

jQyd`r, q^q sRI kysgVH sìhb-sRI EnMdpur sìhbs. sMdyS - isMG sìhb ig. kulvMq isMG jI, °¶-§

jQyd`r, q^q scKMf sRI hzUr Ebcl ngr sìhbh. sMdyS - SRI mhMq sv`mI igE`ndyv isMG jI, °¶-•

SRI inrml pMcìeqI EK`V`, kMnKl - hirduE`rk. sMdyS - sMq B`g isMG jI, inrml E`Srm, bMg` °¶-¶K. sMdyS - sMq hrn`m isMG jI K`ls`, muKI dmdmI tks`l j@Q` iBMfr~,mihq` °¶-ßg. sMdyS - sMq b`b` roSn isMG jI, sMpRdìe hoqI mrd`n, mksUdpur °¶-®G. inrml kutIE` jOhl~ dI sMq sMpRdìe dI n`dI bMs`vlI °ßX. pusqk ilKx dI pRyrx` ikvyN imlI °®c. dUsrI CpèI b`ry kuJ Sbd °©C. muK-bMD ¢™

s`KI pMn`

°. sMq goibMd kY eykY k`m ¢®¢. B`g~ v`l` ipMf mrUl` £™£. b`b` bsMq isMG jI d` sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j n`l myl ££44444 . bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j, ipMf ijE`x vìlE~

d` sMKyp jIvn £ß

a. bIbIE~ dI syv` £©E. sMq jI mh`r`j dy qp EsQ`n §™e. syvk~ nUM BgqI dI ivDI isKàuxI §°s. BèI ikSn isMG jI nUM ër@bí dI aup`DI §¢h. gurduEìrE~ dI sQ`pn` §£k. sRI EnMdpur sìhb jI dy gurduE`ry §§K. kIrqpur sìhb dy gurD`m~ íqy kbj` •™g. sRI EnMdpur sìhb ivKy holy muh@ly d` E`wojn •°G. jYqoN d` morc` •§X. jYqoN d` morc` l@gx d` sMKyp vyrv` ••c. sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy kuJ prC`vyN ¶™C. gurduE`r` q^q sRI kysgVH sìhb dI iem`rq dI aus`rI ¶¢

4

s`KI pMn`

•. hir k` syvk hir hI jyh` ¶¶¶. Gr qoN gz` SurU kIqI ¶ßß. burI B`vn` v`ly nUM syD dyxI ¶®®. ipMf mrUly nUM q`r ky c`ly pèy ß™©. ipMf hvylI / h@lUv`l ivKy fyry làuxy ß°°™. du@D dI mtkI v`lI kQ` ß¢°°. iek p`sV rotI KuEàux v`lI mèI d` auD`r ß§°¢. iSvìlk dIE~ ph`VIE~ iv@c qp ß•°£. ipMf BtolIE~ dy B`g j`gxy ßß°§. qp@svI íqy n`g d` pihr` ß®°•. pIr ny gaUE~ E`z`d krèIE~ ®™°¶. EicMq imly so pèy dI s`KI ®¢°ß. zihr vI EMimRq (s. T`kur isMG, ipMf nOSihr`) ®£°®. ijauN r`Kih iqauN rhIEY ®•°©. gurduE`r` ShId~ p`qS`hI CyvIN, jMfU isMG` ®¶¢™. E`pxy d`s d` sd` rKv`l` (BèI nrìex isMG, ipMf h@lUv`l) ®ß¢°. iqs k` mMqR n j`nY horu (BèI j@g` isMG, ipMf jMfU isMG`) ®©¢¢. BtolIE~ qoN jOhl~ ©™¢£. s` DrqI BeI hrIE`vlI ©¢¢§. boly dy KUh íqy s`DU pRgt hoey ©£¢•. s@p d` pihr` ©§¢¶. BUly kau guir m`rgu pìeE` (glq kMm krn v`l` kr`m`qI) ©§¢ß. s`r n` j`x` qyrI (•° rupey dI Erd`s) ©¶¢®. nMbrd`r dId`r isMG íqy ikRp` ©ß¢©. EslI qp-EsQ`n ©©£™. bRhmigE`nI sRIm`n °™® sMq b`b` hrn`m isMG jI ny qp-EsQ`n crn pèy °™™£°. gurduE`r` r`msr sìhb p`qS`hI CyvIN °™££¢. kutIE` d` n`m °™•££. GoVy qy h`QI dI sv`rI d` vr imlx` °™¶£§. sMq b`b` igE`n isMG jI n`l iml`p °™®£•. PotogR Pr íqy imhr °™©£¶. pqìsE~ d` pRS`d (Bojov`l dI mèI d` pRym) °°™£ß. kohr` kI kihMd` °°°£®. p`rj`q Bgq~ dy vs °°¢£©. ngr kIrqn iv@c h`zrI °°£§™. g@uQlI dI brkq - kutIE` dI zmIn d` ivsq`r °°ß§°. EiBE`gq eyih n E`KIEih (mhMq gurmu@K isMG) °°©

5

s`KI pMn`§¢. hukm mMnx iv@c brkq °¢°§£. pitE`ly dy mh`r`jy d` ipE`r °¢£§§. hmU dy prdy F@kxy °¢¶§•. pRym iv@c r@qy dI Erd`s °¢ß§¶. sm`DI iv@c EKMf p`T dI h`zrI °£™§ß. n`mdyv dI pdvI dyxI (BèI hrBjn isMG, ipMf mrUl`) °£°§®. prv`h n`hI iksY kyrI b`Ju scy nìh °£¢§©. pMCIE~ d` b`b` jI dI Srn Eàux` °££•™. iedU nMbrd`r íqy ikRp` °£§•°. nOSihry dy pRym isMG íqy ikrp` °£ß•¢. kYmlpur (pìksq`n) dI w`qr` °§™•£. gurU k` lMgr °§¢•§. sqsMgI d` pRym °§£••. PrIdkot dI w`qr` (PrIdkot dy r`jy nUM syD) °§§•¶. pMifq dI p@qRI guE`cxI °§••ß. B`gU qoN sMq Bgq isMG °§ß•®. BèI ikSn isMG jI aupr ikrp` °§©•©. ie@k m~ qy aus dy byty dI B`rI sMkt smyN jodVI °•°¶™. inmìxE~ qUM m`x (s. gurmyl isMG, ipMf pq`r`) °•£¶°. qyr` kIE` mIT` l`gY (s. Bgq isMG, ipMf DmèI) °•¶¶¢. Bros` r@Ko (s. mh~ isMG, ipMf h@lUv`l) °•®¶£. gupq rUp iv@c EMb cUpxy °•©¶§. muslm`n PkIr dI kr`m`q iK@cxI °¶™¶•. mn qoN kIq` sjd` (bMn` cODrI, ipMf jOhl~) °¶¢¶¶. hir sMqn kir nmo nmo (BèI pRq`p isMG, ipMf bh`drpur) °¶§¶ß. lutyirE~ d` mn bdlx` (s. gurbKS isMG, ipMf TaulI) °¶•¶®. sBY s~JIv`l sdìex °¶ß¶©. s`D sMgq ivthu kurb`xI (DMn DMn gurU Erjn dyv jI mh`r`j) °ß™ß™. bcn~ dI p`lx` (BèI jrnYl isMG) °ß¢ß°. s`DU m`x rihq hovy °ß§ß¢. srd`r auj`gr isMG nUM gurmu@K bxìeE` °ß¶ß£. m`l` Pyrn` °ß®ß§. bYTy pUr` qy iPry sUr` °ß©ß•. gurU cyl` ieko ijMd °®°ß¶. s`DU bolY sihj suBèy s`DU d` boilE` ibrQ` n` jèy (SMkr d`s,ipMf bolIn`) °®¢ßß. s`DU dI ie@C` pUrn hoeI (sMq b`b` jv`l` isMG íqy imhr) °®£ß®. s@cKMf dy drSn °®•

6

s`KI pMn`ß©. pur`xI imhr w`d kràuxI (nOkrI nhIN C@fxI, ig. lkSmI nrìex isMG) °®¶®™. nOkrI nhIN C@fxI (l`hOr Sihr dI v`rq`,ig. lkSmI nrìex isMG)) °®ß®°. iqE`r br iqE`r °®©®¢. sMgq nUM qp isKàux` °©¢®£. kUkr nUM s`DU dI pdvI °©§®§. qbyly dy jIv °©¶®•. sotI dI imhr °©ß®¶. lMgr iv@c dlIE` vrqx` °©®®ß. E`pxy syvk dy ssk`r dI ivDI °©©®®. b`xI kMT BlI (m`str mihMdr isMG, m`str gurdyv isMG, ipMf smr`v~) ¢™™®©. c@dr pihnx v`ly nUM syD ¢™£©™. s`DU dI E`pxI mOj (jYqyv`lI dI sMgq nUM drSn) ¢™§©°. sVk dI syv` ¢™¶©¢. inrml kutIE` jOhl~ hI T`kur duE`r` hY ¢™ß©£. syv` ivc ih@s` n` lYx` ¢™©©§. brgyfIEr sìhb duE`r` kIqI syv` ¢°°©•. syv` ivc mukqI ¢°£©¶. s. svrn isMG nUM vzIrI d` vr dyx` ¢°•©ß. pUry gurU d` pRq`p (frèIvr íqy imhr) ¢°¶©®. id@lI d` dOr` ¢°ß©©. rohqk ivKy EYs.pI., iF@loN sìhb nUM drSn dyxy ¢°®°™™. sMq b`b` jI id@lI iv@c ¢¢™°™°. Ejmyr iv@c nz`r` ¢¢°°™¢. id@lI dI sMgq íqy imhr ¢¢¢°™£. id@lI stySn d` nz`r` ¢¢§°™§. wU. pI. dI w`qr` ¢¢§°™•. qot n` E`vY vDdo jèI ¢¢¶°™¶. guris@K d` ivSv`S ¢¢®°™ß. bkrI d` ie@k Qx sukx` ¢¢©°™®. kutIE` is@Dy Eàu qy is@Dy Gr jàu (BèI bIr isMG, ipMf h@lUv`l) ¢£°°™©. sgl sMig hm kau bin EèI (j@Qyd`r bUJ` isMG, ipMf cohk~) ¢£¢°°™. kIrqn Byt (BèI k`bl isMG, id@lI v`ly) ¢£§°°°. s`DU dy bcn~ dI brkq (s. byEMq isMG, ipMf h@lUv`l) ¢£•°°¢. Erd`s dI mh@qq` (s. nrYx isMG, ipMf h@lUv`l) ¢£ß°°£. pRym n`l kIqI syv` dI brkq (s. hrI isMG, ipMf sIkrI) ¢£ß°°§. j@j dy PYsly iv@c bdl`v ( BèI kSmIr` isMG, ipMf Kux-Kux~) ¢§™°°•. pMj~ isMG~ dI Erd`s iv@c SkqI (s. sUrjbMs isMG, jlMDr) ¢§¢

7

s`KI pMn`

°°¶. ie@k pRymI íqy bKiSS (sUbyd`r cmn isMG, ipMf jOhl~) ¢§§°°ß. mn iv@c kIqI Erd`s vI pUrI huMdI hY (s. munS` isMG, ipMf mrUl`) ¢§•°°®. Eàux v`ly smyN qoN E`pxy pRymI nUM bcàux` (f`. pRdumn isMG, ku@kV ipMf) ¢§¶°°©. bRhm igE`nI k` sgl Ek`ru (BèI gurbcn isMG, ipMf sgr~v`lI) ¢§ß°¢™. EMqr w`mq` (ipMf nMgl PrId dy s. igE`n isMG d` Purn`) ¢•°°¢°. Gr dy v@ifE~ dy siqk`r d` aupdyS ¢•£°¢¢. drg`h dy drSn (BèI EjIq isMG, jg`DrI v`ly) ¢•§°¢£. E`pxy m`lk qoN dUr hox d` nqIj` ¢••°¢§. s`D jn` kI Ecrj kQ` (sMq p`l isMG) ¢••°¢•. qusIN vI s`DU qy EsIN vI s`DU ¢•®°¢¶. gurduE`r` h~fI v`lI sMgq ¢¶™°¢ß. gRMQI isMG~ nUM is@iKE` ¢¶°°¢®. gRMQI isMG~ pRqI siqk`r ¢¶¢°¢©. kVI dI sz` supny iv@c k@txI (s. hrI isMG cMdn, ipMf hMsroN) ¢¶¢°£™. r`m rMig inrml prq`pu (smr`v~ dy s. joigMdr isMG j@t) ¢¶•°£°. mh~purK~ dI idE`lq` ¢¶¶°£¢. Bgq~ dI SrD` ¢¶ß°££. EOh bYTI auhI joq jo huMdI ijE`x sI ¢¶®°£§. sRI EKMf p`T Eqy p`TI isMG` dI syv` dI mh`nq` ¢¶©°£•. syT krq`r isMG íqy ikrp` ¢ß™°£¶. gurU nUM s`dgI ipE`rI hY ¢ß°°£ß. POjI nUM qr@kI (s. idlb`g isMG, ipMf mrUl`) ¢ß¢°£®. f`kIey qoN b`bU bxàux` (BèI Bgq isMG, ipMf DmèI) ¢ß£°£©. gupq rUp iv@c imRqk dy ssk`r iv@c S`ml hox` ¢ß¶°§™. jlMDr ngr kIrqn kmytI duE`r` siqk`r vjoN h`QI Byjx` ¢ß®°§°. syvk n`l h`zr n`zr (myjr mihMdr isMG, ipMf roJVI) ¢®™°§¢. pRymI dI mn iv@c Erd`s (s. EjIq isMG, ipMf biFE`x`) ¢®£°§£. ie@k SrD`lU nUM puils dI m`r qoN bcàux` (BèI srvx isMG, ipMf ijE`x) ¢®§°§§. Evr aupdysY Eìp n krY (s. krm isMG, jg`DrI) ¢®¶°§•. kIrqn - gurU dI bKiSS ¢®ß°§¶. ie@k muslm`n íqy bKiSS ¢®®°§ß. idE`lq` dy BMf`r sMq jI mh`r`j ¢®©°§®. igE`nI pRIqm isMG d` Purn` ¢©™°§©. Eru E`n ko d`n n l`gq nIko (s. imlK` isMG, ku@kV ipMf) ¢©°°•™. kI qyrI mUMgPlI bIjxoN rih c@lI sI ( f`. E`qm` isMG) ¢©§°•°. ikqu vyl` Bgiq hoie ¢©•°•¢. rUh qy prm`qm` (pMifq ikSn cMd, ipMf kdoly) ¢©ß

8

s`KI pMn`

°•£. duK BMjnu qyr` n`mu (sUbyd`r cMd` isMG, ipMf bolIn`) ¢©©°•§. sMq doKI izmINd`r nUM is@iKE` £™™°••. BèI j@g` isMG íqy bKiSS £™¢°•¶. ie@k pRymI dI b@krI corI hoxI (BèI bIr isMG, ipMf S`hpur) £™£°•ß. srb rog k` EauKd n`mu (s. Bgq isMG, ipMf jYqyv`lI) £™§°•®. sMq b`b` jI d` jl`l £™ß°•©. bRhm igE`nI leI vYrI im@qr sm huMdy hn (s. Emr isMG, ipMf Bojov`l) £™®°¶™. sMq b`b` jI iv@c pUrn ivSv`S (BèI rqn isMG, ipMf dkoh`) £°™°¶°. pRym sihq kIqI CotI Erd`s vI pRv`n hY (BèI inrml isMG ëlihrIí) £°£°¶¢. imsqrI dI Q~ ifaUtI (s. hrBjn isMG, ipMf jOhl~) £°§°¶£. izmINd`r nUM syv` dI syD (s. ieMdr isMG, ipMf jOhl~) £°¶°¶§. suGv`l inv`sIE~ nUM is@iKE` £°©°¶•. ipMf gVHI iv@c gurduE`r` sìhb dI sQ`pn` £¢™°¶¶. ie@k SrD`lU dI b@s nUM piv@qr krn` £¢¢°¶ß. srd`r krm isMG d` ipE`r £¢¢°¶®. plyg dI ibm`rI qoN ipMf nUM bcàux` £¢£°¶©. m`lvy dy s`DU nUM is@iKE` £¢£°ß™. kMD`l` j@t~ dI sMgq íqy imhr £¢§°ß°. POjIE~ n`l pRIq qy aunH íqy imhr £¢•°ß¢. gurmu@K nUM sihjy hI suK imldy hn (s. inrml isMG, ipMf bolIn`) £¢®°ß£. Ek@Q gurU dI kQ` vI Ek@Q hY (s. ikRp`l isMG, nv~Sihr) ££™°ß§. inv clY so gurU ipE`r` ££°°ß•. EauKDu hir k` n`mu hY ijqu rogu n ivE`pY £££°ß¶. iehu mnu E`rsI koeI gurmuiK vyKY ££•°ßß. rqn pd`rQ~ dy imlx d` Sukr`n` (s. jI.EYs. bolIn`, jlMDr) ££ß°ß®. Bgq` dI jiq piq E`py sv`rd` hY ££®°ß©. srd`r hukm isMG dI syv` ££©°®™. BèI r`m isMG aud`sI dI s`KI £§°°®°. Bgq muKY qy boldy sy vcn hovMdy £§£°®¢. sBu ikCu qumrY h`Qy £§§°®£. sMq b`b` jI dy kuJ isiKE` Bry bcn £§•°®§. hol` muh@l` £§ß°®•. inrml kutIE` jOhl~ dIE~ iem`rq~ d` vrxn qy ipCokV £•™

°. scKMf dI iem`rq £•™¢. hltI £•¢£. qp EsQ`n - bMgl` sìhb SIs mihl £•¢§. drb`r h`l £•¢

9

s`KI pMn`

•. dIv`n h`l £•§°®¶. syv` qy pRIq (s. pUrn isMG. ipMf piDE`x`) £•¶°®ß. qyry rUp EnMq` (bàU inrml isMG, ipMf hMsroN) £•¶°®®. s@c-KMf w`qr` £•©°®©. bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j d` sMKyp jIvn £¶£

°. gurdE`r` ShId~ sgr~v`lI £¶•¢. golk dI brkq aufxI £¶®£. gurdE`r` sRI gurU isMG sB`, E@f` huiSE`rpur, jlMDr £¶©§. gurdE`r` bàulI sìhb p`qS`hI ¶ (CyvIN), nUr mihl rof, iPlOr £ß°•. gurdE`r` EMimRq pRc`r-D`rimk dIv`n cMfIgVH-moh`lI £ß£¶. id@lI brsI dy mOky íqy ngr kIrqn £ßßß. hnUMm`n jI dy puj`rI íqy imhr £ß©

°©™. c`r ieiqh`sk w`qr`v~ : £®™

°. °©ß® dI B`rq w`qr` : £®™

a. sMq b`b` jI ny bRhm igE`nI b`b` krm isMG hoqI mrd`n vìlE~ dyrUp iv@c ie@k mèI nUM drSn dyx` £®™

E. iel`h`b`d iv@c su@ky hry kIqy £®°e. sRI hzUr sìhb dy drSn krny £®§

¢. °©®£ iv@c E`s`m dI w`qr` : £®•

a. DUbVI sìhb d` ieiqh`s £®•E. EYs.fI.A dy Gr crn pàuxy (s. jrnYl isMG) £®¶e. kIrqn qoN SrD` jgàuxI £®¶s. iek kUkr dI syv` £®®

£. °©®™ qoN °©©£ qk p@CmI dyS~ dI w`qr` : £®©a. ieMglYNf ivc gurduE`ry £®©E. dsq`r d` morc` £®©e. srd`r juigMdr isMG íqy imhr £®©s. inrguxu rìK lIE`, sMqn k` sdk` £©™h. h`lYNf ivKy gurdE`ry dI sQ`pn` £©°k. b`xI Eqy b`xy n`l juVy rihx d` aupdyS £©¢K. bRhm igE`nI sMq igE`n isMG jI dI Pr~s w`qr` £©£

§. °©®• iv@c wU. pI. dI w`qr` £©§a. gurduE`r` t`hlI sìhb £©§E. siqpurK~ duE`r` Gr j` ky EMimRq Ckàux` £©•e. mh`r`j jI ny ipMf b`lo p@tI drSn dyxy £©•

10

s`KI pMn`

s. Sr`b nhIN inklygI £©¶h. bMdgI d` pRq`p £©®

•. gur mMqR hIxs jo pR xI, iDRgMq jnm BRstxh §™™¶. mkr`ny dy muslm`n~ d` pRym §™°ß. b`b` jI dy kuJ mihkdy bcn §™¢®. guris@KI pRc`r dy inwm §™£©. joqI joq smàux` §™•

°©°. bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI d` sMKyp jIvn §™¶°. jnm §™¶¢. ieSt gurU dy hv`ly §™¶£. syv` dy puMj Eqy iqE`g d` jIvn §™ß§. b`xI n`l pRym §™ß•. drg`hI POj §™ß¶. BMf`ry dy inwm §™®ß. E`pxy ieSt gurU nUM sihwog §™®®. kutIE` dI sMB`l §™©©. ie@k nOjv`n nUM EMimRq dI d`q §™©°™. b`xI dy pRymIE~ íqy ikrp` §°™°°. gurU d` d`s §°™°¢. kIrqn dy rsIey §°°°£. joqI joq smàux` §°°

°©¢. inrml kutIE` dy mh`purK~ v@loN sQìpq gurduE`ry §°£°©£. sMq b`b` jIq isMG jI, inrml kutIE` jOhl~ dy muKI §°¶

°. sMq b`b` jIq isMG jI d` sMKyp ipCokV §°¶¢. inrml kutIE` jOhl~ dy muKI §°ß£. kutIE` dI sMB`l §°ß§. mh`n is@K purb~ iv@c ih@s` lYx` §°®•. hor sm`gm~ iv@c h`zrI §°©¶. sMq sMmyln~ iv@c h`zrI §¢™ß. gurdyv d` pUrn siqk`r §¢™®. sMq jI mh`r`j dI is@iKE`v~ §¢°©. shìek sMq jsp`l isMG jI §¢°

°™. ëinrml bsMq bh`rí pusqk §¢¢ °°. sRI gurU gRMQ sìhb jI d` £™™ s`l` gurq` g@dI sm`gm §¢£ °¢. nvIN iem`rq~ d` inrm`x §£° °£. zrUrI bynqI §£¢

11

ëinrml bsMq bh`rí pusqk ivc CpI qsvIr~ d` vyrv` pMn` qsvIr d` vyrv`

£¢(°) sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j inrmly, inrml kutIE` jOhl~ jlMDr(sMprd` hoqI mrd`n sRIm`n °™® sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j)| jnm - ipMf mrUl` (huiSE`rpur)joqI joq smèy-°©ß° ipMf jOhl~ (jlMDr)|

£¢(¢). gurduE`r` sìhb jnm EsQ`n sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j; ipMf mrUl` izlHhuiSE`rpur|

£¢(£). sRIm`n °™® sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j inrmly, ipMf ijE`x izlH huiSE`rpur(sMprd` hoqI mrd`n sRIm`n °™® sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j)|

£¢(§). kyNdrI is@K Ejìeb Gr sRI EMimRqsr ivKy sRIm`n °™® sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j inrmly,ipMf ijE`x izlH huiSE`rpur dI Poto sjàux qoN pihl~ sRI drb`r sìhb dI prkrm` ivc sRIm`nsMq b`b` igE`n isMG jI Eqy sMgq|

£¢(•). q^q sRI kysgVH sìhb sRI E`nMdpur sìhb dI mOjUd` iem`rq ijs d` nINh p@Qr sRIm`n °™® sMqb`b` hrn`m isMG jI mh`r`j, ijE`x vìlE~ ny riKE` sI|

£¢(¶). sRI E`nMdpur sìhb ivKy gurduE`r` ShIdI b`g | ies EsQ`n auqy sRIm`n °™® sMq b`b` hrn`misMG jI mh`r`j ijE`x v`ly sj ky q^q sRI kysgVH sìhb dI nINh dI syv` krìeE` krdy sn|

£¢(ß). sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j sMn °©¢® eI. ivc|£¢(®). sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j Eqy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j

GoiVE~ dI sv`rI krdy hoey|©¶(°) sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j Eqy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j|©¶(¢). sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j doE`b` K`ls` hèI skUl jlMDr Sihr dy EMimRqD`rI

ividE`rQIE~ dy n`l sMn °©£¶-£ß ivc|©¶(£). sMn °©¶ß inrml kutIE` jOhl~ qoN inkly holy muh@ly ivc sMgq dy n`l sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq

isMG jI mh`r`j Eqy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j|©¶(§). sMn °©¶ß inrml kutIE` jOhl~ qoN inkly holy muh@ly ivc sMgq dy n`l sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq

isMG jI mh`r`j Eqy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j|©¶(•). hr s`l dI qrH~ inrml kutIE` jOhl~ qoN inkl ky hol` muh@l` kutIE` qoN b`hr EàuNd` hoieE`|©¶(¶). hr s`l dI qrH~ inrml kutIE` jOhl~ qoN inkly holy muh@ly d` idRS |©¶(ß). SRI inrml pMcìeqI EK`V` kMnKl hirduE`r dy SRI mhMq sv`mI igE`ndyv isMG jI inrml kutIE`

jOhl~ ivKy holy muh@ly ivc S`ml hoky rOxk vD` rhy hn |©¶(®) sRI EnMdpur sìhb ivKy s`DU sm`j Eqy inrml ByK vloN inkly holy muh@ly dy do idRS |¢™®(°). sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy qp EsQ`n ipMf Pqyhpur BtolIE~ ivKy sQìpq

gurduE`r` sìhb|¢™®(¢,£).sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j jlMDr Sihr ngr kIrqn dy dOr`n h`QI auqy sRI gurU

gRMQ sìhb jI dI caur dI syv` inBàuNdy hoey| jlMDr Sihr ivc ngr kIrqn dI pRQ` sMn °©¢®qoN E`rMB hoeI sI qy inrml kutIE` jOhl~ dy mh~purK aus smyN qoN ieh syv` inB` rhy hn|

¢™®(§). inrml kutIE` jOhl~ dI drSnI hltI| ies hltI d` t@k sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j ny E`pxy kr kml~ n`l lgìeE` sI| motr pMp l@gx qoN pihl~ s`rI sMgq nUM jl dI syvìes hltI dy jl n`l kIqI j~dI sI| iem`rq~ dI aus`rI vI ies jl n`l kIqI geI sI|

12

pMn` qsvIr d` vyrv`

¢™®(•). inrml kutIE` jOhl~ dI qp EsQ`n SIS mihl dI iem`rq ijQy sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j ny ie@k CMn ivc Gor qp kIq` qy ieQy hI joqI joq smèy| ies EsQ`n qy hI sRIm`n °™®sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny vI qp kIq` sI|

¢™®(¶). r`q ” inrml kutIE` jOhl~ ivKy scKMf Eqy SIS mihl dI iem`rq~ d` idRS|¢™®(ß). r`q ” inrml kutIE` jOhl~ ivKy qp EsQ`n (SIS mihl) d` idRS|¢™®(®). gurduE`r` SRI ibBOr sìhb p`: °™vIN ivKy s`l`n` brsI dy mOky sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq

jsp`l isMG jI kutIE` dI sMgq dy n`l | ieQy n`l vgdy siqluj dirE` ivc sRIm`n °™® sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j, sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j Eqy sRIm`n °™® sMq b`b`hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j d` p`rQk srIr lkVI dy bksy ivc sj` ky jl pRv`h kIqy geysn|

££¶(°). inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dy dOr`n sMq b`b` jIq isMG jI sMgq nUM sMboDn krdy hoey|££¶(¢). (auqy)inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dy dOr`n isMG sìhb igE`nI gurbcn isMG jI sMgq nUM

sMboDn krdy hoey | (Q@ly) q^q sRI kysgVH sìhb dy jQyd`r isMG sìhb igE`nI qrlocn isMG jIsMgq nUM sMboDn krdy hoey |

££¶(£). (auqy)inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dy dOr`n sMq b`b` B`g isMG jI bMg`, pRD`n doE`b` inrmlmMfl, sMgq nUM sMboDn krdy hoey |(Qly) inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dy dOr`n isMG sìhb igE`nI jsivMdr isMG jI hYf gRMQI sRIdrb`r sìhb sRI EMimRqsr sMgq ” sMboDn krdy hoey|

££¶(§) inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dy dOr`n r`gI j@Qy ëE`s` dI v`rí dy ie@k-ie@k CMd dI h`zrI Brdyhoey |

££¶(•) inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI sm`gm dOr`n gRMQI isMG snm`n lYx auprMq |££¶(¶). inrml kutIE` jOhl~ ivKy mh~purK~ dI brsI dy dOr`n EMimRqD`rI bIbIE~ ëgurU k` lMgrí iqE`r

krdIE~ hoeIE~|££¶(ß). (auqy) inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dOr`n imTèI iqE`r krdy hlvèI isMG |££¶(ß). (Q@ly) inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dOr`n lMgr C@kdy gRMQI isMG |££¶(®). (auqy) inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dOr`n ëgurU k` lMgrí Eqy ausnUM vrqàux v`ly syv`d`r |££¶(®). (Q@ly)inrml kutIE` jOhl~ ivKy brsI dOr`n sMgq ëgurU k` lMgrí CkdI hoeI |££¶(©). inrml kutIE` jOhl~ ivKy hr sMgr~d nUM EMimRq CkìeE` j~d` hY| do sMgr~d` dy v@K-v@K idRS |

sRI gurU gRMQ sìhb dI hzUrI iv@c pMj ipEìrE~ qoN EMimRqp`n krn auprMq auprly ic@qr iv@c¢™¶ pR xI Eqy Q@ly dy ic@qr iv@c °ß¢ pR xI |

££¶(°™). inrml kutIE` jOhl~ ivKy syv` dy inwm~ Enus`r lMgr dI syv` krn vìlE~ pRqI zrUrI bynqIE~ |££¶(°°). (auqy) inrml kutIE` jOhl~ ivKy sMq b`b` jIq isMG jI pMj`bI pusqk ëinrml bsMq bh`rí jIvn

ibrq~q sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` ivmocn krdy hoey |££¶(°°). (Q@ly) s. hrdyv isMG m@qyv`l EYfvokyt jnrl pMj`b nUM sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG

jI, sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI jIvnI dI pusqk ëinrml bsMq bh`rí Bytkrdy hoey|

££¶(°¢). (auqy) isMG sìhb b`b` kulvMq isMG jI jQyd`r scKMf sRI hzUr sìhb, sMq b`b` jIq isMG jI EqysMq jsp`l isMG koloN ëinrml bsMq bh`rí pusqk lYNdy hoey|

££¶(°¢). (Q@ly) inrml kutIE` jOhl~ ivKy inrml pMcìeqI EK`V` kMnKl dy SRI mhMq sv`mI igE`ndyv isMGjI mh`r`j ëinrml bsMq bh`rí pusqk dy EMgRyjI Enuv`d d` ivmocn krdy hoey |

13

pMn` qsvIr d` vyrv`

£®§(°). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j inrmly, inrml kutIE` jOhl~ jlMDr(sMprd` hoqI mrd`n sRIm`n °™® sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j)|

£®§(¢). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j dI dsq`r bMdI °¶.°°.°©ß° ” smUh inrml ByKdy mh~purK~ vloN kIqI geI | ies mOky íqy b`b` roSn isMG jI mksUdpur v`ly, sMq b`b` jv`l` isMG jIijE`x, pRD`n doE`b` inrml mMfl idKèI dy rhy hn |

£®§(£). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j °¶.°°.°©ß° ” dsq`r bMdI dy bÈd vYd ibkrmisMG jI, sMq b`b` roSn isMG jI, sMq b`b` jv`l` isMG jI Eqy igE`nI auqm isMG jI dy n`l drSndy rhy hn|

£®§(§). inrml kutIE` jOhl~ dy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j vloN sQìpq gurduE`rÈMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, (auqy) Alf brI, brimMGm (wU. ky.) Eqy (Q@ly) brYfPorf (wU. ky.)|

£®§(•) inrml kutIE` jOhl~ dy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j vloN sQìpq gurduE`rÈMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, (auqy)hèI vykm (wU. ky.) Eqy (Q@ly) muh`lI-cMfIgVH, pMj`b, B`rq |

£®§(¶) inrml kutIE` jOhl~ dy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j vloN sQìpq gurduE`rÈMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, (auqy) luiDE`x` Eqy (Q@ly) huiSE`rpur |

£®§(ß) sMn °©®¢ ivc gurduE`r` EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, brYfPorf (wU. ky.) dI sQ`pn` Eqy inS`nsìhb cVH aux dI syv` smyN sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j, sRI lOrI k`&iln, istIkONslr-lybr p`rtI, ieMglYNf Eqy is@K sMgq|

£®§(®). inrml kutIE` jOhl~ dy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j vloN sQìpq EMimRq pRc`rD`rimk dIv`n, j@Q` id@lI vloN hr s`l dI qrH~ mnèI brsI dy dOr`n (auqy) sMq jIq isMG jI sMgqnUM sMboDn krdy hoey Eqy (Q@ly) pMf`l d` idRS |

£®§(©). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ieMglYNf ivKy ie@k pRymI dy Gr sjy hoey|£®§(°™). sMn °©ß® dI hzUr sìhb dI w`qr` dOr`n, monI joigMdr isMG jI, jQyd`r q^q scKMf sRI hzUr

sìhb sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j nUM iK@lq, su@cy iqly n`l jVI poS`k, dsq`rsjèI qy sRI sìhb Byt krky snm`n kIq` |

£®§(°°). q^q scKMf sRI hzUr sìhb ivKy sMn °©ß® ivc monI joigMdr isMG jI, sRIm`n °™® sMq b`bìgE`n isMG jI mh`r`j Eqy inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq idKèI dy rhI hY|

£®§(°¢). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j Eqy inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq q^q scKMf sRIhzUr sìhb dIE~ pOVIE~ íqy idKèI dy rhy hn|

£®§(°£). inrml kutIE` jOhl~ ivKy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j Eqy sRIm`n °™® sMq b`b`hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j |

£®§(°§). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j d` ic@qr kyNdrI is@K Ejìeb Gr, sRI EMimRqsr ivKy¢§.£.¢™™§ ” (auqy) sMgq kIrqn d` E`nMd m`xdI hoeI Eqy (Q@ly) prd` htàux dI rsm krdyhoey jQyd`r joigMdr isMG vyd~qI Ek`l q^q sìhb, s. suKdyv isMG BOr jnrl sk@qr EYs. jI. pI.sI, sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI|

£®§(°•). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j, sRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jImh`r`j Eqy sMq b`b` jIq isMG jI mh`r`j inrml kutIE` jOhl~ ivKy|

£®§(°¶). sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI sMgq dy n`l sRI drb`r sìhb sRI EMimRqsr dIprkrm` ivc|

§™™(°). sRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j inrmly, inrml kutIE` jOhl~ jlMDr(sMprd` hOqI mrd`n sRIm`n °™® sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j)|

14

pMn` qsvIr d` vyrv`

§™™(¢). sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j dy ¢° k@qk sMmq ¢™•® ib. ” joqI joq smàux qy£ m@Gr sMmq ¢™•® ib. nUM sRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j ” sMgq dIh`zrI ivc smUh inrml ByK dy sihwog n`l sMq b`b` roSn isMG jI mksUdpur v`ly dsq`rbMdI krrhy hn| ic@qr ivc sMq b`b` hz`r` isMG jI mksUdpur Eqy sMq jIq isMG jI idKèI dy rhy hn|

§™™(£). sRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j g@dI nSIn hox auprMq sMgq~ ” drSndy rhy hn| sMq jIq isMG jI ” ies mOky shìek dy rUp ivc h`r pihnèy gey |

§™™(§). sRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j dsq`rbMdI dy bÈd pMf`l ivc sMgq~ ”drSn idMdy hoey|

§™™(•). gurduE`r` bMgl` sìhb id@lI dy b`b` bGyl isMG Ejìeb Gr ivKy °ß.™•.¢™™¶ nUM sMq b`b`hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j d` ic@qr sjàux smyN dy do idRS |

§™™(¶). kyNdrI is@K Ejìeb Gr-sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr ivKy ¢¢.°™.¢™™® ” sMq b`b` hrBjnisMG ëivr@kqí jI mh`r`j d` ic@qr sjàux smyN hzUrI r`gIE~ d` kIrqn srvx krdI hoeI sMgq|

§™™(ß). kyNdrI is@K Ejìeb Gr-sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr ivKy ¢¢.°™.¢™™® ” sMq b`b` hrBjnisMG ëivr@kqí jI mh`r`j d` ic@qr sjàux smyN gRMQI sìhb Erd`s krdy hoey|

§™™(®). kyNdrI is@K Ejìeb Gr-sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr ivKy ¢¢.°™.¢™™® ” sMq b`b` hrBjnisMG ëivr@kqí jI mh`r`j dy ic@qr qoN prd` htàux bÈd drb`r sìhb dy isMG sìhb`n, sMqb`b` jIq isMG jI, sMq jsp`l isMG jI Eqy sMgq|

§™™(©). kyNdrI is@K Ejìeb Gr-sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr ivKy ¢¢.°™.¢™™® ” sMq b`b` hrBjnisMG ëivr@kqí jI mh`r`j dy ic@qr sjàux smyN sMq b`b` jIq isMG jI E`pxy gurdyv dIE~ pMQksyv`v~ d` vyrv` idMdy Eqy pRbMDk~ d` DMnv`d krdy hoey|

§™™(°™). inrml kutIE` jOhl~ ivKy sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j Eqy sRIm`n °™® sMq b`b`hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j |

§™™(°°). kyNdrI is@K Ejìeb Gr-sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr ivKy sjy icqr~ ivc sRIm`n °™® sMqb`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ijE`x; sRIm`n °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j, inrml kutIE`jOhl~; sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j, inrml kutIE` jOhl~ Eqy sRIm`n °™® sMqb`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j , inrml kutIE` jOhl~ |

§™™(°¢). inrml kutIE` jOhl~ ivKy sRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j |§°¶(°). inrml kutIE` jOhl~ dy mOjUd` mu@KI sMq b`b` jIq isMG jI inrmly, (sMprd` hoqI mrd`n sRIm`n

°™® sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j) ß cyq sMmq ¢™•© ib. nUM dsq`r bMdI dy bÈd|§°¶(¢). sRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j dy ¢• P@gx sMmq ¢™•® ib: nUM joqI joq

smàux auprMq sMq b`b` jIq isMG jI dI dsq`r bMdI d` idRS |§°¶(£). ß cyq sMmq ¢™•© ib. v`ly idn sMq b`b` jIq isMG jI ” inrml kutIE` jOhl~ dy muKI Q`px smyN

sMq b`b` roSn isMG jI mksUdpur, sMq jsp`l isMG jI ” shìek dy rUp ivc h`r pihnàuNdy hoey|§°¶(§). (auqy)sMq b`b` jIq isMG jI dsq`r bMdI dy bÈd sMgq~ nUM drSn idMdy hoey |

(Q@ly) sMq b`b` jgjIq isMG jI sulq`npur, sMq b`b` jIq isMG jI dsq`r bMdI dy bÈd sMgq~ nUMpMf`l iv@c sMboDn krdy hoey |

§°¶(•). sRIm`n °™® sMq b`b` jIq isMG jI inrmly, inrml kutIE` jOhl~ jlMDr |§°¶(¶) sMq jsp`l isMG jI inrmly - inrml kutIE` jOhl~ dy mu@KI sMq b`b` jIq isMG jI dy shìek|§°¶(ß). inrml pMcìeqI EK`V`, kMnKl hirduE`r ivKy SRI mhMq sv`mI igE`ndyv isMG jI mh`r`j dy n`l

sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI |

15

pMn` qsvIr d` vyrv`

§°¶(®). s. hrdyv isMG m@qyv`l EYfvokyt jnrl pMj`b brsI sm`gm smyN inrml kutIE` jOhl~ ivKy h`zrIBrdy hoey |

§°¶(©). sRI Ek`l q^q sìhb dI §™™ s`l` isrjn` idvs dy moky qy (auqy) sMq b`b` jIq isMG jI d`snm`n kIq` igE` Eqy (Q@ly) sMq jsp`l isMG jI d` snm`n kIq` igE` |

§°¶(°™) (auqy) sRI gurU EMgd dyv jI dy •™™ s`l` pRk`S auqsv smyN KfUr sìhb ivKy sMq b`b` syv` isMG jIk`r syv` v`ly, sMq b`b` jIq isMG jI d` snm`n krdy hoey|(Q@ly) sMq igE`nI hrn`m isMG jI K`ls` dmdmI tks`l, s`bo kI qlvMfI ivKy tks`l dI qIjISq`bdI dy dOr`n sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI d` snm`n krdy hoey|

§°¶(°°) (auqy) sRI gurU gRMQ sìhb dy £™™ s`l` sMpUrnq` idvs dy Evsr íqy dmdm` sìhb s`bo kI qlvMfIivKy sRIm`n °™® sMq b`b` jIq isMG jI nUM snm`nq kIq` igE` |(Q@ly) SRomxI gurduE`r` pRbMDk kmytI dy auhdyd`r Eqy sRI drb`r sìhb sRI EMimRqsr dy isMGsìhb`n, sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG d` snm`n krdy hoeyy |

§°¶(°¢) (auqy) sRI gurU Erjn dyv jI mh`r`j dy §™™ s`l` ShIdI idvs smyN igE`nI suKijMdr isMG, hYfgRMQI Eqy s. gurdyv isMG mYnyjr gurduE`r` qrnq`rn sìhb sMq b`b` jIq isMG nUM snm`nq krdyhoey|(Q@ly) igE`nI suKijMdr isMG, hYf gRMQI q^q sRI kysgVH sìhb, sMq b`b` jIq isMG Eqy sMq jsp`lisMG jI d` qKq sìhb ivKy snm`n krdy hoey|

§£¢(°). sMq b`b` jIq isMG jI, sMq jsp`l isMG jI Eqy inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq bVy hI cÈ-ml`rn`l q^q scKMf qoN EèI ëjìgRqI w`qr`í d` kutIE` ivKy sv`gq krdy hoey|

§£¢(¢). q^q scKMf sRI hzUr sìhb borf dy supirntYNfYNt s. sUrq isMG sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMqjsp`l isMG jI d` kutIE` ivKy EèI ëjìgRqI w`qr`í smyN snm`n krky aunH~ d` DMnv`d krdy hoey|

§£¢(£). sRI gurU gRMQ sìhb dy £™™ s`l` gurq` g@dI idvs ” smripq sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMqjsp`l isMG jI dI srpRsqI hyT inrml kutIE` jOhl~ qoN °®.°™.¢™™® ” ngr kIrqn dy E`rMBd` idRS|

§£¢(§). sRI gurU gRMQ sìhb dy £™™ s`l` gurq` g@dI idvs ” smripq ngr kIrqn ipMf~ ivcoN lMGd`hoieE` |

§£¢(•). sRI hzUr sìhb ivKy sRI gurU gRMQ sìhb jI dI £™™ s`l` gurq` g@dI dI w`qr` smyN inrml kutIE`jOhl~ dI sMgq q^q s@cKMf sìhb dy drSn~ leI ngr kIrqn krdI j` rhI hY |

§£¢(¶). qKq s@cKMf sRI hjUr sìhb dI w`qr` smyN inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq gurU js gàuNdyy hoeybz`r~ dy rsqy qoN q^q sìhb dy drSn krn j~dy hoey |

§£¢(ß) (auqy) sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI d` s. EYc. EYs. psrIc` cyErmYn, scKMfborf inrml kutIE` jOhl~ qoN pMj v`rI sMgq dy n`l q^q sìhb Eàux d` DMnv`d krdy hoey|(Q@ly) b`b` inh`l isMG jI, muKI qrn` dl-hrIE~ vyl~, sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMGjI n`l q^q scKMf sRI hzUr sìhb dI prkrm` ivc Piqh s~JI krdy hoey|

§£¢(®). sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq dy n`l q^q scKMfsìhb sRI hzUr sìhb dI prkrm` ivc Sbd cONkI krdy hoey|

§£¢(©). isMG sìhb jQyd`r kulvMq isMG jI q^q s@cKMf, sRI hzUr sìhb dy EMdroN duS`l` qy h`r bKiSSkr ky mh~purK~ n`l &iqh s~JI kr rhy hn|

§£¢(°™). q^q scKMf sRI hzUr sìhb ivKy sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI d` q^q sìhbvloN snm`n icMnH idqy j`x d` idRS|

16

pMn` qsvIr d` vyrv`

§£¢(°°). qIsrI w`qr` dy dOr`n q^q s@cKMf vloN snm`n lYx auprMq inrml kutIE` jOhl~ dy mh~purK,sMgq, supirntYNfYNt s. fI pI. isMG Eqy supirntYNfYNt s. sUrq isMG jI n`l|

§£¢(°¢). q^q scKMf sRI hzUr sìhb dy jQyd`r isMG sìhb b`b` kulvMq isMG jI ny E`pxy EsQ`n íqy bul`ky sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI ” g`qI, dsq`r, Eqy rum`ly sj` ky snm`n kIq`|

§£¢(°£). supirntYNfYNt s. fI pI. isMG Eqy igE`nI Evq`r isMG SIql, EYfItr ës@cKMf p@qrí, sMq b`b` jIqisMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI q^q scKMf sRI hzUr sìhb dy dPqr ivKy snm`n krdy hoey |

§£¢(°§). s`DU sm`j Eqy sMgq dy n`l sMq b`b` jIq isMG jI, sMq jsp`l isMG q^q s@cKMf sRI hjUr sìhbqoN sm`gm pMf`l v@l j~dy hoey |

§£¢(°•). sRI hzUr sìhb ivKy £™™ s`l` gurq` g@dI mnàux leI sm`gm pMf`l ivKy sRI gurU gRMQ sìhb jIdy pRk`S krn auprMq styj ëqy viSST ivEkiqE~ n`l sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMGjI|

§£¢(°¶). sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI q^q scKMf sRI hzUr sìhb dy jQyd`r isMG sìhbb`b` kulvMq isMG jI dy n`l scKMf sìhb dy b`hr|

§£¢(°ß). pMjvIN w`qr` dy dOr`n qKq s@cKMf vloN snm`n lYx auprMq sMq b`b` jIq isMG jI, sMq jsp`l isMGjI Eqy sMq pRIqm isMG jI fomylI, sMgq~ dy n`l |

§£¢(°®) (auqy) sRI hzUr sìhb ivKy sMq mihMdr isMG jI, inSk`m syvk j@Q`, ieMglYNf v`ly Eqy sMq jrnYlisMG jI EnMdgV vìlE~ dy lMgr EsQ`n ivKy sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI n`livc`r s~Jy krdy hoey Eqy (Q@ly) aunH~ dy lMgr EsQ`n ivKy inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq lMgrCkdI hoeI|

§£¢(°©) (auqy) sRI hjUr sìhb ivKy sMq b`b` jgjIq isMG jI, fyr` hrKov`l, sulq`npur loDI, sMq b`b` jIqisMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI d` snm`n krn auprMq |(Q@ly) sMq b`b` blivMdr isMG jI, lMgr sìhb, fyr` b`b` inD`n isMG jI E`pxy EsQ`n sRI hjUrsìhb ivKy sMq b`b` jIq isMG jI qy sMq jsp`l isMG jI d` snm`n krn auprMq|

§£¢(¢™). ie@k sm`gm dOr`n sMq b`b` l`B isMG jI, sMq jrnYl isMG jI k`r syv` v`ly, igE`nI qrlocn isMGjI-jQyd`r sRI kysgVH sìhb, sMq G`l` isMG jI-n`nksr klyr~ v`ly, sMq p`l isMG jI lohIE~, sMqb`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI |

§£¢(¢°). gurduE`r` n`nk JIr` sìhb, ibdr ivKy, gurduE`r` pRbMDk sMq b`b` jIq isMG jI nUM ëqIrí dy kysnm`nq krdy hoey |

§£¢(¢¢). sMq b`b` jIq isMG jI, sMq jsp`l isMG jI Eqy inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq gurduE`r` n`nkJIr` sìhb, ibdr ivKy gurduE`r` borf dy pRbMDk~ vloN snm`n pR pq krn bÈd|

§£¢(¢£). inrml kutIE` jOhl~ d` phuMc nkS` |§£¢(¢§). EMgRyjI kYlYNfr muq`bk, inrml kutIE` jOhl~ ivKy mnàux v`lIE~ brsIE~ dIE~ q`rIK~ |(Esqr E@gy) inrml kutIE` jOhl~ jlMDr d` b`hroN idRS|(Esqr ip@Cy) sRI EMimRqsr ivKy sRI gurU gRMQ sìhb jI dy £™™ s`l` pRk`S idvs qy inrml kutIE` jOhl~ vloN

ie@k S`nd`r ngr kIrqn d` nz`r`|

17

inrml kutIE` jOhl~ dIsMq sMpRdìe dI n`dI bMs`vlI

sMq b`b` kl`D`rI jI sìhb sRI gurU n`nk dyv jI dI bMs ícoNsMq b`b` EjIq isMG jI sìhb sRI gurU n`nk dyv jI dI bMs ícoNsMq b`b` sìhb isMG jI bydI sìhb sRI gurU n`nk dyv jI dI bMs ícoNsMq b`b` bIr isMG jI nOrMg`b`d v`lysMq b`b` r`m isMG jI ëElmsqí nOrMg`b`d v`lysMq b`b` krm isMG jI hoqI mrd`n v`lysMq b`b` hrn`m isMG jI ijE`x v`lysMq b`b` bsMq isMG jI inrml kutIE` jOhl~ v`lysMq b`b` igE`n isMG jI inrml kutIE` jOhl~ v`lysMq b`b` hrBjn isMG jI ëivr@kqí inrml kutIE` jOhl~ v`lysMq b`b` jIq isMG muKI: inrml kutIE` jOhl~sMq jsp`l isMG muKI dy shìek: inrml kutIE` jOhl~

18

pusqk ilKx dI pRyrx` ikvyN imlIbRhm igE`nI °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ie@k mh`n qp@svI sn, ijnH~

ny sMs`rI jIv~ nUM kyvl gurU dy m`rg qy c@lx dI syD id@qI | s`r` jIvn bVI hI s`dgI iv@cguzìrE` | E`p jI dy pRymI keI v`r E`p jI p`s, E`p dy jIvn dIE~ Gtn`v~ dy lyK lY kyEàuNdy | pRymI c`huMdy sn ik is@iKE` Bry lyK EKb`r~ j~ rsìlE~ iv@c Cpèy j`x pr E`pjI hmyS~ Eijh` krn qoN ienk`r krdy rhy | ies rIq nUM sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j,jo E`p jI dy auqrìDk`rI hoey, ny j`rI r@iKE` |

sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny iqMn v`r dyS ivdyS dIE~ w`qr`v~ kIqIE~,ijnH~ d` sMKyp vrnx ies pusqk iv@c drj hY | ienH~ w`qr`v~ dOr`n sMq b`b` igE`n isMGjI ny klwu@gI jIv~ d` auD`r krky, gurU klgIE~ v`ly dI POj iv@c Sìml kIq` |

id@lI dy ie@k gurmu@K ipE`ry s. Emr isMG ny sMq b`b` igE`n isMG jI dI ie@kw`qr` b`ry kuJ lyK ilKy qy C`px leI mh`purK~ qoN mMzUrI mMgI | sMq b`b` jI ny ies qoNienk`r kr id@q` | ies gurmu@K ipE`ry ny hor guris@K~ nUM n`l lY ky iPr ie@k v`r sMq b`b`jI kol bynqI kIqI qy ikh`,ìmh`r`j, E`p jI dy jIvn qoN EsIN q~ j`xU h~, pr s`fIE~Eàux v`lIE~ pIVIE~, ies piv@qr inrml kutIE` n`l juVIE~ rihx leI ieh zrUrI hYik aunH~ nUM ilKq rUp iv@c is@iKE` n`l BrIE~ kQ`v~ pVH ky pRyrx` imly qy E`pxy jIvn nUMauh vI sPl` bx` skx |î

EYsI Erd`s bynqI nUM sux ky sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j aud`r ic@qhoey | auhn~ ny bcn kIq`,ìies ilKq nUM ie@k p`sy r@K idau | pihl~ s`fy gurdyv ipq`sRIm`n °™® sMq bsMq isMG jI mh`r`j d` jIvn Cpx` c`hId` hY |î sMgq ny ieh bcnsux ky sMq b`b` jI d` Sukr`n` kIq` qy ikh`,ìijvyN E`p jI d` hukm |î

ies sMbMD iv@c s. gurid@q isMG, cMfIgVH v`ly qy s. krm isMG, jg`DrI v`ly nUMmh`purK~ ny kutIE` bulìeE` qy hukm kIq`,ìqusIN, bRhm igE`nI sRIm`n °™® sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j dI jIvnI ilKxI hY | ilKv`v~gy EsIN qy qusIN kyvl ilKx dI syv`krnI hY |î

ienH~ s@jx~ dI KuSI d` itk`x` n` irh` | sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j qy sMqb`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j ny s`KIE~ suxèIE~ Eqy ilKvèIE~ | donoN mh`purKEDUr` kMm C@f ky inrMk`r dy hukm Enus`r joqI-joq sm` gey qy s`KIE~ ilKvàuxIE~ iv@cyhI rih geIE~ | ies krky kuJ is@iKE` BrIE~ s`KIE~ sMq b`b` jI dy pRymI SrD`lUE~ koloNsux ky il@KIE~ geIE~ hn |

ienH~ s`KIE~ d` sMgRih sMgq~ dy rubrU hY |sMq jIq isMG

vrqm`n muKI, inrml kutIE` jOhl~izlH jlMDr

19

dUsrI CpèI b`ry kuJ Sbd

inrml kutIE` jOhl~ dy mh~purK~ dy jIvn ibrq~q dI pihlI pusqk ëinrmlbsMq bh`rí dI CpèI ¢™™• ivc krvèI geI sI | ies dy EMgRyzI Enuv`d dI CpèI sMn¢™™ß ivc sMpUrn kIqI geI sI| ienH~ pusqk~ dI p`Tk~ ny bhuq pRSMs` kIqI | keISrD`lUE~ ny ikh` ik aunH~ ny B`vyN bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dydrSn nhIN sI kIqy hoey pr aunH~ nUM s`KIE~ pVH ky ies qrH~ mihsUs hoieE` ijvyN s`r`vìkE` aunH~ dy E@K~ s`hmxy v`pr irh` hY | kuJ isMG~ ny d@isE` ik pusqk pVHidE~ smyNaunH~ nUM sMq b`b` jI dy drSn hoey | keI pRv`r E`pxy b@icE~ nUM is@Dy rsqy pàux leI FukvINis@iKE` BrI s`KI suxàuNdy | Enyk~ pRv`r~ ny s`KIE~ qoN pRyrx` leI qy E`px` jIvnbdilE` |

pMj`bI v`lI pusqk bVI hI CyqI vMfI geI | pMj`bI pVHx v`ly syvk ijnH~ nUM iehpusqk nhIN iml skI ny b`r-b`r ies dI mMg krnI | ies krky ies pusqk dI dUjICpèI krvàuxI l`zmI ho geI |

ies nvIN pusqk iv@c sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ijE`x vìlE~ d`sMKyp jIvn S`ml kIq` igE` hY | pihlI pusqk dy EMq ivc bynqI kIqI geI sI ik jykrbRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j b`ry iksy nUM vI hor s`KIE~ pq` hnj~ ijnH~ n`l E`p bIqI hovy q~ auh inrml kutIE` jOhl~ ivKy E` ky aus b`ry zrUr d@sx j~il@K ky Byjx | ies bynqI nUM pRv`n krdy hoey keI SrD`lUE~ ny E`pxIE~ s`KIE~ s`JIE~kIqIE~ | iehn~ nvIN s`KIE~ ivcoN kuJ ík s`KIE~ nUM ies CpèI iv@c S`ml kIqìgE` hY |

ies pusqk nUM nv~ rUp dyx leI keI nvIE~ FukvIE~ PotoE~ vI S`ml kIqIE~ j`rhIE~ hn | E`s hY sMgq dI EDUrI mMg ies pusqk n`l pUrI ho j`vygI | srd`r EYm. pI.isMG ny ies nvIN pusqk dIE~ s`KIE~ ilKIE~ hn |

sMq jIq isMG

muKI, inrml kutIE` jOhl~izlH jlMDr

20

m@uK bMD

slok “Egm EgìD p`rbRhmu soie “jo jo khY su mukq` hoie “suin mIq` n`nku ibnvMq` “s`D jn` kI Ecrj kQ` “

( suKmnI sìhb)

ëinrmlí Sbd sMsikRq d` Sbd hY | iesdy ErQ hn, ës`Pí, ësv@Cí,ëpiv@qrí,ëcmkd`í,ëibnH~ iksI d`g dyí,ëml, EividE`, EigE`n qoN rihq qyp`vn ihrdy v`l` ivEkqIí | ies Sbd dI vrqoN aunH~ gurmq dy EnuwèIivdv`n~ leI kIqI geI hY, jo iv@idE` dy pVHx pVH aux Eqy sìhq-isrjn n`l,is@K sMgq iv@c, iv@idE` d` pRs`r krdy Eqy E`qm-aunqI dI r`h auqy c@lx v`lyijigE`sUE~ leI gurb`xI dI ivEìKE` krdy qy gurU sìhb`n dI rIq nUM E`px`prm krq@v smJdy hn | ienH~ ivdv`n~ nUM ëinrmly s`DUí j~ ëinrmly sMqí j~ iPrkyvl ëinrmlyí bulìeE` j~d` hY |

sRI gurU n`nk dyv jI, is@K~ dy pihly gurU, jd pRc`r leI Q~-Q~ j~dy q~auQy aunH~ dy bcn suxn leI lok iek@Ty huMdy | ies iek@T nUM ësMgqí ikh` igE` | iessMgq nUM gurU sìhb ny r@b dI mihm` d@s ky s@cèI dy m`rg qy c@lx d` aupdySdyx` Eqy inSk`m syv` krn leI pRyrn` | ipMf~, Sihr~ iv@c gurU sìhb nyDrmS`l`v~ kìem krvèIE~ | c`r v@fIE~ aud`sIE~ r`hIN dyS-dyS~qr~ d`sPr kIq` Eqy v@K-v@K m@q~ dy qIrQ EsQ`n~ qy j` ky Bu@lI BtkI lokèI, jovihm~ Brm~ iv@c PsI hoeI sI, nUM Ek`l purK dI Er`Dn` kr` ky ie@k nvIN idSìd@qI | auhn~ ny sMgq dI haumY Kqm krn, loB d` n`S, inSk`m syv` Eqy grIbqbky dy Bly b`ry socx d` aupr`l` kIq` | ies qrH~ gurU sìhb ny ëinrmlpMQí dI isrjx` kIqI ijs b`ry BèI gurd`s jI ny E`pxI pihlI v`r iv@cikh` hYY :

mìrE` isk` jgiq ivic n`nk inrml pMQ clìeE` “

pMcm p`qS`h gurU Erjn dyv jI ny ëinrmly sMq~í dI sMgq krn d` mh@qvd@isE` ik sMs`r rUpI iBE`nk smuMdr qy qrn leI, prm`qm` dy crn~ dI pRIq

21

Srn qy aus dy gux-gàux dy n`l ieh sMq, sMgq nUM q`rn dI iv@DI d@sdy hn | aunH~d` kQn hY :

crx kml srxM rsxM gop`l kIrqnh “s`D sMgyx qrxM n`nk mh`s`gr BY dUqrh “ (pMn` °£•®)

gurU Erjn dyv jI dy ies v`k qoN pq` cld` hY ik ieh mq aunH~ dy vkqq@k ikMn` PYl cu@k` sI | B@t~ dy sÕwY iv@c ies b`ry izkr EìeE` hY :

inrml ByK Ep`r q`su ibnu Evru n koeI “mn bc ijin jìxEau Bwau iqh smsir soeI “ (pMn` °§™©)

dsm p`qS`h sRI gurU goibMd isMG sìhb dy smyN, jn praupk`r dy n`ln`l ies ny nv~ ruK EpxìeE` | r`j` mydnI pRk`S dI bynqI íqy dsm p`qS`hsMmq °ß§¢ qoN sMmq °ß§• q@k pàuNt` sìhb Tihry | ie@Qy svyry S`m D`rimkdIv`n s@jdy, ijsdy iv@c dUroN nyiVauN Eèy ivdv`n qy pMifq, gurU dI sMgq nUM vyd~,pur`x~ Eqy S`sqr~ b`ry igE`n idMdy | gurU sìhb dy hukm krn qy ivdv`n~ nysMsikRq B`S` dIE~ pusqk~ nUM bRj, s`D B`S` qy pMj`bI iv@c Enuv`d krvìeE` q~ik auh E`m jnq` vI pVH ky smJ sky |

ienH~ mh`n pMifq~ iv@c rGUn`Q n~ dy pMifq nUM gurU sìhb ny is@K~ nUM sMsikRqpVH aux leI ikh` | pMifq rGUn`Q ny bVI hlImI n`l ienk`r kr id@q` ikauNik josMsikRq - ëdyv B`S`í sI qy EKOqI nIvIN j`q~ nUM is@KèI nhIN j` skdI sI |

ieh bcn sux ky gurU sìhb ny ikh` :boly gur sun idÕj EiBm`nI “SUdR kihq ijnY qUM b`nI “ienhI myry isKn qy lK “ibidŒ` byd pFyNgy idÕj dK “ingm-E`gm lo codS ibidŒ` “mYN bKsI isKih pr isiDŒ` “ijs ko qUM SUdR bqrY hY “ieh ibidŒ` guru qumry QY hYN “

gurU sìhb ny pMj is@K BèI krm isMG, BèI vIr isMG, BèI gMf` isMG,BèI sYx` isMG qy BèI r`m isMG nUM cuixE` | ieh is@K gurU drb`r dy BMf`rI, qymìeE` qoN inrlyp sn Eqy ienH~ iv@c syv` B`v dI bVI iK@c sI | ieh bRhmc`rI

22

s`DUE~ dy Bys iv@c, g`qIE~ sj` ky (kyvl ie@k hI bsqr n`l s`r` SrIr F@ikE`j~d` sI) gurU dy hukm n`l sMsikRq pVHx leI bn`rs gey q~ jo is@K pMQ iv@c pUrIqrH~ iv@idE` d` v`D` hovy Eqy gurmiq d` shI ErQ~ iv@c pRc`r hovy | keI s`l~dI pVH eI krky ieh sv@C ho ky EnMdpur sìhb v`ps Eèy | gurU sìhb ny ienH~nUM pRc`r krn leI lg` id@q` qy ienH~ dI sMigE` ëinrmlyí hoeI |

is@K pMQ dy pRis@D ivdv`n BèI sMqoK isMG dy kQn Enus`r jd sRI gurUgoibMd isMG jI ny °¶©© eI: iv@c K`ls` pMQ sìjE` q~ bn`rs gey pMj~ isMG~ny vI KMfy b`ty d` EMimRq C@ikE` |

ies ibiD pMchuM isMG ko KMfY p`hul dIin |vihr byK aur gw`n dy Epny sm so kIin | (sRI gurU pRq`p sUrj gRMQ)

jdoN gurU sìhb ny sMmq °ß¶¢ nUM EnMdpur sìhb C@ifE` q~ aus smyN, gurUsìhb dy hukm qy ieh ëinrmlyí pMj`b qoN b`hr j` ky gurmiq pRc`r krky isMGsjàuNdy rhy | sMgq dy keI is@K jo ienH~ dy sMprk iv@c Eèy, ividE` qy gurmiqd`n lY ky s`DU ho gey qy pMj`b iv@c Emn hox qy pMj`b dI DrqI qy BRmx krkyD`rimk pRc`r iv@c ju@t gey | ienH~ ny vyd, vyd~q, aupinSd vrgy sMsikRq sìhqnUM jIvq r@iKE` | siqgurU jI dI ieh ividEk sMsQ` kihr, EiqE`c`r, zulmisqm dy smyN iv@c vI E`pxy lkS iv@c idRV rhy Eqy ividE` EiDEYn krdy qykrvàuNdy rhy | E`pxy in@jI sv`rQ qy E`pxI pUj` nUM dUr r@K ky, sMs`rI jIv~ nUMgurU dI s@cI b`xI n`l joV ky, bRhm igE`n dy gux~ n`l Br idMdy |

inrmly bVy iqE`gI, ivr@kq suBÈ qy EqIq ibrqI dy sMq s`DU huMdy sn | auhvYr`g ibrqI iv@c jgH -jgH ivcrdy rihMdy, mMflIE~ lY ky ipMf~, ngr~, Sihr~iv@c gurmiq d` pRc`r, kQ` v`rq` krdy | ij@Qy mn rimE`, E`sx lg` ky bYT j~dy |jy koeI s`DU cMg` inqnymI, BjnIk, ivdv`n Eqy sMqoKI huMd` q~ auQy sMgq dIE`v`jèI SurU ho j~dI | ies qrH~ inq-pRqI d` siqsMg c@l pYNd` |

°©vIN sdI iv@c mh`n qp@svI Eqy bRhm igE`nI sMq b`b` krm isMG jImh`r`j, hoqI mrd`n (pìksq`n) v`ly, ie@k EYsI inrMk`rI SKSIEq hoey hn,ijnH~ ny gurU Gr dI m`n mrw`d` Eqy KMfy b`ty dI rIq d` pRc`r kIq` |

ienH~ dy EnMn syvk sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j, ijE`x íqy E`pxygurU dI EYsI rihmq hoeI ik auh E`pxy gurU d` rUp ho gey | sMq b`b` hrn`m isMGjI ny E`px` q@p-EsQ`n, ipMf ijE`x izlH huiSE`rpur iv@c r@iKE` | ienH~ ny

23

E`pxy gurdyv dI rIq nUM E@gy qoirE` | E`p ny is@K pMQ nUM EOkV~ smyN EgvèIkrky cVHdI kl` iv@c ilEàuNd`, Eqy jYqo vrgy mShUr moricE~ iv@c PqihidvèI | sRI kysgVH dy gurduE`ry d` ijs rUp iv@c sMgq drSn krdI hY, iesd` E`pxI h@QIN nkS` iqE`r krky, nINh p@Qr sMq b`b` hrn`m isMG jI nyr@iKE` |

sMq b`b` hrn`m isMG jI dI syv` iv@c h`zr hoey sMq b`b` bsMq isMG jI | ienH~ny Gr-b`r iqE`g ky, gurU dy hukm Enus`r r`q-idn q@p kIq` | b`xI pVHxI qyausd` EiDEYn krn` | n`m jpx` qy ismrn krn` | keI s`l~ dI G`lx` dybÈd sMq b`b` bsMq isMG jI, gurU dI pRIq sdk`, ie@k bRhm igE`nI dy rUp iv@cinKr

ky Eèy | sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny E`pxy prm syvk nUM svìrE`,iSMgìrE` qy E`px` q@p qyj s`r` aunH~ nUM dy id@q` ;

p`rs myN Eru sMq myN bfo EMqro j`x “vh loh` kMcn krY wh krY E`p sm`n “ (ivc`rm`l` ibsR m-¢)

EYsI imhr hoeI ik syvk, sMs`r iv@c pUjx wog ho gey | v`hu v`hu krih syeI jn sohxy iqn

y kau prj` pUjx EèI “ (pMn` •°§)

sMq b`b` bsMq isMG jI ny E`pxy gurdyv dy hukm Enus`r ijE`x ipMfC@f id@q` qy v@Kry-v@Kry Q~ q@p kIq` | kdI E`p jI ny KorI dIE~ BrIE~ iv@cbYT ky Ek`l purK dI Er`Dn` kIqI qy kdI kV`ky dI TMf iv@c qUVI dy ku@p~ iv@cbYT ky pRBU d` ismrn kIq` | sMgq~ nUM q`rdy hoey, °©¢™ eI: iv@c ipMf jOhl~,izlH jlMDr E` fyry lèy | vfB`gI DrqI jOhl~ dI, ij@Qy mh`n qp@svI, iqE`gIE`qm` Eqy rUh`nIEq dy muj@sm` ny bIE`b`n, auj`V it@ibE~ qy E`sx lèy EqyprmySr dy rMg iv@c ies rMgI hoeI rUh ny sMs`r dy Bly d` bIV` cu@k ilE` |

E`p jI d` ¶° s`l dy q@p d` s`r` jIvn, sMs`rI jIv~ dI BlèI, D`rimkigE`n, is@KI d` pRc`r Eqy n`m b`xI dy pRv`h iv@c bIiqE` | dsm p`qS`h dyEmu@ly KMfy b`ty dy EMimRq dI d`q bKS ky sMgq nUM sRI gurU gRMQ sìhb n`l joiVE` |

sRI gurU gRMQ sìhb dy p`T krn leI gRMQI isMG iqE`r kIqy | aunH~ nUM p`Tkrn dI ivDI dy n`l-n`l rihxI bihxI isKèI | sMgq nUM gRMQI isMG~ d`siqk`r krn` isKìeE` |

24

E`p jI nUM kIrqn srvx krn` bhuq cMg` lgd` sI | kIrqnI j@Qy bx`ky aunH~ koloN kIrqn suxdy | keI v`rI EYsy isMG~ qy imhr krdy ijnH~ ny kdI mniv@c vI nhIN soicE` sI ik auh v`j` joVI nUM h@Q lgàuxgy, qy auh sMgq iv@cEMimRq b`xI d` kIrqn ibn~ iJjk krdy | F@f srMgIE~ dy j@Qy vI iqE`r kIqy, q~ josMgq nUM v`r~ r`hIN ieiqh`s qoN j`xU krvìeE` j`vy | gurU sìhb dy jIvn, gurb`xIdI kQ`, gurpurb~ dI mh@qq` d@sx leI E`p jI ny keI pRc`rk iqE`r kIqy |

gRMQI isMG hox j~ kIrqn j@Q`, pRc`rk hox j~ F`fI j@Q`, s`ry EMimRqD`rIisMG huMdy | ienH~ dy d`Vy pRk`S qy kmIz qoN auqoN dI g`qr` sRI sìhb huMd` | styjqy bolx vìlE~ nUM isE`sI g@l krn, iksy hor Drm dI inMidE` j~ iksy dI S`ndy iKl`P bolx dI sKq mn`hI sI | auh kyvl gurU Gr d` ieiqh`s j~ gurU kIb`xI dI crc` hI kr skdy sI |

E`p jI d` ieMn` jl`l sI, ik dUsry Drm dy lok ijnH~ iv@c ihMdU qymuslm`n bhuq sn, vI SrD`lU bx gey | keIE~ ny qy is@KI vI D`rn kr leI | horinrmly fyry dy s`DUE~ qoN iel`v`, keI sMpRd`v~ dy s`DU E`p jI koloN syD lYx EàuNdysn |

ipMf~ dy lok jo qihmq/c`dr bMnx dy E`dI sn, bsm` làuNdy j~ rom~ dIbyEdbI krdy, aunH~ nUM KMfy b`ty d` EMimRq Ck` ky is@Dy rsqy pàuNdy | qp@svI s`DUdy muK`ribMd qoN inkly bcn ie@k v`r iv@c hI mn bdl idMdy qy cMgy B`g~ v`ly,gurU n`l juV j~dy | vihm~, Brm~ iv@c Psy lok~ nUM b`hr k@F ky is@KI dy sOKy qys@cy rsqy íqy c@lx dI j`c isKàuNdy | sm`DI lgàux dy qrIky, qp dI ivDI, n`mjpx dI ivDI Eqy s`dy jIvn iv@c rihx dy E`nMd b`ry sMgq E`p jI dy E`crxqoN smJ j~dI qy aus íqy c@lx d` wqn krdI |

E`p jI ny kdI mìeE` svIk`r nhIN sI kIqI qy n` hI kImqI qohPysvIk`r kIqy, B`vyN aunH~ nUM dyx v`ly r`jy mh`r`jy j~ vzIr hI ikauN n` huMdy |iqE`gI s`DU dI E`p s@c-mu@c iek ims`l sn | kQnI qy krxI iv@c koeI PrknhIN sI | iehI k`rx sI ik isp`hI qoN lY ky puils dy EYs.EYs.pI./EèI.jI., POjdy isp`hI, hOld`r qoN lY ky jrnYl~ q@k, isE`sI lok, vzIr, r`jy-mh`r`jy,srk`rI EPsr, v@fy Coty izmINd`r, f`ktr, ieMjInIEr Eìd, ijhV` vI ie@kv`r drSn kr igE` auh n`m b`xI n`l juV igE` | keI v@fy-v@fy EhuidE~ dy EPsr~nUM n`m b`xI n`l joV ky is@KI dy m`rg qy c@lx dI syD id@qI | EPsr ikMn` vI v@f` huMd`,

25

ieh bypRv`h s`DU, aunH~ nUM kyvl sMgq dy rUp qoN hI pihc`xdy | JUT bolx vìlE~,cor~-f`kUE~, Sr`bIE~-kb`bIE~ Eqy loB qy hMk`r iv@c Psy lok~ nUM ienH~ dy kukrm~qoN dUr q~ kIq` hI, n`l hI s@cI BgqI íqy c@lx dI SkqI vI id@qI |

kutIE` qy koeI vI s@jx jy koeI k@pV` Byt` krd` sI q~ E`p aus k@pVy dykCihry isv` lYNdy Eqy sMgq iv@c Eèy jo pRymI c`dr j~ qihmq bMndy, aunH~ nUM dyky is@KI dy rsqy pàuNdy | jd vI KMfy b`ty d` EMimRq pRc`r kutIE` ivKy hox`, EMimRqEiBl`SIE~ nUM kk`r kutIE` qoN hI iml j~dy |

jlMDr Sihr ivKy grU mh`r`j dy pRk`S auqsv~ smyN ngr kIrqn dIpRQ` vI E`p ny ErMB kIqI | holy muh@ly dy purb nUM bVI mh`nq` id@qI Eqy kutIE`qoN dIv`n sj` ky, ipMf~ iv@coN ngr kIrqn k@Fx dI rIq clèI | kutIE` qy hr¶ poh v`ly idn E`pxy gurUdyv dI brsI mnàuNdy | ies brsI qy pMj sRI EKMfp`T~ d` Bog pYNd` qy dIv`n s@jd` | is@K sMgq~ q~ byEMq huMdIE~ hI sn, iesidn dUsry sMpRd`v~ dy s`DU vI bVI igxqI iv@c huMdy | ies rIq nUM E`p jI dybÈd E`p jI dy auqrìDk`rIE~ ny j`rI r@iKE` | hux kutIE` ivKy iqMn mh`ns`l`n` brsIE~ mnèIE~ j~dIE~ hn :°. ¶ poh dI brsI - sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy nim@q |¢. ¢§ k@qk dI brsI - sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j qy sMq b`b` igE`n

isMG jI mh`r`j dy nim@q |£. ¢• P@gx dI brsI - sMq b`b` hrBjn isMG jI ëivr@kqí jI dy nim@q |

E`p jI ny keI gurduEìrE~ d` nINh p@Qr r@iKE` | E`p jI ny CyvINp`qS`h d` ër`msrí, sgr~v`lI qy ëjMfU isMG`í iv@c crn pàux dy sQ`n nUM pRgtkIq` Eqy auQy sMgq nUM gurduE`r` sìhb bnàux dI pRyrx` id@qI |

E`p jI ny pMj`b dy ielìkE~ qoN iel`v` wU.pI., id@lI, kYmlpur(pìksq`n), PrIdkot Eìd dy dOry kIqy qy is@KI d` pRc`r krdy hoey, is@K~nUM iqE`r br iqE`r kIq` |

hirduE`r qoN inrml pMQ dy ie@k s`DU sMq hrIdyv jI ny E`p jI dy EsQ`ndy ElOikk nz`ry qy piv@qrq` nUM vyK ky ies d` n~ ëinrml kutIE`í r@iKE` |inrml kutIE` dy s`ry s`DU bRhmc`rI hn | aunH~ d` jIvn bV` hI s`d` hY | s`ryE`pxI qp@isE` iv@c lIn rihMdy hn | ijhV` vI s`DU ie@k v`rI kutIE` E` j`vyq~ auh sd` leI E`pxy s`k-sMbMDIE~ irSqyd`r~ im@qr~ nUM Bu@l ky, jIvn Br leIsMgq d` hI ho ky rih j~d` hY qy iPr Gr v`ps nhIN j~d` |

26

s`ry s`DU iqE`gI hn qy iksy leI vI koeI v@Kr` kmr` nhIN qy n` hI iksyv`sqy El@g lMgr bxd` hY | aunH~ d` ibsqr zmIn qy huMd` hY qy koeI vI s`DUsrdIE~ iv@c rjèI nhIN lYNd`| ieh s`DU Gr-b`r iqE`g ky kutIE` iv@c syv`,b`xI d` j`p, n`m ismrn qy q@p krdy hn | ienH~ nUM inqnym qoN iel`v` hor Enyk~b`xIE~ zb`nI w`d hn | iksy nUM °™ b`xIE~ qy iksy nUM °•-¢™ b`xIE~ kMT hn |EMimRq vyly qoN inqnym SurU krn q~ dupihr q@k b`xI v@D j~dI hY | hr s`DU dycyhry qy q@p d` qyz nzr EàuNd` hY qy cyhr` hmyS` KyVy iv@c huMd` hY | ieh s`DUsMgq n`l bVy G@t bcn krdy hn | s`ry s`DU EMimRqD`rI isMG hn | E`p jI dysyv` iv@c kutIE` dy bVy s`DU sn pr E`p jI dy prm syvk sMq b`b` igE`n isMGjI qy sMq b`b` hrBjn isMG jI ëivr@kqí sn | ienH~ donoN s`DUE~ ny E`p jI dIExQ@k syv` kIqI qy E`p jI d` ikh` kdI nhIN sI moiVE` | hr bcn nUM ësiqbcní hI kihMdy |

E`p jI dIE~ pMQk Eqy is@KI syv`v~ d` sdk` E`p dy srUp, Ejìeb Gr-sRI EMimRqsr sìhb, sRI ptn` sìhb, sRI EnMdpur sìhb, gurduE`r` bMgl`sìhb, id@lI Eqy hor keI gurduEìrE~ iv@c suSoiBq hn |

ies pusqk iv@c sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy jIvn dIE~ kuJJlkIE~ pyS krn d` wqn kIq` igE` hY | ieh pusqk nhIN, ie@k gRMQ hY ijsivcoN pVHx v`ly jigE`sU guris@KI dI syD lY skdy hn | ieh pusqk nhIN, hIrymoqIE~ n`l BrI ie@k K`n hY, ijs d` l`B jigE`sU lY skdy hn |

s`KIE~, is@iKE` n`l BrIE~ hoeIE~ hn | guris@KI dy m`rg qy c@lxv`sqy ieS`ry d@sy hn | prm`qm` n`l pRIq, ausdI kudrq n`l pRIq qy ausdybxèy hr jIv-jMqU n`l pRIq nUM bVy hI srl qrIky n`l smJìeE` igE` hY | dUjyDrm~ d` siqk`r, aunH~ Drm~ dy lok~ nUM Drm dI p`lx` v`sqy pRyrn` id@qI geIhY | E`pxy syvk~ nUM inktI ho ky ivKìeE` qy aunH~ dIE~ mnS`v~ pUrIE~ kIqIE~qy duK-drd dUr kIqy | syvk~ dy prdy F@k ky, inmrq` iv@c rihx dI is@iKEìd@qI | b`xI dy n`l pRym, b`xI pVHxI, Eml krn` qy gurU dI rihmq d` ikvyN ie@kE`m is@K h@kd`r bx skd` hY, dI j`c d@sI |

s`KIE~ q~ byEMq hn pr ies gRMQ dy Ek`r nUM sImq r@Kx leI coxvIE~s`KIE~ hI drj hn | bRhm igE`nI dI Eg`D kQ` b`ry, pMcm p`qS`h ny suKmnIsìhb iv@c vrxn kIq` hY :

27

bRhm igE`nI kI kImiq nìh “bRhm igE`nI kY sgl mn mìh “bRhm igE`nI k` kaun j`nY Bydu “bRhm igE`nI kau sd` Edysu “bRhm igE`nI k` kiQE` n` jèy ED`Kru “bRhm igE`nI srb k` T`kuru “bRhm igE`nI kI imiq kaunu bK`nY “bRhm igE`nI kI giq bRhm igE`nI j`nY “bRhm igE`nI k` EMqu n p`ru “n`nk bRhm igE`nI kau sd` nmsk`ru “ (suKmnI sìhb)

ies kQn qoN q~ iehI is@iKE` imldI hY ik mh`purK, bRhmigE`nI,qp@svI d` jIvn ilKx qy kQn qoN b`hr hY | ies leI ies pusqk nUM kyvlaupr`l` hI kih skdy h~ |

ies pusqk iv@c sMq b`b` igE`n isMG jI d` jIvn Eqy jIvn JlkIE~sMKyp iv@c pyS krn d` wqn kIq` igE` hY | sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqíjI ny gurmiq pRc`r iv@c E`pxy gurU d` pUr`-pUr` s`Q id@q`, ies leI auhn~ dIjIvn g`Q` vI sMKyp iv@c id@qI geI hY | iehn~ don~ mh`purK~ dy jIvn n`lsMbMiDq kQ`v~ El@g pusqk iv@c ilKIE~ j`xgIE~ |

E`s hY sMgq, sMq b`b` jI dy jIvn dI JlkIE~ nUM pVH ky guris@KI dy m`rgíqy clx d` wqn krygI |

sMq jIq isMGmuKI, inrml kutIE` jOhl~

izlH jlMDr

28

sMq goibMd kY eykY k`msMs`rI jIv~ d` auD`r krn leI siqgurU s@cy p`qS`h, E`pxI ikrp` sdk`,

sMq~, s`DUE~ Eqy bRhm igE`nI mh~purK~ nUM sMs`r iv@c Byjdy hn | praupk`r d`kMm qy ieh krdy hI hn pr n`l hI EiDE`qimkq` dy pRc`r r`hIN lok~ nUM s@cy m`rg'qy cln` isKàuNdy hn |

jnm mrx duhhU mih n`hI jn praupk`rI Eèy “jIE d`nu dy BgqI lìen hir isau lYin imlèy “ (pMn` ß§©)

jd qoN sMs`r dI sQ`pn` hoeI hY, aus smyN qoN hI sMq mh`purK hr sm`j dÈMg rhy hn | sm`j d` EMg huMdy hoey vI ieh sm`j qoN bhuq dUr rihMdy hn | sMs`riv@c ivcr rhI mìeE` dI E@g iehn~ nUM CUh nhIN skdI | iehn~ d` jIvn sv@C,piv@qr qy iehn~ d` mn inrml huMd` hY |

kbIr mnu inrmlu BieE` jYs` gMg` nIru “p`CY l`go hir iPrY khq kbIr kbIr “ (pMn` °£¶ß)

rb vI iehn~ dy ip@Cy l@g` rihMd` hY | pr sMq dI EvsQ` qy auh hI phuMcskd` hY jo sB kuJ iqE`g ky kyvl hrI d` ismrn krd` hY |

s`jn sMq krhu ieh k`mu “E`n iqEìg jphu hirn`mu “ (pMn` ¢©™)

auTidE~, bYTidE~ qy soNidE~ vI iehn~ d` n`m jpx` j`rI rihMd` hY |aUTq bYTq sovq n`m “khu n`nk jn kY sd k`m “ (pMn` ¢®¶)

n`m jpx v`ly nUM vìhgurU aus isMG`sn qy ibr`jm`n kr idMd` hY, ij@Qyiehn~ qy vìhgurU iv@c koeI Byd nhIN rihMd` |

Eb qau jìe cFy isMG`sin imly hY sìrMgp`nI “r`m kbIr` eyk Bey hY koie n skY pC`nI “ (pMn` ©¶©)

sMq qy hrI dy gux ieko ijhy hox dy k`rx, hrI qy sMq dy kMm vI ieko ijhyhuMdy ny|

soeI sMq ij B`vY r`m “ sMq goibMd kY eykY k`m “ (pMn` ®¶ß)

ieh kml Pu@l dy v~g sMs`r iv@c jIvn ibqàuNdy hn | jy p`xI iv@c gMdgIE` j`vy j~ iPr hor p`xI E` j`vy q~ p`xI dI s@q` aucI ho j~dI hY | p`xI ijMn` auc@huMd` hY, kml d` Pu@l vI aunH aupr ho j~d` hY qy p`xI kml dy Pu@l nUM fobx iv@cEsmrQ huMd` hY | sMq vI sm`j iv@c aujv@l rihMdy hn | inMd`, cuglI qy mìeE`dy Enyk~ rUp~ qoN hmyS~ dUr huMdy hn | sMs`rI jIv~ dI BlèI b`ry socx`, kur`hy j`xqoN rokx`, prm`qm` dI hoNd b`ry lok~ nUM j`xk`rI dyx` qy auhn~ d` jIvn sPl`

29

bxàux leI gurU dI is@iKE` dyxI, iehn~ d` audyS bx j~d` hY | ieh sMs`r dy du@Kb`ry socdy pr E`pxy du@K dI pRv`h nhIN krdy |

jo nru duK mih duKu nhI m`nY “suK snyhu Eru BY nhI j` kY kMcn m`tI m`nY “ (pMn` ¶££)

sMq iksy nUM kSt nhIN idMd` blik auh kSt hrd` hY | sm`j dI icMqìehn~ leI zrUrI ho j~dI hY | sMs`r iv@c rihMdy hoey vI hir n`m d` rs m`xdy hnEqy sMsìrk rs m`nx vìlE~ nUM sucyq krdy hn ik iehn~ d` iqE`g krky hImnu@K su@K m`x skd` hY |

sMq EYs` c`hIey duKy duKèy n~ih, Pl Pu@l qoVy nhIN rhy bgIcy m~ih |mh~purK~ dy ihrdy iv@c qy rsn` qy hrI dy kIrqn d` v`s` huMd` hY qy ieh

keI l@K~ iv@coN ie@k huMdy jo hrI n`l EByd ho j~dy hn |r`m sMq mih Bydu ikCu n`hI eyku jnu keI mih l`K krorI “j` kY hIEY pRgtu pRBu hoE` Enidn kIrqnu rsn rmorI “ (pMn` ¢™®)

EYsy l@K~ iv@coN ie@k mh~purK dy drSn krn n`l hI jIvn sPl` ho j~d` hY | auhjIv vfB`gy huMdy hn, ijnH~ ny EYsy s`DU dI crn Coh pR pq kIqI hovy | ijs DrqIqy aunH~ ny E`sn lgèy, auh DrqI B`g~ v`lI huMdI hY | aunH~ dy mnu@KI j`my qoN Elophox dy bÈd, aus DrqI nUM mihkd` vyK ky hI EMd`z` lgìeE` j` skd` hY ik ausmh~purK d` qyj ikMn` hox` hY |

EYsy hI mh~purK °™® sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j, inrml kutIE`jOhl~ hoey hn | ies qp@svI s`DU ny Enyk~ dy jIvn bdly qy s@cy m`rg d` r`hidKìeE` | EÀ iehn~ dy Enmol jIvn dy mihkdy Pu@l~ dI uSbU aunH~ dIE~ s`KIE~qoN leIey | is@iKE` dy Bry bcn pVH ky pRq@K drSn krIey qy msqI iv@c EèIey q~jo s`fI rsn` v`h! v`h! kr auTy |

°¢

30

B`g~ v`l` ipMf mrUlìpMf~ j~ ngr~ dy n~ dI pRis@DI auQoN dI pYd`v`r k`rn huMdI hY j~ auQoN d`

vsnIk iksy auc@I pdvI qy phuMc j`vy q~ auh ipMf d` n~ sMs`r iv@c rOSn krd` hY |pr pMj`b d` ie@k ipMf mrUl`, EijhI Q~ sI ijs b`ry kdI iksy ny kuJ nhIN

suixE` sI | ieh Cot` ijh` ipMf, ksb` c@byv`l qoN pMj ik:mI: Eqy ijE`x ipMf qoNdo ik:mI: auq@r v@l huiSE`rpur izlHy iv@c siQq hY | ieQoN dI zmIn ryqlI Eqy bUJyqy J`VIE~ n`l iGrI hoeI sI | iksy nUM kI pq` sI ik ie@k idn ies ipMf d` n~ Druvq`ry v~g cmkyg` |

sMn °®®• eI: iv@c ies ipMf mrUl`, m`q` srd`rnI cMd kOr dy ku@KoN sMqb`b` bsMq isMG jI ny jnm ilE` | ipq` Pqih isMG ny kdI soicE` vI nhIN sI ikies b`lk ny ipMf d` n~ sunihrI E@Kr~ iv@c ilKv`x` hY |

srd`r Pqih isMG gurU Gr dy bVy SrD`lU sn Eqy ds~ nhuME~ dI ikrqkrdy sn | b`lk dy jnm n`l Gr KuSIE~ n`l Br igE` | jdoN dèI ny srd`r jInUM ieh KuSIE~ BirE` sunyh` id@q` q~ suB`vk hI auhn~ d` isr gurU crn~ iv@c Ju@kigE` | auhn~ dy mu@KoN gurb`xI dI ieh quk inklI :

guir pUrY ikrp` D`rI “ pRiB pUrI loc hm`rI “ (pMn` ¶¢°)

srd`r jI, ausy vyly ipMf dy gurduE`ry gurU d` Sukr`n` krn leI gey | kV`hpRS`d dI dyg iqE`r krvèI, EnMd sìhb d` p`T hoieE` Eqy b`lk dy jnm dIKuSI iv@c srd`r jI Eqy srd`rnI jI ny gurU gRMQ sìhb E@gy Erd`s kIqI | kV`hpRS`d nUM Bog lgvìeE` qy BèI jI ny hukmn`m` ilE` :-

ibl`vl mhl` • bMDn k`ty Eìp pRiB hoE` ikrp`l “ dIn dieE`l pRB p`rbRhm q` kI ndir inh`l “ guir pUrY ikrp` krI kìtE` duKu rogu “ mnu qnu sIqlu suKI BieE` pRB iDE`vn jogu “°“ rhàu “ EauKDu hir k` n`mu hY ijqu rogu n ivE`pY “ s`DsMig min qin ihqY iPir dUKu n` j`pY “¢“ hir hir hir hir j`pIEY EMqir ilv lèI “ iklivK auqrih suDu hoie s`DU srxèI “ £“ sunq jpq hirn`m jsu q` kI dUir blèI “ mh` mMqR n`nk kQY hir ky gux gèI “ (pMn` ®°§)

srd`r jI ny ies hukm nUM Ek`l purK d` hukm j`x ilE` qy bVy ipE`r n`lEàux v`ly smyN leI s~B ky r@K ilE` | jdoN b`lk ny sMs`r iv@c c`lHI idn pUry kIqy

31

q~ n`mkrn dI rsm leI pirv`r d` iek@T hoieE` q~ srd`r Pqih isMG jI nyhukm n`my dy pihly E@Kr ëbí n`l b`lk d` n~ bsMq isMG riKE` | ies dI jYk`ryn`l pRv`ngI hoeI | sìrE~ ny pirv`r nUM vDèI id@qI |

mrUly ipMf iv@c s@cmu@c bsMq C` geI | sm~ pYx qy ieh ipMf b`b` bsMq isMGjI dy n~ n`l juV igE` | Kyq hry-Bry ho gey, Kyq~ iv@c hr qrH~ dI Psl hox lgpeI | itaUbvYl l@gx k`rn sB p`sy hirE`lI id@Kx lg peI | E@j ieh ipMfp@kIE~ sVk~ n`l E`ly duE`ly dy Sihr~ n`l juiVE` hoieE` hY |

m`q` ipq` ny E`pxy pu@qr d` p`lx poSx bhuq suc@jy FMg n`l kIq` | bcpniv@c hI ipq` jI ny gurU Gr n`l joV ilE` | gurduE`ry j`x` ie@k inwm bx igE` | E`pjI d` suBÈ cu@p rihx d` sI pr mn iv@c m`q` dy isKèy Sbd~ d` auc`rn hr smyNkrdy rihMdy |

ividE` pR pqI leI skUl j~dy qy is@Dy Gr v`ps E~dy | QoVHy v@fy hoey q~iek~q psMd krn l@g pey | EYsI EvsQ` vyK ky m`q`-ipq` pryS`n rihMdy | sq`r~s`l dI aumr iv@c E`p jI d` ivE`h bIbI igE`n kOr jI n`l kr id@q` igE` |

mn dy EMdr jo qUP`n aumV irh` sI, aus nUM kOx rok skd` sI | mn kihMd`sI sB kuJ C@f dy qy Bjn bMdgI kr | EYsy qUP`n nUM rokx v`sqy mh~purK dI KojsI jo auhn~ nUM pRm`qm` dI pR pqI d` rsq` idK` sky | sm~ p` ky E`p jI dy gRihivKy ie@k pu@qr ny jnm ilE`, pr aus d` moh vI iehn~ dI c`l n` bdl sikE`( E`p jI dy spu@qr d` n~ srd`r gMf` isMG sI | v@f` ho ky srd`r gMf` isMG Pojiv@c BrqI hoey Eqy sUbyd`rI dI pYnSn p` ky wU.pI. iv@c KyqI b`VI d` kMm E`rMBkIq`)|

jy mn iv@c lgn EslI srUp dI hoey q~ sMs`rI moh ruk`vt nhIN bx skdy | r@bn`l ieqn` pRym hovy q~ koeI n` koeI vsIl` bx hI j~d` hY | srdIE~ dI ru@q sI b`b`bsMq isMG jI E`pxy moFy qy Kys r@K ky iksy k`rj leI huiSE`rpur j` rhy sn ikbjv`Vy iv@c ie@k r@b dy P@kr ny rsq` rok ilE` | aus P@kr ny ikh`, ìieh Kys mYnUMdy idau | myry prdy F@ky j`xgy |î

sMq b`b` jI ny ausy vyly Kys auqìrE` qy P@kr dy hv`ly kr id@q` | pihc`xqy iemiqh`n dovyN ho gey | P@kr ny ikh`, ìijE`x ipMf iv@c sMq b`b` hrn`m isMGjI p`s quh`fI Emolk vsqU hY | quh`nUM auQy j`x` pvyg` |î

sMq b`b` jI nUM P@kr dy bcn~ n`l bVI KuSI EnuBv hoeI | ies qrH~ l@g` ikkMm E`s`n ho igE` hY | ieS`r` iml igE` |

ie@Qy ieh d@sx` zrUrI hY ik ipMf bjv`Vy dy lok bVy Dnv`n sn | auhn~ nyaus P@kr nUM ikh` hoieE` sI ik iksy EjnbI qoN koeI cIz nhIN mMgxI, jo kuJ vIc`hId` hovy auh kyvl ipMf v`sIE~ koloN hI mMg ky lvy | jdoN ipMf v`sIE~ nUM pq` lg`

32

ik P@kr ny iksy koloN Kys mMg ky ilE` hY q~ auh bhuq du@KI hoey | E`iKr ie@k ipMfv`sI ny aus koloN pu@C hI ilE`, ìmsq jI, s`fy kol kI kmI sI, jo qusIN iksy horbMdy koloN Kys dI mMg kIqI ?î

P@kr ny ikh`, ìqusIN mYnUM iksy bMdy koloN mMgx leI roikE` sI ! pr mYN qy iksybMdy koloN kuJ mMigE` hI nhIN |î

ipMf v`sI ny pu@iCE`, ìqy iPr ieh Kys quh`fy kol ikQoN E` igE` ?îP@kr ny disE`, ìr@b koloN mMigE` sI, aus ny dy id@q`! r@b koloN koeI cIz

mMgx nUM q~ koeI hrz nhIN |îsMq b`b` bsMq isMG jI dI ies smyN aumr vIh s`l~ dI sI | aus msq ny

ies EvsQ` iv@c hI auhn~ nUM pihc`x ilE` sI qy n`l hI rsqy v@l ieS`r` vI krid@q` sI |

gur s`DU sMgiq imlY hIry rqn lBMin “n`nk l`lu Emolk` gurmuiK Koij lhMin “ (pMn` °§°¶)

°¢

33

b`b` bsMq isMG jI d`sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j n`l myl

sMq b`b` hrn`m isMG, ijE`x v`ly, ie@k mh`n qp@svI hoey hn | E`p sMqb`b` krm isMG jI, hoqI mrd`n (pìksq`n), dy EinMn syvk sn | E`pxy gurUdyvdI bVI syv` kIqI Eqy auhn~ dy hukm qy qp, n`m ismrn Eqy b`xI d` EiBE`skIq` | E`p jI dI igxqI auc@ kotI dy s`DUE~ iv@c kIqI j~dI hY | E`p jI ny jYqody morcy dI EgvèI kIqI Eqy Pqih pR pq kIqI |

is@K jgq ny E`p jI nUM SRomxI bx` ky E`p p`soN q^q sRI kysgVH sìhb,EnMdpur sìhb d` nINh p@Qr rKvìeE` | nINh r@Kx smyN sony c~dI dy is@ky Eqyjv`hr`q nINh iv@c r@Ky gey | prm`qm` dI imhr sdk` gurduE`ry d` nkS` sMqb`b` jI ny E`p bxìeE` |

E`p jI ny Bu@lIE~ rUh~ nUM KMfy b`ty d` EMimRq Ck` ky gurU Gr n`l joiVE` |sMq b`b` bsMq isMG jI nUM hux q~G rihMdI ik sMq b`b` hrn`m isMG jI n`l

jldI myl ho j`vy | ie@k idn E`p jI d` ies b`ry bcn BèI ikSn isMG jI, jomrUly ipMf dy hI sn, n`l hoieE` (BèI ikSn isMG, sMq b`b` hrn`m isMG jIijE`x dy nzdIkI SrD`lU sn | sMq b`b` hrn`m isMG jI auhn~ nUM r@b jI kih kybulàuNdy sn, ijs b`ry s`KI pMn` §¢ íqy drj hY )

BèI ikSn isMG jI E`p jI nUM ijE`x fyry lY gey | dIv`n s@ijE` hoieE`sI | ieh dovyN vI bYT ky gurU j@s suxn lg pey | Bog auprMq b`b` hrn`m isMG jIny sìrE~ nUM Cu@tIE~ dy idqIE~, pr r@b jI auQy hI bYTy rhy |

b`b` jI ny pu@iCE`, ìr@b jI, qusIN gey nhIN ?îr@b jI ny ikh`, ìE`p j`xI-j`x ho, s`fy n`l ieh gurmu@K Eèy hn, iehn~

qy ikRp` kro qy E`px` bx` lvo |îr@b jI Ejy bcn kr hI rhy sn ik sMq bsMq isMG jI ny auT ky sMq b`b`

hrn`m isMG jI E@gy m@Q` tyikE` |sMq b`b` hrn`m isMG jI ny ikh`, ìr@b jI, ies jIv dI ieMqz`r EsIN k`PI

dyr qoN kr rhy sI |îbRhm igE`nI dI ies g@l qy sMq b`b` bsMq isMG jI ny ikh`,ìp`qS`h hukm

kro |îmh~purK~ ny ikh`,ìgurU dy hukm dI p`ln`, gurU dI syv`, moh qy mìeE` d`

iqE`g hI iksy nUM pRym iv@c bMn skd` hY |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìsiq bcn |î

34

mh~purK~ ny bcn kIq`, ìr@b jI! PkIrI nUM D`rn krn d` hOsl` iksy ivrlykol hI huMd` hY | keI jnm~ dy qp d` ieh nqIj` huMd` hY | ies gurmu@K dIE~ E@K~iv@c mn m`r ky BgqI krn dI loE hY | Gr-b`r iqE`g ky hI grIbI EàuNdI hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìE`p E`pxI imhr dI nzr r@KxI, ies dI q~ pihlyqoN hI iqE`rI hY |î

mh~purK~ ny ikh`, ìiPr syv` iv@c h`zr hovo |îsMq b`b` jI ny jv`b, ìsiq bcn id@q` |îgurb`xI d` Purm`n hY : -pUrb krm EMkur jb pRgty ByitA purKu risk bYr`gI “ (pMn` ¢™§)

mh~purK~ ny Q`pV` id@q` jo SrIr dy hr EMg nUM jg` ky cl` igE` |b`b` bsMq isMG jI hux inwm n`l syv` iv@c h`zr huMdy | pihly-pihl q~

roz`n` Gr qoN EàuNdy Eqy kutIE` syv` krdy | iPr sB kuJ C@f id@q` qy mh~purK~dI imhr sdk` sMq b`b` hrn`m isMG jI dI kutIE` ivKy hI rihx l@g pey |mh~purK~ ny ies syvk koloN Gor qp@isE` krvèI, qp krn dI ivauNq d@sI qy n`mb`xI n`l joiVE` | pr ieh koeI sOKI g@l nhIN sI | hr smyN gurU dI nzr rihMdIEqy glqIE~ d` suD`r huMd` | ies EvsQ` b`ry gurb`xI iv@c EàuNd` hY : -

gur pIr~ kI c`krI mh~ krVI suK s`ru “ndir kry ijsu E`pxI iqsu lèy hyq ipE`ru “siqgur kI syvY ligE` Baujlu qrY sMs`ru “mn icMidE` Plu pìesI EMqir ibbyk bIc`ru “n`nk siqgur imilEY pRBu pèIEY sBu dUK inv`rxh`ru “ (pMn` °§¢¢)

BgqI iv@c lIn b`b` jI nUM Gr-b`r dI su@D ikQy rihxI sI | ie@k idn ipq`srd`r Pqih isMG dy mn iv@c byty dI su@K-s~d pq` krn d` ivc`r EìeE` | auhijE`x fyry Eèy, s`DUE~ dy drSn hoey, E`pxy pu@qr nUM sm`DI iv@c vyiKE` ausdyichry qy jl`l sI | ibn~ koeI bcn kIqy mh~purK~ kol h`zrI BrI | mh~purK~ nypu@iCE`,ìgurmu@Ko ik@QoN Eèy ho ?î

BèI Pqih isMG jI ny auq@r id@q`,ìd`s mrUly ipMf qoN EìeE` hY |îmh~purK~ dy ichry qy musk`n EèI qy kihx lgy,ìie@k s`DU ieQy vI mrUly

ipMf d` hY |îBèI Pqih isMG jI ny ikh`,ìauh d`s d` pu@qr hY| Gr-b`r iqE`g ky E`p

jI dI syv` iv@c h`zr hY, E`p ikRp` krnI qy imhr dI idRStI n`l inv`jdy rihx` |îmh~purK~ ny ikh`,ìiks dy ijMmy kI syv` l@gI hY ? ieh qy gurU hI j`xd` hY | s`f`

kMm qy gurU crn~ n`l joVn` hY | ieh is@iKE` E@gy cl ky iehn~ dy kMm E`vygI | E`py

35

gurU mh`r`j imhr krngy, koeI vsIl` bxàuxgy qy iehn~ p`soN syv` lYxgy |îBèI jI ny ikh`,ìieh s`nUM qy Bu@l cu@k` hY | E`p ikRp` krnI qy gurU crn~

n`l joVI r@Kx` |îmh~purK~ ny ikh`,ìpihly E`p gurU mh`r`j dy crn~ n`l juVngy iPr hI

dunIE~ dy bMidE~ nUM joV skxgy |îsMq b`b` hrn`m isMG jI dy bcn~ n`l ipq` jI nUM hONsl` ho igE` qy auh

KuSI-KuSI E`pxy Gr v`ps muV Eèy |sMq b`b` hrn`m isMG jI dI ikRp` sdk` sMq b`b` bsMq isMG jI KMfy-b`ty

d` EMimRq C@k ky b`xI qy b`xy n`l juVy |ijE`x fyry ivKy E`p jI ny mh~purK~ dI ExQ@k syv` kIqI qy cOvI GMty

ismrn iv@c vI juVy rihMdy | sm`DI iv@c bYT ky E`s-p`s dI koeI su@D-bu@D nhINrihMdI sI |

mn Dr qrby hir n`m no “s`gr lihr sMs` sMs`ru guru boihQu p`r gr`mno “ rhàu “kil k`lK EMiDE`rIE` “ gur igE`n dIpk auijE`rIE` “ (pMn` ¢°™)

mh~purK~ dI bKiSS d` nqIz` dunIE~ dy s`hmxy E` igE` jdoN ies mrUlyipMf dy s`DU ny l@K~ pR xIE~ nUM guris@KI dy r`h qy c@lx dI syD id@qI | E`p q@q-byqÈ`qmdrSI mh~purK dy rUp iv@c dunIE~ nUM q`r gey |

ie@k idn bRhm igE`nI b`b` hrn`m isMG jI qp-EsQ`n fu@m` qoN BgqIkrky v`ps fyry E` rhy sn | poh-m`G dIE~ r`q~ sn, q~ kI dyKdy hn ik sMq bsMqisMG jI sm`DI iv@c juVy bYTy hn qy nMgy ipMfy qy kohr` vI jMimE` ipE` hY | sMq bsMqisMG jI dI pRm`qm` pRqI ilv dyK ky bRhm igE`nI b`b` hrn`m isMG jI bhuq pRsMnhoey Eqy muskràuNdy hoey E`pxy E`sx qy E` gey | jd ismrn d` sm~ pUr` ho igE`q~ E`p jI gurUdyv dy drSn krn Eèy, crn sprS kIqy Eqy mh~purK~ nyESIrv`d id@q` | mh~purK~ ny ikh`,ìquh`fI ie@Qy dI BgqI pUrn ho geI hY | huxqusIN Bl`xy ipMf dy iel`ky iv@c j` ky qp@isE` kro |î

E`p jI ny ikh`,ìsiq bcn jI, ijd~ hukm |îE`pxy gurUdyv d` hukm mMn ky Bl`xy ipMf dy iel`ky iv@c plìex kIq` | ies

iel`ky iv@c E`p jI nUM koeI vI nhIN pihc`xd` sI | Gor bIE`b`n jMgl iv@c BgqIkrdy rihMdy | d`qy n`l ilv juV jèy q~ hor kuJ su@Jd` vI nhIN | ie@k idn ismrniv@c EYsy juVy ik suriq dsvyN duE`r cVH geI, keI idn lg`q`r bYTy rhy qy rs lYNdyrhy |

j` kau rsu hir rsu hY EìeA “so En rs n`hI lptìeA “ (pMn` °®¶)

36

BgqI iv@c juVy bYTy b`b` jI dy k@piVE~ nUM isauNk lg geI ijs ny s`ry kpVyK` ley | lìgAN dI ie@k Ejp`-j`p d` D`rnI s`DU lMG irh` sI | ieh s`DU aud`sIs`DUE~ dI mMflI d` sI jo aus p`sy qoN lMG rhy sn | auhn~ idn~ iv@c aud`sI s`DUGoiVE~, aUT~ qy sv`r ho ky D`rimk EsQ`n~ dI w`qr` krdy sn | ieh s`DU jd sMqb`b` bsMq isMG jI dy koloN dI lMiGE` q~ aus d` ismrn tu@t igE` | aus dy mn iv@cEìeE` ik zrUr koeI hor qp@svI ies Gor jMgl iv@c qp@isE` kr irh` hY qy mYnUMr@b vloN ieS`r` hoieE` hY ik mYN aus dy drSn kr~ |

aus s`DU ny Koj kr ky ismrn iv@c lIn sMq b`b` jI nUM FUMf hI ilE` | nz`r`vyK ky E@K~ Br EèIE~ | iPr s`vD`n ho ky aus ny jugiq n`l sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j dy dsvyN duE`r qoN suE`s auq`ry qy drSn kIqy | aus s`DU ny E`pxy koloNb`b` jI nUM k@pVy pihnèy | sMq b`b` jI d` SrIr nrol sI ijvyN huxy hI ieSn`n krky Eèy hox | aud`sI s`DU ny nmsk`r kIqI Eqy bynqI kIqI,ìs`fy íqy vI imhr kro |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìEsIN iksy jogy nhIN | EsIN E`pxy gurUdyv d` hukmmMn rhy h~ | auhn~ dI hI ikRp` hY |î

aud`sI s`DU ny ikh`, ìE`p jI dy gurUdyv kox hn ? E`p q~ pUrn ho | s`fyqy vI ikRp` kro Eqy E`pxy gurU dy drSn krÀ |î

sMq b`b` jI vI k`&I smyN qoN ijE`x fyry nhIN gey sn | s`DU dy bcn sux kygurUdyv dI im@TI w`d q`z` ho geI | donoN qp@svI ijE`x fyry E` gey qy sMq b`b`hrn`m isMG jI dy drSn kIqy | aud`sI s`DU dI mMflI, cyilE~ smyq n`l hI sI |mh~purK~ ny sB dI Eàu-Bgq kIqI | aus aud`sI s`DU ny sMq b`b` bsMq isMG jIdI inmrq` vyK ky mh~purK~ nUM jMgl dI v`rq` suxèI | ies qy bRhm igE`nI b`b`jI ny koeI bcn n` kIqy | auhn~ ny s`DUE~ dI wQ`-wog syv` kr ky ivd` kr id@q` |

s`DUE~ dy j`x qoN bÈd bRhm igE`nI b`b` jI ny sMq b`b` bsMq isMG jI nUMbulìeE`| jd mh~purK~ kol sMq jI mh`r`j Eèy q~ auhn~ ny ie@k lohy dy qIr n`lsMq~ nUM soDx` SurU kr id@q` | mh~purK soDI j` rhy sn qy sMq jI mh`r`j Erd`skr rhy sn, ìvìhgurU myry mnoN n` ivsrn` | vìhgurU mYnUM E`pxy crn~ n`l joV kyr@Kx` |î

ieh nz`r` vyK ky iksy ny sMq b`b` hrn`m isMG jI Egy bynqI kIqI,ìiesgrIbVy nUM j`x idA|î

mh~purK~ ny ikh`,ìj`x q~ dyx` hY | pihly ies nUM p`rs q~ bx` leIey |ies ny l@K~ grIb~ d` pyt-Brn` hY | ieh grIbV` nhIN ies p`s q~ r`jy mh`r`jyh`zrIE~ Brxgy |î

mh~purK~ ny jd m`rn` bMd kIq` q~ sMq jI E`pxy gurUdyv dy crn~ qy if@gpey | suqy hI mh~purK~ d` s`r` qp sMq jI p`s E` igE` | gurUdyv ny hukm kIq` ik

37

E`pxy ipMf mrUly l`gy jgH cux ky BgqI kro | pyt Brn leI gz` krnI | sB qoNpihl~ gz` E`pxy Gr qoN SurU krnI |

E`pxy gurU d` hukm isr m@Qy qy r@K sMq b`b` jI mrUly ipMf phuMc gey | ipMfdy b`hr tOhlIE~ dy coE nyVy GMfyr~ dy B@Ty l`gy E`pxy E`sx l` ley | sMq b`b` jIr`q nUM KorI dI BrI iv@c bYT ky qp@isE` krdy Eqy idny J`VIE~ iv@c Cu@p ky E`pxymn nUM Ek`l purK dy crn~ n`l joVdy sn | auh iksy nUM G@t hI nzr EàuNdy sn |E`p E@T~ pihr~ iv@c kyvl ie@k v`r hI Bojn krdy | kdI-kdI mh`r`j jI ipMfmKxgVH hkIm~ dy EMb~ dy b`g iv@c crn pàuNdy Eqy auQy kudrqI iPz~ iv@c jlC@k ky pRsMn huMdy |

°¢bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j,

ipMf ijE`x vìlE~ d` sMKyp jIvnsRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j, ijE`x v`ly pMj`b dI DrqI dy

bVHy mMny hoey aucI EvsQ` v`ly mh`n qpsvI hoey hn| E`p jI sMq b`b` krm isMGjI mh`r`j, hoqI mrd`n (hux pìksq`n iv@c) vìlE~ dy syvk s`DU sn| s`rIaumr E`p jI ny E`pxy gurUdyv dI syv` bVHI inmrq` n`l inBèI qy aunH~ p`soNgurmiq igE`n hìsl kIq`| E`pxy gurUdyv d` hukm mMndy hoey E`p jI ny qp, n`mismrn Eqy sRI gurU gRMQ sìhb jI dI b`xI d` EiDEYn kIq`| aus mh`n hsqI dyb`ry ilKx d` ieh qu@C ijh` wqn hY |

sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j d` jnm ipq` BèI shIE` isMGjI dy Gr m`q` bIbI r`m kOr dI kuKoN sMn °®®™ (sMmq °©£ß ibkrmI) ” ipMfnMgl Cot`, izlH huiSE`rpur iv@c hoieE`| E`p jI kyvl aunHIN s`l dy sn jdoN E`pjI iqn Egsq sMn °®©© ” POj dI ¢¢ is@K rYjmYNt iv@c BrqI hoey| POj dI nOkrIdy dor`n, ie@k v`rI sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j jI dy drSn krn leI hoqI(ies smyN pìksq`n iv@c) pu@jy| E`p jI ny hoqI mrd`n dy mh`n sMq jI mh`r`jb`ry bhuq kuC suixE` hoieE` sI qy mn dI ie@C` sI ik ienH~ dy drSn zrUr krnyhn qy l`B auT`x` hY|

jdoN E`p jI hoqI pujy q~ aus smyN sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j ” aunH~dy syvk ieSn`n kr` rhy sI| EMimRq vyly hr roz inwm n`l sMq jI mh`r`j ” °™°g`gr~ dy p`xI n`l ieSn`n krvìeE` j~d` sI| sMq b`b` hrn`m isMG jI nyvyiKE` ik sMq b`b` krm isMG jI ny E`pxIE~ E@K~ mUMdIE~ hoeIE~ sn qy auh cOkV`m`r ky sm`DI iv@c ieSn`n kr rhy sn|

38

sMq b`b` hrn`m isMG jI ny sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j dy cyhry dy nUr” vyiKE`| ies nUr d` EYs` Esr ipE` ik aunH~ dy EMdr ipE`r qy siqk`r aumVHEèy qy aus iv@c hI mgn ho gey|

suKu p`vhu shjy bshu drsnu dyiK inh`l “ (pMn` ¢•¶)

E`p jI ny vyiKE` ik sMq b`b` jI dy SrIr ” CUh ky p`xI inv`n dI k@cIim@tI vl vih irh` sI| E`p jI E`pxy auqy k`bU n` rK sky qy srk`rI vrdI smyqaus piv@qr jl qy fMfoq krn lg pey Eqy EYsy k`PI icr qk rhy|

sMqh crn m`Q` myro pauq “Eink b`r sMqh fMfauq “°“ (pMn` ®®©)

sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j ieSn`n krky auT KVy hoey qy E`p jI nyE`pxy s`hmxy sMq b`b` hrn`m isMG jI ” fMfoq iv@c vyiKE`| sMq b`b` krm isMGjI mh`r`j E`p jI kol Eèy qy E`p jI ” auT@x d` hukm kIq`| jdoN E`p jI KVHyhoey q~ sMq b`b` jI ny E`pxI myhr BrI nzr n`l vyiKE` q~ aunH~ d` cyhr` iKlauiTE` qy jldI hI E`pxI glvkVI iv@c lY-ilE`| aunH~ ” iesd` iblkul vIiKE`l nhIN EìeE` ik huxy hI aunH~ ny ieSn`n kIq` sI| sMq b`b` krm isMG jImh`r`j ny sMq b`b` hrn`m isMG jI ” bVy ipE`r n`l bcn kIq`, ìipCly jnmiv@c EsI iek@Ty BgqI krdy s~ qy gurU mh`r`j ny ikrp` kIqI qy ies jnm iv@cvI iek@Ty ho gey h~|î

sMq b`b` hrn`m isMG jI EMimRqD`rI isMG sn| aunH~ ny KMfy b`ty d` EMimRqPOj iv@c BrqI hox qoN pihl~ hI C@k ilE` sI| sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j nymyhr kIqI qy E`pxI syvkI bKS ky aupdyS id@q`| ies aupdyS n`l E`p jI d` mnjo pihl~ hI SuD sI, iKl auiTE`| E`p jI EMdr ruh`nI igE`n d` pRk`S ho igE`qy aus Ek`l purK dy s`jy sMs`r d` c`nx ho igE`| sMq b`b` jI ny ikh`, ìE`p n`mjpo qy sMgq ” jpÀ |î

n`m Din muK aujly hoey hir pìeE` scu soie “°“ (pMn` ¶™™)

CyqI hI sMq b`b` hrn`m isMG jI ny E`pxy gurdyv dI pdvI h`sl kr leI|E`p jI hux dUsirE~ ” aupdyS krn leI kìbl ho gey sI| E`p jI ny nO s`l s@qmhIny qy ¢© idn POj iv@c rih ky £°.£.°©™® ” nOkrI C@f id@qI| E`p jI ipMfijE`x ij@Qy aunH~ dI BUE` rihMdI sI E` gey| ipMf dy b`hr vl E`p jI ny rihx`SurU kr idq`| aunH~ ” ies jgH qy bVH skUn mihsUs hoieE`| vgdy coE ” vyK kyidl bVH pRsMn hoieE`| EMqR muKI ivrqI iv@c rih ky bMdgI kIqI qy coE~ iv@c bYTky BgqI iv@c lIn rihMdy| ies qrH~ k`PI sm~ ibqìeE`|

E`p jI dy m`q`-ipq` ” jd pq` lg` q~ auh E`p jI ” lYx Eèy| aunH~ d`

39

mn p@k` sI qy BgqI qoN bgYr hor kuC vI krn` aunH~ leI nhIN sI| ies leI aunH~ny s`P ienk`r kr idq`| aunH~ dI m`q` ny bVHy ipE`r qy vYr`g n`l mnàux` cìhE`pr E`p d` PYsl` Et@l sI| ies qoN aunH~ dI m`q` jI ny aunH~ ” gusy iv@c E` ky ikh`,ìpuqR jy E`pxy Gr j`x qoN sMkoc hY q~ dUijE~ dy Gr j`x qoN vI sMkoc rKx`|î

E`p jI ny bVHy E@db n`l jv`b idq`, ìm`q` jI EsI Gr q~ iksy dy kI j`x`hY, EsI q~ ipMf iv@c vI nhIN j`v~gy|î

sB qij En`Qu eyk srix EìeA “aUc EsQ`nu qb shjy pìeA “£“ (pMn` °®©)

ies bcn ” E`p jI ny EMq q@k inBìeE`| E`p jI keI-keI idn Bu@KyrihMdy pr iksy E@gy mMgx nhIN sn j~dy| E`p jI ibRC~ dy p@qy aub`l ky qy Got ky pINdyrhy| aunH~ kol pyt dI BuK qoN iel`v` hor bQyry kMm sn | E`p jI ny gurU ieiqh`spVHx` qy sunx`| sRI gurU gRMQ sìhb jI ” pVHx` qy smJx`| CyqI hI E`p jI ”gurb`xI d` ieqn` EiDEYn ho igE` ik k`PI b`xI zb`nI w`d ho geI|

ies EsQ`n qy E`p jI ny ¢™ s`l ibqèy| ieh EsQ`n E`p jI dy iSS sMqb`b` hrI isMG jI dy ipq` BèI Eqr isMG jI d` sI| EèIE~ sMgq~ ” dsmp`qS`h dy bKSy EMimRq ” C@kx d` aupdyS idMdy qy E`pxI kutIE` hI pMj~ ipEìrE~koloN KMfy b`ty d` EMimRq iqE`r krv` ky EMimRqp`n krvàuNdy|

E`p jI d` suBàu bVH qrs v`l` sI| jdoN koeI pSU, pMCI, s@p Eìdk fyryiv@c mr j`x` q~ E`p jI aus aupr rySmI rum`l j~ vDIE` vsqr pvàuNdy qy ie@ktoE` put` ky aus iv@c dbv` idMdy| fyry iv@c aus dy inimq p`T rKvàuNdy| fyry iv@crihx v`ly s`ry syvk~ ” ie@k-ie@k inqnym aus mry jIv dy inimq krn ” kihMdy|

bIbIE~ dI syvÈk`l purK dI BgqI krn n`l mn sv@C ho j~d` hY| BgqI dy n`l-n`l

ibn` iksy E`s dy lok syv` qy lok BlèI vI E`px` rMg inK`rdI hY|pUry gur kI syv` kInI EicMqu hir mMin vsìeE` “mnu qnu inrmlu sd` suKu EMqir ivchu Brmu cukìeE` “£“(pMn` ¶™™)

ie@k v`r dI g@l hY ik E`p jI dI kutIE` dIv`n sijE` hoieE` sI qy sMgq~kIrqn srvx kr rhIE~ sn| kuJ mèIE~ lMgr iv@c syv` kr rhIE~ sn| dIv`ndI sm`pqI dy bÈd, ieh mèIE~ sMq b`b` jI dy crn prsx E`pxy mn dI SMk`dUr krn leI EèIE~| aunH~ ny bynqI kIqI, ìEsI q~ sMgq iv@c bYT ky kIrqnsrvx nhIN kIq`| lMgr dI syv` vl hI iDE`n irh`; EsI b`xI qy suxI nhIN! s`f`Bl` iks qrH~ hovyg`?î

ienH~ mèIE~ dy bcn sux ky sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny aunH~ dI

40

syv` B`v d` Enum`n lg` ilE`| E`p jI bcn~ qoN krux` inD hoey qy E`pxy muK`ribMdqoN ikh`, ìqusI q~ kutIE` iv@c bYT ky lMgr dI syv` kr rhIE~ ho| ies kutIE` auqoNkoeI vI pMCI auf ky lMGyg`, aus d` jnm-mrn k@itE` j`vyg`| syv` bVHy B`g~vìlE~ ” imldI hY| gurU ” quh`fI syv` mnzUr hY qy quh`f` auD`r hox` hI hY|î (ie@Qyieh dsx` zrUrI hY ik aus smyN làuf spIkr nhIN sI huMdy ijnH~ n`l dUr qkkIrqn dI E`v`z phuMc skdI|)

gur kI syv` gur Bgiq hY ivrl` pèy koie “°“ rhàu “ (pMn` ¶¶)

mèIE~ ny sMq jI mh`r`j dy bcn sux ky E`pxI auhI lMgr dI syv` j`rIr@KI| E`px` jIvn syv` n`l hI sPl` kIq`|sMq jI mh`r`j dy qp EsQ`n

nàu iDEèIEY nàu mMgIEY n`my shij smìe “°“ (pMn` ¢¶)

pRym` BgqI n`l hI Bàu aupjd` hY qy mukqI dI r`h qy iens`n cl skd`hY| aus Ek`l purK dI BgqI bVHy pRym, sihj qy itkàu mn n`l hI krnI c`hIdIhY| siqgurU dI BgqI iksy vI Q~ kIqI j` skdI hY| pr ieh zrUrI hY ik qpkridE~ mn sMs`rI mìeE` pd`rQ~ qoN dUr rhy| ies leI qp dI Q~ EYsI hoxIc`hIdI hY ijs jgH qy kyvl r@b dI kudrq hI nzr E`vy| ie@k s@c` mh~purK kudrqiv@c hI lIn ho j~d` hY|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j E`px` qp EnuS`Sn n`l krdy qy r@b d`n`m ibn` ruky leI j~dy| E`pxI BgqI E`pxI kutIE` iv@c krdy| keI v`r KuSI iv@cE` ky jMgl vl cl pYNdy| nyVy hI ie@k t`hlI dy drKq Q@ly E`p jI ny ie@k auc`cub`r` bnvìeE` hoieE` sI| ies EsQ`n ” E`p jI ët`hlI sìhbí kih ky bul~dysI| ieh jMgl dy l`gy bVI iek~q Q~ sI qy E`p jI ie@Qy E` ky BgqI iv@c lIn hoj~dy|

ie@k hor Q~ sI ij@Qy E`p Eksr jìeE` krdy| ieh jgH kutIE` qoN fyFiklomItr dI dUrI qy sI qy nyVy hI coE vgd` sI| ies jgH ie@k v@fy EMb dy drKqdy Q@ly ie@k QVy qy bYT ky BgqI krdy| ie@k p`sy jMgl qy dUjy p`sy coE sI| bV` hIrmxIk EsQ`n sI| ies EsQ`n ” sMq jI mh`r`j ës@cKMfí kih ky bul~dy| iesEsQ`n qy E`p jI bVy hI KyVy iv@c qp krdy|

EMdru KolY idb idsit dyKY mukiq BMf`r` “¢“ (pMn` §¢•)

ie@k hor EsQ`n sI ij@Qy Eksr sMq jI mh`r`j qp leI j~dy sn| iehjgH kutIE` qoN pUrb vl sI| ies jgH ” sMq jI mh`r`j Ek`l q^q kih kypuk`rdy sn| ieh EsQ`n vI ie@k coE l`gy sI ijs iv@c inrml jl vgd` sI|

kihx d` B`v ik s`ry qp dy EsQ`n, B`vyN auh kutIE` sI j~ iPr auqy d@sy

41

EsQ`n s`rI jgH íqy iek~q qy mn ” S~qI imldI sI qy qp j~ BgqI krn v`sqyElOikk jgH sn|

syvk~ ” BgqI dI iv@DI isKàuxIjpu qpu sMjmu B`x` siqgurU k` krmI plY pìe “ (pMn` ®®)

ie@k EMimRqD`rI mnuK E`m qOr qy smJd` hY ik EMimRqp`n krn dy bÈdauh hux surKrU hO igE` hY qy ibn~ iksy imhnq dy aus ” hor kuJ isKx dI loV nhIN|EMimRqp`n krn dy bÈd EnuS`Sn iv@c rihx`, n`m b`xI d` pRymI hI nhIN blikpUrI mirE`d` iv@c rihx`; ieh E`py nhIN E` j~dy qy ies leI wqn j`rI rKxy pYNdyny| sihjy-sihjy hI iens`n aus rsqy íqy tur pYNd` hY ijs rsqy qy ies mnuK`jIvn iv@c s@c dI kmèI kridE~ mukqI d` p`qr bxd` hY| ies r`h qy c@lx leIiksy mh~purK dI rihnumèI imlxI bhuq zrUrI hY| sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j dy SrD`lU Eqy syvk idno-idn v@D rhy sn| ienH~ ” rUh`nI is@iKE` dyxleI BgqI dy s`Dn d@sxy zrUrI sn|

keI v`r E`pxI kutIE` qoN E`pxy cyilE~ qy SrD`lUE~ smyq cl pYNdy qyrjnI coE dy kMFy qy sj j~dy| syvk~/ s`DUE~ ” do pMgqIE~ iv@c bYTx d` hukm krdyEqy E`p ivck`r sj j~dy| keI v`r syvk~/s`DUE~ ” ie@k gol c@kr iv@c bYTx d`hukm krdy| E`p jI c@kr dy EMdr sj j~dy|

E`p jI ie@k pMgqI vìlE~ qoN b`xI auc`rx leI kihMdy j~ rihr`s sìhbd` p`T krn ” kihMdy| pihlI pMgqI v`ly ie@k Sbd boldy qy iPr Egl` Sbd dUjIpMgqI v`ly pVHdy| iesy qrH~ goldìery iv@c bYTy E@iDE~ ” ie@k Sbd pVHx leIhukm krdy qy Egl` Sbd b`kI dI sMgq pVHdI qy pUr` p`T ho j~d`| koeI lg m`qRC@f j~d` j~ glq pVHd` q~ aus ” soD krky pVHx leI hukm krdy| ies is@iKE`n`l s`rI sMgq cOkMnI rihMdI qy SuD p`T krn` is@K j~dI| ies qrH~ s`ry s`DU-syvksm~ p` ky b`xI kMT kr lYNdy |

keI v`r s`DUE~ ” rjnI coE iv@c KVy hox d` hukm krdy qy aunH~ koloNsuKmnI sìhb d` p`T krv~dy| rjnI coE d` jl sv@C, piv@qr Eqy krIb E@D`mItr auc` huMd`| sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy do prm syvk sMq b`b` bsMqisMG jI inrml kutIE` jOhl~ v`ly Eqy sMq b`b` hrI isMG jI kh`rpur v`ly qy horsyvk Cy-Cy GMty coE dy vgdy p`xI iv@c KVHy rihMdy qy inrMk`r dI BgqI iv@c lInho j~dy|

keI v`rI sMq jI mh`r`j svyry do vjy sìrE~ ” auTx d` hukm kr dyNdy|sMq jI mh`r`j ie@k q`VI lg` ky ieS`r` krdy sn | sMq jI mh`r`j aunH~ ” n`llY ky coE dy kMFy cly j~dy| koeI vI E`ps iv@c g@l nhIN sI krd`| s`ry E`pxI sm`DIiv@c huMdy Eqy sMq b`b` jI vI E`pxy qp iv@c huMdy| kuJ icr BgqI krn auprMq sMq

42

jI mh`r`j ny iPr ie@k q`VI vj`xI qy s`ry kutIE` vl muV E~dy|keI v`rI sMq jI mh`r`j rihr`s sìhb dy Bog qoN bÈd kIrqn srvx

krdy qy b`xI d` E`nMd lYNdy| E@Dy b`xI pVHdy qy b`ky dy aus pMgqI ” gàuNdy| kIrqnkridE~ r`q d` ie@k-fyF v@j j~d`| sMq jI mh`r`j q`VI m`rdy qy iPr s`ry E`pxyEsQ`n qy v`ps E` j~dy|

BèI ikSn isMG jI nUM r@b dI aup`DI(sMq b`b` hrn`m isMG jI dI ikRp`)

BèI ikSn isMG d` sMq b`b` hrn`m isMG jI pRqI bV` pRym sI | ie@k idnipE`r iv@c r@qy BèI jI ny C`pVI qy du@D lY ky ijE`x fyry v@l ipE`n` kIq` | rsqyiv@c ie@k s@p ny auhn~ d` ip@C` krn` SurU kr id@q` | BèI jI ny qyzI n`l kdm pu@txySurU kr id@qy pr s@p ip@Cy hI sI | BèI jI fr gey qy doVn` SurU kr id@q` | pYr~ qoNju@qI auqr geI pr B@jdy hI gey | sMq b`b` hrn`m isMG jI dy fyry phuMcy qy is@Dymh`r`j jI dy kmry vV ky hI d@m ilE` |

mh`r`j ny pu@iCE`,ìBèI jI kI hoieE` ? s`h ikauN ciVE` hY ?îBèI jI ny s@p b`ry d@isE` |

sMq b`b` hrn`m isMG jI ny jdoN ieh v`rq` suxI q~ auT Kloqy | ju@qI pèI,BèI jI nUM n`l ilE` qy hukm kIq`,ìBèI jI s`nUM auQy lY clo ijQy s@p koloN fr kyB@jy sI |î

BèI jI sMq mh`r`j jI d` kOqk smJ n` sky Eqy nMgy pYrIN n`l qur pey |jd auh aus EsQ`n qy phuMcy, ijQy joVy auqr gey sI q~ kI dyKdy hn ik s@p ju@qIdy nyVy pYr~ dy inS`n~ kol hI ipE` sI | sMq mh`r`j jI ny nyVy ho ky s@p nUM E`pxIsotI n`l ihlìeE` | pr s@p ny EgoN koeI hrkq n` kIqI | s@p srIr C@f cu@k` sI | sMqmh`r`j jI ny pu@iCE`,ìBèI jI pYr~ dy inS`n quh`fy hn ?î

ìjI mh`r`j d`s dy hI hnî, BèI jI ny jv`b id@q` | sMq mh`r`j jI nyikh`, ìBèI jI, E`p jI ny q~ s@p d` auD`r kr id@q` hY | E`p jI dy pYr~ qy m@Q`tyk ky aus ny jUnI Bugq leI hY | Eijh` q~ r@b hI kr skd` hY | E`p r@b ho | E@jqoN EsIN E`p jI nUM r@b jI kih ky bulìeE` kr~gy |î

BèI ikSn isMG jI sMq b`b` jI dy bcn sux ky inh`l ho gey qy inmrqìv@c E` ky sMq b`b` jI dy crn~ qy if@g pey | ies leI BèI ikSn isMG jI nUM s`ryr@b jI kih ky bulàuNdy Eqy siqk`r krdy sn |

43

gurduEìrE~ dI sQ`pn`siqgurU vloN sMq mh~purK~ dI ie@k ifautI ieh vI huMdI hY ik auh sMs`rI

jIv~ ” ds~ guruE~ dy EsQ`n ij@Qy aunH~ dy piv@qr crn pey sn, ” pRgt krn|EYsI jgH ij@Qy koeI gurduE`r` sìhb nhIN huMd` auQy gurU Gr bnàux dI vI ienH~ dIifautI huMdI hY| ieh krn` zrUrI hY q~ jo ipMf Sihr v`ly mirE`d` iv@c Eàux qygurU dI BgqI dy n`l n`l sRI gurU gRMQ sìhb Egy m@Q` tyk skx|

Drm s`l Ep`r dYE`r T`kur sd` kIrqnu g`vhy “jh s`D sMq iekqR hovih qh` quJih iDE`vhy “ (pMn` ¢§®)

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny E`pxy jIvn iv@c bVy gurduE`r`sìhb sQìpq krvèy| kuJ ku gurduEìrE~ d` vyrv` ie@Qy idq` j~d` hY|°) sB qoN pihl~ E`p jI ny ipMf bVHI lihlI iv@c ieiqhìsk EsQ`n pRgt

kIq`| ies piv@qr EsQ`n íqy sqvyN p`qS`h sìhb sRI gurU hir rèysìhb jI dy crn pey sn| ipMf dI sMgq ” ies EsQ`n b`ry disE`| jMgliv@c jgH` s`P krvèI qy sMgq ” ies EsQ`n auqy gurduE`r` sìhbbnàux leI pRyirE`| sMgq ny sMq mh`r`j jI dy bcn mMndy hoey sMq~ koloN hIies gurduE`r` sìhb jI d` nINh p@Qr rKvìeE`| ies smyN sMgq auqyieqn` Esr ipE` ik keIE~ ny E`pxy kImqI zyvr vI Byt` kIqy| sMq~ ny s`ryzyvr nINh~ iv@c puE` id@qy qy hukm kIq`, ìnIh~ iv@c pey zyvr~ ” koeI n`cu@ky | ijhV` cu@kyg` bV` du@K pèyg`|î

ies jgH qy ies smyN iqMn mMzl` gurduE`r` sìhb sijE` hoieE`hY qy sMgq~ sqvIN p`qS`hI dy ies EsQ`n ” bV` piv@qr smJdIE~ hn|

¢) sqvyN p`qS`h sìhb sRI gurU hir rèy sìhb jI ny E`pxy crn ëhrIE~vyl~í ipMf vI pèy sn| ies jgH qy kyvl ie@k Cot` kmr` huMd` sI| ies ipMfdy k`PI SrD`lU sn| sMq~ ny SrD`lUE~ ” pRyrx` krdy rihx` ik ies piv@qrEsQ`n qy gurduE`r` sìhb bnàux` zrUrI hY| iPr ie@k idn SrD`lUE~ ”bul` ky kih idq`, ìs`” dsm p`qS`h d` hukm hoieE` hY, ies EsQ`n qygurduE`r` sìhb sjàux d`| jàu qy iqE`rI kr lvo|î

sMgq ny bVHy auqS`h n`l syv`, s`P-sPèI krnI SurU kr idqI| sMq~ny nIh~ leI jgH bVI fUMGI KudvèI| sMq~ ny ikh`, ìieh EsQ`n jugo-jugrihx` hY qy bhuq p@k` hox` zrUrI hY|î

sMgq~ ny bynqI krky sMq~ p`soN nINh p@Qr rKvìeE`| sMgq~ iv@cbhuq auqS`h sI qy mèIE~ BèIE~ ny bhuq s`r` gihx`-g@t`, son`-c~dIByt kIq`| sMq~ ny s`r` hI nIh~ iv@c puE` idq` qy hukm kIq` ik jo koeI ies

44

” cukyg` aus l`lcI dy h@Q pYr gl j`xgy| ie@k imsqrI dI m`VI iksmqjo ausny bcn n` mMny qy kuJ zyvr cuk ley| ausdy CyqI hI h@Q pYr gl gey|auh ienH~ dI vrqoN n` kr sikE`| ies d` sMgq íqy bhuq pRB`v ipE` qy sMq~leI hor SrD` v@D geI|

p`pI kau l`g` sMq`pu “°“ (pMn` °©©)

sMgq ny bVy Edb n`l gurduE`r` sìhb dI aus`rI krvèI| auh huxj`x gey sI ik aunH~ dI hI BlèI v`sqy qy hor sMgq~ v`sqy hI ies piv@qrEsQ`n dI aus`rI ho rhI sI|

£) sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy ipMf goNdpur iv@c k`PI SrD`lU rihMdysn| ieh s`ry E`p jI dy sdk` EMimRqD`rI sn| E`p jI ny d@isE` ik ipMfiv@c sìhb sRI gurU hirgoibMd jI ny crn pèy sn qy ivSr`m kIq` sI| sMq~ny E`pxy h@QI nIh~ iv@c p@Qr riKE` qy gurduE`r` sìhb dI aus`rI dÈrMB kIq`| sMgq~ koloN ies dI aus`rI mukMml krvèI| pUr` hox qy CyvyNp`qS`h d` ieh EsQ`n ët`hlI sìhbí krky jìxE` j`x lg ipE`|

§) ipMf ijE`x B`g~ v`l` ipMf sI ij@Qy sMq b`b` hrn`m isMG mh`r`j ny crnpèy| ie@k idn ipMf ijE`x dI sMgq iek@TI hoeI qy sMq~ dI kutIE` EèI|aunH~ ny sMq~ ” bynqI kIqI ik ipMf iv@c koeI gurduE`r` sìhb nhIN hY qyE`p ies dI ikrp` sMgq íqy kro| sMgq~ dI bynqI mMndy hoieE~ sMq~ ny ipMfijE`x iv@c gurduE`r` sìhb d` nINh p@Qr r@iKE` qy Coty Ek`r iv@cgurduE`r` bxvìeE`| bÈd iv@c sMq b`b` jv`l` isMG jI ny ies EsQ`nqy v@f` gurduE`r` sìhb bxvìeE`|

ie@Qy ieh d@sx` bhuq zrUrI hY ik ies ngr dy jIv bKSy hoey qysRyST hn| s`ry ipMf iv@c ie@k hI gurduE`r` hY ij@Qy izmINd`r vI E`px`k`rj inBàuNdy hn qy hor s`rI br`drI dy vI KuSI gmI v`ly k`rj ie@Qy hIkrdy hn| s@B qoN Eihm gl ieh hY ik Bgq rivd`s jI dy SrD`lU vI iesEsQ`n íqy hI sm`gm krdy ny| s`ry sm`gm s`ry ipMf v`ly rl ky krdy hn|

sRI EnMdpur sìhb jI dy gurduE`rysMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j sRI EnMdpur sìhb dI DrqI n`l bhuq

ipE`r qy siqk`r rKdy sn| E`p jI E`pxI sMq mMflI n`l keI-keI idn sRIEnMdpur sìhb dy kol qMbU lg` ky rihMdy| E`ps iv@c igE`n crc` krdy qy Egm-Eg`D dI kQ` smJàuNdy|

sMn °©¢™ eIsvI ” E`p jI EnMdpur sìhb pujy| Eàux v`ly idn~ iv@chol` muh@ly d` purb ies Sihr iv@c mnìeE` j`x` sI| Sihr dy soFI sMq jI

45

mh`r`j dy SrD`lU sn qy ienH~ d` Sihr qy k`PI dbdb` sI| ienH~ dI bynqI qy sMqb`b` jI holy-muh@ly iv@c Sìml hox leI iqE`r ho gey| ies mOky íqy ie@k h`QI dIsv`rI iqE`r kIqI geI| muh@ly leI sMq mh`r`j jI qy soFI, h`QI qy sv`r hoey|

aunHIN idnI Sihr dy lok~ dy h`l`q bhuq igry hoey sn| ienH~ ” ilKx qy vIprhyz EàuNd` hY| Sihr d` pUr` kbz` igry hoey Eqy Kr`b q@bky dy h@Q~ iv@c sI|s`ry iehnH~ dI g@l mMndy sI| Sihr iv@c jn`nIE~ ” Sry-E`m CyVdy qy qMg krdy|jn`nIE~ bz`r iv@c Eàux qy frdIE~ sn|

holy muh@ly v`ly idn jn`nIE~ bz`r~ dy donoN p`sy mk`n~ dIE~ C@q~ qy bYT kymyl` dyK skdIE~ sn| iel`ky Br dy muStMfy bz`r~ iv@c h@l` gu@l` krdy, bkv`skrdy, gMdIE~-gMdIE~ bolIE~ pàuNdy qy njìez hrkq~ krdy| iehn~ ” bVI Sihpuj`rIE~ dy p`soN imldI sI| puj`rIE~ dI bu@DI pUj` d` DMn K` ky BirSt ho cukI sI|n`l hI EMgRyz pulIs cup-c`p qm`S` vyKdI qy puj`rIE~ n`l rlI sI|

ieh muStMfy rMg~ dI jgH goh`-gMd E`m E`x-j`x v`ly r`hI qy sutdy EqykoeI ie@zqd`r mèI, bIvI GroN b`hr inkl n` pàuNdI| sMq jI mh`r`j d` h`QIjdoN coeI v`ly bz`r iv@c pu@j` q~ aunH~ ” iens`nIEq qoN igrI hrkq vyKx qy suxn” imlI| E`p jI dy koml ihrdy qy bVI s@t v@jI| Ejy coeI v`ly bz`r muh@l` pu@j`hI sI, q~ kI vyKdy hn, ik kuJ muStMfy ie@k bMdy ” k`lK ml ky ElP nMgy ” ip@TB`r ilt` ky sIVI auqy p` ky lY j` rhy sI| sIVI dy E@gy do muStMfy p`xI d` C@t` lg`,p`Dy dy rUp iv@c iC@t` idMdy hoieE~ ër`m-n`m s@q hYí dI r@t lgèI j` rhy sI|

h`QI qy sv`r soFIE~ ” vyK ky sIVI ” auQy hI sutky s`ry B@j gey| sIVI qylyty ElP nMgy ” pulIs dy hv`ly kIq` igE`| ies qrH~ iens`nIEq qoN igry hor vIidRS vyKx ” imly pr auhn~ d` ies jgH ibE`n krn` TIk nhIN|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ienH~ niK@D krm~ ” vyK ky mOn D`rn krgey qy s`ry muh@ly dOr`n qy aus dy bÈd vI koeI bcn nhIN kIq`| aunH~ ” nojv`n pIVId` bhuq iPkr sI| E`p jI ibnH~ kuC kIqy E`pxI kutIE` v`ps E` gey| E`p jIkutIE` E` ky BgqI iv@c lIn ho gey| ieauN pRqIq huMd` sI ijvyN sìhb sRI gurU goibMdisMG jI d` koeI hukm aufIk rhy sn|

vìhdpur dy jQyd`r pRq`p isMG moiel` qy hor iel`ky dy srd`r~ ny bYT kyivc`r kIq` ik iks qrH~ holy muh@ly íqy c@l rhIE~ kurIqIE~ ” dUr kIq` j` skd`hY| nOjv`n qbky ” iks qrH~ is@Dy rsqy pìeE` j` skd` hY| aunH~ dy mn ” vI bVHITys phuMcI sI, jdoN aunH~ ny holy-muh@ly iv@c nOjv`n~ dIE~ krqUq~ vyKIE~| auh s`ryies nqIjy íqy phuMcy ik sìhb sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j d` s@c` pu@qr hI iesqy k`bU p` skd` hY qy ienH~ ” syD dy skd` hY| ieh s`ry sMq b`b` hrn`m isMG jIdy SrD`lU sn qy iek@Ty ho ky ijE`x ipMf aunH~ qoN syD lYx Eèy|

46

jQyd`r jI qy aunH~ dy hor s`QIE~ ny E`pxy-E`pxy ivc`r sMq mh`r`j ” d@sy|sMq jI ny sB ” bVy iDE`n n`l suixE`| EKIr jd s`ry bol cu@ky q~ sMq jI ny ikh`,ìiksy ny vI EslIEq ” smJx dI koiSS nhIN kIqI| sRI EnMdpur sìhb jI dIpivq@r DrqI qy s`ry ieqhìsk gurduEìrE~ ” puj`rIE~ koloN Ez`d krv` kypRbMDk kmytI dy kMtRol iv@c id@q` j`x` c`hId` hY| kyvl ies qrH~ hI gurU sìhb dImirw`d` iPr v`ps E` skdI hY|î†

sMq jI mh`r`j ny E`pxy ienH~ bcn~ duE`r` ds idq` ik bVy-krVy kdmcu@kx d` v@kq E` igE` hY| ienH~ bcn~ d` s`rIE~ ny ësiq sRI Ek`lí dy jYk`ry C@fky sv`gq kIq` | sMq b`b` jI d` Sukr`n` kIq` Eqy bynqI kIqI ik auh aunH~ ” syDdyx q~ jo k`rj pUrn hovy|

sofIE~ ny E@gy E` ky sMq jI mh`r`j ” ikh`, ìEsI ies piv@qr k`rj krnleI E`px` qn, mn Eqy Dn v`rn ” iqE`r h~| s`” iksy qrH~ dI vI ifautI idA,EsI inB`v~gy| ies leI ijqnI vI mìeE` Krc hovygI EsI Brn ” iqE`r h~|î

ies ivc`r b`ry iel`ky dy hor muKI s@jx~ ” n`l rl`x leI sMq mh`r`j jIny jQyd`r pRq`p isMG moiel` ” ikh`,ìs`ry gVHSMkr iel`ky dy muKI s@jx~ ” s@d`p@qr Byj ky ies b`ry sUicq kIq` j`vy qy aunH~ ” q`rIK im@Q ky sqvIN p`qS`hI dygurduE`ry, ipMf goieMdpur, mIitMg qy bulìeE` j`vy| aunH~ dy ivc`r vI sunxy zrUrIny|î

nIwq kIqI imqI ” mIitMg kIqI geI qy EKIr qy ieh mq` p`s kIqìgE`:-°) s`ry k`lIE~ dsq`r~ bMnxgy qy hor lok~ ” vI iesy rMg dI pgVI bMnx leI

pRyrxgy|¢) is@K~ ” gurU sìhb dy Eqy aunH~ dy gurisK~ dy k`rn`my/s`KIE~ sun`x qy aunH~

dy jzby qy rOSnI pàux| ies qrH~ kuJ EYsy is@K iqE`r krn jo gurisKI n`lipE`r krdy hox qy gurU sìhb dy d@sy r`h qy c@lx ” iqE`r hox|

£) sRI EnMdpur sìhb iv@c ho rhIE~ kurIqIE~ dI qih qk j`x leI ie@kpVq`lIE` kmytI bxèI j`vy|b`bU kYNT` isMG lMgyrI qy jQyd`r mUl` isMG b`hov`l ies kmytI dy mu@K mYNbr

sn| ies kmytI ” E`pxI irport EglI mIitMg, jo sMq b`b` hrn`m isMG jI dIkutIE` ijE`x r@KI, iv@c pyS krn dI ihdìeq idqI geI|

ies kmytI dy mYNbr ShIdI b`g iv@c E@T idn rhy| ienH~ ny cu@p-cupIqyy s`rIpVcol kIqI| ie@k irport iqE`r krky sMq jI mh`r`j dy pyS kIqI| irport iv@cs@B g@l~ Ku@l ky d@sIE~ geIE~ qy sRI EnMdpur sìhb ho rhIE~ kurIqIE~ d` vrxnkIq` igE`|

47

ies irport dI ie@k k`pI SRomxI pRbMDk kmytI, sRI EMimRqsr vI ByjI geI|BèI ipE`r` isMG lMgyrI, jo sMq jI d` SrD`lU vI sI qy SRomxI kmytI d` mYNbr vIsI ny E`pxy h@QIN ies irport ” sRI EMimRqsr phuMcìeE`|

BèI ipE`r` isMG lMgyrI ny zb`nI vI kmytI ” h`l`q~ d` vyrv` d@isE`,sMgq dy mn ” l@gI cot d` izkr kIq`, sMq b`b` hrn`m isMG jI dI EgvèI b`ryd@isE` qy ijE`x iv@c ley gey PYsilE~ b`ry roSnI pèI| SRomxI kmytI dy pRD`n ”bynqI kIqI ik sMq jI mh`r`j ” EiDk`r id@q` j`vy q~ jo aunH~ dI rihnumèI hyT s`ryieiqh`sk gurduEìrE~ d` kbz` puj`rIE~ qoN lY ky pRbMDk kmytI dy hv`ly kr skx|

do mhIny bIq gey pr koeI EìgE` nhIN imlI| kuJ smyN bÈd ie@k ^brEèI q~ sI pr aus iv@c k`rvèI krn íqy rok lg` id@qI geI| ieh ikh` igEìk:°) b`b` KVk isMG jyl iv@c hn qy aunH~ dI gYr h`zrI iv@c koeI morc` n`

lgìeE` j`vy|¢) sRI nnk`x` sìhb dy s`ky iv@c hoey j`nI nuks`n ” mu@K rKdy hoey ies ” Ejy

t`l idq` j`vy| sRI kysgVH sìhb ph`VI qy hY, qy puj`rIE~ dI pojISnmzbUq hY qy j`nI nuks`n izE`d` hox dI sMs` hY|

£) ienH~ gurduEìrE~ d` kbz` Ed`lq r`hIN ilE` j`vy|doE`by dI sMgq SRomxI kmytI dy ies PYsly qoN bhuq auq`vlI hoeI qy kihx

lgI ik sRI drb`r sìhb dIE~ c`bIE~ dy morcy iv@c qy nnk`x` sìhb dy morcyiv@c kurb`nIE~ v`sqy j`x dI iej`zq sI, pr E`pxy iel`ky dy q^q sìhb qy horgurD`m~ ” Ez`d kràux dI iej`zq nhIN idqI j` rhI| sMgq ” E@gy v@Dx dìeko rsq` nzr EìeE` qy auh sI sMq jI mh`r`j dI EìgE` d` ieMqz`r|

PqihgVH sìhb Coty sìhbzìdE~ dI ShIdI °£ poh ” mnèI geI| ie@Qy°©¢¢ eI iv@c sMq jI mh`r`j vloN bxèy j@Qy ny mq` p`s kr idq` ik sMq b`b`hrn`m isMG jI ijE`x vìlE~ dI rihnumèI hyT sRI EnMdpur sìhb qy kIrqpursìhb dy gurD`m~ pr kbz` kIq` j`vy|

jQyd`r pRq`p isMG moiel`, vìhdpur ny s`rI iel`ky dy muKI s@jx~ ” sMqjI dI kutIE` ijE`x phuMcx leI s@d` p@qr dub`r` ByijE`| aus idn iel`ky dypqvMqy s@jx ijE`x ipMf h`zr hoey qy sìrE~ dy ivc`r~ ” mu@K r@K ky PYsl` ilEìgE`| sìrE~ d` ie@k m@q sI ik sRI EnMdpur sìhb Eqy kIrqpur sìhb dyieiqh`sk gurduEìrE~ ” hr kImq qy pMQk pRbMD iv@c ilE~d` j`vy| koeI vIk@dm cu@kx qoN pihl~ puj`rIE~ dI iqE`rI d` EMd`z` kr ilE` j`vy| ie@k gupqcrr`hIN ieh kMm krvìeE` j`vy; jo gRMQI isMG koloN s`rI sUh pR pq kry| gVHSMkr dyBèI guridq isMG ies kMm leI E@gy Eèy qy syv` leI iqE`r ho gey| BèI jI ny

48

ikh` ik auh gRMQI isMG koloN gupq sUh pq` krky hr qIjy idn jQyd`r pRq`p isMGmoiel` ” dyxgy| ieh vI PYsl` ilE` igE` ik ies morcy leI duE`by qoN b`hriemd`d n` leI j`vy|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny sìrE~ jiQE~ dy muKI isMG~ koloN pRxilE` ik auh Gt qoN Gt ¶™™™™ EMimRqD`rI K`ls` POj, isrl@Q sUrmy jo E`pxIj`n v`rn v`sqy hr vyly iqE`r hox, iqE`r krxgy|

s`ry muKI isMG iqE`r q~ ho gey pr sìrE~ ny sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j ” bynqI kIqI ik mh`r`j E`p jI dy aupdyS sdk` p@Qr vI mom ho j~dy nyqy ies krky E`p jI s`ry jiQE~ n`loN sB qoN izE`d` isMG sjàux|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny Q~-Q~ KMfy-b`ty d` EMimRq iqE`r krv`ky K`ls` pMQ dI n` Bulx v`lI syv` inBèI| ¶™™™™ isMG iqE`r-br-iqE`r hogey| isMG-sUrimE~ ny E`pxy E`p ” bVy hI cÈ n`l pyS kIq`|

dUsy p`sy kysgVH sìhb dy gRMQI isMG koloN BèI guridq isMG puj`rIE~ dIE~ivauNq~ b`ry pUrI-pUrI j`xk`rI jQyd`r sìhb ” idMdy rhy| EìKr ie@k idn gRMQIisMG (E`px` n~ gupq r@Kx leI aunH~ ikh` sI) ny sunyh` id@q` ik SRomxI kmytI dyPYsly ” sux ky puj`rIE~ auqy aus d` k`PI Esr ipE` hY qy auh hux duE`by dy muKIE~qoN k`PI byiPkr ho gey hn|

sMq b`b` jI ny ies mOky ” TIk smiJE`| jQyd`r pRq`p isMG moiel` Eqy hormuKI isMG dI bynqI qy sMq b`b` jI ny EìgE` kIqI ik ¢™™ isMG~ d` j@Q` v@K-v@K idS`v~ qoN c@l ky sRI EnMdpur sìhb phuMcyg`| jQyd`r pRq`p isMG jI ny sMq b`b`jI ” pihly j@Qy ijs ny ¢.™™ v@jy r`q m`GI dI sMgr~d ” phuMcx` sI n`l j`x dIbynqI kIqI, ijs ” sMq b`b` jI ny bVI KuSI n`l svIk`r kr ilE`|

ilst muqìbk pihly j@Qy iv@c Sìml ¢™™ isMG~ ” r`qo-r`q hdìeq~j`rI kr idqIE~ geIE~ ik sRI EnMdpur sìhb leI jiQE~ dI Skl iv@c nhINblik iek@ly-iek@ly E`pxy r`h j` ky lohVI dI r`q °° vjy dirE` sqluj dy p@qxqy iek@Ty ho j`x|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j Eqy jQyd`r pRq`p isMG moiel` dovyNigE`r~ vjy r`q qoN pihl~ hI p@qx íqy phuMc gey| s`Fy igE`r~ vjy q@k pihly j@Qydy ¢™™ isMG~ iv@coN °¢ß isMG EpV gey sn| b`kIE~ dI aufIk krn` munìsb n`smJ ky dirE` qoN p`r ho gey| p@qx íqy sKq pihr` lg` idq` igE` q~ jo koeI vIp`r ho ky puj`rIE~ ” ieql`h n` dy sky|

sRI EnMdpur sìhb vl c`ly pàux qoN pihl~ hyT ilKy Enus`r Ehudyd`r~ dI coxkIqI geI q~ jo auQy pujdy s`r hI Ehudyd`r E`pxI-E`pxI ifautI sMB`l lYx | ieh Ehudyd`r sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dI EìgE` Enus`r hI cuxy gey|

49

°) jQyd`r, qKq sRI kysgVH sìhb - jQyd`r pRq`p isMG moiel`-vìhdpur¢) mIq jQyd`r, qKq sRI kysgVH sìhb - jQyd`r mUl` isMG b`hov`l£) shìek - jQyd`r jrnYl isMG mor~v`lI§) shìek - jQyd`r l`B isMG j@sov`l•) sYktrI - m`str pUrn isMG¶) gRMQI - igE`nI myhr isMG lMgyrI

sMq b`b` jI ny r`q ” sqluj dirE` E`pxy syvk~ n`l iblkul su@ky hI p`rkr ilE`| sMq b`b` jI dI bKiSS dy k`rx p`xI d` pRv`h nIv~ irh`| pr ijnH~ nybÈd iv@c dirE` p`r kIq`, auh s`ry iB@j gey|

°¢ß isMG~ ivcoN ßß jQyd`r pRq`p isMG moiel` ” q^q sRI kysgVH sìhbqy kbz` krn v`sqy idqy gey; £¢ l@K K`ls` jQyd`r mUl` isMG qy jQyd`r jrnYlisMG ” gurduE`r` sIs gMj sìhb qy kbz` krn leI idqy gey Eqy °® l@K POjjQyd`r l`B isMG ” gurduE`r` EnMdgVH sìhb qy kbz` krn v`sqy idqy gey|

s`ry sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j, ijE`x vìlE~ dI EìgE`hyT k`rvèI kr rhy sn| r`q fyF vjy nIEq kIqy pRogr`m Enus`r jQyd`r E`px`-E`px` j@Q` lY ky cup cpIqy gurD`m~ qy pu@j gey| bgYr iksy h@ly-guly dy gurduEìrE~dIE~ c`bIE~ iml geIE~ qy isMG~ ny kbzy kr ley|

sMq b`b` jI Eqy jQyd`r pRq`p isMG moiel` q^q sRI kysgVH sìhb phuMcy|drv`z` KVHkàux qy hYf gRMQI igE`nI Emr isMG jI jo ß™ s`l dy bzurg sn, nydrv`z` KoilHE`| igE`nI jI ny bVHy Edb n`l sMq~ d` siqk`r kIq`| EMdr rOSnIjgèI qy n`l hI E`pxy lìek syv` pu@CI| sMq b`b` hrn`m isMG jI ny ikh`, ìq^qsRI kysgVH sìhb pr pMQ d` kbz` ho cuk` hY| ies q^q sìhb dy jQyd`r inwukqkIqy gey ny, qy auh ny jQyd`r pRq`p isMG jI moiel`- vìhdpr v`ly jo E`p jI dys`hmxy KVHy hn| iehn~ ” q^q sìhb dy hiQE`r~ dIE~ c`bIE~ sMB`l idA|î

igE`nI Emr isMG jI ny sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy crn~ pr sIsr@iKE` qy c`bIE~ jQyd`r pRq`p isMG jI dy spurd krky aunH~ ” glvkVI p` kyEsIs id@qI|

auDr jQyd`r mUl` isMG b`hov`l qy jQyd`r l`B isMG j@sov`l v@loN sMdyS pu@jgey ik auhn~ gurduE`r` sIs gMj sìhb qy gurduE`r` EnMdgVH sìhb qy ibn~ iksylVèI-JgVy dy kbzy kr ley ny|

sMq b`b` hrn`m isMG jI dy hukm Enus`r q^q sìhb smyq kbzy v`ly s`rygurD`m~ qy nMgIE~ ikrp`n~ dy pihry lg` idqy gey| sMq b`b` jI qy jQyd`r dy suJàuEnus`r ie@k gurduE`ry qoN dUjy gurdE`ry ” hr E@Dy GMty bÈd pMj~ isMG~ d` j@Q`

50

jYk`ry gjàuNdy idn cVHdy qIk j~dy rhy| ies d` EnMdpur sìhb dy v`sIE~ íqy EYs`pRB`v ipE` qy aunH~ soicE` ik hz`r~ dI igxqI iv@c K`ls` POj ieiqh`skgurD`m~ iv@c phuMc cu@kI hY|

svyr huMdy hI b`kI dy s`ry jQyd`r~ ” sunyh` Byj id@q` igE` ik hor j@Qy ByjxdI loV nhIN hY Eqy s`r` k`rj sMpUrx ho igE` hY|

gurduEìrE~ dy puj`rIE~ ny ivc`r kIq` ik Sihr dy sofI ies d` ivroDkrn dI Q~ pMQ dI syv` ivc jut gey hn| iel`ky dI sMgq ny kIrqn kridE~hoeIE~ sMq b`b` jI Eqy jQyd`r~ qy is@K~ d` pur zor Pul~ dy h`r~ n`l sv`gq kIq`qy ëgurU ky lMgrí n`l syv` kIqI| ies s`ry-nz`ry d` Esr hox` hI sI| puj`rIinmUJxy ho ky sMq b`b` hrn`m isMG jI ijE`x v`ly qy jQyd`r pRq`p isMG moiel`p`s gey qy puiCE` ik aunH~ d` hux kI bxyg`| sMq b`b` hrn`m isMG jI ny aunH~sìrE~ ” ihdìeq kIqI ik auh s`ry hux jQyd`r - q^q sRI kysgVH sìhb d`hukm mMnx qy jo kuJ vI auh kihx aus íqy siq bcn kihx|

puj`rIE~ ny ies íqy E`px` sIs Juk` id@q`| jQyd`r sìhb ny ienH~ dI s`rIv`rq` iDE`n n`l suxI qy ikh`, ìjo puj`rI q^q sìhb dI zmIn íqy v`hI krdyhn auh Psl d` E@D q^q sìhb dy lMgr ivc pìeE` krngy| jo iblkul l`v`rshn qy E`mdn d` koeI zrIE` nhIN rKdy auh ëgurU ky lMgrí ivc pRS`d C@k ilE`krn|î

kIrqpur sìhb dy gurD`m~ íqy kbz`sRI EnMdpur sìhb dy gurduEìrE~ qy pMQk kbzy dI ^br sux ky kIrqpur

sìhb dy crn d`s puj`rI ny hiQE`r iek@Ty krky muk`bly dI zbrdsq iqE`rIkr leI| aus ny K`ls` POj, jo sRI EnMdpur sìhb kbz` kr ky auqS`h n`l syv`kr rhI sI, ” vMgìrE` ik ëauh kIrqpur sìhb pYr p` ky vyKxí|

iel`ky dy ie@k auGy pRymI ny s`ry jQyd`r~ dI rèy lY ky sMq b`b` hrn`m isMGjI p`s bynqI kIqI, ìkIrqpur sìhb dy gurduEìrE~ ” BI ibn` iksy Un Kr`bydy pMQk kbzy ivc krn dI syv` d`s ” bKSI j`vy|î sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j ny ies isdk Bry is@K ” E`pxIE~ rUh`nI E@K~ n`l vyiKE` qy aus ” k`rjEgy qorx dI iej`zq dy id@qI| ies is@K ny E`px` n`m gupq riKE` pr auh crnd`s puj`rI d` bhuq inkt vrqI sI qy ausdy s`ry Byd j`xd` sI| sRIm`n sMq b`b`hrn`m isMG jI dI EsIs lY ky ieh pRymI is@D` kIrqpur sìhb phuMc igE`|

°§ jnvrI °©¢¢ eI. ” ausny hyT ilKy ivauNq b`ry sMdyS` ByijE` :°) pMdr~ isMG E@DI r`q ” crn isMG puj`rI dy cub`ry dy ipCv`Vy b~s dI pOVI

r`hIN cup c`p aupr E` j`x|¢) jYk`ry nhI gjàuxy qy n` hI iksy-iksm d` Sor krn` |

51

£) crn d`s puj`rI dy EMdrly kmry d` kuMf` Ku@l` hovyg`|§) auh E`p vI auQy hI hoxgy|

ies pRymI dy khy Enus`r jQyd`r krq`r isMG bUVov`lI dI EgvèI hyTpMdr~ coxvy isMG~ d` jQ` ies k`rj leI ByijE` igE`| isMG~ ny b~s dI pOVI r`hINauqy j` ky crn d`s ” su@qy hI j` dbìeE` qy ausdI Ev`z vI nhIN inklx id@qI|r`qo-r`q crn d`s ” sRI EnMdpur sìhb, sRI kysgVH sìhb dy jQyd`r s`hmxy pySkr id@q` igE`| jQyd`r pRq`p isMG jI ny sMq b`b` hrn`m isMG jI ijE`x v`lIE~” sunyh` Byj ky KuSKbrI suxèI| aunH~ ny crn d`s n`l EglI k`rvèI b`ry vIpuiCE`| sMq b`b` hrn`m isMG jI ny hukm lgìeE` ik pMQk kbz` s`ry gurduEìrE~auqy ibn~ iksy KUn-Kr`by dy hoieE` hY qy crn d`s ” vI ipE`r n`l hI is@Dy r`hpàux` hY|

jQyd`r pRq`p isMG jI ny crn d`s ” E`pxI ihP`zq ivc rK ky bVyipE`r n`l smJìeE`, ìiehn~ gurU EsQ`n~ íqy pMQk kbz` ie@k n` ie@k idnhox` hI sI| hux E`p ” c`hId` hY ik muk`bl` krn d` iKE`l mn ivcoN k@F idauqy E`p hI gurD`m~ ” pMQ dy hv`ly kr idau | ies ivc hI aunH~ dI isE`xp hY|î

keI idn crn d`s puj`rI ” jQyd`r jI ny E`pxI ihP`zq ivc r@iKE`|auDr sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ijE`x vìlE~ ny kIrqpur sìhb dygurD`m~ qy pUrn kbz` krn leI jQyd`r pUrn isMG b`hov`l, jQyd`r qyj` isMGp`ldI qy jQyd`r krq`r isMG bUVov`l ” ByijE`| ienH~ jQyd`r~ ny kIrqpur sìhbj@Qy lY j` ky s`ry gurD`m~ qy kbz` krky pihr` ibT` id@q`| s`ry p`sy jYkìrE~ n`lEsm`n gUMj auiTE`|

ienH~ gurD`m~ ” pMQk h@k idvàux d` s`r` syhr` sMq b`b` hrn`m isMG jIijE`x vìlE~ d` sI| aunH~ dI ikrp` sdk` qy aunH~ dI sUJ-bUJ n`l s`ry doE`by dyisMG~ ivc ipE`r qy guris@KI pRqI auqS`h T`T~ m`rd` s`P idKèI idMd` sI| sRIkysgVH sìhb dy jQyd`r pRq`p isMG moiel` sMq b`b` jI ” n`l lY ky kIrqpursìhb pu@jy qy s`rI sMgq ” vDèIE~ id@qIE~| pr sMq b`b` jI ny sMgq dy auqS`hdI sr`hx` kIqI qy ikh` ik Esl ivc ieh k`rj kyvl aunH~ dI hI imhnq d`sdk` hY|sRI EnMdpur sìhb ivKy sMn m`rc °©¢¢ eI. ” holy muh@ly dÈ`wojn :

sMn °©¢¢ eI. ivc sRI EnMdpur sìhb qy kIrqpur sìhb dy gurD`m~ íqypMQk kbzy dI ^br CyqI hI PYl geI| holy-muh@ly d` iqauh`r nzdIk E` cuk` sI|doE`by, m`Jy Eqy m`lvy qoN sMgq~ vhIr~ p` ky sRI EnMdpur sìhb phuMc rhIE~ sn|

52

ie@k q~ holy-muh@ly dy purb d` auqS`h qy dUj` gurD`m~ dy drSn v`sqy sMgq E` rhIsI|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ShIdI b`g dI kutIE` ivKy E`pxy s`DUE~Eqy syvk~ n`l b`xI d` pRv`h, qy guris@KI pRqI aupdyS dy ky sMgq ivc EMimRqp`nkrn d` auqS`h pYd` kr rhy sI| sMq b`b` jI E`pxI kutIE` ivc hI ibr`jdy prkeI v`rI sMq sMpUrn isMG jI dy EsQ`n ivKy, ijhV` sRI kysgVH sìhb dI h@d qysI, E`pxy syvk~ smyq cly j~dy| ienHIN idnI sMq b`b` jI dI bhuq mihm` hoeI|ijhVI vI sMgq sRI EnMdpur sìhb dy drSn~ leI EàuNdI auh sMq~ p`s h`zrIBrdI| E`p jI dy keI SrD`lU Ek`lI j@iQE~ ivc vI sn| sMgq dI bhuq E`v`jèIkrky E`p jI idn vyly, ShIdI b`g rihMdy qy svyry-qrk`lIN crn gMg` vl clyj~dy| E`p jI p`s hr smyN sMgq~ d` myl` lg` rihMd` sI|

dUsry p`sy huiSE`rpur, jlMDr Eqy kpUrQl` dy ß• jQyd`r~ dI h`zrI ivcjnrl mIitMg hoeI ijs ivc holy-muh@ly dy mOky qy ho rhIE~ kurIqIE~ b`ry ivc`rkIqI geI| sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dI sl`h n`l mq` p`s kIq` igEìk iksy wog isMG ” jrnYlI d` ruqb` bKS ky s`ry holy-muh@ly d` pRbMD aus ” soNpid@q` j`vy| K`s qOr qy ieh mq` vI p`s kIq` igE` ik sRI EnMdpur sìhb EqydoE`by ivc Q~-Q~ iek@T krky hyT iliKE` EYl`n pVH ky suxìeE` j`vy:

ìholy muh@ly íqy koeI gMd nhIN bkyg`, bdclnI nhIN kryg`, koeI Sr`b nhINpIeyg`, koeI mèI BYx ” durbcn nhIN bolyg`| jy koeI vI Sr`rq krd`, bOlIE~pàux v`l` koeI vI doSI pìeE` igE`; auh bKiSE` nhIN j`vyg`| aus ” bkìed`sz` dy ky sMgq~ s`hmxy c`ht` CkìeE` j`vyg`| holy-muh@ly d` iqauh`r dsmp`qS`h dy bKSy rIqI irv`j Enus`r mnìeE` j`vyg` qy sRI EnMdpur sìhb dIpUrn mirE`d` bh`l kIqI j`vygI|î

ienH~ PYsilE~ muqìbk inmn iliKq kdm cu@ky gey:°) q^q sìhb vloN jrnYl mUl` isMG b`hov`l ” ie@k GOV` sv`rI v`sqy, K`s

jrnYlI puS`k qy sunihrI ib@ly lg` ky holy-muh@ly dI ingr`nI dI ifautIsMB`l id@qI geI|

¢) sMq b`b` jI ny jQyd`r Tol` isMG ” iqMn hz`r isMG iqE`r Br iqE`r dyky holy muh@ly pr E@f-E@f ifautIE~ lg` idqIE~ q~ jo koeI gVbV n` krsky|

£) s`ry pRbMD ” kMtRol krn leI ie@k K`s j@Q` bxìeE` igE` ijs d` n`mëk`rK`s j@Q`í r@iKE`| ies j@Qy dI ifautI kyvl doSIE~ ” soDx` sI|

§) EMgRyzI srk`r ” Brosy ivc ilE` igE`|

53

jrnYl mUl` isMG b`hov`l ny sRI EnMdpur sìhb dy rYst hàus ivKy pulskpq`n srd`r eISr isMG iblg` n`l mIitMg kIqI| aunH~ puls kpq`n ” disE`,ìsMq b`b` hrn`m isMG jI ijE`x v`lIE~ dI ikrp` sdk` sRI EnMdpur sìhb dygurduEìrE~ d` pMQk kbz` ibn` iksy KUn-Kr`by dy hoieE` hY| ienH~ gurduEìrE~d` s`r` pRbMD hux K`ls` pMQ dy hv`ly hY| ies v`r hol`-muh@l` K`ls` S`no SOkqn`l D`rmk rIqI irv`j muq`bk k@iFE` j`vyg`| s`ry EsQ`n~ íqy pMQk pihr`hovyg`| sMq b`b` hrn`m isMG jI dI EgvèI hyT s`r` pRbMD hovyg`| E`p jI ”bynqI hY ik muh@l` ivKy puils vrdI ivc n` j`vy qy nvyN pRbMD ivc iksy pRk`r d`dKl n` dyvy| loV Enus`r puils dI mdd lY lIqI j`vygI|î

srd`r eISr isMG puils kpq`n ny bVy pRym n`l ieh gl mMn leI| s`rypulIs krmc`rIE~ ” jrnYl mUl` isMG dy s`hmxy ies b`ry hdìeq kr id@qI| kuJkrmc`rIE~ dI ifautI lgèI ik auh s`dI vrdI ivc K`lsèI POj d` s`Q dyxgy|

s`r` hol`-muh@l` bVy S`hI jlÀ n`l kiFE` igE`| jlUs vI E`pxI ims`ld` E`p hI sI| sRI EnMdpur sìhb dy v`sI soFIE~ ny ie@k h`QI iSMg`r ky jQyd`rkysgVH sìhb srd`r pRq`p isMG moiel` qy sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`jv`sqy ByijE`| ies pr sv`r ho ky aunH~ ny Eqy pMj ipEìrE~ ny jlUs dI EgvèIkIqI| bySum`r sMgq~ ny ies d` purzor suE`gq kIq`| inhMg isMG~ dI gqk` b`zI,nyz` b`zI qy nMgIE~ ikrp`n~ dIE~ EduqI Kyf~ ny jlUs ” c`r cMd lg` id@qy| sMgqdy ier`dy p@ky sI qy nz`r` vI q~ ausy qrH~ d` hox` sI|

suix sKIey ieh BlI ibnMqI eyhu mq~qu pkèIEY “shij suBìe aupìD rhq hoie gIq goivMdih gèIEY “kil klys imtih BRm n`sih min icMidE` Plu pèIEY “ (pMn` ¢§©)

s`ry rsqy sMgq~ jYkìrE~ n`l jI-EìeE~ kihMdI qy sMq b`b` jI dy iesholy-muh@ly ” ie@k ims`l qrH~ smJdI| aus s`l hol`-muh@l` ibn~ iksy Sr`rq dysMpUrn hoieE` Eqy s`ry mèI BèI ny bVy hI s`l~ bÈd rl ky ies d` EnMdmìxE`| ies k`rj ” sPl krky sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j E`pxy fyryijE`x cly gey|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dI bVI inr`lI sKSIEq sI| E`p jI CyPu@t dy drSnI jv`n sn| E`p jI POjI jv`n hox krky s`ry Esqr-Ssqr b`-KUbcl` lYNdy sn| E`p jI ” Blv`nI d` bhuq Sok sI| E`p jI dIE~ muMglIE~ jo E`pjI PyirE` krdy sn, sRI ijE`x sìhb Ejy vI s~BIE~ peIE~ hn|

E`p jI rySmI g`qI sjàuNdy sn| keI-keI rySmI rum`l g`qI n`l qydsq`r ivc vI sjàuNdy| dsq`r ivc rum`ly sjàux dI pRQ` E`p jI ny hI ErMBkIqI| sMgq~ vloN Byt` kIqy rySmI rum`l E`p jI h@Q ivc rKdy sn| g`qry ivc CotI

54

ikrp`n huMdI qy h@Q ivc iqMn PutI ikrp`n j~ KMf` j~ keI v`r qIr rKdy| jdoNbMdgI krn jMgl j~dy q~ lkV dI b@lx kol huMdI| ieh s`rIE~ inS`nIE~ vIijE`x sìhb peIE~ hn|sMq b`b` jI E`pxI sMgq ” ruh`nIEq n`l juVx leI ieh do g@l~ qy zor idMdy:

°) b`xI kMT kIqI j`vy|¢) KMfy b`ty d` EMimRqp`n kIq` j`vy|

E`pxy n`l s`DU hox j~ SrD`lU, iksy n` iksy ” b`xI auc`rx krn leI kihidMdy| b`kI s`ry bVy pRym n`l b`xI srvx krdy| E`p jI E`pxy syvk~ ” gurb`xIn`l mn joVn leI kihMdy q~ jo mn Btkx qoN dUr rhy|

jYqo d` morc`mh~purK~ dy jIvn k`l ivc keI EYsIE~ Gtn`v~ huMdIE~ hn jo k`PI

Escrj huMdIE~ hn| hr Gtn` ivc kdI fUMGI qy kdI CupI s`rQkq` huMdI hY| iehGtn`v~ E`m lok~ v`sqy is@iKE` n`l BrIE~ huMdIE~ hn| SrD`lU sMg idl soc ”C@f jIvn ” ivS`l rUpI p@K qoN vyKx l@g j~dy hn|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j E`pxy syvk~ dIE~ E`s~ ” pUr` krn leIkeI v`r EYsy kMm kr j~dy jo E`m s`DU dy vs dI g@l nhIN| E`p jI dy kIqy hoey kMmdUsirE~ leI ims`l bx j~dy sn| keI v`r jdoN E`p jI ” lgd` ik iksy kMm ”krn leI kyvl aupdyS hI k`PI nhIN q~ E`p jI aus kMm ” E`pxy ijMmy lY ky ausdI EgvèI krdy| sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy jIvn dI hyT ilKI Gtnìnrml kutIE` jOhl~ dy mh~purK sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j suxàuNdy huMdy sn:

ie@k idn sMq b`b` hrn`m isMG jI E`pxy syvk~ n`l ijE`x kutIE` ivKysjy hoey sI| E`p jI syvk~ ” s@c dy m`rg íqy clx d` dYvI igE`n dy rhy sn| aussmyN ie@k inhMg isMG jo ibrD EvsQ` d` sI, drSn krn EìeE`| aus ny sMqmh`r`j ” sMboDn krky ikh`, ìmh`r`j mYN E@j iqMn ipMf~ ivc gj` kIqI prpRS`d` iksy ny nhIN id@q`| ikqn` iBE`nk sm~ E` igE` hY|î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ì BèI! do ipMf hor iPr lYxy sI| ij@Qy pR lbdhuMdI hY pRS`d` iml hI j~d` hY|î

auh inhMg sMq b`b` jI dI rUh`nI SkqI qoN j`xU sI| aus ny bVI hlImI n`lbynqI kIqI, ìmh`r`j jI! ies iBE`nk smyN qoN E`p hI Cuf` skdy ho| lok~ dy mn” cYn imly| E`p hI sMs`r ivc S~qI vrq` skdy ho|î

sMq b`b` jI ny ieh bcn bVy iDE`n n`l suxy| aunH~ bVI krVI Ev`z ivcbcn kIq`, ìsm~ hor vI iBE`nk Eàux v`l` hY| d@Kx vl iek morc` l@gx` hY|hkUmq ny isMG~ ” bhuq qsIhy dyxy hn| mhIinE~ b@DI Bu@Ky rihx` hY| iPrMgIE~ ny

55

bhuq kihr Fàux` hY|îaus inhMg isMG ny hOsl` krky puiCE~, ìmh`r`j! ikqy S~qI vI vrqygI|îsMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j jo pUrn q@q-byq` sn, ny bcn kIq`,

ìieh jo cVdy vl ph`VI hY ies ivc •™™ isMG~ d` j@Q` qp kr irh` hY| jdoN auhmorcy ivc j`vxgy q~ S~qI vrqygI|î

sìhbu hoie dieE`lu ikrp` kry q` sèI k`r krìesI “so syvku syv` kry ijs no hukmu mnìesI “ (pMn` §ß°)

aus inhMg isMG ny ieh bcn sux ky su@K d` s`h ilE`| syvk jo ienH~ bcn~” sux rhy sI bVy qn`v ivc E` gey sI pr hux aunH~ dy mn ” vI skUn imilE`|

jYqo d` morc` l@gx d` sMKyp vyrv`sìhb sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j iFlv~ ssoFIE~ kol Tihry hoey sn|

ieQoN aunH~ ny jYqo Sihr leI c`ly pèy| gurUsr qy gurU dI F`b qoN lMGdy hoey jYqo phuMcy|ies smyN ies ksby qoN p@Cm v@l ikly dy p`s sRI gurU goibMd isMG jI d` gurduE`r`hY| ies gurduE`ry dy n`l iek srovr hY ijs ” gMgsr kih ky bul~dy ny| ieQy gurUsìhb ny iek piv@qr gMg` dy ieSn`n krn dy aup`Sk ” smJìeE` sI ik iessrovr íqy ieSn`n d` mh`qm vI gMg` dy ieSn`n dy qu@l hY| gurU sìhb ny srovrd` n`m gMgsr r@iKE`|

gMgsr jYqoN d` ieh ieiqh`sk EsQ`n vIhvIN sdI dI pihlI cOQèI ivcEk`lI moricE~ smyN jgq pRis@D hoieE`| is@K~ sUrbIr~ dI kurb`nI ny ies EsQ`níqy nvIN ims`l kìem kIqI| Ek`lI lihr smyN EMgRyzI srk`r ny n`By dy mh`r`jìrpudmn isMG ” Ek`lIE~ d` p@KI kih ky g@dI qoN auq`r id@q`| is@K~ ny ies d` rospRgt krn leI Q~-Q~ EKMf p`T r@Ky|

jYqo dy ieiqh`sk gurduE`ry vI iek EKMf p`T ErMB kIqy gey| ivdySIsrk`r ny EKMf p`T d` KMfx kIq`| is@K~ ny ies dy ros ivc °§ sqMbr °©¢£ ”jYqo d` morc` E`rMB kIq`| ¢° PrvrI °©¢§ ” iek ShIdI j@Qy qy golI clèIgeI| Enyk~ is@K ShId hoey| isMG~ d` joS Gtx dy bjèy hOr vI v@D igE`| srk`r” EKIr is@K~ dy p@ky ier`dy E@gy Jukx` pieE`|

morcy dOr`n is@K kom d` k`PI nuks`n hoieE` qy aunH~ ” bVI pRyS`nI d`s`hmx` krn` pieE`| SRomxI pRbMDk kmytI sRI EMimRqsr vloN kIqy wqn~ d` koeIEsr nhIN sI ho irh`| is@K~ dy j@iQE~ ” jYqo Sihr dy b`hr hI roikE` j` irh` sI|EMgRyz srk`r aunH~ ” kYd krky EMny qS@dq F`h rhI sI|

SRomxI kmytI ” sMq b`b` hrn`m isMG jI ijE`x v`lIE~ dI n`m ismrn,rUh`nI q`kq Eqy D`rimk srkrd` b`ry pUr` pq` sI| auh j`xdy sn ik sMq

56

mh`r`j jI hI ies EauKy smyN m`sUm is@K~ íqy ho rhy EiqE`c`r v`sqy pMQ dI jyEgvèI krn q~ TMf vrq skdI sI| kmytI dy mYNbr~ ny auGy is@K~ n`l vIc`r krnleI iek mIitMg s@dI| sRI EnMdpur sìhb dy D`rimk gurduEìrE~ d` morc` iekE@q kTnèI BirE` hoieE` sI pr ies qy ieqnI Es`nI n`l pMQk kbz` kr lYx`sMq b`b` hrn`m isMG jI vrg` hI koeI kr skd` sI| bYTk qoN bÈd, SRomxI kmytIqy hor pqvMqy isMG~ d` j@Q` ijE`x kutIE` sMq mh`r`j dy hzUr phuMicE`| jYqo dymorcy dI Kbr id@qI qy bynqI kIqI ik morcy ” Piqh krn leI aunH~ d` S`ml hox`bhuq zrUrI sI|

sMq b`b` hrn`m isMG jI E`pxy ismrn sm`DI ivc sjy hoey sI| ies j@QydI bynqI ” sux ky bcn kIq`, ìs`f` q~ BèI kMm hY n`m jpx` qy KMfy-b`ty dÈMimRq Ckàux`| ieh moricE~ d` kMm quh`f` hY|î

kmytI dy kuJ s@jx ieh bcn suxky E`py qoN b`hr ho gey| iek ny ikh`,ìkV`h pRsìd C@kx leI hI s`D hoey| hux morcy ivc n` j`x dy bh`ny bx~dy ho|morcy ivc ieh pd`rQ nhIN imlxy|î

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ieh s`ry s`DU ByK leI vrqI Sbd`vlI” suxky bhuq kVkdI Ev`z ivc kihx lgy, ìEs~ iqE`rI pihly dI kIqI hoeIhY| s`fy pMj sO isMG~ d` j@Q` ph`V~ EMdr qp-s`Dn` kr irh` hY| Eàu s`fy n`l s`rykmytI v`ly rl ky sRI kysgVH sìhb dsm p`qS`h sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`jdy crn~ ivc Erd`s krIey ik ijMn` icr gMgsr jYqo d` morc` Piqh nhIN huMd`,aunH~ icr p@ikE` pRS`d` nhIN Ck~gy| morcy ivc igRPq`rIE~ dy ky n`m ismrn dy n`lies morcy ivc Piqh p` ky hI sRI kysgVH sìhb phuMc ky hI qvy d` pikE` pRS`d`Ck~gy|î

ies pRiqigE` ” sux ky SRomxI kmytI v`ly B`jU ho gey qy mh~purK~ ” bynqIkrn lgy ik aunH~ koloN ieh inwm nhIN inBx`| sMq mh`r`j ny aunH~ ” ikh`, ìjy nhINinBx` sI q~ bcn soD ky krn` sI| bOlI m`rnI q~ sOKI hY| jy gurU sìhb íqy Bros`hY q~ clo s`fy n`l sRI EnMdpur sìhb|î

kmytI v`ly E`pxI Bul dI iKm` hI mMgdy rih gey| pr sMq b`b` jI ny kihid@q` ik auh q~ hux ieh pRx inBàuxgy qy kmytI v`ly j`x ijQy j`x` hY| sMq b`b`hrn`m isMG jI mh`r`j ny E`pxy sMq~, syvk~ isMG~ ” sRI EnMdpur sìhb iek@Tyhox leI hukmn`my Byj id@qy| hukmn`my ” suxdy hI isMG BOirE~ v~g iek@Ty hox lgpey|

sRIm`n sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny ijE`x kutIE` qoN jYqo dy morcyíqy j`x qoN pihl~ E`pxy ipE`ry syvk sMq b`b` hrI isMG jI kh`rpur vìlE~ dIifautI lgèI ik auh E`pxy kh`rpur fyry qoN iel`v` ijE`x fyry dI syv` sMB`l vI

57

krxgy| E`p jI ny E`pxy s@cy aup`Sk sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j, inrmlkutIE` jOhl~ vìlE~ dI ifautI lgèI ik auh sìhb sRI gurU goibMd isMG jImh`r`j dI clèI mrw`d` Enus`r KMfy b`ty dy EMimRq d` pRc`r krngy qy ies dyleI Q~-Q~ j`xgy| (doh~ piv@qr rUh~ ny E`pxy gurdyv sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j dy hukm dI pUrI p`lx` kIqI| KMfy b`ty dI jo mrw`d` sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j inrml kutIE` jOhl~ dy b`nI ny E`rMBI sI, auh E@j vI ausy rUp ivcinrml kutIE` jOhl~ vyKx ” imldI hY| hr sMgr~d Eqy gurpurb~ íqy KMfy b`ty dÈMimRq iqE`r kIq` j~d` hY qy EiBl`SIE~ ” CkìeE` j~d` hY|)

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ” jd wkIn ho igE` ik aunH~ dy dovyNipE`ry BjnIk murId aunH~ dy hukm dI p`ln` krxgy, qd E`p jI ny E`pxy pMj sOis@K~ d` j@Q` ilE` qy SRI EnMdpur sìhb vl c`ly p` id@qy|

sRI kysgVH sìhb dy s`hmxy E`p jI ny sMgq~ dI iek@qrq` ivc jYqo dy morcyivc Piqh leI Erd`s kIqI| E`p jI ny Erd`s dor`n gurU sìhb Egy bynqIkIqI, ìE@j ieQy pRx krdy h~ ik jdoN q@k jYqo d` morc` Piqh nhIN ho j~d` EsIqvy d` pikE` lMgr nhIN Ck~gy| morcy dI Piqh hox qy hI ie@Qy E` ky Sukr`ny dIErd`s krky gurU ky lMgr ivc qvy d` pikE` pRS`d` Ck~gy| siqgurU jI E`p iespRx ” r@Kx dI smrQ` bKSxI|î

s`r` Sihr ësiq sRI Ek`lí dy jYkìrE` n`l gUMj auiTE`| ies smyN sMq b`b`hrn`m isMG jI mh`r`j dy prm syvk inrml kutIE` jOhl~ dy sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j dy hukm Enus`r aunH~ dy keI SrD`lU morcy qy j`x v`sqy ies Erd`sivc h`zr sn|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny E`pxy iqE`r br iqE`r j@Qy dI km`nsMB`lI qy gMgsr jYqo ” c`ly pèy| iek pR eIvyt bYNf p`rtI Egy cl rhI sI| mMizldUr sI qy k`Pl` bVy Er`m n`l mMizl vl v@D irh` sI| rsqy ivc sMgq~ ” gurUn`l joVdy qy KMfy b`ty d` EMimRqp`n krv~dy j` rhy sI| ij@Qy r`q pYNdI auQy Er`mkrdy qy svyr vyly c`ly p` idMdy|

sRI kysgVH sìhb qoN c@lx vkq hI sMq b`b` jI ny G@t K`x` E`rMB kr id@q`sI| cvI GMitE~ ivc kyvl iek v`rI duD qy &l C@kdy| b`kI s`r` idn ibn~ kuJCky guz`rdy|

keI idn~ bÈd s`r` j@Q` jYqo Sihr dy b`hr phuMc igE`| Sihr qy l`gy dyipMf~ dI sMgq ny j@Qy dI Eàu Bgq kIqI| sMgq ny b`hr hI lMgr d` pRbMD kIq`hoieE` sI| jd j@Q` lMgr C@kx v`lI jgH qy j` irh` sI q~ EMgRyz srk`r dy GoV-sv`r pulIs j@Qy dy donoN p`sy c@l rhI sI| pulIs v`ly j@Qy keI qrH~ dI ie@lq~ krrhy sn pr iksy ny vI v`psI koeI jv`b n` id@q`| sMq b`b` jI ny ies ” vyKidE~

58

sMgq ” pMgq~ lgàux d` hukm kr id@q` Eqy syv`d`r~ ” lMgr vrqàux leI kihid@q`| lMgr bVy ipE`r n`l vrqìeE` igE` qy j@Qy ny C@kx` E`rMB kr id@q`|

ies dOr`n pulIs kuJ vI nhIN kr skdI sI| pr jd aunH~ ny drKq auqy iekSihd dy m@KI dy C@qy ” vyiKE` q~ auQoN j~dy-j~dy aus auqy p@Qr m`r ky E`pxy GoVyduV` ky dUr inkl gey| m@KIE~ d` JuMf aufx lg ipE`| sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j ny pulIs dI ivauNq ” CyqI smJ ilE` qy E`p jI ny m@KIE~ ” sMboDnkridE~ ikh`,ìjIvo ! ijnH~ ny quh`” qMg kIq` hY auh dUjy p`sy B@j gey hn| aunH~d` ip@C` kro| ie@Qy q~ siqgurU n`nk dyv jI mh`r`j dI sMgq lMgr C@k rhI hY|î

ieh bcn krn dI dyr sI ik m@KIE~ ny E`px` ruK bdilE` qy pulIsvìlE~ ” CyqI hI Gyr ilE`| pulIs vìlE~ ny ies b`ry soicE` vI nhIN sI| pulIsvìlE~ qy aunH~ dy GoVIE~ ” m@KIE~ bhuq lVIE~| j@Qy dI sMgq ” m@KIE~ ny kuJ nhINikh`| (c~dpur d` ie@k isMG jo aus smyN h`zr sI qy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jqoN EMimRqp`n kIq` hoieE` sI, inrml kutIE` jOhl~ E` ky bcn krdy huMdy sn ikiksy vI pulIs dy bMdy ” m@KIE~ ny nhIN sI CifE` qy sMq b`b` hrn`m isMG jI dyn`l dI sMgq ivcoN iksy ” vI nhIN lVIE~|)

lMgr C@kx dy bÈd nyVy hI Tihrx leI CàuxI p` leI| iek EMgRyz EPsrGoVy qy sv`r ho ky kYNp dy c@kr lgàux lg ipE`| aus smyN sMgq kIrqn d` EnMdm`x rhI sI| kIrqn sRI gurU gRMQ sìhb jI dI hzUrI ivc ho irh` sI| jdoN auh EMgRyzEPsr c@kr lgàux qoN n` h@itE` q~ sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny aus v@lqy ausdy GoVy v@l qikE`| bs iPr kI sI| GoV` byk`bU ho igE`| ausny E`px` ipMfÈYs` CMifE` ik EPsr E@K dy Jp@k ivc hI zmIn qy j` if@g`| kpq`n EPsr d`GoV` ikqy, topI ikqy Eqy E`p ikqy| aus dy EMg r@Kk~ ny aus ” cu@k ky E`pxy GrilE~d` qy aus dI mlHm-p@tI kIqI|

ies Gtn` dI Kbr CyqI hI PYl geI| srk`r dy EPsr~ ” igE`q ho igEìk ijhV` ieh j@Q` hux EìeE` hY aus d` jQyd`r koeI E`m E`dmI nhIN blikkoeI sMq mh`qm` hY| ijnH~ ny sMq b`b` jI ” vyiKE` auh kihMdy ik aunH~ d` qyjJilE` nhIN j~d`| bhuq pRq`pI hn|

EMgRyzI hkUmq sMq b`b` jI n`l keI qrH~ dy hyr-Pyr krn` c`huMdI sI q~ joauh E`pxy j@Qy n`l Sihr dìKl n` hox pr pUrn bRhmigE`nI sMq b`b` jI dy mohryaunH~ dI koeI pyS n` clI| sMq b`b` jI E`pxy j@Qy n`l Egy v@Dy| sMq b`b` jI smyqs`ry •™™ isMG~ ny igRPq`rI id@qI| s`ry j@Qy ” n`By jyl ivc Byj id@q` igE`|

jyl ivc isMG~ ” keI qrH~ dy qsIhy id@qy gey qy zlIl kIq` igE`| sMq b`b`hrn`m isMG jI mh`r`j jyl ivc G@t hI bcn krdy| K`x ” vI kuC n` lYNdy| b`xId` p`T aucI krdy qy keI v`r n`l dy isMG~ koloN lg`q`r b`xI suxdy|

59

jdoN EMgRyz EPsr~ ” pq` lg` ik ieh q~ koeI krnI v`ly mh~purK hnijnH~ ny pRx kIq` hY ik qvy d` pikE` pRS`d` morc` Piqh hox qy sRI kysgVH sìhbErd`s krky hI C@kx` hY q~ aunH~ ny sMq b`b` jI leI roz d` do syr du@D qy Pl PrUtdyx d` hukm kIq`|

mh~purK` ny b`xI d` auc` auc`rx j`rI r@iKE`| keI v`rI isMG~ dI aucIEv`z qy EMgRyz EPsr ieqr`z krdy qy isMG~ ” cup rihx leI kihMdy| jdoN isMGn` muVdy q~ keI qrH~ dy qsIhy idMdy| keI isMG~ ” v@Kry krky aunH~ ” sl`h idMdy ikëm`PI-n`m`í il@K idau qy iPr aunH~ ” bVy siqk`r n`l b`hr C@fx j`xgy| isMGies qrH~ dIE~ g@l~ sux ky jYk`ry C@fdy| do pMgq~ bx` ky ie@k p`sy dy isMG ëboly soinh`lí boldy qy dUsrI pMgq ësiq sRI Ek`lí n`l jv`b idMdy| ieh islsl` keI-keI GMty cld` rihMd`| EPsr ies qy icVH j~dy qy aunH~ ny ies qy rok lgàux leIiek nv~ kdm cuikE`| isMG~ ” Ku@lHy mYd`n ivc pu@T` lytx leI kihMdy qy isMG~ dIip@T auqoN GoVy doV~dy| isMG~ d` ip@T~ d` m`s hI auqr j~d` qy auh burI qrH~ z^mIho j~dy|

sMq b`b` jI dI BgqI qy bMdgI j`rI rihMdI| aunH~ dI jyl ivc h`zrI hIisMG~ leI pRyrx` sRoq sI| sMq b`b` jI dy ismrn ny rMg ivKàux` hI sI| EPsr~ nyBlI-B~qI vyK ilE` sI ik aunH~ dy zulm ny isK~ dy s`dy jIvn qy koeI Esr nhINsI kIq`| EPsr sMq b`b` jI dI rihnumèI dI vI q`rIP krdy ik kdy vI aunH~ nyisMG~ ” bdl` lYx leI nhIN sI ikh` qy kyvl KuSI-KuSI zulm sihx leI pRyrdy sn|

EìKrk`r srk`r ” sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j Eqy aunH~ dy SrD`lUE~dy p@ky ier`dy E@gy Jukx` ipE`| srk`r ” aunH~ dIE~ s`rI mMg~ ” mMnx` ipE`| ienH~ivc :°) EKMf p`T dI byEdbI krn vìlE~ ” sz` id@qI j`vygI;¢) pMQ ” hor EKMf p`T krn qoN roikE` nhIN j`vyg`;£) isMG~ dy D`rimk msilE~ ivc srk`r koeI dKl nhIN dyvygI|

ienH~ Srq~ ” ilKqI rUp id@q` igE` qy isMG~ ” pVH ky suxìeE` igE`|s`ry isMG~ ” irh` kr id@q` igE`| ieh morc` ¶ Egsq °©¢• eI. ” PiqhhoieE`|

E`T phr hir ky gun g`vY Bgiq pRym ris m`q` “hrK sog duhu mìh inr`l` krxYh`ru pC`q` “¢“ijs k` s` iqn hI riK lIE` sgl jugiq bix EèI “khu n`nk pRB purK dieE`l` kImiq khxu n jèI “£“°“©“(pMn` §©ß-§©®)

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j E`pxy •™™ isMG~ smyq pihly gurduE`r`gMgsr jYqo phuMcy| ie@Qy EKMf p`T rKìeE` qy pUrn gurU mrw`d` n`l sMpUrx Bog

60

pìeE` igE`| ies dy bÈd ie@QoN c`ly pèy qy qrnq`rn qoN huMdy hoey sRI drb`rsìhb sRI EMimRqsr phuMcy|

SRomxI kmytI ny sMq b`b` jI d` bV` siqk`r kIq` qy aunH~ dI pMQ ” dyx dIsr`hx` kIqI| kmytI ny sMq mh`r`j ” lMgr C@kx leI bynqI kIqI pr sMq mh`r`jny ikh`, ìlMgr q~ sRI kysgVH sìhb Erd`s dy bÈd hI C@kx` hY| siqgurU ny s`”q`kq bKSI jo ies morcy ivc Piqh imlI| Sukr`ny dI Erd`s qy pRx ” pUr` r@KxdI Erd`s ausI jgH j` ky krnI hY| ies leI lMgr q~ aus Erd`s dy bÈd hICk~gy|î

s`r` j@Q` sRI kysgVH sìhb EpiVE`| gurduE`ry ivKy Erd`s kIqI geI qysiqgurU d` Sukr`n` kIq` igE`| aus idn sMq b`b` jI ny qvy d` pRS`d` FèI s`lbÈd gurU ky lMgr ivc CikE`|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy kuJ prC`vyN°) E`p jI is@KI pRc`r leI ie@k pur`qn qrIk` EpxàuNdy sn| E`p jI GoVy íqy

sv`rI krdy ipMf~ ivcoN inkldy sn| ies smyN E`p jI dy E@gy EMgRyz srk`rdIy isKlèI pR pq bYNf p`rtI Eqy pR eIvyt bYNf p`rtI gurb`xI dy Sbd~dIE~ Dun~ s`z~ íqy vjàuNdI sI| ies smyN sMq mh`r`j dy kuJ SrD`lU vI n`lhuMdy sn| Sbd~ dIE~ Dun~ ” sux ky ipMf dy s`ry Drm~ dy lok gurU js gàuxivc Sìml huMdy Eqy gurb`xI d` rs m`xdy| sMq mh`r`j jI PurmìeE`krdy sn, ìSbd~ dIE~ Dun~ sux ky Gr~ dy EMdr bYTy lok b`hr sMgq dydrSn krn E` j~dy ny| EYs` krn n`l aunH~ d` ies jnm ivc n` shI prEgly jnm ivc q~ zrUr auD`r ho j`vyg`|î

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dI ies rIq ” inrml kutIE` jOhl~dy mh~purK~ ny brkr`r riKE` hoieE` hY| hux q~ POj Eqy puils dIE~ bYNfp`rtIE~ qoN iel`v` keI pR eIvyt bYNf p`rtIE~ kutIE` E` ky Sbd~ dIE~nvIE~ iqE`r kIqIE~ Dun~ n`l sMgq~ d` mn mOh lYNdIE~ hn| ieh EksraunH~ Sbd~ dIE~ qrz~ suxàuNdy hn jo sMgq~ ny pihl~ E`m srvx kIqIE~huMdIE~ hn Eqy CyqI smJ E` j~dIE~ hn| ie@Qy ieh d@sx` zrUrI hY ik keIbYNf vìlE~ d` s`r` j@Q` EMimRqD`rI huMd` hY|

jlMDr CàuxI ivc is@K pltx v`ly keI v`rI E`pxI ifaUtI inB` kyE`pxy s`z lY ky kutIE` E` j~dy hn| kutIE` E` ky auh sMq mh`r`j jI ”bynqI krdy hn ik aunH~ ” bYNf vj` ky h`zrI Brn id@qI j`vy | mh~purKienH~ d` ipE`r vyK ky gurU d` js suxdy hn| h`l ivc hI jd mh~purKs@cKMf sRI hzUr sìhb pMjvIN w`qr` smyN j@Qy smyq gey sn q~ aunH~ dy n`lie@k pR eIvyt bYNf p`rtI v`ly EMimRqD`rI b`xy ivc sn| ies bYNf p`rtI ny

61

auQy EYn. E`r. EèI. inv`s ivc ie@k idn bYNf vj` ky Sbd~ dI kuJ mnohrDun~ kFIE~| ies bYNf p`rtI ny ie@k Sbd iqMn q`l ivc sMgq ” suxìeE`|EYn. E`r. EèI. inv`s ivc Tihry drb`r sìhb, sRI EMimRqsr qoN EèyhzUrI r`gI qy hor mMny pRmMny r`gI j@Qy ieh Dun~ sux ky kmirE~ ivcoN b`hrE` gey| ienH~ r`gIE~ ny bYNf m`str dI, mUMh n`l vjàux v`ly v`jy (klYrint)auqy iqMn q`l dI DuMn dI Sl`G` kIqI qy ikh` ik ieh DuMn q~ E`m r`gIh`rmonIEm auqy vI nhIN k@F skdy|

¢) sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy sihj suBÈ kIqy s`dy ijhy bcn~ dÈsr bhuq huMd` sI| ieh bcn E`m suxn v`ly mn ” CUh j~dy sn qy auh sMqb`b` jI dy hukm Enus`r sìhb sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j dI K`ls`POj ivc S`ml ho j~dy|

£) jdoN vI gurU k` lMgr vrqd`, sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j sMgq~ dIE~pMgq~ ivc iPr ky siqn`m vìhgurU d` j`p krvàuNdy sn| pihly sMq jImh`r`j boldy qy iPr s`rI sMgq auc`rx krdI| jdoN s`r` lMgr sB ” vrqj~d` q~ E`p jI ny ieh slok pVHx`:

k`m kRoD Eru loB moh ibnis jìe EhMmyv “n`nk pRB srx`gqI kir pRs`du gurdyv “°“ (pMn` ¢¶©)

iPr sMq mh`r`j ny Piqh gjàuxI qy s`rI sMgq lMgr C@kx` ErMB kridMdI|

§) jYqo dy morcy dOr`n sRI EnMdpur sìhb dy sMq hrI isMG suKoeI vI n`By jylivc sMq b`b` hrn`m isMG jI Eqy aunH~ dy j@Qy dy n`l sn| auh sMq b`b`hrn`m isMG jI dI Erdl ivc rhy| aunH~ ” ieSn`n kràuNdy, aunH~ dy kpVyDoNdy, duD CkàuNdy qy hor syv` krdy| morcy dy bÈd sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j ny sMq hrI isMG suKoeI jI dI syv` ShIdI b`Z sRI EnMdpur sìhbivKy lg` id@qI| ShIdI b`Z d` pRbMD aunH~ ny hI sMBìlE`|

sMn °©®™ ivc jd auh k`PI ibrD EvsQ` dy ho gey q~ kuJ isMG~ nyaunH~ p`soN jYqo dy morcy b`ry puiCE`| ieh morcy dy dOr`n isMG~ ” srk`r vloNid@qy gey qsIhy b`ry j`nx` c`huMdy sn| sMq hrI isMG suKoeI jI ny ienH~ isMG~” ikh`, ìjy EsI morcy d` s`r` h`l quh`” suxèIey q~ qusI iksy ny vI EYsypMQk moricE~ ivc ih@s` nhIN lYx`|î

isMG~ dy zor pàux qy sMq~ ny E`px` cOl` cuikE` qy E`pxI ip@T vKèI|auh idRS vyK ky s`ry hYr`n ho gey | s`rI ip@T qy GoVIE~ dy pOV~ dy inS`n sn|ieh s`ry k`ly ho cuky sn| auprl` m`s mr cu@k` sI| sMq jI ny s`rI v`rq`suxèI qy E`KIr qy ikh`, ìs`” ip@T dy B`r lytx d` hukm huMd`| s`ry iek

62

pMgq ivc lyt j~dy| s`fI ip@T~ dy auqoN EMgRyzI srk`r GoVy duVàuNdy| EsINs`ry ësiqn`m-vìhgurUí d` j`p aucI-aucI krdy huMdy sI| sìrE~ ny ieqnyqsIihE~ dy b`vjUd vI E`px` hOsl` nhIN gvìeE`| sMq b`b` hrn`m isMGjI mh`r`j dy drSn krn n`l hI s`fy s`ry zKm-qklIP dUr ho j~dI sI|EsI pihl~ qoN vI nroey ho j`x` qy nvyN qsIihE~ leI iqE`r rihx` |"

gurduE`r` q^q sRI kysgVH sìhb dI iem`rq dI aus`rIjYqo dy morcy bÈd sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j E`pxI kutIE` ijE`x

E` gey| E`p dI mh`nq` Eqy aucI sKSIEq is@K pMQ ivc idKèI dyx lg peI|log dUroN nyiVauN ijE`x fyry ivKy E`p jI dy drSn krn leI EàuNdy| sMgq~ E`p jIdI mskInI, s`dgI Eqy ruh`nIEq auqy sdky j~dy sn| sMgq E`p jI dI is@K pMQ” dyx, sRI EnMdpur sìhb jI dy ieiqh`sk gurduEìrE~ d` pMQk kbz` EqygMgsr jYqo dy morcy dI Piqh b`ry Eksr crc` krdIE~ sn|

sMn °©¢• eI. dI g@l hY ik sMq b`b` hrn`m isMG jI iek idn E`pxIkutIE` ivKy bcn kIq` ik sìhb sRI gurU goibMd isMG jI dy hukm Enus`r K`ls`pMQ dy jnm EsQ`n bhuq hI E`lIS`n bnàux dI syv` aunH~ ” imlI hY| sMgq ny iehbcn sux ky ëboly so inh`l! siq sRI Ek`l!í dy jYk`ry gjèy|

K`lsy d` jnm EsQ`n sRI kysgVH sìhb hY| aus EsQ`n auqy kyvl ie@k QV`sI qy ie@k koT` huMd` sI| ies ieiqh`sk EsQ`n qy gurduE`r` n` hox dI g@l sMqb`b` jI ” TIk nhIN lgdI sI| keI j@QybMdIE~ sRI kysgVH sìhb bnàux b`ry k`PInkSy bx` cukIE~ sn| pr EsQ`n EYsI jgH qy sI ik koeI vI nkS` qrqIb ivcnhIN bx pìeE` sI| q^q sìhb dy jQyd`r qy hor is@K pqvMqy vI c`huMdy sI ikies EsQ`n qy gurduE`r` sìhb bxy pr iksy dy vI wqn pUry nhIN pYNdy sn| E`KIrieh s`ry sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j p`s h`zr hoey| sMq mh`r`j dy n`mismrn qy pRq`p dI aunH~ ” j`xk`rI sI| ies leI aunH~ ny SRomxI EsQ`n sRI kysgVHsìhb dI aus`rI krn b`ry bynqI kIqI|

E`p jI ” q~ pihl~ hI dsm p`qS`h d` hukm iml cuk` sI qy hux ienH~ dIbynqI pRv`n krdy hoey is@K~, sMgq~ n`l sRI EnMdpur sìhb E`pxy EsQ`n ShIdIb`g j` ibr`jy| sMgq ies jgH sRI kysgVH sìhb dy gurduE`ry ” bnàux b`ry k`PIcrc` krdy pr E`p jI cu@p hI rihMdy|

sRI kysgVH sìhb d` nkS` keI ieMjnIEr~ (ijnH~ ivc EMgRyz vI sn) nybxìeE` pr s`rIE~ loV~ pUrI krn v`l` nkS` iksy koloN nhIN bixE`| jdoN vI koeInkS` iqE`r krky sMq b`b` hrn`m isMG jI p`s lY ky EàuNd` q~ sMq mh`r`j nkSy” vyK ky puCdy, ìsMgq m@Q` ik@Qy tykygI, sMgq ik@Qy bYTygI, sMgq lMgr ik@Qy C@kygIEìd|î

63

ies qrH~ qrqIb d` koeI nkS` n` bx sikE`| s`ry bVy-bVy nkSy bnàuxv`ly h@Q KVy kr gey| auh kihMdy, ìieQoN d` nkS` nhIN bxn` ikauN jo ph`VI bhuqpycId` hY|î

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ” iksy dI g@l d` Esr nhIN sI| auhE`pxI bMdgI ivc juVy rihMdy| iek idn EYs` EìeE` jd E`p jI E`pxy EsQ`nShIdI b`g, SRI EnMdpur sìhb ivKy bhuq hI E`nMidq EvsQ` ivc sn| jd svyryl~grI bynqI krn E`p dI kutIE~ ivc EìeE` q~ ausny E`p jI d` cmkd` cyhr`vyiKE`| E`p jI bcn kIq`, ìE@j sìhb sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j ny sRIkysgVH sìhb dy gurduE`ry dy nkSy dI mnzUrI dy id@qI hY| nkS` iqE`r ho igE`hY| E@j EsI bhuq KuS h~| K`lsy d` jnm EsQ`n bhuq E`lIS`n bxyg`|î

l~grI ” ies g@l dI bVI KuSI hoeI pr aus ” nkS` ikDry nzr nÈìeE`| aus ny ienH~ bcn~ b`ry sMgq ” d@isE`| g@l CyqI PYl geI| s`rI sMgq,ieMjInEr, Tykyd`r Eìd sMq b`b` jI dI kutIE` iek@Ty ho gey| E`p jI s`rI sMgqsmyq sRI kysgVH sìhb dI piv@qr DrqI qy phuMcy qy s`r` nkS` ieS`ry n`l sB ”smJìeE`| s`r` nkS` E`p jI dy idm`g ivc hI sI| iPr k`gz auqy hyT~ qoN lYkyaupr q@k, b`hr d` s`r` nkS` bxìeE`| E`p jI ny nkSy ” iqE`r krky bcnkIq`, ìdsm p`qS`h ny ies dI mnzUrI dy id@qI hY| nINh r@Kx dI iqE`rI kro|îiPr ieS`ry n`l smJìeE` ik ph`VI ” Pl`nI jgH qoN CyqI s`P kr lvo| ijs vyly,v@fy-v@fy EMgryz ieMjInIEr~ ny nkS` vyiKE` q~ h@ky-b@ky rih gey| ieqn` qrqIb-v`r v`l` E`lIS`n nkS` iksy dy idm`g dI soc qoN b`hr sI|†

ph`V dI sPèI E`rMB kr id@qI geI| CyqI hI sPèI pUrI hox qy sMqmh`r`j jI ny nINh p@Qr r@Kx d` idn imQ idq`| (EslI q`rIK d` bhuq Koj krnqy vI pq` nhIN lg`) ieh kih skdy h~ ik °©¢• eI: qy °©¢ß eI: dy drimE`nd` sm~ sI| imQI q`rIK d` pq` lgidE~ hI dyS Br qoN sMgq~ bVI B`rI igxqIivc h`zr hoeIE~|

sMgq ny syv` E`rMB kr id@qI| nkSy muq`bk s`rI KudèI kIqI| nIh~ bhuqfuMGIE~ qy cOVIE~ sn| ienH~ ivc iek v@f` mMj` Ku@l` E` skd` sI| sMq b`b` hrn`misMG jI mh`r`j s`rI ingr`nI r@Kdy qy s`r` kMm aunH~ dy hukm Enus`r kIq` j` irh`sI| E`p jI b`r-b`r bVy hI ipE`r n`l hukm krdy rihMdy, ìkoeI srP` nhINkrn`| ieh K`lsy d` jnm EsQ`n hY| dsm p`qS`h ny K`s ies jgH ” cuixE` hY|bV` E`lIS`n gurduE`r` bxn` hY|î

sMgq~ ivc syv` krn d` auqS`h T`T` m`rd` sI| hr koeI v@D qoN v@D syv`qn, mn Eqy Dn n`l kr irh` sI| ies smyN srd`r pRq`p isMG jQyd`r sRI kysgVHsìhb auqy sMq b`b` jI dy ieh muK`ribMd qoN inkly bcn~ d` bV` Esr hoieE`| auh

64

vI syv` ivc h`zr rhy|nIh~ Kud geIE~| jdoN nINh p@Qr r@Kx d` sm~ EìeE` q~ aus smyN ijQy sMq

b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ibr`jy sn, sMgq~ ny mìeE`, son`, c~dI EìdvsqUE~ dy Fyr lg` id@qy| ies nz`ry b`ry inrml kutIE~ jOhl~ dy sMq b`b` igE`nisMG jI mh`r`j K`s sux~dy huMdy sn ik mèIE~ ny E`pxy gihx`-g@t` l`h-l`h kyByt` kIq`| sony c~dI dy is@ky qy gihixE~ d` bhuq v@f` Fyr lg igE` sI| ijs vylys`ry syv` Byt` h`zr kr cuky q~ mh`n iqE`gI, pUrn bRhm igE`nI, q@q byq` sRIm`n°™® sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ijE`x vìlE~ ny syv` krn vìlE~ ”hukm kIq`, ìsB iqE`rI hY| hux ies mìeE` ” nIh~ ivc b@Tl Br-Br ky ivCìdau| ieh K`lsy d` jnm EsQ`n sRI kysgVH sìhb dI nIh~ hn| ieh nIh~ sony-c~dI dIE~ hoxIE~ c`hIdIE~ hn|î

sMgq~ ny sMq mh`r`j dy ienH~ bcn~ qy jYk`ry C@f id@qy| jQyd`r pRq`p isMGmoiel`, qy kuC inktvrqI hYr`n ho gey qy bynqI kIqI, ìies nkSy ” iem`rq d`rUp dyx` hY| ieqnI v@fI iem`rq iks qrH~ iqE`r hovygI? mìeE` q~ E`p jI nIh~ivc puEèI j~dy ho|î

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny bcn kIq`, ìjy koeI l`lc-v@s iesmìeE` j~ gihixE~ ” cukyg` aus d` hlq-plq sB n`s ho j`vyg`| srIr k@c`-p`r` K`x v~g g@l j`vyg`| ieh sRI kysgVH sìhb dI syv` sìhb sRI gurU goibMdisMG jI mh`r`j ny E`p krvàuxI hY|î

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny aus smyN jQyd`r pRq`p isMG moiel` qysMq b`b` hrI isMG jI kh`rpur vìlE~ dy aud`s cyhry vyKy q~ hukm kIq`, ìsMq jI(sMq b`b` hrI isMG jI)! s`rI syv` q~ qusI krvàuxI hY| KIs` s`f` qy h@Q quh`f`|ijMn` Krc krogy aus qoN k`PI gux~ izE`d` E` jìeE` kryg`|î

jd mìeE` qy gihx` nIh~ ivc iv@C gey q~ sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j ijE`x vìlE~ ny E`pxy pivq@r hsq kml~ n`l sRI kysgVH sìhb dInINh l@K~ sMgq~ dI h`zrI ivc sony c~dI dy aupr r@KI|

sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j ny E`pxy s`hmxy nIh~ dI BrèI q@k syv`krvèI| ies dy bÈd sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j jI ¢™ dsMbr °©¢® eI.muq`bk Cy poh s@mq °©®• ” joqI-joq sm` gey| aunH~ dy hukm muq`bk s`rIiem`rq dI syv` sMq b`b` hrI isMG jI kh`rpur vìlE~ ny °©£• ivc E`rMB kIqIjo keI s`l cldI rhI| sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j aus smyN vI iem`rq dybxn dI sUkSm rUp ivc ingr`nI krdy huMdy sn| kuJ vI nkSy qoN bdl`v vyKdy q~s`DU dy rUp ivc pRgt ho j~dy qy TIk krv` ky Elop ho j~dy|not : sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j d` kyvl sMKyp jIvn hI auqy drsìeE`

65

igE` hY|auqy ilKIE~ s`rI s`KIE~ inrml kutIE` jOhl~ dy sMq b`b` bsMq isMG jI

mh`r`j E`pxy vyly suxàuNdy huMdy sn| sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j qy aunH~ dybÈd sMq hrBjn isMG ëivr@kqí jI sMgq~ ” ieh s`KIE~ sux~dy huMdy sn|

lyKxI ” hor pRmìxkq` dyx leI hyT ilKI CpI hoeI pusqk~ dI shìeq`vI leI geI hY:

°) ërUh`nI jIvn pRk`Sí - jIvnI sMq b`b` hrn`m isMG jI ijE`x, lyKk - sMq crn isMG jI ijE`x| pihlI CpèI nvMbr °©®©

¢) ëinrml pMQ drSní - dUjI sYNcI| lyKk qy pRk`Sk - mhMq idE`l isMGjI - pihlI ivs`K, sMmq ¢™°™

£) ësRI inrml pMQ boDí lyKk - igE`nI blvMq isMG koT` gurU| pRk`Skinrml pMcìeqI EK`V`, kMnKl, hirduE`r - pihlI PrvrI °©©®

°¢

66

hir k` syvk hir hI jyh`hir rsu pIvY Elmsqu mqv`r` “ (pMn` £ßß)

Eqyhir rs kI kImiq khI n jìe “ hir rsu s`DU hìt smìe “l`K krorI imlY n kyh “ ijsih pr`piq iqs hI dyih “ (pMn` £ßß)

bRhm igE`nI b`b` hrn`m isMG jI ny jo iqE`g d` bIj sMq bsMq isMG jImh`r`j dy sIny iv@c bIijE` sI aus dy iK@lx dI smr@Q` nUM vyKx leI ie@kiemiqh`n ilE` | auhn~ nUM hukm kIq` ik E`pxy ipMf j` ky BgqI kro |

mh~purK~ ny ikh`, ìhux vkq E` igE` hY jd E`p nUM iksy sh`ry dI loVnhIN| E`p iek@ly hI BgqI kr skdy ho | E`p jI dI ies fyry dI is@iKE` pUrI hogeI hY | pr ies g@l d` iKE`l r@Kx` ik moh-mìeE` qoN dUr rihx` Eqy pMjivk`r~ nUM k`bU iv@c r@Kx` | Cu@p ky BgqI krn iv@c hI E`nMd hY | idK`v` BgqI nhINhuMdI | Bojn leI gz` krnI | hux E`p jI dy E`sx ipMf mrUly dy nyVy hoxgy ies leIsB qoN pihl~ gz` E`pxy Gr qoN SurU krnI |î

sMq jI mh`r`j ny mh~purK~ dy bcn~ nUM bVy iDE`n n`l suixE` Eqy m@Q` tykky ikh`, ìmh`r`j, E`p jI d` hukm isr m@Qy qy, E`p EMg sMg rihx` |" mh`r`jny zor d` Q`pV` dy ky E`pxy prm syvk nUM inh`l kIq` |

hux sMq b`b` jI E`pxy nvyN itk`xy leI qur pey | mrUly ipMf dy E`ly-duE`lydI E`p nUM KUb pihc`x sI | rsqy iv@c hI PYsl` kr ilE` ik ik@Qy j` ky E`sxlg`xy hn | mrUly ipMf dy b`hr phuMc ky iksy nUM imlx nhIN gey | is@Dy ipMf dy b`hrtohlIE~ dy coE nyVy GMfyr~ dy B@Ty kol E`sx lgèy | ies jgH qy E`m qOr qy ipMfdy lok nzr nhIN EàuNdy sn, n` hI ieh E`m rsq` sI | idny E`p jI J`VIE~ iv@cCu@p ky qp@isE` krdy q~ jo iksy bMdy dI nzr n` pY j`vy Eqy r`q nUM KorI dI BrI iv@cbYT ky BgqI krdy | b`b` jI c`hy J`VI j~ BrI iv@c rihMdy pr mn Ek`l purK dycrn~ iv@c hI rihMd` |

keI v`rI EYs` vkq vI EàuNd` ik smyN d` pq` hI nhIN sI lgd` | r@b n`lie@k-im@k dI pUrxq` sI qy ies d` rs kyvl auh hI j`xdy sn | Bojn dI ie@CìeMnI nhIN sI pr E`pxy gurUdyv dy hukm dI p`lx` vI zrUrI sI | auhn~ ny ipMf j`ky E`pxy Gr qoN gz` SurU krnI sI |

°¢

67

Gr qoN gz` SurU kIqIhau iqs ivthu vìrE` hodY qìx ju hoie inq`x` |hau iqsu ivthu vìrE` hodY mìx ju rhY inm`x` |

(BèI gurd`s v`r °¢, pauVI £)

sMq b`b` bsMq isMG jI ie@k E`m E`dmI dI qrH~ ipMf gey | iksy ny izE`dìDE`n hI nhIN kIq` qy E`p is@Dy E`pxy Gr E@gy phuMcy qy ElK lgèI, ìhryn`rìex! siq krq`r|î ieh Sbd b`r-b`r khy pr ieMnI auc@I hI khy ik iksynUM suxèI dy j`x |

QoVHI dyr bÈd Gr d` drv`j` Ku@ilE` qy Gr dI m`lkx (sMq b`b` jI dIDrm pqnI) h@Q iv@c rotI qy sbzI lY ky b`hr EèI | sMq b`b` jI ny rotI gRihxkr leI | srd`rnI igE`n kOr jI ny E`pxy pqI nUM aus vkq pihcìxE~ jd auhh@Q iv@c rotI dy cu@kI sI | auhn~ nUM bV` Jtk` l@g` jd auhn~ dy s`hmxy E`px`mìlk PkIr dy rUp iv@c vyiKE` |

bIbI igE`n kOr ny Ek`l purK d` hukm smJ ky ies g@l nUM mMn ilE` sIik auhn~ dy pqI-dyv s`DU ho gey hn | bIbI jI ny pirv`r dI syv` Eqy byty gMfìsMG dy p`lx-poSx iv@c hI mn lg` ilE` sI pr E@j ieMny idn~ bÈd E`pxysv`mI nUM Gr dy b`hr ie@k PkIr dy rUp iv@c vyK ky ivE`kul ho geI | aus dÈ`pxy-E`p qy k`bU n` irh`, Ju@k ky nmsk`r kIqI qy h@Q joV ky bynqI kIqI, ìGrdy EMdr EÀ | ieh E`p jI d` hI Gr hY |î

sMq b`b` jI ny auQy KVy-KVy pRS`d` Ckx` SurU kr id@q` | bIbI jI ny iPrbynqI kIqI, ìE`pxy Gr crn pÀ Eqy pirv`r nUM imlo |î

sMq b`b` jI pRS`d` C@k ky qur pey qy bIbI jI dI g@l d` koeI auqr n` id@q` |bIbI jI dI hMJUE~ BrI bynqI d` koeI Esr n` hoieE` | cldy-cldy E`p ipMf qoNb`hr E` gey Eqy Ku@lHy Esm`n dI C@q Q@ly E`sx kIq` | ijsdy mn iv@c gurU crn~dI pRIq hovy q~ aus nUM iPr hor kuJ nhIN suJd` |

mnu l`g` crxy pRB kI srxy krx k`rx gop`l` “sBu ikCu qyr` qU pRBu myr` myry T`kur dIn dieE`l` “ (pMn` ß®°)

bIbI jI c`hy ieh j`x cu@ky sn ik auhn~ dy suE`mI ie@k s`DU hn Eqy auhn~ny E`pxI izMdgI iesy qrH~ hI ibq`xI hY pr E@j Gr dy b`hr sMq b`b` jI nUM vyKky ieh aumId iPr j`g peI ik Sìed auh v`ps E` j`x |

bIbI jI ny pirv`r n`l ies b`ry g@l kIqI Eqy PYsl` kIq` ik b`b` jI d`mn bdlx` pYx` hY | ies kMm leI auhn~ ny pu@qr gMf` isMG nUM E@gy krn d` PYslìlE` | hux bVI bysbrI n`l sMq b`b` jI dy dub`r` Eàux dI aufIk krn lg pey |

68

Egly idn sMq b`b` jI E` hI gey qy ikh`, ìhry nrìex! siq krq`r!îiPr kI sI, bIbI jI ny pu@qr nUM cu@ikE` qy pRS`d` sbzI lY b`hr E` gey |

pRS`d` sbzI sMq b`b` jI dy h@Q~ qy r@iKE` qy pu@qr nUM auhn~ dy crn~ qy ilt` id@q` |bIbI jI ny bynqI kIqI, ìieh E`p jI d` hI pu@qr hY| ies nUM EsIs dyvo |îbIbI jI nUM pUr` ivSv`S sI ik pu@qr nUM vyK ky ipq` dy mn iv@c zrUr ipE`r

Eqy mmq` j`g pvygI |sMq b`b` jI ny ikh`, ìmèI E`pxy pu@qr nUM ieQoN cu@k lA |îbIbI jI ny ikh`, ìE`p ies qy imhr kro|îsMq b`b` jI ny ikh`, ìies nUM m~ d` ipE`r dy ky v@f` kro | v@f` ho ky ieh

POj iv@c nOkrI kryg` |îbIbI jI ny ikh`, ìE`p ies qy ikrp` kro |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìmèI ies qy q~ pihl~ qoN hI ikrp` hY | ies dI icMq`

nhIN krnI | ieh v@f` ho ky nyk iens`n bxyg` |îbIbI jI iehn~ bcn~ qoN smJ gey ik sMq b`b` jI nUM hux duinE`vI cIz~

n`l koeI moh nhIN irh` | pr ieh soc ky auhn~ nUM KuSI vI sI ik s`DU ipq` dI pu@qr§. °©®• iv@c wU. pI. dI w`qr` £©•| brq`nvI POj iv@c nìeb sUbyd`r dy Ehudy qkphuMcy | ies n`l s`DU ipq` dy bcn s@c inkly |

°¢burI B`vn` v`ly nUM syD dyxI

p`KMf Brm aup`v kir Q`ky ird EMqir mìeE` mìeE` “s`DU purKu purKpiq pìeE` EigE`n EMDyru gvìeE` “ (pMn` °°ß®)

ipMf dy lok~ ny jv`n s`DU nUM BgqI kridE~ vyK ky m`x dyx` SurU kr id@q` | E`pjI dy drSn kr ky lok~ nUM mn~ iv@c EjIb ijhI S~qI imldI | lok sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j dy E`sx sQ`n qy vI phuMc j~dy | pr keI lok eIrK` vI krn l@gpey |

ie@k E`dmI ny sMq b`b` jI nUM JUT` sìbq krn leI ie@k ivauNq bxèI |aus ny n`l dy Kyq qoN KrbUzy corI kr ky sMq jI dI gYr-h`zrI iv@c qp EsQ`n dykol r@K id@qy | auh c`huMd` sI ik sMq b`b` jI qy corI d` ielz`m l@gy | Ejy auhE`dmI auQoN j`x hI l@g` sI ik sMq b`b` jI phuMc gey Eqy pu@iCE`,ìBèI, qusIN ie@QykI kr rhy ho ?î

aus ny auq@r id@q`, ìmYN q~ E`p jI dy drSn krn EìeE` sI |î aus dI

69

zub`n iv@c Qr-Qr`ht sI | sMq b`b` jI nUM S@k ipE` qy E`pxI nzr GumèI qyKrbUzy nzr Eèy | sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìieh KrbUzy ik@QoN Eèy hn ?î

aus ny ikh`, ìmYnUM nhIN pq`! mYN qy E`p jI dy drSn krn EìeE` sI |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìqyry h@Q~ qy E@jy vI im@tI l@gI hoeI hY | qyry SrIr qoN

KrbUizE~ dI KuSbU E` rhI hY qy qUM kih irh~ hYN ik qYnUM pq` nhIN ?îausny E`pxy h@Q~ nUM vyiKE` qy iPr suMiGE` | auh E`pxy k`ry leI pkiVE`

igE` sI |sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìkI ieh qyry Kyq dy KrbUzy hn ?îaus ny jv`b id@q`, ìnhIN jI ! mYN qy ieh n`l dy Kyq qoN qoV ky ilEìeE`

h~ | mYN ieh ie@Qy r@Ky hn q~ ik E`p qy ielz`m l@gy ik E`p jI iehn~ nUM corI krky ilEèy ho |î

ìhux s@c boilE` hYN | BilE` lok`, pr qUM ieh ikauN krn` c`huMd` sI ?î sMqb`b` jI ny pu@iCE` |

ìkoeI K`s g@l qy nhIN pr mYN E`p jI dI vifEèI nUM sihx nhIN krsikE`,î aus ny ikh` |

ìgurmu@K` qUM bV` Bol` hYN | s`DU q~ iqE`gI huMdy hn | qUM ie@k q~ corI kIqIdUsr` JUT boilE` | ieh TIk nhIN kIq` | kdy iksy d` bur` nhIN q@kId` | qUM bVI Bu@lkIqI hY,î sMq b`b` jI ny ikh` |

ìmYnUM m`& kr idauuuuuuuu | E`pxI byvkUPI qy mYnUM Srm E` rhI hY | mYN qy soicE`sI ik nzr nhIN E`v~g` | pr E`p jI ny mOky qy hI mYnUM pkV ilE` | myry B`g~ iv@ciehI iliKE` sI | mYN ieh Bu@l dub`r` nhIN kr~g`,î aus ny bynqI kIqI |

ìkIq` p`p q~ d`q` hI bKS skd` hY | qUM vìed` kr ik roz pMj sRI jpujIsìhb dy p`T kryNg` | ieh KrbUzy ijs-ijs vyl qoN qoVy hn r@K ky E`,î sMq b`b`jI ny ikh` |

aus ny ikh`,ìijs qrH~ E`p jI d` hukm mYN kr~g`, pr myrI Bu@l qy prdyp`xy |î sMq b`b` jI nUM m@Q` tyk ky qy KrbUzy cu@k ky auh cl` igE` | aus idn qoN auhsMq b`b` jI d` SrD`lU bx igE` Eqy sMs`rI jIv~ nUM smJàuuNd` ik kdy vI s`DUE~p`s burI B`vn` lY ky nhIN j`x` c`hId` | sMq b`b` jI ny ausnUM is@KI dI r`h qy pìd@q` qy ausny KMfy b`ty dy EMimRq C@kx iv@c iPr iF@l nhIN kIqI |

°¢

70

ipMf mrUly nUM q`r ky c`ly pèybsq` qUtI JuMpVI cIr siB iCMn` “jìq n piq n E`dro auidE`n BRimMn` “imqR n ieT Dn rUphIx ikCu s`ku n isMn` “r`j` sglI isRsit k` hir n`m mn iBMn` “iqs kI DUiV mnu auDrY pRBu hoie supRsMn` “ (pMn` ß™ß)

sMq b`b` bsMq isMG jI mrUly ipMf dy b`hr iqMn s`l rhy | ies smyN dOr`nkyvl BgqI iv@c hI juVy rhy | ipMf v`sI drSn~ leI EàuNdy pr koeI bcn nhINhuMdy sn | ipMf v`sIE~ nUM ies g@l dI KuSI sI ik ies mh`n qp@svI dy sdky auhn~íqy imhr Eqy ikrp` sI |

kuJ icr mgroN ipMf vìlE~ ny mihsUs kIq` ik sMq b`b` jI ny ieh qpEsQ`n bdl lYx` hY | b`b` jI ny ies b`ry koeI bcn nhIN kIq` sI | pr b`b` jIdy bdldy inwm~ qoN ipMf v`sI smJ gey sn | b`b` jI hux ipMf iv@c gz` krn bhuqG@t j~dy Eqy qp EsQ`n qy lok~ nUM drSn dyxy vI bMd kr id@qy sn | E`pxy EsQ`nnUM p@iqE~, t`hxIE~ n`l F@k id@q`, ikauNik auh nhIN c`huMdy sn ik koeI auNgl krky khy ik ieh sMq b`b` jI d` EsQ`n sI |

tOhlIE~ dy ie@k pRymI ny sMq b`b` jI leI mMj` qy ibsqr ilE~d` | ie@k horpRymI ny ikh`, ìmh`r`j E`p leI kutIE` bx` idMd` h~ |î

sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìikauN BèI, iks leI ?îaus pRymI ny ikh`, ìE`p jI dy E`r`m v`sqy |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìBèI kdy mYnUM by-E`r`m dyiKE` hY | mMj`, ibsqr qy

kutIE` mYnUM by-E`r`m krngy | ieh cIz~ myry leI nhIN bxIE~ |îaus pRymI ny iPr bynqI kIqI, ìmh`r`j, Ku@lHy Esm`n Q@ly E`sx k`rn Du@p,

bìrS, grmI qy srdI sB JylxI pYNdI hY Eqy ies n`l BgqI qy Esr pYNd` hY |ie@k CotI ijhI kutIE` iehn~ qoN bc` lvygI |î

sMq b`b` jI ny Emolk bcn auc@ry, ìgurmu@Ko, qusIN mYnUM r@b dI kudrq qoN ikauNdUr krn` c`huMdy ho ? ijs r@b ny Du@p, bìrS, srdI qy grmI ru@q bxèI hY, mYnUM ausqoN ikauN v~J` rKx` c`huMdy ho | zmIn hr qrH~ dy mOsm leI iqE`r rihMdI hY, mYN vIq~ im@tI d` h~, mYnUM kI hox` hY |î

auh pRymI cu@p rih igE` | ipMf dy isE`xy r@l ky BèI suMdr isMG (sMq b`b`hrBjn isMG ivr@kq jI dy ipq`) nUM imlx gey | ipMf v`sIE~ d` ivc`r sI ikBèI suMdr isMG jI sMq b`b` jI nUM bynqI kr ky rok lYxgy | BèI suMdr isMG jI sMqb`b` jI dy drSn~ leI Eèy, m@Q` tyk ky bynqI krn l@gy, ìmh`r`j ipMf vìlE~

71

nUM l@gd` hY ik E`p jI ny E`pxy leI koeI hor EsQ`n cux ilE` hY | mYN sìrE~ vloNbynqI krd` h~ ik E`p iesy EsQ`n íqy rho qy s`fy aup@r imhr BirE` h@Q r@KIr@Ko | EsIN E`p jI dI BgqI nUM BMg nhIN kr~gy, Eqy E`p jI dI EìgE` d` p`lxkr~gy |î

sMq b`b` jI muskrèy, pr boly kuJ nhIN |BèI suMdr isMG jI ny iPr bynqI kIqI, ìmh`r`j jy ieh EsQ`n C@fx` hI

hY q~ nyVy hor koeI jgH vyK lvo, E`p iksy vI KUh kol inv`s kr skdy ho, ipMf dylok zmIn d` koeI vI tukV` E`p leI El@g r@Kx leI iqE`r hn | ijs qrH~ E`pc`ho ausy qrH~ aus jgH nUM iqE`r kr lv~gy | pr s`fI bynqI mnzUr kro qy s`nUM C@fky n` j`vo |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìipMf dy s`ry bMdy bhuq cMgy hn | mYnUM koeI kStnhIN hY | pr mYN ies zmIn n`l bMinHE` nhIN rih skd` | ie@QoN c`ly p`x d` sm~ EìgE` hY | myrI gYr-h`zrI iv@c vI ipMf dI vifEèI bxI rhygI |î

BèI suMdr isMG jI ny jdoN ieh bcn suxy q~ kuJ kih n` sky | auh smJ geyik s`DU nUM bMnH ky nhIN r@iKE` j` skd` | n`ly kI pq` ikhVI jgH j` ky ikMny horbMidE~ d` auD`r krx` hY |

mrUly dI sMgq nUM is@KI d` aupdyS id@q` Eqy ies ipMf dy k`PI pR xIE~ ny sMqb`b` jI koloN pRyirq ho ky KMfy-b`ty d` EMimRq C@ikE` |

°¢ipMf hvylI / h@lUv`l ivKy fyry làuxy

sMq b`b` bsMq isMG jI mrUly qoN hvylI / h@lUv`l ipMf gey | ie@Qy s. krq`risMG jI dy KUh kol j` ky fyry lèy | ipMf hvylI, mìhlpur qoN iqMn mIl dUr hY |

sMq b`b` jI idny jMgl~ iv@c j` ky Ek`l purK dI Er`Dn` krdy qy r`q nUMKUh dy l`gy qUVI dy ku@p iv@c bYT ky BgqI krdy | qVky KUh qy ieSn`n kr ky jMgliv@c qp@isE` krn cly j~dy | jMgl iv@c iksy nUM nzr nhIN EàuNdy sn |

r`q nUM qUVI dy ku@p iv@c bYTx n`l suBìvk sI ik qUVI dI ih@l-ju@l hoj~dI | s. krq`r isMG jI jdoN Kyq~ d` gyV` lgàuNdy q~ ku@p vI vyK lYNdy | qUVI dIih@l-ju@l vyK ky auhn~ nUM S@k hoieE` ik koeI qUVI corI krn EàuNd` hY | ie@k idncor nUM pkVx leI srd`r jI r`q nUM pihry leI Kyq ivc lu@k ky bYT gey |

hnyry pey jd sMq b`b` jI ku@p dy nyVy Eèy q~ srd`r jI ny auc@I E`v`z iv@cpu@iCE`, ìkox hY ?î hnyry iv@c srd`r jI ny iksy nUM EàuNd` q~ vyK ilE` prpihc`n n` sky |

72

sMq b`b` jI kuJ n` boly | nyVy E` ky srd`r jI ny ikh`,ìmyrI qUVI corI krirh` hYN ?î

sMq b`b` jI ny jv`b id@q`, ìh~, qusIN mYnUM qUVI cor kih skdy ho |îsrd`r jI ny sMq b`b` jI dI E`v`z pihc`n leI qy kMb auTy qy kihx lgy,

ìmh`r`j E`p ho! mYN qy koeI cor smiJE` sI |îìBèI EsIN q~ qyrI qUVI dI dyK-ryK krdy h~ |îsrd`r jI bhuq SrimMd` hoey qy ikh`, ìmh`r`j, mYnUM m`& kr idau | mYnUM

nhIN pq` sI ik E`p jI dy k`rn qUVI dI ih@l-ju@l huMdI hY | ieh ku@p, KUh qy KyqE`p jI dy hI hn | E`p ijs qrH~ c`ho ie@Qy rih skdy ho |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìBèI EsIN ieMJ hI suKI h~ | s`nUM iksy cIz dI loVnhIN|î

E`pxI glqI nUM bKSàux leI srd`r jI ny Kyq iv@c ie@k kutIE` bxvèIEqy bynqI kIqI,ìmYnUM m`P kro Eqy E`p ies kutIE` iv@c inv`s kro |î

sMq b`b` jI ny iqMn mhIny ies kutIE` iv@c qp kIq` | E`p Bojn leI ie@kvkq ipMf h@lUv`l gz` krn j~dy | ipMf h@lUv`l íqy mh`r`j jI dI Ep`r ikrp` hY |s`ry ipMf v`sI EMimRqD`rI hn | k`PI sOKy qy KuS rihMdy hn Eqy inrml kutIE` jOhl~n`l juVy hn |

°¢du@D dI mtkI v`lI kQ`

ieh E`m bMd` vI smJd` hY ik s`DU iks ksOtI qy phuMc cu@k` hY | iqE`ghI aus dI pihc`x huMdI hY | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j mh`n qp@svI sn |auhn~ d` jIvn bhuq hI s`d` sI Eqy Er`mdìek cIz~ kdy vI nhIN EpxàuNdysn | auhn~ ny BgqI kyvl hlky ijhy kpVy dI g`qI qy ic@pI r@K ky kIqI | pYr~ iv@cpCIE~ d` joV` pihndy sn | jdoN kdI vI iksy ny qp v`ly EsQ`n qy E`r`m dyxv`lIE~ cIz~ phuMcèIE~ q~ E`p jI auh EsQ`n C@f ky cly j~dy | cIz~ auQy hIpeIE~ rihxIE~ |

ie@k idn ipMf h@lUv`l dy iqMn guris@K iek@Ty bYT ky sMq b`b` jI b`ry bcnkr rhy sn | iehn~ iv@coN srd`r inrml isMG ny ikh`, ìEsIN ikMny B`g~ v`ly h~ik sMq b`b` jI dI s`fy ipMf qy pUrI imhr hY | sMq b`b` jI ny E`pxy EsQ`n qy BojnsvIk`r krn` SurU kr id@q` hY |î

srd`r bIr isMG jI p`soN irh` n` igE` qy ikh`, ìiblkul ies iv@c koeIS@k nhIN ik EsIN B`g~ v`ly h~ | ipMf iv@c sMq b`b` jI dy crn pYNdy q~ cMgy lgdy

73

sn pr ie@k mh`n qp@svI Gr-Gr j` ky gz` krd` TIk nhIN lgd` sI |îsrd`r nrYx isMG ny ikh`, ìs`nUM sìrE~ nUM ies phuMcy hoey s`DU dI ie@zq

krnI c`hIdI hY | lok auhn~ dy crn~ qy if@gdy hn pr auh by-prv`h s`DU E@gy clyj~dy hn | s`nUM Eijhy mh~purK~ dI loV hY, n` ik auhn~ nUM s`fI |î

srd`r inrml isMG ny ikh`, ìs`nUM iehn~ leI kuJ krn` c`hId` hY |îsrd`r bIr isMG ny ies g@l d` jv`b id@q`, ìmh~purK~ ny s`fy qoN kuJ nhIN

lYx` | auh q~ E`r`m dIE~ cIz~ dI vrqoN qoN bhuq dUr j` cu@ky hn | ieh qy s`fy qyauhn~ dI imhr hY jo Bojn lYx` SurU kr id@q` | ikauN n` EsIN hr roz Bojn dy n`ldu@D dI syv` vI kr ilE` krIey | auhn~ dI ikrp` sdky s`fy ipMf iv@c du@D dy smuMdrhn qy ipMf v`sI vI KuSh`l hn |î

srd`r inrml isMG dy mn iv@c SMk` sI qy ikh`, ìEsIN r@l ky auhn~ leIdu@D lY cldy h~ jy svIk`r kr ilE` q~ roz Byjx` SurU kr dyv~gy | s`nUM auhn~ dIis@iKE` muqìbk gurb`xI d` p`T vI q~ krn` c`hId` hY |î

ìmYN vI iehI soc irh` sI | EsIN auhn~ qoN EMimRq dI d`q leIey, gurb`xIdI d`q q~ E`py hI iml jèygI,î nrYx isMG ny ikh` |

ie@k mtkI iv@c du@D qy ie@k CMn` lY ky iqMnoN pRymI sMq b`b` jI dy EsQ`n qyEèy| sMq b`b` jI E`pxy E`sx qy nhIN sn, Eqy auhn~ pRymIE~ ny aufIkx d` PYsl`kIq` | jd hnyr` pYx qk sMq b`b` jI v`ps n` prqy q~ mtkI Eqy CMn` auQy r@Kky v`ps E`pxy Gr~ nUM prq Eèy | mtkI d` mUMh k@pVy n`l F@k ky, r@sI n`l bMn ky,C@q dy b`ly n`l ltk` id@q` |

iqMnoN pRymI roz qp EsQ`n íqy EàuNdy pr sMq b`b` jI dy drSn n` huMdy | du@DdI mtkI ausy qrH~ C@q n`l ltkI rhI | kuJ idn~ bÈd vI sMq b`b` jI dy drSnn` hoey | auhn~ ny smJ ilE` ik sMq b`b` jI ikDry hor cly gey hn qy PYsl` kIqìk mtkI d` du@D Kr`b ho igE` hox` hY ies leI mtkI KolxI c`hIdI hY | s.inrml isMG ny sl`h id@qI ik mtkI v`ps lY j~dy h~ | jdoN sMq b`b` jI dy drSnhoxgy du@D iPr lY E`v~gy |

mtkI nUM C@q qoN auqìrE` igE` | mUMh qy bMinE` k@pV` KoilE` qy du@D CMny iv@cpìeE` | auh s`ry ieh vyK ky hYr`n rih gey ik du@D q~ q`z` hY | du@D iv@c ieMny idn~bÈd vI koeI Prk nhIN ipE` sI |

ìieh du@D q~ Kr`b nhIN hoieE` | ies piv@qr EsQ`n íqy Kr`b ho vI ikvyNskd` hY, qp d` Esr q~ rihMd` hY | ieh hux du@D nhIN irh` pRS`d bx igE`hY | EÀ rl ky C@k leIey,î s. inrml isMG ny sl`h id@qI | sìrE~ ny du@D d`pRS`d C@ikE` | ieh pRS`d auhn~ leI EMimRq bx igE` |

74

h@lUv`l ipMf dy SrD`lU v@Ddy hI gey | E@j vI auQoN pRymI inrml kutIE`jOhl~ EàuNdy hn | ipMf dy bzurg bVy m`x n`l du@D dI mtkI dI g@l sMgq n`l s~JIkrdy hn | ipMf iv@c jv`n vI EMimRqD`rI isMG hn Eqy mOjUd` mh~purK~ nUM ipMfh@lUv`l Eàux dI bynqI krdy rihMdy hn | E@j vI inrml kutIE` jOhl~ dy muKI jdoNipMf j~dy hn q~ sMgq d@uD Ck` ky hI syv` krdI hY | sMq b`b` igE`n isMG jI dIpRyrn` sdk` ies qp EsQ`n íqy ie@k gurduE`r` sQìpq kIq` igE` ijQy E@j vIsMq b`b` bsMq isMG jI dI brsI ipMf v`sI bVI SrD` Eqy pRym n`l mnàuNdy hn |

°¢ie@k p`sV rotI KuEàux v`lI mèI d` auD`r

jnm jnm kI mlu DovY prèI E`px` kIq` p`vY “eIh` suKu nhI drgh FoeI jmpuir jìe pc`vY “inMdik Eihl` jnmu gvìeE` “phuic n s`kY k`hU b`qY E`gY Taur n pìeE` “ (pMn` £®™)

ipMf iv@c rihx v`ly lok ie@k dUsry dI g@l qy bhuq jldI ivSv`S kr lYNdyhn | ies d` k`rn ieh hY ik auh mn dy s`P huMdy hn qy dunIE`d`rI d` bhuq` pq`nhIN huMd` | cl`k lok bVI jldI iehn~ nUM E`pxIE~ g@l~ iv@c Ps` lYNdy hn |

ie@k bu@FI mèI d` pu@qr bhuq bIm`r rihMd` sI | hr qrH~ dI dv`-d`rU dyb`vjUd vI koeI Prk nhIN pY irh` sI | ijvyN koeI sl`h idMd`, auh ausy qrH~ krdIpr koeI Pìed` n` huMd` | iksy ny sl`h id@qI ik qUM ie@k p`sV rotI bx` ky s`DU nUMdy | jy aus s`DU ny auh rotI K` leI q~ qyr` pu@qr TIk ho j`vyg` | rotI iGau n`lcopVxI hY |

iehn~ idn~ iv@c sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny pYlI n`m dy ipMf nyVyE`sx kIqy hoey sn | ipMf h@lUv`l qoN E`p ies jgH qy Eèy sI | pYlI ipMf gVHSMkrqoN EnMdpur sìhb j`x v`lI sVk qoN • ik:mI: dUr hY | inwm Enus`r sMq b`b`jI ipMf gz` krn j~dy | E@j vI pRS`d` C@kx leI ipMf gey | aus bu@FI mèI ny sMqb`b` jI nUM ipMf EàuNidE~ vyK ky jldI n`l ie@k p`sV rotI r`VH leI, iGaulgìeE` qy sMq b`b` jI nUM K`x leI dy id@qI | sMq b`b` jI ny bVy ipE`r Eqy hlImIn`l auh rotI svIk`r kIqI qy KVHy-KVHy hI C@k leI | r@qI Br vI pq` nhIN l@gxid@q` ik rotI d` sv`d kYs` hY | auhn~ leI sB EMimRq sI |

bu@FI mèI bhuq KuS hoeI | aus ny soicE`, ìhux myr` pu@qr TIk ho j`vyg` qyaus dI bIm`rI ies s`DU nUM cVH j`vygI |î

Egly idn aus bu@FI mèI d` pu@qr guzr igE` | auh bhuq hYr`n hoeI ik aus

75

ny q~ pu@qr dI bIm`rI s`DU dy g@l p` id@qI sI | isE`xy dy kihx muqìbk aus ny ie@kp`sV rotI s`DU nUM KvèI sI | bu@FI bhuq roeI | sMq b`b` jI jdoN gz` krn Eèy q~auh bu@FI rsq` rok ky KVHI ho geI qy roNdI-roNdI kihx l@@gI, ìmh`r`j mYN auh mèIh~ ijs ny k@lH E`p jI nUM rotI KuEèI sI | myry n`l EnrQ ho igE` hY myr` byt` mrigE` hY | myrI syv` d` iehI ien`m hY |î

sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìqUM rotI pu@qr nUM TIk krn leI KvèI sI |îaus mèI ny jldI n`l ikh`,ìqy hor kI! mYN q~ iksy nUM rotI nhIN CkàuNdI|

mYnUM q~ iksy isE`xy ny ikh` sI ik ieMJ krn n`l byty dI bIm`rI quh`nUM lg j`vygIqy byt` TIk ho j`vyg` pr myr` byt` q~ guzr igE` hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìmèI mMdI B`vn` n`l iksy nUM pRS`d` nhINCkèId` | ieh syv` nhIN huMdI | syv` q~ d`q` audoN pRv`n krd` hY jdoN syv` ie@C`rihq hovy | d`q` koeI duk`nd`r q~ nhIN jo ie@k cIz lY ky dUsrI dyvy | s`DUE~ nUM q~ipE`r, hlImI Eqy siqk`r n`l pRS`d` Ckàux` c`hId` hY | ieh sB cIz~ rl kypRS`dy d` rs vD` idMdIE~ hn | qyry mMdy ivc`r~ ny sB bdl id@q` | qyry pu@qr dIE`wU pUrI ho cu@kI sI | mn iv@c Kot hovy q~ kuJ vI nhIN bdld` | kdy iksy d` bur`n` soco | hux jo hox` sI ho igE` | vìhgurU d` B`x` mMno, gurb`xI d` j`p kro q~ job`kI dI izMdgI sMvr jèy |î

bu@FI mèI nUM E`pxy kIqy qy Srm EèI qy sMq b`b` jI qoN m`&I mMgI Eqy s@cyrsqy qy cl ky gurU dy lV lgx d` pRx kIq` |

ijs sQ`n qy sMq b`b` bsMq isMG jI ny pYlI ipMf iv@c qp kIq` sI auQy sMqb`b` igE`n isMG jI ny E`pxy kr-kml~ n`l gurduE`ry dI sQ`pn` kIqI | iesgurduE`ry iv@c hr pUrnm`SI nUM dIv`n s@jdy hn qy sMgq~ huMm-hum` ky drSnidMdIE~ hn |

°¢iSvìlk dIE~ ph`VIE~ iv@c qp

keI v`r r@b dy Bgq sMs`r qoN dUr j`x leI EYsI iek~q jgH l@B lYNdy hnij@Qy hor koeI iens`n n` phuMc sky | EYsI EvsQ` iv@c auh r@b n`l ie@k ho ky pUryE`nMd dI pR pqI krdy hn | sMq b`b` bsMq isMG jI vI Eijhy E`nMd dI pR pqI leI,sMs`rI jIv~ qoN dUr, jMgl~ iv@c cly j~dy sn | aus jgH &l, Pu@l Eqy p@qy C@k ky hIpyt Br lYNdy sn | keI-keI idn q~ kuJ vI syvn nhIN krdy sn | auhn~ dy SrIrdI Bu@K bhuq G@t j~dI qy ibnH~ K`Dy pIqy keI-keI idn guz`r idMdy |

ipMf pYlI qoN sMq b`b` bsMq isMG jI huiSE`rpur dy cVHdI v@l iSvìlk

76

dIE~ ph`VIE~ iv@c cly gey | ie@Qy ie@k ph`V dI KuMdr iv@c E`px` qp E`rMB krid@q` | ie@k idn KuMdr dy E@gy kMifE~ dy C`py r@K id@qy q~ ik n` iksy nUM dyKIey qy nìksy nUM id@sIey |

KuMdr iv@c bYT ky qp krdy rhy | sMq b`b` jI ie@k idn socx l@gy, ìd`q`!BgqI qy qp EYsI jgH lY jÀ ijs n`l ieh pR x sd` leI E`p jI dy crn~ iv@crih j`x |î

sMq b`b` jI dy gurdyv sMq b`b` hrn`m isMG jI E`pxI idvw-idRStI n`lE`pxy prm syvk dI auc@I EvsQ` vyK rhy sn | j`xI-j`x mh~purK~ ny syvk dyivc`r sux ley qy GoVy qy Esv`r ho ky KuMdr kol phuMcy qy E`v`z id@qI, ìsMq` !î

sMq b`b` jI ny E`pxy gurdyv jI dI E`v`z pihc`n leI qy jldI n`l KuMdr iv@coNb`hr Eèy | fMfoq pRx`m kr gurU E@gy lyt gey | mh~purK~ ny ikh`, ìauT@ sMq`!î

sMq b`b` jI goifE~ dy B`r bYT ky E`pxy gurdyv dy crn~ nUM m@Qy n`l lgàuxl@g pey | syvk d` ipE`r Eqy msqI vyK ky mh~purK~ ny ikh`, ìbs kr sMq`! EsINE`p n`l bcn krny hn |î

sMq b`b` jI auT ky gurdyv dy E@gy h@Q joV ky hukm dI ieMqz`r krn lgpey, ìp`qS`h hukm kro |î

mh~purK~ ny ikh`, ìsMq` E`p jI dI BgqI pUrI ho geI hY | mYnUM KuSI hY ikE`p nUM sMs`rI cIz~ n`l koeI lg`v nhIN irh` | E`p prm EvsQ` qy phuMc gey hoqy hux sm~ E` igE` hY jdoN klwu@gI jIv~ d` auD`r krn` hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìmYnUM ie@Qy hI rihx idau | mYN ieQy bhuq KuS h~ | mYNlok~ qoN kI lYx`-dyx` hY |î

ìE`p iksy k`rj leI sMs`r qy Eèy ho qy auh k`rj vI pUrn krny hn,îmh~purK~ ny ikh` | sMq b`b` jI iPr kuJ n` boly qy bVy iDE`n Eqy siqk`r n`lgurU dy bcn suxn lgy |

ìsMs`rI mnu@K ieMqz`r kr rhy hn ik koeI auhn~ nUM is@Dy rsqy pèy |EigE`nq` dy hnyry iv@coN k@F ky jIvn dy EslI rsqy b`ry d@sy | E`p jI ny hI iehk`rj pUr` krn` hY qy ies qoN pihly sMs`r C@f ky nhIN j`x` |ì sMq b`b` jI smJgey ik gurdyv ny auhn~ dy mn dy ivc`r pV ley hn Eqy iesy leI EijhI is@iKEìd@qI hY |

sMq b`b` hrn`m isMG jI ny QoVHI dyr cu@p rih ky ikh`, ìs`DU dI is@iKE`,BgqI Eqy iqE`g n`l BrI huMdI hY | ieh dovyN cIz~ s`DU dI inmrq` dy pRqIkhn | inmrq` kyvl E`pxy leI hI nhIN huMdI sgoN sMs`rI jIv~ nUM vI ies rsqy qyilEàux` pYNd` hY | E`p jI dI BgqI dI SkqI qoN mnu@KI jIv~ d` auD`r hox` hY Eqy auhn~

77

nUM gurU goibMd isMG jI dy KMfy-b`ty d` EMimRq Ck` ky b`xI Eqy b`xy n`l joVx` hY |îsMq b`b` bsMq isMG jI ny h@Q joV ky bynqI kIqI, ìp`qS`h, d`s E`p jI

dI is@iKE` qy clx dI koiSS kryg` | E`p sd` EMg-sMg shèI hox` |îieh bcn sux ky sMq b`b` hrn`m isMG jI bVy pRsMn hoey Eqy E`pxy syvk

nUM EsIs dy ky Elop ho gey |

°¢ipMf BtolIE~ dy B`g j`gxy

sMq b`b` bsMq isMG jI ny iSvìlk dIE~ ph`VIE~ ivc Gor qp kIq` qyiPr sMs`rI jIv~ nUM s@c` m`rg idKàux leI BRmx SurU kIq` | E`p jI ny BtolIE~ipMf, izlH huiSE`rpur phuMc ky C@lI EMb dy dr@Kq hyT~ fyry lèy | BtolIE~ ipMfBuMgy qoN do ku mIl cVHdI v@l dI iv@Q qy hY | ieh ipMf Piqhpur qy kbIrpur vrgymShUr ipMf~ n`l iGirE` hoieE` hY |

jdoN sMq b`b` jI ny qp leI ieh EsQ`n cuixE` q~ aus smyN ie@Qy auj`VbIE`b`n sI Eqy jMglI j`nvr qy zihrIly s@p E`m nzr EàuNdy sn | ipMf v`sIE~nUM jdoN ies s`DU b`ry pq` cilE` q~ drSn~ leI Eèy | kuJ lok drSn~ qoN ieMnypRBìvq hoey ik bynqI kIqI, "mh`r`j! ies jgH qy j`n nUM Kqr` hY | E`p jI imhrkro qy ipMf dy nyVy E`px` EsQ`n bxÀ |"

sMq b`b` jI ny ikh`, ìhr jgH r@b dI bxèI hoeI hY qy ij@Qy r@b sB qoN vDyrynzr E`vy aus jgH hI rihx` c`hId` hY |î ie@k pRymI nUM smJ n` l@gI qy aus ny iPrbynqI kIqI, ìmh`r`j E`p jI TIk kihMdy ho pr jMglI j`nvr Eqy zihrIly n`gE`p jI nUM BgqI nhIN krn dyxgy |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìsB jIv jMqUE~ ny E`px` kMm krn` hY | EsIN E`pxIifaUtI kr~gy qy auhn~ nUM E`pxI krn dyv~gy |î ieh kihx dI dyr sI ik s`ry smJgey ik ieh koeI ElOikk mh~purS hn ijhVy iksy audyS n`l ies jgH nUM q`rnEèy hn |

sMq b`b` bsMq isMG jI ies EsQ`n qy °§ s`l rhy | jMglI j`nvr vI n`lrhy | keI lok~ ny ies EsQ`n nUM s@p~ n`l iGirE` vyiKE` | pr sMq b`b` jI nUM kdyiksy ny kuJ nhIN ikh` | ipMfoN lok tolIE~ bx` ky drSn krn EàuNdy | keI v`rI sMqb`b` jI nyqr bMd kr ky sm`DI iv@c huMdy q~ drSn kr ky Eqy pRS`d C@f ky clyj~dy | jd E`p jI ny sm`DI KolxI q~ pRS`d j`nvr~ nUM vMf idMdy Eqy E`p bhuq hIG@t C@kdy sn | ipE`r Eqy dieE` d` j`nvr~ auqy EYs` Esr sI ik auh vI sMqb`b` jI kol rihx d` wqn krdy | mnu@K, mnu@K qoN nPrq krd` hY pr j`nvr mnu@K~qoN n&rq nhIN krdy | ieh v@KrI g@l hY ik kuJ j`nvr~ d` Bojn m`s`h`rI hY |

78

sMq b`b` jI ny E`pxI imhr s@dk` pq` nhIN ikMny jMglI j`nvr~ d` auD`rkIq` | jd sMq b`b` jI ies EsQ`n nUM C@f ky cly gey q~ kihMdy hn ie@k n`g nyaus jgH nUM Epx` ilE` | ie@k v`rI ipMf dI sMgq ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUMbynqI kIqI, ìmh`r`j, gurUdyv b`b` jI ny ij@Qy °§ s`l qp kIq` hY aus jgH ie@kw`dg`rI gurduE`r` hox` c`hId` hY |î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny ipMf v`sIE~ dI bynqI nUM pRv`ngI dy id@qI |SrD`lUE~ ny qp-EsQ`n qy sRI EKMf p`T sìhb krn d` PYsl` kIq` | ausy smyNie@k n`g pRgt ho igE` | pRymIE~ ny aus nUM pkV ky ie@k borI iv@c bMd kr ilE` |auh aus nUM m`r vI skdy sn pr sMgq sMq b`b` jI d` hukm aufIkx l@gI | jdoN sMqb`b` igE`n isMG jI nUM s`rI v`rq` suxèI q~ auhn~ ny n`g nUM C@fx d` hukmdy id@q` | borI iv@coN inkldy hI n`g ny PuMk`r` mìrE` qy mh`r`j jI v@l c@lipE` | isMG~ ny jd ieh dyiKE` q~ rokx leI E@gy vDy pr mh`r`j jI ny auhn~ nUMip@Cy hI rihx d` hukm id@q` | QoVHI dyr c@l ky auh n`g ru@k igE` | isMG~ ny E@gy hoky aus nUM ihlìeE` pr auh sMq b`b` jI dy drSn kr ky srIr C@f cu@k` sI | sMqjI mh`r`j ny h@Q iv@c PiVE` rum`l aus auqy p` id@q` | iPr aus n`g nUM rum`l smyqzmIn iv@c d@b id@q` igE` |

sMq jI mh`r`j ny ikh`, ìqp-EsQ`n dI sMB`l dI syv` jo n`g dI l@gI sI,hux ieh syv` sMgq ny inBàuxI hY |î

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy ies piv@qr EsQ`n auqy ies smyN ie@ksuMdr gurduE`r` sìhb suSoiBq hY|

°¢qp@svI íqy n`g d` pihr`

srdI dI ru@qy ie@k nOjuE`n izmINd`r pu@qr r`qIN sOx qoN pihl~ E`pxy ipq`nUM kihx l@g`, ìipq` jI, mYN r`qIN h@l v`hux j`v~g` qy svyr huMidE~ hI v`ps E`j`v~g` |î

ipq` ny ikh`, ìr`qIN h@l v`hux` E`s`n nhIN huMd` |îbyty ny ikh`, ìpUrnm`SI dI r`q hY, bVI rOSnI hovygI | qusIN iPkr n`

kro | bOld~ ny vI E`r`m kr ilE` hY qy v`hI TIk ho j`vygI |îipq` ny h`mI Br id@qI | byt` svyry iqMn ku vjy E`pxy Kyq~ qy phuMc igE` qy

bOld~ nUM h@l n`l joq ilE`| cMn dI rOSnI iv@c Kyq s`& nzr E` rhy sn | aus nyh@l v`hux` SurU kr id@q` | aus dy Kyq Eqy b`b` jI d` qp EsQ`n k`&I nyVy sn |h@l v`huMdy smyN auh sMq b`b` bsMq isMG jI dy qp EsQ`n dy iblkul nyVy E` igE`

79

q~ aus ny s`hmxy ie@k n`g dyiKE` | auh s@jy-K@by ijs p`sy j~d` n`g aus d` rsq`rok lYNd` |

ies kOqk nUM vyK ky auh fr igE` qy jldI n`l h@l moV ky Kyq iv@coN b`hrE` igE` | jd muV ky vyiKE` q~ n`g aus d` ip@C` nhIN kr irh` sI, n`g siQrsI | jdoN nOjuE`n Gr v`ps phuMicE` q~ ipq` ny pu@iCE`, ìEjy q~ pMj vI nhIN vjyqy qUM v`ps E` igE` hYN | v`hI pUrI kr EìeE` hYN ?î

nOjuE`n ny ikh`, ìnhIN mYN pUrI nhIN kr sikE` |î aus ny ipq` nUM n`g dIv`rq` suxèI |

ipq` ny smJìeE`, ìbyt` Sukr kr | aus n`g ny qYnUM p`p krn qoN bc` ilE` |îbyty nUM smJ n` EèI qy aus ny pu@iCE`, ìmYN qy v`hI kr irh` sI, koeI p`p nhIN |î

ipq` ny smJìeE`, ìsMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j E`pxy EsQ`n qy qpkr rhy hoxy hn ikauNik ieh s`DU r`q nUM sONdy nhIN | auh n`g nhIN sI c`huMd` ik koeIsMq b`b` jI dy qp iv@c ivGn pèy | jy hl v`huMdy; sMq b`b` jI dI sm`DI Ku@lH j~dIq~ qyry qoN Gor p`p ho j`x` sI |î

byty ny ikh`, ìies d` mqlb n`g mh`r`j jI dI r@iKE` leI pihry qyh`zr sI |î

ipq` ny ikh`, ìiblkul TIk | ieh jIv s`fy qoN k`PI isE`xy huMdy hn EqysMq b`b` jI dy pihry qy KVHy rihMdy hn |î

byty ny ikh`, ìj`nvr vI bRhm igE`nI sMq nUM pihc`n lYNdy hn | Eàu EsINvI Erd`s kr ky aus qp@svI s`DU dI EsIs leIey |î

ipau-pu@qr ny ieh n`g dI v`rq` ipMf v`sIE~ nUM suxèI qy bhuq s`ry loksMq b`b` jI dy SrD`lU bx gey |

ipMf dy vsnIk iqMn Br`, (cMdU, nMdU qy mMgU) sMq b`b` jI dy syvk bxy qysd` auhn~ dIE~ imhr~ dy gux gàuNdy sn | iehn~ ny sMq b`b` jI dy qp-EsQ`n qy jl dI syv` krnI SurU kIqI | jl n`l ieSn`n vI krvàuNdy qy C@kxleI vI r@Kdy | jdoN q@k sMq b`b` jI ieQy rhy jl dI syv` auhn~ vloN hI cldIrhI | sMq b`b` jI dy j`x qoN bÈd iqMnoN Br` r@l ky qp-EsQ`n qy dIv`jlàuNdy rhy | is@KI d` pRc`r krdy hoey sMq b`b` bsMq isMG jI syvk~ nUM inSk`msyv` krn dI pRyrn` krdy sn |

°¢

80

pIr ny gaUE~ E`z`d krèIE~mh~purK d` koeI Drm nhIN huMd` | auh sB dy s~Jy huMdy hn qy hr koeI auhn~

E@gy sIs JukàuNd` hY | gurU n`nk dyv jI nUM muslm`n E`px` pIr Eqy ihMdU E`px`sMq smJdy sn | dovyN Drm~ dy lok~ iv@c auhn~ leI ipE`r qy siqk`r ie@ko ijh` sI |

BUMgy ipMf d` nMbrd`r muslm`n sI pr sMq b`b` jI d` SrD`lU sI | keI v`rauh sMq b`b` jI d` ESIrv`d lYx leI qp-EsQ`n qy EìeE` krd` sI | sMq b`b`bsMq isMG jI dy sdky hI nMbrd`r d` pirv`r KuSh`l sI | sMq b`b` jI d` DMnv`dkrn leI aus kol Sbd nhIN sn |

ie@k idn ipMf dy iksy DnI purS dy Gr corI ho geI | cor nUM PVx leIbrq`nvI srk`r dy isp`hI c`roN p`sy PYl gey | isp`hIE~ dI ie@k tu@kVI ipMf dyb`hrly iel`ky dI C`x-bIn kr rhI sI | ies tu@kVI ny sMq b`b` jI nUM J`VIE~ iv@cCu@py vyK ky PV ilE` | sMq b`b` bsMq isMG jI q~ E`pxI BgqI iv@c lIn sn prisp`hIE~ ny cor smJ ky puiCE`,ìie@Qy jMgl iv@c kI kr rhy ho ?î

sMq b`b` jI ny koeI auq@r n` id@q` |dUjy isp`hI ny ikh`, ìPiVE` q~ igE` hY hux bolx dI kI loV hY | k@piVE~

qoN q~ mMgq` lgd` hY pr kMm corI d` krd` hYN |îpihly isp`hI ny sMq b`b` jI nUM J`VIE~ qoN b`hr inklx leI ikh` | sMq

b`b` jI J`VIE~ qoN inkl ky isp`hI dy s`hmxy KVy ho gey | auhn~ dy ichry qy EnoK`nUr dyK ky isp`hI dy mn iv@c EèI ik auh aus jgH qoN cl` j`vy pr iksy nUM q~ PVky Q`xy iljàuux` sI | auhn~ dI cu@pI k`rn isp`hIE~ ny auhn~ nUM ksUrv`r smJilE` |

sMq b`b` jI nUM pkV ky jdoN isp`hI ipMf iv@coN lMG rhy sn q~ ipMf v`sIisp`hIE~ nUM EjIb nzr n`l vyK rhy sn | keI lok q~ sMq b`b` jI E@gy Ju@k kyinkl rhy sn | jy koeI isp`hIE~ qoN sMq b`b` jI b`ry pu@Cd` q~ jv`b idMdy, ìiehcor hY qy q&qIS leI Q`xy lY j` rhy h~ |î

jdoN isp`hIE~ ny lok~ nUM sMq b`b` jI E@gy nmsk`r krdy dyiKE` q~ auhn~dy mn iv@c fr auqpMn hox l@g ipE` | ie@k isp`hI ny dUjy nUM ikh`,ìEsIN glq bMd`pkV ilE` hY !î

dUjy ny ikh`, ìmYnUM vI ieMJ j`pd` hY, ik ieh koeI s`DU hY | pr hux kI krskdy h~ | s@cèI q~ q&qIS qoN pq` c@lygI |î

pihly ny ikh`, ìEsIN TIk nhIN kr rhy | hux vI iehn~ nUM C@f deIey |îdUjy ny ikh`, ìfr q~ mYnUM vI l@g irh` hY pr PYsl` Q`xyd`r sìhb qy C@f

idMdy h~ |î

81

Q`xy phuMc ky sMq b`b` jI nUM ie@k kony iv@c ibT` id@q` igE` | auh cONkV` m`rky Bgq dI qrH~ Erd`s iv@c juV gey | Q`xyd`r sìhb E` ky kMm iv@c l@g gey |ausny kmry iv@c bYTy sMq b`b` jI nUM n` vyiKE` pr sMq b`b` jI ny s`ry Q`xy d`jìez` lY ilE` |

ieMny nUM ipMf d` nMbrd`r iksy kMm leI Q`xy EìeE` | ausny Q`xyd`r nUM sl`mkIq` qy Q`xyd`r ny vI auhn~ nUM kursI qy bYTx leI ikh` | kursI qy bYTy nMbrd`r dInzr sMq b`b` jI qy peI q~ auh h@k`-b@k` rih igE` | aus ny ju@qI auq`rI qy sMqb`b` jI kol j` ky crn sprS kIqy qy ikh`, ìpIr jI! ie@Qy iks íqy imhr krnEèy ho| î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìnMbrd`r jI, s`nUM isp`hI PV ky ilEèy hn | E@jEsIN ie@Qy Eàux` hI sI | s`fy qy corI d` ielz`m hY |î

ieh bcn sux ky nMbrd`r nUM bV` gu@s` EìeE` qy KVHy-KVHy hI nMbrd`r nyQ`xyd`r nUM E`pxy kol s@idE` qy ikh`, ìquh`fy isp`hI ikho ijhy hn ijhn~ nUM corqy pIr iv@c koeI Prk nzr nhIN EàuNd` |î

Q`xyd`r ny jv`b id@q`, ìkoeI glqI ho geI hoxI hY |înMbrd`r ny ikh`, ìieh q~ r@b dy bMdy qy s`fy pIr hn | E`p ny iehn~ nUM ie@Qy

ilE` ky bV` p`p kIq` hY | pr ies iv@c hI iksy d` Bl` hoeyg` |îQ`xyd`r ny ikh`, ìE@j s`fy Q`xy dy B`g Ku@lH gey jo E`p vrgy mh`n qp@svI

dy crn ie@Qy pey | mh`r`j, E`p jI j` skdy ho | mYN E`pxy isp`hIE~ vloN m`&ImMgd` h~ |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìBèI, quh`fy isp`hI s`nUM ie@Qy ilEèy hn koeI q~k`rn hox` hY ?î

Q`xyd`r ny ikh`, ìmYnUM d@so mYN E`p jI dI kI syv` kr skd` h~ |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìipMf v`sI Q`xy dy isp`hIE~ koloN bhuq qMg hn | ieh

zbrdsqI g`v~ pkV ky Q`xy lY EàuNdy hn, ik ieh corI dIE~ hn | lok imMnq~qrly krdy hn pr iehn~ qy koeI Esr nhIN huMd` | hux auh gaUE~ C@fo qy mYN vI ie@QoNj`v~|î

Q`xyd`r nUM E`pxI kIqI qy Srm EèI qy gaUE~ C@fx d` hukm id@q` | sMqb`b` jI qoN m`&I mMg ky E`pxI Bu@l bKSèI |

nMbrd`r nUM smJ E` geI ik sMq b`b` jI Q`xy ikauN Eèy sn | aus nyQ`xyd`r nUM sl`h id@qI, ìQ`xy qoN b`hr j`x qoN pihl~ Erd`s kirE` kro qy r@b nUMEMg sMg smJ ky ifaUtI inBìeE` kro | E`p jI ny E`pxI Bu@l bKSvèI ieh q~bhuq hI cMg` kIq` hY | r@b nUM w`d r@K ky kMm krn n`l k`mw`bI imldI hY |î

82

Q`xyd`r ny nMbrd`r nUM bcn id@q`, ìmYN smJ igE` h~ Eqy E@gy qoN iesy qrH~hI hovyg` |î

sMq b`b` jI dy BtolIE~ ipMf rihx smyN SrD`lUE~ dI igxqI bhuq v@D geIsI | SrD`lU sMq b`b` jI dy hukm mMndy sn | sMq b`b` jI vI BtolIE~ Eqy noSihrynUM s@jI qy K@bI E@K kih ky puk`rdy sn | sMq b`b` jI dy pRB`v sdky bhuq s`ry lok~ny KMfy-b`ty d` EMimRq C@ikE` |

EMgryzI r`j smyN ipMf BtolIE~ qy ipMf nuSYhry dy POjI donoN sMsìrk mh~wu@D~, iqMn pVosI dyS~ n`l lVèIE~ Eqy mOjUd` G@lUGìrE~ iv@c lVy pr koeI j`nInuks`n nhIN hoieE`| pirv`r dy lok POjIE~ dI sl`mqI leI qp-EsQ`n EàuNdyEqy bynqIE~ krdy | sMq b`b` jI auhn~ nUM gurb`xI n`l joVdy | ipMf v`sI vI j`xdysn ik sMq b`b` jI dI qp@isE` sdky hI ieMnIE~ v@fIE~ lVèIE~ iv@c vI, s`rysl`mq rhy |

°¢EicMq imly so pèy dI s`KI

(b`b` jI d` gurU dI d`q smJ ky E`t` C@kx` )bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI cOvI GMitE~ iv@c ie@k v`r Bojn

kirE` krdy sn | jdoN gz` krn iksy ipMf iv@c j`x` q~ E`p ny ie@k bhuq hI s`dIg`qI lèI huMdI sI | h@Q iv@c ic@pI Eqy Cot` ijh` fMf` huMd` sI | pYr pCIE~ dy joVyn`l F@ky huMdy sn | gurb`xI dy kQn Enus`r n`m jpx v`l` sgl isRStI d` r`j`huMd` hY |

r`j` sglI isRsit k` hir nìm mnu iBMn` “ (pMn` ß™ß)

mh`r`j ny s`rI aumr PkIr~ v`l` Bys r@iKE` | ie@k idn, sMq b`b` bsMqisMG jI BtolIE~ ipMf gz` krn gey | b`b` jI ny ie@k Gr E@gy j` ElK jgèI |EMdroN ie@k mèI ny ieh smJ ky, ik koeI PkIr mMgx v`l` EìeE` hY, ie@k mu@TE`ty dI lY EèI | jdoN drv`z` KoilHE` q~ kI dyKdI hY ik smyN d` mh`n qp@svIdrv`zy íqy KVH hY | b`b` bsMq isMG jI nUM auh mèI kihx l@gI, ìmh`r`j ! mYN Bu@lgeI, Tihro, mYN E`p leI huxy pRS`d` ilEàuNdI h~ |î

b`b` jI kihx l@gy, ìnhIN mèI, hux jo kuJ h@Q iv@c ilEèIN hY dy dy |pRm`qm` ny s`fI E@j dI pR lbD ieh hI ilKI hY |î

mèI koloN E`t` lY ky qy ic@pI iv@c p`xI n`l Gol ky KVy-KVy auQy hI C@k ilE`qy p`xI pI ky v`ps qp-EsQ`n qy E` gey | pUrn s`DU cMgy Bojn dI E`s nhIN krdy,blik jo kuJ EicMq iml jèy K` lYNdy hn | ies sMbMD iv@c gurb`xI d` kQn hY :

83

so sMinE`sI jo siqgur syvY ivchu E`pu gvèy “C`dn Bojn kI E`s n kreI EicMqu imlY so pèy “bkY n bolY iKm` Dnu sMgRhY q`msu nìm jlèy “Dnu igrhI sMinE`sI jogI ij hir crxI icqu lèy “(pMn` °™°£)

°¢zihr vI EMimRq

gur crxI j` k` mnu l`gY “ dUK drdu BRm q` k` B`gY “gur kI syv` pèy m`nu “ gur aUpir sd` kurb`nu “gur k` drsnu dyiK inh`l “ gur ky syvk kI pUrn G`l “gur ky syvk kau duKu n ibE`pY “ gur k` syvku dh idis j`pY “ (pMn` ®¶§)

ipMf~ dy lok~ dy idl~ iv@c sMq b`b` bsMq isMG jI pRqI siqk`r bhuq v@DigE` sI | pRymI s@jx hr smyN koeI n` koeI mOk` l@Bdy sn ik kd sMq b`b` jI leIkoeI nvIN cIz lY ky j`x qy auhn~ dI syv` iv@c h`zr krn | sMq b`b` jI dIE~KuSIE~ pR pq krn leI auh kuJ n` kuJ Ckàux v`sqy vI iqE`r krdy | sMq b`b`jI dI ikRp` idRStI dI q~G rihMdI sI |

nOSihry ipMf (ieh ipMf sMq b`b` jI dy qp-EsQ`n qoN ie@k ik:mI: dI iv@Qqy sI) dy ie@k pRymI T`kur isMG ny km`d dI ipVèI SurU krn qoN pihl~ mn bxìeEìk sB qoN pihl~ gMny pIV ky sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM gMny dI rs CkèIj`vy | srd`r jI ny r`q nUM gMny iC@l ky vylxy kol r@K id@qy | Egly idn qVky gMny pIVky rs k@FI qy ip@ql dI g`gr Br leI |

srd`r T`kur isMG ny q`zI rs dI g`gr isr íqy r@KI qy b`b` jI dy qp-EsQ`n BtolIE~ EpiVE` | sMq b`b` jI EMb dy dr@Kq Q@ly s@jy hoey sn | aus ny rsdI g`gr Byt kIqI | auhn~ puiCE`, ìisMG` kI ilEìeE` hYN ?î

srd`r T`kur isMG ny nmsk`r krky isr Juk` ky jv`b id@q`, ìmh`r`j, gMnydI pihlI pIV d` q`z` rs E`p jI dI syv` iv@c h`zr hY |î

sMq b`b` jI ny imhr kIqI qy aus ny b`ty iv@c svìeE` rs sMq jI mh`r`jnUM Byt kIq` | sMq b`b` jI ny b`t` E`pxy s`hmxy r@K ilE` | QoVHI dyr bÈd sMq b`b`jI ny bVy pRym n`l rs C@k ilE` | srd`r jI ny b`ty iv@c hI h@Q su@cy krvèy qy sMqb`b` jI ny Erd`s kr leI |

b`b` jI ny ikh`, ìb`kI d` rs ieQy nhIN C@fx`, ies nUM hor pR xIE~ iv@cvrq` id@q` j`vy |î siq bcn kih ky srd`r jI Gr E` gey | g`gr dy rs nUMmh`r`j d` pRS`d smJ ky s`ry pirv`r ny imT`s d` E`nMd ilE` |

84

idn cVHy srd`r T`kur isMG jdoN p@CIE~ nUM vylxy qoN prHy krn lgy q~ kI dyKdyhn ik gMinE~ n`l ie@k bhuq lMb` s@p vI pIV ho igE` hY | srd`r jI Gbr` gey,kMbxI iCV peI qy psIn` E` igE` | soicE` hux kI bxU ? p`p nhIN, Gor p`p hoigE` hY | zihrIlI rs q~ s`ry pI bYTy sn qy srd`r jI hux GuMmx-Gyr iv@c pY geyik hux kI kIq` j`vy | EìKr srd`r jI ny sMq b`b` jI kol bynqI krn dI T`xIqy n@Td` fyry EpiVE` | sMq b`b` jI ny Gbrèy hoey srd`r T`kur isMG dI s`rIv`rq` suxI qy bcn kIq`, ìisMG`, pihl~ rs d` Gu@t iksny BirE` sI ?î

srd`r T`kur isMG ny d@isE`, ìmh`r`j! sB qoN pihl~ rs nUM E`p jI ny BoglìeE` sI |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìBèI! EsIN q~ C@kx qoN pihl~ d`qy nUM Bog lgvìeE`sI qy EsI q~ isrP sIq pRS`d d`qy d` C@ikE` sI | h@Q su@cy krn mgroN d`qy d`Sukr`n` kIq` sI | E`p leI brkq, nyk kmèI iv@c v`Dy qy syv` dI s&lq` dy n`lsrb@q d` Bl` mMigE` sI |î srd`r jI kihx lgy, ìmh`r`j jI, E`pny q~ bVIikrp` kIqI hY, pr myry koloN q~ p`p ho igE` hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìErd`s dI mh@qq` huMdI hY | d`q` idE`l hY, E`pxyibrd dI E`py r@iKE` krd` hY |î

srd`r jI nUM qs@lI hoeI, Erd`s krn v`l` ie@k mh`n qp@svI hovy q~ibrQI iks qrH~ j` skdI hY | iksy nUM kuJ nhIN hoieE` | srd`r T`kur isMG qy ausd`pirv`r sMq b`b` jI d` p@k` SrD`lU bixE` | sMq b`b` jI dy aupdyS sdk` KMfy-b`ty d` EMimRq C@k ky dsvyN p`qS`h d` isMG s@ijE` Eqy Erd`s dI EslI mh@qq`b`ry ipMf v`sIE~ iv@c pRc`r kIq` |

iesy qrH~ ie@k pirv`r ny l@sI irVk ky sMq b`b` jI nUM CkèI | jdoN l@sIv`lI c`tI s`P krn l@gy q~ c`tI iv@coN s@p dIE~ h@fIE~ imlIE~ | glqI n`l l@sIiv@c s@p irVk ho igE` sI | auh pirv`r dOVd`-dOVd` b`b` jI kol EìeE` qyv`rq` suxèI |

mh~purK~ dy Enmol bcn sn, ìb`xI pVo, vìhgurU d` j`p kro, EsIN vIkrdy h~, E`py d`q` sMB`lyg` |î

sB TIk irh` | sMq b`b` jI dy ieS`ry sMkyq m`qr sn pr fUMGèI n`l Brysn | kyvl At b`xI dI hI k`&I sI | zihr nUM vI EMimRq kr skdI hY jy mh~purK~dI SrD` hovy |

ivKu ivic EMimRqu pRgitE` krim ipE`vxh`ru “ n`nk scu sl`hIEY DMnu sv`rxh`ru “ pauVI “ ijn` EMdir kUVu vrqY scu n B`veI “ jy ko bolY scu kUV` jil j`veI “

85

kUiVE`rI rjY kUiV ijau ivst` k`gu K`veI “ ijsu hir hoie ikRp`lu so n`mu iDE`veI “ hir gurmuiK n`mu ErìD kUV p`pu lih j`veI “ (pMn` ¶§¶)

°¢ijauN r`Kih iqauN rhIEY

(a) sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny ie@k idn isivE~ iv@coN muridE~ dy k@pVyiek@Ty kIqy | muridE~ dIE~ icq`v~ duE`ly g@fIE~ ik@lIE~ qoN D`g` iek@T`kIq` | kMifE`lI sUl n`l kpiVE~ nUM D`gy n`l sIq` qy poh-m`G dI TMF qoNbcx leI godVI bxèI | r@b dI kudrq EYsI hoeI auh godVI r`q nUM mINhpYx n`l iB@j geI | godVI kdoN su@ky qy kdoN sMq b`b` jI ausnUM pàux | sMqb`b` jI ny godVI p`xI iv@c vh` id@qI | ies s`rI Gtn` nUM d`qy d` hukmmMinE` | vìhgurU nhIN sI c`huMd` ik sMq b`b` jI SrIr qy godVI pàux |vìhgurU dI KuSI iv@c E`pxI KuSI smJI |

(E) sMq b`b` bsMq isMG jI ny BtolIE~ ipMf ivKy ie@k EMb dy Q@ly qp kIq` | iehqp EsQ`n BtolIE~ Piqhpur dI h@d íqy siQq hY | EMb dy dr@Kq qy sMqb`b` jI ny srv`r pìeE` hoieE` sI | iesdy Q@ly kyvl bYiTE` j` skd` sI,KVHy hox dI jgH nhIN sI | ies EsQ`n íqy E@j suMdr gurduE`r` sìhbs@ijE` hoieE` hY, ijQy hr EYqv`r Eqy sMgr~d nUM dIv`n s@jdy hn |inrml kutIE` jOhl~ dy mh~purK~ dy hukm Enus`r ies dI dyK-ryK c@lrhI hY |

°¢

86

gurduE`r` ShId~ p`qS`hI CyvIN, jMfU isMGìnrml kutIE` jOhl~ qoN iqMn ku mIl dI dUrI íqy ipMf jMfU isMG` siQq hY |

sRI gurU hrgoibMd sìhb jI dI POj iv@c ies ipMf dy vsnIk BrqI sn | iehn~iv@c BèI krm` Drm` isMG, BèI bu@D` qy BèI su@D` mu@K sn ijhn~ ny gurU sìhbdIE~ mugl~ ivru@D c`roN lVèIE~ iv@c s`Q id@q` | krq`rpur dI lVèI Pqih krnqoN bÈd kIrqpur sìhb j~idE~ sRI gurU hrgoibMd sìhb jI ny E`pxy ipEìrE~dI bynqI qy h`V sMmq °¶©ß nUM jMfU isMGy crn pèy | aus smyN ieh EsQ`n dr@Kq~n`l iGirE` hoieE` sI qy l`gy ie@k KUh sI | jMfU isMGy dI sMgq huMm-huMm` ky gurU jIdy drSn~ leI EèI Eqy lMgr p`xI dI syv` kIqI | ikh` j~d` hY ik gurU jI n`l§™ is@K sUrmy h`zr sn Eqy ijs DrqI nUM gurU sìhb ny B`g lèy, auh muh@l` grIbqy sm`j vloN ilq`Vy lok~ d` sI | grIb lok~ ny gurU sìhb dy E`sx leI ie@k tu@t`mMj` ilE~d` | gurU jI bVy KyVy iv@c ies mMjy qy sj gey |

sMgq dI syv` vyK ky gurU jI ny PurmìeE`, ìies EsQ`n qy is@KI pRPu@lqhovygI Eqy s`fIE~ ShId POj~ d` ie@Qy hr vyly pihr` rhyg` | EsIN vI ieQy h`zrrh~gy |î

sm~ bIqd` igE` | sMgq qy gurU sìhb dI ikrp` sI | sMgq ny krq`rpurinv`sI BèI eISr isMG qoN sRI gurU gRMQ sìhb dI bIV ilKv` ky °®ß¶ iv@c iesEsQ`n qy sjèI | ieh hQ-ilKq bIV E@j vI ies EsQ`n qy ibr`jm`n hY | sRIgurU gRMQ sìhb d` srUp sMgq ny ie@k k@cy koTy iv@c sjìeE` | °©™¢ eI: iv@cplyg dI ibm`rI PYl j`x k`rn ipMf dy lok ies koTy b`ry Bu@l gey |

sMq b`b` hrn`m isMG jI, ijE`x vìlE~, dy prm syvk, mh`n qp@svI sMqb`b` bsMq isMG jI, E`pxy gurUdyv dy hukm dI p`lx` krdy hoey, sMgq~ nUM gurU n`ljoVdy hoey ipMf BtolIE~ iv@c E` fyry lèy | sMn °©°¢ eI: (sMmq °©¶©) iv@c ie@kidn auh jMfU isMG` Eèy qy sMgq ny auhn~ d` E`sx ies k@cy koTy l`gy lgìeE` |jdoN sMgq nUM mh~purK~ dy Eàuux b`ry pq` l@g` q~ drSn~ leI EèIE~ |

QoVHI dyr msqI iv@c rihx qoN bÈd sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìies koTyiv@c kI hY ? ies nUM KolHo |î

koTy nUM KoilHE` igE` q~ sRI gurU gRMQ sìhb jI d` srUp ie@k pIVI qy s@ijE`hoieE` sI | pIVI nUM isauNk l@gI hoeI sI | sMq b`b` jI ny m@Q` tyikE` qy hukm kIq`,ìE`p jI qoN gurU sìhb d` inr`dr hoieE` hY | hux ies srUp nUM b`hr k@F ky, cMdoE`sìhb lg` ky, nvIN pIVI sìhb qy pRk`S kro |î

sMgq~ ny hukm dI p`lx` kIqI q~ sMq b`b` jI ny ikh`, ìs`f` gurU Brm~ qoNrihq hY | ie@Qy gurU sìhb E`p h`zr hn Eqy auhn~ dy hukm~ qy c@lx` hI BlI g@lhY | sRI gurU gRMQ sìhb d` p`T E`rMB kro qy ies piv@qr srUp d` pUr` siqk`r

87

kro | nym n`l pRk`S kro, gurb`xI pVHo qy suxo |îsMq b`b` jI ies EsQ`n qy sv` mhIny rhy | ds idn~ bÈd sMq b`b` jI

dI hzUrI iv@c sRI gurU gRMQ sìhb dy p`T d` Bog ipE`, kIrqn Eqy kQ` hoeI Eqyn`l hI b`b` jI ny sMgq~ nUM KMfy-b`ty d` EMimRq C@kx leI pRyirE` | jMfU isMG` dy is@KgurU goibMd isMG duE`r` clèI mirw`d` iv@c h`zrI Br cu@ky sn pr sm~ bIqxk`rn Eàuux v`lIE~ pIVIE~ gurU dy r`h qy n` cl skIE~ | iehn~ nUM surjIq krnleI sMq b`b` jI ny EMimRq C@kx leI hukm kIq` Eqy†§™ pR xIE~ ny EMimRqp`nkIq` | m`str kuMdn isMG dy ipq` srd`r Erjn isMG Eqy m`q` bMq kOr ny vI EMimRqC@ikE` |

jdoN sMq b`b` jI ny inrml kutIE` jOhl~ E` ky fyry lèy q~ keI v`rI jMfUisMG` dIE~ sMgq~ dI bynqI qy ies EsQ`n dy drSn krn gey | jdoN sMq b`b` jIny fyry qoN clx` q~ bYNf-v`jy E@gy huMdy sn | auDr jMfU isMG` dI sMgq vI ipMf dI h@dqy bYNf-vìjE~ n`l b`b` jI d` sv`gq krdI Eqy gurduE`ry q@k lY ky j~dI | iehrIq E@j vI c@lI E` rhI hY | sMq b`b` jI qoN bÈd sMq b`b` igE`n isMG, sMq b`b`hrBjn isMG ivr@kq qy mOzUd` g@dI nSIn sMq b`b` jIq isMG jI nUM vI ausy qrH~ jMfUisMG` gurduE`ry iljìeE` j~d` hY |

jMfU isMG` dIE~ sMgq~ bVy pRym n`l gurduE`ry dI syv` inBÈ rhIE~ hn Eqyinrml kutIE` jOhl~ n`l vI juVIE~ hoeIE~ hn |

°¢E`pxy d`s d` sd` rKv`l`

BèI nrìex isMG, inv`sI h@lUv`l ny ie@k g~ KrIdI | auh sRIm`n sMq b`b`bsMq isMG jI d` SrD`lU sI | aus dy mn iv@c Purn` EìeE` ik ikauN n` ies g~dy du@D d` dhIN jm` ky sMq b`b` jI nUM aus dhIN n`l ieSn`n krìeE` jèy |

isMG~ dy mn dy Purny pRym iv@c r@qy huMdy hn | koeI cl`kI nhIN huMdI | g~ dy du@DdI syv` iks qrH~ sPL hovy | sMq b`b` bsMq isMG jI dI imhr sdk` g~ dI pR pqIhoeI qy hux aus dy du@D dy dhIN mh`r`j jI dI Coh pR pq kry | g~ vI B`g~ v`lI qyBèI nrìex isMG vI B`g~ v`l` ijs ny ieh ivc`r soicE` |

aus ny idny dhIN jmìeE` qy r`q °¢ vjy ktory iv@c dhIN p` ky BtolIE~qp-EsQ`n vl c`ly p` id@qy | c`ly pàux qoN pihl~ aus ny mh~purK~ E@gy bynqIkIqI, ìmh`r`j, E`p jI dI bKSI g~ dy du@D d` dhIN E`p EMgIk`r kro | syvk dImnS` pUrI kro | syvk d` rsqy iv@c EMg-sMg rih ky s`Q dyx` |î

aus smyN auj`V bhuq huMd` sI | jdoN kuJ hI v`t h`ly c@ilE` sI q~ bhuq

88

hnyr` hox kr ky Gbr` igE` | k@cI v`t sI, TIk qrH~ nzr vI nhIN E` irh` sI |mn iv@c k`&I BYE EìeE` ik ikDry kdm jMgl vl n` cly j`x | fr-fr ky kdmvD` irh` sI |

ie@Dr iel`hI q`r~ KVk peIE~ | sMq b`b` jI sUKm srIr n`l BèInrìex isMG dI r@iKE` iv@c h`zr ho gey | sMq b`b` jI kdI aus dy E@gy hox qy kdIip@Cy hox pr BèI nrìex isMG nUM kuJ nzr n` E`vy | kyvl pYr~ dy c@lx dI E`v`zhI suxèI dyvy | pYr~ dI E`v`z iv@c ie@k iK@c sI qy TIk rsqy qy lY ky j` rhIsI | aus nUM ies qrH~ l@gy ik ijvyN koeI aus dy E@gy cl irh` hY | kdI l@gy ik ip@CyvI koeI E` irh` hY | hONsl` kìem hoieE` ik auh iek@l` nhIN hY | hor vI lok rsqyiv@c hn | qp-EsQ`n dy nyVy pYr~ dI E`v`z EàuxI bMd ho geI | svyry c`r vjydy krIb auh fyry phuMc igE` | fyry iv@c sMq b`b` jI dy drSn ho gey | sMq b`b` jIE`pxy E`sx qy ibr`jm`n sn | E`pxy pYr Eqy l@q~ k@pVy n`l J`V rhy sn | BèInrìex isMG ny siqk`r n`l m@Q` tyikE` qy kihx l@g`, ìmh`r`j, E@j qVky hIsYr-tihl kr ky Eèy ho ?î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìnrìex isMG! EsIN qy ifaUtI inB` rhy sI |îBèI sìhb ny pu@iCE`, ìk`hdI ifaUtI ? mh`r`j, r`q nUM vI ifaUtI ?îsMq b`b` jI koloN k@pV` lY ky mh`r`j jI dy crn~ nUM s`P krn l@g ipE` |ìBèI ifaUtI hI sI? r`q nUM fr qYnUM lgd` sI | b`xI q~ pVHd` nhIN sI qy

fr iPr l@gx` hI sI | EsIN soicE` qyry n`l hI rhIey | qusIN n` E`p E`r`m kIq`n` s`nUM krn id@q`,î sMq b`b` jI ny ikh` |

BèI nrìex isMG crn~ qy if@g ipE` | idl Br EìeE`, hMJUE~ n`l crnDo id@qy | l@g` Sukr`n` krn, ìp`qS`h, ies grIbVy qy ieqnI imhr! d`s nUM crn~dI Kt`k q~ EàuNdI sI pr pRq@K drSn nhIN sn hoey | E`p jI ny fr dUr kr id@q`sI | myry B`g cMgy jo E`p b~h pkV ky n`l-n`l rhy |î

sMq b`b` bsMq isMG jI kihx l@gy, ìsm~ k`PI ho igE` hY | EsIN huxieSn`n kr leIey|î

BèI nrìex isMG ny sMq b`b` jI dy koml srIr qy E`pxy h@QIN dhIN dI syv`kIqI qy ieSn`n krvìeE` | sMq b`b` jI ieSn`n kridE~ b`xI pVHdy rhy |

BèI sìhb ny soicE`, "mYN ikMny B`g~ v`l` h~ jo ies mh`n E`qm` dy srIrnUM h@Q lg` sikE` h~ | jy mh`r`j, dhIN dI syv` n` lYNdy qy myr` kI c`r` | pr hux iehg@l smJ E` geI ik B`vyN ikqy vI hovo, b`xI pVdy rho |" gurb`xI d` vI kQn hY :

hir EMimRq b`xI g`vY “ s`D` kI DUrI n`vY “ (pMn` ¶¢£)

°¢

89

iqs k` mMqR n` j`nY hormh~purK~ nUM kdI iksy cIz dI kmI nhIN huMdI | aunH~ dy syvk hr vyly hr qrH~

dI syv` leI iqE`r rihMdy hn | auhn~ dIE~ loV~ G@t huMdIE~ hn qy hr bMd` pUrIE~kr skd` hY | v@sqr G@t pàuxy, koeI grm k@pV` qn qy nhIN lYx` | keI-keI idnBojn n` krn` | jy Bojn nhIN imld` sI q~ Bu@Ky rih ky vI E`nMd iv@c rihx` | G@tK`x n`l srIr qy m`nisk q`kq iv@c koeI Prk nhIN pYNd` | sMs`rI jIv~ dy s`hmxysMq b`b` bsMq isMG jI bhuq hI G@t Bojn C@kdy sn |

sMq b`b` bsMq isMG jI jOhlIN ipMf Eàuux qoN pihl~ jMfU isMGy ie@k k@cycub`ry iv@c ie@k mhIn` Tihry | ies cob`ry d` mìlk BèI j@g` isMG sI | BèI j@gìsMG ny qn-mn n`l mh~purK~ dI syv` kIqI | mh`r`j idny q~ cub`ry iv@c rihMdysn | r`q nUM ies iel`ky dy ryq dy it@ibE~ qy j` ky Gor qp@isE` krdy sn | mh`r`jpCIE~ dIE~ KV`v~ pìeE` krdy sn |

BèI j@g` isMG iblkul EnpVH sI pr aus nUM inqnym dIE~ s`rIE~ b`xIE~kMT sn | keI v`rI BèI j@g` isMG jdoN EMimRq vyly nhIN auTd` sI q~ mh`r`j ausnUM j` ky s`vD`n krdy sn, ik auT@ BèI n`m jpx d` vyl` ho igE` hY |

BèI jI kuJ dyr q~ ies jgàux v`lI g@l nUM supn` hI smJdy rhy | pr jdoNb`r-b`r Eijh` hoieE` q~ auhn~ ny sMq b`b` jI nUM bynqI kIqI,ìp`qS`h, jdoN vIsvyry myrI nINd Ku@lHdI, E`p drSn dy ky mYnUM s`vD`n krdy ho | E`p jI dI bVIimhr hY | pr ieh smJ nhIN EàuuNdI ik bMd drv`jy iKVkIE~ ivcoN E`p iksqrH~ EàuuNdy ho |î

sMq b`b` jI sux ky muskrèy qy ikh`,ìdyKdy qusIN ho, Ev`z qusIN suxdy ho,quh`nUM pq` hox` hY |î

BèI j@g` isMG nUM smJ E` geI ik ies qrH~ dy sv`l mh~purK~ E@gy nhINkrny c`hIdy | E@KIN dyKIN, kMn~ n`l suxI g@l jy mn dIE~ E@K~ n` KolHy q~ ies qoN BYVIg@l kI ho skdI hY | sMq b`b` jI E`pxy syvk dI surq jìgRq krdy qy hv` d` rUpD`rn kr ky pRgt ho j~dy sn |

gurb`xI d` Purm`n hY : ijn ky B`g bfy hY BèI iqnu s`DU sMg muK jury “ iqn kI DUir b~CY inq n`nku pRB myr` ikrp` kry “ (pMn` °¢™®)

ie@k idn mh`r`j ny BèI j@g` isMG nUM E`px` K`lI pyt idKàuNidE~PurmìeE`,ìE`h dyK j@g` isE~, pyt iblkul ^`lI hY | EsIN kuJ nhIN C@ikE` |îieh bcn kr ky mh`r`j iPr BgqI krn b`hr c@ly gey | j@g` isMG ny bVy pRym qySrD` n`l mh`r`j leI dlIE` bxìeE` qy f@by iv@c p` ky mh`r`j jI nUM Ckàux

90

leI qur ipE` | mh`r`j jI nUM bhuq FUMifE` pr mh~purK ik@Dry nzr n` Eèy | j@gìsMG mn iv@c Erd`s krn l@g`, ìmh`r`j jI, dlIE` TMf` ho irh` hY, ikRp` krojldI drSn idau !î

ieMny nUM mh`r`j jI nzr E` gey | j@g` isMG ny nmsk`r kr ky mh`r`j E@gydlIey d` f@b` Kohl ky r@K id@q` Eqy bynqI kIqI, ìmh`r`j, Bog lgÀ |î mh`r`jj@gy d` pRym dyK ky kihx l@gy, ìBu@Ky rihx qoN bÈd nrm cIz C@kxI c`hIdI hY |îBèI j@g` isMG d` ilE~d` dlIE` mh`r`j jI ny QoVH ijh` C@ikE` qy b`kI j@g` isMGnUM C@kx leI dy id@q` |

°¢BtolIE~ qoN jOhl~

ie@k idn BèI myl` isMG BtolIE~ v`ly ny mihsUs kIq`, ìEsIN q~ mMijE~,ibsqirE~ auqy sONdy h~ Eqy sMq mh`r`j b`b` bsMq isMG jI BuMjy zmIn qy E`sxkrdy hn | ieh TIk nhIN | EsIN sMq b`b` jI dI pUrI ie@zq nhIN kIqI |î BèIsìhb ivc`r iv@c fu@by soc rhy sn, ìsMq b`b` bsMq isMG jI ny su@K leI kuJ nhINkIq` | EsIN q~ auhn~ nUM jMglI j`nvr s@p, TUMey Eìd qoN bcx leI ie@k mMj` vIbxv` ky nhIN id@q` |î

ies soc nUM BèI sìhb ny EmlI j`m` pihnìeE` | ie@k plMG Eqy ibsqrìqE`r krvìeE` Eqy sMq b`b` jI dy qp-EsQ`n qy lY ky Eèy | sMq b`b` jI ausvkq E`pxy EsQ`n qy h`zr nhIN sn |

BèI myl` isMG ny k`&I ieMqz`r kIq` pr sMq b`b` jI S`m q@k v`ps nhINmuVy | BèI sìhb nUM pq` sI ik pihly vI sMq b`b` jI ie@k do idn leI E`pxyEsQ`n qoN ikDry cly j~dy sI qy r`q nUM v`ps nhIN EàuNdy sI | BèI sìhb ny plMGqy ibsqr`, qp-EsQ`n íqy ie@k p`sy kr ky r@K id@q` qy soicE`,ìsMq mh`r`j E`pyvyK ky vrq lYxgy |î

mh`n qp@svI BuMjy sOx v`ly, ik@Qy duinE`vI E`r`m l@Bdy sI | s`dy jIvniv@c hI E`pxI KuSI smJdy sI | kuJ icrIN jdoN mh`r`j jI qp-EsQ`n qy v`psEèy plMG ibsqr` vyK ky kihx l@gy, ìd`qy d` ieS`r` ho igE` hY, sm~ E` igE`hY, ies EsQ`n nUM C@fx d` |î sMq b`b` jI ny keI s`l ies EsQ`n nUM B`g lèypr C@fx smyN ie@k imMt nhIN lgìeE` | ikMny iqE`gI s`DU sI | jy s`DU E`px` su@KB`lx l@gy q~ dunIE~ dy lok~ nUM su@K ikvyN phuMcàuxgy |

ibnH~ iksy nUM pu@iCE~, ibnH~ iksy nUM d@isE~ ausy idn sMq b`b` jI ny E`pxIic@pI qy sot` cu@ikE` qy ipMf jOhl~, izlH jlMDr v@l c`ly p` id@qy | sMq b`b` jI nUM jOhl~j`x d` hukm E`pxy rihnum` DMn-DMn bRhm igE`nI sMq hrn`m isMG jI d` sI |

91

ipMf jOhl~ dy lihMdy p`sy SbdIE~ d` KUh hY | KUh d` mìlk-ibSn isMG,g`DI qy bYT` bOld~ nUM h@k irh` sI | jdoN sMq mh`r`j b`b` bsMq isMG jI aus KUhkoloN lMGy q~ pq` nhIN g`DI h@kdy-h@kdy aus izmINd`r dy mn iv@c kI EìeE` ikJ@t g`DI qoN auqr ky ip@CoN dI j` ky sMq mh`r`j jI nUM j@P` p` ilE` | ies qy sMqb`b` jI ny aus nUM ikh`, ìEsIN qyr` kI ilE` hY ? gurmu@K` s`nUM C@f dy |î

pr aus ny j@P` pèI r@iKE` | ieh j@P` koeI vYr-ivroD d` nhIN sI blikpRym qy SrD` d` sI | sMq mh`r`j jI dy jl`l nUM vyK ky auh smJ igE` sI ik iehkoeI bKSI hoeI rUh hY |

sMq b`b` bsMq isMG jI aus nUM kihx l@gy, ìqUM s`nUM iksy Srq qy C@fyNg` vI ?îie@k gurmu@K aus smyN ieh nz`r` vyKx leI kol hI ru@k igE` | auh sMq b`b`

jI nUM kihx l@g`, ìb`b` jI ieh bMd` bol` hY | zr` aucI E`v`z n`l kho |îizmINd`r ny ie@k d@m jv`b id@q`, ìmYN bol` nhIN, mYnUM sB kuJ suxd` hY |î

pq` nhIN aus d` bol`pn ik@d~ dUr ho igE` | ijhV` gurmu@K l`gy KV` sI ieh suxky hYr`n ho igE` |

BèI ibSn isMG, izmINd`r ny ikh`, ìb`b` jI mYN quh`nUM ie@k Srq qy C@f~g` |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìBilE` lok` bol E`pxI Srq !îBèI ibSn isMG ny bynqI kIqI, ìb`b` jI E`p myry KUh qy fyry lgÀ |îsMq b`b` jI kihx l@gy, ìcMg` gurmu@K` ijd~ qyr` pRym hY, aud~ hI kr~gy |îies qy BèI sìhb ny sMq b`b` jI nUM C@f id@q` qy ëboly so inh`lí d` jYk`r`

zor d` C@ifE` qy KuSI mnèI | aus KUh qy ie@k Cot` ijh` kmr` sI | sMq b`b` jIny ies jgH rihx` SurU kr id@q` | sMq b`b` jI ny KUh dy mìlk BèI ibSn isMGnUM ikh`, ìquh`nUM s`fI ie@k g@l mMnxI pvygI | s`fy b`ry iksy nUM kuJ d@sx` nhIN | qusIs`nUM koeI cIz j~ hor iksy b`ry kdI vI nhIN pu@Cogy | jdoN koeI cIz s`nUM c`hIdI hovygIEsIN E`p mMg lv~gy |î

sMq b`b` bsMq isMG jI auQy Gor qp@isE` krn l@g pey | ies EsQ`n l`gybUJy-J`VIE~ bhuq sn | sMq b`b` jI s`rI-s`rI r`q b`hr J`VIE~ iv@c bYT kyqp@isE` krdy qy idny ieSn`n p`xI krky kmry iv@c E` ky kuMfI EMdroN lg` kyr@Kdy | pMj s`l qk sMq mh`r`j dI dy ies sQ`n qy hox b`ry iksy nUM pq` nhINl@g` | pr ies smyN qoN bÈd sMq b`b` jI kdI-kdI E`sx lg` ky kmry qoN b`hrvI bYTx l@g pey | lok~ nUM dyr nhIN l@gI sMq mh`r`j jI nUM pihc`nx dI |

°¢

92

s` DrqI BeI hrIE`vlI(ipMf jOhl~ d` ipCokV)

B`g~ BrI jOhl ipMf dI DrqI d` E`px` hI ie@k ieiqh`s hY | mugl~ dy r`jsmyN ies iel`ky nUM bhuq hI EiqE`c`rI sUbyd`r imilE` | jdoN vI sUbyd`r dy iel`kyiv@c iksy ihMdU lVkI dI S`dI huMdI q~ auh folI nUM pihlI r`q E`pxy mihl iv@cr@Kd` sI |

auhnI idnIN bolIny duE`b` ipMf dy ik@ly v`ly srd`r dI lVkI nUM ivE`huxleI jMifE`ly ipMf qoN b`r`q EèI | S`dI qoN auprMq lVkI dI folI qorI geI | jdauh folI k`kI ipMf kol phuMcI q~ aus lVkI nUM pq` lg` ik aus nUM ie@k r`q v`sqyjmSyr dy muslm`n h`km kol rihx` pYx` hY | aus lVkI ny E`pxI p@q lhàux dIbjèy ie@k bh`n` bx` ky kh`r~ nUM ikh`, ìmyrI ie@k zrUrI cIz myrI m~ kol rihgeI hY ies krky myrI folI v`ps lY c@lo | mYnUM pihly auh cIz lY lYx idau iPr v`psE`v~gI |î jdoN ies g@l d` pq` ausdy pqI nUM imilE` q~ aus ny h`mI Br id@qI |folI v`ps ipMf bolIny duE`b` nUM c@l peI | aus d` pqI vI v`ps n`l EìeE` | folIv`ps E`x qy sB hYr`n ho gey | "koeI EYsI vYsI g@l nhIN, sB TIk hY," Gr EMdrj` ky E`pxI m~ nUM d@isE`, ìmYN E`pxI p@q luh` ky jMifE`ly nhIN j`x` c`huMdI | mYNE`pxy pqI smyq ieQy hI rh~gI |î

m~ ny ikh`, ìqyrI g@l q~ TIk hY pr DIE~ nUM shur` ipMf hI BàuNd` hY |îlVkI ny dlIl id@qI ik EsIN ie@k BYx qy ie@k Br` hI E`p dI EOl`d h~ |

jy EsIN dovyN Br` huMdy qy mYN vI ie@Qy rihx` sI | quh`fI jìed`d zmIn vI vMfdI qydovyN Br`v~ nUM br`br d` ih@s` imld` | myrI bynqI hY ik qusIN mYnUM E`px` pu@qr smJo |myr` zmIn d` ih@s` dy ky myry pqI nUM ie@Qy v@sx idA|

lVkI dI m~ ny s`rI iv@iQE` pqI nUM suxèI | ik@ly v`ly srd`r jI dI °•™™Gum~ zmIn sI | lVkI dI g@l srd`r jI nUM psMd EèI qy ikh`,ìsvyry bytI nUM ie@kh`QI qy ibT` lA qy auh sUrj huMdy-huMdy ijMnI DrqI qy h`QI Pyr lvy auh zmIn ausdI ho jèygI |î

aus lVkI ny Egly idn ieMJ hI kIq` | h`QI ij@Qy qk iPirE` auh •™™Gum~ zmIn hoeI | auh lVkI aus •™™ Gum~ zmIn dI m`lkx bx geI | E`pxy pqIdy goq jOhl qy ipMf vs` ky rihx l@gI | auhn~ dy Gr do pu@qr pYd` hoey | ie@k nygRihsq D`rn kIq` Eqy dUj` s`DU bx igE` | ijs pu@qr ny gRihsq D`rn kIqàuhn~ d` goq jOhl sI ijs dy n~ íqy ipMf jOhl~ v@s igE` |

dUj` Br` ijhV` s`DU sI, auhn~ d` n~ sI Syr isMG | ieh s`DU bVy hI idE`lUsuBÈ v`ly sn | s`DU Syr isMG d` suBÈ sI gz` krky lMgr C@kx` qy E@Ty pihrb`xI pVHxI | E`sx v`lI Q~ qoN khI, tokrI n`l im@tI pu@txI qy b`hr su@tI j`xI |

93

sm~ p` ky ieh C@pV d` rUp D`rn kr igE` | ies C@pV dy jl nUM lok piv@qr smJky pINdy sn Eqy cMgy kMm~ leI ies jl nUM vriqE` j~d` sI |

n`m ismrn Eqy qp iv@c lIn hox k`rn s`DU dy SrIr dy EMg~ dI vrqoN G@thuMdI hY ijs n`l SrIr iF@l` pY j~d` hY | SrIr nUM cusq Eqy qMdrusq r@Kx leI koeIn` koeI krm krdy rihMdy hn | s`DU Syr isMG jI ny E`pxy SrIr dy EMg~ qoN kMm lYxleI C@pV pu@tx dI syv` E`rMBI Eqy s`r` kMm E`p kIq` |

sm~ pYx qy ies C@pV dI mihm` ieMnI v@D geI ik lokIN piv@qr C@pV krky ies dy p`xI dI durvrqoN nhIN krdy sn | ies C@pV nUM bÈd iv@c sMq b`b`hrn`m isMG jI dy hukm Enus`r purvìeE` igE` | ies smyN ies C@pV v`lI Q~qy s@cKMf dI piv@qr iem`rq sjI hoeI hY | s`DU Syr isMG jI ny ie@k hor vI C@pVpu@itE` sI jo fyry qoN b`hr h`ly vI hY |

jdoN jOhl~ dI DrqI qy sMq b`b` bsMq isMG jI ny E`sx lèy q~ iksy nUM iehielm qk nhIN sI ik ieh auj`V sQ`n is@KI dy pRc`r d` kyNdr bxyg` Eqy jOhl~ipMf d` n~ vI sMs`r iv@c rOSn hovyg` |

°¢boly dy KUh íqy s`DU pRgt hoey

lok~ ny sMq b`b` bsMq isMG jI dI Srn iv@c Eàux` SurU kr id@q` | sMq b`b`jI G@t boldy | pr jd vI koeI iksy pRqI bcn krdy, auh pUr` huMd` | sMq b`b` jIny ie@Qy keIE~ dIE~ E`s~ mur`d~ pUrIE~ kIqIE~ |

keI lok~ dy mn iv@c EàuNd` hY ik s`DU, sMq, mhMq Eqy mh~purK mn dI g@likvyN buJ lYNdy hn | sMq b`b` jI sUKm idRStI n`l lok~ dy mn dy Purny smJ j~dyhn | SrD`lU d` pRym vyK ky gurU sìhb kol aus dI mMg pUrI hox dI Erd`s krdyhn | bVy qp mgroN ieh EvsQ` EàuNdI hY | sMq~ mh`qm~ nUM keI krVy iemiqh`ndyxy pYNdy hn | E`pxy srIr qy k`&I v`r, du@K J@lxy pYNdy hn q~ ik lok~ dy du@K dUrho skx| ieh EvsQ` Eàux qy sihjy hI PurinE~ dI pihc`x ho j~dI hY Eqy auhn~nUM pUr` krn iv@c sm~ nhIN lgd` | ies iv@c koeI kr`m`q j~ is@DI nhIN pr kyvlErd`s huMdI hY | qp@svI qy iqE`gI s`DU dI Erd`s pRymIE~ leI huMdI hY |

°¢

94

s@p d` pihr`bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI jdoN SbdIE~ dy KUh qy rihMdy sn, ipMf

dy p@CmI p`sy ryq dI bhuq v@fI v@t (it@b`) sI | ijs nUM s`D~ dI v@t ikh` j~d`sI | E`p r`q nUM aus v@t qy cly j~dy sn | ieh v@t bhuq auj`V bIE`b`n sI |

ie@k r`q mh~purK~ ny E`pxI sm`DI ie@k ryq dy it@by qy lgèI | qp@isE`krdy kdoN qVk` ho igE` pq` nhIN c@ilE` | jOhl~ ipMf d` ie@k ijmINd`r qVky hIKyq~ iv@c h@l v`hux igE` | jdoN ryq dy it@ly, ijQy sMq b`b` jI qp kr rhy sn, kolbOld phuMcy q~ ie@k PnIEr s@p ny PuMk`r` mìrE` ijs n`l bOld fr ky ipC~h nUMdoVy | bld~ nUM C@f ky izmINd`r E@gy EìeE` q~ aus ny aus s@p nUM sMq b`b` jI dy qpkridE~ dI syv` iv@c h`zr vyiKE` |

ieh socx v`lI g@l hY ik jd koeI cMg` kIrqn krd` hY q~ sihjy hI nyqrmUMdy j~dy hn qy iens`n kI j`nvr, pirMdy vI aus nUM vyK-sux ky mugD ho j~dyhn | ijs qrH~ kIrqn suxn v`ly nUM CyV idau q~ auh gu@sy iv@c E` j~d` hY, ik myr`mz` Kr`b kIq` hY | iesy qrH~ aus s@p n`l hoieE`, auh qp@svI nUM vyK ky E`p vIilvlIn ho cu@k` sI | pr bOld~ dI E`v`z ny aus nUM sucyq kIq` qy auh E`pxy E`pnUM Bu@l ky qp@svI dy pihry qy E` igE` | auh nhIN sI c`huMd` ik qp@svI dI sm`DIiksy qrH~ Ku@ly |

izmINd`r ieh nz`r` vyK ky hYr`n hoieE` qy socd` hY ik aus sMq b`b` bsMqisMG jI dI EvsQ` ikMnI auc@I hoxI hY ijs dy qp dy pihry qy s@p h`zr rihMdy hn |

°¢BUly kau guir m`rgu pìeE`(glq kMm krn v`l` kr`m`qI)

ie@k idn sMq b`b` bsMq isMG jI SbdIE~ dy KUh íqy kmry dy b`hr E`sxlg` ky bYTy sn | KUh v`ly qy hor pRymI vI kol bYTy sn | ieMny nUM ie@k kr`m`qI vI auQyEìeE` | sMq b`b` jI ny E`pxI sUKm idRStI n`l pihc`x ilE` | mh~purK~ ny ausv@l vyK ky ieS`r` krdy hoey ikh`, ìn` krIN |î

E@goN kr`m`qI kihMd` hY, ìmYN q~ kr vI id@q` hY |îsMq b`b` jI kihMdy hn, ìqYnUM ikh` n` krIN |îiPr aus ny ikh`, ìmYN q~ jo krn` sI kr id@q` hY | hux q~ gur pIr v`l` hI

myry kIqy nUM sMB`lyg` |îsMq b`b` jI ny jv`b id@q`, ìj`h | hoieE` hI nhIN |î

95

auh ByKI auT@ ky cl` igE` | rihMd` auh vI jOhl~ dy l`gy sI | kol bYTy SrD`lUsMq b`b` jI nUM pu@Cx l@gy, ìmh`r`j s`nUM qy koeI smJ nhIN EèI, auh kihMd` sI,mYN kr id@q` | qy E`p jI kihMdy hoieE` hI nhIN | iks b`ry E`p g@l-b`q kr rhysI| s`nUM EslI g@l d@so |î

sMq b`b` jI KUh vìlE~ nUM kihx l@gy, ìieh ByKI quh`fI m@J Kr`b krnEìeE` sI | aus dI koiSS pUrI sI pr auh m@J nUM CyV nhIN sikE` |î

S`m dy koeI c`r ku vjy m@J auc@I-auc@I bolx l@@g peI | KUh vìlE~ ny ikh`,ìmh~purKo m@J bhuq bol rhI hY |î q~ sMq b`b` jI ny ikh`, ìieh kihMdI hY ik E@jmYnUM jldI coE lvo |î KUh vìlE~ ny jd m@J dI D`r k@FI q~ m@J ny pihl~ n`loN vIizE`d` du@D id@q`|

ie@k r`q sMq b`b` jI b`hr J`VIE~ iv@c qp kr rhy sn q~ auh m@J~ Kr`bkrn v`l` b`b`, sMq b`b` jI dy E@igauN dI lMiGE` | sMq b`b` jI ny aus nUM pihc`xilE` | qp C@f ausy vyly auT@ ky aus nUM PV ky Q@ly su@t ilE` | sMq b`b` jI ny jdoN ausdy do-iqMn isE`V k@Fy qy Dox qy gof` cìVE` q~ l@g` qrly pàux,ìmYnUM C@f idau |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìqYnUM nhIN C@fx` sgoN m`r dyx` hY | qUM glq kMm krd` hY | huxqy qYnUM koeI gur-pIr v`l` E` ky Cf`vyg` |î

jdoN aus ny bhuq qrly kIqy q~ sMq b`b` jI ny ikh`, ìqYnUM ie@k Srq qyC@f~gy |î auh ByKI ijs dI j`n inkl rhI sI kihx l@g`, ìmYnUM E`p dI hr SrqmnzUr hY | E`p mYnUM C@f idau |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìidn cVHdy q@k jlMDr izlH C@f ky cl` j` qy muVieDr n` EèIN |î

ByKI kihMd`, ìmYnUM E`p dI Srq mnzUr hY | mYN huxy hI ieQoN qur j~d` h~ |îByKI ny E`pxI itMf-POVI cu@kI qy cld` bixE` |

Egly idn iksy r`hgIr ny sMq b`b` jI nUM E` ky d@isE`, ìauh PkIr ijhV`lok~ dIE~ m@J~ Kr`b krd` sI, aus nUM E`dmpur kol huiSE`rpur v@l j~dy vyiKE`hY |î sMq b`b` jI muskrèy pr cu@p rhy |

bRhm igE`nI sMq b`b` jI bcn krdy sn ik s`DU d` kMm hY n`m jpx` qyn`m jpàux` Eqy sB d` Bl` mMgx` |

°¢

96

s`r n` j`x` qyrI(•° rupey dI Erd`s)

ie@k mèI ny sMq b`b` bsMq isMG jI E@gy bynqI kIqI, ìmh`r`j myry pu@qrdI S`dI nhIN huMdI | ikRp` kro, E`p jI imhr kro q~ jo aus d` ik@Dry irSq` bxjèy |î sMq b`b` jI ny koeI jv`b nhIN id@q` |

mèI E`pxy mn iv@c socx l@gI, ìlgd` hY mh`r`j myry pu@qr b`ry soc rhyhn | jy kMm ho igE` q~ mh`r`j E@gy •° rupey Byt` kr~gI |î qy iPr sMq b`b` jInUM kihx l@gI, ìsMq b`b` jI ikRp` kro |î sMq b`b` jI ny syvk nUM ieS`ry n`l mèInUM pRS`d dyx leI ikh` | mèI nUM jd pRS`d imilE` qy auh kihx l@gI, ìE`p jIny ibnH~ boly myrI Erd`s bynqI qy pRS`d id@q` hY | E`py hux s~B lYx` |î mèI pRS`dlY ky sMq b`b` jI dy gux gàuNdI clI geI | sMq mh`r`j jI kyvl muskrèy |

kudrq r@b dI EYsI hoeI, mèI dy pu@qr dI dUjy idn mMgxI ho geI qy CyqIhI ivE`h ho igE` | mèI ivE`h Bugq` ky sMq b`b` jI dy drSn~ nUM KUh qy EèI | GroNq~ sMq mh`r`j E@gy Sukr`ny vjoN •°/- rupey ilEèI sI pr ausd` mn •°/- rupeyByt krn qy fol igE` | ieh soc ky ik sMq b`b` jI nUM ikhV` pq` hY ik mYN •°/-rupey su@Ky hn, sMq b`b` jI E@gy •/- rupey r@K ky m@Q` tyk id@q` |

sMq mh`r`j jI ny kdI vI mìeE` nUM h@Q nhIN sI lìeE` qy n` hI iksy dIjur@Eq huMdI sI ik mìeE` Byt kry | pr E@j d` idn q~ EnoK` sI | sMq b`b` jIdI nzr mìeE` qy peI qy kihx l@gy, ìmèI ieh k`gz d` tukV` ie@Qy ikauN r@KgeIN hYN |î

mèI ny jv`b id@q`, ìmh`r`j E`p jI dI ikRp` n`l myry pu@qr d` ivE`h hoigE` hY | ieh •/- rupey d` not hY jo KuSI iv@c E`p jI nUM Byt kIq` hY |î

sMq mh`r`j jI kihx l@gy, ì•°/- rupey dy isrP •/- rupey rih gey | iehk`gz d` tukV` cu@k ky ie@QoN clI j`h |î

mèI bVI hYr`n hoeI qy socx l@gI ik ieh q~ koeI EMdr dI j`xn v`l` s`DUhY | mèI ny ikh`, ìmh`r`j Bu@l ho geI, E`p j`xI j`x ho | myrI Bu@l bKS idau |îieh kih ky mèI ny •°/- rupey r@K ky m@Q` tyikE` | E`pxI krnI qy bVI SrimMd`hoeI, s`DU E@gy Erd`s kr ky E`pxI Bu@l bKSàux l@gI |

sMq b`b` jI ny mèI dI Bu@l bKS id@qI | auhn~ ny ie@k pRymI qoN •°/- rupeyd` r`Sn mMg` ky kV`h pRS`d iqE`r krvìeE` Eqy sMgq nUM vrqìeE` | ieh pRQÈ@j vI j`rI hY Eqy sMgq nUM dysI iGau dy kV`h pRS`d dy Ku@ly g@Py dy ky inh`l kIq`j~d` hY |

°¢

97

nMbrd`r dId`r isMG íqy ikRp`sMq b`b` bsMq isMG jI srIrk qOr qy irSt-puSt qy dyKx iv@c bhuq suMdr

l@gdy sn | srd`r dId`r isMG aus vyly jOhl~ ipMf d` nMbrd`r sI | nMbrd`r jIny SbdIE~ dy KUh íqy ie@k idn sMq mh`r`j jI dy drSn kIqy | mh~purK~ nUM dyKdyhI kihx l@g`, ìieh s`DU q~ ipMf iv@coN iksy nUM zrUr pu@tyg` |î

sMq b`b` jI ies nMbrd`r dI mn dI B`vn` j`x ky kihx l@gy, ìpurK`pihl~ qYnUM hI pu@t~g` |î

kuJ idn~ bÈd ie@k izmINd`r E`px` sm`n n`l BirE` g@f` lY ky jOhl~ipMf kol dI lMG irh` sI | aus d` g@f` ryqy iv@c P@s igE` | aus ny bVI koiSS kIqIpr g@f` inklx d` n~ n` lvy | aus izmINd`r nUM iksy ny sl`h id@qI ik ipMf jOhl~qoN iksy dy do bOld hor lY E` qy E`px` g@f` k@Fv` lY |

auh ipMf igE` qy nMbrd`r dId`r isMG nUM do bOld~ smyq mdd leI lYEìeE` | g@f` ryq` iv@coN inkl igE` | jdoN nMbrd`r jI v`ps ipMf nUM j`x l@gy q~sMq b`b` jI dy drSn hoey | sMq b`b` jI ny jv`n nMbrd`r jI nUM mdd kridE~ dyKilE` sI | nMbrd`r jI qy sMq mh`r`j jI ny EYsI imhr BrI nzr n`l vyiKE` ikaus d` mn bdl id@q` | auh sMq mh`r`j jI dI crnIN E` if@gy | sMq mh`r`j jIny ikrp` kIqI qy nMbrd`r jI nUM E`px` bx` ilE` |

kbIr siqgur sUrmy bìhE` b`nu ju eyku “l`gq hI Buie igir pirE` pr` kryjy Cyku “ (pMn` °£ß§)

nMbrd`r jI sMq b`b` jI dI sMgq krn lg pey | kuJ idn~ mgroN ic@q iv@cEìeE` ik mYN q~ koeI syv` nhIN krd` pr sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j q~ imhrkrI rKdy ny, bynqI kIqI, ìd`s nUM ieSn`n p`xI dI syv` bKSo |î

sMq mh`r`j jI muskrèy, boly kuJ vI n` | nMbrd`r jI ny Egly idn p`xIdI g`gr BrI qy sMq mh`r`j jI nUM ieSn`n krvìeE` | ies qrH~ ieSn`nkrvàux dI syv` roz krdy Eqy bÈd iv@c vI sMq mh`r`j jI p`s syv` iv@c h`zrrihMdy |

sMq mh`r`j jI ny nMbrd`r dId`r isMG nUM kIrqn dI d`q bKSI | nMbrd`rjI kyvl mh~purK~ kol hI kIrqn krdy qy sMgq~ nUM inh`l krdy | sMq b`b` jI nyq`kId kIqI, ìnMbrd`r jI kIrqn dI d`q Emu@lI d`q hY | B`g~ vìlE~ nUM imldIhY | kIrqn mìeE` leI nhIN krn` | inSk`m syv` krnI hY |î

nMbrd`r jI k`&I rs BirE` kIrqn krdy sI | sB qrH~ dy r`g E`p g` lYNdysI | sMq mh`r`j jI d` bcn p@ly bMn ky r@iKE` | kIrqn krdy, E`p rs lYNdy qysMgq nUM rs n`l joVdy | sMq b`b` jI dI rihmq sdk` nMbrd`r jI nUM is@K

98

ieiqh`s, gurb`xI dy ErQ Eqy ismrn dI mihm` d` ieMn` igE`n sI ik guxI-igE`nI vI ip@Cy rih j~dy | jdoN pRm`x dyxy E`rMB krdy q~ auhn~ íqy ieMn` rMg cVHj~d` ik nz`ry nUM ibE`n krdy s@c-mu@c aus iv@c ivcr j~dy | sMq b`b` jI dI sMgqkrn n`l auhn~ nUM keI bMs`vlIE~ zb`nI w`d sn | sMgq vI auhn~ dy mu@KoN in@q nvINg@l suxdI | ividE` d` BMf`r auhn~ dI b`xI iv@c Sihd vrgI imT`s Gol idMd` |

nMbrd`r jI ny roz b`b` jI kol h`zrI BrnI | jd inrml kutIE` v@sI q~vI roz ie@k v`r h`zr ho ky bVy hlImI n`l sMq mh`r`j nUM m@Q` tykdy, ichry qy hrsmyN pRym hI Jlkd` sI | sMq mh`r`j jI d` kdI kihx` nhIN moiVE` |

nMbrd`r dId`r isMG jI dI syv` vyK ky, ienH~ dy BèI s. Ejmyr isMG vIsMq b`b` jI dI Srn iv@c Eèy | EYs` ipE`r b@iJE` ik sMq b`b` jI dy ho ky rihgey | srd`r jI dy b`ry ies pusqk iv@c hor Q~ vyrv` EìeE` hY | srd`r jI d`pirv`r ijnH~, iv@c pu@qr, poqry pUrn guris@K ny Eqy KMfy b`ty d` EMimRq C@k ky pUrniqE`r br iqE`r rihMdy ny | ieh s`ry hI kutIE` qy E` ky syv` krdy ny | kutIE` dIsyv` d` bIV` ienH~ qy sMq b`b` jI dI imhr sdk` hY | jo n`m dI kmèI nMbrd`rjI qy s. Ejmyr isMG E`pxy vyly kr gey sI, ieh auhn~ d` K@itE` K` rhy ny qyE`pxy v@ifE~ dy nkSy-kdm qy cl rhy ny|

ie@k v`r nMbrd`r dId`r isMG jI sMq mh`r`j dy drSn leI kutIEÈèy | sMq b`b` jI aus smyN s@cKMf v`lI iem`rq dy kol sjy hoey sn | nMbrd`r jIny nmSk`r kIqI qy kol mUVH lY ky bYT gey |

sMq b`b` jI ny E`pxI mOj iv@c bcn kIq`, ìnMbrd`r jI, jy koeI cUh` n`lv`ly lgdy Kyq iv@c Ku@f bx` lvy qy aus dI Ku@f iem`rq dI nIh~ q@k E` skdI hY |î

nMbrd`r jI ny ikh`, ìjI mh`r`j, siq hY |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìjy Ku@f iv@c p`xI E` igE` q~ ho skd` hY auh p`xI

iem`rq dI nINh iv@c vI E` jèy |înMbrd`r jI ny ikh`, ìjI mh`r`j, E` skd` hY |îieqny bcn hoey qy nMbrd`r jI nUM pRS`d dy ky Cu@tI dy id@qI |nMbrd`r jI, sMq b`b` jI dy bVy inktI syvk sn | sMq b`b` jI dy bcn~ dI

smJ E` geI | ipMf j~idE~ nUM mn bx` ilE` ik kI krn` hY | ipMf phuMc ky, fyrydy l`gy lgdI zmIn dy izmINd`r dy Gr phuMc gey |

nMbrd`r jI ny izmINd`r nUM ikh`, ìie@k bynqI krnI hY, jy mMnyg` q~ bynqIkr leIey |î

aus izmINd`r ny jv`b id@q`, ìnMbrd`r jI quh`fI g@l ikvyN moV skd` h~ | qusINd@so kI hukm hY ?î

99

nMbrd`r jI ny ikh`, ìfyry dI s@c-KMf dI iem`rq dy n`l lgdI ijhVIquh`fI zmIn hY, auh qUM sMq b`b` jI dy n~ kr dy | aus dy bdly s`fI zmIn iv@coNikDroN vI lYx` c~hy, mYN dy dyv~g` |î

izmINd`r ny g@l mMn leI qy iqMn ku kn`l zmIn sMq b`b` jI dy n~ krvìd@qI | nMbrd`r jI ny E`pxy Kyq~ iv@coN auqn~ tukV` zmIn aus dy dy n~ kr` id@qI |

EYsI lgn sI nMbrd`r jI dI | jo E`px` sI auh s`r` sMq b`b` jI d` hIsI | sMq b`b` jI dI ikrp` sI qy pRBU dI pUrI rMgq cVHI hoeI sI | EYsy kMm kyvlauh SrD`lU kr skdy hn ijnH~ ny mn iv@coN dUsirE~ leI dÕYq-B`v k@F id@q` hovy |

syvk syiv rhy sic r`qy jo qyrY min B`xy “duibD` mhlu n p`vY jig JUTI gux Evgx n pC`xy “ (pMn` °¢££)

°¢EslI qp-EsQ`n

bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI SbdIE~ dy KUh qy krIb pMj ku s`lrhy | ie@Qy rihMdy hoey auhn~ dI mihm` n`l dy ipMf~ dy lok~ iv@c PYl geI | keI ipMf~dy pRymI SrD` n`l EàuNdy sn | E@j kl ij@Qy inrml kutIE` jOhl~ d` EsQ`n hY,ies nUM ipMf v`ly C@lIE~ d` h`r kihMdy sn | ienH~ Kyq~ iv@c C@lIE~ bhuq huMdIE~sn |

ie@k idn C@lIE~ dy h`r dy izmINd`r qy hor s@jx, ijhn~ iv@c imhr isMG,hrijMdr isMG, rqn isMG, bUt` isMG, mUl` isMG Eqy nMbrd`r dId`r isMG S`mlsn, sMq b`b` jI kol gey qy bynqI kIqI, ìs`fy p`sy vI crn pÀ, EsIN E`p jInUM C@lIE~ BuMn ky Ckàux` c`huMdy h~ |î

s`DU dI mOj | joV` sjìeE` qy qur pey | s@cKMf v`lI Q~ ie@k C@pV sI ij@Qymh~purK~ ny E`sx lgìeE` | ies C@pV b`ry pihly vI izkr kIq` hY ik s`DU SyrisMG jI ny ies C@pV nUM pu@itE` sI | ies d` vyrv` ëipMf jOhl~ d` ipCokVí iv@civsq`r n`l id@q` igE` hY | ies C@pV dy duE`ly bhuq sMGxIE~ ik@kr~ huMdIE~ snijs krky sMq b`b` jI d` n~ ik@kr~ v`ly b`b` jI pY igE` |

ies EsQ`n qy sMq mh`r`j jI ¢¢ E@sU sMmq °©ßß (¶ EkqUbr sMn°©¢™) nUM Eèy | ies C@pV dy nyVy dI l@kVI nUM sKqI smJ ky h@Q nhIN lgìeE`j~d` sI | SrD`lUE~ ny C@lIE~ ilE` ky Byt kr id@qIE~ | pr iehn~ nUM BuMnx leIlok~ ny ipMfoN l@kVIE~ ilEàuxIE~ psMd kIqIE~ | jdoN kuJ s@jx ipMf qoN l@kVIE~ilEàux leI j`x l@gy q~ sMq b`b` jI ny ikh`, ìik@Qy qur pey ho ? ì

imhr isMG kihx l@g`,ìmh`r`j, b`lx dIE~ l@kVIE~ ipMfoN lYx c@ly ny |î

100

sMq b`b` jI ny hukm kIq`, ìl@kVIE~ q~ ieQy hI bQyrIE~ hn |îimhr isMG ny mh`r`j jI nUM d@isE`, ìp`qS`h ies l@kVI nUM sB sKq`

smJdy hn qy kdy h@Q nhIN lgàuNdy | EsIN q~ iehn~ ik@kr~ nUM CyVdy nhIN |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìclo jo krdy Eèy ho auh Ek`l purK d` hukm

hox` hY | hux s`fI mMno qy s`nUM mYro ilE` idau |îsMq b`b` jI d` hukm mMn ky kuJ s@jx~ ny mYro (r@s`) ilE` id@q` | ik@kr dy

ie@k su@ky f`ly nUM r@s` p` ky sMq b`b` jI ny qoV ilE` | b`b` jI ny ikh`, ìhux BuMnoC@lIE~ ijMnIE~ BuMnxIE~ c`huMdy ho |î EYs` suh`vx` sm~ bixE` ik s`r` idn sMgq~nUM C@lIE~ d` hI lMgr c@ld` irh` | sMq b`b` jI ny vI pRymIE~ dy pRym nUM vyK ky C@lIE~nUM Bog lgìeE` |

S`m vyly SbdIE~ dy KUh dy izmINd`r srd`r ibSn isMG ny sMq b`b` jI nUMbynqI kIqI, ìclo mh`r`j hux E`pxy EsQ`n qy clIey |î

ies bcn nUM sux ky iehn~ Kyq~ vìlE~ ny ijhn~ iv@c nMbrd`r dId`r isMGjI vI sI, sMq mh`r`j nUM bynqI kIqI, ìmh`r`j auQy E`p jI ny k`&I sm~ drSnid@qy hn hux ies jgH nUM vI ikRp` kr ky B`g lÀ |î

b`kI s@jx vI h@Q bMnH ky KVy ho gey qy bynqI krn l@gy, ìhux s`fy qy vIimhr kro qy nMbrd`r jI dI pRym BrI bynqI mnzUr kro |î

b`b` jI ny bVy ipE`r n`l SbdIE~ dy KUh dy izmINd`r nUM ikh`, ìibSnisMG! qyrI syv` pUrI hoeI | EsIN ijhVy EsQ`n qy Eàux` sI E` gey h~, qUM s`f`kCihr`-qolIE` ilE` dy |î ies bcn nUM sux ky ieDr dy lok~ ny bhuq KuSI mnèI |

jdoN s. ibSn isMG sMq mh`r`j jI dy bsqr lYx leI igE` q~ sMq b`b` jIny s. imhr isMG, ijs nUM s`ry ipE`r n`l qìeE` kihMdy sn, nUM sMboDn kr ky ikh`,ìqìeE` qUM ieh Q~ ms~ lBìeE` |î sMq mh`r`j ny s. imhr isMG íqy bVI hIikrp` idRStI kIqI qy ie@Qy hI fyr` l` ilE` |

°¢bRhm igE`nI sRIm`n °™® sMq b`b` hrn`m isMG jI ny

qp-EsQ`n crn pèyieh v`rq` lgB@g sMn °©¢• dI hY | jdoN bRhm igE`nI sMq hrn`m isMG

jI mh`r`j jYqoN dy morcy nUM Pqih kr ky v`ps sRI EMimRqsr Eèy q~ auQoN dIE~ sMgq~ny b`b` jI nUM isrop` Byt kIq` qy n`ly lMgr C@kx leI vI bynqI kIqI | mh~purK~ny PurmìeE`, ìEsIN ij@QoN morc` Pqih krn leI Erd`s kr ky kmrk@s` kIq` sI,hux aus jgH phuMc ky hI kmrk@s` KolH ky lMgr Ck~gy |î

101

mh~purK~ ny sRI kysgVH sìhb, E`nMdpur ivKy E` ky Erd`s kr ky kmrk@s`KoilE` qy gurU klgIE~ v`ly d` ies morcy dI Pqih d` Sukr`n` kIq` | sMgq~ ny ieQymh~purK~ dy Ku@lHy drSn dId`ry kIqy |

lMgr C@k ky mh~purK~ ny jlMDr ipE`n` kIq` | jlMDr ivKy BèI ikSn isMGkol E` ibr`jy | BèI ikSn isMG bRhm igE`nI SRIm`n °™® sMq b`b` hrn`m isMGjI ijE`x vìlE~ dy bhuq pRymI sn | sMq b`b` hrn`m isMG jI BèI ikSn isMGnUM ipE`r n`l ër@b jIí kih ky bul~dy sn | ër@b jIí lìelpur K`ls` hèI skUlivKy nOkrI krdy sI | skUl ny ër@b jIí nUM rihx leI ie@k kmr` id@q` hoieE` sIqy sMq b`b` hrn`m isMG jI ny ie@Qy hI drSn id@qy |

ies Kbr d` jOhl~ dI sMgq nUM pq` l@g` | auh sMgq j`xdI sI ik sMq b`b`hrn`m isMG jI sMq b`b` bsMq isMG dy gurU hn | sMgq iek@TI ho ky K`ls` skUldrSn~ leI EèI | jOhl~ dI sMgq, ijhn~ iv@c sPYd poS Emr isMG, nMbrd`rdId`r isMG, hrijMdr isMG Eqy keI hor pqvMqy s@jx sn, ny sMq b`b` hrn`m isMGjI nUM jOhl~ ivKy Eàux leI bynqI kIqI | mh~purK~ ny ienk`r kr id@q` |

sMgq ny r@b jI nUM bynqI kIqI ik s`nUM qy jv`b iml igE` hY | r@b jI ny sMgqnUM ikh` ik sm`DI lg` lau qy mh~purK~ nUM h`zr-n`zr j`x ky w`d kro| sMgq nyëDMn b`b` hrn`m isMG jI jOhl~ - DMn b`b` hrn`m isMG jI jOhl~í bolx` E`rMBkr id@q` | jd sMq b`b` hrn`m isMG jI nUM ër@b jIí ny du@D CkìeE`, q~ n`l hIsMgq dI bynqI b`ry d@isE` |

idE`lU mh~purK~ ny jOhlIN Eàux dI bynqI pRv`n kr leI | iqE`rIE~ SurUho geIE~ | sMgq~ ny Ku@ly mYd`n iv@c b`b` jI dy auq`ry leI SìmE`ny lgèy hoey sn | sMqb`b` jI drSn dyx leI aus pMf`l kol q~ phuMcy zrUr pr auQy ru@ky iblkul nhIN |auhn~ Purm`n kIq`, ìEsIN pihl~ E`pxy Gr j`x` hY | ij@Qy s`fy prm ipE`ry syvksMq bsMq isMG jI rihMdy ny |î mh~purK E`pxy prm syvk kol E` gey | sMq b`b`bsMq isMG jI E`pxy gurdyv ipq` dy drSn kr ky inh`l ho gey |

kuJ idn pihl~ hI b`bU hrn`m isMG jI kr`cI vìlE~ ny ie@k plMG sMqb`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM Byt kIq` sI | sMq b`b` jI dI CMn iv@c ieh plMGsI pr ies dI vrqoN nhIN sI kIqI | ieh iks nUM pq` sI ik Esl iv@c ies dIvrqoN iks ny krnI hY | sMq b`b` bsMq isMG jI ny ies plMG qy E`pxy gurUdyv nUMsjìeE` | E`p zmIn qy hI E`sx lg` ky bYT gey | aus r`q sMq b`b` hrn`m isMGjI Eqy sMq b`b` bsMq isMG jI ivck`r iel`hI ivc`r huMdy rhy |

ieh g@l vrxn wog hY ik ijs plMG qy sMq b`b` hrn`m isMG jI E` ky bYTysn, siqk`r vjoN sMq b`b` bsMq isMG jI izMdgI Br aus qy nhIN bYTy | sMq b`b`hrn`m isMG nUM h`zr-n`zr smJ ky plMG dy kol hI bYT ky qp@isE` krdy rhy | sMq

102

b`b` bsMq isMG jI ny ies jgH qy •° s`l qp@isE` kIqI |qVk` hoieE` q~ jOhl~ dy nMbrd`r s. dId`r isMG jI qp-EsQ`n phuMcy |

E`pxy inwm Enus`r sMq b`b` jI nUM ieSn`n kràuNdy sI | E@j auhn~ dy cMgy B`g!E@j q~ do bRhm igE`nIE~ dI Coh h`sl hovygI |

s. dId`r isMG jI ny bVy ipE`r n`l donoN mh`n hsqIE~ nUM inrml jl n`lieSn`n krvìeE` | auprMq inqnym kIq` qy Erd`s kr ky donoN mh~purK sMgq nUMdrSn dyx leI iqE`r-br-iqE`r ho ky E`sx qy bYTy | sMq b`b` hrn`m isMG jIplMG qy bYTy Eqy sMq b`b` bsMq isMG jI auhn~ dy plMG kol sj gey |

sMq b`b` hrn`m isMG jI ny pu@iCE`, ìieh C@pV ie@Qy iks qrH~ ?îsMq b`b` bsMq isMG jI ny d@isE`, ìieh bhuq pur`x` C@pV hY | kihMdy ny

ie@k s`DU Syr isMG jI ny ies d` inrm`x kIq` sI | sMgq dy pRymI ies nUM bhuq sKq`kihMdy hn |î

sMq b`b` hrn`m isMG jI ny ikh`, ìies C@pV nUM pUr id@q` j`vy | ies dIsyv` pUrx hoeI |î n`l hI kih id@q`, ìies EsQ`n qy gurb`xI d` pRv`h clÀ |is@KI rIq ny ieQy Plx`-Pu@lx` hY | ie@k idn E`vyg` jd ieh EsQ`n is@KI d`kyNdr bx ky rOSn hovyg` |î

sMq b`b` bsMq isMG jI ny ieh C@pV, gurUdyv dy hukm Enus`r pUr id@q` | ausdy bÈd roz`n` nMbrd`r dId`r isMG dI ifaUtI l@gI ik ieQy gurb`xI d` kIrqnkirE` krn | kuJ icr bÈd aus C@pV dI jgH qy sMgq~ ny r@l ky s@cKMf d` mMdrausìrE` |

hux v`lI Q~ Qor~ n`l iGrI huMdI sI | hux ijQy s@cKMf hY, aus jgH sMq b`b`bsMq isMG jI ny ie@k p`sy CMn bx` ky rihx` SurU kr id@q` | CMn iv@c sMq b`b` jIny Gor qp@isE` kIqI | DrqI nUM n`m-b`xI n`l B`g l@gy | lok~ dIE~ su@Kn~ BI ie@QoNpUrIE~ hoxIE~ SurU ho geIE~ qy b`b` jI ny KMfy b`ty d` EMimRq Ckàux` BI SurU krid@q` |

°¢

103

gurduE`r` r`msr sìhb p`qS`hI CyvIN - ipMf kot KurdijQY jìe bhY myr` siqgurU so Q`nu suh`v` r`m r`jy “gurisKI so Q`nu BìlE` lY DUir muiK l`v` “ (pMn` §•™)

ieiqh`s : ies ieiqh`sk EsQ`n nUM mIrI pIrI dy mìlk CyvIN p`qS`hI sRIgurU hrgoibMd sìhb jI dy crn~ dI Coh pR pq hY | m`lvy Eqy duE`by dIE~ c`rlVèIE~ ij@q ky Eqy mugl b`dS`h S`h jh`n nUM burI qrH~ hr` ky sMgq~ smyq jdoNkIrqpur sìhb v`psI s&r kIq` q~ ies EsQ`n íqy drSn id@qy Eqy ie@k r`qE`r`m kIq` |EsQ`n pRgt krn` qy Biv@K b`xI : sMn °©¢¢ iv@c ies gurduE`r` sìhbnUM bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI ny pRgt kIq` | ie@k idn ku@kV ipMf d` ie@kSrD`lU s. inrMjn isMG E`pxy Kyq ivcoN KrbUjy qoV irh` sI | aus dy ipq` nypu@iCE`,ìieh KrbUjy iks v`sqy qoV irh` hYN ?î inrMjn isMG ny auq@r id@q`,ìiehKrbUjy jOhl~ v`ly sMq~ v`sqy lY ky j`xy hn|î E@goN bzurg kihx l@g`,ìsMq~ b`ryg@l~ q~ bQyrIE~ suxIE~ hn | sMq ies b`Vy iv@c E` ky nhIN K` skdy |îs. inrMjnisMG ny ikh`,ìsMq b`b` jI dI mOj !î Eqy n`l hI mn iv@c Erd`s kIqI,ikMn` cMg`hovy jy sMq b`b` jI s@cI-mu@cI drSn dyx qy b`Vy dy vI B`g Ku@l j`x|

j`xI-j`x sMq b`b` jI ny GoVy qy Esv`r ho ky do syvk~ smyq KrbUijE~ dyKyq iv@c drSn id@qy | aus bzurg nUM soJI ho geI ik sMq b`b` jI EMqrw`mI hnqy ikh` ik ieh Kyq b`Vy sB E`p jI dy hn | EYs` Esr hoieE` ik aus nUM E`pxImUMhoN k@FI g@l bhuq CotI l@gI | sMq b`b` jI dy crn~ qy m@Q` tyk ky Bu@l bKSèI |sMq b`b` jI KuSI iv@c Eèy qy KrbUijE~ b`ry pq` kIq` | igE`nI dId`r isMG,jOhl~ v`ly nMbrd`r, ny KrbUjy qoVHy|

v`psI qy sMq b`b` jI ny ies EsQ`n (r`msr gurduE`ry) qy E` ky, GoVy qoNauqr ky m@Q` tyikE` | ieMny nUM ku@kV ipMf, kot qy hor ipMf~ dI sMgq nUM sMq b`b` jIdy Eàux b`ry Kbr phuMc geI | sMq b`b` jI ny s`rI sMgq nUM KrbUjy Ckèy Eqy E`pvI C@ky | syvk~ dy pu@Cx qy sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìies EsQ`n nUM CyvyN p`qS`hdy crn~ dI Coh pR pq hY |î

aus jgH dy kol ie@k C@pVI sI | sMq b`b` jI ny aus C@pVI kol E` ky d@isE`,"ies C@pVI qy gurU sìhb ny pihly E`p jl C@ikE` | iPr isMG~ ny jl iCikE` qybÈd ivc E`pxy GoVy jl C@kx v`sqy C@f id@qy |"

s`rI EèI sMgq ny DMn DMn kih ky siqk`r vjoN m@Q` tyikE` | sMq b`b` jIny ieh vI bcn kIq`,ìies EsQ`n d` jl jlàu KUb hovyg` |î ies EsQ`n íqypihl` sRI EKMf p`T sìhb sMn °©¶¶ iv@c qMbU iv@c kIq` igE` |

104

sMq mh`r`j jI dy bcn Enmol sn | ienH~ bcn~ d` ku@kV ipMf v`sI srd`rcMnn isMG (jo ik j@Qyd`r blbIr isMG dy ipq` sn) íqy bhuq Esr ipE` | srd`rcMnn isMG, sMq b`b` jI d` pihly hI bV` SrD`lU sI, pr hux q~ aus íqy ElOikkimhr hoeI | ausny E`pxI hvylI qoN roz pMj ie@t~ auq`rxIE~ qy ies gurduE`r`sìhb dy EsQ`n qy E`p phuMc`xIE~ | ipMf v`sIE~ ny kihx`,ìcMnn isE~, qyrIE~pMj ie@t~ n`l gurduE`r` nhIN bx j`x` |î pr cMnn isMG E`pxI Kum`rI iv@c huMdyqy kih idMdy,ìmyry izMmy ieh syv` l@gI hY | hor vI E`pxI syv` d` ih@s` pàuxgy qygurduE`r` zrUr bxyg` |îgurduE`r` sìhb dI sQ`pn` : sMgq ny ies EsQ`n íqy ie@k Coty kmry dyE`k`r iv@c gurduE`r` sìhb sQìpq kIq` | sMgq ny n`l l@gdI ie@k auc@I FyrIqy inS`n sìhb vI sj` id@q` | SRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI, inrml kutIE`jOhl~ ny E`pxy hsq kml~ n`l ¢™.§.°©®© nUM gurduE`r` sìhb dI ie@k iem`rqd` nINh p@Qr r@iKE` | sMq b`b` jI ny sMgq~ nUM syv` Eqy is@KI dI soJI bKSI | iel`kydIE~ sMgq~ ny huMm-huMm` ky ipE`r Eqy SrD` n`l sMq b`b` igE`n isMG jI dIEgvèI hyT syv` kIqI Eqy E`lIS`n gurduE`r` sìhb dI iem`rq iqE`r hoeI |ikqny hI s`l pihl~ sMq b`b` bsMq isMG jI dI auc`rI hoeI Biv@Kb`xI s@c s`bqhoeI |EsQ`n dI mh@qq` : ieh ie@k Eijh` piv@qr EsQ`n, Q`n suh`v` hY ijs nUMCyvIN p`qS`hI dy crn~ dI Coh pR pq hY | sMq b`b` jI dI pRyrx` n`l sMgq ny iesEsQ`n dI jo syv` kIqI aus dy ip@Cy siqgurU d` hukm sI | ijs jgH qy siqgurU dIikRp` hovy aus EsQ`n qy siqgurU d` hI duE`r` bx` id@q` j`vy q~ E`m E`dmI q~aus dy sdky j`vyg` hI |

ieSn`n qy b`xI don~ d` E`ps iv@c gUVH sMbMD huMd` hY | sMq b`b` jI dìeS`r` hI k`&I sI qy sMgq ny srovr dI syv` vI kr id@qI | ies srovr d` inrm`xausI jgH qy hoieE` ij@Qy C@pVI huMdI sI | hux ies srovr iv@c ieSn`n kr ky sMgqE`pxy du@K dUr kr rhI hY | sMq b`b` jI ny sMgq nUM gurU Gr n`l joiVE` | iesgurduE`ry iv@c kIqI Erd`s lok~ dIE~ mur`d~ pUrIE~ krdI hY | sMgq nUM vI KuSIimldI hY, du@K dUr huMdy hn ijs n`l sMgq d` ipE`r v@D j~d` hY | gurU Gr dy pRymIsRI EKMf p`T sìhb krvàuNdy hn Eqy ipE`r n`l syv` krdy hn |

sMq b`b` jI d` sMgq qy ikMn` pRB`v sI sMgq dy ipE`r sdky sMgq d` Bl`ho igE` | gurduE`ry dI sQ`pn` n`l iel`ky dy lok gurU Gr n`l juV gey | °©¶¶ qoNE@j qk, hr m@isE` nUM ie@Qy bhuq iek@T huMd` hY | hr m@isE` qy sRI EKMf p`T sìhbd` Bog pYNd` hY qy ausdy bÈd dIv`n s@jdy hn |

°¢

105

kutIE` d` n`mzb`n qoN inkilE` hr Sbd k`&I rPq`r n`l ie@k dUsry koloN inkl j~d`

hY | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI hsqI b`ry n` kyvl lok~ iv@c E`psI izkrhoieE` blik sMq, mh`qm` vI pRSMs` krn l@gy | hor Drm~ dy mh`n qp@svI sMqb`b` jI dI mihm` sux ky mh`r`j jI dy drSn~ nUM EàuNdy | auh vI ies mh`niqE`gI dIE~ EsIs~ qy KuSIE~ lYx leI kutIE` EàuNdy |

sMq b`b` jI inrml pMQ dy s`DU sn | inrml pMQ dy hor jgH v@sdy s`DU vIdrSn~ leI EàuNdy | inrml pMQ dy s`DUE~ dy hirduE`r iv@c k`&I m@T qy fyry hn | sMqhrIdyv jI vI hirduE`r dy ie@k fyry dy mhMq sn | auhn~ ny sMq b`b` jI dy qp-EsQ`n íqy crn prsn kIqy | sMq hrIdyv jI sMq mh`r`j jI d` s`d` jIvn vyKky bVy pRBìvq hoey | S~qI d` v`q`vrx vyK ky auh bVy pRsMn hoey | sMq b`b` jI nysMq hrIdyv jI d` pUr` siqk`r kIq` | auhn~ nUM ie@k drI qy sPYd c@dr ivC` kyE`sx krvèy | E`p mh`r`j ie@k Coty mUVHy qy pYr~ B`r bYT gey | sMgq ny donoN s`DUE~nUM bVy ipE`r qy siqk`r n`l lMgr p`xI CkìeE` |

sMq hrIdyv jI kutIE` qy kuJ dyr ru@ky | auh sMgq d` pRym, syv` qy SrD` nUMvyK ky bVy KuS hoey | sMq b`b` jI d` jl`l n`l BirE` ichr`, rihmq BrIE~ E@K~Eqy inrml jl v`ly KUh d` auhn~ auqy bhuq pRB`v ipE` | s`r` v`q`vrx, jMglIj`nvr, pMCI Eìd sB sMq b`b` jI dI b`xI qy msq hoey rihMdy |

sMq hrIdyv jI sMq b`b` bsMq isMG jI kol bYT ky kihx l@gy, ìmh`r`j!ies kutIE` d` n~ kI r@iKE` hY ?î

sMq b`b` jI ny sv`l kIq`, ìkI n`m hox` c`hId` hY ?îsMq hrIdyv jI kihx l@gy, ìmYnUM qy ieh DrqI bVI hI s`& qy piv@qr nzr

EèI hY | E`p jI dy qp ny ies DrqI nUM S`q qy inrml bx` id@q` hY | ieQoN d` jlvI s`&, TMf` Eqy im@T` hY | pirMdy vI r@b d` n~ lYNdy hn | iqE`gI s`DUE~ ny iesDrqI iv@c E`pxI inrmlq` lY EàuNdI hY | E`p EMdroN b`hroN inrml ho qy E`p juVy vIinrml s`DUE~ dy n`l ho | ies kr ky ies jgH d` n~ inrml fyr` hox` c`hId` hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìE`p d` kQn isr m@Qy, pr s`fy leI q~ kyvl CMn dIkutIE` hI k`&I hY | ies d` n~ jy E`p h`mI Bro q~ inrml kutIE` r@K leIey, ikauNjo k@l nUM ieh EsQ`n B`vyN ikMnH ivS`l ikauN n` ho j`vy, s`DU qy sMgq nUM w`d rhyik ies EsQ`n qy hlImI vrqdI sI |î

sMq hrIdyv jI ny KuSI iv@c auc@I E`v`z iv@c ikh`, ìinrml kutIE` dyinrml s`D |î

aus idn qoN ieh EsQ`n inrml kutIE` bx igE` | ies EsQ`n dI zmIn,

106

jOhl~ ipMf iv@c pYNdI hY ies krky ies ipMf d` n~ kutIE` dy n~ n`l juV igE` qyieh inrml kutIE` jOhl~ dy n~ n`l mShUr hoieE` |

°¢GoVy qy h`QI dI sv`rI d` vr imlx`

E`pxy gurU d` siqk`r keI qrH~ n`l kIq` j` skd` hY |joVy n` pàux`;isr nMg` nhIN r@Kx`;ieSn`n kr ky gurU dy drSn krny;gurU s`hmxy cu@p rihx`;hr hukm nUM siq bcn kihx` |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ieh sB kMm krdy sn pr ie@k kMm hor vIsiqk`r vjoN krdy sn | E`pxy gurdyv sMq b`b` hrn`m isMG jI dy s`hmxy kdI GoVyqy Esv`r nhIN huMdy sn |

sMq b`b` bsMq isMG jI GoVy dI k`PI Esv`rI krdy sn | nMbrd`r dId`risMG jI d` mh`r`j n`l pRym dy sdky, aunH~ ny sMq b`b` jI leI ie@k GoV` KrIidE` | iesGoVy d` n~ auhn~ ny ikSnU r@iKE` | ieh GoV` kyvl sMq b`b` jI dI Esv`rI leIsI | ies nUM nMbrd`r jI ny E`pxy KUh qy r@iKE` hoieE` sI | GoVy dI s`rI syv` E`pxyh@QIN krdy sn | jd vI sMq b`b` jI ny Esv`rI krnI huMdI q~ ikSnU nUM ilEìeE`j~d` |

ikSnU GoV` iksy hor dy k`bU nhIN sI EàuNd` | koeI hor mnu@K aus nUM h@Q nhINlg` skd` sI | ieh g@l vI jOhl~ ipMf dy v`sI cMgI qrH~ j`xdy sn ik ikSnU isrPsMq b`b` jI d` hukm mMnd` sI |

holy mh@ly v`ly idn sMq mh`r`j iesy GoVy qy Esv`r ho ky ngr kIrqn iv@cSìml huMdy | ngr kIrqn dy dOr`n koeI vI ikSnU nUM ikDry vI h@Q lgàux qy kuJnhIN sI kihMd` | pr ngr kIrqn dI sm`pqI qy auh iPr EVb ho j~d` | sMq b`b`jI ny Esv`rI krky, ikSnU nUM Q`pI dyxI qy kihx`, ìikSnU, hux E`pxy EsQ`n qyc@l |î qy ikSnU, nMbrd`r jI n`l aunH~ dy KUh qy cl` j~d` |

ie@k v`r do iqMn cor~ ny r@l ky ikSnU nUM curàux d` PYsl` kIq` | pr ikSnUnUM h@Q q~ koeI lg` nhIN sI skd` | iksy dy k`bU ikQoN E`vy | GoVy nUM E`pxy vs krnleI roz r`q nUM dysI iGau dI cUrI KuEàuxI SurU kIqI | ie@k mhIn` pUr` cUrI KuEèIgeI | ie@k mhIny bÈd cor~ ny soicE` ik hux q~ ieh s`f` ho igE` | ikSnU nUMipClIE~ l@q~ qoN pkVx l@gy q~ dul@qI K`xI peI | jd mUMh nUM k`bU krn l@gy q~

107

ikSnU ny mUMh dy Jtky n`l dUr su@itE` | B`v ik ikSnU isrP sMq b`b` jI dI syvìv@c hI h`zr sI, hor koeI ausnUM k`bU nhIN sI kr skd` |

ie@k v`r sMq b`b` jI E`pxy gurU dy drSn krn auhn~ dy fyry ijE`x ivKygey | inrml kutIE` jOhl~ qoN q~ ikSnU GoVy qy Esv`r hoey pr ipMf ijE`x dy fyryqoN c`r Prl~g pihly hI GoVy qoN auqr gey | GoVy nUM ie@k J`VI n`l bMnH id@q` | gurUdy siqk`r vjoN auQoN pYdl hI fyry phuMcy |

sMq b`b` hrn`m isMG jI dy crn~ íqy nmsk`r kr ky bYT gey |sMq mh`r`j jI ny pu@iCE`, ìsMq jI iks qrH~ Eèy ho ?îsMq bsMq isMG jI ny auq@r id@q`, ìmh`r`j E`p jI dy drSn krn Eèy h~ |îsMq b`b` hrn`m isMG jI ny iPr pu@iCE`, ìsMq jI k`hdy qy Eèy ho ?îsMq b`b` bsMq isMG jI cu@p rhy | qIjI v`r pu@Cx qy sMq p`l isMG jI jo l`gy

bYTy sn mh`r`j jI nUM kihx l@gy, ìb`b` jI sMq jI GoVy qy cVH ky Eèy hn pr E`px`GoV` ip@Cy J`VI n`l bMnH Eèy hn |î

ieh sux ky sMq b`b` hrn`m isMG jI ny sMq b`b` bsMq isMG jI nUM hukmkIq`, ìjÀ ijs GoVy qy Eèy ho aus GoVy qy Esv`r ho ky ieQy EÀ |î

sMq b`b` bsMq isMG jI cu@p-c`p E`pxy gurdyv d` hukm mMn ky GoVy qy cVHky fyry q@k Eèy pr b`hr hI GoVy qoN auqr gey qy pYdl GoVy smyq EMdr Eèy, E` kygurUdyv ipq` nUM m@Q` tyikE` |

bRhm igE`nI sMq b`b` hrn`m isMG jI ny ikh`, ìsMq jI zr` GoVy qy cVHky idKÀ |î

hukm mMndy hoey sMq b`b` bsMq isMG jI GoVy íqy cVHy qy CyqI n`l auqr gey |sMq b`b` hrn`m isMG jI ny sMq b`b` bsMq isMG jI nUM bcn kIq`,ìqusIN hux

q~ GoVy íqy cVHx qoN sMkoc krdy ho, qusIN qy h`QI dIE~ sv`rIE~ krnIE~ hn | r`jymh`r`jy quh`fy E@gy JuikE` krngy |î

sMq b`b` bsMq isMG jI ny E`pxy gurdyv dy bcn suxy, crn Coh leI qy jOhl~v`ps E` gey | auhn~ nUM E@j E`pxy gurU qoN ie@k hor EsIs imlI sI |

°¢

108

sMq b`b` igE`n isMG jI n`l iml`pimqI ¢™ dsMbr °©¢® (¶ poh) v`ly idn ijE`x fyry ivKy gurdyv mh`r`j

sMq b`b` hrn`m isMG jI joqI-joq sm` gey | sMq b`b` bsMq isMG jI ny dsq`rbMdIv`ly idn ijE`x fyry h`zrI BrI | byEMq sMgq d` iek@T sI | ie@k mh`n qp@svIies DrqI nUM q`r ky Elop ho igE` sI | sMq b`b` hrn`m isMG jI dI pMQ nUM bVHIdyx sI|

ies mOky qy bRhm igE`nI SRIm`n °™® sMq krm isMG jI mh`r`j dy hoqImrd`n dy fyry dy muKI sMq b`b` m`J` isMG jI vI ijE`x phuMcy | iehn~ dy n`l horinrmly s`DU vI mOky qy iek@Ty hoey | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j qy sMq b`b` hrIisMG jI mh`r`j dovyN E`pxy gurdyv sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy ipE`ry sn |ie@k ny inrml kutIE` jOhl~ qy dUsry ny kh`rpur fyr` sQìpq kIq` sI | sMgq d`vI bV` iek@T sI | pMj sRI gurU gRMQ sìhb jI dy Bog pey | kIrqnI jiQE~ ny kIrqnkIq` qy n`mI s`DUE~ ny sMq b`b` hrn`m isMG jI nUM SrD~jlI id@qI |

sm`gm dI sm`pqI qoN bÈd ijE`x fyry vloN ie@k miTEèI dI pMf sMqb`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM Byt kIqI geI | sMq b`b` jI ies pMf nUM bVy siqk`rn`l inrml kutIE` jOhl~ ilEàux` c`huMdy sn | s@jy-K@by dyK ky auhn~ PurmìeE`,ìhYkoeI jo ies pMf nUM cu@ky | ies nUM jOhl~ ilj`x` hY |î

sMq b`b` jI jo lIl` vrq` rhy sn, aus iv@c auhn~ d` koeI Byq sI | iehinrI l@fUE~ dI pMf hI nhIN sI, blik auc@I imhr v`lI pMf sI | sMq b`b` jI dybcn sux ky ie@k nrOey qy POl`dI SrIr v`ly nOjv`n ny h@Q joV ky bynqI kIqI,ìmh`r`j jI, E`p bl bKSo jo ieh inm`x` ies syv` nUM inBÈ sky |î

sMq b`b` jI ny ies nOjv`n nUM isr qoN pYr~ qk imhr dIE~ nzr~ n`lq@ikE` | ieh im@TI q@kxI nOjv`n nUM imhr d` Q`pV` sI | auhn~ ikh`, ìgurmu@Kìeh pMf B`rI qy izMmyd`rI v`lI hY | kI ies nUM cu@k ky qoV q@k phuMcèyNg` ?î

nOjv`n ny auq@r id@q`, ìmh`r`j B`r q~ E`p jI ny hlk` krn` hY | E`p jId`s dy isr qy imhr BrI ingH r@KxI |î

sMq b`b` jI ny pRym n`l nOjv`n d` n~ pu@iCE` | ìigE`n isMG,î nOjv`n nyd@isE`|

sMq b`b` jI ny ikh`, ìigE`n isMG, qYnUM s`fy n`l hI rihx` pvyg`, v`psnhIN E`x dyx` | jy koeI k@pVy bdlxy hn qy bdl lY |î

(sMq) igE`n isMG jI ny ikh`,ìnhIN mh`r`j, sB TIk hY |înOjv`n ny bgYr ikDry ru@ky inrml kutIE` jOhl~ pMf phuMcèI | sMq b`b` jI

dI imhr ieh nOjv`n qy ho geI qy mh`r`j jI dI crn~ dI iK@c ny v`ps n` j`x

109

id@q` | kuJ idn (sMq) igE`n isMG jI ies EsQ`n íqy syv` krdy rhy pr Gr dìDE`n E` hI igE` qy sMq b`b` jI koloN Cu@tI mMgI, b`b` jI ny dy id@qI |

Gr phuMc ky jdoN (sMq) igE`n isMG jI plMG qy su@qy sn q~ sMq b`b` jI nysupny iv@c E` ky aus dy plMG dy p`vy iv@c brC` mìrE` Eqy bcn kIq`, ìplMG íqysOx leI pMf nhIN sI cukèI | syv` ismrn leI cukèI sI | inrml kutIE` jOhl~dy iel`hI hukm Enus`r hux syv` qy ismrn krn` hY | ie@QoN auTo qy syv` sMB`lo |î

(sMq) igE`n isMG jI ie@k dm auT Kloqy qy E`pxy m`q`-ipq` nUM Elivd`kih ky r`q dy °¢ vjy pYdl inrml kutIE` jOhl~ v@l qur pey | inrml kutIE`phuMc ky iPr kdI vI Gr v@l iDE`n nhIN kIq` |

sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny EslI B`r dI pMf sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j dy joqI-joq smàux smyN cu@kI | inrml kutIE` dI mirw`d` qy pRc`r nUMBlI-B~q inBìeE` qy pUrI izMmyv`rI suc@jy FMg n`l inBèI |

°¢PotogR Pr íqy imhr

sMn °©¢® (sMmq °©®•) iv@c sMq b`b` bsMq isMG jI sMgq~ dI bynqI íqyBèI ky smr`v~ ipMf gey | ie@Qy aus smyN ibSn isMG n~ d` mShUr PotogR Pr huMd`sI | aus ny sMq b`b` jI nUM bynqI kIqI,ìmh`r`j, d`s dI duk`n qy vI crn pÀ |îs`DU mOj iv@c sn, n`l qur pey |

PotogR Pr ny sMq b`b` jI dy E`sx ie@k kursI qy krèy Eqy bynqI kIqI,ìmh`r`j,E`p jI d` ic@qr auq`rx` hY | E`p ikrp` kr ky bynqI pRv`n kro |î sMq b`b` jI nyikh`,ìBèI, ijs qrH~ qyrI KuSI |î BèI ibSn isMG ny sMq mh`r`j dI kursIGumèI, h@Q~ nUM TIk jgH r@iKE` qy kol hor sm`n sj` ky Poto lY leI |

kursI qy sjy hoey sMq b`b` jI dI ieh Poto E@j vI m`str mihMdr isMG jIdy Gr suSoiBq hY |

bèI s`l bIq gey | ie@k idn ieh PotogR Pr sMq b`b` jI dy drSn~ leIinrml kutIE` jOhl~ EìeE` | jdoN mh`r`j jI dy crn prsy q~ mh`r`j jI dy mu@KoNinkilE`,ìibSn isMG, bVI icrIN EìeE` hYN |î PotogR Pr sMq b`b` jI dy mu@KoNE`px` n~ sux ky bhuq hYr`n hoieE` | bèI s`l~ bÈd vI sMq b`b` jI nUM aus d`n~ Eqy Skl w`d sI | h`l~ik aus ny ie@k v`rI sMq b`b` jI dy drSn kIqy sn |

EYsI krxI v`ly s`DU dy pRym iv@c sMgq E`py hI juVI rihMdI hY |

°¢

110

pqìsE~ d` pRS`dsMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j gz` krn leI Bojov`l, nMgl S`m~ qy

muz@Prpur roz inwm n`l j~dy sn | ijs Gr qoN do pRS`dy imlxy auQy KVy-KVy hI C@kky v`ps E` j~dy | ipMf Bojov`l ie@k Eijh` ipMf hY ijQoN iqMn~ mh~purK~ (SRIm`n°™® sMq b`b` bsMq isMG jI, SRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI, SRIm`n °™®sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq) ny gz` kIqI | ies ipMf dy lok inrml kutIE`jOhl~ n`l bhuq pRym r@Kdy hn | siqk`r vjoN E@j vI p@k`-pkìeE` lMgr ilE` kysMgq~ dI syv` krdy hn |

ipMf Bojov`l dI ie@k mèI inrml kutIE` jOhl~ n`l juVI hoeI sI | ie@kv`rI ies mèI d` b@c` bIm`r ho igE` | auh mèI svyry-svyry E`px` b@c` cu@k kykutIE` lY EèI | b@cy nUM sMq b`b` jI E@gy ilt` ky bynqI kIqI, ìBèI jI, myr` b@c`bIm`r hY ies nUM TIk kr idau |î mèI d` pRym pUr` Jlk irh` sI | ieMJ lg irh`sI ik ijvyN koeI Cot` b@c` iksy cIz leI E`pxy ipq` koloN mMg kr irh` hovy |

sMq b`b` jI PurmàuNdy, ìmèI EsIN koeI f`ktr nhIN jo qyr` b@c` TIk krdeIey |î

auh mèI kihx l@gI, ìBèI jI mYN f`ktr p`s qy EèI hI nhIN | mYN q~ E`pjI p`s bIm`r b@cy dI dyh Erogq` mMgx EèI h~ |" n`l E@gy ieh vI kih id@q`,"BèI jI, lMgr K`x qy s`fy ipMf Bojov`l EàuNdy ho qy b@cy EsIN iksy hor sMq qoN TIkkràux jèIey |î

sMq b`b` jI mèI dI g@l sux ky muskrèy qy ikh`, ìmèI, ies b@cy nUMdrb`r m@Q` itkÀ |î

mèI ny b@c` cu@ikE` qy hukm mMndy hoey b@cy nUM sRI gurU gRMQ sìhb E@gy m@Qìtk` ky v`ps lY EèI |

sMq b`b` jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM ikh`,ìmèI nUM pMj pqìsE~ d`pRS`d ilE` ky idau |î

sMq b`b` igE`n isMG jI plyt iv@c pMj pq`sy lY Eèy qy sMq b`b` jI dInzr puEèI | sMq mh`r`j jI ny ikh`, ìsMq` pRS`d mèI nUM idau | b@cy nUM pRS`dCkàux`, gurU sìhb jI imhr krngy |î

mèI ny bVy ipE`r n`l pRS`d ilE` qy kihx l@gI, ìbs ieMnI hI g@l sI,hux b@c` E`p jI dI ikrp` n`l TIk ho j`vyg` | mYnUM pUr` Bros` hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìvìhgurU! bolId` hY | hux j`h |îmèI KuSI-KuSI b@cy nUM lY ky clI geI | Gr j` ky aus ny pMjy pq`sy E`pxy b@cy

nUM KuE` id@qy | b@c` iblkul TIk ho igE` | mèI nUM ikMnH Bros` sI sMq mh`r`j jI íqy |

111

lokIN pu@Cdy, "mèI ikhVy f`ktr dI dvèI id@qI! ijhV` b@c` r`qo-r`qTIk ho igE` |" mèI kihMdI, ìmyr` vYd inrml kutIE` jOhl~ bYT` hY | n`m dIduEèI bKS ky myr` b@c` TIk kr id@q` hY |î (pihly smyN dIE~ mèIE~ sMq b`b`jI nUM BèI jI kih ky sMboDn krdIE~ sn)|

sMq b`b` jI ny sRI gurU gRMQ sìhb jI d` hukm pUr` kIq` :n`m EauKDu mo kau s`DU dIE` “ iklibK k`ty inrmlu QIE` “Endu BieE` inksI sB pIr` “ sgl ibn`sy drd` jIau “(pMn` °™°)

E@j sMq b`b` jI dI ikRp` sdk` iehn~ ngr~ dy bhuq s`ry pirv`r EMimRqD`rIhn |

°¢kohr` kI kihMd`

r`q nUM sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j CMn qoN b`hr hI E`sx làuNdy sn |E`ly duE`ly Qohr~ dI b`V sI | ie@k r`q sMq b`b` jI ny b`V l`gy E`sx lgèy qysurq juV geI | poh-m`G dIE~ r`q~ sn | sMq b`b` jI s`rI r`q nMgy ipMfy, Ku@lHyEk`S Q@ly bYTy rhy |

qVky imhr isMG izmINd`r KUh clàux leI ipMfoN bOld ilEìeE` | aus d`KUh kutIE` dy n`l hI sI | imhr isMG dI nzr sMq mh`r`j jI qy peI | kol igE`q~ kI dyKd` hY ik sMq b`b` jI BgqI iv@c ilvlIn hn | auhn~ dy isr Eqy moiFE~qy kohr` jMimE` vyK idl Br EìeE` | aus ny m@Q` tyikE` | KUMfy n`l bOld bMny qyB@ijE` igE` | Gr j` ky E`pxI pqnI nUM ikh`,ìmh`r`j jI d` SrIr kohry n`lBirE` ipE` hY | koeI Exl@g Kys ipMf` F@kx nUM dy |î

Gr v`lI vI mh~purK~ d` bhuq siqk`r krdI sI | EMdr geI qy trMk iv@coNie@k nv~ kor` Kys k@iFE` qy sMq mh`r`j jI v`sqy E`pxy pqI nUM dy id@q` | aus smyNdlyr isMG vI auQy E` igE` | aus nUM vI mh`r`j jI qy qp d` pq` l@g igE` |

imhr isMG qy dlyr isMG donoN Kys lY ky sMq mh`r`j jI kol phuMcy | dovyN h@QjoV ky KVy rhy | frdy sI ik mh`r`j d` qp BMg n` hovy |

sMq mh`r`j jI j`xI-j`x sn auhn~ ikh`, ìqVky-qVky iks qrH~ ?îdovyN sMq b`b` jI dy crn~ íqy if@g pey | imhr isMG ny bynqI kIqI, ìsMq

mh`r`j jI, srIr qy kohr` jMm igE` hY | E`p ieh Kys srIr íqy p` lvo |îsMq b`b` jI kihx l@gy,ìgurmu@Ko ijd~ quh`f` pRym | Kys vI E`p hI p` dyvo |îbcn mMndy imhr isMG qy dlyr isMG ny sMq b`b` jI dy srIr qoN kohr`

htìeE` qy ipMf` sukìeE` | iPr don~ ny r@l ky srIr íqy Kys p` id@q` | kohry n`l

112

srIr nIl` pY cu@k` sI pr koeI kMbxI nhIN sI | sMq b`b` jI ijvyN E`m sm`DI iv@cbYTdy sn ausy qrH~ hI nzr Eèy | donoN izmINd`r~ dy cMgy B`g ijhn~ ny sMq mh`r`jjI dy srIr nUM CUh ky Kys n`l F@ikE` | auhn~ dy Gr E@j vI B`g l@gy hoey hn |

°¢p`rj`q Bgq~ dy vs

jdoN dyviqE~ qy dYNq~ ny r@l ky smuMdr nUM m@iQE` sI q~ aus vyly smuMdr iv@coN°§ rqn inkly sn | auhn~ iv@coN ie@k p`rj`q ru@K vI sI | ieMdr r`jy dy nMdn n`mIb`g iv@c pMj sRySt ru@K sn | (°) mMd`r, (¢) p`rj`q, (£) sMq`n, (§) klp ibRC,(•) hrI cMdn |

gRMQ~ dy kQn Enus`r ieh pMjy ibRC m`q lok iv@c nhIN E` skdy | r@b dyipE`ry iehn~ ibRC~ nUM ij@Qy c`hux lg` skdy hn | sRI ikRSn jI gopIE~ v`sqyp`rj`q ibRC m`q lok iv@c ieMdr r`jy qoN Koh ky lY Eèy sn | ies d` kQn gurb`xIiv@c ies pRk`r hY

p`rj`qu gopI lY EìeE` ibMdR bn mih rMg kIE` “ (pMn` §ß™)

p`rj`q sB qrH~ dy &l dyx v`l` svrg~ d` ie@k ib@RC hY | iesy qrH~ k`mDyn- k`mn` pUrn krn v`lI svrg~ dI gaU hY | sRI gurU Erjn dyv jI suKmnI sìhbdI dUjI EStpdI iv@c vrxn krdy hn :

p`rj`qu iehu hir ko n`m “ k`mDyn hir hir gux g`m “ (pMn` ¢¶•)

gurU jI smJàuuNdy hn ik hrI d` n`m hI p`rj`q ibRC hY qy gux gàuxyk`mDyn gaU hY | B`v hrI dy gux gàux v`ly Bgq~ p`s ieh dovyN Emolk vsqUE~mOjUd huMdIE~ hn qy auh ijs vyly ij@Qy c`hux ies nUM h`zr kr ky syv` lY skdy hn |vsqUE~ qy ie@k p`sy, Bgq q~ r@b qoN hr kMm krv` skdy hn | gurb`xI d` kQn hY : sBu ko qyrY vis Egm Egocr` “ qU Bgq` kY vis Bgq` q`xu qyr` “(pMn` ©¶¢)

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` qp-EsQ`n ie@k CMn huMdI sI | ies CMndy l`gy ie@k im@tI dI bxI hoeI m@tI r@KI huMdI sI | ies m@tI iv@c kxk d` E`t`huMd` sI | ie@k v@fI lohy dI pr`q m@tI nUM F@k ky r@KdI sI | m@tI d` mUMh kdI nMg` nhINho skd` sI ikauN jo pr`q qy m@tI nUM k@s ky r@s` pìeE` hoieE` sI | inrml kutIE`dy ie@k bzurg s`DU ny d@isE` ik lMgr iqE`r krn smyN EsIN m@tI iv@coN E`t` k@FdysI| h@Q p` ky E`t` k@F lYx`, iv@c nhIN J`kx` | E`ty dI syv` q~ lMgr bxàux leIlYxI hI pYNdI sI | pr EsIN kdy vI iksy nUM aus m@tI iv@c E`t` pàuNdy nhIN sIdyiKE` | n`l hI kihx l@gy,ìkyvl sMq b`b` bsMq isMG jI j`xdy sn ik E`t` ik@QoNE` irh` hY |î

113

auh m@tI qy pr`q k`mDyn gaU Eqy p`rj`q ibRC sn | aus dy iv@c pd`rQmu@kd` hI nhIN sI | ijMnI mrzI sMgq leI lMgr pk` lA ies m@tI iv@c brkqmOjUd rihMdI qy kdI vI ^`lI nhIN huMdI sI |

°¢ngr kIrqn iv@c h`zrI

(sMq b`b` hrn`m isMG jI dy bcn sPly hoey )is@K Drm ie@k bhuq hI EmIr ivrs` hY | pr ¢™ vIN sdI dy E`rMB iv@c

is@KI pRc`r iv@c k`PI kmI E` geI | ipMf~ dy lok~ iv@c q~ is@KI kyvl n~ dI hI rihgeI sI | mirw`d` iv@c rihx`, is@KI dy EslI inwm kI hn, b`ry b@icE~ nUM kI,bzurg~ nUM vI nhIN pq` sn | pUrn isMG~ n`loN piqq is@K izE`d` nzr EàuNdy sn | cMgy-cMgy Gr~ dy b@cy dyS Eqy ivdyS j` ky piqq hox nUM m`x smJdy sn | keI m~-b`pny piqq b@icE~ n`loN n`q` vI qoV ilE` sI | pr rsq` ivKàux leI rihnum` nzrnhIN EàuNd` sI | pMcm p`qS`h sìhb gurU Erjn dyv jI EYsI EvsQ` b`ry, bVykrVy Sbd~ iv@c kihMdy ny :

ijn kau ibsrY myro r`mu ipE`r` sy mUey mir j~hIN “ (pMn` °¢¶©)

ies F`h nUM T@l pàux leI is@K irE`sq~ dy r`jy, mjITy v`ly srd`r qy aussmyN dy is@K E`gU iek@qr hoey | ieh iek@qrq` jo jlMDr ivKy hoeI, iv@c mq` p`skIq` igE` :-°. pRc`r r`hIN is@KI dy EmIr ivrsy nUM lok~ q@k phuMcìeE` j`vy ;¢. Sihr~ iv@c gurU sìhb`n dy pRk`S auqsv íqy ngr kIrqn k@Fy j`x;£. ipMf dy n`girk~ nUM ies lihr dI kVI iv@c proieE` j`vy |

E`gUE~ ny ies g@l d` vI ivc`r kIq` ik rihnumèI koeI sMs`rI jIv dy v@sdI g@l nhIN | jy koeI ivEkqI bRhm igE`n dI ksOtI íqy phuMicE` hovy q~ aus dIkihxI j~ drSn n`l mn bdl j~dy hn | iksy bRhm igE`nI mh~purK dI h`zrIiv@c ngr kIrqn inklx` c`hId` hY q~ ik jnq` íqy pUr` Esr pY sky | sMgq iv@coNhI iksy ny d@isE` ik ies smyN pUrn bRhmigE`nI qq-byq` q~ kyvl sMq b`b` bsMqisMG jI hI hn |

kpUrQl` dy mh`r`jy ny pu@iCE`,ìinrml kutIE` jOhl~ v`ly sMq b`b` jI dIg@l kr rhy ho ?î ie@ko ie@k s`DU hI hY ijhVy sMgq~ nUM is@KI dI pRIq qy rIq íqy pUr`k`bU rKdy hn | hor vI is@K E`gUE~ ny sMq b`b` jI d` n`m sux r@iKE` sI qy sìrE~ny r@l ky PYsl` kIq`, ie@k j@Q` s`rI iqE`rI kr ky sMq b`b` jI nUM ngr kIrqn iv@ch`zrI Brn dI bynqI krn jèyg` qy iksy n` iksy qrH~ mn`vyg` |

114

sRI gurU Erjn dyv jI d` Purm`n hY :rsn` eyk Enyk gux pUrn jn kI kyqk aupm` khIEY “Egm Egocr sd Eibn`sI srix sMqn kI lhIEY “inrgun nIc En`Q Epr`DI At sMqn kI E`hI “bUfq moh igRh EMD kUp mih n`nk lyhu inb`hI “ (pMn` ¶°™)

do idn bÈd pMj is@K E`gUE~ d` j@Q` inrml kutIE` jOhl~ EsQ`n ivKybynqI krn leI EìeE` | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM is@KI n`l juVy r`jy,mh`r`jy Eqy irE`sq~ dy srd`r~ qoN iel`v` hor is@K E`gUE~ dI iek@qrq` d` s`r`vyrv` d@isE` qy jo mq` p`s kIq` sI, aus nUM vI suxìeE` igE` |

ieh s`rI v`rq` sux ky sMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìjo pMQ ny mq` p`s kIq`hY auh iblkul TIk hY | s`fy leI kI hukm hY ! s`fy leI jo vI syv` lgàugy, EsINaus nUM inB`v~gy |î

sMq mh`r`j jI nUM bynqI kIqI,ìis@KI d` ivrs` v`ps ilEàux d` ie@ko-ie@k qrIk` hY | duinE`vI lok~ dI rihnumèI d` Esr nhIN pYx`, ies leI sMqmh`r`j jI ies smyN nUM piv@qr bnàux leI h`zrI dy ky sMgq~ nUM is@Dy rsqy pàux | sRIgurU n`nk dyv jI dy purb qy ngr kIrqn kràux leI sìrE~ ny PYsl` kIq` hY |E`p ies dI EgvèI krky ngr kIrqn dI SoB` nUM vDÀ |î

sMq mh`r`j jI ny bcn kIq`,ìjy s`fI h`zrI n`l is@KI qy Esr pYNd` hY q~EsIN zrUr h`zr hov~gy | pr pRk`S auqsv smyN ie@k sRI EKMf p`T sìhb d` Bogpàux` zrUrI hY |î

E`gUE~ ny ies nUM kbUl krdy hoey sMq mh`r`j jI dI h`mI BrI qy jYk`ry C@fy |kpUrQly dy mh`r`jy ny aus smyN aucycy qOr qy bynqI kIqI,ìngr kIrqn smyN

sRI gurU gRMQ sìhb jI dI p`lkI h`QI qy sjàuux dI syv` d`s nUM id@qI j`vy |î E`gUE~ny sMq mh`r`j pRqI bynqI kIqI ik caur sìhb dI syv` E`p jI ny inBàuxI hY |sMq mh`r`j jI ny siq bcn kih id@qy | qih kIq` igE` ik gurU n`nk dyv jI dyngr kIrqn iv@c h`QI auqy hOj` (p`lkI) sony d` Eqy gurU goibMd isMG jI dy ngrkIrqn smyN hOj` c~dI d` hovyg` |

^`ls` hèI skUl jlMDr ivKy ie@k sRI EKMf p`T sìhb E`rMB krn d`PYsl` hoieE` | BèI ikSn isMG (mrUly v`ly, jo r@b jI n~ n`l mShUr sn) nUM sMqb`b` jI ny bul` ky ikh`, ìsMgq leI lMgr d` pRbMD kr lYx` | °™™ bOld~ dI Kur`kd` vI ieMqz`m r@Kx` | EsIN ngr kIrqn qoN s@q idn pihly h`zr ho j`v~gy |î r@bjI nUM lMgr dI g@l q~ smJ E` geI pr bOld~ dy r`Sn b`ry kuJ n` smJy |

jd gurU n`nk dyv jI d` pRk`S auqsv EìeE` q~ sMq b`b` jI ie@k hPq`pihly hI E`pxy pRc`rk~ smyq K`ls` hèI skUl iv@c phuMc gey | auhn~ dI skUl

115

phuMcx dI dyr sI ik v@Kry-v@Kry ipMf~ qoN g@ifE~ íqy sMgq EàuxI SurU ho geI | s`rIsMgq ny s@qy idn skUl ivKy hI pVÈ kIq` | sMgq nUM vyK ky r@b jI nUM sMq b`b` jIdy bcn smJ E` gey |

svyry S`m dIv`n s@jd` ijs iv@c kQ` kIrqn huMd` | ies smyN pRc`rk~ nyKMfy b`ty d` EMimRq qy gurU sìhb`n b`ry ivsq`r n`l sMgq~ nUM d@isE` | gurU mh`r`jdI ikRp` EYsI hoeI ik sMgq iv@coN kuJ EMimRq C@kx leI iqE`r hoey pr K`ls` skUldy EiDE`pk~ íqy kuJ izE`d` hI Esr hoieE` | s`ry st`P ny sRI EKMf p`T sìhbdy Bog auprMq KMfy-b`ty d` EMimRq C@ikE` |

dupihr vyly ie@k ivS`l ngr kIrqn dI iqE`rI SurU hoeI | mh`r`j`kpUrQl` vloN S`hI h`QI ByijE` igE` | ies h`QI aupr sRI gurU gRMQ sìhb dI bIVsony dI p`lkI iv@c sjèI geI | sMq b`b` jI ny sRI gurU gRMQ sìhb dy qìbE~ bYTky caur dI syv` inBèI | E@gy-E@gy pMj ipE`ry ngr kIrqn dI EgvèI kr rhysn | ienH~ dy ip@Cy pMj isMG sn ijnH~ ny v@fy inS`n sìhb h@Q iv@c sMB`ly hoey sn |

do cobd`r c~dI dIE~ cob~ smyq h`QI dy E@gy cl rhy sn | g@ifE~ dI lèInbVI lMbI sI | ienH~ qy s@jy hoey kIrqnI j@Qy kIrqn dy r`hIN, gurU sìhb dI gurb`xId` auc`rn kr rhy sn | ngr kIrqn jlMDr Sihr dy bz`r~ iv@coN lMiGE` | nyVy dyipMf~ dIE~ sMgq~ nUM jd pq` lg` ik sMq b`b` jI ngr kIrqn iv@c h`QI dI sv`rIqy gurU gRMQ sìhb dy q`by bYTy hn q~ auh v@fI igxqI iv@c E`pxy g@ifE~ qy bYT kydrSn~ leI Eèy |

ngìrE~ dIE~ cot~, kIrqn dIE~ surIlIE~ E`v`z~ qy vìjE~ dIE~ DuMn~n`l s`r` v`q`vrx gUMj auiTE` | jlMDr v`sIE~ leI ieh ie@k ElOikk nz`r` sI |is@KI dI jY-jYk`r ie@k v`rI iPr sMq b`b` jI dI rihnumèI n`l E`rMB hoeI |

ies qrH~ sMq b`b` jI dI h`zrI iv@c gurU n`nk dyv jI Eqy gurU goibMd isMGjI dy Evq`r D`rn gurpurb~ íqy jlMDr Sihr iv@c ngr kIrqn dI rIq E`rMBhoeI | pRc`rk~ ny ies Evsr qy KMfy-b`ty dy EMimRq dI mh@qq` sMgq nUM d@sxI | sMqb`b` jI dI EYsI imhr hoeI ik skUl dy b@cy pVèI dy n`l-n`l EMimRqD`rI isMGvI sj gey | keI v`rI dsvIN jm`q dy s`ry ividE`rQIE~ ny r@l ky EMimRqp`n kIq` |s. Emr isMG dos~J (Ek`lI p@iqRk` dy muKI) s. S`dI isMG Eqy s. gurbcn isMGiehn~ ividE`rQIE~ iv@coN sn ijhn~ ny E@gy cl ky pRis@DI pR pq kIqI |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny caur dI syv` £™ s`l q@k inBèI qy ¶™ngr kIrqn~ dI rihnumèI kIqI | (jlMDr CàuxI dI is@K sMgq ny jd jlMDrSihr dy ngr kIrqn~ d` nz`r` vyiKE`, q~ aunH~ ny vI EYm.eI.EYs. qy POj dy is@KEPsr~ nUM n`l lY ky, sMq b`b` jI kol CàuxI iv@c ngr kIrqn k@Fx leI bynqIkIqI | sMq b`b` jI ny jlMDr CàuxI dy ngr kIrqn dI vI EgvèI k`PI s`l

116

kIqI) bRhm igE`nI b`b` igE`n isMG jI Eqy bRhm igE`nI b`b` hrBjn isMGivr@kq jI ny sMq b`b` jI qoN bÈd ies caur dI syv` inBèI | hux ies dI syv`mOjUd` inrml kutIE` jOhl~ dy sMq inB` rhy hn |

kuJ icr mgroN ngr kIrqn goibMdgVH gurduE`ry qoN E`rMB hox l@g ipE` |ngr kIrqn dy E`rMB qoN pihl~ sMgq nUM c`h-p`xI d` lMgr CkìeE` j~d` sI |

ie@k v`rI sMq b`b` bsMq isMG jI dy hukm Enus`r sMq b`b` igE`n isMG jIny ngr kIrqn dI EgvèI kIqI | ngr kIrqn dI sm`pqI qoN bÈd jdoN sMq b`bìgE`n isMG jI inrml kutIE` jOhl~ v`ps Eèy q~ sMq b`b` bsMq isMG jI nypu@iCE`,ìngr kIrqn dy E`rMB qoN pihl~ sMgq ny lMgr C@k ilE` sI ?îsMq b`bìgE`n isMG jI ny d@isE`,ìlMgr qy nhIN isr& c`h d` lMgr vrqìeE` igE` sI |î

sMq b`b` jI ieh bcn sux ky QoVHI dyr cu@p kr gey | iPr bcn kIq`,ìsMq` !ngr kIrqn leI c~dI dIE~ cob~, Coty-v@fy inS`n sìhb Eqy pMj ipEìrE~ leIikrp`n~ kutIE` qoN j~dIE~ hn | E@gy qoN sMgq leI r`q nUM hI lMgr iqE`r kr kyr@K lYx` | ngr kIrqn dy E`rMB qoN pihl~ sMgq nUM lMgr Ckàux` zrUrI hY | dUroNnyiVauN EèI sMgq ny k`&I sm~ ngr kIrqn dI h`zrI BrnI huMdI hY ies leI lMgrdI syv` kr lYxI cMgI huMdI hY |î sMq b`b` igE`n isMG jI ny ikh`,ìsiq bcn,mh`r`j |î

Egly ngr kIrqn qoN hI lMgr dI syv` E`rMB kr id@qI geI | r`q nUM hId`l` qy pRS`dy iqE`r kr ley j~dy | ngr kIrqn dy E`rMB smyN ieh lMgr s`rIsMgq nUM CkìeE` j~d` |

keI s`l ieh inwm j`rI irh` | ie@k v`r goibMdgVH gurduE`ry iv@c mèIE~dI j@Qyd`rnI ny vyiKE` ik jo lMgr sMgq nUM vrqìeE` j` irh` hY, auh auhn~ duE`r`q~ iqE`r nhIN kIq` igE` | iPr ieh ik@QoN EìeE` hY ?

pq` l@g` ik ieh lMgr inrml kutIE` jOhl~ qoN EàuNd` hY q~ j@Qyd`rnI nykmytI dy mYNbr~ nUM ikh` ik ngr kIrqn dI EgvèI krn leI aucycy qOr qy sMqb`b` jI nUM bynqI kIqI j~dI hY | iPr lMgr kutIE` qoN ikauN ilEìeE` j~d` hY | E@gyqoN ie@QoN dIE~ bIbIE~ r@l ky lMgr bxàuxgIE~ | kmytI dy mYNbr~ ny ikh`,ìies syv`d` hukm q~ sMq b`b` jI hI kr skdy hn |î j@Qyd`rnI, hor bIbIE~ nUM n`l lY ky,sMq b`b` bsMq isMG jI kol lMgr iqE`r krn dI bynqI krn EèI | sMq b`b` jIny bcn kIq`,ìjy ieh syv` pUrI SrD` n`l inB` skdIE~ ho q~ TIk hY |î sMq b`b`jI dI h`mI qy j@Qyd`rnI ny jYk`ry C@fy |

E@j vI ngr kIrqn dy E`rMB smyN lMgr iqE`r krn Eqy sMgq nUM CkàuxdI syv` goibMdgVH dIE~ bIbIE~ bVy ipE`r siqk`r n`l krdIE~ hn | jdoN vIngr kIrqn dI imqI qih ho j~dI hY q~ ieh bIbIE~ r@l ky kutIE` EàuNdIE~ hn

117

Eqy lMgr leI bynqI krdIE~ hn | B`vyN auh j@Qyd`rnI hux mOjUd nhIN hY prgoibMdgVH dIE~ bIbIE~ ny aus duE`r` clèI rIq E@j vI j`rI r@KI hY |

ieh g@l Eiq-kQnI nhIN hovygI jy ikh` jèy ik jlMDr dy ngr kIrqnpMj`b dy sB qoN vD rOxk v`ly huMdy hn ikauNik ies iv@c h`zrI pUrx s`DU dI huMdIhY | (sMq b`b` hrn`m isMG jI, ijE`x v`ly, dy bcn ik E`p h`QIE~ dIE~sv`rIE~ krogy, pUry hoey) |

°¢gu@QlI dI brkq - kutIE` dI zmIn d` ivsq`r

auh pRymI vfB`gI huMdy hn ijhVy dUsirE~ dy su@K b`ry socdy hn | EYsy pRymIE~nUM gurU sìhb hr ivGn qoN dUr r@Kdy hn | iehn~ dy mn dy Purny Ecncyq hI pUrnho j~dy hn | ieh kyvl ies leI huMd` hY ik auhn~ dy mn s`& huMdy hn Eqy mh~purK~d` At E`sr` huMd` hY |

jOhl~ ipMf dy ie@k izmINd`r dI zmIn kutIE` dy n`l lgdI sI | aus nyPYsl` kIq` ik ijhVI £ kn`l dI Q~ iblkul kutIE` dI h@d qy sI, aus nUM vyc id@q`j`vy | ies g@l d` pq` jYqyv`lI ipMf dy srd`r cMnx isMG jI nUM l@g` |

s. cMnx isMG, pihly q~ sMq b`b` hrn`m isMG ijE`x vìlE~ dy SrD`lUsn, pr jd sMq b`b` hrn`m isMG ny aunH~ nUM ikh` ik s`fy drSn hux jOhlIN kirE`kro, qd qoN auh sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy pRymI bx gey | pihlI v`r jddrSn~ leI inrml kutIE` jOhl~ Eèy q~ srd`r jI nUM sMq b`b` hrn`m isMG jIdy hI drSn hoey, qy m@Q` tyikE` | jd isr aupr cu@ikE` q~ aunH~ nUM sMq b`b` bsMqisMG jI dy drSn hoey | ies nz`ry nUM vyK ky auh kyvl sMq b`b` jI dy crn~ dy BOrybx ky rih gey |

s. cMnx isMG inrml kutIE` jOhl~ Eèy qy sMq b`b` jI nUM bynqIkIqI,ìmh`r`j £ kn`l zmIn ivkàU hY | ies nUM KrId ilE` j`vy |î

sMq b`b` jI kihx l@gy,ìcMnx isMG`! EsIN zmIn kI krnI hY, n`ly zmInKrIdx leI pYsy hoxy c`hIdy hn |î

s. cMnx isMG sMq b`b` jI dy bVy pRymI sn | sMq mh`r`j jI n`l Ku@lIE~ g@l~kr lYNdy sn | auhn~ ikh`,ìieh jgH pihlI v`rI ivkàU hoeI hY | CotI Q~ hY;izE`d` pYsy nhIN l@gxgy |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìgurmu@K` EsIN pYsy n` vyKy qy n` hI h@Q lìeE` hY |KrIdx leI mìeE` q~ hovy |î ieh bcn kr ky sMq b`b` jI ny BèI cMnx isMG nUMpRS`d dy ky qOr id@q` |

118

s. cMnx isMG nUM cYn n` ipE` | aus dy mn iv@c sMq b`b` jI leI bhuqsiqk`r sI | jy aus kol pYsy huMdy q~ aus ny zmIn dy tukVy nUM kutIE` leI KrIdx nUMp@l nhIN làux` sI | S`m hoeI qy mMjy qy pY igE` | iDE`n iehI sI ik ikvyN koeIivauNq bxy ijs n`l zmIn kutIE` dy n~ ho jèy |

jd r`q dy © vjy q~ aus kol s`DU dy Bys iv@c koeI E` ky KVH ho igE` | s`DUny lyty hoey cMnx isMG qoN pu@iCE`, ìquh`f` n~ cMnx isMG hY ?î

jv`b imilE`, ìjI h~ |îaus s`DU ny ie@k gu@QlI s. cMnx isMG dy mMjy qy su@tI qy ikh`, ìies nUM qusIN

s~B ky r@Kx` |îs. cMnx isMG, jo aus smyN mMjy qy ipE` sI; auT ky bYT igE` | aus ny auh

gu@QlI cu@k leI | nzr gu@QlI qoN iPr auhn~ s`DU qy pèI pr s`DU aus smyN auQyidKèI nhIN id@qy | s. cMnx isMG ny gu@QlI Kol ky vyKI q~ aus iv@c mìeE` nzrEèI | auh bV` hYr`n hoieE` | sMq mh`r`j jI d` kOqk aus dI smJ qoN b`hr sI |

gurU jI d` Purm`n hY :sPl hoq ieh durlB dyhI “ j` kau siqguru mieE` kryhI “EigE`n Brmu ibnsY duK fyr` “ j` kY ihRdY bsih gur pYr` “s`DsMg rMig pRBu iDEìeE` “ khu n`nk iqin pUr` pìeE`“ (pMn` °¢©©)

Egly idn s. cMnx isMG mìeE` dI gu@QlI kutIE` lY EìeE` qy sMq b`b`jI nUM r`q v`lI s`rI v`rq` suxèI | jdoN gu@QlI dI mìeE` igxI q~ auh s`Fy qyr~hz`r rupey inkly | mMn iv@c ieh soc ky kI auh s`DU pq` nhIN hux kdoN E`vyg` ikauNn` ies mìeE` n`l zmIn KrId leI j`vy | ie@k s`DU dI mìeE` iksy hor s`DU leIKrc leI j`vy q~ kI hrz hY | s. cMnx isMG ny aus mìeE` n`l sMq b`b` jI dyn`m qy £ kn`l zmIn KrId leI | b`kI bcI mìeE` dI g@uQlI sMq b`b` jI E@gyr@K id@qI | sMq b`b` jI ny bVI krVI E`v`z iv@c bcn kIq`,ìcu@k ieh gu@QlI |îs. cMnx isMG ny CyqI n`l gu@QlI cu@k leI | kuJ icr bÈd s. cMnx isMG ny b`kIbcI hoeI mìeE` n`l lMgr h`l v`lI Q~ vI KrId leI |

s`DUE~ dy k`rz~ leI jy iksy pRymI dy mn iv@c kuJ krn dI SrD` huMdI hY q~s@c` p`qS`h E`p h`zr ho j~d` hY qy pRymIE~ dI l`j r@K lYNd` hY | pr ies qrH~ dypRymI G@t hI huMdy hn ijhVy E`pxy leI G@t qy E`pxy siqgurU leI izE`d` socdy hn |

s. cMnx isMG íqy sMq mh`r`j jI dI Ep`r ikrp` sI | pr auhn~ dy mn iv@cieh j`xn dI q~G rihMdI sI ik gu@QlI v`l` s`DU kOx sI ? ie@k idn s. cMnx isMGkutIE` Eèy qy sMq mh`r`j jI kol mn d` Purn` zìhr kIq` | sMq b`b` jI kihxl@gy, ìqyrI SrD` vyK ky prmySvr s`DU d` rUp D`r ky ies SuB k`rj leI quh`nUMgu@QlI dy gey sI |î

119

s. cMnx isMG ieh bcn sux ky bhuq KuS hoey | auhn~ ny Sukr`n` kIq` ikauhn~ dI mnS` pUrI hoeI hY qy drg`hI mìeE` n`l inrml kutIE` jOhl~ dìvsq`r hoieE` hY |

°¢EiBE`gq eyh n` E`KIEih

inrml pMcìeqI EK`V` kMnKl (hirduE`r) qoN EK`V` rMmq dy s`DU duE`bydy inrml fyirE~ d` Brmx krdy sn |

mhMq gurmuK isMG hirduE`r dy ie@k EK`Vy rMmq dy mhMq sn | fyry dy s`DUE~smyq auh h`QI qy Esv`r ho ky Brmx krn inkly | Brmx kridE~ jOhl ipMfphuMcy | auhn~ ie@k Ku@lI jgH vyK ky pVÈ kIq` | ieh jgH bolIny ipMf qoN pihl~qy inrml kutIE` qoN QoVHI dUr sI | t`hlI dy drKq~ n`l iGrI ieh jgH ie@k C@pVl`gy sI | mhMq jI nUM ipMf v`sIE~ qoN pq` l@g` ik auh bVy hI SuB EsQ`n qy E` phuMcyhn | mhMq jI ny kuJ s`DU sMq mh`r`j jI dI kutIE` Byjy |

mhMq gurmuK isMG ny pihl~ E`pxI jm`q smyq sMq b`b` bsMq isMG jI dIkutIE` d` inauNd` pRv`n kr ilE` | inauNd` pRv`n krn dI ieh mirw`d` hY :

kuJ idn pihl~ EK`Vy dy syv`d`r aus EsQ`n qy j~dy hn ij@Qy pVÈ krn`huMd` hY | aus EsQ`n dy s`DU EK`Vy dy syv`d`r nUM ielìecI d` pRS`d idMdy hn qyjy EK`Vy v`l` syv`d`r ielìecI d` pRS`d lY lvy q~ inauNd` pRv`n smiJE` j~d`hY |

mhMq gurmuK isMG dy EK`Vy vìlE~ ny ielìecI d` pRS`d lY ky inauNd`pRv`n kr ilE` | kutIE` qy vI BMf`ry dI s`rI iqE`rI kr leI geI | bÈd iv@cmhMq jI dy mn iv@c koeI D`rn` EèI qy s`r` p@ikE` pd`rQ C@f ky kutIE` dysyv`d`r~ koloN su@kI rsd mMgx lg pey | sMq mh`r`j jI ny su@kI rsd dyx qoN ienk`rkr id@q` |

jd sMq mh`r`j jI ny ikh`, ìmhMq jI lMgr C@k lA |îmhMq jI kihx lgy, ìEsIN E`px` Bojn E`p iqE`r krdy h~ |îsMq mh`r`j jI ny ikh`, ìie@Qy vI Bojn iqE`r hY |îmhMq jI ny ikh`, ìs`nUM su@kI rsd dy idau | s`f` h`QI b`lx qoV cu@k` hox`

hY qy EsIN E`p Bojn iqE`r kr ky K`v~gy | s`fI jm`q d` ieh hI qrIk` hY |îsMq mh`r`j jI ny ikh`, ìkutIE` qoN su@kI rsd nhIN imldI | pMgq iv@c bYT

ky gurU d` lMgr C@ko |îmhMq jI ny ieh g@l nhIN mMnI qy auT@ ky E`pxI mMflI kol E` gey | b`lx

120

q~ iek@T` hoieE` sI pr rsd n` hox kr ky lMgr iqE`r nhI kr sky | Bu@K l@gIhoeI sI | mhMq jI ny c`ly pàux dI T`xI q~ jo ikDry hor j` ky lMgr d` ieMqz`mkr skx |

jd auh jMfU isMGy kol phuMcy qy dyKdy ny ik Bgq rivd`s jI dy jnm idvsd` lMgr vrqìeE` j` irh` hY | s`DUE~ qoN Bu@K brd`Sq n` hoeI qy auhn~ ny rivd`sjI dy BMf`ry iv@coN lMgr C@ikE` | B`vyN p@ikE`-pkìeE` Bojn C@kx` auhn~ dImirw`d` qoN ault sI |

mhMq jI dI jm`q n`l hirduE`r qoN ie@k gupqcr vI sI | ieh s`ry nz`ry,jo v`prdy, nUM ilKq rUp idMd` sI | inrml kutIE` jOhl~ qy jMfU isMGy dI s`rI v`rqìl@K ky aus ny mu@K fyry phuMc` id@qI | mhMq gurmuK isMG nUM fyry v`ps bulìeE` igE` | jdpu@C-pVq`l kIqI geI q~ pq` cilE` ik mhMq jI ny sMq b`b` bsMq isMG dy EsQ`ndI by-EdbI kIqI hY | ies leI auhn~ nUM mhMqI qoN K`rj kr id@q` igE` | k`&I icrmgroN ies g@l dI sUh sMq mh`r`j jI nUM l@gI | aus smyN sMq b`b` jI ny sRI gurUEmrd`s sìhb jI dI s`KI sMgq~ nUM suxèI :-

mèI d`s bYr`gI SRI ikRSn jI d` aup`sk sI | mèI d`s E`px` Bojn Ku@dbxàuNd` sI | iksy guris@K ny ies bYr`gI nUM SRI gurU Emrd`s sìhb jI dI aupm`suxèI | aus dy mn íqy bhuq pRB`v ipE` qy auh mh`r`j jI dy drSn~ leI auq`vl`ho igE` | mèI d`s nUM gurU sìhb dy drSn~ dI iK@c goieMdv`l sìhb lY EèI |syv`d`r dy pu@Cx qy mèI d`s ny d@isE` ik gurU sìhb dy drSn krny hn |

syv`d`r ny ikh`, ìgurU sìhb d` hukm hY ik drSn~ qoN pihly hr mèI-BèI nUM lMgr Ckàux` hY | E`p jI lMgr C@k lvo |î

mèI d`s ny ikh`, ìmYN qy bhuq sMjmI h~ | E`pxy h@Q~ n`l cauk` Eìd p`ky Bojn iqE`r kr ky K~d` h~ | E`p mYnUM su@kI rsd dy idau |î

syv`d`r ny l~grI p`soN bYr`gI jI nUM su@kI rsd duE` id@qI | su@kI rsd lY kyauh Sihr qoN b`hr E` igE` | b`lx iek@T` kr ilE` | jd cu@lH iqE`r krn leIQ~ pu@tI q~ QilAN h@fIE~ inklIE~ | aus ny E`pxy-E`p nUM Epiv@qr j`x kyieSn`n kIq` qy iPr iksy hor Q~ qy cu@lH pu@itE` auQoN vI h@fIE~ inklIE~ | iesqrH~ pMj v`rI hoieE` |

EìKr aus ny gurU mh`r`j dy drSn n` krn d` mn bxìeE` qy v`ps clìgE` | duE`rk` ngrI phuMcx qoN pihl~ aus nUM Gor jMgl iv@c mINh hnyrI ny GyrilE` | iek`dSI iq@Q EèI | aus ny vrq r@K ilE` | dUjy idn duE`dSI sI qy ausny vrq Kolx` sI | pr jMgl iv@c rsd ik@Qy sI | sm`DI iv@c bYT ky SRI ikRSnmh`r`j d` j`p krn lg ipE` | SRI ikRSn jI mh`r`j ies Bu@Ky vYr`gI nUM vyK kyaus dy E@gy ie@k Q`l cOl~ d` BirE` hoieE` ilE` ky r@K id@q` | vYr`gI k@cy cOl dyK

121

ky KuS qy hoieE` pr auhn~ nUM bxàux d` s`Dn aus p`s nhIN sI | vYr`gI ies b`ryEjy soc hI irh` sI ik Bgv`n ny kV`h-pUVIE~ d` Q`l ilE` E@gy r@iKE` | Q`lvyK ky mUMh iv@c p`xI E` igE` | socx l@g`, "hy mh`r`j Bojn dI ikRp` kIqI hY qyE`pxy drSn vI s`kS`q bKSo |"

EgoN Bgv`n dI E`v`z EèI,ì Bojn C@k lau vYr`gI jI | myry drSn q~quh`nUM goieMdv`l sìhb j` ky krny pYxgy | s`nUM SRI gurU Emrd`s sìhb iv@c hIvyK lYx` | iKE`l r@Kx` ik ij@Qy pRym hY aus jgH inwm n` vI hovy q~ koeI Prk nhINpYNd` |î

Bgv`n dy bcn Gr kr gey | E`pxI mUrKq` w`d E` geI qy Bojn n` iqE`rhox d` k`rn pq` c@l igE` | vYr`gI bhuq pCqìeE` qy E`pxy E`p nUM kosxlg` | gurU dy drSn~ dI q~G v@D geI | pRIq iv@c ilpitE`, goieMdv`l sìhb v@lqur ipE` |

mYN q~ SRI ikRSn jI quh`fy drSn krn leI E` irh` h~ | E`p imhr krnIqy drSn zrUr dyx` | ieh socd` Eqy SRI ikRSn jI mh`r`j nUM w`d krd` goieMdv`lsìhb phuMc igE` | gurU dy hukm Enus`r pihly lMgr C@ikE` qy iPr gurU sìhb dydrSn krn igE` | s`hmxy E`sx qy SRI ikRSn jI mh`r`j dy drSn hoey | kihxl@g`,ìBgv`n E`p dI imhr hoeI | myrI pihlI Bu@L w`d n` r@KxI |î ieh kih kym@Q` tyikE` | E@K~ m@Q` tykx smyN pRym iv@c bMd kr leIE~ | QoVHI dyr bÈd jdauiTE` qy s`hmxy E`sx íqy gurU Emrd`s sìhb jI dy drSn kIqy | mèI d`svYr`gI ny gurU sìhb dy gux gèy |

gurU sìhb ny ieh slok auc`rx kIq` :-EiBE`gq eyih n E`KIEin ijn ky icq mih Brmu “iqs dY idqY n`nk` qyho jyh` Drmu “ (pMn` ©§©)

sMq b`b` jI ny ieh s`KI sux` ky ikh`,ìpRym-siqk`r qy mirw`d` n`l jykoeI Bojn dyvy q~ p@ky-k@cy d` iDE`n nhIN dyx` c`hId` | jo kuJ vI iml j`vy, ipE`rn`l C@k ky Sukr`n` kro qy n`m-b`xI n`l juVy rho |î

°¢hukm mMnx iv@c brkq

roz dI qrH~ sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j EMb dy Q@ly sjy hoey sn | sMqb`b` igE`n isMG jI h`zrI iv@c qy sMq hrBjn isMG jI ivr@kq lMgr sMB`l rhysn | b`kI dy s`DU vI E`po E`pxI ifaUtI qy h`zr sn |

sMq jI mh`r`j pYr~ dy B`r bYTy Ev`z idMdy hn, ìsMq` !î (sMq b`b` jI sMq

122

b`b` igE`n isMG jI nUM sMq` kih ky bul~dy sn |)sMq b`b` igE`n isMG jI ny auqr id@q`, ìjI mh`r`j," qy kol E` ky KVy ho

gey|sMq b`b` jI ny ikh`,ìsMq` bVy zor dI hv` cl rhI hY | ies leI kutIE`

iv@c E@g nhIN jlàuxI |î sMq b`b` igE`n isMG jI ny ikh`,ìsiq bcn mh`r`j |î auTky lMgr h`l Eèy qy ivr@kq jI mh`r`j nUM sMq jI mh`r`j d` hukm suxìeE` |ivr@kq jI mh`r`j ny vI siq bcn ikh` |

sMq b`b` jI E`p sm`DI iv@c cly gey | aus smyN koeI hv` nhIN cl rhI sI |pq` nhIN iks dI E@g ik@Qy lgI sI qy E@g sMq jI mh`r`j buJ` rhy sn | ho skd`hY iksy dy kSt k@t rhy hox | hukm mMndy hoey iksy vI s`DU qy syv`d`r ny E@g nhINjlèI |

QoVHI dyr bÈd sMq jI mh`r`j ny nyqr Koly qy iPr E`v`z id@qI, ìsMq` !îsMq b`b` igE`n isMG jI ny E`pxI h`zrI lgvèI |sMq jI mh`r`j ny ikh`,ìE@j sRI E`KMf p`T E`rMB krn` hY, iqE`rI kro |îsMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny ikh`, ìsiq bcn mh`r`j |î sRI E`KMf

p`T sìhb CMn iv@c kIq` j~d` sI | sMq b`b` igE`n isMG jI ausy vyly auT@ kysyv`d`r nUM n`l lY ky CMn v@l cly gey | syv`d`r nUM smJìeE` qy v`ps sMq jImh`r`j kol E` gey |

sMq jI mh`r`j ny pu@iCE`, ìiqE`rI ho geI ?îsMq b`b` igE`n isMG jI ny jv`b id@q`,ìp`qS`h, iqE`rI ho rhI hY |îsMq jI mh`r`j ny ikh`,ìCyqI kr lA | E`nMd sìhb d` p`T krky sRI

E`KMf p`T sìhb, Erd`s krky, E`rMB kr idau |îsMq b`b` igE`n isMG ny ikh`,ìsiq bcn jI |î sMq jI mh`r`j auQy hI sjy

rhy qy sMq b`b` igE`n isMG jI CMn v@l cly gey |E@j sMq b`b` jI ny sRI E`KMf p`T sìhb E`rMB krn d` hukm id@q` qy pihly

E@g n` jlàux d` hukm id@q` | E@g nhIN jlygI qy dyg iks qrH~ iqE`r hovygI !E@j Erd`s ikvyN pUrI pVHI j`vygI | iehn~ s`ry sv`l~ b`ry n` qy sMq b`b` igE`nisMG jI ny ikMqU-pRMqU kIq` qy n` hI iksy syv`d`r ny | hukm mMnx` Eqy siq bcnkihx` kutIE` dy hr s`DU Eqy syv`d`r d` inwm sI |

sMq b`b` igE`n isMG jI CMn iv@c j` ky bYT gey | s`rI iqE`rI ho cu@kI sI |Ec`nk hI aus smyN ku@kV ipMf dy srpMc dId`r isMG jI dy spu@qr kV`h pRS`d dIdyg GroN bx` ky lY Eèy | gurU mh`r`j dI hzUrI iv@c dyg r@K id@qI geI |

E`nMd sìhb jI dy p`T hoey, Erd`s kIqI qy sRI E`KMf p`T E`rMB kr id@qy

123

gey | dyg nUM Bog lgìeE` igE` qy sMq jI mh`r`j kol sMq b`b` igE`n isMG jIvrqàux leI lY ky Eèy | bcn kIq`, ìsRI E`KMf p`T sìhb E`rMB ho gey hn jI |î

sMq jI mh`r`j ny ikh`, ìcMg` |î sMq jI mh`r`j msqI iv@c sn qy KUbmuskr` rhy sn | hukm dI p`lx` ibnH~ iksy SMk` sB ny inBèI |

inrml kutIE` jOhl~ ivKy E`KMf p`T r@Kx smyN dysI iGau dI dyg iqE`rhuMdI hY Eqy sMgq vI E`pxy GroN dysI iGau dI dyg Eqy hor pd`rQ iqE`r kr kylMgr leI ilEàuNdI hY | Bog l@gy pRS`d dy Ku@ly g@&y hz`r~ dI igxqI iv@c EèIsMgq nUM vrqèy j~dy hn | pRS`d vrqàux v`l` syv`d`r bVI hI hlImI Eqy ipE`rn`l pRS`d vrqàuNd` hY | mUMh qy hmyS~ T`T` bMn ky pRS`d vrqìeE` j~d` hY |

sMq b`b` jI dIE~ bKiSS~ s@dk` inrml kutIE` jOhl~ brkq~ n`l BirE`hY qy ies EsQ`n qy b`b` Et@l, p@kIE~ pkèIE~ G@l v`lI hI g@l hY |

l`l jvyhr Bry BMf`r “ qoit n E`vY jip inrMk`r “ (pMn` £©§)

gurb`xI dI ies qu@k qy ieh inrml kutIE` jOhl~ pUr` auqrd` hY |

°¢pitE`ly dy mh`r`jy d` ipE`r

r`jy-mh`r`jy, r`xIE~-mh`r`xIE~ vI iens`n huMdy hn| ienH~ nUM vI sMq~mh~purK~ dI ikrp` idRStI dI loV huMdI hY| ie@k r`jy nUM E`pxy r`j B`g qy rìeE`dI BlèI v`sqy keI kdm cukxy pYNdy hn| keI v`r EYsIE~ muSkl~ E` j~dIE~ hnijnH~ d` h@l nhIN l@Bd`| rìjE~ nUM vI icMq` d` rog huMd` hY| aunH~ nUM vI qnàu dIsiQqI ivcoN lMGx` pYNd` hY| ies leI ieh r`jy mh`r`jy phuMcy hoey sMq~ mh~purK~dI Srn l@Bdy hn q~ jo aunH~ dIE~ aulJx~ qy smisE`v~ dI soJI iml sky| ies dyn`l hI ienH~ ivcoN iksy nUM sMq`n d` su@K, pirv`r dI KuSI, dyh Erogq`, r`j dIKuSh`lI qy sm`j dI KuSI leI koeI n` koeI Erd`s bynqI huMdI hY| vyKx ivcEìeE` hY ik ienH~ d` mh~purK~ ivc pUrn ivSv`s huMd` hY| ienH~ nUM drSn krkym`nisk q`kq imldI hY|

pMj`b dy keI r`jy-mh`r`jy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy bRhm igE`nqoN pRBìvq sn qy aunH~ d` bV` siqk`r krdy sn|

ie@k v`r mihl iv@c pitE`ly dy mh`r`jy nUM nvIE~ motr-k`r~ imlIE~ |auhn~ ny mh`r`xI nUM ikh`, ìie@k k`r sMq b`b` bsMq isMG jI nUM Byt krn d` id@lhY |î

mh`r`xI ny jv`b id@q`, ìjy mn iv@c EìeE` hY q~ ies nUM pUr` krn` c`hId`hY | donoN k`r~ lY jÀ | sMq jI mh`r`j nUM ijhVI cMgI l@gy auh auQy C@f Eàux` |î

124

mh`r`jy ny ikh` ik s`fI muSkl E`s`n ho geI | pr qusIN vI sMq jI mh`r`jdy drSn~ leI s`fy n`l clx` hY | mh`r`xI ny h`mI BrI qy Egly idn hI jOhl~ leIc@l pey |

mh`r`j`, mh`r`xI qy hor irE`sq dy vzIr inrml kutIE` jOhl~ phuMcy |sMq jI mh`r`j E`pxI mOj iv@c bYTy sn | mh`r`jy d` k`rv~ EàuNd` dyK sMq b`bìgE`n isMG jI ny d@isE`, ìmh`r`j` pitE`l`, drSn~ leI Eèy hn |î

b`b` bsMq isMG jI mh`r`j cu@p rhy | QoVHI dyr bÈd pu@Cx l@gy,ìCkàuxleI koeI vsqU hY |î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny ikh`,ìp`qS`h, l@fUE~ d` pRS`d hY | ie@k isMGpu@qr pYd` hox dI KuSI iv@c huxy hI lY ky EìeE` hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìivr@kq jI nUM kho c`h p`xI d` ieMqz`m kr lYx |îieMny nUM mh`r`j` pitE`l` kol phuMc gey qy sMq jI mh`r`j dy crn prsy |

sMq jI mh`r`j ny ikh`,ìEÀ sìhb |î jdoN sB ny crn prs ley q~ sMq jImh`r`j ny ikh`,ìs@j jÀ sìhb ! s`fy kol q~ E`p nUM ibTàux leI drI hI hY |î

mh`r`j` pitE`l` drI qy n` bYTy, mUVHy qy hI sMq b`b` jI dy iblkul nyVy hoky bYT gey | sMq b`b` jI muskrèy pr ikh` kuJ nhIN | s`ry cu@p bYTy rhy | mh`r`j`qy mh`r`xI sMq b`b` jI dy nUr nUM q@kdy E`pxy E`p nUM v@fB`g` smJdy sI, ik auhn~nUM EYsy s`DU dy drSn krn d` sm~ imilE` hY |

sMq b`b` jI dy h@Q iv@c ie@k sotI sI | auh b`r-b`r aus nUM DrqI qy m`rrhy sn | sotI qoN m`noN vìhgurU j`p dI E`v`z E` rhI hovy |

QoVHI dyr bÈd sMq b`b` jI ny ikh`, ìsMq`, sMgq EèI hY | iehn~ dI c`h-p`xI n`l syv` kr lA | sìhb~ nUM hor vI kMm huMdy hn, CyqI kr lA |î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny d@isE`, ìp`qS`h c`h p`xI d` lMgr iqE`r hY |îsyv`d`r~ ny mh`r`j` pitE`l` nUM pMgq iv@c ibT` ky jl p`xI dI syv` kIqI |

mh`r`jy ny lMgr nUM EMimRq smJ ky C@ikE` |jl p`xI C@kx qoN bÈd jdoN mh`r`j` pitE`l` v`ps Eèy q~ sMq b`b` jI

E`pxy EsQ`n qy KVy sn | kihx l@gy, ìE`p nUM ivd` kr EèIey qy Cu@tIE~ lYleIey|î

mh`r`j` pitE`l` qy b`kI sMgq sMq b`b` jI n`l qur peI | jd sMq b`b`jI motr k`r~ kol phuMcy q~ mh`r`jy ny ikh`, ìp`qS`h ieh k`r E`p jI dy leI hY | dok`r~ hn | E`p ijhVI c`ho r@K skdy ho |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìrìjE~ nUM k`r~ soBdIE~ hn | s`fy iks kMm dIE~ |î

125

mh`r`j` pitE`l` ny ikh`, ìp`qS`h, E`p r`jyE~ dy r`jy ho ! k`r E`p jIleI hY | svIk`r kro |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìsìhb ! k`r leI qyl, frèIvr, qy koeI nuks pYxqy imsqrI c`hId` hY | s`fy kol koeI nhIN |î

mh`r`jy ny ikh`, ìp`qS`h, ieh sB ieMqz`m hY | frèIvr, r`m` mMfIrhyg` qy hr roz c@kr m`ryg` qy pu@C leyg` jy E`pny ikDry j`x` hovy | qyl Eqy tu@t-BMn d` Krc` s`fI izMmyv`rI hovygI qy frèIvr sB sMB`l lvyg` |î

sMq b`b` jI kihx l@gy, ìfrèIvr jy sB sMB`lyg`, pr frèIvr nUM kOxsMB`lyg` | EsIN hoey PkIr, vìhgurU dI Er`Dn` Bu@l ky, frèIvr n`l qy ilptynhIN rih skdy | qusIN ieh ie@QoN lY jÀ |î

mh`r`j` pitE`l` kihx l@g`, ìp`qS`h, E`p jI dy su@K dI E`S` kr kyilEèy sI, E`p pRv`n kro |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìsìhb jy ies nUM ie@Qy C@fogy q~ EsIN ies nUM K@f iv@csu@t dyv~gy |î

mh`r`j` pitE`l` smJ igE` ik k`r dI BytsMq mh`r`j jI ny pRv`n nhINkrnI | mn iv@c soc EèI, EYs` s`DU ijs nUM E`pxy su@K dI koeI pRv`h nhIN, EYsìqE`gI s`DU koeI ivrl` hI hY | mh`r`j` sMq b`b` jI dy crn~ íqy if@g ipE` qykihx l@g`, ìp`qS`h, ijs qrH~ E`p jI d` hukm hY, mYnUM E`pxy crn~ n`l lgèIr@Kx` |î

sMq b`b` bsMq isMG jI ny guris@KI D`rn krn, n`m jpx Eqy KMfy-b`ty dÈMimRq C@kx d` aupdyS id@q` | auhn~ PurmìeE` : -

EYso r`ju n ikqY kìj ijqu nh iqRpqèy “ngn iPrq rMig eyk kY Ahu soB` pèy “ (pMn` ß§•)

°¢

126

hmU dy prdy F@kxyhmU "rèIN" muslm`n Drm d`, bolIn` ipMf iv@c rihMd` sI | jv`nI iv@c

imhnq kIqI qy pirv`r nUM bV` KuS r@iKE` | s`ry pirv`r ny bVI cMgI qrH~ jIvnibqìeE` | Gr iv@c sB kuJ sI, bV` s@uK sI qy s`ry h@QIN C`v~ krdy sn |

aumr bIqdI geI qy buFyp` E` igE` | c`r pu@qr sn, s`ry E`px` pirv`rsMB`lx jogy ho cu@ky sn | hmU d` joS K@qm ho cu@k` sI | juE`nI dy idn~ dI q~ kyvlw`d hI b`kI sI | buFypy iv@c b@icE~ d` muhq`j ho igE` | s`ry pu@qr ie@k dUsry v@lvyKdy qy c`huMdy ik dUsr` hI ipau dI dyK-B`l kry | koeI vI aus dI TIk qrH~ dyK-B`l n` krd` | K`x nUM smyN isr rotI n` imldI qy pihnx nUM cMg` kpV` vI nìmld` | E`pxy kol jo kuJ sI, pu@qr~ dy su@K~ leI lg` cu@k` sI | pu@qr~ nUM vI pq`sI ik hux aus kol kuJ nhIN hY | ies smyN b`ry gurb`xI iv@c EìeE` hY :-

d`r` mIq pUq snbMDI sgry Dn isau l`gy “jb hI inrDn dyiKA nr kau sMgu Cìf siB B`gy “ (pMn` ¶££)

hmU bV` du@KI rihMd` | kdy-kdy q~ mOq nUM E`pxI god iv@c smàux leIkihMd` | mn iv@c socd`,iehn~ c`r~ nUM, iehn~ dy pirv`r~ nUM mYN iek@ly hI pìlE`sI | hux ieh s`ry r@l ky mYnUM bu@Fy nUM, ijs dI koeI izE`d` KìhS vI nhIN, dyK B`lnhIN kr skdy |

hmU sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn krn EàuNd` rihMd` sI, prbuFypy kr ky hux nhIN E` skd` sI | ic@q iv@c sMq mh`r`j leI bV` pRym sI | j`xd`sI ik ieh pIr hn! drSn kr~ qy mukqI lv~ |

ie@k idn sMq b`b` jI ny aus dy mn iv@c EYsI iK@c pèI ik rih n` sikE`qy E`pxy pIr dy drSn~ leI iksy qrH~ kutIE` phuMc igE` | hmU KrbUizE~ d` tokr`lY ky kutIE` EìeE` ikauN jo rèIN muslm`n Pl, sbzI bhuq bIjdy sn | sMq b`b`jI dy crn~ íqy m@Q` tyk ky bYT igE` | sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìhmU ik@d~ EìeE~ hYN ?î

hmU ny jv`b id@q`, ìbVI q~G sI drSn~ dI |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìTIk q~ hY ? pirv`r syv` krd` hY ?îhmU kuJ n` boilE` | sgoN E@K~ iv@coN E@QrU kyrx l@g` | d@uKI mn sMq~ E@gy Kol

hI bYT` | sMq b`b` jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìsMq`, koeI nv~c`dr` lY Eàu qy hmU nUM idau |î sMq b`b` igE`n isMG jI ny ie@k c`dr ilE` ky sMqb`b` jI dI nzrIN kr ky hmU nUM id@qI | hmU dy B`g j`g pey | nyqr~ iv@c jl Brky c`dr nUM vyKI j`vy | c`dr bhuq hI sohxI sI | bVI mihMgI lgdI sI | hmU KuSho igE` | mh`r`j dy crnIN ipE` qy kihx l@g`, ìpIr jI, myrI l`j E`p jI ny r@KleI hY | iesy qrH~ l`j r@KI rKxI |î

127

sMq b`b` jI ny ikh`, ìE@lH nUM EMg sMg smJo |îhmU Gr EìeE` | aus c`dr dI aus ny lUMgI bxvèI | lUMgI bMn ky KUh qy pey

mMjy qy j` ky E`r`m krn l@g` | ies smyN hmU dI EvsQ` ies qrH~ dI sI :r`m guir mohin moih mnu leIE` “hau E`kl ibkl BeI gur dyKy hau lot pot hoie peIE` “ (pMn` ®£¶)

jdoN pu@qr KUh qy gyV` m`rn Eèy qy E`pxy E@bU nUM nvIN lUMgI pèI vyK ky hYr`nho gey | ies k@pVy dI lUMgI n` iksy kol sI qy n` hI iksy hor nUM pèI vyKI sI | ie@kpu@qr ny pu@iCE`, ìE@bU ieh ik@QoN lY EìeE~ hY ? qyry kol pYsy qy hY nhIN |î

hmU ny d@isE`,�ìqusIN qy lY ky nhIN id@qI ! mYnUM dyx v`l` myr` pIr hY | myr`pIr mYnUM ipE`r krd` hY | qusIN kro n` kro !î

pu@qr ny ikh`, ìpIr ny qYnUM lUMgI id@qI hY ijhVI ieMnI suMdr hY |îhmU ny ikh`, ìmyr` pIr sMq b`b` bsMq isMG hY | auhdI id@qI cIz sohxI qy

hoxI hI hoeI |îpu@qr~ ny soicE` qy E`ps iv@c g@lb`q kIqI ik s`fy E@bU qy pIr dI imhr

hoeI hY jy EsIN vI ies dI syv` krIey q~ s`nUM sB kuJ iml skd` hY | s`fy koloN Bu@lhoeI hY | pIr ny s`nUM cOkMn` kIq` hY | s`nUM syv` krnI c`hIdI hY | bs iPr kI sI |pu@qr~ ny E`pxy b`p d` siqk`r krn` SurU kr id@q` | cMg` K`x` smyN isr Kvàux`qy cMg` k@pV` pàux nUM dyx lg pey | Gr iv@c lihr-bihr ho geI | auhn~ dI PslvI sB qoN cMgI hox lg peI |

hmU b@icE~ dy ipE`r, siqk`r n`l iPr qMdrusq ho igE` | sMq b`b` jI dIroz h`zrI Brn l@g ipE` | EYsI krxI hoeI hmU dy byty ijhVI vI sbzI bIjdy bVIhI cMgI Psl huMdI | jdoN vI nvIN Psl k@txI q~ hmU pIr d` Sukr`n` krn leIpihl~ tokr` kutIE` lY ky EàuNd` | drb`r iv@c E` ky sMgq nUM d@sd` ik sMq b`b`jI ny lUMgI dy ky aus dy prdy F@k id@qy qy aus d` jIvn suD`r id@q` |

°¢pRym iv@c r@qy dI Erd`s

iksy nUM Bu@K l@gI hovy qy K`x nUM kuJ vI n` imly q~ aus dI bycYnI auh hI j`xd`hY | keI lok ie@k idn d` vrq r@Kdy hn qy s`r` idn kuJ nhIN K~dy | keI kuJ idn~d` vrq r@K lYNdy hn, pr izE`d` idn~ dI Bu@K nUM rokx` muSikl huMd` hY |

E`pxy gurU, pIr, mh`qm` qy mh~purK dy drSn~ dI is@k vI iens`n dySrIr dI Bu@K sm`n huMdI hY | pRymI ikDry vI bYT` hovy, mn aus d` gurU crn~ iv@c huMd`hY, pr Srq ieh hY ik pRymI hovy | ies Bu@K nUM E`qm` dIE~ E@K~ dI Bu@K kih skdy

128

h~ | pr jy koeI E`pxy gurU qoN dUr ikDry rih irh` hovy q~ kyvl w`d krn n`l ausdI Bu@K dUr nhIN huMdI | aus nUM E`pxy gurU dy fyry phuMcx dI is@k rihMdI hY | gurU dypRq@K drSn krn dI c`h huMdI hY |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` ie@k SrD`lU isMD sUb` (pìksq`n) iv@crihx cl` igE` | mzbUrI aus nUM auQy lY geI | ie@k q~ isMD sUb`, jlMDr Sihr qoNk`PI dUr sI dUsr` SrD`lU isMG kol mìeE` dI vI k`PI Qu@V sI | c`huMd` hoieE` vInhIN E` skd` sI |

pr aus ny roz inqnym n`l sMq b`b` jI nUM w`d krn` qy mn hI mn crn~íqy m@Q` tykx` | Erd`s krnI,ìd`s E`p jI d` syvk hY | E`p myry qy imhr kro | myrycMgy B`g jo d`s E`p jI d` siqsMgI hY | E`p jI s`r` idn myry n`l rihx` | s`ryk`rj E`p jI ny myry n`l rih ky pUry krny hn | inm`xy d`s nUM s@c dI r`h qoN B@tkxn` dyx` | duinE`vIN cIz~ qoN dUr r@Kx` |î

ieh Erd`s aus dy jIvn d` ih@s` bx geI sI | Erd`s smyN E`px` m@Q`sMq b`b` jI dy crn~ íqy hI r@Kd` | Erd`s jd Kqm huMdI q~ aus d` mn bhuq hIhlk` ho j~d` | aus nUM ieMJ mihsUs huMd` ijvyN auh nv~ nroE` ho igE` hY | aus nUMsMq b`b` jI dI SkqI iml j~dI qy s`r` idn cusqI n`l E`px` kMm pUr` krd` |s`r` idn vìhgurU d` j`p krd` rihMd` | dunIE~ nUM d@sx dI loV nhIN sI, aus dIpRIq ibn~ l`ls` qoN sI | auh kyvl ieh socd`,ìmYnUM ieQy kMm kridE~ ikMn~ sm~bIq igE` hY | mYN sMq b`b` jI dy crn sprS nhIN kr sikE` pr myry EMdr sMqb`b` jI dI w`d hmyS~ q`z` rhI hY | ieh vI q~ sMq b`b` jI dI imhr sdk` hIhY | keI v`rI aus d` mn kutIE` Eàux leI krd` pr sMq b`b` jI nUM w`d kr kyhI guz`r` kr lYNd` |î

ie@k idn S`m nUM iek@l` bYT` sI | sMq b`b` jI dI w`d E` geI | Erd`skrn l@g ipE`,ìlok EOKy smyN r@b nUM w`d krdy hn qy r@b auhn~ dI EOKI GVI dUrkr idMd` hY | byby n`nkI ny vI rotI pkàuNidE~ E`pxy vIr b`b` n`nk nUM w`d kIq`sI q~ b`b` n`nk E`pxI BYx dy h@Q dI bxI rotI K`x leI phuMc gey sn | gurU n`nkjI q~ bhuq dUr sn pr byby n`nkI d` ipE`r auhn~ nUM iK@c ilEìeE` sI | myr` vImn inrml hY | mYN vI sMq b`b` jI dy drSn krn` c`huMd` h~ | koeI vsIl` bxÀ | E`pjI qy j`xdy ho ik d`s E`p p`s nhIN phuMc skd`, E`p ie@Qy d`s kol E` jÀ | mYnUMiksy cIz dI loV nhIN | mYnUM isrP drSn~ dI Bu@K hY | myry íqy rihm kro |î

aus ny Ejy Erd`s Kqm hI kIqI sI ik drv`zy d` kuMf` KVikE` | aus nyE`pxIE~ syjl E@K~ nUM h@Q~ n`l s`& kIq` qy drv`z` Kolx igE` | drv`z` KoilE`qy sMq b`b` jI nUM s`hmxy KVH vyK ky h@k`-b@k` rih igE` | sMq b`b` jI dy crn~qy if@g ipE` | l@g` sMq b`b` jI d` Sukr`n` krn, ìmh`r`j! E`p dI ieqnI imhr,

129

grIbVy d`s dI Erd`s ieMnI jldI pUrI kIqI | myry íqy imhr r@Kx` |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìgurmu@K`, ieMn` EOK` iemiqh`n nhIN lYx` sI |îauh gurmu@K sMq b`b` jI dy crn C@f KV` ho igE` qy h@Q joV ky bynqI krn

l@g`,ìmh`r`j drSn~ dI q~G ny hoS guE` id@qy sI | myry íqy imhr ho geI, E@gy qoNieMJ nhIN hovyg` |î

sMq b`b` jI pUry KyVy iv@c drSn dy rhy sn | aus gurmu@K nUM iKE`l EìeEìk EMdroN j` ky mMj` ilE`vy | auh B@ijE` igE` EMdrly kmry qoN ie@k mMj` cu@kilEìeE` | b`hr E` ky kI vyKd` hY ik sMq b`b` jI q~ hY hI nhIN | ij@Qy C@f kyigE` sI auQy nhIN sn | ie@Dr-auDr, EMdr-b`hr bV` BìlE` pr ikDry vI nzrn` Eèy | socx l@g`,ìmh`r`j jI ny myrI Erd`s sux leI qy pUrI vI kr id@qI | mYNq~ irxI ho igE` | mYN ikMny B`g~ v`l` h~, pr mh`r`j jI ny bhuq QoVHy smyN leIdrSn id@qy |î

jb lgu drsu n prsY pRIqm qb lgu BUK ipE`sI “drsnu dyKq hI mnu mìnE` jl ris kml ibg`sI “ (pMn` °°©ß)

sMq b`b` bsMq isMG jI isMD iv@c jdoN pRymI nUM drSn dy ky v`ps E` gey q~aus dy koloN vI irh` n` igE` qy auh vI g@fI cVH ky qur ipE` | kutIE` E` ky sMq b`b`jI dy crn~ íqy m@Q` tyikE` qy b`b` jI ny ikh`,ìgurmu@K` TIk eyN | bVI dUroN EìeEèyN !î

aus ny bynqI kIqI,ìmh`r`j jy drSn id@qy sn q~ kuJ jl-p`xI q~ C@k lYNdy |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìqyrI ie@C` qy Erd`s, drSn krn dI sI kuJ

Ckàux dI nhIN sI | jy Erd`s C@kx-Ckàux dI krd` q~ C@k vI lYNdy !îiPr sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìqyry Gr s`hmxy EMb d` dr@Kq bhuq nIv~

sI s`fy sIs d` rum`l aus iv@c P@s ky auQy hI rih igE` hY | j`h; hux j` ky lY E` |îjd auh gurmu@K qurn l@g` q~ sMq b`b` jI kihx l@gy,ìE` j`, s`f` rum`l

q~ QoVHI kImq d` hY qyr` ikrìeE` izE`d` l@g j`x` hY | ies qrH~ krIN j` ky rum`lE`pxy kol s~B ky r@K leIN |î

jdoN auh v`ps E`pxy Gr priqE` q~ s@c-mu@c sMq b`b` jI d` rum`l Grdy b`hr dr@Kq qy tMigE` hoieE` sI | ies rum`l ny aus dy mn iv@c hr SMk` dUrkr id@qI | rIx ku Brm vI aus dy EMdr n` irh` |

°¢

130

sm`DI iv@c EKMf p`T dI h`zrIsMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy jnm EsQ`n mrUly ipMf iv@c lihMdy p`sy

ie@k gurduE`r` isMG sB` sQìpq hY ijs d` nINh p@Qr sMq b`b` jI ny r@iKE`sI | ies ipMf b`ry E@gy vI k`PI kuJ d@s Eèy h~ | jd sMq b`b` jI inrml kutIE`jOhl~ drSn dy rhy sn, audoN qoN hux q@k ies ipMf iv@c bVy SrD`lU hn | kutIEÈksr EàuNdy rihMdy hn |

ie@k v`rI ipMf dy muKIE~ ny gurduE`r` sìhb iv@c EKMf p`T kràux d`PYsl` kIq` | kuJ s@jx ijnH~ iv@c BèI suMdr isMG, BèI kyhr isMG, n`mdyv-hrBjn isMG, myjr mlkIq isMG sn, rl ky kutIE` Eèy qy E`pxy mn dI ie@C`zìhr kIqI |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìBl` kMm hY | b`xI d` pRv`h cld` rihx` c`hId` hY |îBèI suMdr isMG jI ny ikh`,ìp`qS`h E`p jI d` hukm lYx` sI Eqy bynqI

krnI sI ik E`p vI sMgq~ nUM drSn idau |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìjÀ qy iqE`rI kro |îBèI suMdr isMG kihx l@gy,ìmh`r`j, E`p ikrp` kr ky drSn idau |îsMq b`b` jI ny jv`b id@q`,ìEsI E`p phuMc j`v~gy |îsMq jI mh`r`j EKMf p`T E`rMB hox qoN pihl~ hI mrUly gurduE`ry phuMc

gey | sMgq nUM pq` cilE` qy auh huMm-hum` ky drSn krn EèI | mh`r`j jI dyhukm qy EKMf p`T E`rMB kIq` igE` | sMq b`b` jI gurU gRMQ sìhb dy snmu@K ho kybYT gey | nyqr mUMd ley Eqy gurb`xI d` rs m`xn l@gy | rs m`xidE~ sm`DI iv@clIn ho gey | pihlI r`q bIq geI pr sMq b`b` jI sm`DI iv@c rhy |

iel`ky dI sMgq nUM ijdH~-ijdH~ pq` lgd` igE` ik jOhl~ v`ly sMq sm`DIiv@c hn, aud~-aud~ drSn krn EàuNdI geI | syv`d`r sMgq dI syv` krdy rhy qyiksy nUM vI lMgr C@ky ibn~ j`x nhIN idMdy sI | ieh pRv`h j`rI irh` | EKMf p`Tdy Bog pey | sMq b`b` jI vI sm`DI qoN b`hr E` gey Eqy Erd`s iv@c Sìmlhoey | Erd`s hoeI Eqy sMq b`b` jI nUM pRS`d id@q` igE` | sMq b`b` jI ny QoVH ijh`pRS`d C@ikE` qy b`kI sMgq iv@c vMf id@q` | ieh pRS`d pihl` EMn-p`xI sI,ijhV` sMq b`b` jI ny §® GMitE~ iv@c C@ikE` | n` sm`DI KolI qy n` kuJ C@ikE` |

gurU Emrd`s sìhb jI d` kQn hY :scy rqy sy inrmly sd` scI soie “EYQY Gir Gir j`pdy E`gY juig juig prgtu hoie “ey mn rUVy rMguly qUM sc` rMgu cVìe “rUVI b`xI jy rpY n` iehu rMgu lhY n jìe “ (pMn` §¢¶)

131

sMgq ies qp@svI d` qp vyK ky, sMq b`b` jI dI q`rI& krn l@gI | auhn~E@KIN vyK ilE` ik ies mh`n qp@svI d` E`h`r kyvl n`m hY | Bu@K nUM imtàux leIC@qI pRk`r dy Bojn~ dI loV nhIN blik n`m qy ismrn hI k`&I hY |

d`qy dI EYsI ikRp` iksy ivrly qy hI huMdI hY, jo gurb`xI dy kQn qy pUràuqrd` hY:

jIvn rUpu ismrxu pRB qyr` “ijsu ikRp` krih bsih iqsu nyr` “jn kI BUK qyr` n`mu Eh`ru “qUM d`q` pRB dyvxh`ru “ (pMn` ß§£)

sMq b`b` bsMq isMG jI mrUly dy igE`nI suMdr isMG jI nUM ëb`b`í kih kybulàuNdy sn | c`hy auh sMq b`b` jI qoN aumr iv@c Coty sn pr s`DU dI E`pxI mOjhuMdI hY | b`b` suMdr isMG jI ivr@kq jI dy ipq` Eqy sMq b`b` bsMq isMG jI dI kuliv@coN sn | mrUly ipMf dy v`sI mh~purK~ dy SrD`lU sn Eqy bhuqy KMfy-b`ty d` EMimRqC@k ky gurU v`ly bxy hoey sn |

°¢n`mdyv dI pdvI dyxI

hir kI thl km`vxI jpIEY pRB k` n`mu “gur pUry qy pìeE` n`nk suK ibsR mu “ (pMn` £™™)

B`rq ivc BgqI lihr d` °°™™ eI. qoN lY ky °¶™™ eI. q@k zor irh`|BgqI lihr dy keI Bgq hoey hn| ienH~ Bgq~ ” auc pdvI pRd`n krn leIsìhb sRI guru Erjn dyv jI ny miDk`lIn B`rq dy keI Bgq~ dI b`xI sRI guru gRMQsìhb ivc drj kIqI hY| Bgq n`mdyv jI vI iesI BgqI lihr dy Bgq sn ijnH~dI ricq b`xI ” sìhb sRI guru Erjn dyv jI ny cuixE`|

Bgq n`mdyv jy dy ¶° Sbd sRI guru gRMQ sìhb ivc drj hn| aunH~ dymuq`bk r@b dI BgqI r@b dy gux-g`x qy r@b dy EMqr Eìqmk idn r`q iDE`n n`lkIqI j` skdI hY| rb ny s`ry mnuK ieko ijhy bxèy hn| ies leI ieh zrUrI hY ikhr iens`n ” p`k-jIvn Eqy cMgy E`crx v`l` hox` c`hId` hY| Bgq n`mdyv jIny drsìeE` ik ie@k E`m igRhsQI dy jIvn ivc vI rUh`nI pRk`S Es`nI n`l E`skd` hY| Bgq jI ny disE` ik S`dI-Sud` joVy dI sMkln BgqI hI r@b dI s@cIBgqI krn d` sOK` rsq` hY | Bgq n`mdyv jI b`ry ieh kuJ pMgqIE~ dy bÈds`KI qy EàuNdy h~|

mrUly ipMf dy BèI hrBjn isMG sMq b`b` bsMq isMG jI dy bVy SrD`lU sn

132

Eqy inrml kutIE` jOhl~ E` ky syv` krdy sn | sMq mh`r`j jI ny auhn~ qoN bd`mrogn dI syv` leI | auhn~ s`rI-s`rI r`q n`m jpidE~ ny bd`m pIsI j`xy Eqyk@pVy n`l C`x ky rogn k@Fdy rihx` | mh~purK~ ny BèI hrBjn isMG jI nUM n`mdyvkih ky bulàux` | n`mdyv-hrBjn isMG n`m dy r@qy hoey sn Eqy syv` kridE~ auhn~nUM smyN d` E`B`s nhIN rihMd` sI |

ie@k r`q mh~purK~ ny hYf-gRMQI srd`r inrml isMG, jo aus smyN kutIEìv@c h`zr sn, nUM bul` ky bcn kIqy, ìE@j n`mdyv nUM EMimRq Ckàux` hY |îbàU inrml isMG jI ny,ìsiq bcn ikh` |î

mh~purK~ ny pu@iCE`, ìEMimRq Ckàux leI pMj isMG h`zr hn j~ drg`hqoN bulèIey |î bàU jI ny disE`,ìmh`r`j, igE`nI pRIqm isMG qy igE`nI pUrnisMG h`zr hn | b`kI do d` ieMqz`m kr lYNdy h~ |î

bàU jI ny jOhl~ ipMf j` ky do hor isMG n`l ilE~dy Eqy auhn~ dy s`Q n`ln`mdyv jI nUM iek@ly hI EMimRq CkìeE` | BèI hrBjn isMG jI cMgy B`g~ v`ly snjo n`mdyv kihlvèy Eqy sMq mh`r`j jI dI ikrp` sdk` EMimRqD`rI isMG s@jy |

E@jkl n`mdyv jI sMq b`b` jI dy jnm EsQ`n, mrUly, syv` krdy ny | SrIribrD hox dy b`vjUd vI n`mdyv jI sMgq dI syv` iv@c h`zr rihMdy hn |

°¢prv`h n`hI iksY kyrI b`J scy nìh

inrml kutIE` jOhl~ sMq b`b` bsMq isMG jI dy EsQ`n dy n`l l@gdy Kyq~iv@c ie@k KUh sI | izmINd`r B`n isMG dy b@cy dI mOq ies KUh iv@c if@gx n`l hogeI | aus smyN EMgryz~ d` r`j sI Eqy ieho ijhy kys~ iv@c kql d` kys j`x ky doSInUM PVn leI qPqIS kIqI j~dI sI | ies kys dI qPqIS leI ie@k EMgryz EYs.pI.dI ifaUtI l@gI | auh EMgryz b@cy dy ipq` B`n isMG nUM pu@Cx l@g`,ìquh`fI iksy n`lkoeI duSmxI q~ nhIN ?î b@cy dy ipq` ny koeI jv`b nhIN id@q` |

aus EMgryz ny ikh`,ìcMg` iPr EsIN ipMf vìlE~ koloN sUh k@F lYNdy h~ |îaus ny c`roN p`sy nzr GumèI q~ aus nUM dr@Kq dy Q@ly bRhm igE`nI sMq b`b` jI bYTynzr Eèy | aus EMgryz nUM sMq b`b` jI dI sKSIEq b`ry pq` nhIN sI | aus ny E`pxyie@k isp`hI nUM sMq b`b` jI nUM bulàux leI ByijE` | isp`hI ny sMq b`b` jI nUM j`ky ikh`, ìE`p jI nUM s`f` sìhb bul` irh` hY | aus ny E`p p`soN b@cy dy KUh iv@cif@gx dI pu@C-ig@C krnI hY |î

sMq b`b` jI E@goN Purm`n l@gy, ìqyry sìhb ny q~ s`nUM bulìeE` hY, pr s`fysìhb d` hukm hY ik EsIN nhIN j`x` | j`h! E`pxy sìhb nUM kih dy ky EsIN ie@Qy

133

lok~ dy b@icE~ nUM KUh iv@c if@gidE~ dyKx leI nhIN bYTy |îaus EMgryz EPsr nUM ieh kI pq` sI ik dr@Kq Q@ly E`p r@b bYT` hY ijs

nUM iksy dy hukm dI koeI pRv`h nhIN hY | aus isp`hI ny sMq b`b` jI dy bcn jdoNEMgryz EPsr nUM E` d@sy q~ auh nMbrd`r dId`r isMG nUM pu@Cx l@g`,ìieh bMd` kOxhY ?î

nMbrd`r dId`r isMG, jo b`b` jI dy kIrqnIey vI sn, EMgryz EPsr nUMkihx l@gy, ìauh ie@k mh~purS hn, E`p jI nUM auhn~ nUM nhIN bulàux` c`hId` sI |î

iesqy auh EMgryz EYs.pI. sMq b`b` jI kol EìeE` qy sMq b`b` jI nUM kihxl@g`, ìauT@ ky myrIE~ g@l~ d` jv`b idau |î l`gy KVy nMbrd`r dId`r isMG kihxl@gy,ìEYs.pI. sìhb sMq b`b` jI ie@k pUrn s`DU hn qy iehn~ nUM EijhIE~ g@l~n`l koeI mqlb nhIN hY | E`p iehn~ qoN pVq`l krn dI bjèy nmsk`r kro EqymuE`PI mMgo | E`p jI d` ies iv@c Bl` hY |î

auDr sMq b`b` jI b@cy dy ipq` B`n isMG nUM kihx l@gy, ìb@cy dI mOq b`ry koeIqPqIS kràux dI zrUrq nhIN hY | b@cy d` ssk`r kr idau | EYs.pI. nUM kih idauik myrI iksy n`l koeI duSmxI nhIN hY qy kys dI E@goN qPqIS krn dI loV nhIN hY |î

aus EMgryz EPsr qy sMq b`b` jI dI sKSIEq d` bhuq pRB`v ipE` | ausny j`x qoN pihl~ jdoN E@K~ mIt ky sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` q~ aus nUM sMq b`b`jI ivcoN ie@k iel`hI rOSnI dy drSn hoey | aus idn qoN EMgryz EPsr vI sMq b`b`jI d` SrD`lU bx igE` qy m@Q` tyk ky muE`PI mMg ky v`ps cl` igE` |

bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI ikRp` n`l aus idn qoN ipMfjOhl~ ivKy n` q~ ieho ijh` koeI kys hoieE` ijs iv@c qPqIS dI zrUrq hovy qy nÈ@j q@k iksy kys iv@c post-m`rtm hoieE` | sMq b`b` jI ny ies ipMf qy gurU n`nksìhb dIE~ KuSIE~ bKSIE~ hoeIE~ hn |

°¢pMCIE~ d` b`b` jI dI Srn Eàuux`

ie@k idn sMq b`b` bsMq isMG jI E`pxy kuJ syvk~ smyq sYr krn leIinrml kutIE` jOhl~ qoN inkly | koeI E@D` ku mIl gey qy sMq b`b` jI ie@k dr@KqQ@ly bYT gey | aus ru@K Eqy E`s-p`s ru@K~ qy bhuq s`ry pMCI bYTy sn | ieMny nUM ie@kEMgryz iSk`rI ny dUroN hI pMCIE~ nUM vyK ky E`pxI don`lI bMdUk r`hIN ie@k k`rqUspMCIE~ qy clìeE` | s`ry pMCI sMq b`b` jI dy E`ly-duE`ly E` ky bYT gey | kuJ pMCIq~ sMq b`b` jI dy goifE~ qy E` ky bYT gey |

pMCIE~ nUM ies r@b dy ipE`ry bMdy dI pihc`x sI | sMgq ies nz`ry nUM vyK

134

ky bVI hYr`n hoeI | ieMny nUM mh`r`j jI ny rum`l nUM h@Q iv@c GumìeE` qy iPrJtkìeE` | hux q@k auh iSk`rI nyVy E` cu@k` sI | aus ny sMq b`b` jI v@l vyiKE`q~ aus nUM sMq b`b` jI dI Q~ E`px` ieSt nzr EìeE` | ieh kOqk dyK ky auhEMgryz iSk`rI bV` hYr`n hoieE` | aus ny mn iv@c soicE` ik ieh koeI mh~purKhY | aus ny E` ky sMq b`b` jI dy crn~ iv@c m@Q` tyikE` | sMq b`b` jI ny imhr dInzr m`r ky aus d` mn mom bx` id@q` | aus nUM smJ E` geI ik auh ijnH~ pMCIE~nUM m`rn` c`huMd` sI auh q~ ies s`DU kol h@s Kyf rhy hn | aus idn qoN bÈd ausnyjIv h@iqE` bMd kr id@qI qy sMq b`b` jI d` SrD`lU bx igE` | auh Eksr sMqb`b` jI dI kutIE` EàuuNd` |

kuJ sm~ pYx qy qbyly iv@c g~ ny v@C` id@q` | ies v@Cy dy rMg rUp nUM vyK ky ausd` n~ EMgryz r@iKE` | ieh v@f` ho ky bV` qkV` bOld bixE` | sMq jI mh`r`j jdvI aus kol EàuuNdy q~ ieh im@tI-G@t` su@tx l@g pYNd` | isr nUM Gum`-Gum` m`rd` |ieMJ lgd` ijvyN bV` KuS hY | sMq b`b` jI E`px` h@Q jd ausdI ip@T qy r@Kdy j~kyvl sotI dI Coh hI idMdy q~ iPr E`r`m n`l KV` ho j~d` | iesny kutIE` dI syvìv@c vI ih@s` pìeE` | sMq mh`r`j jI kihMdy sI, ieh auhI EMgryz hY jo iSk`rKyfd` sI | sMgq koloN E`px` kilE`x kràux EìeE` hY |

jd ieh bOld guzirE` q~ sMq b`b` jI ny kutIE` dy hr s`DU nUM hukm kIqìk ies dy nim@q ie@k inqnym El@g krn | aus leI Erd`s vI krn q~ jo iesd` auD`r ho sky |

°¢iedU nMbrd`r íqy ikRp`

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kol keI muslm`n drSn~ nUM EàuNdy sn |ieh sMq b`b` jI nUM pIr s@ddy sn | iehn~ íqy sMq b`b` jI dI bVI rihmq sI qyauh vI pUr` Bros` r@Kdy sn | rihmq Eqy pRym iv@c iB@ijE` cohk~ ipMf d` nMbrd`raumrdIn vI sI | aumrdIn keI mur@ibE~ (zmIn) d` m`lk sI | bhuq DnI hox krky sm`j iv@c aus d` bolb`l` sI | pr r@b s`ry p`sy br`br nhIN r@Kd` q~ ik bMdàus nUM Bu@l n` j`vy | aumrdIn, ijs nUM lok ipE`r n`l iedU s@ddy sn, dy Gr koeIEOl`d nhIN sI | aus ny keI ivE`h kIqy qy jd s@q bygm~ ho geIE~ iPr vI EOl`dqoN v~J` irh` | socx l@g` ik hux aus dy B`g koeI pIr PkIr hI jg` skd` hY |EOl`d n` hox d` Jor` aus nUM idnoN idn KèI j` irh` sI pr ies b`ry g@l iks n`lkry | frd` sI ik ies kmzorI nUM sB dy s`hmxy ikvyN pRgt kry | E`pxy EMdr hIEMdr Erd`s krd` sI ik hy r@b koeI EYs` vsIl` bx` dy ik myrI l`j rih j`vyEqy EYnI v@fI jìed`d d` koeI v`rs bxy |

135

EMdroN-EMdr kIqI s@cI Erd`s hI rMg ilEàuNdI hY | ie@k idn sMq b`b`bsMq isMG jI tihldy-tihldy CotIE~ cohk~/KyVy ipMf E` gey | sMq jI mh`r`j nUMvyKidE~ hI s`ry ipMf v`sI drSn~ leI Eàux l@gy | E`pxy pIr dy Eàux dI KuSImn` rhy sn | ipMf dy ie@k mk`n E@gy ru@k ky mh~purK~ ny pu@iCE`,ìieh Gr iksd` hY ?î

jv`b iv@c iksy ipMf v`sI d` n~ d@isE` j~d` | ijhV` vI nv~ Gr EàuNd`mh~purK iehI bcn krdy | jd auh iedU dy Gr b`hr Eèy q~ iPr pu@iCE`,ìiehGr iks d` hY ? ipMf v`sIE~ ny iedU d` n~ ilE` |î

iedU nUM jd pq` lg` ik pIr jI Eèy hn q~ B@ijE` EìeE` | E@gy v@D kysMq b`b` jI nUM s@jd` kIq` Eqy h@Q joV ky bynqI kIqI, "Gr crn pÀ |"

sMq b`b` jI ny ieS`r` kIq` ik E@gy ho clo | iedU sMq jI mh`r`j nUM E`pxyGr lY EìeE` | bynqI krn l@g`,ìE@j myr` pIr Gr EìeE` hY | E@lH d` id@q` sBkuJ hY pr pu@qr koeI nhIN | E`p imhr kro |î bynqI krdy iedU dIE~ E@K~ iv@cE@QrU E` gey |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìquh`fI hvylI qy bVI sohxI hY | ipMf d` hr Gr iksyn` iksy d` hY | ieQy kyvl ipMf v`sI hI rihMdy hn, qy Kud` ik@Qy rihMd` hY ? Kud`d` Gr qy nzr nhIN EàuNd` | ipMf iv@c vI Kud` d` Gr nzr nhIN EìeE` | E@lH -q`lH dy n~ qoN v~Jy ho !î

iedU ny ikh`,ìpIr jI E@gy qy nhIN sI, pr hux hovyg` | E`p jI ny kmI pUrIkr id@qI |î iedU ny bynqI kI kIqI qy jv`b dI Q~ aus dy pIr ny sv`l hI pu@C ilE` !iedU smJ igE` ik aus dy Gr EOl`d ikauN nhIN sI | hux jy r@b d` Gr hovyg`, s`QImuslm`n vI r@b d` n~ lYxgy, nm`z pVxgy q~ r@b d` Gr BirE` hovyg` | jdoN r@bd` Gr Bryg` qy myr` Gr vI Bryg` | iedU nUM ieMn` Bros` sI |

iedU ny E`pxy Eqy E`pxy s`QIE~ leI ipMf iv@c ie@k bVI sohxI msIqbxvèI | ies msIq d` nINh p@Qr E`pxy pIr sMq b`b` jI dy kr kml~ n`lrKvìeE` | ipMf v`sI SrD` n`l ies msIq iv@c nm`z pVHx EàuNdy |

BèI gurd`s jI v`r ¢ß, pauVI °ß iv@c vrnx krdy hn :ivxu guru horu iDE`nu hY sB dUj` Bàu |ivx gur sbdu igE`n hY iPk` E`làu |ivxu guru crx` pUjx` sBu kUV` suEàu |ivxu guru bcnu ju mMnx` aUr` prQàu |s`D sMgiq ivxu sMgu hY sBu kc` càu |pIr murId` iprhVI ijx j`xin dàu |

aus dI sB qoN v@fI bygm dy ie@k lVk` pYd` hoieE` | pu@qr dI KuSI iv@c aus

136

ny bVy jSn mnèy | pr pihl~ Sukr`n` qy aus ny E`pxy pIr d` krn` sI | dysI GIdy l@fU iqE`r krvèy | bYNf v`jy mMgvèy qy s`ry ipMf nUM n`l lY ky sMq b`b` jI dykutIE` phuMicE` | kutIE` E` ky s@jd` kr ky sMq b`b` jI kol bYT igE` qy kihxl@g`,ìmyry qy bVI rihmq hoeI hY | E`p ny sMs`r iv@c gMF pv` id@qI hY |î

sMq b`b` jI kihx l@gy,ìE@lH dy Gr koeI kmI nhIN | qusIN aus d` GrbxvìeE` qy aus ny quh`f` Gr KuSI n`l Br id@q` | aus nUM w`d r@Ko qy Sukr`n` vIaus d` kro |î

iedU j`xd` sI ik ieh PkIr r@b ny hI Gr ByijE` sI | aus dy Gr crn p`xqy hI bh`r EèI sI | r@b dI kudrq EYsI hoeI ik b`kI dIE~ Cy bygm~ dy Gr vIsmyN-smyN isr ie@k-ie@k pu@qr pYd` hoieE` | jdoN vI pu@qr pYd` huMd`, auh bYNfvìjE~ qy dysI iGau dy l@fU lY ky sMq b`b` jI kol EàuNd` Eqy auhn~ dI rihmq d`Sukr`n` krd` |

iedU sMq b`b` jI kol EYnI msqI iv@c EàuNd` ijvyN aus nUM ies jh`n iv@csB kuJ iml igE` hovy | rsqy iv@c jy iksy ny pu@Cx`,ìiedU jI kI g@l hY ? bYNfvìjE~ n`l ik@Qy tur pey ho ?î

iedU ny jv`b dyx`,ìmYN pIr dy drSn krn j` irh` h~ | drg`hI r@b dy Grj` irh` h~ |î ìnMbrd`r jI, pr bYNf v`jy ikauN ?î, pu@Cx v`ly s`ry Kl`s` c`huMdysn |

ìmyry íqy iel`hI imhr hoeI hY | ijs ny imhr kIqI hY mYN aus d` QoVH ijh`siqk`r kr irh` h~ | hor Sukr`n` qy mYnUM EàuNd` nhIN, pr dunIE~ vìlA smJ lAik ies nMbrd`r d` r@b inrml kutIE` bYT` hY qy s`fy vrgy Enyk~ dIE~ JolIE~Br irh` hY | r@b d` n~ lY ky JolIE~ Br lA,î iedU msqI iv@c bold` |

iedU nMbrd`r ny E`pxI KuSI qy E`pxy íqy hoeI imhr lok~ nUM d@sI qy sMq b`b`jI dI soB` vDèI |

°©§ß iv@c jd dyS dI vMf hoeI q~ aus smyN muslm`n~ dy ipMf bhuq sn |keI ipMf~ iv@c bVy muslm`n m`ry gey | pr r@b dI EYsI krnI ik CotIE~ cohk~ qyhor l`gy dy muslm`n ipMf, POj ny E`pxy Gyry iv@c lY ley q~ jo j`n qy m`l d` nuks`nn` hovy |

muslm`n~ nUM j`n d` fr qy sI, pr POj koloN pUrI aumId sI ik ieh ih&`zqhI krngy | auh ieh nhIN sI j`xdy ik aunH~ nUM ipMf C@f ky pìksq`n j`x` pvyg` |isp`hIE~ dI syv` krdy rhy |

EìKr auh idn E` hI igE`, jdoN aunH~ nUM d@isE` igE` ik ipMf K`lI krn`hY | aunH~ nUM POjI g@fIE~ iv@c bYTx leI ikh` igE` |

137

POj dy mOjUd km~fr ny pu@iCE`,ìquh`f` nMbrd`r ikhV` hY ?î iedU E@gy hoky s`hmxy EìeE` qy h@Q joV ky KV` ho igE` | km~fr sìhb ny pu@iCE`,ìiesDrqI qy E`pd` jIvn bIiqE` hY qy hux c`ly p` rhy ho | vìps Eàux dI koeI aumIdnhIN | koeI E`KrI KvìeS hY q~ d@so ? jo wQ` wog bx-pvyg` EsI krn dI koiSskr~gy |î

iedU ny bynqI kIqI,ìs`fy pIr ieQy nyVy hI hn, s`nUM aunH~ dy kol E`KrI v`ris@jd` krn lY c@lo |î iedU ny inrml kutIE` jOhl~ d` rsq` d@isE`, qy POjIkm~fr smyq s`ry ipMf v`sI kutIE` E` gey | km~fr sìhb ny vyiKE` ik ienH~ d`pIr qy muslm`n nhIN ? auh bVH hYr`n hoieE` | nMbrd`r iedU qy aus dy s`QI sMqb`b` jI dy crn~ íqy if@g pey qy D`h~ m`r ky rox l@gy | sMq mh`r`j ny bcnkIq`,ìiedU nMbrd`r jI, r@b d` jo vI hukm hovy, aus nUM cMg` mMnx` c`hId` hY | ijQyvI rho, r@b dI bMdgI krnI nhIN BulxI, ies iv@c hI hr qrH~ dy su@K imldy ny |î

iedU ny bynqI kIqI,ìpIr jI, s`fy ipMf qy E`p dI sv@lI nzr sI | iehIimhr BrI nzr s`fy qy hr smyN r@Kx` | s`f` jIvn sPl kIq` hY, mrn` vI sPlkrn` |î

POjI km~fr ienH~ muslm`n~ d` sMq b`b` jI pRqI pRym vyK ky rih nhINsikE` qy E` ky aus ny vI jl`lI mh~purK~ dy crn sprS kIqy qy vÈd` kIq` ikienH~ dI g@fIE~ d` koeI nuks`n nhIN hox dyvyg` |

sMq b`b` jI ny s`ry ipMf v`sIE~ nUM pRS`d dy ky ivd` kIq` |

°¢nOSihry dy pRym isMG íqy ikrp`

ipMf nOSihry dy BèI pRym isMG sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy bVyaup`Sk sn| auh ie@k grIb Gr dy sn| pr auh izE`d` qoN izE`d` gurb`xI dàuc`rx krdy sn| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny jdoN ipMf ivKy gz` krnEàux` q~ pRS`d` aunH~ ” srd`r pRym isMG hI CkàuNdy sn|

b`xI n`l pRym sI qy ies krky aunH~ dy mn ivc EèI ik Gr leI sRI guru gRMQsìhb dI bIV d` hox` zrUrI hY| BèI jI kol E`pxI g@l ” pUr` krn leI mìeE`nhIN sI| Gr bYiTE~ ny sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy crn~ ivc Erd`s kqI,ìmY” isrP ie@kI rupey iml j`x q~ mYN sRI guru gRMQ sìhb jI dI bIV Gr lY ky E`skd` h~|î

kudrq d` EYs` B`x` ik ie@k hor iksy SrD`lU dI mnok`mn` pUrI hoeI q~ auhsMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` Sukr`n` krn leI kutIE` EìeE`| sMq mh`r`j

138

jI Egy ¢° rupey r@K ky ausny sMq~ dy crn~ íqy m@Q` tyikE`|sMq b`b` jI ny aus ” hukm kIq`, ìieh k`gz dy tukiVE~ d` EsI kI krn`

hY| ienH~ ” ieQoN cu@k lvo|î SrD`lU ny mìeE` cu@k q~ leI pr j~dy-j~dy auh ausmìeE` ” ie@k ie@t dy Q@ly r@K igE`|

ausy idn nOSihry d` BèI pRym isMG kutIE` sMq mh`r`j dy drSn~ leI Eèy|sMq mh`r`j ny aus ” puiCE`, ìrsqy ivc kI Erd`s kr irh` sI?î

BèI pRym isMG ny bynqI kIqI, ìmh`r`j jI! E`p q~ j`xI j`x ho| d`s q~sRI gurU gRMQ sìhb dI bIV Gr ivc pRk`S krn` c`huMd` hY| myry kol mìeE` dIivvsQ` nhIN| E`p jI ikrp` kro|î

sMq mh`r`j ny aus ie@t v@l ieS`r` kIq` qy ikh`, ìaus dy Q@ly vyKo kI hY ?îBèI pRym isMG aus ie@t dy Q@loN mìeE` cu@@k ky lY EìeE`| sMq mh`r`j ny

ikh`, ìsRI EMimRqsr sìhb j` ky sRI guru gRMQ sìhb dI bIV lY EÀ |îBèI pRym isMG bVy vYr`g ivc E` gey qy aunH~ dy nyqr~ qoN jl vihx lg

ipE`| mh~purK~ dy hukm Enus`r auh sRI EMimRqsr qoN bIV lY EìeE` qy Gr ilE`ky aus d` pRk`S kIq`|

sMq mh`r`j dy crn~ ivc Sukr`n` krn EìeE` q~ mh~purK~ ny bcn kIq`,ìpRym isMG! b`xI bVy ipE`r n`l pVHxI| roz pRk`S krn` qy hukmn`m` pVx`|hukmn`my qy clx leI guru koloN smrQ` mMgxI| sRI guru gRMQ sìhb d` sihj p`Tkrdy rihx`|î

kvn vfèI kih skau byEMq gunIq` “kir ikrp` moih n`mu dyhu n`nk dr srIq` “§“ß“£ß“ (pMn` ®°™)

BèI pRym isMG ny sMq mh`r`j dy bcn~ dI pUrI p`ln` kIqI qy b`xI n`l pRymkIq`| BèI jI d` s`r` pirv`r EMimRqD`rI hY, qy kutIE` n`l juiVE` hoieE` hY |BèI pRym isMG jI d` pu@qr BèI hrI isMG inrml kutIE` jOhl~ gRMQI dI syvìnBàuNdy rhy| BèI hrI isMG kIrqn vI krdy huMdy sI qy D`rn~ n`l Sbd auc`rnkrdy sn|

BèI hrI isMG jI dy spu@qr srd`r nrMjn isMG sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j dI rihm@q sdk` pMj`b puls iv@c BrqI hoey| jdoN auh hv`ld`r dI nOkrIkrdy sn q~ sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn krn kutIE` Eàux`| sMqb`b` jI ny ienH~ ” Q`xyd`r sdx`| ipMf hirE`x` dy srd`r mohn isMG puls dymihkmy iv@c EYs. EYc. A. sn qy mh~purK~ ” dsx` ik ieh hv`ld`r dy Ehudyqy kMm krdy hn| sMq b`b` jI ny bcn krn`, ìauh hv`ld`r nhIN s`f` Q`xyd`r hY|î

srd`r inrMjn isMG jI ny kutIE` iv@Ky KMfy-b`ty d` EMimRq C@k ilE`| auhn~

139

dy kMm krn d` qrIk` iblkul bdl igE`| nOkrI krdy vI ismrn j`rI rihMd`|mulizm qoN s@c EKvàux leI puls dy E`m zulm dy qrIky qoN dUr rhy| sMq b`b`bsMq isMG jI dI ikrp` sdk` ieh °©ß§ iv@c Q`xyd`r bxy| aus vyly B`vyN inrmlkutIE` jOhl~ dy muKI sMq b`b` igE`n isMG jI sn pr ieh hmyS~ kihMdy ny ik ienH~dy Q`xyd`r bnx dI BivSv`xI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny kIqI sI|Q`xyd`r~ dI kyvl c`r vkYNsI sn qy E@T aumIdv`r sn| ienH~ d` nMbr sqv~ sI| prienH~ ” Q`xyd`r leI cuixE` igE`| srd`r jI ienspYktr bx ky irtèr hoey|

srd`r inrMjn isMG jI dy do pu@qr ny| v@f` srd`r ikrp`l isMG jo bI. EYs.EYn. EYl. coN EYksIEYn dy Ehudy qoN irtèr hoey hn| dUj` puqr auDm isMG | jdoN COt`pu@qr E@T s`l d` sI q~ ie@k v`rI E`pxy ipq` dy n`l kutIE` EìeE`| ies dy isrdy kys bVHy lMby sn| ieh kyvl jUV` krky hI kutIE` E` igE` qy dsq`r nhIN sIsjèI hoeI| Gr v`ly ies ” bVH Bol` smJdy sn| socdy sn ik ieh v@f` ho ky pq`nhIN kI kMm kr skyg`| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy E@gy jdoN ies ny m@Q`tyikE` q~ aunH~ ny bcn kIq`, ìies dy kys nMgy ikauN hn| kys~ qy dsq`r sjìeE`kro|îsrd`r inrMjn isMG ny disE`, ìmh`r`j jI! ieh s`fy Gr d` is@D` pu@qrhY|î sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìieh is@D` nhIN bVH isE`x` hY|î

sMq b`b` jI dy bcn~ iv@c ieqnI brkq sI ik auDm isMG ny f`ktrI dIpVèI p`s kIqI| ies smyN auDm isMG gurdy dy bVy mShUr f`ktr hn| ienH~ d`pitE`l` iv@Ky E`px` ëikfnI sYNtrí hY| h`l iv@c hI auDm isMG dI bynqI qy sMqb`b` jIq isMG jI qy sMq jsp`l isMG jI ienH~ dy igRh Eqy ëikfnI sYNtrí nUM sMgqdy crn~ n`l piv@qr kIq` hY|

dUjy byty srd`r ikrp`l isMG jI dI bytI d` ivv`h huxy hI ie@k f`ktr n`lhoieE` hY jo EmrIk` d` inv`sI hY| ies joVy ny EmrIk` j`x qoN pihl~ inrmlkutIE` jOhl~ iv@Ky KMfy-b`ty d` EMimRq C@ikE` sI|

kihx d` B`v hY ik BèI pRym isMG dy poqry pVHpoqry vI inrml kutIE` dIC@qr CìeE` iv@c rihMdy hn| srd`r inrMjn isMG Eqy srd`r ikrp`l isMG d`pirv`r hr EYqv`r q~ zrUr kutIE` EàuNdy hn pr E@gy ip@Cy vI mh~purK~ dydrSn qy EìgE` lYx EàuNdy rihMdy hn |

°¢

140

kYmlpur (pìksq`n) dI w`qrìnrml kutIE` jOhl~ d` EnuS`sn ieh drsàuNd` hY ik sMq b`b` bsMq isMG

jI E`p ikMny EnuS`sn iv@c rihMdy sn | inrml kutIE` jOhl~ d` hr kMm inwmEnus`r huMd` hY B`vyN auh sPèI hovy j~ lMgr d` C@kx` | sMq b`b` jI kol keI v`rIsMgq dy lok EàuuNdy q~ mh~purK auhn~ nUM pu@Cdy,ìsìhb, s`nUM ikMnI dyr drSn dyxd` sm~ hY |î jy aus pRymI ny kihx` ik mh`r`j pMj imMt drSn krny hn q~ sMq b`b`jI, ijhn~ ny GVI n` vI bMnI huMdI, pMj imMt bÈd Cu@tIE~ lY lYNdy |

EnuS`sn iv@c rihx v`ly isMG, sMq b`b` jI nUM bhuq cMgy lgdy sn | iksyPOjI E&sr nUM vyK ky kihMdy, ìquh`fI vrdI ik@Qy hY ?î POjI EPsr smJ j~dy EqyvrdI p` ky h`zrI Brdy | ie@k v`r nhIN, keI v`rI ieh nz`r` vyKx iv@c EàuuNdìk kIrqn j~ kQ` kridE~ koeI E`pxy id@qy smyN nUM jy styj qy BMg krd` q~ ausnUM pUrI syD dy ky kihx`, ìsm~ sB v`sqy huMd` hY | qusIN iksy hor d` sm~ lY lvogyq~ ieh h@k m`rn v`lI g@l hovygI |î

Eàu ies sMbMD iv@c ie@k s`KI s~JI krIey :dyS dI vMf qoN pihl~ kYmlpur d` iel`k` b`r d` iel`k` khàuNd` sI | ies

iel`ky dy lok gurU Gr dy bhuq pRymI sn ikauNik iehn~ ielìkE~ iv@c s`DU sMq~ d`pihr` rihMd` sI, jo auhn~ nUM gurU Gr n`l joVI r@Kdy sI|

kYmlpur dy b`vy-B@ly sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy SrD`lU sn | auhn~dI bynqI qy sMq b`b` jI ny auhn~ dy Gr nUM j` B`g lèy | auhn~ dI koTI nM: ¢ ie@kinvyklI Q~ jMgl iv@c sI, ij@Qy sMq b`b` jI d` Tihràu krìeE` igE` | sMq b`b`jI dy n`l sMq b`b` igE`n isMG jI vI syv` iv@c h`zr sn | ie@Qy gurb`xI d`kIrqn hox l@g ipE` | ij@Qy s`DU jn bYTdy hn, auQy bh`r~ E` hI j~dIE~ hn |gurb`xI dy kQn Enus`r :

ijQY bYsin s`D jn so Q`nu suhMd` “Aie syvin sMimRQu E`px` ibnsY sBu mMd` “ (pMn` £°©)

ijvyN-ijvyN lok~ nUM pq` l@gd` igE`, sMgq~ drSn~ nUM EàuuNdIE~ geIE~ |ipCly SuB krm~ kr ky sMq~ d` sMg pR pq huMd` hY qy jo vI sMq~ dI Srn EàuuNd` hY,sMq aus nUM mukq kr idMdy hn |

sMqn ibnu Evru n d`q` bIE` “jo jo srix prY s`DU kI so p`rgr`mI kIE` “ (pMn` ¶°™)

sMq b`b` jI dI E`md d` kYmlpur dI jylH iv@c ie@k aumr kYdI nUM pq`c@ilE` | ieh sunyh` aus nUM E`pxy Gr vìlE~ n`l mul`k`q krn smyN imilE` | ausnUM pq` l@g` ik gurb`xI dI lihr s`ry iel`ky iv@c PYlI hoeI hY qy sMgq~ huMm-huMm`

141

ky h`zrI Br rhIE~ hn | syv` krn v`ly ih@s` pàux leI koeI n` koeI rsq` l@BlYNdy hn | iehn~ s`rIE~ g@l~ n`l drSn~ dI q~G aus dy mn iv@c auT@I |

ies isMG ny mn hI mn Erd`s kIqI,ìhy mh~purKo, s`ry iel`ky nUM q`r rhyho | d`s vI ies iel`ky d` hI hY, myry qy vI imhr dI idRStI p` jàu | myr` vI auD`rho jèy |î

Erd`s krn qoN bÈd ieh isMG jylr kol bynqI krn igE` qy kihx l@g`,ìjylr sìhb, mYnUM E@j do GMty dI Cu@tI dy idauu |î jylr ny ikh`,ìqUM aumr kYdI hYN,qYnUM Cu@tI ikvyN iml skdI hY | pr ieh d@s qUM Cu@tI krnI kI hY ?î ausny ikh`, ìie@kpUrn s`DU ny s`fy ipMf nUM B`g lèy hn, auhn~ dy drSn krny hn | qusIN mYnUM j`xidau |î jylr ny ikh`,ìCu@tI q~ BèI muSikl hY |î

aus isMG ny ikh`, ìdo GMty dI Cu@tI kI huMdI hY ? mYN v`ps qy E` j`x` hY | jyqusIN mYnUM Cu@tI n` id@qI q~ mYN EYsI Erd`s kr~g` ijs n`l mh~purK~ dy drSn~ qoNkoeI rok nhIN skyg` | iehn~ byVIE~, jyl dIE~ dIv`r~ qy pihryd`r~ d` myry qy koeIEsr nhIN hox` |î

jylr ny soicE` ik ie@k kYdI d` s`DU pRqI ieMn` ipE`r vI ho skd` hY | iksyBly kMm leI, sMq~ dy drSn krn leI, Cu@tI mMg irh` hY, ies dI ie@C` pUrI krdyxI c`hIdI hY | kihx l@g`, ìcMg` do GMty dI Cu@tI id@qI j~dI hY, pr hor koeI kMmn` kr bYTIN, qy TIk do GMty dy EMdr v`ps E` jèIN |î aus is@K ny jylr d` Sukr`n`kIq` qy is@D` sMq b`b` jI dy EsQ`n qy phuMc igE` | j` ky nmsk`r kIqI qy sMqb`b` jI dy crn~ dI Coh pR pq kIqI | sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìgurmu@K` ikQoN Eèyho ?î

aus kYdI ny d@isE`, ìmh`r`j, mYN kYmlpur dI jylH iv@c aumr kYdI h~ qy doGMty dI Cu@tI lY ky E`p jI dy drSn krn EìeE` h~ |î sMq b`b` jI pu@Cx l@gy,ìqUMiek@l` isMG hYN ik hor vI hn ?î kYdI kihx l@g`,ìmh`r`j, mYN iek@l` hI h~, jykrEsIN do srd`r hoeIey q~ EsIN s`rI jylH pu@t ky r@K dyeIey |î

sMqn pih Eìp auD`rn EìeA “ rhàu “drsn Bytq hoq punIq` hir hir mMqR idRVìeA “ (pMn` °¢©©)

sMq b`b` jI ny muskr` ky pu@iCE`, ìjylr qoN ikMn` sm~ lY ky EìeE` hYN |îaus isMG ny jv`b id@q`, ìjI mh`r`j, do GMty |îsMq b`b` jI ieh sux ky sm`DI iv@c cly gey | sMgq sMq b`b` jI dy drSn

kr ky inh`l huMdI rhI | aus isMG dy vI cMgy B`g sn jo mh~purK~ nUM r@b n`l juVyvyiKE` | cyhry qy r@bI nUr vyK ky bhuq KuS hoieE` |

sMq b`b` jI ny TIk smyN qy sm`DI KolH ky ikh`, ìqyry j`x d` sm~ E` igE`hY | s`nUM hux Cu@tIE~ idau |î

142

aus isMG ny sMq b`b` jI nUM m@Q` tyk ky ivd` leI |Ejy do GMty pUry nhIN hoey sn ik auh jyl v`ps E` ky jylr dy s`hmxy h`zr

ho igE` qy kihx l@g`,ìqusIN myry qy bV` praupk`r kIq` hY jo mYnUM sMq b`b` jI dydrSn krn j`x id@q` | myr` rom-rom aus r@b d` Sukr kr irh` hY |î

jylr íqy ies g@l d` bV` Esr hoieE` | Egly idn jylr ny isMG dy s`ryirk`rf mMgv` ky j~c kIqI | isMG ny jyl iv@c rih ky E`px` E`crx TIk r@iKE`sI, ijs krky aus dI aumr kYd dy s`l~ ivcoN ijMny idn G@t skdy sn Gtèy | iPrjylr kI dyKd` hY ik aus dI aumr kYd pUrI ho cu@kI hY qy d@s idn aupr ho cu@ky hn | s`ryirk`rf qy ing`h m`rn bÈd dsqKq kIqy qy irhèI dy hukm sux` id@qy |

aus isMG ny kdI soicE` hI nhIN sI ik ieMn` sm~ pihly aus dI jyl qoNirhèI ho jèygI | aus ny E@K~ bMd kr ky sMq b`b` jI dy drSn~ d` nz`r` qy aunH~dy muK`ribMd qoN aucry bcn w`d kIqy | ik sm~ q~ jyl k@tx d` pUr` hoieE` sI, doGMty dI g@l nhIN sI |

tUty bMdn j`su ky hoE` s`DU sMgu “jo r`qy rMg eyk kY n`nk gUV` rMgu “ (pMn` ¢•¢)

°¢gurU k` lMgr

kYmlpur, ijs koTI iv@c sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j Tihry hoey sn, ausjgH sMgq~ gurU n`nk sìhb dI mihm` iv@c svyry S`m juVdIE~ sn | ie@k idn BogpYx auprMq B@ly pirv`r ny sMgq nUM lMgr C@kx leI bynqI kIqI | sMgq ivcoN kuJmnmqIE~ ny ikh`,ìroz d`l sbzI n`l lMgr CkàuNdy ho E@j iksy hor pRS`d n`llMgr Ckàu qy CkIey |î

B@ly pirv`r dy ie@k jIE ny ikh`,ìlMgr qy d`l pRS`dy d` hY | E`p pMgq~lg` ky C@ko |î

ìmh~ pRS`d hY q~ C@k lYNdy h~ | auh vI q~ pRS`d huMd` hYî, iv@coN ie@k ny ikh` |bynqI krn v`l` isMG cu@p kr igE` qy mnmqIey lMgr C@ky bgYr hI cly

gey | b`kI sMgq ny lMgr C@ikE` pr k`&I lMgr bc igE` | B@l` jI sMq b`b` jIkol h`zr hoey qy s`rI g@l d@sI | sMq b`b` jI ny ipE`r n`l muskr` ky pu@iCE`,ìB@l`jI, lMgr dI Erd`s kIqI sI ?î

B@l` jI ny ikh`,ìjI mh`r`j, kIqI sI |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìErd`s iv@c gurU sìhb nUM Bog lgvìeE` sI ?îB@l` jI ny d@isE`,ìjI mh`r`j, Bog lgàux dI Erd`s kIqI sI |î

143

sMq b`b` jI ny ikh`,ìiPr qy lMgr sIq pRS`d hoieE` | ieh sIq pRS`dsìrE~ dy mu@K nhIN lgx` sI | ieh bVy cMgy B`g~ vìlE~ dy hI mu@K lg skd` hY |î

sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìlMgr d` s`r` sm`n ie@Qy lY Eàu qy s`DUE~ nUMCkÀ |î

aus smyN sMq b`b` jI dy n`l isr& iqMn s`DU hI sn, ijnH~ ivcoN ie@k sMqb`b` igE`n isMG jI vI sn | B@l` jI ny auh s`r` lMgr iqMn~ s`DUE~ kol ilE` kyr@K id@q` |

sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìieh lMgr q~ sIq pRS`d hY koeI jUT nhIN C@fxI |îs`r` lMgr iqMn~ s`DUE~ ny hukm mMn ky bVy ipE`r n`l C@ikE` | ie@k pIp`

Ec`r d` vI K`x` ipE` |ies s`KI ícoN is@iKE` lYxI c`hIdI hY ik lMgr Erd`s krky hI bnàux` qy

vrqàux` c`hId` hY | iksy nUM jUT nhIN C@fxI c`hIdI | ies qrH~ krn n`l lMgrdI Qu@VH nhIN huMdI qy brkq pYNdI hY | jykr lMgr b@c jèy q~ syv`d`r rl ky ies bcylMgr d` syvn krn | n` vI loV hovy, iPr vI gurU ikRp` krd` hY qy Erd`s kIq`hoieE` lMgr E`py hzm ho j~d` hY |

°¢sqsMgI d` pRym

kYmlpur qoN mh~purK sMgq~ smyq gurU n`nk dy EsQ`n sRI pMj` sìhb dydrSn dId`ry kIqy qy sMgq~ nUM drSn dy ky inh`l kIq` |

ijs idn sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j v`ps Eàuux leI stySn phuMcyq~ auh kYdI vI irh` ho ky stySn qy E` igE` | v@fI igxqI iv@c sMgq~ sMq b`b`jI nUM ivdìegI dyx EèIE~ | ijs f@by iv@c sMq b`b` jI sjy sn, ausI f@by iv@cisMG ny vyiKE` ik hor w`qrI vI hn | aus ny w`qrIE~ nUM bynqI kIqI,ìqusIN s`ryB`g~ v`ly ho jo ies g@fI iv@c r@b dy n`l sv`r ho | ikMn` cMg` hovyg` jy qusIN iesf@by nUM K`lI kr idau | myry r@b Eqy aus dy syv`d`r~ nUM ies f@by iv@c s&r krn idauqy qusIN bYTx leI hor jgH l@B lvo |î

EYsI ipE`r n`l kIqI bynqI pRv`n q~ hoxI hI sI | auh isMG E`p f@by dydrv`zy iv@c KV` ho ky pihr` idMd` irh` | ieh syv` aus ny l`hOr stySn q@k inBèIqy b`b` jI dIE~ KuSIE~ lY ky Gr cl` igE` |

°¢

144

PrIdkot dI w`qr`dsm ipq` DMn-DMn gurU goibMd isMG jI mh`r`j ny PrIdkot dI DrqI nUM B`g

lèy | PrIdkot Sihr iv@c pIx dy p`xI dI bVI qMgI sI | sMgq~ ny gurU mh`r`j jIdy crn~ iv@c bynqI kIqI ik s@cy p`qS`h s`fIE~ pIx v`ly p`xI dIE~ muSkl~ dUrkro | dieE` dy s`gr dieE` iv@c Eèy qy qIr m`r ky DrqI ivcoN SIql jl dICihbr lg` id@qI | ij@QoN jl inkilE` sI auQy ies smyN ie@k suMdr srovr EqygurduE`r` sRI qIrsr sìhb hY |

sm~ bIqd` igE` | aus srovr iv@c ikrm pY gey ijs kr ky srovr d` jlvrqx wog n` irh` | srovr iv@c g`r vI iek@TI ho geI sI, ijs kr ky k`r syv`hoxI zrUrI sI | piv@qr srovr dI k`r syv` iksy mh~purK qoN SurU krvàuxI sI |PrIdkot dy r`jy dy drb`r iv@c kYmlpur v`ly b`v` B@l` jI kMm krdy sn | auhn~r`jy nUM sl`h id@qI ik ies k`rj leI SRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI inrmlkutIE` jOhl~ vìlE~ nUM bynqI kIqI j`vy | mq` p`s hox qy PrIdkot qoN pMj isMGijhn~ iv@c b`v` B@l` jI vI Sìml sn, jOhl~ Eèy qy sMq b`b` jI nUM srovr dIk`r syv` E`rMB kràux dI bynqI kIqI | sMq b`b` jI ny pMj isMG~ d` siqk`r krdyhoey PrIdkot j`x leI kmrk@sy kr ley | sMq b`b` jI ijs smyN PrIdkot phuMcy,r`jy qy sMgq~ ny bhuq siqk`r kIq` | sMgq n`l juV ky Erd`s kIqI geI |

sMq b`b` jI ny iPr is@Dy srovr qy j` ky joV` auqìrE` qy sxy vsqr srovriv@c vV ky k`r syv` E`rMB kIqI | sMq b`b` jI nUM ies rUp iv@c vyK ky sMgq iksqrH~ rih skdI sI | sMgq dy j@Qy vI srovr iv@c d`Kl ho gey | dyKo-dyKI r`jy Eqyaus dIE~ r`xIE~ ny vI syv` iv@c ih@s` pìeE` | syv` auprMq r`jy ny sMq b`b` jInMU sMgq~ smyq E`pxy mihl~ iv@c drSn dyx leI bynqI kIqI |

r`jy dI bynqI mnzUr krdy hoey sMq b`b` jI ny mihl~ iv@c drSn id@qy | sMqb`b` jI nUM E`dr n`l ie@k suMdr E`sx qy ibTìeE` igE` | QoVHI dyr bÈd r`jyny c~dI dy ie@k l@K rupey dy is@ky mh`r`j jI nUM Byt kIqy |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìr`jn ieh kI hY ?îr`jy ny jv`b id@q`, ìieh mìeE`, E`p jI dI nzrIN krnI hY |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìr`jn ! sMgq dI syv` nUM mìeE` n`l qol rhy ho ?îr`jy ny ikh`,ìnhIN mh`r`j! syv` d` mu@l nhIN pìeE` | mYN ieh mìeE`

E`pxI KuSI n`l h`zr kIqI hY |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìEsIN ieh mìeE` nhIN lYxI | ies g@l nUM smJ lvo

ik ieh s`fy iksy kMm dI nhIN |îr`j` hMk`r iv@c E` igE` qy kihx l@g`, ìies mìeE` nUM pRv`n kr lvo,

s`fy vrg` d`nI vI koeI-koeI imld` hY |î

145

sMq b`b` jI ieh g@l sux ky muskrèy qy bcn kIq`, ìhy r`jn! d`nI q~bhuq iml skdy hn pr iqE`gI koeI-koeI imld` hY | ieh Q`l ie@QoN c@u@k lvo | s`nUMieh mìeE` nhIN c`hIdI | s`fy iksy kMm dI nhIN hY |î

B`vnu iqEìgA rI iqEìgA “iqEìgA mY gur imil iqEìgA “srb sUK E`nMd mMgl rs mìn goibMdY EìgA “ (pMn` ¢°§)

r`j` bV` Srms`r hoieE` | E`pxy hMk`r dy Bry bcn~ íqy E`pxy E`p nUMkosx l@g` | soicE` ieh q~ koeI mh`n qp@svI hY ijs dy crn~ dI Coh ny srovrdy ikrm dUr kIqy hn | ijs mh`n qp@svI ny k`r syv` inBèI, aus nUM mìeE`BytnhIN krnI c`hIdI sI | r`jy ny Q`l cu@kv` id@qy qy sMq b`b` jI dy crnIN pY ky Bu@lbKSvèI |

r`jy ny sMq b`b` jI nUM sony dy brqn~ iv@c lMgr CkìeE` | lMgr CkàuxauprMq r`j` bynqI krn l@g`,ìmh`r`j, ieh brqn E`p jI dy hI hn | ikRp` krky ieh svIk`r kro |î sMq b`b` jI kihx l@gy,ìr`jn, ieh vI s`fy iksy kMm dynhIN | iehn~ nUM cu@k lY, nhIN q~ EsIN iehn~ nUM gMdy n`ly iv@c su@t dyv~gy |î

r`jy ny ikh`,ìmh`r`j, E`p jI n`r`z n` hovo | ieh ie@QoN cu@k lYNdy h~ | E`pjI dI imhr hoeI hY | dsm p`qS`h ny ies DrqI qy jl bKiSE` sI, E`p jI nyE`pxy crn~ dI Coh n`l ies nUM piv@qr kIq` hY | myry qoN Bu@l ho geI jo E`p vrgyiqE`gI purS nUM pihc`x n` sikE` |î

sMq b`b` jI ny r`jy íqy imhr BrI nzr pèI qy ipE`r svIk`r kIq` | iPrPrIdkot qoN inrml kutIE` jOhl~ leI c`ly pèy |

°¢pMifq dI p@qRI guE`cxI

bolIny d` ie@k pMifq joiqS iv@idE` n`l E`px` guz`r` krd` sI | pMifq jIjoiqS leI, p@qRI (pMc~g) E`pxy p`s r@Kdy sn | ieh p@qRI ik@Dry gv`c geI qyl@Bx iv@c n` E`vy | bVy aupr`ly kIqy pr kuJ n` hoieE` | Grv`lI ny ikh`,ìsMqb`b` bsMq isMG jI dI kutIE` j` ky Erd`s kro | ieh p@qRI iml j`vygI |î

pMifq jI B`vyN ihMdU Drm nUM mMndy sn pr auhn~ d` sMq mh`r`j jI pRqI bV`pRym sI | pMifq jI Eksr ie@k SrD`lU dI qrH~ inrml kutIE` jOhl~ sMq b`b` jIdy drSn krn EàuNdy sn | pqnI ny jdoN kutIE` d` izkr kIq` q~ pMifq jI ny J@th`mI Br id@qI |

mn bV` vYr`g n`l BirE` hoieE` sI | inrml kutIE` dy gyt qy E` ky joVyauq`r ky, Erd`s krn l@g` ik sMq jI mh`r`j myrI rozI rotI d` s`Dn mYnUM lB`

146

idA | myry qy bV` praupk`r hovyg` | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j aus smyN EMb~Q@ly s@jy hoey sI | pMifq ny Erd`s pUrI kIqI Eqy E@K~ Kol leIE~ | sMq b`b` jIkol E` ky m@Q` tyikE` |

sMq b`b` jI ny ikh`, ìpMifq jI EÀ, TIk ho !îpMifq kihx l@g`, ìmh`r`j drSn~ leI h`zr hoieE` h~ |îsMq b`b` jI dy hukm qy pMifq jI drb`r m@Q` tykx gey | v`ps Eèy q~ sMq

b`b` jI ny muskr` ky ikh`, ìpMifq jI, drb`r E@gy ikhV` k`gz C@f Eèy ho ?îpMifq jI ny drb`r kol j` ky k`gz cu@ky q~ p@qRI l@B geI | l@g` sMq mh`r`j

jI d` Sukr`n` krn | kihx l@g`,ìmh`r`j Esl iv@c ies p@qRI dI Erd`s krnEìeE` sI, E`p jI ny imhr kr id@qI, myrI rozI rotI bc` leI |î

sMq b`b` jI muskrèy, pRS`d idvìeE` qy pMifq jI KuSI-KuSI Gr nUM muVEèy | Gr v`lI ny sl`h id@qI ik koeI pRS`d bxv` ky kutIE` Byt` kro | Egly idnsvyry hI pMifq jI jlMDr Sihr ie@k hlvèI dI duk`n qy phuMc gey | hlvèI nUMkihx l@gy, ìsMq~ v`sqy pRS`d iqE`r krvàux` hY, ho j`vyg` !î hlvèI ny jdh`mI BrI q~ pMifq jI kihx l@gy, ìjy koeI ie@Qy El-ml vrqd` hY q~ d@s dy ?îhlvèI ny ikh`,ìsB Su@D hY | imTèI dI duk`n hY | koeI El-ml nhIN hY |î pMifqjI ny aus nUM bynqI kIqI,ìpihly ieSn`n kr lY, ijnH~ brqn~ iv@c pRS`d iqE`rkrn` hY, s`ry su@cy kr lY |î hlvèI ny auhn~ dI g@l mMn ky s`ry brqn m~j ley,pMifq jI ny dysI iGau dI kV`h pUVI bxàux leI ikh` | pd`rQ iqE`r krv` kykutIE` lY EìeE` | sMq b`b` jI dy nyVy bYT ky bynqI krn l@g`,ìmh`r`j, kV`h-pUVI nUM Bog lÀ |î

sMq b`b` jI ny ik@xk` m`qr rsnI lìeE` | pMifq jI ny E`pxy cMgy B`gsmJ ky KuSI mnèI ik ausdI mnS` pUrI ho geI | sMq b`b` jI ny pRS`d id@q` qyCu@tIE~ lY leIE~ | jd pMifq jI m@Q` tykx leI E@gy Eèy q~ sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìpMifq jI sMgr~d kdoN dI hY ?î

pMifq jI socx l@gy ik mh`r`j jI q~ j`xI-j`x hn mYnUM ikauN pu@C rhy hn ! iesiv@c kI Byd ho skd` hY | kihx l@gy, ìmh`r`j jI, sMgr~d °£ q`rIK dI hY |î

Gr j` ky q`rIK p@kI qrH~ vyKI ik TIk d@s ky EìeE` h~ | iPr joiqS n`lkI vyKd` hY ik aus dI aumr vI °£ q`rIK nUM hI pUrI ho j`xI hY | sMq b`b` jI dypu@Cx d` EslI Byd smJ E` igE` | pirv`r nUM aus ny d@s id@q` ik aus d` sMsìrkjIvn °£ q`rIK nUM sm`pq ho j`x` hY | Ek`l purK dI rz` Enus`r ieMJ hI hoieE` |pMifq jI dI pMc~g guE`cxI, sMq jI mh`r`j dy drSn krny, auhn~ nUM pRS`dCkàux`, kyvl ie@k bh`n` sI |

°¢

147

B`gU qoN sMq Bgq isMGSihr dy hr ksby ivc s`nUM sbzI dI duk`n~ imldIE~ hn| Pl dI ryhVIE~

imldIE~ hn| kpVy dI duk`n~, brqn B~fy dI duk`n~, E`ty d`l dIE~ duk`n~ Eqyroz mrH jIvn ivc kMm Eàux v`lI cIz~ dIE~ duk`n~ q~ bhuq iml j~dIE~ hnpr hIry nUM prKx v`lI duk`n ikDry-ikDry huMdI hY| iesy qrH~ bRhm igE`nI vIikDry-ikDry imldy hn| cMgy B`g~ vìlE~ nUM hI ienH~ dI sMgq imldI hY| prbRhmigE`nI mh~purK gurU dy ipE`ry dI bVI CyqI pihc`x kr lYNdy hn| idl dIE~q~ j`xdy hI hn pr jo g@l iens`n kdI E`pxy b`ry soc vI nhIN skd` aus dI KbrvI dy ky s`vD`n krdy hn|

koeI iens`n kI hY ! qy kI ies d` Biv@K hY; dI soJI nUM drsàux qoN bgYrbRhm igE`nI E`pxI ikrp` idRStI dy n`l aupk`r kr j~dy hn|

hz`r` ipMf iv@c B`gU n~ d` ie@k crv`h` rihMd` sI | bkrIE~ c`rn` ausd` kMm sI | B`gU EmlI sI, qy hr iksm d` Eml krd` sI | E`pxy kMm iv@c inpuMnsI Eqy aus dy kMm iv@c koeI nuks nhIN sI k@F skd` | m`Vy Eml~ nUM gurU Gr iv@ckurihq kr`r id@q` igE` hY | gurU d` EMimRqD`rI is@K EYsI kurihq nUM nyVy nhIN lgxidMd` |

ie@k idn jOhl~ ipMf dy nMbrd`r hrBjn isMG B`gU kol Eèy qy ikh`, ìB`gU qYnUMsMq jI mh`r`j ny w`d kIq` hY qy kutIE` sidE` hY | ie@k t`hlI CMgàuxI hY |î jdoNB`gU ny suixE` ik sMq b`b` jI ny aus nUM w`d kIq` hY qy aus d` s`r` Eml dUr hoigE` | auh kihx l@g`, ìigE`nI jI E`p jI nUM BulyK` l@g` hY | Bl` ieMn` mh`n s`DUmyry vrgy jIv nUM ikvyN w`d kr skd` hY | mYN qy s`ry Evgux~ n`l BirE` hoieE` h~ |î

E@goN nMbrd`r jI ny ikh`, ìnhIN B`gU qYnUM hI bulìeE` hY !î B`gU ny d`q qyF~g` lY ilE` qy nMbrd`r jI n`l cl ipE` | kutIE` phuMc ky nMbrd`r jI ny sMqb`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM bynqI kIqI,ìmh`r`j, B`gU E` igE` hY |î

B`gU ny dUroN hI sMq b`b` jI nUM inmrq` sihq nmsk`r kIqI | sMq b`b` jIny nMbrd`r jI nUM ikh`, ìies nUM t`hlI kol lY jÀ |î

B`gU E`pxy kMm iv@c mìhr sI | aus ny bVI CyqI s`rI t`hlI C~g id@qI qysMq b`b` jI kol E` igE` | sMq b`b` jI ny E`pxy kol ibT` ilE` qy ikh`,ìmUVHy qysj jàu | t`hlI C~g leI ?î

ìjI mh`r`j,î B`gU ny ikh` |sMq b`b` jI ny kol KVy syv`d`r nUM ikh`, ìiehn~ sMq~ nUM jl p`xI CkÀ |îsyv`d`r duibD` iv@c pY igE` ik ie@Qy sMq ikhV` hY | sMq b`b` jI ny iPr

ikh`, ìjl p`xI n`l iehn~ sMq~ dI syv` kro |î

148

syv`d`r ny hukm mMnidE~ syv` inBèI qy B`gU nUM Cu@tIE~ iml geIE~ |Gr phuMcidE~ hI B`gU ny d`q su@t id@qI qy F~gy nUM ie@k kony iv@c lg` ky

E`pxI m~ nUM kihx l@g`, ìbRhm igE`nI s`DU ny mYnUM sMq bx` id@q` hY | myr` iesGr iv@c EMnH pUr` ho igE` hY | mYN sB kuJ C@f ky cilE` h~ |î m~ ny smiJE` B`gUE@j koeI izE`d` Eml kr EìeE` hY ijhV` ieho ijhI bolI bol irh` hY | aus nyB`gU dI g@l nUM ExsuixE` kr id@q` |

B`gU GroN cl` igE` | aus dy EMdr sMq b`b` jI dI g@l Gr kr geI sI | auhqy s`DU hY qy ikhVy kMm~ iv@c PisE` hoieE` hY | sMq b`b` jI ny aus dI pihc`x kIqIhY | auh qy hIr` hY qy gMdgI iv@c ikvyN P@s igE` hY !

B`gU dI m~ ny aus nUM bVH FUMiFE` pr B`gU q~ s@c-mu@c sMq bx igE` sI | mohmìeE` d` iqE`g kr cu@k` sI | hux q~ n`m b`xI hI aus d` sB kuJ sI | kuJ dyrqp kr ky aus ny huiSE`rpur ivKy fyry lèy | ismrn iv@c juVy dyK ky sMgq~ nynmsk`r krnI SurU kr id@qI | B`gU ny EMimRq CikE` qy E`pxy siqgurU dy crn~ n`lBgq isMG bx ky juV igE` |

sMq b`b` jI ny B`gU nUM nv~ jIvn bKiSE` |s`DU sMig isKìeA n`mu “srb mnorQ pUrn k`m “buiJ geI iqRsn` hir jsih EG`ny “jip jip jIv` s`rigp`ny “(pMn` £©£)

huiSE`rpur bhuq sMgq~ drSn~ leI Eàux lg peIE~ | fyr` bx igE` |auh hux B`gU qy irh` nhIN | sMgq~ aus nUM sMq Bgq isMG dy n~ n`l j`xn lg peIE~ |ie@k v`rI aus ny iksy nUM pu@qr d` vr id@q` | ies vr sdky aus sqsMgI dy Gr pu@qrny jnm ilE` | ijs idn pu@qr d` jnm hoieE` ausy idn aus Gr iv@c bkrI ny lyl`vI id@q` |

Gr v`ly sMq Bgq isMG jI kol E`pxI KuSI zìhr krn Eèy | sMq jI nyikh`, ìBl` ho igE` pr ijhVI bkrI ny lyl` id@q` hY auh vI m~ hY | lyly nUM kdym`rn` nhIN |î

sm~ bIq igE` | Gr vìlE~ ny aus lyly nUM ijhV` hux bkr` bx cu@k` sI v@Fid@q` | ieDr lyly nUM v@iFE`, auDr auhn~ d` pu@qr vI mr igE` | Gr vìlE~ ny bV`sog mnìeE` qy hYr`n hoey ik ieh kI ho igE` | iPr auhn~ nUM sMq jI dy bcn w`dEèy qy B@jy auhn~ kol gey | sMq Bgq isMG jI ny ikh`,ìlyly qy quh`fy byty d` s`QsI, auh pUr` ho igE` | ieh q~ B`x` sI | E`p ies B`xy nUM mMno qy gurU dI b`xI pVo |î

sm~ bIqd` igE` | ie@k idn jOhl~ ipMf dy nMbrd`r huiSE`rpur j` rhy sIik ie@k s`DU ny dUroN E`v`z m`r ky s@idE` | nMbrd`r jI ny kol j` ky ikh`,ìkI hukm

149

hY ?î s`DU ny ikh`,ìnMbrd`r` hux pihc`nxoN vI rih gey ?î nMbrd`r jI bhuqhYr`n hoey qy kihx l@gy,ìsMq jI, mYN E`p jI nUM pihcìxE` nhIN |î

s`DU ny ikh`, ìnMbrd`r jI, qusIN q~ mYnUM sMq b`b` jI dI syv` iv@c lY j`xv`ly sI Eqy mYnUM B`gU qoN sMq bxìeE` hY |î nMbrd`r jI sMq Bgq isMG d` jl`ldyK ky bhuq hYr`n hoey | ie@k EmlI d` jIvn bdl cu@k` sI aus iv@c B`gU ikQoN nzrEàux` sI |

sMq Bgq isMG jI E`pxy mu@F n`l juVy rhy qy sMq b`b` bsMq isMG jI dydrSn~ leI inrml kutIE` jOhl~ EàuNdy rihMdy | ie@k idn auh kutIE` Eèy qy sMqb`b` jI dy crn sprS kIqy | bYTy qy mn iv@c EìeE`,ìmh`r`j ny Egl` q~ sv`rid@q` hY pr ipClI izMdgI dy gun`h vI m`& krn q~ mn hlk` ho jèy | ipCly jIvndy gun`h~ qy prdy pàux |î

sMq b`b` jI j`xI-j`x sn | auhn~ ie@k loeI mMgvèI qy sMq Bgq isMG jIauqy p` id@qI | sMq jI crn~ dy if@g pey qy kihx l@gy,ìmh`r`j, E`p DMn ho | E`pny mn dI g@l sux leI qy imhr kIqI | myry qy loeI pèI qy myry s`ry kukrm F@k id@qy |mh`r`j imhr r@iKA qy iesy qrH~ ikrp` krdy rihx` |î sMq b`b` jI kyvlmuskrèy qy ikh`,ìb`xI d` lV nhIN C@fx` qy sMgq nUM vI b`xI dy lV làux` |î

sMq Bgq isMG jI dy ipCokV dI B`l iksy ny nhIN kIqI | sMq b`b` jI koloNk@jx qy imilE` hI sI pr ieh vI pq` l@g igE` ik b`xI n`l juiVE~ hI inmrqÈàuNdI hY |

°¢BèI ikSn isMG jI aupr ikrp`

ipMf mrUly dy BèI ikSn isMG jI ijnH~ ” ër@b jIí kih ky pukìrE` j~d`sI, duE`b` K`ls` hèI skUl-jlMDr nOkrI krdy sn| r@b jI pihl~ sRIm`n sMqb`b` hrn`m isMG jI dy SrD`lU sn qy iPr sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dyaup`Sk bxy| r@b jI d` sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy n`l bV` pRym sI | auhsMq mh`r`j d` bV` siqk`r krdy sn|

r@b jI dy pirv`r auqy kuJ sMkt v`ly idn E` gey| BèI jI dy Gr vìlE~ny sl`h kIqI ik pirv`r dy Bly leI koeI syv` d` k`rj krn` c`hId` hY| iksy nysuJàu id@q` ik iksy pMifq ” rotI pRS`d` Ckàux n`l s@B TIk ho j`vyg`|

pirv`r ny E`px` ivc`r BèI jI ” d@isE`| BèI jI ny ikh`, ìsyv` krn`Bly d` kMm hY| d`s inrml kutIE` j` ky ies b`ry sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j” bynqI kryg` ik pMj isMG Byjx q~ jo aunH~ ” lMgr CkìeE` j` sky|î

150

BèI ikSn isMG jI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn~ leI kutIEÈèy| Ejy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI crn DUV leI hI sI ik sMq mh`r`jny PrmìeE`, ìsMq`! r@b jI Eèy ny| ienH~ dy n`l pMj gRMQI Byjxy hn| r@b jI dy igRhivKy sRI guru gRMQ sìhb jI dy EKMf p`T k@l ErMB kr`xy ny !î

BèI ikSn isMG jI kuC bol nhIN sky| auh soc rhy sI ik d`s q~ ie@Qy pMjisMG~ dy lMgr Ckàux dI bynqI krn EìeE` sI! sMq mh`r`j ny q~ EKMf p`Tsìhb ErMB krvàux d` hukm dy id@q` hY| sMq mh`r`j dy cOj auh E`p hI j`nx!

BèI jI pMj gRMQI isMG lY ky Gr phuMcy qy pirv`r ” sMq mh`r`j jI d` hukmsuxìeE`| pirv`r v`ly vI ies imhr ” smJ nhIN sky| Egly idn gRMQI isMG~ nyEKMf p`T sìhb ErMB kr id@q` | n`l dy ipMf~ dI sMgq ” sunyh` ByijE` igE` ikr@b jI dy Gr EKMf p`T sìhb rKy gey ny qy Bog v`ly idn hum-hum` ky drSn dyx|BèI ikSn isMG jI ” ies d` koeI pq` nhIN sI qy aunH~ ny ¢• ku isMG~ dy lMgr dìeMqz`m kr ilE`|

Bog v`ly idn sMgq ny kutIE` E`x` SurU kr id@q`| qkrIbn °™™ g@fy sMgq” ipMf~ ícoN lY ky Eèy| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j E`pxI g`qI s@j` ky v@fIisrI sìhb smyq E`pxy GoVy íqy sj gey| sMq mh`r`j jI Egy ie@k bYNf v@jx` SurUho igE`| s`r` k`Pl` ie@k jlUs dI qrH~ c@l ipE`| kuJ sMgq pYdl sI qy kuJ sMgqg@ifE~ auqy ip@Cy cl peI|

k`Pl` ieauN lgd` sI ijvyN koeI br`q j` rhI hovy| k`kI ipMf dy koloN jdoNieh k`Pl` inkilE` q~ vyKx v`ly kihx lgy, ìies v@fI br`q ” qy r@b hI s~Bskd` hY|î

br`q vrg` nz`r` hI sI| pr sMgq ivcoN ijnH~ ny vI ieh g@l suxI auhisrP muskrèy ikauN auh j`xdy sn ik auh ër@b jIí dy Gr hI j` rhy sI|

s`rI sMgq sMq mh`r`j jI dy n`l r@b jI dy Gr phuMcy| sìhb sRI guru qygbh`dr jI mh`r`j dy nOvyN mh@ly dy slok gRMQI isMG auc`rx kr rhy sI| sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j ny BèI ikSn isMG jI ” E`pxy kol bYTx d` hukm kIq` qyipE`r n`l b`xI suxn leI ikh`|

BèI jI d` pirv`r BèI jI ” sMkyq kr irh` sI pr BèI jI aunH~ dyieSìrE~ vl nhIN sI q@k rhy| pirv`r vìlE~ ” bVI icMq` sI ik ieqnI sMgq” lMgr Ckàux d` pRbMD iks qrH~ krn` hY| pr BèI jI q~ hukm ivc b@Dy sn qygurb`xI srvx kr rhy sn|

EKMf p`T sìhb dy Bog pèy gey| Erd`s hoeI qy hukmn`m` ilE` igE`|aus auprMq kV`h pRS`d vrqìeE` igE`| s`rI sMgq ” pMgq~ làux d` hukm kIqìgE`| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny s`ry syv`d`r~ ” E`pxy kol bul` ky hukm

151

kIq`,ìlMgr auqy ie@k c`dr` pv` idA| lMgr vrqàux v`ly syv`d`r~ ” lMgr dIE~b`ltIE~ b`hr hI pkVèIE~ j`x qy lMgr v`lI Q~ qy EMdr n` Eàux id@q` j`vy|syv`d`r bVy ipE`r n`l sMgq ” lMgr vrqàux|î

igxqI qoN prHy sMgq ny lMgr CikE`| EKIr jdoN bicE` lMgr vyiKE` q~ auhs@c-mu@c kyvl ¢• isMG~ dy C@kx v`sqy hI pUr` sI| BèI ikSn isMG jI dI sìrE~ny syv` dI bVI v`h-v`h kIqI| pr kyvl auh qy aunH~ dy pirv`r v`ly j`xdy sn ikieh s`rI ikrp` q~ sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI sI| ieh q~ sMq mh`r`jd` koeI cmqk`r sI qy s`rI vifEèI vI aunH~ leI sI| BèI ikSn isMG jI d` sMqb`b` bsMq isMG jI mh`r`j leI EQ`h-pRym qy pUrn SrD` hI ieh nz`r` ivK`skI| gurb`xI dIE~ ieh quk~ ies pRsMg leI iblkul TIk FukdIE~ hn :

mihm` s`DU sMg kI sunhu myry mIq` “mYlu KoeI koit EG hry inrml Bey cIq` “°“ rhàu “EYsI Bgiq goivMd kI kIit hsqI jIq` “jo jo kIno E`pno iqsu EBY d`nu dIq` “¢“isMGu iblèI hoie gieA iqRxu myru idKIq` “sRmu krqy dm E`F kau qy gnI DnIq` “£“ (pMn` ®™©/®°™)

°¢ie@k m~ qy aus dy byty dI B`rI sMkt smyN jodVI

ieh Gtn` sMn °©§ß dI hY| ie@k idn ipMf nMgl S`m` ivKy ipMf dIpMcìeq d` iek@T sI qy ipMf dy keI lok bYTy sn| ipMf dy srd`r Bgv`n isMG dypu@qr Bgq isMG koloN aus smyN kql ho igE`| puils kys bx igE` qy Bgq isMG ”pkV ky puils ny jlMDr Sihr dI sYNtRl jyl ivc bMd kr id@q`|

BèI Bgq isMG dI Grv`lI qoN iel`v` aus dy do Coty b@cy sn| Gr ivc koeIpiVE` iliKE` nhIN sI| irSqyd`r~ ny Gr ivc jo vI puMjI sI, aus ” ies bh`nylY ilE` ik Bgq isMG ” puils qoN Cfàux leI c`hIdI hY| pr s`ry irSqyd`r~ nyBlèI dy bjèy nuks`n hI kIq`|

BèI Bgq isMG d` v@f` pu@qr drb`r` isMG aus smyN skUl ivc dUjI kl`sivc pVd` sI| gv~f ivc ie@k buFI bR hmxI d` ies pirv`r n`l bV` pRym sI|ieh vI aus dI g@l nhIN sn moVdy| drb`r` isMG dI m`q` bIbI Emr kOr ” iesbR hmxI ny sl`h id@qI ik aus d` du@K kyvl inrml kutIE` jOhl~ dy sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j hI dUr kr skdy sn| aunH~ Egy kIqI ErzoeI zrUr &l ilEèygI|

bIbI Emr kOr E`pxy v@fy pu@qr drb`r` isMG ” n`l lY ky inrml kutIE`

152

jOhl~ phuMc geI| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn kIqy| Ejy bYTy hI sIik drb`r` isMG qy aus dI m`q` E`pxy íqy k`bU n` r@K sky qy rox` SurU kr id@q`|

siqgur dy ipE`ry sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j j`xI-j`x sn| E`mE`dmI dy mn dIE~ buJ lYNdy sn| Bly-bury dI KUb pihc`x rKdy sn|

Gt Gt ky EMqr kI j`nq“Bly bury kI pIr pC`nq“ (copeI sìhb)

sMq mh`r`j ny bIbI ” ikh`, ìbIbI! rox` bMd kro| prsoN quh`f` Gr v`l`quh`fI dyK B`l krn E` jèyg` |î bIbI ” s@q iel`cIE~ d` pRS`d id@q` igE` qysmJìeE` igE` ik ies ” jyl ivc BèI Bgq isMG ” mul`k`q dy smyN dy id@q`j`vy|

bIbI Emr kOr ” bR hmxI ny ikh` sI ik kutIE` qoN jy bKiSS~ lYxIE~ hoxq~ hr g@l ” kyvl ësiq bcní kihx`| bIbI ny pRS`d lY ky ësiq bcní khy qyE`pxy EMdr sMq mh`r`j dy bcn íqy pUr` Bros` riKE`|

Egly idn bIbI Emr kOr jyl ivc BèI Bgq isMG n`l mul`k`q krngeI| ausny E`pxy pqI ” sMq mh`r`j d` pRS`d dyx` sI| BèI Bgq isMG mul`k`qleI Eèy| Grv`lI qy b@cy kuJ bol skx, aus qoN pihl~ hI BèI Bgq isMG nydsiE`, ìr`qI, inrml kutIE` jOhl~ dy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny supnyivc drSn id@qy sn qy bVI bKiSS kIqI| sMq mh`r`j ny bcn kIq` ik myry auqykoeI kys nhIN qy hukm kIq` ik mYN E`pxy pirv`r kol v`ps cl` j`v~|î

bIbI Emr kOr ieh bcn sux ky hYr`n sI| aus ny sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j dy drSn~ qy bKiSS~ b`ry BèI jI ” disE`| sMq mh`r`j b`ry bcnkrdy-krdy sìrE~ d` mn Br EìeE` qy E@K~ ícoN nIr v@g ipE`| kihx lgy,ìEsIN,EYsI ikrp` dy p`qr nhIN ho skdy|î

aus idn S`m ” s`ry kYdIE~ ” ivhVy ivc h`zrI lgvàux leI iek@T`kIq` igE`| ies k`rvèI leI ie@k v@f` EPsr jyl ivc h`zr sI| s`ry kYdIE~dI rijstr muqìbk h`zrI lgèI geI| BèI Bgq isMG qy aus dy Br` BèIimlK` isMG (ieh vI kql dy ielz`m ivc kYd sI) d` n`m h`zrI rijstr ivcnhIN sI| v@fy EPsr ny aunH~ dI pihc`x mMgI| pr jyl ivc iksy kol aunH~ dIpihc`x n` krèI j` skI| jd v@fy EPsr ny ienH~ doh~ b`ry puiCE` q~ jylr kolkoeI jv`b nhIN sI|

v@fy EPsr ny jylr ” EdyS id@q` ik ienH~ doh~ ” svyry C@f id@q` j`vy| aunH~dy gun`h d` koeI prc` n` qy puils stySn qoN imilE` qy n` hI iksy kort ivc drjimilE`|

dovyN Br` irh` ho ky ipMf EpVy qy sB qoN pihl~ sMq b`b` bsMq isMG jI

153

mh`r`j dy drSn krn inrml kutIE` Eèy| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j koloNE`pxI Bu@l bKSàuxI sI| sMq mh`r`j ny aunH~ ” hukm kIq`,ìdrb`r j` ky sRI gurugRMQ sìhb jI E@gy fMfOq kro qy n@k n`l lkIr~ k@Fo| drb`r ivc vìed` kro ikEgy qoN kdI vI mMdI sMgq nhIN krogy qy burèI qoN dUr rhogy|î dovyN Br`v~ ny sMqmh`r`j d` hukm mMinE`| CyqI hI sMq b`b` jI dI bKiSS n`l KMfy b`ty dÈMimRqp`n kIq`| sMq mh`r`j jI dI isiKE` p@ly bMnH leI |

Ej drb`r` isMG ëigE`nI drb`r` isMGí hn| ieh sìhb sRI guru n`nk dyvjI mh`r`j dy piv@qr EsQ`n gurduE`r` n`nk JIr` sìhb, ibdr-krn`tk` ivKymYnyjr dI ifautI inB` rhy hn| b`xI TIk hI kihMdI hY:

n`nk kciVE` isau qoiV FUiF sjx sMq pikE` “Aie jIvMdy ivCuVih Aie muieE` n j`hI CoiV “°“ (pMn` °°™¢)

°¢inmìxE` qUM m`x

iens`n hox` sOK` hY, pr ie@k s@c` is@K bxn` bV` EOK` hY | ie@k pUrn is@Kinmrq` iv@c BrpUr, ibn~ l`lc dy, ibn~ iksy GmMf dy s`d` jIvn guz`rd` hY |auh hmyS~ bild`n leI iqE`r rihMd` hY | s@cèI dy rsqy ibnH iksy E`S` dy cld`hY Eqy mnu@KI syv` leI hmyS~ q@qpr rihMd` hY | gurU dy d@sy rsqy qy, gurb`xI dÈ`sr` Eqy At lY ky E`px` jIvn sPl` krd` hY | ies pRk`r dy mnu@K dUsirE~v`sqy pRyrx` bxdy hn qy lok auhn~ d` siqk`r krdy hoey g@l~ iv@c dUijE~ nUM auhn~dy aud`hrx idMdy hn | keI lok auhn~ dy EsUl Epnàux leI iqE`r ho j~dy hn |

srd`r gurmyl isMG pq`r` ipMf dy fMgr hspq`l iv@c kMpàUNfr dI nOkrIkrdy sn | auh bVy grIbVy isMG sI | Coty drjy dI nOkrI hox kr ky E`mdnI vI kuJK`s nhIN sI | auh pq`r` ipMf iv@c E`pxI pqnI n`l ikrèy dy mk`n iv@c rihMdysn |

ie@k idn iksy kMm leI s. gurmyl isMG Eqy auhn~ dI pqnI sèIkl qy bYTky r`m` mMfI v@l j` rhy sI | rsqy iv@c inrml kutIE` jOhl~ dy koloN lMG ky j`x`sI | pr E@j jdoN auh kutIE` dy gyt kol phuMcx v`ly sI q~ pqnI ny ikh`, ìikMn`cMg` hovy jy EsIN sMq~ nUM nmsk`r krdy clIey |î s. gurmyl isMG ny jv`b id@q`,ìkIg@l krdI eyN ! EsI q~ bVy grIb h~ | kutIE` dy nyVy nhIN j` skdy qy qUM kihMdI eyEMdr ho ky clIey | v@fy-v@fy EmIr lok sMq~ dy kutIE` j~dy hn s`nUM iksy ny nhINpu@Cx` |î

pqnI dI ij@d qy s. gurmyl isMG nUM Ju@kx` ipE` | gyt kol phuMc ky dovyNsìekl qoN auqry | kutIE` EMdr Eèy | sMq b`b` jI dy drSn dUroN hI ho gey | s.

154

gurmyl isMG sMgd` qy frd` hoieE` dUroN m@Q` tyk ky bYT igE` | mh`r`j jI aus smyNkyvl k`l` kCihr` p` ky gly iv@c nMgy ipMfy hI g`qr` ikrp`n sj` ky bYTy sn | qnqy hor koeI k@pV` nhIN sI |

s. gurmyl isMG dI pqnI ny hONsl` kIq` qy E@gy ho ky sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j nUM m@Q` tyikE` | mn iv@c b`b` jI leI pUr` siqk`r sI | pihlI v`r hIKu@lHy drSn krn` c`huMdI sI | s. gurmyl isMG fr irh` sI ik hux pqnI dI KYr nhIN |sMq b`b` jI E`pxy nyVy iksI vI jn`nI nUM nhIN E`x idMdy sn | ie@k syv`d`r, jo b`b`jI dy nyVy bYT` sI auT@ ky KV` hox l@g` | aus dy mn iv@c sI ik aus jn`nI nUM dUr hoky bYTx leI khy | sMq b`b` jI ny aus dy mn dI g@l bu@J leI qy ieS`r` kIq` ikauh bYT` rhy |

QoVHI dyr bÈd sMq b`b` jI boly,ìgurmuKo ik@QoN Eèy ho ?î s. gurmyl isMGny bcn suixE` qy auT@ ky QoVH kol E` igE` | aus d` mn psIj igE` | sMq b`b` jIdy mu@K qoN bcn sux ky jv`b id@q`,ìjI, pq`ry qoN Eèy h~ |î

ìpq`ry rihMdy ho ?î, b`b` jI ny pu@iCE` |ìjI h~, pq`ry fMgr~ dy hspq`l iv@c kMpàUNfr h~ |îìCoty f`ktr hoey! qusIN qy f`ktr hoey, f`ktr sìhbî, sMq b`b` jI h@s

ky boly |s. gurmyl isMG cu@p irh` | kuJ kih hI nhIN skd` sI | b`b` jI E@goN kihx

l@gy,ìEsIN q~ BèI mMg-K`xI j`q h~ | cMg` kIq` f`ktr sìhb s`nUM drSn id@qy |îbcn kr ky b`b` jI cu@p rhy | dovyN pqI-pqnI drSn-dId`ry krdy rhy | mn hI mnbVy KuS sI | b`b` jI dy hukm n`l pRS`d id@q` igE` qy sMq b`b` jI ny Cu@tIE~ dyid@qIE~ | pqI-pqnI kutIE` qoN b`hr Eèy qy bVy E`nMd Eqy msqI iv@c sn |sìekl qy sv`r ho r`m` mMfI vl cl pey | ìbVI Escrjq` hY, mYN qy hYr`n h~ |mYnUM qy kdI iksy ny f`ktr nhIN ikh` | E`pxy E`p qy Srm EàuNdI hY ik mYN kI boldìrh` h~ | qn dy k@piVE~ qoN pq` cld` hY ik ikMn` s`d` jIvn hY auhn~ d`î, s.gurmyl isMG ny ikh` | doh~ d` mn Br EìeE` |

s. gurmyl isMG Eqy aus dI pqnI ny ibn~ iksI iJ@jk dy kutIE` Eàux` SurUkr id@q` | jo grIbiVE~ koloN bx pYNdI Byt` lY ky EàuNdy, pr hr nvyN drSn n`lsMq b`b` jI leI ipE`r qy siqk`r v@Dd` irh` |

mY grIb scu tyk qMU myry siqgur pUry “dyiK qum`r` drsno myr` mnu DIry “ (pMn` £©®)

s`ry jh`n dI KuSI b`b` jI ny auhn~ nUM dy id@qI, jdoN KMfy-b`ty dy EMimRq dId`q bKSI | pqI-pqnI leI izMdgI d` nv~ srUp s`hmxy EìeE` | gurb`xI pVHxIqy rs lYx` | inqnym krn` qy Sukr krn` | koeI l`lc nhIN sI, koeI ie@C` nhIN sI,

155

b`xI pVHxI qy s`d` jIvn guz`rn`, b`b` jI dI kutIE` h`zrI Brdy rihx` | b`b`jI dI id@qI hoeI EMimRq dI d`q nUM gurU mh`r`j dI ikrp` smJdy | socdy ikMny B`g~v`ly ny ijhn~ nUM ieh bKiSS pR pq hoeI hY | auhn~ vrgy keI Tokr~ K` rhy sn |

syv` v@D geI Eqy ipE`r vI v@D igE` | s. gurmyl isMG ny bynqI kr kyqbyly iv@c gaUE~, bYl~ dI syv` lY leI | ies qrH~ kutIE` dI h`zrI dy n`l qbylydIE~ GoVIE~, gaUE~, bOld~ Eqy kUkr~ dI dv` d`rU n`l syv` krdy |

ie@k idn drSn~ nUM Eèy s. gurmyl isMG nUM b`b` jI pu@Cx lgy,ìf`ktrsìhb, Gr ikQy bxìeE` hY ? kI pq`ry hY ?î

s. gurmyl isMG ny jv`b id@q`,ìikrèy dy mk`n iv@c rihMd` h~ | E`px`mk`n lYx dI hYsIEq nhIN |î

b`b` jI ny koeI hor bcn nhIN kIq` | Gr EìeE` qy pqnI nUM b`b` jI dIv`rq` suxèI |

sMq b`b` jI dI ikrp` smJ nhIN EèI | kuJ idn bIq gey | g@l Bu@l geI | vkqEìeE` qy s. gurmyl isMG dy m`lk mk`n, jo vlìeq rihMd` sI, B`rq EìeE` |ivlìeq qoN c@lx smyN soc ky EìeE` sI, ik mk`n ^`lI krvàux` hY | gurmyl isMGn`l g@l hoeI qy gurmyl isMG ny ikh` ik nv~ Gr imldy hI C@f dyxgy | sm~ bIqigE` koeI Gr nhIN l@B` | EìKr mk`n mìlk ny ¢§ GMty dI mu@hlq id@qI | gurmylisMG ny ikh`,ìk@l svyry nON vjy qk mk`n K`lI kr dyv~gy, B`vyN s`nUM s`m`n glIiv@c ikauN n` r@Kx` pvy |î

mk`n mìlk cl` igE` pr s`rI r`q sON n` sikE` | socd` irh` ik gurmylisMG ny kdy ikrèy d` n`g` nhIN pìeE`, mk`n dI sMB`l vI KUb r@KI hY, ikauN nìes nUM rihx dyv~ | pr QoVHy icr bÈd hI socx l@g`, k@lH gurmyl ny s`m`n b`hrk@F lYx` hY, zb`n d` p@k` hY | mYnUM svyry hI aus kol phuMc j`x` c`hId` hY |

pqI-pqnI dovyN gurb`xI pVidE~ s`m`n KuSI-KuSI smytI j` rhy sI ikmk`n-mìlk E` phuMicE` | kihx l@g`,ìgurmyl isMG jI mYN PYsl` kIq` hY ikmk`n vyc idE~ | qusIN KrId lvo |î

ìikauN mKOl krdy ho ? ikrìeE` q~ ms~ idMdy h~, KrId ikvyN leIey î,gurmyl isMG ny jv`b id@q` |

ìkuJ qy bcìeE` hox` hY ?î, m`lk ny ikh` |ìqnK`h iv@c muSkl n`l guz`r` krdy h~ î, gurmyl isMG ny jv`b id@q` |ìcMg` qusIN kI m@ul dy skdy ho ?î, m`lk ny ikh` |gurmyl ny kmIz dI jyb iv@coN pMj rupey d` not k@F ky h@sidE~ ikh`,ìmYN q~

pMj rupey dy skd` h~ |î

156

mk`n mìlk ny jv`b id@q`,ìTIk hY mYnUM mnzUr hY |îgurmyl isMG qy ausdI pqnI ie@k dUsry v@l vyKx l@g pey |ìE@j qoN mk`n quh`f` hY | ikauN jo mYnUM vycx leI koeI rkm qy idKèI | mYN

iehn~ pMj rupieE~ iv@c hI sOd` kr ilE` hY | rijstrI d` Krc` vI mYN hIBr~g` | qusIN ie@Qy rho | E@j qoN mk`n quh`f` hYî, ieh kih ky mk`n mìlk clìgE` |

dovyN h@ky-b@ky rih gey | iPr dovyN ro pey | gurU Gr n`l pRym krn dI EYsIikrp` | is@KI dI l`j gurU E`p r@Kd` hY | socx v`sqy kuJ C@fd` nhIN | b`b` jI,gurU mh`r`j dy hukm nUM pihc`xdy ny qy gurmyl isMG vrgy inmìxE~ d` m`x r@Kdyny | sìhb sRI gurU r`md`s sìhb d` gurb`xI iv@c kQn hY :

hoie inm`xI Fih pv` pUry siqguru pìs “inmìxE` guru m`xu hY guru siqguru kry s`bìs “ (pMn` §°)

°¢qyr` kIE` mIT` l`gY

srd`r Bgq isMG DmèI ipMf d` rihx v`l` sI | ies dy Gr siqgurU dIikrp` n`l pu@qr dI bKiSS hoeI | bV` KuS sI, socx l@g` d`q q~ vìhgurU dI hYqy jy sMq b`b` bsMq isMG jI ies pu@qr qy imhr krn qy ies d` n`mkrn kr dyx | iehie@C` lY ky, imsrI KrId ky kutIE` phuMc igE` | sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy sMqjI mh`r`j pu@Cx l@gy,ìisMG` ik@QoN EìeE` hYN ?î

Bgq isMG ny jv`b id@q`,ìDmèI ipMf qoN EìeE` h~ |îsMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìs@j jÀ |îBgq isMG mUVH lY ky kol hI bYT igE` | bYTy-bYTy bynqI kIqI,ìE`p jI ny

imhr kIqI hY qy pu@qr dI d`q bKSI hY hux b@cy nUM koeI n~ bKSo |îsMq b`b` jI cu@p rhy | koeI jv`b nhIN id@q` | ieauN l@gd` sI ijvyN iksy n~

b`ry soc rhy hox | QoVHI dyr bÈd kool KVHy syv`d`r nUM kihx l@gy,ìisMG~ dI jl-p`xI n`l syv` kr lYxI cMgI huMdI hY |î

Bgq isMG ny jl-p`xI C@ikE` qy sMq jI mh`r`j ny Cu@tI dy id@qI | Eglyidn Bgq isMG iPr E` igE` qy iPr l@g` ErjoeI krn | pr sMq jI mh`r`j nykoeI bcn n` kIq` | Bgq isMG ny mn iv@c T`x leI ik ijMn` icr sMq b`b` jI b@cyd` n~ nhIN bKSdy, aun~ icr aus ny v`ps nhIN j`x` | Cy idn iesy qrH~ islisl`cld` irh` | CyvyN idn vI E`pxI Erz guz`rI pr koeI jv`b nhIN imilE` |

s@qvyN idn kutIE` phuMcdy hI sMq b`b` jI ny srd`r Bgq isMG nUM Cu@tIE~ dy

157

id@qIE~ | Bgq isMG KVH ho ky bynqI krn l@g`,ìd`s ijs k`rj leI EìeE` sIauh q~ E`p jI ny kIq` hI nhIN | ikrp` kro b@cy d` n~ bKSo qy mYN KuSI-KuSI Grv`ps j`v~ |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìBgq isMG` qUM n~ zrUr pu@Cx` hY !îìjI h~,î Bgq isMG ny auq@r id@q` |sMq b`b` bsMq isMG jI aus nUM kutIE` qoN b`hr lY ky cly gey qy ie@k ru@K dy

Q@ly j` E`sx kIq` | b`b` jI bcn krn l@gy, ìBgq isMG s`fy s`DUE~ dy kol n~EYsy-vYsy hI huMdy hn | n~ sux ky koeI ikMqU-pRMqU nhIN krn` |î ìnhIN mh`r`j, mYN koeIikMqU-pRMqU nhIN kr~g` | ikrp` kr ky b@cy d` n~ bKS idAî,Bgq isMG ny bynqIkIqI | sMq b`b` jI bcn krn l@gy,ìBgq isMG, Cy idn ho gey EsIN s`rI drg`hFUMfI hY pr qyry b@cy d` n~ s`nUM ikDry nhIN imilE` |î

bcn krdy-krdy kihx l@gy,ìqyry ies b@cy ny °® idn~ d` ho ky mr j`x` hY | kuJsm~ p` ky iPr ieh b@c` Gr Eèyg` | ijs d` n~ sRI gurU gRMQ sìhb jI d` hukmn`m`lY ky r@K leIN | ies qoN bÈd ie@k hor pu@qr qyry Gr E`vyg` | iehn~ doh~ pu@qr~nUM EMimRq Ck` ky gurU v`ly bxèI | hux qUM cl` j` qy Gr iv@c iksy nUM rox-Dox n` dyeIN |î

sMq b`b` jI ny siqgurU dI is@iKE` id@qI | gurb`xI iv@c kQn vI hY :ikE` j`x` ikv mrhgy kYs` mrx` hoie “jykir sìhbu mnhu n vIsrY q` sihl` mrx` hoie “mrxY qy jgqu frY jIivE` loVY sBu koie “gur prs`dI jIvqu mrY hukmY bUJY soie “ (pMn` •••)

s. Bgq isMG d` shur` Gr kh`rpur sI qy b@c` vI auQy pYd` hoieE` sI | jdoN°® idn bÈd ieh kh`rpur igE` q~ ies dy irSqyd`r b@cy nUM d&n` ky E` rhy sI |Bgq isMG dy irSqyd`r b@cy dy mrn dI Kbr aus koloN iCp` ky r@Kx` c`huMdy sn prBgq isMG kihx l@g`,ìmyry qoN g@l iCpàux dI zrUrq nhIN, mYnUM q~ sMq b`b` jIny ds idn pihl~ hI d@s id@q` sI ik b@cy ny °® idn~ d` ho ky mr j`x` hY | mYnUMpq` hY ik myr` b@c` mr cu@k` hY |î

kh`rpur sMq hrI isMG jI d` fyr` hY | sMq b`b` hrI isMG jI b`b` bsMq isMGjI dy gurBèI hoey hn | s. Bgq isMG is@D` b`b` hrI isMG jI dy kutIE` phuMcigE` | ies ny sMq~ nUM E`pxy pu@qr b`ry E`p bIqI qy sMq b`b` jI dy bcn suxèy |

sMq hrI isMG vI idb-idRStI dy m`lk sn | auh Bgq isMG nUM kihxl@gy,ìsMq b`b` bsMq isMG jI DMn hn, ijhVy drg`h dI s`rI Kbr r@Kdy hn |î

n`nk v`hu v`hu krih sy jn inrmly iqRBvx soJI pìe “ (pMn` •°•)

ieho ijhy mh~purK~ d` lV n` C@fIN, crn PVI r@KIN qyry s`ry k`rj is@D hoj`xgy |

158

sMq b`b` bsMq isMG jI dy bcn pUry hoey qy Bgq isMG dy ies vkq do pu@qrhn qy s`r` pirv`r EMimRqD`rI hY | gurU n`nk dy dr n`l s`r` pirv`r juiVE`hoieE` hY |

°¢Bros` r@Ko

Coty-v@fy lok kdy-kdy r@b n`l vp`r dI g@l krdy hn | keIE~ ny qy r@b n`lDMD` krn d` inwm hI bx` ilE` hY | ieh hYr`nI dI g@l nhIN EslIEq hY | vp`rhmyS~ lYx-dyx d` huMd` hY | mn hI mn r@b koloN koeI cIz mMgdy hn, Erd`s krdyhn ik jy auh g@l pUrI ho geI q~ auh r@b nUM Pl`xI cIz Byt` krngy | sMq b`b` jIn`l vI Enj`x iens`n iesy qrH~ dI su@Kx` su@K lYNdy sn | b`b` jI BoilE~ nUM r@bíqy Bros` krn` isKàuNdy sn pr iPr vI kmzor mn dy E`dmI su@Kx` su@Kdy rihMdyhn |

ipMf h@lUv`l iv@c s. mh~ isMG EMb~ dy b`g~ d` vp`r krd` sI | EMb~ dIcMgI Psl hoeI, ieh soc ky aus ny su@Kx` su@KI ik EMb~ d` ie@k tokr` sMq b`b` bsMqisMG jI mhr`j nUM Byt kr~g` | bUr qoN hI pq` l@g igE` ik EMb dI Psl cMgIhovygI | bV` KuS hoieE` ik sMq b`b` jI ny aus dI Erd`s sux leI hY |

EMb~ nUM qoV ky mMfI iv@c vycx d` vkq E` igE` | tokry Bry j`x l@gy | ie@ktokr` sMq b`b` jI leI vI Br ilE` | mMfI nUM ilj`x leI j@d tokry tr@k iv@c r@Kyq~ sMq b`b` jI v`l` tokr` vI tr@k iv@c r@iKE` igE` | frèIvr ny tr@k st`rtkIq` pr ie@k dm bMd ho igE` | koiSS kIqI pr iPr vI st`rt n` hoieE` |

s. mh` isMG ny frèIvr qoN pu@iCE`, ìkI g@l hY ? qyl p`xI q~ TIk hY |îfrèIvr ny d@isE`, ìsrd`r jI huxy qyl puE` ky ilEìeE` h~ | ie@QoN q@k

q~ iblkul TIk EìeE` hY, koeI qklIP nhIN id@qI |îìiPr kI nuks pY igE` ?î s. mh~ isMG ny pu@iCE` | frèIvr ny iPr sYlP

mìrE` pr tr@k qy koeI Esr n` hoieE` | Q@ly auqr ky bont KoilE` | bYtrI d`p`xI cYk@ kIq` - iblkul TIk sI | ryfIeytr d` p`xI vyiKE` auh vI iblkul TIksI | iPr sIt qy bYT ky sYlP mìrE` pr tr@k d` ieMjn st`rt n` hoieE` | s.mh~ isMG ny kuJ hor bMidE~ nUM n`l lY ky tr@k nUM D@k` lgìeE` | ieMjn ny E`v`zq~ kIqI pr iPr vI st`rt n` hoieE` | ieMny nUM frèIvr ny ikh`, ìmyr` tr@k q~iblkul TIk sI | qUM d@s iksy gur pIr dI su@Kx` q~ nhIN dyxI sI |î

s. mh~ isMG nUM smJ E` geI ik tr@k ikauN nhIN c@l irh` sI | su@Kx` v`l`tokr` glqI n`l tr@k iv@c l@d ho igE` sI | srd`r jI ny auh tokr` tr@k qoN

159

auqrvìeE` qy kmry iv@c r@Kv` id@q` | frèIvr nUM tr@k st`rt krn leIikh` | tr@k pihlI sYlP qy hI st`rt ho igE` | s. mh~ isMG ny su@Kx` v`lI g@lfrèIvr nUM d@sI | pUrn mh~purK~ b`ry vI d@isE` | frèIvr kihx l@g`, ìsrd`rjI mYN qy fr igE` sI ik myry tr@k nUM kI nuks pY igE` hY | TIk kràux leI pq`nhIN ikMn` ku Krc E`vyg` |î

s. mh~ isMG aus tokry nUM lY ky inrml kutIE` jOhl~ Eèy | sMq b`b` jI nUMs`rI v`rq` suxèI | sMq b`b` jI ny koeI jv`b n` id@q` | syv`d`r nUM ikh` ik iehn~nUM jl p`xI CkÀ | jd syv`d`r jl p`xI Ck` rhy sn q~ s. mh~ isMG ny soicE`,ìmYnUM su@Kx` nhIN su@KxI c`hIdI sI | jy su@K hI leI sI q~ pihly aus nUM pUr` krn`c`hId` sI | EMb dI Psl iv@coN pYsy cMgy bx gey sn | ie@k dI bjèy do tokry EMbvI lY E~d` q~ vI izE`d` pYsy sn |î sMq b`b` jI koloN m`&I mMgI qy E`py hI kihid@q`, ìE@gy qoN ieh glqI nhIN hovygI | Bros` r@Kx dI ihMmq E`p jI dy dyx` |î

pMcm p`qS`h d` Purm`n hY :suKu n`hI bhuqY Din K`ty “ suKu n`hI pyKy inriq n`ty “suKu n`hI bhu dys kmèy “ srb suK` hir hir gux gèy “ (pMn` °°§ß)

s. mh~ isMG gurU v`l` bixE` qy b`xI n`l bV` pRym r@Kd` sI |

°¢gupq rUp iv@c EMb cUpxy

bsI hsq K~, huiSE`rpur ijlHy dy srd`r mihMdr isMG qy aunH~ d` Br` (josMq b`b` jI dy SrD`lU sn) ny EMb~ d` b`g KrIidE` | EMb~ dI pYl pèI geI |auhn~ EMb~ ícoN sohxy-sohxy do EMb~ dy tokry sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI Byt`krn leI BI suK ley | pr ieh soc ky ik ieh pYlI EMb cMgy BÈ ivkxgy ies leIauh tokry vI vycx leI r@K id@qy | ieh vI soc ilE` ik sMq b`b` jI nUM EMb iPriksy idn phuMc` dyv~gy | q@q-byq` mh~purK~ ny iehn~ dI bdlI nIEiq j`x leIqy gupq rUp iv@c r`q nUM dovyN su@Ky hoey EMb~ dy tokry cUp ley | svyry jdoN tokry tr@kiv@c l@dx l@gy q~ vyKdy hn ik do tokirE~ iv@c kyvl ig@tk~ hI rih geIE~ hn | dovyNie@k dUsry íqy EMb cUpx d` S@k krn l@gy | auh EslI lIl` nhIN sI j`xdy |

auh iksy hor idn su@Ky hoey EMb inrml kutIE` jOhl~ ilEèy | sMq b`b` jIny bcn kIq`, ìBèI, ieh dovyN EMb~ dy tokry v`ps lY jÀ | EsIN q~ E`pxy EMbpihl~ hI cUp Eèy h~ |î jdoN ieh bcn SrD`lUE~ ny sMq b`b` jI dy muK`ribMd qoNsuxy q~ crn~ íqy Fih ky m`PI mMgI |

160

sMq b`b` jI ny aupdyS id@q`,ìBèI pihl~ q~ koeI su@Kn` n` su@Ko, pr jdkoeI su@Kn`-su@K hI leIey q~ ausnUM hor kMm~ qoN pihl~ pUr` krn` zrUrI huMd` hY |î

°¢muslm`n PkIr dI kr`m`q iK@cxI

gurb`xI d` kQn hY :-iriD isiD sB Bgq` crxI l`gI gur kY shij suBèI “ (pMn` ¶£ß)

EqybRhmu ibMdY iqs d` bRhmqu rhY eyk sbid ilv lìe “nv inDI ET`rh isDI ipCY lgIE` iPrih jo hir ihrdY sd` vsìe “ (pMn` ¶§©)

gurU sìhb jI kihMdy hn ik n`m jpx vìlE~ kol Eqy pRym iv@c pUrn Bgq~kol ir@DIE~ is@DIE~ c@kr lgàuNdIE~ hn Eqy auhn~ dy crn CUMhdIE~ hn | prismrn krn vìlE~ nUM iehn~ n`l koeI lg`v nhIN huMd` |

gurU n`nk dyv jI mh`r`j sumyr prbq qy gorK pMQI jogIE~ nUM imly EqyaupdyS id@q` ik s`f` n`Q pRBU hY ijs ny s`rI isRStI nUM E`pxI SkqI n`l k`bU kIq`hoieE` hY | aus prm`qm` E@gy ir@DIE~-is@DIE~ dI koeI SkqI nhIN | ieh q~ kyvlivErQ d` suE`d hY | n`m jpx v`ly kol iriD-isiD ny E` hI j`x` hY | s`DU sMq~kol qy ieh sihj suBàu hI huMdIE~ hn | pr koeI ivrl` s`DU hI huMd` hY jo iehn~d` ivK`v` nhIN krd`|

ipMf K`n-K`ny v`ly s. krm isMG sMq b`b` jI dy inrml kutIE` jOhl~Eèy | s. krm isMG nUM ie@k muslm`n PkIr ny E`pxI q`kq iv@coN kuJ q`kq dy id@qIsI | s. krm isMG b~dr v~g ie@k suMF dI gMFI leI iPrdy sn qy ies q`kq d`pRgt`v` krdy rihMdy sn | kbIr jI kihMdy hn :-

khu kbIr CUC` Gtu bolY “ BirE` hoey su kbhu n folY “ (pMn` ®ß™)

s. krm isMG ny ieh q`kq sMq~, mhMq~ qy lg`xI SurU kr id@qI | ijs vIs`DU kol j~d` aus nUM pu@C lYNd`, ìdIv` bly Eg@m d` ibn b`qI ibn qyl |î

jd aus nUM ies d` shI jv`b n` imld` q~ ieh hor cOV` ho j~d` qy ip@TidK` ky cl` j~d` |

s. krm isMG inrml kutIE` EsQ`n qy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kolvI E` ky pu@Cx l@g`, ìdIv` bly Eg@m d` ibn b`qI ibn qyl |î

sMq b`b` jI ny koeI auq@r n` id@q` | aus ny iPr pu@iCE` q~ sMq b`b` jI nyaus dI g@l ExsuxI kr id@qI | pr jdoN auh ieko hI g@l duhràux l@g` q~ sMq b`b`jI ny E`pxy nyqr aus dIE~ E@K~ v@l vyK ky ikh`,ìkI ?î

161

aus ny iPr auh bcn khy q~ sMq b`b` jI ny idb-idRStI n`l aus dI s`rIq`kq iK@c leI | auh sB kuJ Bu@l igE` | K`lI ho igE` | l@g` b`b` jI dIE~ imMnq~krn | sMq mh`r`j jI ny bcn kIq`, ìhux EMimRq C@k ky isMG sj ky b`xI pVHo |î

jdoN s. krm isMG ny mihsUs kIq` ik aus dI s`rI q`kq clI geI hY ausny sMq b`b` jI dy Purm`n nUM koeI mh@qv n` id@q` | kutIE` qoN E`pxy gurU kol phuMicE`qy d`sq`n suxèI |

muslm`n PkIr ny ieh g@l sux ky ikh`, ìkrm isMG~ E`pxI q`kq v`psmMg ky ilE` |î qy gu@sy iv@c E` ky kihx l@g`,ìinrml kutIE` v`l` kOx hY qyrI q`kqKohx v`l` ?î

s. krm isMG k@cy GVy v~g iPr kutIE` EìeE` | EìeE` q~ q`kq v`psmMgx sI pr socx l@g` ik iehn~ kol izE`d` q`kq hovygI ijhVI myrI vI Koh leIhY | sMq b`b` jI nUM kihx l@g`, ìmyry kol q~ QoVHI ijhI q`kq sI auh vI E`p jIny Koh leI hY | mYnUM v`ps dy idau |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìkrm isMG` EslI qy pUrI q`kq d` v`rs bx | iehn~CotIE~-CotIE~ g@l~ iv@c kuJ nhIN ipE` |î sMq b`b` jI dy bcn cMgy-l@gy pr pUrIq`kq ikvyN imly ? sMq b`b` jI nUM pu@Cx l@g`, ìmh`r`j, E`p idau iPr pUrI q`kq |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìEYnI sOKI g@l nhIN | EMimRq C@k ky gurU goibMd isMG jI mh`r`jnUM ipq` bx` | auhn~ dI s`rI q`kq qyry kol E` j`vygI |î

s. krm isMG d` mn bdl igE` | s`DU dy bcn Gr kr gey | KMfy-b`ty dÈMimRq C@k ilE` | s`ry pirv`r ny vI EMimRq C@ikE` | kutIE` n`l pUrn qOr qy juVigE` | E`pxI q`kq nUM Bu@l gurU dI q`kq nUM E`sr` bx` ilE` |

jdoN muslm`n PkIr nUM pq` c@ilE` ik s. krm isMG EMimRq C@k ky inrmlkutIE` jOhl~ d` ho igE` hY q~ auh bV` du@KI hoieE` | sMq b`b` jI ny EYsI kl`vrqèI ik muslm`n PkIr dI vI s`rI q`kq Kqm ho geI | aus PkIr kol jd kuJn` irh` q~ kihx l@g`, ìmYN q`kq v`ps lY ky rh~g`, c`hy dUsr` jnm ikauN n` lYx`pvy |î

pr auh PkIr CyqI hI cVH eI kr igE` | EYsy bMidE~ b`ry gurb`xI d`Purm`n hY:

sMq` nìl vYru km`vdy dust` nìl mohu ipE`ru “EgY ipCY suKu nhI mir jMmih v`ro v`r “ (pMn` ¶§©)

°¢

162

mn qoN kIq` sjdìnrml kutIE` jOhl~ dI m`nq` PYldI j` rhI sI | inrml kutIE` jOhl~

keI pR xIE~ nUM E`pxI ikRp` iv@c smyt irh` sI | EYsy lok vI pRBìvq ho rhy snjo kdy vI sMq b`b` jI n`l juVy hoey nhIN sn | Eijhy lok~ iv@c jOhl~ d` vsnIkbMn` vI sI | bMn` ie@k bV` s`D`rn bMd` sI jo kyvl E`pxy kMm n`l mqlb r@Kd`sI | aus dy ierd-igrd kI ho irh` hY | ies n`l ausnUM kuJ lYx`-dyx` nhIN sI |

roz E`pxy kMm qoN ivhl` ho ky S`m nUM sYr krn j~d` sI | ie@k idn inrmlkutIE` jOhl~ dy gyt koloN lMiGE` | auh kdy vI kutIE` dy EMdr nhIN igE` sI praus nUM sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI qp@isE` b`ry pUr` pq` sI | j@d gyt kolphuMicE` q~ aus dy kdm ru@k gey | gyt v@l mUMh kr ky KV` ho igE` | aus nUM ie@kEjIb ijhI iK@c mihsUs hoeI | ieh iK@c bMny leI ie@k cuMbk dI iK@c vrgI sI | ausny ijs qrH~ gyt v@l kdm vDèy aus qrH~ iK@c v@DdI geI |

bMny ny soicE`,ìmYnUM kI ho irh` hY ? koeI cIz mYnUM iK@cI j` rhI hY |î bMny nyE`px` sIs JukìeE` q~ isr Jukd` hI igE` | jd aus d` m@Q` rihmq BrI DrqIíqy lg` q~ aus d` srIr kMb auiTE` | aus d` isr B`r` ho igE` qy aus nUM cu@k n`sikE` | bMny ny ieh pl bVy ipE`r n`l ibqèy |

Egly idn ausy smyN iPr qur ipE`| ibn~ socy auh kutIE` dy rsqy qy c@lipE` | gyt qy phuMc ky Ju@k igE` | gofy tyk ky m@Q` tyikE` | aus nUM sMq b`b` jI dIEp`r imhr imlI | ieMnI imhr ik auh socx l@g`,ìjy EMdr j`x dy rsqy qy m@Q`tykx n`l ieMnI bKiSS huMdI hY q~ sMq b`b` jI dy drSn krn n`l ikMn` su@K imlyg` |î

aus ny PYsl` kIq`,ìmYN iesy su@K jog` h~ | myry leI ieh hI k`&I hY | iehsu@K myry koloN koeI n` Kovy |î

bMny ny kdy vI kutIE` dy EMdr kdm nhIN r@iKE` | auh roz gyt qoN hI m@Q` tykky muV j~d` | ies qrH~ keI s`l bIq gey | aus dy EQ`h pRym nUM iksy ny nhIN vyiKE`sI | pr kyvl auh hI j`xd` sI ik ikMny gux~ izE`d` ipE`r sMq b`b` jI aus nUMv`ps dy rhy sn | bMn` bhuq bIm`r ho igE` ijs k`rn auh E`pxy inwm qoN dUr hoigE` | ieMn` kmzor ho igE` ik hux mMjy qoN auT vI nhIN skd` sI | aus dy b@cy ausdI cMgI syv` krdy sn |

ie@k idn dyr S`m nUM bMny dI h`lq bhuq Kr`b ho geI | aus dy pu@qr ny ikh`,ìipq` jI, koeI kMm mYN E`p jI leI kr skd` hov` q~ d@so |î bMn` q~ sMq b`b` jIdy crn~ íqy if@g ipE` sI | jv`b id@q`,ìikRp` kro qy mYnUM sMq b`b` jI dI kutIE`lY clo |î

pu@qr ny pu@iCE`, ìikhVI kutIE` ?î

163

ìinrml kutIE` lY c@lo |î bMny ny ikh` |ìies vkq !î pu@qr ny ikh` |ìh~ huxy hI | mYnUM sMq b`b` jI dy drSn krv` idauu,î bMny ny qrl` lY ky ikh` |ìEsIN q~ inrml kutIE` jOhl~ kdI gey nhIN | pr s`nUM pq` hY ik S`m nUM

gyt jldI bMd ho j~d` hY, n`ly E`p jI nUM ies h`lq iv@c ikvyN lY clIey ?îpu@qrny ikh`|

ìmYN sMq b`b` jI dI EsIs qoN ibnH~ mrn` nhIN c`huMd`,î bMny ny ikh` |ieMny nUM bMny dy Gr dy drv`jy d` kuMf` KVikE` | drv`jy qy nMbrd`r dId`r

isMG jI KVHy sn |"quh`f` ipq` kYs` hY," nMbrd`r jI ny pu@iCE` |ìTIk nhIN hn, EMdr kmry iv@c hn | auh zor p` rhy hn ik huxy sMq b`b`

jI dy drSn kràuux lY clo,î bMny dy byty ny ikh` |ìquh`f` ipq` ie@k Ej@b rUh hY | quh`fy ipq` b`ry sMq jI mh`r`j ny E`p

pu@iCE` hY | mYnMU kutIE` qoN n`l lY ky Eèy hn | kutIE` qoN c@lx vkq q~ pq` nhINsI ik ik@Qy c@ly hn | quh`fy Gr dy E@gy KVHy ho ky pu@Cx l@gy, bMny cODrI d` Gr ikhV`hY ? mYN d@isE`, mh`r`j jI E`p Gr dy s`hmxy hI KVy ho |î

s`ry pu@qr~ ny b`hr E` ky sMq b`b` jI dy crn CUhy | iPr bVy siqk`r n`lsMq b`b` jI nUM Gr EMdr lY Eèy qy bMny dy kmry lY gey |

bMny ny bMd E@K~ n`l hI sMq b`b` jI nUM mihsUs kr ilE` | jdoN aus nUM d@isEìgE` ik sMq b`b` jI Eèy hn q~ bVI muSikl n`l E`pxy nyqr Koly | sMq b`b` jIny imhr dI nzr n`l q@ikE` | bMny d` mn Juk igE` | auh lyitE` q~ mMjy qy sI praus d` m@Q` sMq b`b` jI dy crn~ qy sI |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìhux r`zI ho ?îbMny ny jv`b id@q`, ìiblkul TIk h~ mh`r`j, pr mYN mMjy qoN auT nhIN skd` |

E`p ikrp` kro E`pxy crn mMjy qy r@Ko jo mYN Coh pR pq kr lv~ qy jnm mrn sv`rlv~ | myr` hux auD`r kro |î

sMq b`b` jI ny rihmq kIqI qy ie@k pYr d` joV` auq`r ky pYr, mMjy qy r@Kid@q` | bMny nUM s@B kuJ pR pq ho igE` |

bMn` kihx l@g`, ìE`p ny sB sv`r id@q` hY, E@gy vI sv`r dyx` !îsMq b`b` jI kyvl muskrèy |

mn myry hir jIau sd` smìl “EMq kìl qyr` bylI hovY sd` inbhY qyrY nìl “ (pMn` ¶™°)

bMny ny E`pxy pu@qr~ nUM ikh`,ìieh pUrn mh~purK hn qy iehn~ dy k`rx hI

164

s`fy Gr iv@c KuSh`lI hY | mYN quh`nUM ies leI d@s irh` h~ ik mYN c`huMd` h~, quh`fyiv@c vI iehn~ v`sqy ipE`r Eqy siqk`r j`gy q~ jo qusIN vI ienH~ dI imhr dyp`qr bx sko | iehn~ dy crn CUho qy iehn~ dI ju@qI myry isr qy r@Ko |î

bMny dI g@l p@uqr~ ny mMnI qy ausd` SrIr S~q ho igE` | bMny dI cVH eI krnqoN bÈd ausdy pu@qr, pUrn qor qy inrml kutIE` jOhl~ n`l juV gey |

°¢hir sMqn kir nmo nmo

s. pRq`p isMG, inv`sI bh`drpur izlH huiSE`rpur, rylvy krmc`rI sn |but`rI stySn, nyVy ibE`s ivKy kMm krdy sn | auh EMimRqD`rI isMG sn Eqy sRIEk`l qKq sìhb dy mIq j@Qyd`r vI sn | auh lok~ nUM EMimRq Ckàux dI syv` krdyEqy ingury pR xIE~ nUM gurU Gr n`l joVdy | pr E`p s`DU sMq~ iv@c ivSv`S nhIN r@Kdysn |

ieh v`rq` sMn °©§ß qoN pihl~ dI hY | DMn DMn bRhm igE`nI sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j ny but`rI drSn id@qy | sMq b`b` jI dy ie@k pRymI s@jx ny s.pRq`p isMG nUM ikh`,ìclo, E`p nUM pUrn s`DU dy drSn krèIey |î pr s. pRq`p isMGny j`x qoN s`& ienk`r kr id@q` |

aus pRymI ny iPr ikh`,ìqusIN ie@k d&` aus s`DU dy drSn q~ kro |îsrd`r jI ny auq@r id@q`,ìmYN qyry n`l c@ld` h~ pr mYN s`DU nUM m@Q` nhIN

tyk~g` |îaus pRymI ny ikh`,ìquh`fy qy n`l qurn dI imhr hoeI hY, quh`f` mn bdilE`

hY ieMn` hI k`&I hY | E@gy jo quh`fI ie@C` auhI krn` |îsrd`r pRq`p isMG pRymI dy n`l qur pey | mn iv@c socx l@gy,ìjy auh s@c`-

su@c` s`DU mYnUM n`m lY ky s@dyg` q~ mYN auhn~ dI pRBq` nUM mMn ky nmsk`r kr~g` |îdIv`n s@ijE` hoieE` sI | r`gI, F`fI E`pxy mnohr kIrqn duE`r` sMgq~

nUM inh`l kr rhy sn | bulìrE~ ny ieiqh`s qy c`nx` pìeE` | EMimRq d` pRc`rkIq` qy dIv`n dI sm`pqI hoeI | sm`pqI qoN bÈd sMgq~ mh~purS~ dIE~ KuSIE~lY rhIE~ sn pr s. pRq`p isMG bYTy rhy | mh~purK~ ny sMgq iv@c PurmìeE`,ìEsINBèI pRq`p isMG dy drSn krny hn | auh E@gy E`x ky sMgq~ nUM drSn dyx |î

s. pRq`p isMG iehn~ bcn~ nUM sux ky E`p` Koh bYTy | sMgq ivcoN inkl kyb`hr Eèy qy mh~purK~ dy crn~ qy Fih pey | ie@k s@cy is@K nUM E`px` murSd imligE` qy inh`l ho gey |

165

kir ikrp` moih m`rig p`vhu “s`D sMgiq kY EMcil l`vhu “ (pMn` ®™°)

aus idn qoN auh mh~purK~ dy hI bx gey | smyN-smyN qy inrml kutIE` jOhl~E`x ky KuSIE~ pR`pq krdy | s. pRq`p isMG, igE`nI byEMq isMG ibjlI dy ipq`sn | ibjlI jI nUM iehn~ ny FèI s`l dI aumr qy inrml kutIE` jOhl~ dy drSnkrvèy | ieh pirv`r E@j q@k gurU Gr n`l juiVE` hoieE` hY |

°¢lutyirE~ d` mn bdlx`

TaulI ipMf, Pgv`Vy dy l`gy d` v`sI s. gurbKS isMG sMq b`b` jI d`SrD`lU sI | auh smyN-smyN isr inrml kutIE` jOhl~ E` ky syv` krd` rihMd`sI | mn iv@c socd` rihMd` ik koeI nvIN cIz sMq b`b` jI dy Byt kr~ | mn iv@civc`r krd` rihMd` ik iks qrH~ sMq b`b` jI dI ikrp` hovy |

EYsI syv` dI lgn hovy q~ EiBm`nu vI G@td` hY | b`xI iv@c EàuNd` hY :Eink B~iq kir syv` krIEY “jIau pR n Dnu E`gY DrIEY “p`nI pK` krau qij EiBm`nu “Eink b`r jèIEY kurb`nu “ (pMn` £©°)

ie@k v`rI Gr leI nv~ PrnIcr bxvìeE` | jd PrnIcr Gr EìeE` q~dyKd` hY ik plMG qy kursIE~ bhuq suMdr bxIE~ hn | socx l@g`, ìmYN ies sohxyPrnIcr dy lìe@k nhIN, ikauN n` ies nUM sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy kutIE`Byt kr E`v~ |î isMGxI n`l ivc`r kIqI qy iPr plMG qy kursIE~ cu@k ky sMq b`b`jI dy kutIE` lY EìeE` | pirv`r vI n`l sI | isMGxI ny lMgr vI iqE`r krilE` | s`rIE~ cIz~ bVI SrD` n`l lY ky kutIE` phuMicE` |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìgurmu@K` ieh s`m`n kI lY EìeE` hYN ?îs. gurbKS isMG ny jv`b id@q`,ìmh`r`j E`p jI d` bKiSE` hoieE` hY |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìpr hY kI ?îìE`p jI dy C@kx leI lMgr hY Eqy E`p dy E`sx leI plMG qy kursIE~

hnî, srd`r jI ny ikh` |ìs`f` E`sx qy zmIn qy huMd` hY | EsIN kI krn` hY plMG qy kursIE~ d` |

kutIE` iv@c koeI vI mMjy qy E`sx nhIN krd` | ies nUM v`ps lY jÀ |îpr mh`r`j bVy ipE`r n`l ilEèy h~ | E`p imhr kro qy hux qoN ies íqy

hI sjo |

166

ìgurmu@K` qyrI SrD` E`pxI jgH hY | s`nUM ijQy E`r`m imld` hY EsIN qy auhIkrn` hY | s`f` E`r`m zmIn qy hI hY | qyry ipE`r ny E`pxI h`zrI lgv` leI huxies nUM v`ps lY jÀ |î

s. gurbKS isMG ny E@goN iz@d nhIN kIqI qy ikh`,ìijs qrH~ mh`r`j E`pjI d` hukm |î

syv`d`r~ ny ilE~d` lMgr sMgq nUM CkìeE` | sMq b`b` jI ny b`ty iv@c lMgrC@ikE` | ies dy bÈd srd`r jI nUM Cu@tI dy id@qI |

srdIE~ dy idn sn | hnyr` jldI pY igE` sI | s. gurbKS isMG qy pirv`rny ipMf phuMcx` sI | pYdl tur pey | plMG qy kursIE~ n`l cu@k leIE~ | Gu@p hnyryiv@c j~idE~ lutyry iml gey | lutyirE~ ny d@bk` mìrE`, ìr@K idA, jo quh`fy kolhY |î srd`r jI ny fridE~ s`r` s`m`n r@K id@q` qy E`p ip@Cy h@t gey | socxl@gy,ìjy sMq b`b` jI r@K lYNdy qy ieh lutyirE~ dy h@Q n` l@gd` | jo hY aus d` B`x`hY |î

ie@k lutyry ny pu@iCE`, ìieh s`m`n ik@QoN ilEèy ho ?îsrd`r jI ny auqr id@q`, ìieh nv~ PrnIcr inrml kutIE` jOhl~ sMq

b`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM Byt krn gey sI | auhn~ moV id@q` hY |îlutyry ny pu@iCE`, ìkI g@l sMq b`b` jI nUM psMd nhIN EìeE` ?îsrd`r jI ny d@isE`, ìsMq jI mh`r`j d` jIvn bhuq hI s`d` hY | kihx

l@gy ik s`fy iks kMm E`vyg` jdoN EsIN qy zmIn qy hI E`sx krn` hY | Sìed iehhux quh`fy B`g~ iv@c hovy | quh`fy hI E`r`m leI bixE` hovy |î

lutyirE~ ny E`ps iv@c sl`h kIqI, ìjy ieh ie@k mh`n qp@svI s`DU dylìek nhIN qy s`fy v`sqy ik@QoN bixE` hox` hY | EsIN ieh glqI n` krIey | iesnUM lu@t d` m`l nhIN bxàuNdy |î PYsl` ho igE` qy srd`r jI nUM ikh`,ìs`fy qoN Bu@lho geI | E`p jI nUM qklIP id@qI | ieh PrnIcr hux EsIN quh`fy Gr phuMc`v~gy |î

srd`r jI ny fridE~ ikh`, ìnhIN-nhIN, EsIN lY j`v~gy |î pr lutyirE~ny PrnIcr isr qy cu@k ilE` qy srd`r jI nUM ikh`,ìqusIN E@gy ho clo, EsIN ip@Cy-ip@Cy EàuNdy h~ |î

srd`r gurbKS isMG ieh nz`r` dyK ky ih@l igE` | bV` Esr ipE` | l@g`j@px, ësMq b`b` bsMq isMG jI qyrI v@fI kmèI !í lutyirE~ nUM kihx l@g`,ìjy huxmn gurU ny moiVE` hI hY q~ pUr` moVo | ieh lu@t-m`r bMd kr ky gurU crnI l@go |î

syv` krky lutyirE~ nUM bV` E`nMd imilE` | sMq b`b` jI d` n~ sux ky bMdìkvyN bdl j~d` hY | sMq b`b` jI quh`fIE~ qusIN hI j`xo | auhn~ lutyirE~ ny ds~-nhuE~ dI ikrq krky E`px` inrb`h krn d` pRx ilE` |

167

hohu inm`x` siqgurU EgY mq ikCu E`pu lK`vhy “E`pxY EhMkìr jgqu jilE` mq qMU E`px` E`pu gv`vhy “siqgur kY B`xY krih k`r siqgur kY B`xY lìg rhu “ieau khY n`nku E`pu Cif suK p`vih mn inm`x` hoie rhu “ (pMn` §§°)

ieh PrnIcr E@j vI s. gurbKS isMG dy Gr ipMf TaulI iv@c ipE` hY |aus dy auqy hoeI imhr auh ikvyN Bu@l skd` hY | ausdy kyvl sMq b`b` jI d` n~ d@sxn`l lutyirE~ d` mn qy jIvn bdl igE` | gurU dy bcn~ qy c@lx n`l hI ieh SkqIE` j~dI hY qy koeI kuJ nhIN ivg`V skd` | gurb`xI d` kQn hY :-

gur k` bcnu bsY jIE n`ly “jil nhIN fUbY qskr nhIN lyvY Bìh n s`kY j`ly “ ( pMn` ¶ß©)

°¢sBY s~JIv`l sdìex

bRhm igE`nI kI sB aUpir mieE` “bRhm igE`nI qy kCu bur` n` BieE` “ (pMn` ¢ß¢)

EqybRhm igE`nI kY grIbI sm`h` “bRhm igE`nI praupk`r aum`h` “ (pMn` ¢ß£)

Bgq rivd`s d` jnm ipq` rGU qy m`q` GuribinE` dy Gr v`r`nsI Sihrdy l`gy hoieE`| ieh cotI dy kvI qy Bgq mMny j~dy hn| ieh EKOqI CotI j`q dypirv`r ivcoN hoey hn| ienH~ dI aupjIvk` cmVy ” s`P krky aus dIE~ juqIE~bnàux dI sI| Eìhsq`-Eìhsq` ienH~ d` ruJ`x sMq~ s`DUE~ dI sMgq krn vlho igE`| ienH~ ny ie@k Ju@gI p` leI qy aus ivc Brmx krdy s`DUE~ d` siqk`r krdyqy iPr aunH~ dI syv` krdy|

Bgq jI sMq r`m`nMd jI dI prMpr` dy vYSnv mh`qm` hoey ny| EYs` ruh`nIpRk`S hoieE` ik pRiqm` qy mUrqI pUj` ” iqE`g ky ie@k Ek`l purK dI BgqI ivcl@g gey| Bgq jI ny r@b dI aup`Sn` auqy bVy hI fUMGy Sbd auc`ry| gurU sìhb ny ienH~dy auc`ry Sbd~ iv@coN c`lI Sbd~ nUM b`xI d` drj` dy ky sRI guru gRMQ sìhb ivc drjkIq` hY | Bgq rivd`s jI dy SrD`lU auhn~ d` jnm idn vI mnàuNdy hn |

iF@lv~ ipMf dy SrD`lUE~ ny Bgq rivd`s dy jnm idn íqy ngr kIrqnk@Fx d` pRogr`m bxìeE` | ipMf dy kuJ muslm`n~ ny ngr kIrqn íqy p`bMdI lgìd@qI | muslm`n~ ny DmkI id@qI ik jy jlUs k@iFE` q~ KUn Kr`b` vI ho skd` hY |Eb`dI muslm`n~ dI hox krky auhn~ d` ipMf dy lok~ qy d@b-db` vI sI | ieh s`KI°©§ß dI vMf qoN pihl~ dI hY|

168

Bgq jI dy SrD`lU fr gey pr socx l@gy ik iks qrH~ auhn~ dI mur`d pUrIhovy | auhn~ SrD`lUE~ iv@coN kuJ Eijhy vI sn jo sMq b`b` bsMq isMG jI dI kutIE`drSn krn EàuNdy sn | rl ky PYsl` kIq` ik ies g@l d` h@l sMq b`b` jI kolc@l ky l@BIey |

SrD`lUE~ dy E`gU rl ky inrml kutIE` jOhl~ Eèy | E`pxI iviQE` sMqb`b` jI nUM suxèI | sMq jI mh`r`j ny koeI bcn nhIN kIq` qy jl-p`xI Ckàux d`hukm syv`d`r~ nUM dy id@q` |

jl-p`xI C@k ky iPr sMq b`b` jI kol E` ky bYT gey | sMq b`b` jI QoVHI dyrkuJ n` boly qy iPr sMq b`b` igE`n isMG jI nUM ikh`, ìs`fI sotI qy gVv` cu@kilEÀ, tihl kr EèIey |î sMq b`b` igE`n isMG jI ny joVy vI lY E~dy |

sMq b`b` jI ny kol KVy s. dId`r isMG (nMbrd`r) nUM vI ikh`,ìnMbrd`r jIE`p vI clo |î

Bgq rivd`s dy SrD`lU kuJ smJ n` sky | ie@k-dUsry vl vyKdy rhy pr bolykuJ vI nhIN | mn Br EìeE` | sMq b`b` jI koeI h@l q~ k@Fo !

sMq b`b` jI kutIE` qoN b`hr Eèy qy iF@lv~ ipMf dy r`h íqy c@l pey | sMqb`b` igE`n isMG jI, nMbrd`r jI qy iF@lv~ ipMf dI sMgq ip@Cy-ip@Cy c@l peI |iF@lv~ ipMf kol phuMcy q~ iksy ny nMbrd`r nUM Kbr id@qI ik pIr jI iFlv~ ipMf kolEèy hn |

ipMf d` nMbrd`r muslm`n sI | ieh soc ky ikDry pIr jI ipMf dy koloN lMGky ikDry hor n` cly j`x, joV` p` ky B@ijE` EìeE` | E`pxy pIr nUM E@gy ho ky sjd`kIq` |

sMq b`b` jI ny ikh`, ìnMbrd`r jI, ik@Qy cl pey ? EsIN q~ quh`fy ipMf Eèyh~ |î

nMbrd`r jI boly, ìE`p dI ikRp` qy s`fy DMn B`g | mYN q~ E`p jI dy hI drSnkrn EìeE` h~ | E`p ipMf iv@c crn pÀ qy myry Gr nUM B`g lÀ |î

sMq jI mh`r`j ipMf dy EMdr E` gey qy iPr nMbrd`r jI dy Gr E`sx lèy |sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìnMbrd`r jI, Kud` ikMny hn ?îìmh`r`j, Kud` q~ ie@k hI hY,î nMbrd`r ny auqr id@q` |Kud` ie@k mzhb d` hY ik sìrE~ d` ?mh`r`j, ìsìrE~ d` Kud` ie@k hI hY |îgurb`xI iv@c sRI gurU Emrd`s sìhb jI Purm~dy ny :

sBu jgu iPir mY dyiKE` hir ieko d`q` “ (pMn` •°™)

sMq b`b` jI ny E@gy pu@iCE`, ìjy r@b dI koeI ieb`dq kry q~ aus nUM rokx`

169

c`hId` hY ?î ìpIr jI, r@b dI ieb`dq krn qoN rokx v`l` q~ p`pI hoieE` |îsMq b`b` jI ny ikh`, ìijhVy lok Bgq rivd`s jI dy ngr kIrqn qy rok

lgàuNdy hn auh iPr kI hoey ?î pIr jI dI g@l d` jv`b Ejy nMbrd`r dyx hI l@g`sI ik sMq b`b` jI ny sMgq nUM ikh`, ìngr kIrqn d` PYsl` krn qoN pihl~ qusINipMf dy muKIey, nMbrd`r kol E` ky bynqI krnI sI q~ jo auh quh`fI KuSI iv@c E`ky SrIk hovy |î

sMq b`b` jI dy bcn sux ky sMgq ny isr Juk` ilE` | E`pxI glqI dÈihs`s kIq` | auDr nMbrd`r d` id@l mom ho igE` | aus nUM pq` nhIN sI ik b`b`jI aus n`l ikMn` ipE`r qy siqk`r krdy hn | kihx l@g`, ìpIr jI, ieh ipMfsìrE~ d` hY | E`p jI ny ies ipMf iv@c crn pèy, ipMf nUM c`r cMd l@g geyhn | ngr kIrqn hovyg` qy s`ry ipMf v`sI n`l hoxgy |î sMgq ny jYk`ry C@fy qy sMqb`b` jI d` DMnv`d kIq` |

iF@lv~ ipMf dy nMbrd`r ny nOjv`n~ nUM hukm kIq`, ìqusIN sìrE~ ny jlUs dyn`l-n`l clx` hY | dyKx` hY ik jlUs s`r` Emn-Em`n n`l sm`pq hovy |î

ies qrH~ Bgq rivd`s jI dy jnm idn qy s`r` ipMf ngr kIrqn iv@cSìml hoieE` | sMq b`b` bsMq isMG jI vI jlUs iv@c ipMf v`sIE~ dI bynqI íqySìml hoey Eqy EgvèI kIqI | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny smJìeE` ikipMf vìlE~ nUM s`ry k`rj iml jul ky krny c`hIdy hn| hr Drm dy bMidE~ nUMprm`qm` dy gux gìex krn d` pUr` h@k hY qy dUjy Drm~ nUM ausd` E`dr krn`c`hId` hY|

°¢

170

s`D sMgq ivthu kurb`xI(DMn DMn gurU Erjn dyv jI mh`r`j)

gurU dy is@K ikMny B`g~ v`ly hn ijhVy EYsI ivr`sq dy mìlk hn ijs iv@cinmrq` qy syv` nUM auc@ drj` id@q` igE` hY | gurU sìhb`n ny s`nUM is@iKE` id@qI qyhr pl s`nUM EslI m`rg qy c@lx dI pRyrx` idMdy rhy | gurU sìhb dI hr s`KI iv@coNkoeI n` koeI is@iKE` imldI hY | Eàu dyKIey qy is@Kx d` wqn krIey ik gurU Erjndyv jI ny hyT ilKI s`KI iv@c kI isKìeE` hY :

poToh`r dI sMgq E`pxy gurU dy drSn~ leI sRI EMimRqsr sìhb phuMcI | idnF@l cu@k` sI, jQyd`r ny PYsl` kIq` ik E`r`m kr ky svyry q`zy ho ky gurU mh`r`jjI dy drSn kr~gy | s`rI sMgq ny ip@plI sìhb gurduE`ry dI Q~ iv@c TihrÈkIq` | Q@kI sMgq nUM TihrÈ n`l QoVH E`r`m imilE` |

auDr Gt-Gt ky EMqr kI j`nq DMn gurU Erjn dyv jI jo syv` dy puMj sn,ny lMgr iqE`r krvìeE`, TMfy jl dIE~ g`gr~ cukv` ky E`pxy mihl m`q` gMg`jI dy n`l poToh`r dI sMgq kol E` gey |

sMgq dy sB qoN pihl~ im@tI n`l Bry h@Q pYr DuEèy | iPr TMf` jlCkìeE` | grmI dy idn~ iv@c TMf` jl EMimRq lgd` hY | s`rI sMgq nUM gurU k` lMgrCkìeE` qy n`l hI jl dI syv` vI kIqI | dyr ho j`x k`rn sMgq nUM ijQy jgH imlIlyt geI | gurU sìhb ny p@Ky n`l sMgq nUM hv` J@lx dI syv` kIqI q~ ik auh E`r`mn`l sON j`x | TMfI hv` dy JoikE~ n`l sMgq nUM gUVHI nINd E` geI |

gurU mh`r`j ny dyiKE` ik ie@k bzurg E`pxIE~ l@q~ Gu@t irh` sI | gurUsìhb jI ny auhn~ dy kol E` ky mu@TI-c`pI krnI SurU kr id@qI | jd aus nUM nINdE` geI q~ dUsry kol gey, ijs nUM nINd nhIN E` rhI sI, qy aus dIE~ vI l@q~ Gu@tIE~ |gurU mh`r`j ny s`rI r`q ies qrH~ syv` kridE~ qy n`l-n`l ismrn kridE~guz`r id@qI | svyry poh Pu@tx qoN pihl~ hI E`pxy mihl~ iv@c v`ps cly gey |

poToh`r dI sMgq svyry E`pxy E`p nUM iblkul q`z` mihsUs kr rhI sI |r`qIN gurU sìhb jI dI syv` n`l s`r` Qkyv~ dUr ho igE` sI | ij@Qy gurU jI d` h@Qlg` hovy Qkyv~ rihx` vI ikvyN sI !

sMgq iqE`r ho ky gurU sìhb`n dy drSn krn mihl phuMcI | sìrE~ nUM gurUmh`r`j dy drSn krn dI k`hlI sI | ieqny auq`vly sn ik joiVE~ dI r@Kv`lIv`sqy koeI n` ru@ikE` | ie@k dUjy nUM ru@kx leI kihx, pr iqE`r koeI n` hovy | gurUmh`r`j E`pxI idv idRStI n`l ieh nz`r` vyK ky iPr ie@k isMG dy rUp iv@c ausjgH h`zr ho gey | jd ies sMgq ny vyiKE` ik ieh q~ r`q v`l` isMG hY ijs nyaunH~ dI syv` kIqI sI q~ aus nUM joiVE~ dI syv` íqy KVy kr ky E`p mihl~ iv@c d`Klhoey |

171

gurU mh`r`j dI g@dI K`lI vyK ky, m@Q` tyk ky sMgq iv@c sj gey | jd k`PIdyr q@k gurU mh`r`j dy drSn n` hoey, q~ b`b` bu@F` jI nUM pu@iCE` ik mh`r`j E@jdrSn ikauN nhIN dy rhy | b`b` bu@F` jI ny aunH~ BoilE~ nUM d@isE`,ìijnH~ dy drSnkrn Eèy ho, aunH~ dI syv` q~ qusIN joiVE~ dI rKv`lI leI lg` id@qI hY, q~ iPrg@dI qy drSn iks qrH~ hox !î

ieh bcn sux ky auh Gbr` gey qy b`hr E` ky gurU sìhb dy crn~ íqy if@gky E`pxI Bu@l bKSàux l@gy | ieMnI inmrq` BirE` auhn~ d` gurU | s`fy gurU iv@ckoeI GmMf nhIN, v@fy Coty d` koeI EMqr nhIN Eqy ikMny ipE`r n`l sMgq dI syv` kIqIsI | sMgq koloN v@D G@t vI boilE` igE` hox` hY pr gurU jI ny bur` nhIN mMinE` sgoNmuskràuNdy hoey syv` krdy rhy | s`fy gurU nUM E`pxI sMgq ikMnI ipE`rI sI |

g@l kihxI qy bhuq sOKI hY pr j`xd` auhI hY ijs n`l bIqI hovy | s`nUM vIsoJI imly qy EsIN vI gurU dI is@iKE` qy Eml kr skIey |

BèI gurd`s jI ny gurU jI dI hr g@l nUM mMinE` | auhn~ qy gurU sìhb jIdI imhr sI | BèI sìhb E`pxI cOdvIN v`r iv@c kihMdy hn :

s`D grIb inv`j grIbI E`vxI | Enhid sbid Eg`j b`xI g`vxI |BèI gurd`s jI smJàuNdy hn ik s`D sMgq dI syv` mn iv@c inmrq` pYd`

krdI hY | s`D sMgq grIb~ nUM inv`jdI hY Eqy inmrq` ilEàuuNdI hY |gurU sìhb dy mn iv@c grIbI sI | s`D sMgq nUM auc@ drj` id@q` Eqy E`pxy

E`p nUM s`D sMgq d` syvk bxìeE` |gurmuK suKPl s`D sMg prm hMs gurisK suhMdy | (BèI gurd`s)

(B`v s`D sMgq gurmuK~ leI su@K~ dy Pl d` m`n srovr hY | ijs m`n srovr iv@cprm hMs gurU dy is@K bYT ky soB` m`xdy hn )| ies m`n srovr dI rIq gurU sìhb`ndy inktI syvk sMq b`b` bsMq isMG jI ny KUb inBèI :

ie@k idn sMgq lMgr C@k rhI sI | sMq b`b` jI lMgr dIE~ BrIE~ b`ltIE~kol sotI lY ky KVy ho gey qy kihx l@gy,ìs`fI syv` ie@Qy pMCI aufàux dI hY |î iPrc@l ky sMgq kol E` gey m@KIE~ aufàux lg pey | ieh nz`ry sMgq ny dyKy |

ie@k idn sMq b`b` jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM ikh`,ìs`f` mUVH cu@kilE` |î E`p sMq b`b` jI tihldy hoey sMgq dy joVy auq`rn v`lI Q~ qy phuMc gey | k`&Idyr auQy KVy rhy qy ing`h~ DrqI vl rhIE~ | ìsMq`, s`f` E`sx ie@Qy sj` idAî,b`b` jI ny ikh` |

ìsiq bcnî, kih ky sMq b`b` igE`n isMG jI ny aus Q~ qy mh`r`j jI dÈ`sx sj` id@q` | E`sx sjàux qoN pihl~ sMq b`b` igE`n isMG jI ny k@pVy n`ljgH nUM s`P kIq` | sMq b`b` jI auQy E`sx qy sj gey Eqy m`l` Pyrx l@g pey | sMqb`b` igE`n isMG jI vI kol sj ky m`l` Pyrx l@gy | ies DrqI dy B`g j`gy ik do

172

mh`n qp@svI ie@k Q~ qy bYT ky aus nUM piv@qr kr rhy sn |QoVHy icr bÈd hOld`r KuSh`l isMG (ipMf cinE`xI, gVHSMkr) sMq b`b`

jI dy drSn~ leI Eèy | drb`r m@Q` tyk ky sMq b`b` jI nUM nmsk`r kr ky KVy hogey | sMq b`b` jI ny ikh`, ìsMq`, hOld`r jI leI mUVH lY EÀ |î sMq b`b` igE`nisMG jI ny mUVH lY E~d` qy sMq b`b` jI ny ikh`, ìhOld`r jI sj jÀ |î

hOld`r socd` hY ik E@j mh`r`j jI ny bYTx dI ikhVI Q~ cux leI hY | h@Qiv@c m`l` vyK hOld`r jI ny is@iKE` leI ik n`m jpx dI koeI K`s jgH nhIN huMdI,ikDry vI ipE`r E`vy n`m jp lA | iPr vI hOld`r dy mn nUM cYn n` peI Eqy socxl@g` E@j ieh jgH cux leI ?

sMq b`b` jI m`l` Pyrdy rhy, iPr kihx l@gy, ìhOld`r jI, EsIN q~ mMgK`xI j`q h~ | s`fy leI ieh jgH svrg hY |î hOld`r nUM kuJ smJ n` EìeE` ikmh`r`j jI kI kihx` c`huMdy hn | syv`d`r~ qy lok~ nUM sMgq dy joVy J`VidE~ keIv`rI vyiKE` sI pr sMq jI mh`r`j nUM ies Q~ dI kI loV pY geI |

sMq b`b` jI kihx l@gy, ìiksy guris@K dy crn~ dI DUV iml jèy q~ E`pxyE`p nUM B`g~ v`ly smJIey | sMgq jdoN joVy auq`rdI hY q~ pihl` crn ijs DrqIqy r@KdI hY, EsIN auh jgH l@B ky sj gey h~ | s`f` vI kilE`x ho jàU !î

hOld`r d` mn qy E@K~ donoN Br EèIE~ | ieMnI inmrq` d` BirE` s`DU kyvlsMq b`b` bsMq isMG hI ho skd` hY | b`b-b`r nmsk`r krn l@g` | sMq b`b` jIdy crn~ qy m@Q` tyikE` qy k`&I dyr auQy hI ipE` irh` | sMq b`b` jI kuJ vI n` boly |

hOld`r E@j ie@k nvIN is@iKE` lY ky Gr priqE` | sMgq~ dy crn~ dI DUVIdI mh@qq` aus nUM smJ E` geI | gurb`xI dy iv@c Purm`n hY :

crx pKìr krau gur syv` E`qm suDu ibKu iqE`s inv`rI “d`sn kI hoie dìs d`srI q` p`vih soB` hir duE`rI “ (pMn` £ßß)

hOld`r KuSh`l isMG d` pirv`r E@jkl nv~ Sihr rih irh` hY qy qno-mnoNinrml kutIE` n`l juiVE` hoieE` hY |

°¢bcn~ dI p`lx`

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` jy koeI bcn n` mMnd` q~ keI v`r gu@syiv@c vI E` j~dy sn | sMq b`b` jI bhuq G@t boldy sn pr jdoN vI boldy aus g@liv@c koeI n` koeI EdBu@q rmz iCpI huMdI sI |

srdIE~ dI ru@q iv@c ie@k nyqRhIx s`DU sMq b`b` jI dy drSn krn Eèy |sMq b`b` jI ny s`DU dy ByK dI pUrI kdr kIqI qy aus s`DU nUM ie@k ivlìeqI kMbl

173

dy ky ivd` kIq`| ie@k syvk BèI jrnYl isMG nUM sMq b`b` jI ny hukm id@q`,ìiehn~nUM bolIny duE`by dy stySn qoN ryl g@fI cVH ky EÀ | b`xI pVidE~ j`x` qy b`xIpVidE~ v`ps Eàuux` | iDE`n r@Kx` rsqy iv@c koeI bcn nhIN krn` |î

ìsiq bcn, mh`r`j !î kih ky BèI sìhb aus s`DU d` h@Q PV ky kutIE`qoN b`hr E` gey qy stySn v@l cl pey | stySn phuMcx qk koeI g@l n` hoeI prjd stySn qy g@fI dI ieMqz`r kr rhy sn q~ s`DU ny BèI jrnYl isMG nUM ikh`,ìjysMq b`b` jI mYnUM koeI c`dr dy idMdy q~ mYN Q@ly ivC` ilE` krd` qy kMbl mYl` n` huMd` |î

BèI jrnYl isMG ibn~ socy smJy kihx l@g`,ìjy E`p sMq b`b` jI koloNc`dr mMg lYNdy q~ auhn~ ny auh vI dy dyxI sI |î BèI jrnYl isMG nUM iDE`n hI nhINirh` ik sMq b`b` jI ny n` bolx leI ikh` sI | BèI sìhb ny s`DU nUM g@fI qyibTìeE` qy iPr kutIE` v`ps E` igE` |

BèI jrnYl isMG jdoN sMq b`b` jI kol EìeE` q~ mh`r`j jI ny pu@iCE`,ìjrnYl isMG` C@f EìeE` hYN b`by nUM |î

ìjI mh`r`j,î jrnYl isMG ny auqr id@q` |ìrsqy iv@c koeI g@l-b`q qy nhIN kIqI sI ?î, mh`r`j ny pu@iCE` |ìrsqy iv@c qy nhIN pr stySn qy auh kihx l@gy ik jy b`b` jI aus nUM c`dr

vI dy idMdy q~ aus d` kMbl mYl` nhIN hox` sIî, BèI jI ny d@isE` |sMq b`b` jI ny pu@iCE`, ìiPr qUM auhn~ nUM koeI jv`b id@q` sI ?îBèI jI ny ikh`, ìmh`r`j, mYN ikh` ik qusIN mMg lYNdy q~ mh`r`j jI ny auh

vI dy dyx` sI |îìhor kI g@l hoeI sI ?î sMq b`b` jI ny pu@iCE` |ìbs mh`r`j jI ieh hI bcn hoey sn,î BèI jI ny ikh` |ìjd qYnUM ikh` sI ik b`xI pVnI qy koeI bcn nhIN krn`, iPr qUM bcn~ dI

aulMGx` ikauN kIqI ?î, sMq b`b` jI ny d@bk` m`r ky pu@iCE` |BèI jI fr gey qy boly, ìauhn~ dI g@l d` jv`b q~ dyx` sI |îìies d` mqlb ieh hoieE` ik qyry jv`b ny s`nUM d`q` bx` id@q` | ijhVI

cIz EslI d`qy koloN mMgxI c`hIdI hY aus nUM qUM s`fy koloN mMgx l` id@q` | EsIN q~E`p mMg-K`xI j`q h~ | EsIN iksy nUM kI dy skdy h~ ? s`DU q~ n`m j@pdy cMgy lgdyny qy qUM s`DU nUM mMgx dI j`c isK` ky iBK`rI bx` id@q` |î, sMq b`b` jI ny ikh` |

ìmh`r`j auh ikvyN ?î BèI jI ny pu@iCE` |ìie@k v`r ijs nUM mMgx dI E`dq pY j`vy q~ iPr auh hr jgH j` ky mMgx

hI lg pYNd` hY | auh q~ iPr iBK`rI bx igE` | ieh qMU TIk nhIN kIq` | hux qUM ie@Qyrihx lìek nhIN irh` | E`px` fMf`-fyr` cu@k qy ieQoN cld` bxî, mh`r`j jI nyikh` |

174

BèI jrnYl isMG ieh g@l sux ky qRbk auiTE` | imMnq~ krn l@g`,ìmh`r`jmyry qoN glqI ho geI mYnUM m`& kr idau | mYnUM kI pq` sI ik myrI g@l d` kI Esrhovyg` | E`p jI ny hux d@isE` hY q~ smJ E` geI | mYnUM s`rI glqI dI ieMnI v@fIsz` n` idau | E`pxy crn~ qoN dUr n` kro |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìglqI kr ky hux m`&I mMgd` hYN | qUM iPr glqI kryNg` |qyr` kI Bros` | hux CyqI ie@QoN cly j`h |î

aus smyN kr`cI v`ly b`bU hrn`m isMG kutIE` iv@c syv` krdy sn, auhn~ nyBèI jrnYl isMG n`l jo bIq rhI sI dyK ky sMq b`b` jI nUM ikh`,ìmh`r`j iesnUM m`& kr idau | ieh idl d` m`V` nhIN |î

sMq b`b` jI ny b`bU jI nUM ikh`,ìb`bU jI ie@k JUT bolx v`ly d` s`Q idMdyho, qusIN vI ies dy n`l inrml kutIE` jOhl~ C@f jÀ |î

hux dovyN sMq b`b` jI dy crn~ qy if@g pey qy n@k rgVn l@gy | E@K~ dy hMJUsMq b`b` jI dy crn Do rhy sn | k`&I smyN bÈd dieE` dy s`gr sMq b`b` jI kihxl@gy,ìquh`nUM ie@k g@l mMnxI pvygI |î

ìs`nUM s`rIE~ g@l~ mnzUr hn | E`p s`nUM m`& kr idau | E`p jI jo hukmkrogy EsIN mMn~gyî, auh dovyN bol auTy |

sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìquh`nUM §™ idn-r`q sRI suKmnI sìhb jI dyp`T lg`q`r krny hoxgy | b`xI ie@k pVyg` qy dUsr` suxyg` |î

jdoN dov~ ny j`p krn dI h~ kIqI q~ sMq b`b` jI ny qbyly iv@c rihx leIByj id@q` |

BèI jrnYl isMG qy b`bU hrn`m isMG ny §™ idn-r`q sRI suKmnI sìhbjI dI b`xI d` j`p kIq` | dov~ ny pRym n`l hukm mMinE` qy E`pxI glqI m`& krèI |mn dI suDèI sMq b`b` jI ny kr id@qI qy aunH~ nUM smJ E` geI ik d`q` kyvl pRBUhY |

qum Dn DnI aud`r iqE`gI sRvnn sunIEqu sujsu qum`r “m`gau kìh rMk sB dyKau qum hI qy myro insq`ru “ (pMn` ®•¶)

°¢s`DU m`x rihq hovy

sMq b`b` jI dI kutIE` dy p@Cm v@l ie@k s`DU b`b` jv`l` isMG rihMdy sn | aunH~dy EsQ`n dy joV myly qy sMgq~ iek@TIE~ hoeIE~ | hor s`DU vI Eèy | s`DUE~ ny sMgq~n`l bcn kIqy | iksy s`DU ny sMq b`b` bsMq isMG jI dI vifEèI kIqI qyikh`,ìbVy phuMcy hoey s`DU hn | auhn~ d` s`d` jIvn BgqI iv@c juiVE` rihMd` hY |

175

EYsy qp@svI dy drSn krn n`l Enyk~ qrH~ dIE~ KuSIE~ imldIE~ hn, drSn qyB`g~ v`ly nUM hI huMdy hn |î

iehn~ bcn~ nUM sux ky b`b` jv`l` isMG s`DU iK@J igE` | b`xI, qp, syv`qy ismrn d` q~ iKE`l nhIN EìeE` pr kihx l@g`,ìieMn` v@f` s`DU hY q~ GoVsv`rI iv@c myry qoN ij@q ky idKèy |î jOhl~ dy s. Ejmyr isMG aus smyN mOjUd sn | iehg@l sux ky bVI Escrjq` vI hoeI qy gu@s` vI EìeE` | socx l@gy ies Bly lok nUMq~ EsIN kuJ ikh` vI nhIN ies ny EYsy bcn ikauN kr id@qy | s. Ejmyr isMG sMqb`b` bsMq isMG jI dy SrD`lU sn Eqy inwm n`l kutIE` EàuuNdy sn | EYsy bcn suxky qYS iv@c E` gey Eqy ikh`,ìsvyry GoV-sv`rI dI dOV leI iqE`r rihx`, E`pydu@D d` du@D qy p`xI d` p`xI ho jèyg` |î

s`rI v`rq` nMbrd`r dId`r isMG qy srd`r Ejmyr isMG dov~ ny kutIE` E`ky d@sI | sMq b`b` jI ny ikh`,ìiehn~ g@l~ iv@c kuJ nhIN huMd` | b`xI n`l hI E`qm`d` suD`r huMd` hY |î

nMbrd`r jI kihx l@gy,ìaus s`DU d` BulyK` q~ iksy qrH~ k@Fx` c`hId` hY |îsMq b`b` jI ny koeI bcn n` kIq` |

s. Ejmyr isMG ny iPr bynqI kIqI,ìmh`r`j EsIN kih ky Eèy h~ ik dOVk@l hI hovygI | aus EvDUq ny qy GoVy dI mìlS krnI vI E`rMB kr id@qI hoxI hY | huximhr kro Eqy aus d` GmMf qoVo | s`fI E`s pUrI kro |î

sMq b`b` jI dI mOj, inrMk`r dy rMg iv@c rMgy hoieE~ ny kih id@q`,ìcMgìjvyN kihMdy ho kr lYNdy h~ |î s. dId`r isMG qy s. Ejmyr isMG ieh bcn sux kyg@d-g@d ho gey Eqy KuSI-KuSI kutIE` qoN cly gey |

sMq b`b` jI ie@k bhuq cMgy GoV-sv`r sn | k`PI dyr lg`q`r GoV-sv`rIkr lYNdy sn | GoV` Q@k j~d` sI pr E`p jI nhIN Q@kdy sn | sMq b`b` jI dy Esqbliv@c keI cMgI nsl dy GoVy sn, keI v`rI GoVy dI sv`rI krnI | sMq b`b` igE`nisMG jI nUM vI dUjy GoVy qy n`l hox d` hukm huMd` | keI v`rI jdoN sYr krn vI j~dyq~ sMq b`b` igE`n isMG jI j~ sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq GoVy dI lg`mPV lYNdy qy sMq b`b` jI dy hukm Enus`r n`l pYdl c@ldy |

Egly idn svyry hI F@ifE~ dI pulI qoN lY ky su@cI ipMf q@k GoV dOV d`muk`bl` qih ho igE` | donoN GoV Esv`r~ ny E`pxy-E`pxy GoiVE~ nUM E@fI lgèI q~sMq b`b` bsMq isMG d` GoV` hv` n`l g@l~ krn l@g ipE` | jdoN sMq b`b` jI d`GoV` su@cI ipMf nUM Coh ky v`ps E` irh` sI q~ rsqy iv@c jv`l` isMG d` GoV` h`lymMijl v@l j` hI irh` sI | b`b` jv`l` isMG Srms`r hoieE` qy aus idn v`ps n`priqE` |

176

sMq b`b` jI ny s`DU dy ByK dI p@q vI F@kI qy n`l ieh vI is@iKE` id@qI iks`DU m`x rihq hox` c`hId` hY | iksy n`l eIrK` nhIN krnI c`hIdI | sRI gurU Erjndyv jI dyvgMD`rI r`g iv@c isiKE` idMdy hn ik sMs`rI jIv leI m`n-moh, myrI-qyrI nUM iqE`g dyx d` rsq` EiqEMq EOK` hY pr auh lok ijnH~ nUM sMq~ dI sMgq imljèy q~ auh ies EOKy rsqy nUM E`r`m n`l p`r kr lYNdy hn |

m`n moh myr qyr ibbrijq iehu m`rgu KMfy D`r “khu n`nk iqin Bvjlu qrIEly pRB ikrp` sMq sMg`r “ (pMn` •£§)

sMq b`b` jI d` GoV` jd kdy k`&I Q@k j~d` sI q~ auh auqr ky ie@k Q`pVìdMdy sn | ies Q`pVy n`l GoVy dI Qk`vt dUr ho j~dI | GoVy dI syv` qy Kur`k d` pUrìDE`n r@iKE` j~d` sI | j`nvr vI ipE`r dy Bu@Ky huMdy hn qy QoVHy ijhy ipE`r n`lhI KuS ho j~dy hn, qy jy kdy ipE`r d` h@Q sMq b`b` jI d` hovy q~ aus j`nvr dycMgy B`g |

GoVy d` jdoN EMqk`l hoieE` q~ sMq b`b` jI ny ie@k sRI EKMf p`T sìhbkrvìeE` qy GoVy dy lok pRlok suhyly kr id@qy |

°¢srd`r auj`gr isMG nUM gurmu@K bxìeE`

lohy nUM koeI Ek`r dyx` hoey q~, luh`r ausnUM B@TI iv@c p` ky, E@g v~gU l`lkrd` hY | ausnUM hQoVHy n`l s@t m`r-m`r ky GiVE` j~d` hY | s`DU jd iksy mnu@K íqybKiSS krdy hn q~ lohy dI qrH~ igE`n dI s@t m`r ky aus mnu@K nUM gurmu@K bxàuNdyhn |

srd`r auj`gr isMG jI BèI ky smr`v~ dy rihx v`ly sn | ieh nMbrd`rdId`r isMG, jOhl~ vìlE~ dI BYx n`l, ivE`hy hoey sn | B`vyN jOhl~ ipMf ienH~ d`shur` ipMf sI, pr srd`r jI s`DU sMq~ kol nhIN sI j~dy qy E`pxy E`p nUM dUr hIr@Kdy Eqy s`DUE~ b`ry qrH~-qrH~ dIE~ g@l~ vI krdy |

srd`r jI dI isMGxI d` gurU Gr n`l pRym sI qy ausdI sMq b`b` bsMq isMGjI pRqI vI pUrI SrD` sI | auh srd`r jI nUM bVI pRyrn` idMdI, pr koeI Esr n`huMd` | ies bIbI nUM p@k` ivSv`S sI ik sMq b`b` jI ny srd`r jI qy imhr kr hIdyxI hY qy ies b`ry bynqI krdI rihMdI |

EYs` B`x` hoieE` ik ienH~ nUM koeI Es`D rog ho igE` | hkIm~ qy f`ktr~dy iel`j n`l vI koeI Prk nhIN ipE` | SrIr kmzor huMd` j` irh` sI | ie@k v`rIieh jOhl~ ipMf Eèy hoey sI | isMGxI dI m~ ny smJìeE` ik ieh rog hux kyvlsMq b`b` bsMq isMG jI hI dUr kr skdy hn | ies EvsQ` iv@c hox krky auh ieh

177

g@l mMn gey | mèI ny ikh`,ìsMq b`b` jI dy drSn krn n`l hI quh`f` du@K dUr hoj`x` hY | jo vI bcn auh kihx aus nUM siq bcn kih ky inBàux` |î

srd`r jI kihx l@gy,ìdrSn qy kr lv~g`, pr bÈd iv@c E`pxy ipMfcl` j`v~g` |î mèI ny ikh`,ìj`x qoN pihl~ sMq b`b` bsMq isMG jI nUM inmrq`sihq bynqI kr lYxI |î srd`r jI ny ikh`,ìmYN hux is@D` ipMf nUM cly j`x` hY |îsMq b`b` jI dy inrml kutIE` jOhl~ phuMcy | drb`r m@Q` tyikE` q~ pq` l@g` iksMq b`b` jI gVHSMkr gey hoey hn | drSn nhIN hoey qy v`ps ipMf jOhl~ prq Eèy |mn iv@c iK@c peI ik drSn krn qoN bgYr hux smr`v~ nhIN j`x` |

Egly idn iPr kutIE` Eèy qy kutIE` dy v`q`vrx qoN bhuq pRBìvq hoey |pr sMq b`b` jI dy drSn nhIN hoey | ies qrH~ iqMn idn bIq gey | cOQy idn sMqb`b` jI dy drSn hoey q~ srd`r jI ny E`pxy b`ry d@isE` | sMq b`b` jI pu@Cxl@gy,ìmèI ny kuJ ikh` sI ?î

srd`r jI ieh bcn sux ky h@ky-b@ky rih gey qy E`pxI v`rq` suxèI |sMq b`b` jI v`rq` sux ky QoVHI dyr cu@p krky bYTy rhy qy srd`r jI aunH~ dy

jl`l nUM inh`rdy rhy | sMq b`b` jI nUM jd pq` l@g` ik ieh aurdU pVH auNdy hn q~aunH~ ny srd`r jI nUM mOlvI dI pdvI id@qI |

sMq b`b` jI kihx l@gy,ìmOlvI jI, s`g bx` lYNdy ho |îsrd`r jI ny d@isE`,ìjI mh`r`j bx` lYNd` h~ |îsMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìs`f` s`g C@kx nUM jIE krd` hY | s`g bxàu | s`g

qoV ky ilEàu | pr iKE`l r@Kx`, s`g SrIk~ dy Kyq~ ícoN nhIN qoVx` |î srd`r jIny smiJE` ik ieh koeI rihmq hoeI hY jo ieh hukm imilE` hY | ibn~ ipMf dy lok~dI prv`h kridE~ s`g qoV ky lY Eèy | sMq b`b` jI ny iPr hukm kIq`,ìE@gjlàux leI b`lx qy hY nhIN | EsIN huxy dOry qoN Eèy h~, rsqy iv@c vyiKE` sI iklok~ ny gMny cUp ky iClk~ su@tIE~ hoeIE~ hn | qusIN b`ln v`sqy gMny dIE~ iClk~lY EÀ |î srd`r jI iPr iClky iek@Ty krn qur pey | ipMf dy lok~ ny vyiKE` qyE`ps iv@c g@l~ vI kIqIE~ ik nMbrd`r d` pR hux` iClk~ iek@TIE~ kr irh` hY |pq` nhIN iesnUM kI hoieE` hY | TIkrIE~ dI B@TI bx` ky iClikE~ nUM E@g lgèI | ie@kTIkry iv@c s`g bnàux` SurU kIq` | l@kV dy n`l ausnUM ihlàuNdy | QoVHI dyr bÈdsMq b`b` jI pu@Cx l@gy,ìmOlvI jI, s`g bx igE` |î

srd`r jI ny d@isE`,ìjI mh`r`j, iqE`r ho igE` hY |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìq~ iPr ilEàu, EsIN vI C@k lYNdy h~ |îsrd`r jI tu@ty TIkry iv@c irMinE` s`g sMq b`b` jI kol lY Eèy | sMq b`b`

jI ny TIkry d` kMF` qoV ky cmc` bxìeE` qy aus dy n`l s`g nUM Bog lìeE` | ibnH~lUx, imrc, ms`ly qy iGA qoN bixE` s`g sMq b`b` jI ny K`D` qy ikh`,ìs`g bV`

178

suE`d bixE` hY, ies qrH~ d` s`g CikE` nhIN, qusIN vI C@k lau |îieh kih ky sMq b`b` jI ny sIq pRS`d srd`r jI nUM dy id@q` |

hsqI dyiK Brmqy BUl` sRI Bgv`nu n jìnE` “qumro dUDu ibdr ko p`no EMimRq kir mY mìnE` “KIr smìn s`gu mY pìeE` gun g`vq rYin ibh`nI “kbIr ko T`kuru End ibnodI jìq n k`hU kI m`nI “ (pMn` °°™•)

srd`r jI ny vI s`g C@ikE` | EMimRq vrK` ho geI | jd mn mr hI cu@ikE`sI q~ rog ik@QoN rihx` sI | mn bdlxy hox qy rog dUr krny hox q~ mnu@K nUM nIv~bxn` hI pYNd` hY | jd mn Ju@ikE` qy smJ lau ik imhr hoeI ik hoeI |

mOlvI jI TIk ho gey | EYsI ikrp` hoeI ik sMq b`b` jI dy pUrn qOr qySrD`lU bx gey | EYsI lgn l@gI ik is@KI dy inwm~ d` EiBE`s krn` E`rMB krid@q` | sMq b`b` jI vI iehn~ qoN p`T dI syv` lYNdy sn |

°¢m`l` Pyrn`

BèI ky smr`v~ dy BèI auj`gr isMG mOlvI jI nUM sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j ny bKiSS kIqI qy ie@k m`l` id@qI | auh m`l` n`l ismrn qy kry pr mniv@c EèI ik sMq b`b` jI E`p q~ ismrn` Pyrdy hn qy mYnUM m`l` dy id@qI hY |ismrny iv@c zrUr izE`d` SkqI huMdI hY |

ies B`vn` nUM mn iv@c lY ky, auh sMq b`b` jI dI kutIE`, jOhl~ phuMicE` | aussmyN sMq b`b` jI E`sx qy sjy hoey sn qy aunH~ dy h@Q iv@c E@j ie@k m`l` sI | auhaus m`l` nUM sjy h@Q n`l Pyr rhy sn |

BèI auj`gr isMG ny sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy snmu@K ho ky bYT gey |aunH~ ny sMq b`b` jI dy h@Q iv@c m`l` vyK leI sI | kuJ smyN bÈd, sMq mh`r`j nym`l` nUM K@by h@Q n`l Pyrn` SurU kr id@q` | BèI sìhb smJ gey ik m`l` iksy vIh@Q n`l PyrI j` skdI hY | BèI sìhb d` BulyK` q~ sMq b`b` jI ny dUr kr id@q`,pr iPr mn iv@c EìeE`, ik m`l` lyt ky vI PyrI j` skdI hY ! BèI sìhb dyvyKidE~-vyKidE~ hI, sMq b`b` jI kohxI dy sh`ry isr r@K ky lMmy pY gey | lMmyipE~ m`l` Pyrdy rhy | BèI sìhb dy hux mn iv@c EèI ik m`l` ikMnI v`rI PyrnIc`hIdI hY | Ejy QoVHI dyr hoeI ik sMq b`b` jI, iPr auT@ ky bYT gey | m`l` nUM h@QivcoN auNgl qy lY ky aus nUM Gum`x` SurU kr id@q` | BèI auj`gr isMG jI nU M,mh~purK~ ny sYnq n`l smJ` id@q` ik ijMnI v`r c`ho m`l` Pyr skdy ho | mh~purK~ny d@s id@q` ik r@b d` n`m auTidE~, bihMidE~, sONidE~ Eqy clidE~ iksy vI qrH~ilE` j` skd` hY |

179

gurb`xI d` Purm`n hY :clq bYsq sovq j`gq gur mMqR irdY icqìr “ (pMn` °™™¶)

EqyaUTq bYTq sovq n`m “ khu n`nk jn kY sd k`m “ (pMn` ¢®¶)

KMfy b`ty dy EMimRq sMc`r smyN pMj ipE`ry EMimRq EiBl`SIE~ nUM gur mMqR b`ryd@sdy hn ik ieh auT@dy-bYTdy hr smyN pVHdy rihx` hY Eqy mUl mMqR do m`l` svyryqy do S`m nUM PyrnIE~ hn | Bgq kbIr jI ies b`ry PurmàuNdy hn :

kbIr myrI ismrnI rsn` aUpir r`mu “ (pMn` °£¶§)

°¢bYTy pUr` qy iPry sUr`

°) ie@k idn BèI ibkrm isMG vYd (ku@kV ipMf), sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j dy drSn~ leI inrml kutIE` jOhl~ Eèy |sMq b`b` jI ny ikh`,ìvYd jI, E` gey |î

vYd jI kuJ smJ nhIN sky pr,ìjI mh`r`j kih id@q` |î sMq b`b`jI dy crn prsy qy l`gy hI bYT gey | sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìvYd jI, EKMfp`T E`rMB krn` hY iqE`rI kr lvo |î

BèI ibkrm isMG ny ibn~ socy ik auh iek@l` p`TI §® GMty s`r` p`TikvyN kryg`, kih id@q`,ìsiq bcn mh`r`j |î

syv`d`r~ iv@coN iksI ny ikh`,ìmh`r`j, p`TI q~ ie@k hI hY, EKMfp`T dI syv` ikvyN hovygI |î sMq mh`r`j ny koeI bcn nhIN kIq`, kyvlmuskràuNdy rhy |

Ejy vYd jI auTy hI sn ik BèI auj`gr isMG jI mOlvI (BèI kysmr`v~ v`ly) E` gey | jd aunH~ sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` q~ mh~purK~ nybcn kIq`,ìmOj ho geI hux q~ mOlvI jI vI E` gey | do EKMf p`T ho j`xgy |î

ie@k hor isMG, BèI nirMdr isMG vI kutIE` Eèy | BèI nirMdrisMG nUM vyKky, sMq b`b` jI ny ikh`,ìlau BèI ie@k hor p`TI E` gey | vYd jIqy mOlvI jI p`T krxgy qy nirMdr isMG ienH~ doh~ nUM s`h duEàuxgy |î

do EKMf p`T E`rMB kIqy gey | vYd jI qy mOlvI jI b`xI pVHdy rhy |BèI nirMdr isMG doh~ p`TIE~ nUM s`h duEàuNdy | ies smyN sMq b`b` igE`nisMG jI dyg dI syv` iv@c h`zr rhy | §® GMty b`xI d` pRv`h cilE` qy sMqb`b` jI s`r` sm~ auQy hI sjy rhy | p`T dI sm`pqI qy hI sm`DI Ku@lHI |

180

gurU Erjn dyv jI d` gurb`xI iv@c Purm`n hY ik ieh b`xI ipE`rIhY, EMimRq n`l BrpUr hY qy ies b`xI nUM gurU sìhb ny hukm kIq` ik inmKm`qr vI ies bwxI nUM mn qoN dUr nhIN krn` |hm`rI ipE`rI EMimRq D`rI guir inmK n mn qy t`rI ry “drsn prsn srsn hrsn rMig rMgI krq`rI ry “iKnu rm gur gm hir dm nh jm hir kMiT n`nk auir h`rI ry “(pMn` §™§)

sMq mh`r`j jI dI imhr d` sdk`, kyvl iqMn p`TIE~ ny do EKMfp`T pUry kIqy | ieh bl qy kyvl SrD`lUE~ kol hI E` skd` hY | sMq b`b` jIdI h`zrI iv@c s`r` p`T auc@I E`v`z iv@c hI hoieE` sI |

¢) ie@k v`r sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kukV ipMf Ecncyq phuMcgey| ipMf v`ly sMq mh`r`j dy p`s ieMJ iek@Ty ho gey ijvyN koeI myl` l@g` hovy|pr ie@k zmINd`r ny sMq mh`r`j dy drSn krky soicE` ik ieh q~ koeImh~purK hn| ausny sMq mh`r`j ” bynqI kIqI ik ausdy Gr crn pàux qylMgr C@kx| sMq mh`r`j ny bcn kIq`, ìE`h ijhVI sMgq hY! ies ” lMgrCkÀ|î

sMq b`b` jI dy ieh bcn sux ky ipMf v`ly Srm n`l isr Juk` gey|aunH~ dy mn ie@k dm s`P ho gey qy sMq mh`r`j jI leI ipE`r qy siqk`r BrEìeE`| keI ipMf vìlE~ ny sMq b`b` jI dy Egy ho ky E`pxy c`dr~ n`l zmIns`P krnI SurU kr id@qI| sMq mh`r`j jI aus zmINd`r dy Gr phuMcy| auszmINd`r ny CyqI hI lMgr dI iqE`rI kr leI| s`rI sMgq ” pMgq ivc ibT`ky lMgr CkìeE` igE`|

ieh Gtn` qkrIbn s@T s`l pihly dI hY| ies ipMf ivc aus smyNkoeI isMG vI EMimRqD`rI nhIN sI| ies ipMf dy jQyd`r blbIr isMG ieskutIE` dy bVHy SrD`lU sn| auh sMgq ” dsdy huMdy sn, ìjdoN iksy dy mn ivcEàuNd` ik Gr bul` ky siqk`r n`l EMimRqD`rI isMG~ ” lMgr CkìeE` j`vyq~ aus smyN pMj EMimqD`rI isMG nhIN sI lBdy qy n`l dy ipMf~ ícoN lY ky Eàux`pYNd` sI| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI ikrp` hoeI qy aunH~ ny ipMf crnpèy| aus dy bÈd keI pirv`r EMimRqD`rI ho gey|î

£) ies kukV ipMf dy vYd ibkrm isMG hoey hn| ieh sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j dy SrD`lU sn| ie@k v`rI ipMf dy ie@k is@K ny vYd jI ” ikh`,ìd`s dy mn ivc EìeE` hY ik auh inrml kutIE` johl~ r`q guz`ry|î vYdjI ny aus ” sl`h idqI ik EYvyN mn dy mgr nhIN l@gId` qy ies qrH~ dIE~g@l~ SoB` nhIN idMdIE~| aus is@K ny vYd jI dI sl`h nhIN mMnI qy inrmlkutIE~ jOhl~ ies mnS` ” lY ky phuMc igE`| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j

181

ny aus ” kutIE` rihx dI iez`zq dy id@qI| auh is@K r`q dy nz`ry vyK kyhYr`n ho igE`| koeI vI kutIE` aus r`q nhIN sI su@q` qy s`ry ismrn krdy rhy|Egly idn auh is@K vYd jI ” ipMf E` ky d@sd` hY, ìsMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j koeI E`m mh~purK nhIN| auh q~ s@c mu@c ie@k rUh`nI sKSIEq hn|kutIE` dy s`DU jo Gt boldy qy jo vI boldy bVI inmrq` n`l boldy s`rI r`qBjn bMdgI krdy ny| pq` nhIN iks vyly soNdy ny|î

°¢gurU cyl` ieko ijMd

guris@KI ie@k Emolk d`q hY | ies dI EslI pihc`x krn leI pUrn gurUd` hox` zrUrI hY jo E`p gurU Sbd n`l juiVE` hovy | Sbd nUM aus ny surq iv@c mylilE` hovy Eqy pRm`qm` nUM pihc`x ky horn~ nUM aus dI pihc`x krvèy | EYsy gurU dykMm EnOKy huMdy hn Eqy vrxn nhIN kIqy j` skdy | EYsy gurU duE`r` iqE`r kIq` cylàus qoN vI E@gy inkl j~d` hY | gurU E`pxy cyly dy rUp nUM vyK-vyK ky KuS huMd` hY | iPrie@k EYsI EvsQ` EàuuuNdI hY jd gurU qy cyl` ie@k rUp bx j~dy hn qy dov~ iv@c koeIPrk nhIN rihMd` | cyl` vI E`pxy gurU dy aupdyS qy cl ky sihj EvsQ` pR pq krlYNd` hY | gurU qy cyl` s@c dI hoNd nUM pihc`x ky ies iv@c hI lIn ho j~dy hn |

srd`r cMnn isMG (jYqyv`lI v`ly), s. imlK` isMG (ku@kV ipMf v`ly) qyjOhl~ dy igE`nI byl` isMG, sMq b`b` hrn`m isMG ijE`x vìlE~ dy syvk sn | jdsMq b`b` bsMq isMG jI dI Pu@lv`VI jOhl~ ivKy mihk rhI sI qd iehn~ iqMn~ nUMv@K-v@K smyN qy sMq b`b` hrn`m isMG jI ny ikh`,�ìs`fy drSn hux jOhl~ krny |î

ieh iqMnoN SrD`lU v@K-v@K smyN qy jdoN pihlI v`rI inrml kutIE` jOhl~ivKy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn krn Eèy q~ iqMn~ nU M m@Q` tykx smyNsMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j dy hI drSn hoey | pr jdoN isr cu@ikE` q~ sMqb`b` bsMq isMG jI dy drSn hoey |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j pUrn gurU dy pUrn iSS sn | dsm p`qS`hbicqR n`tk iv@c PurmàuNdy ny :

hir hir jn dueI eyk hY ibb ibc`r kCu nìh “

°¢

182

s`DU bolY sihj suBèy, s`DU d` boilE` ibrQ` n` jèyipMf bolIny d` SMkr d`s, jlMDr ivKy ie@k suinE`ry dI duk`n qy kMm krd`

sI | hr roz kutIE` EgoN lMG ky j~d` sI | sMq b`b` jI dI kutIE` EMdr m@Q` tykky kMm qy j~d` sI | SMkr d`s ny CotI aumr qoN hI kutIE` Eàux` SurU kr id@q` sI | CotIEvsQ` iv@c vI jdoN inrml kutIE` jOhl~ Eàuux` q~ hr qrH~ dI mirw`d` d` p`lxkrd` sI | jdoN vI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn~ leI EàuuNd` q~ bVyipE`r n`l m@Q` tykd` | SMkr d`s ny isr F@k ky EMdr drb`r j` ky bVy ipE`r n`lm@Q` tykx` | KVy ho ky c`roN p`sy nzr Gum`xI Eqy ElOikk nz`ry qoN S~qI qy su@KmihsUs krn` | aus nUM bV` E`nMd imlx` | b`hr E` ky sMq b`b` jI nUM m@Q` tykx` |

sMq b`b` jI ny aus nUM imhr dI ing`h n`l dyKx` qy bcn krn`,ìEÀ syTjI! î

SMkr d`s dI ing`h sMq b`b` jI dy crn~ qy hI rihMdI sI | sMq b`b` jIE`pxy crn kdy E@gy krdy qy kdI zmIn qy r@K lYNdy | sMq jI mh`r`j ny kol KVysyv`d`r nUM ikh`, ìsyT jI nUM jldI hY, pRS`d idau |î

syv`d`r dy pRS`d dyx qoN bÈd sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìcMg` hux jÀE`pxy kMm qy |î

SMkr d`s kutIE` qoN b`hr E` igE` pr smJ n` E`vy, ik sMq b`b` jI d`syT jI kih ky bcn krn d` kI mqlb hY | iehn~ g@l~ dI ieMnI jldI smJ E`jèy q~ kI kihx` | mh~purK~ dy mu@K qoN inkly bcn Emolk huMdy hn | auhn~ dI koeIkImq nhIN p` skd` | pr hr bcn qy Bros` krn` Eàuux` c`hId` hY |

SMkr d`s dy Gr EYsI brkq peI ik auh ijhVy vI kMm nUM h@Q pàuNd`sPlq` hI imldI | im@tI d` son` bxn` SurU ho igE` | idn~ iv@c hI auh ie@k v@f`Dn`F bx igE` | pr aus ny sMq jI mh`r`j d` lV PVI r@iKE` | jdoN vI kutIEÈàuux`, Sukr`ny qoN isv` aus nUM kuJ n` su@Jd` | aus nUM mMgx dI loV hI nhIN sI | ijMn`Sukr`n` krd` aun` Pìed` huMd` |

pYs` ieMn` E` igE` ik lok E`pxIE~ grz~ pUrIE~ krvàux l@g pey |nqIj` ieh hoieE` ik lok aus nUM syT jI bulàux l@g pey | EYnI dyr bÈd aus nUMsmJ EèI ik sMq jI mh`r`j ny aus nUM syT jI ikauN bulìeE` sI | auh sMq b`b`jI dy gux gàuNd` ikauNik pirv`r dI brkq qy hr qrH~ dI KuSI aus nUM inrmlkutIE` jOhl~ qoN hI imlI sI |

jdoN SMkr d`s d` EMq sm~ EìeE` q~ aus ny E`pxy b@icE~ nUM bul` ky nsIhqkIqI,ìmyry qy sMq b`b` bsMq isMG jI dI Ep`r ikRp` rhI hY | jy qusIN vI b`b` jId` lV ipE`r, siqk`r qy Brosy n`l PVI rKogy q~ ieh ikRp` quh`fy sìrE~ qyhmyS~ rhygI | jo brkq~ qy rihmq~ ies vyly hn auhn~ nUM hor c`r cMd lgxgy |

183

jy kdI mn foly q~ jpujI sìhb d` p`T krn` | ies n`l mn juVyg` qy KuSIE~imlxgIE~ |î

E@j syT jI dy b@icE~ dy v@fy-v@fy k`rob`r hn, iksy kol gYs dI eyjMsI hY,koeI sony d` vp`r krd` hY qy koeI srk`r iv@c auc@-Ehudy qy l@g` hY | lok iehn~nUM syT jI j~ S`h jI kih ky bulàuNdy hn | ieh pirv`r E@j vI kutIE` n`l juiVE`hY qy kutIE` dI syv` qn, mn Eqy Dn n`l krdy hn | bV` ipE`r qy Bros` r@Kdyhn |

n`m dy r@qy hoey jIE d`n dyx v`ly huMdy hn | auh ieh d`n roz vI dyx q~ vIauh v@Dd` rihMd` hY |

s`Dih srxI pèIEY hir jIau gux g`vh hir nIq` r`m “DUir Bgqn kI min qin lgau hir jIau sB piqq punIq` r`m “piqq` punIq` hoih iqn sMig ijn ibD`q` pìeE` “n`m r`qy jIE d`qy inq dyih cVih svìeE` “ (pMn` •§£)

°¢s`DU dI ie@C` pUrn hoeI

sMq b`b` jv`l` isMG jI, ijE`x v`ly, ie@k qp@svI s`DU hoey hn | iehn~dI k`&I mh`nq` sI | E`p jI sMq b`b` hrI isMG jI ijE`x vìlE~ dy syvk sn | E`pjI d` qp, inqnym qy ipE`r vyK ky sMq b`b` hrI isMG jI ny E`pxI g@dI qyibTìeE` |

sMq b`b` hrI isMG jI sMq b`b` jv`l` isMG jI nUM Eksr sMq b`b` bsMqisMG jI kol Byjdy sn | ies qrH~ ie@k q~ E`pxy gurBèI sMq b`b` bsMq isMG dIsu@K-s~d d` pq` cl j~d` sI dUsr` E`pxy prm syvk nUM kuJ igE`n dIE~ g@l~ b`rypq` cld` sI | sMq b`b` hrI isMG jI sMq b`b` bsMq isMG duE`r` clèI geI KMfyb`ty dy EMimRq dI mirw`d` nUM auqm mMndy sn | lok~ dy mn~ nUM bdlx` bV` hI kiTnkMm sI pr sMq b`b` bsMq isMG jI dI inrml kutIE` jOhl~ dIE~ DuMm~ b`ry sMq b`b`hrI isMG jI nUM pUr` pq` sI |

ie@k idn sMq b`b` hrI isMG jI ny sihj-suBÈ hI E`pxy prm syvk sMqb`b` jv`l` isMG jI nUM ikh` ik j` ky sMq b`b` bsMq isMG jI dy drSn kr ky EÀ | sMqb`b` jv`l` isMG dy mn EMdr pihl~ hI drSn~ dI q~G sI | hukm mMndy hoey GoVyqy Esv`r ho ky inrml kutIE` jOhl~ v@l c@l pey | rsqy iv@c sMq jv`l` isMG jIny soicE`,ìE@j bhuq idn~ bÈd inrml kutIE` jOhl~ j` irh` h~ | sMq b`b` bsMqisMG jI ie@k auc@ kotI dy s`DU hn | myry idl dI buJx qy E@j kutIE` iv@c iksy hor

184

s`DU dy drSn~ qy drb`r sìhb m@Q` tykx qoN pihl~ hI sMq b`b` jI dy drSn hoj`x | E`pxI pUrxq` d` pRgt`v` mYnUM vI dyx |î

ie@Dr jOhl~ kutIE` dIE~ q`r~ KVk geIE~ | sMq b`b` bsMq isMG jI ny sMqb`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìsMq`, E@j s`f` E`sx gyt kol r@K idau |î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny hukm mMnidE~ hoieE~ sMq b`b` jI dy E`sx Ku@lygyt dy iblkul nyVy lg` id@q` | sMq b`b` jI drb`r dI pRkrm` kr ky E`pxy E`sxqy E` ky bYT gey | E`sx EYsI jgH qy sI ik n` koeI EMdr j` skd` sI qy n` koeIb`hr E` skd` sI |

auD@r sMq b`b` jv`l` isMG jI r`m` mMfI qoN huMdy hoey kutIE` phuMcy | QoVHI dUrpihl~ hI GoVy qoN auqr gey | kutIE` kol phuMcy qy vyiKE` sMq b`b` bsMq isMG jIgyt qy hI drSn dy rhy sn | auhn~ ny m@Q` tyikE` qy GoVy d` vI sIs invìeE` |

jdoN sMq b`b` jI kol phuMcy q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìphuMcidE~ bV` icrlg` id@q` |î

sMq b`b` jv`l` isMG jI ny ikh`,ìmh`r`j, r`m` mMfI qoN ho ky E` rhy h~ |îmn nUM smJ E` geI ik Purn` pUr` ho igE` |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìsìhb, EsIN qy rsq` rok ky bYTy sI | koeI s`DU b`hrnhIN j`x id@q` | mn iv@c Purn` vI krdy ho qy iPr aus dI bjèy iksy hor kMm leIqur pYNdy ho | s`fy b`ry qy socx` sI, s`fy qy kI bIq rhI hY |î

sMq b`b` jv`l` isMG jI ny crn PV ley qy E`pxI Bu@l bKSèI |sMq b`b` bsMq isMG jI ny kol KVy syv`d`r nUM ikh`,ìsìhb nUM drb`r dy

drSn krn idA, s`f` E`sx vI EMb~ dy Q@ly kr idau |îsMq b`b` jv`l` isMG jI s`rI Kyf smJ gey | Sukr`n` kIq` ik auh vI ies

sMprd` dy n`l juVy sn | drb`r m@Q` tyk ky sMq b`b` jI dy s`hmxy E` ky bYT gey | sMqb`b` jI ny pu@iCE`,ìsMq~ d` kI h`l hY ?î

sMq b`b` jv`l` isMG jI ny ivsQ`r n`l E`pxy gurU sMq b`b` hrI isMG jIb`ry d@isE` | sMq jI vloN ByjI &qih vI gjèI |

sMq b`b` bsMq isMG jI ny bVy E`dr snm`n n`l sMq b`b` jv`l` isMG jInUM invìjE` | jdoN sMq b`b` jv`l` isMG jI E`pxy gurU sMq b`b` hrI isMG kol v`psgey q~ auhn~ ny inrml kutIE` jOhl~ b`ry s`rI v`rq` bVy ipE`r n`l suxèI | sMqb`b` hrI isMG ny kyvl ieh hI ikh`,ìsMq b`b` bsMq isMG jI bRhm igE`nI s`DUhn |î

°¢

185

s@cKMf dy drSn(sMq b`b` jv`l` isMG íqy imhr)

jOhl~ dy l`gy ipMf iv@c ie@k br`q EèI | ies pRymI dy Gr sMq b`b` jv`lìsMG jI (ijE`x vìlE~) ny h`zrI id@qI | E`p GoVy qy Esv`r ho ky sMgq~ nUMinv`jx Eèy | inrml kutIE` jOhl~ dy nyVy hox kr ky sMq b`b` jv`l` isMG jI nysoicE` ik ipMf vìlE~ ny qy bV` Edb Eqy siqk`r bKiSE` hY hux b`b` bsMqisMG jI mh`r`j imhr krn qy drSn ho j`x | aunH~ dy mn iv@c EìeE` ik sMq b`b`bsMq isMG jI aunH~ nUM pUr` m`n dy ky pMj isMG Byj ky mYnUM ieQoN inrml kutIE` jOhl~lY ky j`x |

ie@Dr inrml kutIE` jOhl~ qoN pMj isMG sMq b`b` bsMq isMG jI d` hukmmMndy hoey aus ipMf vl c@l cu@ky sn | kutIE` sMq b`b` jv`l` isMG jI dy Eàuux dIKbr phuMc cu@kI sI | sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìqusIN pMj~ ny sMq b`b` jv`l` isMGjI nUM GoVy qy sv`r kr ky Eqy E`p GoVy n`l pYdl cl ky Eàuux` hY | auhn~ d` pUr`siqk`r krn` hY |î

iehn~ pMj~ isMG~ iv@c ijE`x dy srd`r srvx isMG vI sn | sMq b`b` jIny srd`r srvx isMG nUM ikh`,ìGoVy dI lg`m qusIN PV lYxI |î iehn~ bcn~iv@c ieMJ j`pd` sI ik s`r` hox v`l` nz`r` sMq b`b` bsMq isMG jI ny E`pxy pMj~isMG~ nUM pihly hI idK` id@q` hovy |

pMjy isMG sMq b`b` jI d` hukm mMndy hoey sMq b`b` jv`l` isMG jI nUM fyry lYky Eèy | ieMny snm`n n`l ie@k s`DU nUM dUjy s`DU kol iljìeE` j` irh` sI, ieh dyKky ipMf dI sMgq ny hYr`nI pRgt kIqI |

kutIE` phuMc ky ie@k ElOikk g@l hor vI hoeI | sMq b`b` jI ny sMq b`bìgE`n isMG jI nUM ikh`,ìsMq`, sìhb nUM s@cKMf dy drSn krvÀ |î

siq bcn kih ky sMq b`b` igE`n isMG jI drv`zy dI c`bI lYx leI lMgrh`l v@l gey | sMq b`b` jI ny sMq b`b` jv`l` isMG jI nUM ikh`,ìsìhb, EMdrijhVy plMG dy drSn krogy aus qy s`fy gurUdyv, q@q-byq` sMq b`b` hrn`m isMG jIny E`sx kIqy sn |î

ieMny nUM sMq b`b` igE`n isMG jI drv`zy dI c`bI lY Eèy qy sMq b`b` jv`lìsMG jI nUM n`l lY ky s@cKMf d` drv`z` KoilE` | dov~ s`DUE~ ny EMdr j` ky drv`z`bMd kr ilE` |

EMdr sMq b`b` jv`l` isMG jI nUM DMn sRI gurU goibMd isMG sìhb jI dy drSnhoey jo GoVy qy Esv`r sn | gurU sìhb jI dy drSn kr ky sMq jI msqI iv@c E`gey qy gurU sìhb dy crn PV ley qy isr Juk` ilE` | jd crn Coh imlI q~ sBp`sy c`nx` ho igE`, nz`r` ElOikk sI | jdoN isr cu@ikE` q~ vyiKE` ik h@Q~ ny

186

plMG dy p`vy nUM PiVE` hoieE` sI | sMq jI ny E`pxy gurU dy crn~ iv@c sIs invìeE`qy s`rIE~ KuSIE~ lY ky b`hr E` gey | sMq b`b` bsMq isMG jI ny Pl, pRS`d EìdvsqUE~ dy ky sMq b`b` jv`l` isMG jI nUM ivd` kIq` |

E`m lok~ leI ies pRgt`vy d` Esr SkqI huMd` hY | pr sMq b`b` jv`lìsMG jI dy mn qy E`pxy gurUdyv dy qp d` Esr ipE` | ipE`r qy siqk`r viDE`qy Sukr`n` kIq` ik auh vI ies sMprdìe d` ie@k ih@s` hn | E`pxy gurUdyv sMqhrI isMG jI dy bcn w`d Eèy ik sMq b`b` bsMq isMG jI s@cy bRhm igE`nI hn |

°¢pur`xI imhr w`d kràuxI

(nOkrI nhIN C@fxI)ie@k s`DU d` jIvn bV` hI s`d` huMd` hY | sMq b`b` jI vI bVy s`dy jIvn iv@c

rhy | auhn~ d` ichr` sd` iKiVE` rihMd` qy jl`l n`l BirE` huMd` sI | auhn~ p`sismrn dI v@fI d`q sI | auhn~ ny Sbd dI vIc`r kr ky s@c nUM pihc`x ilE`sI | ies s@c dI rOSnI iv@c hor rUh~ vI aujvl hox, ies iv@c hI auhn~ ny jIvnsPl` kIq` | rUh~ nUM iks smyN qy kdoN rOSnI iv@c ilEàuux` hY, auh smJdy sn |

sMn °©§®/§© iv@c srd`r guridE`l isMG Q`xyd`r dI nOkrI jlMDrSihr krdy sn | auh sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy SrD`lU sn Eqy auhn~ dyd@sy hukm dI r`h qy cldy sn | hor vI puils dy E&sr~ nUM kutIE` sMq b`b` jI dydrSn kràux ilEàuuNdy |

aunHIN idnIN igE`nI lkSmI nrìex nUM pMj`b srk`r ny spYSl ieMnkuEYrIeyjMsI d` ieMc`rj bx` ky jlMDr Sihr, hYf@ kuE`tr ByijE` | (INCHARGE SPECIAL

ENQUIRY AGENCY) ies ivB`g nUM E@j kl cOksI (VIGILANCE) ikh` j~d` hY |igE`nI jI ny, puils dI nOkrI krn qoN pihl~, igE`nI qy buiDm`nI dI

ividE` pR pq kIqI sI | igE`nI lkSmI nrìex isMG s@q s`l dI aumr iv@c sRIgurU gRMQ sìhb dI crnIN l@gy | s`ry irSqyd`r, im@qr Eqy d&qr dy s`ry krmc`rIipE`r n`l iehn~ nUM igE`nI jI hI puk`rdy sn | igE`nI jI nUM D`rimk ividE`dI k`&I ru@cI sI Eqy sRI gurU gRMQ sìhb dI b`xI dI kQ` vI kirE` krdy sn |igE`nI jI nUM s`DUE~ dy drSn krn d` cÈ sI Eqy kihMdy sn,ìpUrn s`DU ieS`ryn`l vI boly q~ mn nUM TMf pY j~dI hY |î

s. guridE`l isMG, igE`nI jI dy suBàu qoN j`xU sn | jdoN igE`nI jI nUMinrml kutIE` jOhl~ b`ry d@isE` q~ igE`nI jI ny ikh`,ìiF@l k`hdI ! c@lo drSnkrn clIey |î

187

srd`r jI, igE`nI jI nUM n`l lY ky inrml kutIE` jOhl~ Eèy Eqy sMqmh`r`j jI dy drSn kIqy | auhn~ vyiKE` sMq mh`r`j jI cu@p suBàu dy G@t bolxv`ly sn | srd`r guridE`l isMG ny nMbrd`r dId`r isMG jI nUM igE`nI jI b`ryd@isE` | igE`nI jI sihjD`rI sn pr isr qy pgVI bMndy sn | sMq b`b` jI nyigE`nI jI vl E`pxI sv@lI nzr n`l vyiKE` pr kuJ boly nhIN |

QoVHI dyr bÈd sMq b`b` jI kihx l@gy,ìEsIN igE`nI jI dy drSn pìksq`nkIqy sn | ieh puils dI nOkrI, l`hOr krdy sn pr C@fx` c`huMdy sn | EsIN iehn~nUM smJìeE` sI ik nOkrI nhIN C@fxI |î

ieh bcn igE`nI jI nUM qIr v~g l@gy qy pìksq`n d` s`r` nz`r` E@K~s`hmxy E` igE` |

nOkrI nhIN C@fxI(l`hOr Sihr dI v`rq`)

igE`nI lkSmI nrìex jI dy Gr bhuq idn~ qoN crc` c@l rhI sI ik hor nOkrInhIN krnI | igE`nI jI, E`pxy PYsly b`ry E`pxI pqnI, lkSmI nUM d@s rhy sn,iksy Coty Sihr j` ky grIb~ dI syv` iv@c idn k@t lv~gy pr hux ies m`hOl iv@cnOkrI nhIN kIqI j~dI |

pqnI ny ikh`,ìquh`f` PYsl` isr m@Qy | ijvyN vI krogy mYN quh`fy n`l h~ |îieMny nUM drv`z` KVikE`, igE`nI jI ny soicE` ik r`q pY cu@kI hY koeI

d&qr qoN isp`hI EìeE` hovyg` |drv`z` KoilE` q~ s`hmxy s&Yd pgVI, s&Yd cOly Eqy s&Yd lMbI d`VI v`ly

mh`qm` purS KVy sn | auhn~ dy h@Q iv@c sotI vI sI | igE`nI jI auhn~ d` rUpvyK ky su@D-bu@D Ko bYTy |

ìkI EsIN EMdr E` skdy h~ ?î auhn~ ny pu@iCE` |igE`nI jI nUM ieMJ l@g`, ijvyN iksy ny auhn~ dy kMn~ iv@c imSrI d` Gol p`

id@q` hovy | kihx l@gy,ìjI, jI EìeE~ nUM !îigE`nI jI ny bVy siqk`r n`l auhn~ nUM plMG qy ibTìeE` Eqy E`p klIn

qy cOkV` m`r ky bYT gey |ìEsIN ie@k zrUrI g@l krnI hY | bhuqI dyr nhIN Tihrx` |îìkI hukm hY ?î, igE`nI jI ny auqsukq` n`l pu@iCE` |ìsuixE` hY, qusIN nOkrI C@fx d` PYsl` kr ilE` hY ?î, mh`qm` purS jI

ny pu@iCE` |ìjI mh`r`jî, igE`nI jI ny d@bI Ev`z iv@c ikh` |ìqusIN nOkrI nhIN C@fxI | quh`fy izMmy Ejy k`&I kMm hnî, mh`qm` purS jI

188

ny ikh` |ìpr myry qy JUTy ielz`m l@gy hn jo bhuq Epm`njnk hn,î igE`nI jI ny

d@isE` |mh`qm` purS jI ny bcn kIq`, ìjy quh`nUM pq` hY ik quh`f` koeI ksUr nhIN,

iPr iks g@l d` i&kr hY | glqI krn vìlE~ dI E`py gurU su@D lvyg` |îigE`nI jI ny ikh`, ìiens`n nUM E`pxI ie@zq ipE`rI huMdI hY qy mYN vI q~

ie@k iens`n h~ | myry idl nUM bVI s@t l@gI hY |îmh`qm` purS jI ny ikh`, ìies g@l n`l nOkrI C@fx dI nObq q~ nhIN

EàuxI c`hIdI | ip@Cy jo hox` sI so ho igE` | JUT bolx vìlE~ nUM mUMh dI K`xIpvygI | E&sr vI E`pxI Bu@l dI m`&I mMgxgy | qusIN i&kr krn` C@f idau Eqyf@t ky nOkrI kro |î

bRhm igE`nI mh`qm` purS jI dy bcn igE`nI jI nUM bhuq im@Ty l@g rhysn | igE`nI jI ny E`pxy vloN bcn krny bMd kr id@qy Eqy suxn v@l pUr` iDE`ndy rhy sn |

aunH~ ny ikh`, ìs`nUM wkIn hY ik qusIN hux nOkrI C@fx d` ivc`r mn ivcoN k@Fcu@ky ho |î

ìjI iblkul, mh`r`j,î igE`nI jI ny ikh` |ìbs hux EsIN c@ldy h~,î kih ky auh drv`zy v@l qur pey | E`py hI drv`z`

KoilE` qy b`hr inkl gey | b`hr KVy ho ky ikh`,ìqusIN b`hr nhIN Eàuux`, drv`zynUM EMdroN kuMfI lg` lvo |î

siq bcn, kih ky igE`nI jI ny kuMfI lg` leI | aunH~ dy j`x qoN bÈdigE`nI jI Eqy auhn~ dI pqnI ies Gtn` b`ry g@l~ krn l@g pey | jd pRS`d`C@kx l@gy q~ iDE`n EìeE` ik mh`qm` purS jI nUM q~ jl-p`xI vI nhIN CkìeE` |

sOx l@igE~ igE`nI jI nUM ivc`r EìeE` ik Gr q~ puils lèIn iv@c hYqy auh mh`qm` purS ibn~ iej`zq EMdr ikvyN E` gey | b`hr j` ky puils dypihryd`r~ nUM pu@iCE` ik iks dI EìgE` n`l koeI mh`qm` purS EMdr EìeE` sI ?pihryd`r~ ny d@isE` ik, sìhb n` koeI EMdr igE` qy n` koeI b`hr EìeE` hY |ieh g@l sux ky igE`nI jI Gr v`ps E` gey | Gtn` b`ry soc-soc ky idE`lUpRm`qm` d` Sukr`n` kIq` |

ieh s`r` nz`r` igE`nI jI dIE~ E@K~ E@goN inkilE` jd auh inrmlkutIE` jOhl~ sMq b`b` jI dy pihlI v`r drSn krn gey sn | ies s`DU dI KojkridE~ auhn~ nUM bVy s`l lg gey sn | auhn~ dy B`g cMgy sn ik EìKr drSnho hI gey |

189

igE`nI jI nUM smJ EèI ik gupq rUp iv@c ijhVy mh`qm` purS ny l`hOrdrSn id@@qy sn qy auhn~ d` mn bdilE` sI auh Esl iv@c sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j sn |

iPr kI sI, igE`nI jI ny b`r-b`r sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy crn~qy m@Q` tyikE` Eqy vìhgurU d` Sukr`n` kIq` ik auhn~ dI EslI s`DU dI Koj pUrIho geI sI |

°¢iqE`r br iqE`r

gurU sìhb ny ie@k guris@K nUM m`x huMidE~ inm`x` bx ky rihx dI is@iKEìd@qI | mnmu@K ivEkqI iv@c m`x Eqy Ehud` hox qy hMk`r E` hI j~d` hY | prgurb`xI pVHx vìlE~ Eqy n`m ismrn krn vìlE~ nUM hMk`r nhIN EàuuNd` | auhq~ gurU dy pRym iv@c r@qy rihMdy hn | EYsy guris@K nUM jdoN s`D sMgq d` r@s imlx` SurUho j~d` hY q~ gurU aus nUM E`pxy hor nyVy lY EàuuNd` hY | ieh rs imlx qoN bÈd jykoeI krxI v`l` s`DU iml jèy q~ gurU q@k phuMcx d` r`h E`s`n ho j~d` hY |

inrml kutIE` jOhl~, sMq b`b` hrn`m isMG jI dI brsI dsMbr °©•™ (¶poh) mnèI j` rhI sI | s. gurcrn isMG iF@loN (EYs.pI. jlMDr) Eqy igE`nIlkSmI nrìex isMG (ieMc`rj, spYSl ieMnkuEYrI eyjMsI, pMj`b) d` pirv`rdrSn~ leI inrml kutIE` jOhl~ EìeE` |

E`s` dI v`r d` kIrqn cl irh` sI | r`gI j@Qy lèIn iv@c bYTy sn | sRIgurU gRMQ sìhb jI d` pRk`S ie@k qMbU iv@c sI | qìbE~ bYTy gRMQI isMG qoN iel`v`sMq b`b` bsMq isMG vI sMgq~ nUM drSn dy rhy sn | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdy inkt auhn~ dy prm syvk sMq b`b` igE`n isMG Eqy dUr ip@Cy ie@k isMG bYTy sn |ie@k isMG kV`h pRS`d dI dyg kol E`px` mUMh k@pVy n`l F@k ky bYTy sn |

iF@loN sìhb Eqy igE`nI jI m@Q` tyk ky b`hr sMgq iv@c bYT gey | kuJ smyNbÈd ie@k isMG ny E` ky ikh`,ìmh`r`j jI E`p nUM w`d kr rhy hn |î dovyN ausisMG dy ip@Cy-ip@Cy c@l pey | qMbU dy ipCly pìsauN EMdr j`x d` rsq` sI | EMdrj` ky sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` | sMq mh`r`j jI d` mu@K sRI gurU gRMQ sìhb v@lsI ies leI m@Q` ie@k p`sy qoN hI tyk sky | Coty sMq~ dy kihx qy ik ie@Qy hI sjjÀ, dovyN qMbU iv@c cONkV` m`r ky bYT gey |

kIrqn d` pRv`h cl irh` sI | r`gI j@Qy v`rI-v`rI E`s` dI v`r dy kIrqnnUM E@gy lY j` rhy sn | E`s` dI v`r dy kIrqn auprMq hryk r`gI j@Qy nUM do Sbd pVHnd` hukm hoieE` | iPr F@f-srMgIE~ ny v`r~ gèIE~ |

190

nMbrd`r dId`r isMG ny sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy hukm qy sMgq nUMd@isE`,hux igE`nI jI kQ` krngy | igE`nI jI sux ky hYr`n ho gey ikauNik,sihjD`rI sn Eqy hukm hoieE` kQ` krn d` | igE`nI jI ny sRI gurU gRMQ sìhbdy q`by bYT ky v`k ilE` :

soriT mhl` ¢ Gr £Â siqgur pRsìd

j` iqsu B`v` qd hI g`v` “ q` g`vy k` Pl p`v` “g`vy k` Plu hoeI “ j` E`py dyvY soeI “ ° “mn myry gurbcnI iniD pèI “ q` qy sc mih rihE` smèI “ rhàu“gur s`KI EMqir j`gI “ q` cMcl miq iqE`gI “gur s`KI k` aujIE`r` “ q` imitE` sgl EMD`r` “ ¢ “gur crnI mnu l`g` “ q` jm k` m`rgu B`g` “BY ivic inrBau pìeE` “ q` shjY kY Gir EìeE` “ £ “Bxiq n`nk bUJY ko bIc`rI “ iesu jg mih krxI s`rI “krxI kIriq hoeI “ j` E`py imilE` soeI “ (pMn` •©©)

igE`nI jI ny kQ` ieMny ipE`r n`l kIqI ik s`rI sMgq vYr`g iv@c E` geI |kQ` dI sm`pqI qoN bÈd igE`nI jI ny sMq mh`r`j jI nUM m@Q` tyikE` | sMqmh`r`j pUry KyVy iv@c sn Eqy mMd-mMd muskr` rhy sn | mh`r`j jI ny E`px` h@QkMbl qoN b`hr k@iFE` q~ h@Q iv@c g`qry smyq do ikrp`n~ sn | Coty sMq~ ny ie@kigE`nI jI dy gly iv@c Eqy dUsrI iF@loN sìhb dy gly iv@c sj` id@qI |

ies bKiSS qoN bÈd nMbrd`r jI ny sMgq nUM ikh` ik hux iF@loN sìhbbcn krngy | iF@loN sìhb styj qy Eèy | g@l iv@c sRI sìhb sjI hoeI sI | auhn~ikh`, ìsMq mh`r`j jI imhr krn q~ gurU sìhb dIE~ rmz~ smJ EàuuxgIE~ |igE`nI jI isE`xy ny auh hI E`p jI nUM ies lIl` b`ry d@sxgy |î ieh kih ky iF@loNsìhb v`ps qMbU iv@c cly gey |

igE`nI jI sRI sìhb sj` ky styj qy Eèy Eqy ikh`, ìsMq mh`r`j jI nyimhr kIqI hY Eqy d`s nUM bVI dyr qoN ies ieS`ry dI aufIk sI | d`s ny E@KrIigE`n (ividE`) sMq sMgq isMG jI, km`lIey v`ly (hux pìksq`n ivc) qoN pR pqkIq` sI | d`s km`lIey d` rihx v`l` sI, ies krky sMq sMgq isMG jI d` bVìpE`r imilE` sI | sMq~ d` hukm sI ik ividE` dyx d` kMm auhn~ d` sI pr gurUn`l joVx d` kMm koeI hor krnI v`l` s`DU kryg` | d`s dI aumr v@DdI j` rhI sIqy Gbr`ht ho rhI sI ik EYsy s`DU dy kdoN drSn hoxgy, ijs n`l mn nUM TMf peyqy EslI gurU d` r`h idKèy | d`s E@j qoN iqE`r br iqE`r rhyg` |î

191

ieh bcn kih ky igE`nI jI qMbU iv@c E` ky sMq b`b` jI dy crn~ íqy if@gpey | sMq b`b` jI pUry KyVy iv@c v`h-v`h auc`rx kr rhy sn |

igE`nI jI nUM ies r`h d` pq` sMq b`b` jI ny dy id@q` sI | auhn~ qy sMq b`b`jI dI imhr ho geI sI | pirv`r smyq sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI ikRp`sdk` igE`nI jI ny KMfy b`ty d` EMimRqp`n CyqI hI kr ilE` | EMimRq C@kx qoN bÈdpuils dI nOkrI keI s`l kIqI pr s`rI nOkrI dy dOr`n d`V` pRk`S r@iKE` |

ie@k v`rI iSmly iv@c puils dy auc EiDk`rI ny pu@iCE`, ìigE`nI jI,puils vrdI dI tèI nzr nhIN E` rhI ?î

igE`nI jI ny E@goN jv`b id@q`, ìsìhb, myry gurU, gurU goibMd isMG jI dIbKSI hoeI tèI qy nzr E` rhI hY !î (B`v: gurU sìhb dI inS`nI, d`VH pRk`Snzr E` irh` sI |) auh E&sr kuJ hor n` bol sikE` |

igE`nI jI id@lI qoN EYs.EYs.pI. spYSl puils EstYbilSmYNt (SPECIAL

POLICE ESTABLISHMENT) (ijs nUM E@jkl sI.bI.EèI (C.B.I.) kihMdy hn) qoN °©•¶iv@c irtìer hoey sn | sMq b`b` jI ny EYsI iK@c pèI ik E`pxy pirv`r qy sm`nsmyq jlMDr E` gey |

igE`nI jI s`ry pirv`r nUM n`l lY ky sMq b`b` jI dy drSn~ leI Eksrj~dy | sMq b`b` jI ny vI ipE`r iv@c r@qy igE`nI jI dy CàuxI v`ly Gr keI v`rIdrSn id@qy | nMbrd`r dId`r isMG vI sMq b`b` jI dy n`l huMdy |

sMq mh`r`j jI nUM E`pxy pRyymIE~ dI pUrI pihc`x sI | iqE`r-br-iqE`rho ky igE`nI jI ie@ko hI Eijhy guris@K hoey hn ijhn~ nUM scKMf dI pihlI mMijlíqy j` ky gurU gRMQ sìhb dy qìbE` sj ky ibn` làUf spIkr dy kQ` krn d` hukmhuMd` sI | (aus smyN sRI gurU gRMQ sìhb jI d` pRk`S pihlI mMizl íqy huMd` sI |)

ie@k v`r igE`nI jI ny qKq sRI hzUr sihb dy drSn kIqy | ie@k gRMQI isMGsRI gurU gRMQ sìhb dy qìbE` bYT ky p`T kr rhy sn | igE`nI jI ny b`xI srvxkridE~ mihsUs kIq` ik gRMQI isMG gurU dI b`xI nUM Su@D nhIN pVH irh` | igE`nIjI jo aus smyN sihjD`rI sn, ny EìgE` mMgI ik aunH~ nUM b`xI pVHx id@qI j`vy |gRMQI isMG ny ies qy h`mI n` BrI qy ikh` ik kyvl ie@k EMimRqD`rI isMG hI qìbE`bYT ky gurb`xI d` p`T kr skd` hY |

sRI hzUr sìhb, aus smyN iek monI jI syv` iv@c h`zr rihMdy sn | auhigE`nI jI dI EvsQ` nUM pihc`xdy sn pr kuJ n` kr sky |

igE`nI jI, sMq b`b` bsMq isMG jI dI bKiSS n`l isMG sj ky ie@k v`riPr sRI hzUr sìhb drSn~ leI gey | auQy j` ky gurU sìhb dy EsQ`n dy drSnkrky KuSIE~ leIE~ | iPr monI jI dy drSn kIqy qy ikh`,ìmonI jI, hux qy d`s nUMp`T krn leI koeI nhIN rokyg` ?î

192

gurU dy n`l juVn v`l` pRym iv@c bMinHE` huMd` hY qy hr smyN inrml rihMd` hY |Bgiq pRym prm pdu pìeE` s`DsMig duK n`Ty “iCjY n jìe ikCu Bau n ibE`py hir Dnu inrmlu g`Ty “ (pMn` £®¢)

°¢sMgq nUM qp isKàux`

ie@k idn jlMDr ijlHy dy EYs.pI. s. gurcrn isMG iF@loN, igE`nI lkSmInrìex isMG EYs.EYs.pI. (irtìerf) dy inv`s (jlMDr CàuxI) Eèy | iF@loNsìhb ny ikh`,ìE@j svyr qoN sMq mh`r`j jI dy drSn krn nUM bhuq ic@q krd`hY | myr` iek@ly j`x qy idl nhIN kIq` | E`p n`l c@lo |î

igE`nI jI ny ikh`,ìies n`loN cMgI g@l kI ho skdI hY | quh`fy aud@m n`ls`nUM vI jOhl~ v`ly mh`r`j jI dy drSn ho j`xgy |î

dovyN g@fI iv@c bYT ky kutIE` v@l cl pey | iF@loN sìhb kihx l@gy,ìs`Fy d@sv@jy hn, EsIN igE`r~ vjy phuMc j`v~gy, myrI dPqr iv@c iqMn vjy mIitMg hY | q@dq@k qy v`ps E` hI j`v~gy | î

igE`nI jI ny ikh`,ìsMq~ v@l jèIey qy iPr smyN b`ry nhIN socId` | mh`nqp@svI j`xI-j`x huMdy hn | auhn~ nUM sB pq` huMd` hY | jo kuJ vI krdy hn s`fy BlyleI krdy hn |î

iF@loN sìhb kihx l@gy,ìmIitMg zrUrI hY, jy mh`r`j jI ny E`p Cu@tI nìd@qI q~ qusIN myrI mjbUrI d@s ky Cu@tI lY lYxI |î

igE`nI jI ny ikh`,ìcMg` dyKdy h~ kI bxq bxdI hY |î kutIE` phuMcy qy sMqb`b` bsMq isMG jI mh`r`j EMb~ dy hyT~ sjy hoey sn | m@Q` tyk ky dovyN KVHy ho gey | sMqb`b` jI ny ikh`,ìsMq` ! srk`r EèI hY, do mUVHy lY EÀ |î

jd sMq b`b` igE`n isMG jI ny s`hmxy mUVHy r@K id@qy q~ iPr sMq b`b` jIny ikh`,ìsrk`r sj jÀ |î

dovyN mUiVHE~ qy bYT gey |QoVHy smyN bÈd sMq b`b` jI pu@Cx l@gy,ìr`w` TIk hY ?îiF@loN sìhb nUM smJ n` l@gI q~ igE`nI jI ny d@isE` ik,ìmh`r`j pu@C rhy

hn ik jnq` puls koloN KuS hY ?îiF@loN sìhb ny ikh`,ìjI mh`r`j | E`p jI dI Ep`r ikrp` hY | E`p hI

s`r` kMm cl` rhy ho |îsMq b`b` jI iPr k`&I dyr cu@p rhy | iPr sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm

kIq`,ìsMq` ! srk`r dI jl p`xI n`l syv` kr lvo |î

193

sMq b`b` igE`n isMG jI hukm mMndy hoey ivr@kq jI mh`r`j kol gey qyhukm d@isE` | syv`d`r~ ny jl p`xI CkìeE` | jl p`xI iv@c du@D vrqìeE` igE` |ies du@D smuMdr iv@c s`bq bd`m, sogI qy CuE`ry sn | sMgq~ ny bVy pRym n`l iehsvìdSt smuMdr C@ikE`| iPr sMq jI mh`r`j dy snmu@K E` ky bYT gey |

Ejy bYTy hI sI ik sMq b`b` jI ny E@K~ mUMd leIE~ | dovyN puls E&sr sMqb`b` jI dy jl`l nUM q@kdy rhy | igE`nI jI ny vI E`pxIE~ E@K~ bMd kr leIE~ |TMfI-TMfI hv` qoN iel`v` hor koeI E`v`z nhIN sI | m`no sMq mh`r`j dI sm`DI nUMkoeI hor cIz BMg nhIN kr rhI sI |

iF@loN sìhb koloN mUVHy qy cOkV` nhIN v@jd` sI | QoVHI dyr qy cOkVy iv@c bYTy rhypr iPr l@gy p`sy m`rx | auhn~ dI ih@l-ju@l n`l sMq b`b` jI dI sm`DI qy koeIEsr nhIN sI | do ku GMty bÈd iF@loN sìhb hOlI ijhI igE`nI jI nUM kihxl@gy,ìmh`r`j koloN Cu@tIE~ lvo !î

igE`nI jI ny ieS`ry n`l ikh` ik mh`r`j q~ sm`DI iv@c hn, Cu@tIE~ iksqrH~ leIey | E@D` ku GMt` hor bIiqE` qy sMq b`b` jI ny KMGUr` mìrE`, iF@loN sìhbie@k d@m hoS iv@c Eèy Eqy igE`nI jI nUM gofy m`r ky kihx l@gy,ìlvo Cu@tI |îigE`nI jI ny iF@loN sìhb v@l vyiKE` | sMq b`b` jI ny E`pxy nyqr Koly | igE`nIjI hOlI ijhI boly,ìmh`r`j iF@loN sìhb Cu@tI mMgdy hn | iksy mIitMg qy phuMcx`hY |î

sMq b`b` jI sm`DI iv@c j` cu@ky sn | koeI g@l n` suxI qy n` hI koeI jv`bid@q` | igE`nI jI ny iF@loN sìhb v@l vyiKE` qy smJìeE` ik mYN q~ kuJ nhIN krskd` | igE`nI jI hr pl d` E`nMd lY rhy sn | soc rhy sn, E@j smuMdr iv@c myvyvI C@ky hn | hux jy sm`DI lg`xI pY vI geI hY qy ieh q~ sMq b`b` jI dI imhr hY |iF@loN sìhb vI p`sy q~ m`rdy pr hux koeI bcn nhIN kIq` |

sMq b`b` jI q~ pUrn gurU dI msqI iv@c sn :icq ismrnu krau nYn Eivlokno sRvn b`nI sujsu pUir r`Kau “mnu su mDukru krau crn ihrdy Drau rsn EMimRq r`mn`m B`Kau “myrI pRIiq goibMd isau ijin GtY “mY qau mooil mhgI leI jIE stY “ (pMn` ¶©§)

mIitMg d` sm~ kdoN d` bIq igE` | bYTy-bYTy S`m dy pMj v@j gey | sMq b`b`jI ny ie@k v`rI iPr KMGUr` mìrE` | iF@loN sìhb ny ikh`,ìhux lY lau Cu@tI, jymh`r`j jI E`p nhIN idMdy |î

pr sMq jI mh`r`j E`pxI sm`DI qoN b`hr nhIN Eèy sn | iF@loN sìhbsocx l@gy ieh kYs` s`DU hY ijhV` ie@ko E`sx qy zmIn qy bYT ky sm`DI iv@c cl`j~d` hY | by-pRv`h s`DU hY | koeI i&kr nhIN |

194

dUsry p`sy igE`nI jI soc rhy sn, ìs`fy ikMnyH cMgy B`g hn ijhVy iesmh`n purS dy drSn ho rhy hn | s`DU qp dI ivDI isKàuNdy hn | s`nUM qy bd`m~v`l` du@D ipl` ky sm`DI iv@c ibTìeE` hY pr sMq jI mh`r`j qy ikMnHy GMty ho geyhn kuJ C@ikE` hI nhIN |î

sMq b`b` jI ny S`m dy s@q ku vjy nyqr Koly | sotI cu@kI qy KVkàux l@g pey | kuJhI smyN bÈd kihx l@gy, ìsMq` ! pRS`d ilE` sMgq~ koloN Cu@tI lY leIey |î

jd sMq b`b` igE`n isMG jI ny pRS`d id@q` q~ sMq jI mh`r`j kihx l@gpey,ìsrk`r E`p nUM q~ hor vI keI kMm hoxy hn, hux s`nUM Cu@tIE~ idau |î

ieh kihx dI dyr sI iF@loN sìhb ie@k dm KVy ho gey | igE`nI jI ny sMqb`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy dovyN kutIE` qoN b`hr E` gey qy k`r iv@c bYTy | iF@loN sìhbkihx l@gy, ìE@j qy bhuq Q@k gey |î

igE`nI jI kihx l@gy, ìpq` nhIN mh`r`j jI ny ikhVy kSt dUr kIqy hn |EsIN auhn~ d` DMnv`d krIey | ieMnI dyr sm`DI lgàux leI bV` hONsl` qy blc`hId` hY | sMq jI mh`r`j dI sm`DI qy keI-keI idn nhIN KulHdI | s`nUM qy jdoNBu@K lgdI hY s`f` pyt rotI mMgx l@g pYNd` hY | pr sMq jI mh`r`j nUM n` Bu@K sqàuNdIhY qy n` hI ipE`s | EsIN Erd`s krIey s`fy qy vI sMq mh`r`j imhr krn qyikxk` ku rs s`fy ih@sy vI p` dyx |î

°¢kUkr nUM s`DU dI pdvI

hr ku@qy dI E`pxI iksmq huMdI hY| iksy ” Gr ivc g@dIE~, sr`hnIE~ qyc@dr~ d` su@K imld` hY qy iksy ku@qy ” s`rI aumr glI ivc j~ sVk~ qy jIvnguz`rn` pYNd` hY| Gr v`l` ku@q` B`vyN susq hovy j~ Sr`rqI hovy, aus ” q~ aus d`m`lk ipE`r hI idMd` hY, pr glI dy ku@qy dy nsIb~ ivc q~ isrP sotIE~ qy roVy K`xìliKE` huMd` hY |

s. gurcrn isMG jI iF@loN (jlMDr izlHy dy EYs.pI.) dy Gr do kUkr sn |iehn~ dI isMGxI ny dov~ kUkr~ nUM p`l ky v@f` kIq` sI | ieko nsl dy hox dy b`vjUddov~ dy suBàu iv@c bhuq Prk sI | ie@k d` suBàu sI hr ie@k dy E@gy BONkx`, rotIsmyN isr n` imly q~ aUDm mc` dyx` | ies nUM hr smyN zMjIr p` ky r@iKE` j~d` sI | dUj`kUkr hr ie@k nUM bVy ipE`r n`l imld` | pirv`r dy mYNbr Eqy srk`rI krmc`rIies nUM bVy ipE`r n`l bulàuNdy qy aus ny vI kol E` ky bYT j`x` |

iF@loN sìhb dI isMGxI dy mn iv@c EèI ik dUj` kUkr s`DU rUp hY qy iesnUM s`DUE~ p`s hI rihx` c`hId` hY | Gr leI q~ ie@k hI k`&I hY |

195

doh~ ny ies dUjy kUkr ” inrml kutIE` jOhl~ ivKy Byt` krn` hI TIksmiJE`| ies ivc`r n`l srd`r gurcrn isMG iFlON sìhb kutIE` Eèy| sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j jI dy drSn kIqy| aus smyN nMbrd`r dId`r isMG kutIE`h`zr sn| iFlON sìhb ny E`pxy mn dI g@l nMbrd`r jI n`l s~JI kIqI| aunH~ nybynqI kIqI, ìijhV` ku@q` s`DU E`qm` hY, auh ies kutIE` dy hI lìek hY| sMqmh`r`j jy ikrp` krn qy aus ” ie@Qy dUsry kuiqE~ dy n`l rihx dI iej`zq dydyx|î

nMbrd`r jI ny ies v`rq` ” sMq mh`r`j jI n`l s~J` kIq`| sMq mh`r`jny h`mI Br id@qI| hux q~ aus ku@qy d` auD`r hox` b`kI rih igE` sI|

nMbrd`r jI iFlON sìhb dy n`l hI ku@qy ” lY j`x leI aunH~ dy igRh E` gey|iF@loN sìhb dI isMGxI ny ies nUM nihlìeE` | ie@k sIq` hoieE` k@pV` ies

qy sjìeE` Eqy gly iv@c Pu@l~ d` h`r pìeE` | kUkr dI sj`vt kr ky doh~ jIE~ny aus E@gy m@Q` tyk ky nMbrd`r jI dy hv`ly kr id@q` | kUkr ibn~ iksy ros dy bVyipE`r n`l nMbrd`r jI dy n`l kutIE` E` igE` |

ieQy kUkr nUM qbyly iv@c r@iKE` igE` | ie@k h&qy bÈd iF@loN sìhb sMqb`b` jI dy drSn krn fyry Eèy | drSn~ qoN bÈd kUkr nUM dyKx leI qbyly gey |syv`d`r ny kUkr nUM iF@loN sìhb kol ilE~d` pr aus ny iF@loN sìhb nUM n` pihcìxE` |iF@loN sìhb ny aus nUM n~ n`l vI bulìeE` pr aus íqy koeI Esr n` hoieE` |

aus kUkr d` suBàu q~ pihly hI s`DUE~ v`l` sI qy sMq b`b` jI dI ngrIiv@c mn qy bdl hI j`x` sI | aus d` duinE`vI bMidE~ n`l moh tu@t cu@k` sI EqypUrn s`DU n`l pRym ho igE` sI |

qbyly dy s`ry jIv bVy hI B`g~ v`ly ny| ienH~ auqy sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j dI bKSI hoeI nzr pYNdI sI| ienH~ dIE~ E@K~ sMgq d` drSn krdIE~ ny|ieh b`xI kIrqn srvx krdy ny qy sMq mh`r`j dI syv` ivc h`zr rihMdy ny| ipClyjnm dy kuJ cMgy krm ienH~ jIv~ dy hoxy hn jo ieh ieqny mh`n qpsvI dI kutIE`d` ih@s` hn|

gl bVI smJx v`lI hY ik jy kUkr~ qy ieMnI imhr ho skdI hY q~ E`miens`n ijs nUM r@b ny soJI id@qI hY, aus imhr d` h@kd`r ikauN nhIN bx skd` |

°¢

196

qbyly dy jIvhr iens`n dy srIr EMdr Ek`l purK d` v`s hY| srIr ie@k mMdr hY qy

w`qr` dI jgH hY| jIv E`qm` aus w`qr` ” krn v`l` ie@k w`qrI hY| ieh isiKE`sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j vrgy mh~purK~ koloN hI iml skdI hY| auh jgHs@c-mu@c piv@qr huMdI hY, ij@Qy s@c qy iem`nd`r d` v`s` huMd` hY| EYsI jgH qybyeIm`nI, mqlbpRsqI qy JUT kdI vI nhIN rih skd`|

S~q v`q`vrx dI B`l iv@c keI jIv sMq b`b` jI mh`r`j dI kutIE` E`j~dy | su@K dI mihk nUM mihsUs krky E`pxy cMgy B`g smJdy | ijs Q~ qy s@c d`ps`r` hovy auQy hr qrH~ d` kUV dUr rihMd` hY Eqy auh EsQ`n inrml huMd` hY |

inrml kutIE` jOhl~ hr pRk`r dy jIv~ d` auD`r huMd` hY | ijhVy s`DU Gr-b`hr C@f ky fyry dI syv` krdy hn auhn~ dy pur`xy krm~ d` sMbMD huMd` hY ijs k`rnauh sMq b`b` jI dI sv@lI nzr hyT rihMdy hn |

qbyly iv@c rihx v`ly byzub`n jIv, GoVy, bOld, kUkr, g`v~, ib@lIE~ EìdieMJ rihMdy hn ijvyN sMq b`b` jI dI imhr ny sìrE~ nUM GyirE` hovy |

kutIE` qy n`m b`xI, kIrqn, kQ` Eqy hor gurmiq vIc`r iehn~ jIv~ dykMn suxdy hn | S`m nUM rihr`s sìhb jI dy p`T qoN bÈd jdoN SMK, GiVE`l EqynrisMG` pUirE` j~d` hY q~ ieh jIv vI E`pxI-E`pxI E`v`z iv@c ih@s` pàuNdyhn | ies smyN kUkr BONkdy nhIN pr ies qrH~ lgd` hY ijvyN kuJ El`p rhy hox |

GiVE`l, SMK qy nrisMG` pUrn dI rIq sRI gurU goibMd isMG sìhb ny SurUkIqI sI | gurU ky is@K jd jMg dy moricE~ iv@c huMdy q~ auh aus smyN rihr`s sìhbdy p`T suxn leI h`zrI n` Br skdy | auhn~ ny ies b`ry dsm p`qS`h kol bynqIkIqI | dsm p`qS`h ny ies gl dI nivrqI kIqI ik rihr`s sìhb dy Bog qyErd`s bÈd, isMG jd SMK, GiVE`l qy nrisMG` pUirE~ dI E`v`z suxn q~ auqnysmyN leI auh h@Q joVx qy n`l n`l siqn`m vìhgurU d` j`p krn | E@j vI iehpRMpr` mh~purK~ dI kutIE` qy j`rI hY | ieh s`j Drm dI cVHdIkl` leI vjèy j~dyhn qy inrml kutIE` jOhl~ dI Eb`dI dI inS`nI hY |

sMq b`b` jI inwm n`l qbyly j~dy sn Eqy iehn~ jIv~ nUM vI auhn~ dI aufIkrihMdI sI | hr jIv iksy n` iksy qrH~ E`px` ipE`r jqàuNd` | sMq b`b` jI iksynUM E`pxI sotI dI CUh idMdy qy iksy nUM E`v`z idMdy sn | qbyl` vI jIv~ dI hr qrH~dI E`v`z n`l gUMj auTd` | jd b`b` jI qbyly qoN b`hr E` j~dy q~ s`ry jIv S~qho j~dy sn | iehn~ jIv~ dy vI cMgy B`g sn ijnH~ íqy hr roz sMq b`b` jI dI imhrdI nzr pYNdI |

°¢

197

sotI dI imhrSrIr iF@l` hox k`rn, igE`nI lkSmI nrìex isMG jI k`&I sm~ sMq

mh`r`j jI dy drSn~ leI n` j` sky | ie@k idn koeI k`r qy igE`nI jI nUM imlxEìeE` q~ igE`nI jI ny aus nUM inrml kutIE` jOhl~ drSn~ leI mn` ilE` |

igE`nI jI isMGxI Eqy b@icE~ smyq kutIE` phuMcy | sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j b`hr dr@Kq~ Q@ly ibr`jm`n sn | sMq b`b` igE`n isMG jI vI n`l hI mUVHyqy h`zr sn |

igE`nI jI ny E@gy ho ky m@Q` tyikE` | iPr EMdr j` ky sRI gurU gRMQ sìhb E@gysIs invìeE` | jdoN s`ry b`hr Eèy q~ bYTx leI pihl~ hI mUVHy sj` id@qy gey sn |

sMgq nUM jl-p`xI CkìeE` igE` Eqy n`l hI pqìsE~ d` pRS`d imligE` | sMq mh`r`j jI ny koeI bcn n` kIq` | sMq b`b` jI pYr~ B`r bYTy sn Eqyh@Q iv@c sotI nUM Gum` rhy sn | auhn~ dy ichry qy muskr`ht sI |

Cu@tIE~ ho geIE~ | igE`nI jI ny E@gy ho ky m@Q` tyikE` Eqy b`kI pirv`rip@Cy KVH E`pxI v`rI aufIk irh` sI | m@Q` tykx qoN bÈd igE`nI jI d` srIriblkul inF`l ho igE` Eqy ih@l n` sikE` | E`pxy E`p nUM do v`rI aupr auTàuxdI koiSS kIqI pr gofy B`r nhIN sh`r rhy sn | sMq mh`r`j jI ny sotI E@gy krid@qI Eqy ikh`, ìies d` sh`r` lY lvo |î auhn~ dy ichry qy EjIb rOxk sI |

igE`nI jI nUM sotI pkVx n`l sh`r` iml igE` | dovyN gofy Eqy h@Q zmIníqy sI | sIs sMq jI mh`r`j vl JuikE` hoieE` sI | sotI íqy B`r p` ky pihly ie@kgof` iPr dUsr` gof` is@D` kIq` Eqy E`r`m n`l pYr~ íqy KVy ho gey |

kuJ pl~ iv@c hI s`rI Qk`vt dUr ho geI | igE`nI jI ny s`& rum`l n`lsotI nUM pUMiJE` qy byty nUM ikh`, ìsMq b`b` jI kol ies nUM sj` dyvo |î

sMq mh`r`j jI ny ikh`, ìies nUM r@K lvo, kMm E`vygI |îigE`nI jI ny siq bcn kih ky aus sotI nUM m@Qy n`l l` ilE` |Gr v`ps Eèy qy ivc`r EìeE` ik kutIE` j`x l@igE~ q~ ishq TIk sI

pr Eàux vkq ieMnI kmzorI EèI ikauNik sotI dI imhr hoxI sI | igE`nI jIhmyS~ E`pxy p`s sotI r@Kdy sn pr E@j Gr Bu@l Eèy sI |

igE`nI jI ny ieh sotI ie@k suMdr bksy iv@c sMB`l ky r@K leI | jdoN vI b@cyiemiqh`n leI j~dy q~ ies nUM auhn~ dy m@Qy qy lgìeE` j~d` | ies bKiSS~ BrIsotI nUM sMq mh`r`j jI dI Coh pR pq sI | ies sotI ny pq` nhIN ikMn` n`m jipE`hovyg` |

°¢

198

lMgr iv@c dlIE` vrqxìgE`nI lkSmI nrìex isMG jI dI ishq iF@lI rihMdI sI | pyt iv@c drd

auTd` sI | bVI muSikl n`l QoVH E`r`m EìeE` q~ sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j dy drSn~ dI q~G pYd` hoeI | mn iv@c isr& ieh fr sI ik f`ktr nyK`x-pIx d` prhyz r@Kx leI ihdìeq kIqI sI |

ìkutIE` iv@c jy lMgr C@kx d` hukm ho igE` q~ n~h nhIN hoxI,î auhn~ nyE`pxI isMGxI nUM ikh` |

ìmYN dlIE` bx` ky n`l lY c@ldI h~ | jdoN lMgr d` hukm hovyg` qusIN dlIE`C@k lYx`,î isMGxI ny sl`h id@qI |

igE`nI jI ny ikh`, ìmYN iek@l` dlIE` qy nhIN C@k sk~g` | svìeE` lMgrhI C@k lv~g` |î

s`r` pirv`r kutIE` phuMicE` | kutIE` k`&I sMgq drSn krn EèI hoeIsI | kIrqn kQ` dy bÈd lMgr d` hukm ho igE` | s`rI sMgq ny pMgq~ lg` leIE~ |lMgr iv@c isr& dlIE` vrqìeE` igE` | s`rI sMgq hYr`n sI ik E@j d`ly pRS`dydI Q~ dlIE` ikauN vrqìeE` j` irh` hY | ies Byq nUM kyvl igE`nI jI j~ auhn~d` pirv`r j`xd` sI | igE`nI jI dIE~ E@K~ Sukr`ny vjoN BrIE~ hoeIE~ sn |

igE`nI jI jdoN vI ies Gtn` b`ry iksy nUM d@sdy q~ kihMdy, ìr@b ieMn` nyVyho ky suxd` hY, ieh pq` nhIN sI | mYN socd` h~ ik kyvl dlIE` hI mn iv@c ikauNEìeE` | jy pUrI rihmq mMgI huMdI auh vI iml j`xI sI |î

Bgq jn` kMau Eìp quT` myr` ipE`r` E`py lieEnu jn lìe “pìqs`hI Bgq jn` kau idqIEnu isir Cqu sc` hir bxìe “ (pMn` •©™)

k`&I s`l~ bÈd sMq b`b` igE`n isMG jI ny sMgq n`l ieh bcn s~Jy kIqy :ie@k idn gurdyv b`b` bsMq isMG jI ny S`m nUM hukm kIq` ik kxk nUM c@kI

iv@c motI pIs lA | sMq mh`r`j jI E`m dlIE` C@ikE` krdy sn, ìEsIN soicE`Sìed E`pxy leI dlIE` ipsv` rhy hn | jdoN kxk pIsI j` rhI sI q~ sMq b`b`jI ny ikh` ik ieh QoVHI hY, izE`d` pIs lvo | pIsx qoN bÈd BuMnx d` hukmhoieE` | Egly idn nmk v`l` dlIE` bxàux d` hukm hoieE` | s`rI sMgq ijsiv@c igE`nI jI vI Sìml sn, ny aus idn dlIE` hI lMgr iv@c C@ikE` |î

ieh bcn sMq b`b` igE`n isMG jI ny °©©© iv@c kIqy jdoN igE`nI jI Eqygurdyv b`b` jI dovyN hI Ek`l purK vìhgurU dI joq iv@c lIn ho cu@ky sn |

ies v`rq` qoN pq` cld` hY ik igE`nI jI d` sMq b`b` jI n`l ikMn` snyhsI | igE`nI jI nUM drSn krn Eqy lMgr C@kx d` iKE`l Egly idn EìeE` sIpr kutIE` iv@c q~ sMq b`b` jI dy hukm n`l ie@k idn pihl~ hI dlIE` bnàux

199

dIE~ iqE`rIE~ SurU ho cu@kIE~ sn |igE`nI jI d` inv`s jlMDr CàuxI sI | auhn~ nUM imlx leI v@fy-v@fy

EhuidE~ qy l@gy hoey EPsr EàuuNdy sn | igE`nI jI hr EPsr nUM sMq b`b` jI dIrUh`nIEq b`ry dsdy qy sMq b`b` jI dy drSn kràux zrUr ilEàuNdy | ie@k v`rinrml kutIE` jOhl~ qy Eàuux qy hI ieh EPsr, kutIE` qy b`r-b`r drSn krnEàuuNdy | ienH~ EPsr~ iv@c myjr pRIqm isMG, myjr hj`r` isMG, krnl sqjIqisMG Bu@lr, krnl cMnx isMG rMD`v`, krnl juigMdr isMG is@DU, brgyfIEr jsvMqisMG, brgyfIEr gurbKS isMG, krnl qrlocn isMG, s. dlIp isMG fI.EYs.pI.,s. auD@m isMG fI.EYs.pI., cODrI PUlo r`m, s. juigMdr isMG m`n spIkr ivD`nsB`, s. jgIr isMG EPrIk` v`ly, f`. myjr gul`tI Eìd |

igE`nI jI dI pRyrn` n`l ieh s`ry EPsr E`pxy pirv`r n`l sMq b`b` jIdy drSn~ leI j~dy | ie@k aucy qy su@cy mh~purK~ dy lV lgn dI pRyrn` krdy |

rìK lyhu goibMd dieE`l “qyrI srix pUrn ikRp`l “quJ ibny dUj` nhI Tàu “kir ikrp` pRB dyhu nàu “qU krq` qU krxh`r “qU aUc` qU bhu Ep`ru “kir ikrp` liV lyhu lìe “n`nk d`s pRB kI srxìe “ (pMn` °°©£)

°¢E`pxy syvk dy ssk`r dI ivDI

igE`nI lkSmI nrìex isMG jI ny jdoN srIr iqEìgE` q~ auhn~ dy v@fyspu@qr rivMdrp`l isMG ny kutIE` E` ky sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM ies b`ryd@isE` |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìauh ie@Qy hI hn, Gbràux` nhIN |î sMq b`b` jI nyb`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìsMq`, srk`r leI vsqr lY EÀ |î

sMq b`b` jI ny kV`, ikrp`n (g`qry smyq), kMG`, kiChr` qy ie@k g`qI dIc`dr rivMdrp`l isMG nUM id@qy | sMq b`b` jI ny ikh`,ìieSn`n qoN bÈd ieh sBsrk`r dy SrIr qy sj` lYx` |î

sMq b`b` jI dy hukm Enus`r s`r` k`rj kIq` igE` | qIsry idn igE`nIjI dy dovyN byty sMq mh`r`j jI dy drSn~ leI Eèy qy s`rI v`rq` suxèI |

200

sMq b`b` jI ny ikh`,ìEsIN vI GoVy qy gey sI | srk`r dI icq` kol h`zrho Eèy s~ |î

dovyN Br` sMq b`b` jI dy ieh bcn sux ky bhuq hYr`n hoey | SmS`n BUmI qyrihx vìlE~ ny vI d@isE` sI ik r`q nUM koeI isMG GoVy qy Esv`r ho ky icq` dy kolEèy sn |

°¢b`xI kMT BlI

dsm p`qS`h ny E`pxy syvk~ qy imhr krky auhn~ nUM KMfy b`ty d` EMimRq Ck`ky gurU v`l` bxìeE` Eqy K`ls` pMQ dI isrjx` kIqI | ie@k EMimRqD`rI isMG leIb`xI pVHxI l`zmI kIqI Eqy K`lsy íqy imhr kr ky b`xI n`l joiVE`, ikauNik b`xIpVHx smyN mn gurU dy crn~ iv@c rihMd` hY | E@j vI keI isMG s`r` idn E`pxy mniv@c gur-mMqr d` p`T krdy rihMdy hn |

sRI gurU gRMQ sìhb EQ`h smuMdr hY | ies iv@c Emolk is@iKE`v~ BrIE~hn | dsm p`qS`h ny ies piv@qr gRMQ nUM gurU d` drj` dy ky K`lsy nUM is@iKE` id@qIik ies iv@c d@sy r`h íqy c@l ky auh E`px` jIvn sv`r skdy hn | K`ls` pMQ dIisrjx` smyN sRI gurU goibMd isMG jI ny kMT b`xIE~ auc`r ky KMfy-b`ty d` EMimRqiqE`r kIq` qy pMj~ ipEìrE~ nUM CkìeE` | bÈd iv@c gurU sìhb jI ny pMj~ipEìrE~ qoN kMT kIqI b`xI suxI qy E`p auhn~ qoN EMimRqp`n kIq` |

sMq b`b` bsMq isMG jI E`pxy ipE`ry SrD`lUE~ qoN b`xI suxdy Eqy b`xI kMTBlI qy zor idMdy |

m`str mihMdr isMG Eqy m`str gurdyv isMG, BèI ky smr`v~ dy rihxv`ly sn Eqy sMq b`b` jI dy drSn~ leI iek@Ty EàuuNdy sn | ieh smr`v~ dy mOlvIsìhb dI pRyrx` sdk`, inrml kutIE` jOhl~ n`l juVy sn | sMq mh`r`j jI dydrSn krky TMf pYNdI Eqy auhn~ ny jo syD dyxI aus qy pUr` c@lx` | sMn °©•• (sMmq¢™°¢) iv@c donoN jv`n sn | sMq b`b` jI ny imhr dI nzr kIqI qy pYNt kmIzpàux vìlE~ nUM kuVq`, pj`m` qy kCihr` pv` id@q` | (m`str~ ny iPr ies imhrdy bÈd pYNt nhIN sI pèI|) sRI sìhb sj` ky jdoN do s`l~ iv@c p@ky ho gey q~ °¶m`rc °©•ß (sMmq ¢™°£)nUM KMfy b`ty d` EMimRq Ck` ky gurU n`l joV id@q` | ienH~dI sMq mh`r`j pRqI SrD` ieMnI v@D geI ik koeI vI kMm aunH~ dI EìgE` qoN ibnH~n` krdy | sMq b`b` jI dI pRyrx` sdk` pMj b`xIE~, E`s` dI v`r Eqy suKmnIsìhb dI b`xI kMT kr leI |

sMn °©•®(sMmq ¢™°•) iv@c m`str mihMdr isMG ny sRI hzUr sìhb

201

drSn krn d` mn bxìeE` | sMq b`b` jI dI EìgE` lYx kutIE` Eèy | sMq b`b`jI mOj iv@c sn | pu@Cx l@gy,ìm`str jI, hzUr sìhb phuMcx nUM ikMn` sm~ l@gU ?î

m`str jI ny d@isE`,ìmh`r`j, g@fI FèI idn~ iv@c phuMcygI |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìieh q~ bV` sm~ hY, rsqy iv@c kI krogy ?îm`str jI ny ikh`,ìb`xI pVH~gy qy vkq guzr jèyg` |îsMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìm`str jI j~dI v`rI Bgq kbIr jI dy slok

kMT kr lYx` | iehn~ slok~ iv@c mn dy vlvly dUr krn d` srl FMg d@isE` hY |îm`str jI ny ikh`,ìsiq bcn |îsMq b`b` jI ny iPr bcn kIq`,ìm`str jI, hzUr dy dr dy drSn krn d`

suB`g sm~ imilE` hY | drSn kr ky gurU nUM Bu@l nhIN j`x` | v`psI qy tRyn iv@c iPrsm~ l@gyg`, audoN kI krogy ?î

m`str jI ny ikh`,ìp`qS`h, jo E`p jI d` hukm |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìcMg` iPr v`psI qy Bgq PrId jI dy slok kMT kr

lYxy |îm`str jI ny h`mI BrI qy soicE` ik ieh ikho ijhy s`DU hn jo gurU dI b`xI

n`l joVI j` rhy hn | gurU dI id@qI bKiSS s`fI JolI pèI j` rhy hn | m`strjI dI nzr iv@c sMq b`b` jI prmySvr rUp hI sn | ieMn` ipE`r Eqy syD kyvlauh hI s`DU dy skd` hY jo E`p ies v@fmu@lI d`q n`l BirE` hovy |

m`str jI dy cMgy B`g, hzUr sìhb dy drSn vI kIqy Eqy sMq b`b` jI d`hukm mMndy hoey Bgq kbIr jI qy Bgq PrId jI dy slok vI kMT kr ley |

m`str jI jdoN kutIE` Eèy q~ sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìm`str jI,Bgq kbIr jI dy slok suxn nUM ic@q krd` hY ! E`p suxÀ |î

m`str jI pihly q~ ieh bcn sux ky fr gey ik ikvyN rsn` qoN ieMny s`ryslok auc`ry j`xgy | pr iPr sMq mh`r`j jI dI ikrp` n`l sucyq hoey qy EìgE`mMndy hoey slok suxàuxy SurU kIqy |

m`str jI s`ry slok ies qrH~ sux` rhy sn ijvyN bhuq dyr qoN w`d hox |EìKr qy jd auhn~ ny ...

hir so hIr` Cìf kY krih E`n kI E`s “qy nr dojk jìhgy siq B`KY rivd`s “

...slok suxìeE` q~ E`s dI jgH r`s boilE` |sMq b`b` jI aus smyN zmIn nUM inh`r rhy sn | zmIn nUM vyKidE~ hI

ikh`,ìieh slok dub`r` suxÀ !îm`str jI ny dub`r` suxìeE` | pr iPr auhI glqI kIqI |

202

sMq b`b` jI ny iPr ikh`,ìm`str jI, dub`r` suxÀ |îm`str jI nUM hux mihsUs hoieE` ik koeI glqI ho geI hY pr pq` n` l@gy

ik kI glqI hY | m`str jI ny qIsrI v`r slok suxìeE` pr iPr glq | ieMny nUMip@Cy bYTy ie@k gRMQI isMG ny ikh`,ìm`str jI, r`s nhIN-E`s hY |î

m`str jI ny Su@D krky slok suxìeE` | sMq b`b` jI ny aus gRMQI isMG dIEv`z sux leI sI qy ikh`,ìm`str jI, qusIN hux b`kI slok nhIN suxàuxy |î gRMQIisMG nUM sMboDn krdy ikh`,ìBèI jI, hux s`ry slok qusIN dub`r` suxÀ |î

gRMQI isMG nUM kI pq` sI ik mh`r`j jI ny aus d` vI iemiqh`n lYx` sI | ausnUM b`xI q~ kMT nhIN sI | KV` ho ky kihx l@g`,ìmh`r`j jI s`ry slok q~ w`d nhIN |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìw`d nhIN q~ iPr ikauN boilE` sI! tokx` ikMnÈ`s`n hY ! m`str jI ny s`ry slok suxàuNidE~ ie@k Sbd glq boilE` qy qUM auhn~dI glqI k@Fx leI iqE`r ho igE` | ijs nUM gurU dI imhr n`l ieMnI b`xI w`d hYauh m`x krn dy wog hY | glqI d@sxI q~ E`s`n hY pr jy E`p inpuMn n` hovo q~glqI nhIN k@FxI c`hIdI |î

aus gRMQI isMG ny sMq b`b` jI dy crn PV ley Eqy E`pxI Bu@l bKSèI |m`str jI nUM E@j ie@k nvIN is@iKE` iml geI | auhn~ dy mn iv@c sMq b`b` jI pRqIsiqk`r hor v@D igE` |

sm~ bIqd` igE` | ie@k idn m`str jI dy mn iv@c EèI ik sMq mh`r`jjI ieMn` ipE`r idMdy hn auhn~ dI ikrp` n`l pirv`r vI su@KI hY, iksy qrH~ E`pxIn`m jpx v`lI m`l` dy dyx q~ bVI rihmq hovygI | m`str jI ieh ie@C` lY kykutIE` Eèy | sMq mh`r`j EMb~ dy Q@ly mUVHy qy sjy hoey sn |

m`str jI m@Q` tyk ky sMq b`b` jI dy nyVy ho ky bYT gey Eqy b`b` jI dy crn~v@l hI dyKdy rhy | sMq b`b` jI k`PI dyr ku@J n` boly | iPr KMGUr` BirE` qy m`strjI ny sMq b`b` jI dy ichry v@l vyiKE` | sMq b`b` jI ny n`m dI m`l` GumèI | pq`nhIN iks nUM c@kr ivcoN k@F rhI sI | m`str jI nUM kuJ smJ n` EìeE` |

iPr sMq b`b` jI ny m`str jI nUM E`pxy kol s@idE` Eqy ikh`,ìm`str jI,ieh lA |î qy m`l` m`str jI dy h@Q~ iv@c r@K id@qI |

m`str jI bhuq KuS hoey | mn dIE~ j`xn vìlE~ ny hor pRym iv@c bMnHilE` | m`str jI m`l` lY ky sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` Eqy bynqI kIqI,ìp`qS`h,ies qy ikhV` p`T krn` hY |î sMq b`b` jI dy mu@KoN sihjy hI inkl igE` :-

BYrau mhl` • aUTq suKIE` bYTq suKIE` “ Bau nhI l`gY j~ EYsy buJIE` “ r`K` eyku hm`r` suE`mI “ sgl Gt` k` EMqrj`mI “ ° “ rhàu “

203

soie EicMq` jìg EicMq` “ jh` kh~ pRBu qUM vrqMq` “ Gir suiK visE` b`hir suKu pìeE` “ khu n`nk guir mMqR idRVìeE` “ (pMn` °°£¶)

m`str jI smJ gey ik sMq b`b` jI gur-mMqr qy zor dy rhy sn Eqy iesis@iKE` nUM p@ly bMnH ilE` |

°¢c@dr pihnx v`ly nUM syD

ie@k idn m`str mihMdr isMG sMq b`b` jI dy snmu@K bYTy sn q~ ie@k aucylMby srd`r jI b`b` jI dy drSn~ leI Eèy | iehn~ ny qMb` bMinE` aupr kmIz,sPyd v@f` dsq`r` Eqy gly iv@c g`qr` ikrp`n sjèy hoey sn |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy crn prsn smyN iehn~ dI nvyN qMby ivcoNPr`ty dI E`v`z EèI | m@Q` tyk ky ieh s@jx mUVHy qy sj gey |

sMq b`b` jI bVy ipE`r n`l vyK ky muskrèy qy zmIn v@l vyKx l@g pey |QoVHI dyr cu@p rihx qoN bÈd m`str jI nUM sMboDn kr ky bcn kIq`,ìm`str jI,EsIN ie@k v`rI pìksq`n gey | ie@k jgH qy EsIN Q@ly msIq qy auqy gurduE`r`sìhb dyiKE` | EsIN gurduE`ry vìlE~ nUM pu@iCE`,ìbeI ieh kI nz`r` hY | E`px`gurduE`r` v@Kr` bxÀ | n` pUrI msIq qy n` pUr` gurduE`r` | auhn~ ny s`fI g@l mMnleI qy gurduE`r` v@KrI Q~ qy bx` ilE` |î

m`str jI ny ikh`,ìp`qS`h, s@c hY |îpr aus s@jx íqy sMq b`b` jI dy bcn Gr kr gey | aus íqy EYs` Esr

hoieE` ik auh auT@ ky kihx l@g`, ìmh`r`j, mYnUM smJ E` geI hY | E@j qoN mYN iehc@dr nhIN bMn~g` qy pj`m` pìeE` kr~g` |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìB@ilE` lok`, EsIN qy qYnUM kuJ nhIN ikh` |îaus s@jx ny ikh`, ìmh`r`j, myrI glqI m`& kro |" ieh kihMdy hoey c`dr`

auq`r ilE` qy crn~ qy if@g ipE` |m`str jI ny soicE` sMq mh`r`j jI d` iksy nUM syD dyx d` FMg ikMn` sohx`

hY | bMdy dy BulyKy ikMnI Es`nI n`l dUr kr idMdy hn |

°¢

204

s`DU dI E`pxI mOjie@k v`r S`m smyN sMq b`b` jI ny syv`d`r nUM gfv` cu@kx d` hukm kIq` Eqy

m`str mihMdr isMG Eqy m`str gurdyv isMG nUM n`l lY ky kutIE` qoN b`hr Eèy EqydOry qy inkl pey |

k@cy r`h qoN pYdl ipMf~ ivcoN lMGdy hoey k`kI ipMf phuMc gey | ie@Qy s. sohnisMG (puils ieMspYktr) jYqyv`lI v`ly d` Gr sI ij@Qy Egly idn sRI EKMf p`Tsìhb dy Bog pYxy sn | srd`r jI ny sMq b`b` jI nUM keI v`rI bynqI kIqI sI ikBog v`ly idn gRih ivKy crn p` ky inh`l kro pr sMq b`b` jI ny koeI jv`b nhINid@q` sI | E@j Ec`nk S`m s@q vjy dy krIb sMq b`b` jI ny drSn dy ky s. sohnisMG nUM hYr`n kIq` |

mh`r`j jI ny c@l rhy sRI EKMf p`T dI h`zrI BrI | srd`r jI ny sMq b`b`jI nUM bynqI kIqI,ìp`qS`h, gurU k` lMgr iqE`r hY, E`p ikrp` kro qy Bog lgÀ |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìEsIN q~ ies vyly kuJ nhIN C@kdy qy ieS`r` krkykihx l@gy, ienH~ m`str~ nUM Ck` idau |î

srd`r jI ny sMq b`b` jI dy n`l Eèy s@jx~ dI bVy ipE`r n`l lMgr dIsyv` kIqI | jd lMgr C@k ho igE` q~ ie@k SrD`lU ny sMq b`b` jI kol E` ky bynqIkIqI, ìmh`r`j, d`s dy gRih vI crn pÀ |î

sMq b`b` jI aus idn E`pxI mOj iv@c sn | E`p jI ny ikh`, "c@lo |îsMq b`b` jI sMgq smyq aus dy Gr phuMcy qy aus isMG ny du@D Ck` ky sMgq dI

syv` kIqI | auQoN ie@k hor isMG sMq b`b` jI nUM bynqI kr ky E`pxy Gr lY igE` | ausny vI sMgq nUM du@D CkìeE` | m`str horIN lMgr qy du@D C@k ky r@j cu@ky sn Eqy huxqMg ho rhy sn |

jd ie@k hor Gr Eèy q~ auQy vI du@D Ckàux d` pRbMD sI | sMq b`b` jI nyrok id@q`,ìbs ! iksy ny du@D nhIN C@kx` |î auh isMG bhuq m`wUs hoieE` qy sMq b`b`jI nUM bynqI krn l@g`, ìp`qS`h, Bog qy lgÀ |î

sMq b`b` jI ny du@D dy igl`s ivcoN ie@k auNgl n`l du@D CUh ilE` Eqy jub`nn`l lg` ilE` qy ikh`, ìlau Bog lg` ilE` |î

jdoN ipMf qoN ivd` leI q~ s. sohn isMG ny ie@k t~gy d` ieMqz`m kIq` hoieE`sI q~ ik sMq b`b` jI r`q dy smyN E`r`m n`l E`pxy EsQ`n íqy phuMc j`x | sMq b`b`jI ny t~gy iv@c bYTx qoN ienk`r kr id@q` |

srd`r jI ny ikh`, ìt~g` E`p jI nUM kutIE` C@f E`vyg` |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìEsIN qy nhIN bYTx`, pr jy quh`fI iz@d hY q~

t~gy v`ly nUM kho ik auh s`fy E@gy-E@gy pYdl c@ly |î

205

t~g` E@gy ho c@ilE` qy sMq b`b` jI dy n`l bàU jI (gfvy v`ly) Eqy donoNm`str jI pYdl c@ly | sMq b`b` jI ny m`str gurdyv isMG nUM ikh`,ìEnMd sìhbd` p`T kro |î

m`str jI nUM pUr` EnMd sìhb kMT sI | auhn~ ny sunàux` SrU kr id@q` | sMqb`b` jI dI c`l hOlI sI Eqy b`xI sux rhy sn | QoVHI dyr bÈd sMq b`b` jI nym`str mihMdr isMG nUM Bgq PrId jI dy slok sunàux nUM ikh` | m`str jI ny sloksuxèy Eqy s`ry t~gy dy ip@Cy pYdl cldy hoey kutIE` E@pV gey |

kutIE` phuMc ky sMq b`b` jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìsMq`,GoVy dI Kur`k ilEÀ Eqy ies nUM p` idau | t~gy v`ly nUM Cu@tI dy idau |î sMq b`bìgE`n isMG jI ny hukm pUr` kIq` |

pYdl EàuuNdy ieMJ l@g irh` sI ijvyN sMq b`b` jI hI nhIN blik GoV` qy ausd` mìlk vI b`xI sux irh` sI |

jdoN vI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j iksy syvk dy igRh ivKy crn pàuNdyq~ aus SrD`lU d` ipE`r vyKx v`l` huMd` sI| syvk sMq mh`r`j ” E`pxy Gr vyKKuSI n`l hoS Ko bYTd` sI| keI v`r EYs` vyKx ” EìeE` ik KuSI ivc aus” ipE`rqy w`d irh` pr pUr` siqk`r krn` Bu@l j~d`|

EYsI siQqI ivc jy koeI hor syvk aus SrD`lU ” aus dI glqI smJàuxlgd` q~ sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j aus ” rok idMdy| kyvl sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j hI aus pRymI dy EMdr d` ipE`r vyK skdy sn| B`vyN sMgq iv@coN kuJsrIr~ ” ies d` ikQoN pq` lgd` sI, auh q~ lkIr dy PkIr sn qy kyvl aus pRymIdIE~ glqIE~ v@l iDE`n dy skdy sn|

iksy pRymI dy Gr sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy j`x dy keI k`rx huMdysn| sMq b`b` jI E`p q~ bhuq QoV` Bojn Ckdy pr n`l dI sMgq dI syv` pRymI Ku@lHyidl n`l krdy sn| sMq mh`r`j dI ikrp` sdk` aus pRymI ” sMgq dI syv` krndI mh@qq` d` pq` lg j~d` sI| jUTy B~fy iek@Ty krn` qy iPr aunH~ ” s`P krn`|sMgq dy h@Q su@cy krv`x`| ieh s`rI syv` d` &l aus pRymI dy ikhVHy kSt dUr krrhy sI ies d` pq` q~ kyvl sMq mh`r`j jI ” hI sI | sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j iksy vI pRymI koloN mìeE` nhI sI lYNdy | ho skd` hY iesI k`rx auh pRymIsyv` vl izE`d` iDE`n dy skd` sI|

kyvl ds imMt vI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy Gr ivc aus pRymI leIKuSI qy ipE`r v`sqy k`PI huMdy sn| sMq mh`r`j dy j`x bÈd auh pRymI sMq mh`r`jjI dy gux gàuNd` qy aunH~ d` b`r-b`r Sukr`n` krd` sI|

°¢

206

sVk dI syv`sMq~ - s`DUE~ nUM qp krdy keIE~ ny vyiKE` hovyg` j~ auhn~ dy qp@svI hox

b`ry crc` kIqI hovygI pr koeI ivrl` s`DU hI huMd` hY jo lok inrm`x ivc vIE`px` ExQ@k ih@s` pàuNd` hY | sMq b`b` bsMq isMG jI ie@k EYsy pUrn bRhmigE`nI sn jo Eàux v`ly smyN nUM mu@K r@K ky keI krm kr gey | E`m lok~ dI BlèIEqy shUlIEq leI kIqy kMm sMq b`b` jI dI E@j vI w`d idlvàuNdy hn | sMq b`b`jI d` ieS`r` huMd` q~ kMm SurU ho j~d` sI Eqy sMq b`b` jI dI imhr n`l pUr` vIho j~d` |

jlMDr CàuxI d` ie@k h`zr sUbyd`r sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` bV`SrD`lU sI qy auh smyN-smyN b`b` jI dy drSn krn EìeE` krd` sI | ie@k idnauh sUbyd`r E`pxy s`QI krnl, guriDE`n isMG nUM kihx l@g` ik clo E@j quh`nUMbRhm igE`nIE~ dy drSn krv` ilEèIey | dovyN imltrI dy EPsr sl`h bx` kysMq b`b` jI dy drSn krn leI jIp qy qur pey | jdoN auh pq`r` moV qoN inrmlkutIE` jOhl~ EsQ`n nUM muVx l@gy q~ audVI-KudVI sVk hox krky aunH~ dI jIp k@cyr`h iv@c Ku@B geI | KYr, aupr`l` krn qoN bÈd auh jIp auhn~ ny k@F leI |

krnl E`pxy s`QI sUbyd`r nUM kihx l@gy,ìcMg` E`p d` s`DU hY, ijsqoN iehsVk vI sMgq~ qoN TIk nhIN krv` hoeI |î E@goN sUbyd`r ny ikh`,ìieh s`DU mOj dymìlk huMdy hn, nhIN q~ ieho ijh` kMm q~ auhn~ leI qu@C m`qr huMd` hY, Eqy jdoNauh c`hux, ijsqoN c`hux syv` q~ imMt~ iv@c krv` skdy hn |î

ieho bcn krdy-krdy auh dovyN kutIE` phuMc gey | E@goN bRhm igE`nI sMqb`b` bsMq isMG jI mh`r`j E`pxI mOj ivc Q@ly E`sx lg` ky bYTy sn | sMq b`bìgE`n isMG jI syv` ivc KVy sn | auhn~ doh~ POjI EPsr~ ny b`b` jI E@gy h`ly m@Q`tyikE` hI sI q~ sMq b`b` jI ny aus smyN ieh gurb`xI dI qu@k pVHI :

Eìp n dyih curU Bir p`nI “iqh inMdih ijh gMg` E`nI “ (pMn` ££¢)

gurU mh`r`j kihMdy hn ik iens`n ikMnH Kudgrz hY ik auh syv` qy krd`nhIN, ie@k cUlI p`xI vI iksy nUM nhIN dy skd` qy aus d`qy ijs ny gMg` ndI vrgIE~keI ndIE~ id@qIE~ hn aus d` Sukr`n` krn dy bjèy aus dI inMd` krd` hY |

jd ieh POjI sj gey q~ sMq b`b` jI sMq igE`n isMG jI nUM hukmkIq`,ìsMq` E@j qsly qy khIE~ iek@TIE~ kro EsIN pq`ry v`lI sVk qy im@tI p`ky TIk krnI hY, ikauNik sMgq~ nUM kutIE` Eàux leI bVI qMgI huMdI hY |î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny siq bcn kih ky isr invìeE` |krnl sìhb mh`r`j dy bcn sux ky bVy hYr`n hoey qy E`pxy mn ivc hI

207

kihx l@gy ik ieh g@l q~ EsIN sVk qy kIqI sI, sMq b`b` jI nUM ikvyN pq` l@gigE` | sMq b`b` jI qoN E`pxI Bu@l dI iKm` mMgI | mn iv@c KuSI hoeI ik pUrymh~purK dI Srn iv@c E` gey hn |

bs ausy idn qoN aus sVk d` inrm`x SurU ho igE` | iesdy n`l mh`r`j jIny hukm kr id@q` ik ijhV` r`hgIr lMGy, auh im@tI dIE~ pMj tokrIE~ sVk qyzrUr su@t ky j`vy | im@tI pàux vìlE~ dI h`zrI d` hukm nMbrd`r dId`r isMG dypoqy mnjIq isMG nUM hoieE` |

ie@Qy ieh d@sx` zrUrI hY ik ijs jgH hux sMgq p@kI sVk vyK rhI hY iehjgH bUJy J`VIE~ n`l iGrI hoeI sI | s`r` ryql` iel`k` sI | s`ry rsqy qy toey EqyfUMGy K@fy sn | koeI vI srk`rI ivB`g ies sVk nUM bnàux leI kqràuNd` sI | l`gydy ipMf v`sIE~ nUM muSikl bhuq EàuNdI sI pr koeI pyS n` c@ldI | sMq b`b` jI nyies dy inrm`x d` bIV` cu@k ky bVy hI praupk`r d` kMm kIq` |

°¢inrml kutIE` jOhl~ hI T`kur duE`r` hY

Aiq poiq syvk sMig r`q` “ pRB pRiqp`ly syvk suKd`q` “p`xI pK` pIsau syvk kY T`kur hI k` E`hru jIau “ (pMn` °™°)

bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j syv` qy ismrn v@l lok~ d`mn bxàuNdy | is@KI ivc gurU mh`r`j ny syv` qy ismrn dI ElOikk d`q bKSIhY | syv` krn n`l qn Su@D huMd` hY qy ismrn n`l mn |

dUroN nyiVauN sMgq~ ny sMq b`b` jI dy drSn~ leI Eàux`, ij@Qy vI syv` huMdIaus ivc sMgq d` vI ih@s` pvàux` | syv` ivc Coty b@cy qoN lY ky bjurg vI ih@s` lYNdy |syv` ivc EmIr-grIb d` koeI &rk nhIN sI | syv` n`l h`zrI q~ l@gdI hI sI n`lbKiSS~ vI huMdIE~ sn |

bop`rèy qoN bR hmx pirv`r dI ie@k mèI qy aus d` pqI dovyN sMq b`b` jIdy drSn~ leI Eèy | mèI dy h@Q~ íqy cmVI d` rog sI | bVy iel`j krèy pr rogTIk n` hoieE` | jd auh dovyN kutIE` phuMcy q~ sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsMgq~ ik@QoNEèIE~ hn ?î

pqI ny jv`b id@q`,ìmh`r`j, bop`rèy qoN Eèy h~ |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìbV` cMg` kIq` hY | sVk dI syv` ho rhI hY, jÀ aus

ivc ih@s` p` lA |îbop`rèy dy hI ie@k SrD`lU ny auhn~ nUM smJìeE` sI ik G@t bolx` qy kyvl

hukm mMnx` | sMq b`b` jI BlI krngy | pqI ny ikh`,ìsiq bcn jI |î ìGrv`lI

208

nUM vI n`l lY jÀ, aus nUM vI h@QIN syv` kr lYx idauuuuuuuuuî, mh`r`j ny PurmìeE` |dovyN kutIE` qoN b`hr E` ky ij@Qy syv` ho rhI sI auQy phuMc gey | syv`d`r~ ny

im@tI dy tokirE~ dI syv` krvèI | dov~ ny bVy cÈ n`l syv` kIqI | tokirE~ nUMcukàux qy rKàux smyN syv`d`r ismrn krdy sn | iehn~ dov~ ny vI vìhgurU-vìhgurU jpx` SurU kr id@q` | ieMny nUM kutIE` lMgr d` ng`r` ho igE` |

s`rI sMgq ny syv` auQy hI rok id@qI qy kutIE` v@l c`ly pèy | ieh dovyN jIEvI n`l hI sn | jdoN iehn~ ny pu@iCE` ik ik@Qy c@ly h~ | q~ ie@k syv`d`r nyd@isE`,ìlMgr d` ng`r` ho igE` hY qy s`rI sMgq kutIE` lMgr C@kx j` rhI hY |î

syv` krn v`lI sMgq jd kutIE` EèI q~, sMq b`b` jI ny hukm kIq`, ìh@QpYr Do ky s`rI sMgq lMgr Cko |î sìrE` ny siq bcn kih ky h@Q pYr Dox leI p`xIdI pèIp v@l c`ly pèy | iehn~ don~ ny vI jl n`l pMj ieSn`n` kIq` | pèIp d`p`xI bV` hI s`& sI | pqnI nUM f`ktr~ ny p`xI h@Q qy pàux nUM rooikE` hoieE` sI,pr pRym ivc r@qI nUM w`d hI n` irh` qy h@Q cMgI qrH~ Do ley | im@tI n`l ilbVy h@Qs`& ho gey q~ kI dyKdI hY ik cmVI dy rog d` inS`n G@t ho igE` hY | kutIE` dIim@tI mlHm d` kMm kr geI qy jl ny qn dy du@K dUr kr id@qy |

lMgr C@kx dy bÈd auhn~ nUM Cu@tIE~ iml geIE~ | auh E`pxy ipMf v`psE` gey | QoVHy idn~ ivc hI mèI dy h@Q~ d` crm rog dUr ho igE` qy auh s`ry kMmkrn l@g peI | gurU dI tihl kIqI sI qy iPr su@K qy imlx` hI sI |

hir kI thl km`vxI jpIEY pRB k` n`mu “gur pUry qy pìeE` n`nk suK ibsR mu “ (pMn` £™™)

Sukr`ny vjoN auh inrml kutIE` jOhl~ iPr Eèy | pr mn nhIN BirE` |b`r-b`r Eàux nUM ic@q krd` qy auh sMq b`b` jI dy drSn~ leI EàuNdy | jd auhn~ny pu@qr ivEìhE` q~ s`ry r@l ky joVy nUM sMq b`b` jI kol m@Q` itkàux ilEèy | sMqb`b` jI ny byty nUM pu@iCE`, ìT`kur duE`ry vI j~dy ho ?" byty ny jv`b id@q`, "nhINmh`r`j! m`q` jI ny jpujI sìhb kMT krvìeE` sI auh hI roz svyry kr lYNd` h~ |î

sMq b`b` jI cu@p rhy | pr mèI E@j bol hI peI,ìs`nUM qy KYr ies dr qoNpeI hY, s`fy leI T`kur-duE`r` E`p hI ho |î

E@j vI auh pirv`r inrml kutIE` jOhl~ n`l ausy qrH~ juiVE` hoieE` hYqy bVy pRym Eqy SrD` n`l syv` krd` hY | sMq b`b` jI dy bÈd hoey mh~purK jdoNvI bop`rèy ipMf j`x q~ aus Gr crn zrUr pàuNdy hn |

°¢

209

syv` ivc ih@s` n` lYx`pK` PyrI p`xI Fov` hir jn kY pIsxu pIis km`v` “n`nk kI pRB p`s bynMqI qyry jn dyKxu p`v` “ (pMn` ß§©)

ijhn~ idn~ ivc sVk d` inrm`x c@l irh` sI koeI ivrl` hI srIr EYs`hovyg` ijs ny im@tI dy tokirE~ dI syv` n` kIqI hovy | E`x-j`x v`ly, B`vyN auhkutIE` n`l juVy hox j~ nhIN, sB syv` iv@c ih@s` lYNdy |

ie@k idn ie@k ryhVy v`l` auQoN lMG irh` sI | sMgq~ syv` kr rhIE~ sn |jd ies d` ryhV` ruikE` q~ ie@k syv`d`r ny ikh`,ìBèI ryhVy qoN auqr ky qUM vI QoVHIsyv` kr lY | inrml kutIE` dy sMq~ dI pRyrn` n`l syv` cl rhI hY |î

ryhVy v`l` kihx l@g`,ìmYN jldI ikDry phuMcx` hY iPr syv` kr~g` |î iehkih ky auh cl` igE` | jd ryhV` rylvy lèIn p`r kr irh` sI q~ ryhVy d` GoVìksy k`rn ryl dI p@tVI qy bYT igE` | ryhVy v`l` vI if@gdy-if@gdy bicE` | ryhVyqoN Q@ly auqr ky vyiKE` ik GoVy nUM s@t q~ nhIN l@gI | GoV` TIk-T`k sI pr auh p@tVIqoN auT@ n` sikE` | bVI koiSS kIqI pr GoV` auiTE` n` | ipE`r n`l, duqk`r n`l,fMfy n`l s`ry qrkIb l` ley pr GoV` p@tVI qoN auT@x d` n~ hI n` lvy |

ryhVy v`ly ny soicE` jy ryl g@fI E` geI q~ myr` GoV` Kqm ho jèyg` | kdIryhVy nUM iK@cd` qy kdI GoVy nUM D@ky làuNd` Eqy kihMd`,ìjy ie@Qy ipE` irh~ q~ mrj`vyNg` | auT@ j`, myry qy qrs K`h |î ryhVy v`ly dy s`ry wqn byk`r sn | koeI mddvI nyVy nhIN sI | socd` hY ik sVk qy syv` krn vìlE~ nUM bul` ky ilE`vy q~ik zorlg` ky GoVy nUM p@tVI qoN pry kr lvy | w`d EìeE` ik syv`d`r~ dI g@l aus ny nhINmMnI sI | hux ikhV` mUMh lY ky auhn~ kol j`vy | socd` hY ik jy syv` kr lYNd` q~ Sìedieh n` v`prd` | mn ivc sMq b`b` jI dy crn~ ivc Erd`s kIqI ik jy GoV` auT@pvy q~ s`r` idn syv` kr~g` qy jo Bu@l hoeI hY aus dI m`&I mMg~g` |

ies soc n`l hI GoV` auT@ ky KV` ho igE` | auh bV` hYr`n hoieE`, EqyryhV` lY ky v`ps syv` v`lI sMgq kol E` igE` | syv`d`r nUM syv` leI bynqI krnl@g` | syv`d`r ny pu@iCE`,ìqUM qy zrUrI kMm j`x` sI, kI hoieE` ? î

ryhVy v`ly ny s`rI v`rq` suxèI | syv`d`r ny ikh`,�qyry B`g~ ivc kuJ horhI iliKE` sI | qUM qy qyry GoVy ny syv` ie@Qy krnI sI | qUM E@gy ikvyN j` skd` sI |î

ryhVy v`ly ny ikh`,ìmYnUM s`rI smJ E` geI hY |îsyv`d`r ny ikh`,ìB`g~ vìlE` j`h, j` ky sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j

dy drSn kr lY | auhn~ dIE~ KuSIE~ JolIN pv` lY | ies sVk inrm`x ivc auhn~ny vI tokrIE~ isr qy cu@kIE~ hn |î

210

syvq syvq sd` syiv qyrY sMig bsqu hY k`lu “kir syv` qU s`D kI ho k`tIEY jm j`lu “ (pMn` ¢°§)

ryhVy v`ly ny kutIE` j` ky sMq b`b` jI dy drSn kIqy Eqy mn ivc bynqI krky Bu@l bKSèI, Eqy s`r` idn E`pxy GoVy n`l im@tI Fox dI syv` krd` irh` | ausdIBu@l bVI jldI bKSI geI | aus ny sMq b`b` jI d` Sukr`n` kIq` |

sMgq~ nUM tokrIE~ dy n`l syv` kridE~ vyK, keI ipMf v`ly E`pxy trYktrlY Eèy | ienH~ ivcoN srd`r mUl` isMG (kMgnIv`l, vìlE~ d` lVk`) jQyd`rgurdIp isMG Eqy bolIny ipMf dy s. hukm isMG d` lVk` lCmx isMG isMDI, sn |ienH~ ny trYktr dy kr`h dy n`l sVk dI im@tI TIk kIqI qy syv` krky E`pxIh`zrI lgvèI | jQyd`r gurdIp isMG jI ny E`pxy nvyN mYsI trYktr n`l syv` kIqIsI|

kMgnIv`l dy jQyd`r gurdIp isMG sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdy drSn~ leI kutIE` Eàux dy nymI sn| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdI aunH~ qy bVI bKiSS sI qy Gr ivKy k`PI KuSIE~ imlIE~ hoeIE~ sn|ie@k v`r jd auh kutIE` Eèy q~ mh~purK~ ny aunH~ ” hltI qy ieSn`nkrn v`sqy hukm kIq`| sMq mh`r`j dI EìgE` Enus`r aunH~ ny ieSn`nkIq`| sMq b`b` jI ny aunH~ ” K`lsy dy kk`r pihnèy qy aunH~ ny K`ls` bxnleI pihl` kdm cuikE`|

jQyd`r gurdIp isMG qy aunH~ dy BèI rySm isMG ny E`pxy ipMfgurduE`r` sìhb dy EMdr jo ësulq`n dI m@tí sI ” r`q dy EMDyry ivc F`hid@q` sI| auh gurisK~ ” gurduE`ry dy EMdr m@t ” pUjdy nhIN sn vyKskdy| auh c`huMdy sn ik guris@K kyvl n`m b`xI n`l juVy|

°¢

211

brgyfIEr sìhb duE`r` kIqI syv`jlMDr CàuxI qoN POjI EPsr inwm n`l sMq b`b` jI dy drSn krn EàuNdy

sn | ienH~ ivcoN brgyfIEr jsvMq isMG, E`pxy pirv`r smyq Eksr igE`nIlkSmI nrìex isMG dy n`l kutIE` ivKy sMq b`b` jI dy drSn krn EàuNdy sn|ijnH~ idn~ iv@c sVk inrm`x dI syv` c@l rhI sI aunHI idnIN igE`nI lkSmInrìex isMG qy brgyfIEr srd`r jsvMq isMG jI sMq b`b` jI dy drSn~ leIEèy | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy crn prsy | sMq b`b` jI ny kol bYTynMbrd`r dId`r isMG nUM hukm kIq`, ìnMbrd`r jI! ienH~ nUM vI syv` krdI sMgq dydrSn krv` ilEàu| ryl g@fI dI lèIn q@k d` rsq` vI idK` dyx` |î

igE`nI jI, brgyfIEr sìhb, nMbrd`r jI, sMq b`b` igE`n isMG jI n`lqur pey, Eqy auQy phuMcy ijQy sVk qy sMgq im@tI pàux dI syv` kr rhI sI | dov~jIE~ ny sMgq n`l r@l ky syv` kIqI | nMbrd`r jI ny ryl g@fI dy P`tk jo bolIn`duE`b` rylvy stySn kol sI vl lY ky gey| sMq b`b` igE`n isMG jI, igE`nI jI,brgyfIEr sìhb Eqy nMbrd`r jI ny k`r r`hIN kuJ rsq` qih kIq`| E@gy k@cyrsqy dy doh~ p`sy fUMGIE~ KèIE~ vyKx nUM EèIE~| bolIny qy pq`ry dy vsnIk Eksrikh` krdy sn, ìkoeI ienH~ K@fIE~ nUM Brx leI soc vI nhIN skd`| ienH~ nUM Brx`bV` EauK` hY| ieh q~ iesy qrH~ hI rih j`xy hn|

s`ry pYdl cl ky rylvy lèIn dy kol phuMc gey | ie@Qy zmIn rylvy lèIn qoNqkrIbn ds Pu@t nIvIN sI | n`l keI K@fy vI sn | ies jgH nUM vyK ky ie@ko g@l mnivc EèI ik kOx hONsl` kryg` EYsI jgH qy h@Q làux d` |

v`psI íqy brgyfIEr sìhb ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM bynqI kIqI,ìPOjkol sVk bnàux dy s`Dn huMdy hn | E`p EìgE` idau q~ d`s ieh syv` inBèyg` |î

sMq mh`r`j jI kol bynqI hoeI q~ sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìsyv` q~ipE`r n`l huMdI hY | ijs dy B`g~ ivc hY auh E`py hI kr lvyg` |î

brgyfIEr sìhb nUM ieS`r` iml igE` Eqy sMq b`b` jI ny jl-p`xICkàux dy bÈd Cu@tI dy id@qI |

Egly idn brgyfIEr sìhb sVk bnàux v`ly POjI EPsr nUM n`l lY kyinrml kutIE` jOhl~ Eèy | sMq b`b` jI nUM aus EPsr b`ry d@isE` igE` q~ sMqb`b` jI ny kol bYTy nMbrd`r jI nUM ikh`,ìnMbrd`r jI, sìhb~ dy n`l j` ky syv` hoxv`lI Q~ idK` ilEÀ|î

nMbrd`r jI ny siq bcn khy qy aunH~ EPsr~ nUM aus jgH lY gey, ij@Qy sMgqtokrIE~ n`l syv` kr rhI sI | sMgq KuSI n`l syv` kr rhI sI | aunH~ dy joS qy SrD`nUM vyK ky EPsr bVy hYr`n hoey |

212

sVk bnàux v`ly EPsr ny s`rI jgH rylvy lèIn q@k vyK leI| cMgI qrH~muEìen` krn bÈd kutIE` leI v`ps cl pey | rsqy iv@c nMbrd`r jI, brgyfIErsìhb nUM pu@Cx l@gy,ìsìhb! mh`r`j d` ieS`r` smJy ho rylvy lèIn qk jgHidKàux d` ?î

jd brgyfIEr sìhb ny nMbrd`r jI nUM ikh` ik qusIN smJ` idau | q~nMbrd`r jI kihx l@gy,ìmh`r`j d` ieS`r` sI ik im@tI dI tokrIE~ n`l syv` nhINho skxI qy kuJ hor mSInrI d` ieMqz`m krn` pvyg` |î

brgyfIEr sìhb kihx l@gy,ìmh`r`j E`p ihMmq dyxgy qy syv` pUrIhovygI|î

kutIE` E` ky, sVk dy EPsr ny sVk bnàux b`ry E`pxI sl`h id@qI qybrgyfIEr sìhb ny auh s`rI v`rq` sMq b`b` igE`n isMG jI n`l kIqI | sMq b`b`jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI dI ifaUtI lèI ik sVk inrm`x d` kMm auhn~ dIdyK-ryK ivc hovyg` |

iqMn bulfozr, tr@k, kryn qy •™™ POjI jv`n E` gey | sB qoN pihly bolInyduE`by rylvy stySn dy l`gy ie@k v@f` C@pV sI | aus dI syv` kIqI geI | pMp lg`ky C@pV d` p`xI k@iFE` qy iPr im@tI n`l aus nUM pUr id@q` igE` | ies dOr`n keIv`rI sMq b`b` igE`n isMG jI nUM im@tI dy Fyr íqy bYiTE~ dyiKE` igE` |

jv`n~ leI jl-p`xI Eqy lMgr dI syv` d` s`r` ieMqz`m POj d` E`px`sI | brgyfIEr jsvMq isMG keI v`rI E`pxI jIp ivc c@kr làuNdy | keI v`rIq~ auh dPqr qoN auT ky E`pxI POjI vrdI ivc hI E` j~dy | jdoN vrdI ivc sMqb`b` jI dy drSn krdy q~ b`b` jI bhuq KuS huMdy | brgyfIEr sìhb jI d` ipE`rEYs` sI ik auh E`p pYNt dy pONcy aucy kr ky syv` ivc ju@t j~dy | POjIE~ d` hONsl`vI v@D j~d` qy auh idl l` ky syv` krdy |

POjIE~ ny kuJ idn~ ivc hI sVk dy s`ry K@fy pUr ky s`rI sVk d` inrm`xkr id@q` |

°¢

213

syv` ivc mukqIpRB ky c`kr sy Bly “ n`nk iqn muK aUjly “ (pMn` ¢°™)

gurb`xI s`nUM syv` leI pRyrx` idMdI hY | pr sMs`r iv@c kuJ EYsy vI lok hnjo hr g@l iv@c koeI n` koeI glqI l@Bx leI iqE`r rihMdy hn | syv` krn vìlE~dy iv@c nuks q~ k@Fdy hI ny, aunH~ dy praupk`r dy kIqy kMm~ b`ry iSkìeq~ vI krxqoN GbràuNdy nhIN | brgyfIEr sìhb dy kMm nUM vyK ky vI iksI ny aunH~ dy auq@lyEPsr~ nUM iSkìeq dI ic@TI ByjI |

s@cèI dy rsqy íqy c@lx v`ly-Drm dy k`rj krn vìlE~ qy koeI n` koeIEOkV Eksr EèI hI rihMdI hY pr EYsy bMidE~ d` kMm sv`rx leI koeI vsIl`bx hI j~d` hY |

sVk inrm`x dy kuJ mhIinE~ bÈd srk`r vloN brgyfIEr sìhb nUM pu@Cig@C d` noits EìeE` | srk`r kol iSkìeq phuMcI sI ik srk`rI mSIn~,srk`rI Emly qy srk`rI bMidE~ qoN muPq pR eIvyt kMm ilE` igE` hY ijs d` POjn`l koeI sMbMD nhIN sI |

nMbrd`r dId`r isMG jI d` brgyfIEr sìhb n`l bhuq ipE`r sI |srd`r jsvMq isMG jI ny ies pVq`l b`ry nMbrd`r jI n`l g@l kIqI | brgyfIErsìhb kihx l@gy,ìmYnUM koeI fr nhIN, mYN koeI glq kMm nhIN kIq` | iksy cMgy kMmqy hI srk`rI Eml` lìeE` hY | mYnUM pUrI aumId hY, ik sMq jI mh`r`j myry qy koeIE~c nhIN E`x dyxgy |î

nMbrd`r jI ny ikh`,ìmYN sMq b`b` jI kol bynqI kr~g` |îEgly idn jdoN brgyfIEr sìhb kutIE` Eèy q~ nMbrd`r jI vI sMq b`b`

bsMq isMG jI mh`r`j dy kol bYTy sn | sMq b`b` jI ny brgyfIEr sìhb nUMikh`,ìsìhb sj jÀ|î brgyfIEr sìhb kol pey mUVHy qy sj gey | nMbrd`r jIny sMq b`b` jI nUM iSkìeq dI pVq`l b`ry ivsq`r n`l d@isE` qy bynqI kIqI,ìE`pimhr kro |î

sMq b`b` jI ny E@goN bcn kIq`,ìEsIN q~ syv` leI nhIN ikh` sI | E`py kIqIsI qy E`p hI hux Bugqx |î

brgyfIEr sìhb ieh bcn sux ky Gbr` gey | pr E`p j`xdy sn ik by-pRv`h s`DU dy hr bcn ivc r`z huMd` hY |

sMq b`b` jI ny E@gy koeI g@l-b`q n` kIqI Eqy E`pxI sotI n`l zmIn auprlIk~ pàuxIE~ SurU kr id@qIE~, m`no kuJ ilK rhy hox | k`&I dyr sotI zmIn íqycldI rhI | nMbrd`r sìhb jI d` hIE` n` ipE` ik kuJ hor pu@Cx |

QoVHI dyr bÈd sMq b`b` jI muskrèy qy ikh`,ìsìhb koeI m`mUlI EPsr

214

nhIN hn | isE`xy hn E`py sMB`l lYxgy |înMbrd`r jI ny ësìhbí Sbd d` izkr brgyfIEr sìhb v@l ieS`r`

smiJE` pr sMq b`b` jI d` ieS`r` EslI sìhb v@l sI |EYsI bxq bxI ik g@l id@lI srk`r q@k phuMc geI Eqy r@iKE` mMqrI kol

PYsl` EìeE` | aus smyN srINh SMkr dy srd`r svrn isMG, r@iKE` mMqrI sn |srd`r krm isMG kIrqI n`l keI v`r sMq b`b` jI dy drSn~ leI kutIE` EàuNdysn | jd kys dI PèIl srd`r svrn isMG jI ny dyKI q~ brgyfIEr sìhb nUM KudpyS hox leI id@lI bulìeE` | brgyfIEr sìhb ny s`rI g@l s@c-s@c d@s id@qI qyikh`,ìqyl dI syv` srk`rI nhIN sI | jy E`m jnq` ie@k mh`n qp@svI dI syv` krskdI hY q~ POjIE~ nUM krn iv@c kI Srm sI | sVk q~ sMq b`b` jI ny imhr krky bxv` hI lYxI sI | ieh q~ POjIE~ dy cMgy B`g sn jo syv` iv@c kuJ ih@s` p` sky |î

srd`r svrn isMG jI ny jd suixE` ik syv` inrml kutIE` jOhl~ v`lymh`r`j dI kutIE` v@l phuMcx v`lI sVk dI sI q~ aus smyN h@Q joV ky b`b` jI dycrn~ íqy nmSk`r kIqI |

s. svrn isMG jI ny Skìeq dI PèIl bMd krn dy hukm dy id@qy | n`l hIbrgyfIEr sìhb nUM kihx l@gy,ìbrgyfIEr sìhb, qusIN sMq mh`r`j dy kutIE`j`x v`lI sVk bx` ky bV` hI auq@m kMm kIq` hY | sMq b`b` jI leI EYs` kMm iPrpvy q~ iqMn bulfozr~ dI Q~ pMj lY j`x` q~ jo kMm CyqI ho jèy !î

brgyfIEr sìhb, ieh bcn sux ky bVy hYr`n hoey qy sMq b`b` jI nUM mnoNm@Q` tyk ky bynqI kIqI,ìie@k EYfI-v@fI EOkV, jo EèI sI, ieMny sOKy qrIky n`lKqm ho j`vygI, d`s ny ieh kdI nhIN sI soicE` ! E`p jI ny kMm TIk krvàuxleI E`px` SrD`lU hI EPsr dI kursI qy bYT` id@q`, ijs d` E`p jI pRqI pRympihly qoN hI sI | mh`r`j E`pxIE~ kIqIE~ E`p hI j`xo |î

sotI n`l jo lIk~ sMq b`b` jI ny Cy mhIny pihl~ pèIE~ sn, auh Esl ivcPèIl bMd krn qy pY rhIE~ sn |

brgyfIEr sìhb d` s`r` pirv`r, (auhn~ dI isMGxI, v@f` pu@qr (jo POjivc E&sr sI, bytI qy Cot` pu@qr) h&qy ivc ie@k v`rI zrUr sMq b`b` jI dydrSn~ leI EàuNdy sn |

sVk~ bnàux d` kMm pI.fblwU.fI. (P.W.D.) ivB`g d` hY | jdoN ies ivB`gdy E&sr~ nUM pq` l@g` ik jOhl~ dy sMq~ ny sVk E`pxy syvk~ qoN bxvèI hY q~ iesb`ry bhuq crc` hoeI | ivB`g dy krmc`rI hYr`n sn ik ieh EOK` kMm ikvyN hoieE` |mOky íqy phuMc ky ie@k E&sr ny Ku@d jìez` ilE` | bVy siqk`r n`l auh sMq b`b`jI kol EìeE` Eqy ikh`,ìmh`r`j, E`p jI ny sVk d` ieh kMm krv` ky ipMfv`sIE~ leI bVI shUlIEq d` kMm kIq` hY |î

215

sMq b`b` jI dy mu@KoN sihj-suBÈ bcn inkly,ìbV` m`V` kMm kIq` hY |îies EPsr nUM smJ E` geI ik mh`r`j E`pxI qrIP nhIN suxdy | E`m qOr

qy hr sVk dy pUry hox qy audG`tn smyN iksy v@fy n`mI purS d` p@Qr lgìeE` j~d`hY | ies Evsr qy sMq b`b` jI dI inmrq` d` EYs` pRB`v ipE` ik ausny ikh`,ìsMqjI, mYN vìed` krd` h~ ik lu@k, bjrI d` kMm s`f` ivB`g kryg` | ieh vI vìed`krd` h~ ik sVk bnàux qy iksy dy h@QoN p@Qr nhIN lgvìeE` jèyg` |î

sm~ p` ky ieh kMm vI pUr` hoieE` qy sVk p@kI bx geI |inrml kutIE` jOhl~ kutIE` j`x leI ipMf qoN lihMdy Eqy cVHdy p`sy qoN do

rsqy sn | rsqy kI, aubV-K`bV pgfMfI huMdI sI | sMq b`b` jI ny trYktr dIm@dd n`l iehn~ rsiqE~ nUM TIk krv` ky im@tI d` k@c` rsq` bxv` id@q` q~ joE`x-j`x vìlE~ nUM qklIP n` hovy |

°¢s. svrn isMG nUM vzIrI d` vr dyx`

s. svrn isMG, srINh SMkr v`ly, sMq b`b` bsMq isMG jI dy SrD`lU sn |auh k~grs dI isE`sq iv@c ih@s` lYNdy sn | auhn~ nUM EYm.pI. dI itkt iml geIq~ auh k`mw`bI leI s. krm isMG kIrqI jI dy n`l sMq b`b` jI dI EsIs lYxEèy | auhn~ ny b`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy sMq b`b` jI dy E`sx Q@ly pMj rupeyr@K id@qy |

sMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìsvrn isMG, pMj rupieE~ iv@c vzIrI B`ld`hYN | cu@k iehn~ pMj rupeIE~ nUM |î

sMq b`b` jI iksy dy koloN vI mìeE` svIk`r nhIN krdy sn | keI v`rI iksyny mìeE` r@K vI dyxI q~ aunH~ kihx`,ìieh kMm nhIN krx` | ies k`gz dy tu@kVynUM ie@QoN cu@k lvo |î

hux q@k kutIE` iv@c qy b`hr vI, ij@Qy mh~purK j`x, mìeE` BytpRv`n nhINkrdy | ies mirw`d` dy k`rx hI inrml kutIE` jOhl~ d` PYlàu hoieE` hY |

jd s. svrn isMG ny h@Q joV ky muE`&I mMgI q~ sMq b`b` jI ny syv`d`r nUMikh`,ìienH~ dI jl p`xI n`l syv` kr lYxI c`hIdI hY |î

Cu@tIE~ smyN mh~purK~ ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm id@q`,ìsMq`,iehn~ nUM b`t` Br ky pqìsE~ d` idau |î

sMq igE`n isMG jI mh`r`j ny pqìsE~ d` b`t` Br ky s. svrn isMG nUMid@q` qy ikh`,ìE`h lo vzIrI d` pRS`d !î

iehn~ s`DUE~ ny ies pRS`d iv@c EYsI brkq pèI ik s. svrn isMG s`rIaumr kyNdr iv@c vzIr rhy |

216

s. svrn isMG jI dI bynqI qy sMq b`b` jI dy hukm Enus`r, srd`r jI,igE`nI lkSmI nrìex isMG jI (irtìerf EYs.EYs.pI.) nUM E`pxy su@K~ dySukr`ny leI id@lI lY ky j~dy qy pUry snm`n n`l kQ` v`rq` d` E`nMd lYNdy | igE`nIjI nUM id@lI srd`r krm isMG kIrqI EYm. EYl. ey. sìhb lY ky j~dy |

°¢pUry gurU d` pRq`p

p`xI d` suBàu hY ik auh inv`x v@l c@ld` hY | E`ly duE`ly imlx v`ly nUM vIn`l lY ky cld` hY | ieh l@kV nUM fobd` nhIN | jykr l@kV qy loh` l@g` hovy q~ ausnUM vI l@kV dy n`l hI q`r idMd` hY |

brgyfIEr jsvMq isMG jI ny pq`ry v`lI sVk dy inrm`x iv@c k`PI ih@s`pìeE` sI | ieh srk`rI k`r j~ E`pxI in@jI k`r qy inrml kutIE` jOhl~EàuuNdy | ienH~ d` ie@k POjI frèIvr sI | auh r`jsQ`n d` rihx v`l` sI | iesfrèIvr dI ifaUtI huMdI ik k`r kol hI s`vD`n rihx` |

ieh frèIvr E`pxy sìhb nUM roz vyKy ik auh kutIE` dy EMdr j` ky sMqb`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn krdy qy vrdI dI pYNt aucI krky syv` iv@cvI juV j~dy | ies v`q`vrx d`, vnspqI dI mihk d` ies aupr Esr pYx` hIsI |

ie@k idn Cu@tI d` idn sI qy ieh frèIvr s`dy kpiVE~ iv@c inrmlkutIE` jOhl~ EìeE` | dUr qoN hI isr inv` ky bYT igE` | isr rum`l n`l F@ikE`sI | sMq b`b` jI j`xI-j`x sn, ie@k syv`d`r nUM Byj ky kol bul` ilE` | ies nUMpMj`bI bolxI nhIN sI EàuuNdI | jd ies nUM pu@iCE` q~ ies ny d@isE` ik auhbrgyfIEr sìhb d` frèIvr hY qy POj dI nOkrI krd` hY |

sMq b`b` jI ny puCvìeE`, ìik@d~ Eàux` hoieE` ?îfrèIvr ny ikh`,ìE`pdy drSn nhIN kry Qy ! ies lIey EìeE` hUM |îsMq b`b` jI ny jl-p`xI Ckàux d` hukm id@q` qy ie@k syv`d`r ny ies dI

syv` inBèI |ieh syv`d`r nUM kihx l@g`, ìsMq b`b` jI sy koeI cIz m~gnI hY, dy dyxgy ?îsyv`d`r ny pu@iCE`,ìE`pko ikE` c`hIey ?îfrèIvr ny ikh`, ìvoh qo mYN sMq jI sy m~gMUg` |îsyv`d`r ny sl`h id@qI ik pYrIN h@Q lg` ky bynqI kr lYxI |ieh frèIvr sMq b`b` jI p`s EìeE` qy mh`r`j dy pYr~ nUM h@Q lg` ky

kihx l@g`,ìmh`r`j, myrI S`dI ko bhuq s`l ho gey hYN, pr myry koeI EOl`d nhIN hY |î

217

sMq b`b` jI muskrèy qy syv`d`r nUM ikh`,ìEMdroN pRS`d dy do syb lY EÀ|îsyv`d`r ny sMq b`b` jI dy hukm Enus`r syb frèIvr nUM dy id@qy |syv`d`r ies imhr nUM vyK irh` sI | frèIvr bV` KuS hoieE` ik ausdI

bynqI suxI geI hY |sm~ pYx qy ausdy Gr lVk` hoieE` | aus smyN ies ny E`pxy sìhb nUM sMq

b`b` jI dI ikrp` b`ry d@isE` | brgyfIEr sìhb ny v`rq` sux ky sMq b`b` jIdy praupk`rI hox d` ivSv`S v@D igE` |

°¢id@lI d` dOr`

sMq b`b` bsMq isMG jI dI sMgq dy keI pRymI k`rob`r leI pMj`b C@f ky id@lISihr v@s gey sI | ienH~ nUM vyK ky, keI im@qr, irSqyd`r Eìd vI sMq b`b` jI dIsMgq d` ih@s` bx gey | ieh ie@k dUjy nUM qy imldy pr sMq b`b` jI dy drSn nhINsn huMdy | jdoN iehn~ ipMf Eàuux` q~ aus vyly hI sMq b`b` jI dy inrml kutIE`jOhl~ E` ky drSn krny |

id@lI dI sMgq Eksr iek@TI huMdI rihMdI | ie@k v`r id@lI dI sMgq ny PYsl`kIq` ik sMq b`b` jI nUM id@lI Sihr iv@c drSn dyx leI bynqI kIqI j`vy | sMgqny ie@k isMG~ d` j@Q` Byjx d` PYsl` kIq` | ieh j@Q` inrml kutIE` johl~ j` kybynqI kry ik id@lI iv@c sRI EKMf p`T sìhb kràux` hY, ies leI sMq b`b` jIdrSn dyx |

sMn °©•¢ iv@c id@lI qoN ieh isMG~ d` j@Q`, inrml kutIE` jOhl~ EìeE` |ienH~ iv@c jQyd`r inrml isMG-hlUv`l v`ly, s. joigMdr isMG-EoV v`ly, s.imlK` isMG-ikqn` v`ly s. hj`r` isMG qy s. mohn isMG-hlUv`l v`ly sn | sMqb`b` jI dy drSn krky, auhn~ bynqI kIqI,ìmh`r`j, id@lI Sihr nUM vI B`g làuqy sMgq~ nUM drSn dy ky inh`l kro |î

sMq b`b` jI ny koeI jv`b n` id@q` | do idn bÈd isMG~ ny iPr bynqI kIqIq~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìbynqI nhIN ! hukm suxÀ |î

E@goN iehn~ isMG~ ny ikh`,ìmh`r`j, E`p nUM id@lI dI sMgq w`d krdI hY |E`p id@lI dI sMgq nUM drSn idau | E`p jI dI h`zrI iv@c sRI EKMf p`T sìhbdy p`T hoxy hn qy E`p ikrp` krky drSn idau |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìijs qrH~ quh`f` hukm |îisMG~ dI bynqI pRv`n hoeI qy Sukr`ny iv@c sMq b`b` jI dy crn PV ley ik

Erd`s suxI geI qy E`s pUrI hoeI |

218

sMq b`b` jI ny igE`nI dId`r isMG, nMbrd`r nUM n`l ilE` qy id@lI dI sMgqn`l id@lI j`x leI iqE`rI kr leI |

°¢rohqk ivKy EYs.pI., iF@loN sìhb nUM drSn dyxy

id@lI vl ryl g@fI qy sPr kridE~ rohqk stySn qy sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j sMgq smyq g@fI qoN auqr gey | ie@Qy aunH~ dy SrD`lU s. gurcrn isMGiF@loN puils iv@c EYs.pI. dy Ehudy qy ifaUtI krdy sn | auhn~ d` sMq b`b` jI n`lbhuq ipE`r sI pr ifaUtI sKq hox krky inrml kutIE` jOhl~ E` ky drSn krnd` mOk` nhIN imld` sI | mn iv@c hI roz mh~purS~ dy crn~ iv@c m@Q` tykdy qyKuSIE~ lY lYNdy |

s. gurcrn isMG iF@loN bVy krVy EPsr mMny j~dy sn | iksy koloN vI v@FI nhINlYNdy sn qy s`rI aumr eIm`nd`rI n`l nOkrI kIqI | ienH~ nUM sz` dy qOr qy rohqkbdl id@q` igE` | rohqk d` iel`k` cor~ qy f`kUE~ n`l BirE` hoieE` sI EqySihr dy lok~ nUM ienH~ ny db` ky E`pxy k`bU iv@c r@iKE` hoieE` sI | Sihr dy lok~dy ichirE~ qy hmyS~ fr hI nzr EàuuNd` sI | ie@k hor vI k`rx sI, ies fr d` | f`kUiel`ky dy puils EPsr~ qy hor st`P nUM ih@s` idMdy sn q~ jo puils koeI k`rvèIn` kry |

iF@loN sìhb ny QoVHy idn~ iv@c hI Sihr b`ry pq` kr ilE` | ij@Qy sUh imldIC`p` m`r ky Coty-v@fy cor~ nUM pkV lYNdy | f`kUE~ nUM vI iesy qrH~ PVdy | keI f`kUE~nUM n`k`bMdI krky qy muk`bl` krky PVdy | g@l kI, s`r` Sihr cYn dI nINd sONd` |iF@loN sìhb dy krmc`rI ienH~ koloN frdy | ienH~ d` kihx` q~ mMndy pr aunH~ dIauprlI kmèI Kqm hox k`rn ienH~ qoN sVdy vI sn |

Sihr dy EmIr qbky ny ienH~ d` Sukr`n` vI kIq` Eqy siqk`r vI | aunH~ikh`,ìquh`fy ip@Cy koeI EijhI q`kq hY, jo ibnH~ iksy BYE dy qusIN hr kMm krI j`rhy ho |î

iF@loN sìhb ny ikh`,ìq`kq qy hY Eqy auh jOhlIN bYTI hY |îaunH~ ny ikh`,ìs`nUM vI drSn krÀ |îìies leI q~ jOhlIN j`x` pvyg`, ijhV` Ejy muSikl hY,î iF@loN sìhb ny

ikh` |jd rohqk Sihr iv@c nOkrI kridE~ k`PI sm~ bIq igE` q~ auhn~ dy

bdlI dy E`rfr E` gey | iF@loN sìhb dy mn iv@c vI sMq b`b` jI dy pRq@K drSn~dI pRbl ie@C` sI | aunH~ Erd`s kIqI, ìmh`r`j, hux bdlI ho geI hY, ie@QoN dIsMgq nUM vI drSn idau |î

219

sB ikCu qum hI qy hoE` Eìp bxq bxèI “drsnu Bytq s`D k` n`nk gux gèI “ (pMn` ®°¢)

igE`nI dId`r isMG ny stySn qoN iF@loN sìhb nUM tYlIPon kIq` qy ikh`,ìd`sstySn qoN bol irh` hY | E`p jI dy drSn krny hn |î

iF@loN sìhb d` mn auC`l~ m`rn l@g ipE` qy pu@iCE`, ìkI mh`r`j jI vIn`l hn ?î ikauNik iF@loN sìhb j`xdy sn ik izE`d`qr nMbrd`r jI mh`r`j n`lhI huMdy hn !

nMbrd`r jI ny ikh`, ìmh`r`j jI Eqy sMgq vI n`l hY |îiF@loN sìhb gdgd ho gey qy ikh`, ìE`p stySn qy hI ru@ko, d`s huxy

phuMcd` hY |îkudrq dy EYsy rMg | iF@loN sìhb dI bdlI hox k`rx nvyN EPsr nUM c`rj

dy rhy sn | kuJ cIz~ dI ilst iqE`r ho cu@kI sI | iF@loN sìhb ny aus nUMikh`,ìBèI c`rj q~ hux sMq b`b` jI dy j`x qoN bÈd hI pUr` hovyg` | mYnUM q~ myryr@b ny drSn id@qy hn mYN qy auhn~ d` pUr` siqk`r krn` hY |î

nvyN EPsr nUM ieh g@l jldI hI smJ E` geI qy aus ny ikh`,ìkoeI g@lnhIN | qusIN E`pxI auh ifaUtI pUrI kro | mYN Coty EPsr~ n`l bYT ky Esl` igxlv~g` |î

bs iPr kI sI b`b` jI dy E`dr siqk`r dI iqE`rI SurU ho geI | jd q@kiF@loN sìhb pirv`r smyq stySn phuMcy, st`& ny bYNf vìjE~ d` ieMqz`m krilE` sI | iF@loN sìhb stySn qy hI E`pxy bUt auq`r ky sMq b`b` jI dy crn~ íqyif@g pey | crn Coh imlI q~ bV` Sukr`n` kIq` | sMq b`b` jI vI auhn~ dI p@gVIv@l ikRp` idRStI n`l dyKdy rhy | jd k`&I icr ho igE` iF@loN sìhb ny isr n`cu@ikE` q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìsìhb, kI hukm hY ?î

iF@loN sìhb PrS qy hI bYT gey Eqy h@Q joV ky bynqI krn l@gy,ìmh`r`j,ies DrqI nUM B`g lèy hn, d`s dy dPqr nUM vI B`g lÀ |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìsrk`r, E@gy ho c@lo |îiF@loN sìhb dI inmrq` nUM st`& ny pihlI v`r vyiKE` qy E`ps iv@c g@l~

krn l@gy,ìieh ikMn` krV` E&sr hY | pr EMdroN ikMn` nrm | pihlI v`r iksy E@gyJu@kdy dyiKE` hY |î

jo dIsY gur isKV` iqsu iniv iniv l`gau pìe jIau “ (pMn` ß¶£)

d&qr phuMc ky iF@loN sìhb ny sMq b`b` jI nUM E`pxI kursI qy bYTx dI bynqIkIqI q~ st`& bhuq hYr`n hoieE` | sMgq leI drIE~ d` ieMqz`m ho cu@k` sI | bYNfvìlE~ ny vI E` ky E`pxI h`zrI BrI | puils d&qr d` nz`r` E@j hor hI sI |

220

eIrK` krn v`ly vI iF@loN sìhb nUM drI qy bYT` dyK ky E`pxI duSmxI Bu@lgey Eqy sìrE~ ny sMq b`b` jI nUM h`r pèy |

igE`nI dId`r isMG jI ny muKI bx ky jl p`xI dI syv` inBèI | sMq b`b`jI muskr` ky s`r` nz`r` dyKdy rhy qy iPr kihx l@gy,ìiF@loN sìhb, ie@Qy ikMnIifaUtI rihMdI hY |î

iF@loN sìhb ny ikh`, ìmh`r`j, ie@QoN bdlI ho geI hY | nv~ E&sr EìgE` hY | jldI hI dUjI Q~ dy E`rfr E` j`xgy, E`p imhr kro | E`pxy crn~ kolbul` lvo |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìBl` hY |îrohqk dy v@fy E&sr Eqy hor n`mI purS mh~purK~ dy drSn krn Eèy | sMq

b`b` jI ny s. dId`r isMG nUM kIrqn krn d` hukm id@q` | s`rI rohqk dI sMgqny ies kIrqn d` E`nMd mìxE` |

ikauN jo nMbrd`r dId`r isMG mìeE` nhIN lYNdy sn, q~ aus smyN iF@loN sìhbny ie@k irv`lvr nMbrd`r jI dy gly iv@c h`r v~gU p` id@q` Eqy s`rI sMgq ny jYk`ryC@fy | jdoN sìrE~ dIE~ JolIE~ KuSIE~ n`l Br id@qIE~ q~ sMq b`b` jI ny Cu@tIE~leIE~ Eqy id@lI v@l c`ly pèy |

ies s`KI qoN pq` lgd` hY ik bRhm igE`nI mh~purK~ d` E`pxy ipEìrE~n`l ikqn` pRym huMd` hY| E`p hI ikrp` krn aus jgH phuMc j~dy hn ij@Qy aunH~ dyBgq s@cy mn n`l w`d krdy hn|

°¢sMq b`b` jI id@lI iv@c

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny rohqk qoN id@lI rylg@fI qy sPr kIq` |id@lI dIE~ sMgq~ vI sMq b`b` jI d` qIbrq` n`l ieMqz`r kr rhIE~ sn | id@lIphuMcx qy sMgq~ ny sMq b`b` jI d` stySn qy hI in@G` sv`gq kIq` | sMgq~ sMq b`b`jI nUM GrIN ilj`x` c`huMdIE~ sn pr sMq b`b` jI ny gurduE`r` bMgl` sìhb auq`r`kIq` | mh~purK~ ny sMgq~ nUM id@lI dy s`ry ieiqh`sk gurduEìrE~ dy drSn krvèyEqy auhn~ dy ieiqh`s d` vI vrxn kIq` | rUh`nI q`kq dy mìlk sMq b`b` jI nykuJ idn ie@Qy rih ky sMgq~ nUM gurU Gr n`l joiVE` |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny sMgq dy n`l id@lI dy s`ry ieiqh`skgurduEìrE~ dy drSn kIqy| sMgq gurduEìrE~ dy ieqih`s b`ry bVy hI siqk`rn`l sMq mh`r`j jI koloN srvx krdy|

iPr sMgq dI bynqI íqy sMq mh`r`j aunH~ dy Gr crn pàuNdy| hr Gr ivc

221

dIv`n sjd` qy kQ` kIrqn huMd`| sMgq ” Gr v`ly lMgr CkàuNdy|syvk~ dy irSqyd`r, pVosI qy im@qr bVy hI siqk`r n`l drSn~ leI iek@Ty

huMdy qy hr Gr ivc bVI rOxk lgxI| syvk vI c`huMdy sn ik ies ruh`nI sKSIEqdy drSn v@D qoN v@D s@jx kr skx qy aunH~ dI bKiSS dy p`qr bx skx|

igE`nI dId`r isMG jI ny sMgq~ ” sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dyjIvn lkS (Mission) b`ry j`xk`rI dyxI qy aunH~ dIE~ kIqIE~ pMQk syv`v~ dìzkr krn`| auh dsdy sn ik sMq mh`r`j d` ie@ko-ie@k tIc` hY qy auh hY ikizE`d` qoN izE`d` syvk KMfy b`ty d` EMimRqp`n krn qy sìhb sRI gurU goibMd isMGjI mh`r`j dI KuSIE~ lY skx|

°¢Ejmyr iv@c nz`r`

imhrv`n maul` qUhI eyk “ pIr pYk~br syK “idl` k` m`lku kry h`ku “ kur`n kqyb qy p`ku “ (pMn` ®©ß)

Ejmyr ivKy imsqrI s`DU isMG s@KirE~, jOhl~ v`l`, c`rjmYn rihMd` sI,jo sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` EMimRqD`rI SrD`lU sI | aus dy mn dI B`vn`j`xdy hoey sMq b`b` jI ny id@lI qoN sMgq~ smyq is@Dy Ejmyr aus dy Gr nUM B`g lèy | r`qnUM dIv`n s@ijE`, kIrqn hoieE` Eqy sMq b`b` jI dy iel`hI bcn~ n`l sMgq~inh`l hoeIE~ | sMq b`b` jI ny s`DU isMG qoN pu@iCE`,ìie@Qy koeI iksy r@b dy ipE`rydI drg`h vI hY ?î

s. s`DU isMG ny auqr id@q`,ìjI, mh`r`j, ie@Qy Ejmyr SrIP dI drg`h hY |îsMq b`b` jI ny suBìvk bcn kIq`,ìEsIN svyry drg`h qy j`v~gy |îsMq b`b` jI dy bcn~ qoN ie@k EnoKI mihk E` rhI sI qy ieMJ lgd` sI ijvyN

drg`h dy mìlk dI rUh vI sMq b`b` jI dy crn E`pxI drg`h ivKy puEàuux`c`huMdI hY | s`DU dI rmz s`DU hI j`x skdy hn |

svyr huMdy hI sMq b`b` jI ny drg`h qy j`x dI iqE`rI kr leI | sMgq~ vIn`l j`x leI iqE`r hoeIE~ | sMq b`b` jI ny sPYd dsq`r, sPYd g`qI qy bhuqsuMdr kFèI v`l` joV` pìeE` Eqy h@Q iv@c iqMn Pu@tI ikrp`n PVI hoeI sI | sMqb`b` jI jdoN sMgq~ smyq drg`h dy EMdr j`x l@gy q~ drv`zy íqy KVy syv`d`r nysMq b`b` jI nUM EMdr j`x qoN rok id@q` qy ikh`,ìE`p Ssqr-D`rI ho ies leIdrg`h dy EMdr nhIN j` skdy |î

ieh g@l sux ky sMq b`b` jI aus nUM kihx l@gy,ìieh d@s drg`h qyrI hY j~Kud` dI ?î

222

EgoN jv`b n` imlx qy sMq b`b` jI ny iPr ikh`,ìd@s drg`h qyrI hY j~Kud` dI |î sMq b`b` jI, koeI jv`b n` imlx qy v`ps muV pey q~ EMdroN ie@k bzurglMby sPyd d`Vy v`l` doV ky EìeE` qy auc@I-auc@I kihx l@g`,ìn` roko, n` roko h@tjàu E@j E`p Kud` drg`h qy crn pàux EìeE` hY |î

aus bzurg ny sMq b`b` jI nUM bynqI kIqI,ìEÀ mìlk, ieh drg`h E`pjI dI hI hY | drSn idau |î

auh bzurg sMq b`b` jI nUM n`l lY ky qur ipE` qy s`rI drg`h dI pRkrm`krvèI | iPr auh bzurg drv`zy q@k sMq b`b` jI nUM ivd` krn vI EìeE` |

sMq b`b` jI bzurg b`by nUM pu@Cx l@gy,ìs~eI jI KuS ho ?îaus bzurg ny bVy ipE`r n`l auqr id@q`,ìE@j mYN bhuq KuS h~, ikauNik

Kud` E`p c@l ky drg`h qy EìeE` hY | auhn~ dy drSn krn n`l myrI ie@C` pUrIho geI hY |î

sMq b`b` jI jdoN gyt qoN b`hr Eèy qy sMgq ny ip@Cy muV ky iPr bzurg b`byv@l vyKx` cìhE` q~ auhn~ nUM kuJ nzr n` EìeE` | sMgq~ dy pu@Cx qy sMq b`b` jIny bcn kIq`,ìieh ies drg`h dy mìlk hzrq Kv`j` mwodIn hsn icSqIsìhb sn |î

ies qy sMgq~ ny b`b` jI dI jY-jYk`r kIqI Eqy KuSI n`l boly so inh`l dyjYk`ry lgèy |

°¢id@lI dI sMgq íqy imhr

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j jdoN Ejmyr sn q~ id@lI qoN ie@k q`r(TELEGRAM) EèI, ijs Enus`r id@lI dIE~ sMgq~ sMq b`b` jI d` bVI auqsukq`n`l ieMqz`r kr rhIE~ hn | sMq b`b` jI ny s. s`DU isMG qoN pu@iCE`,ìq`r iksdy n~ qy EèI hY ?î

s. s`DU isMG ny d@isE`,ìmh`r`j, q`r q~ myry n~ qy EèI hY pr id@lI dIE~sMgq~ E`p jI nUM bhuq w`d kr rhIE~ hn |î

sMq b`b` jI muskr` ky bcn krn l@gy,ìq`r q~ qyry n~ dI EèI hY | iesleI qUM hI j` s`f` ies iv@c kI kMm hY ?î

E@goN aus gurmu@K ny bynqI kIqI,ìmh`r`j, id@lI dIE~ sMgq~ q~ E`p jI nUMw`d krdIE~ hn | bynqI pRv`n kro qy sMgq nUM inh`l kro | q`r Byjx qoN pq` lgd`hY ik sMgq nUM ikMnI ieMqz`r hY |î

sMgq~ d` pRym dyK ky mh`r`j jI ny sMgq~ smyq id@lI v@l c`ly p` id@qy | sMq

223

b`b` jI dy Eàuux dI KuSI iv@c id@lI ivKy EKMf p`T sìhb E`rMB kIqy gey | bhuqsMgq~ juVIE~ qy gurb`xI dy kIrqn hoey | sMgq íqy vI EYsy s`DU, ijs nUM kyvl b`xIn`l ipE`r sI, pRB`v pYx` hI sI | r@b dy j@s Eqy kIrqn d` EYs` Esr hoieE` ikbhuq s`ry pR xI sRI gurU goibMd isMG jI dI POj d` ih@s` bxn leI iqE`r ho gey |sMgq~ nUM mh`r`j jI ny KMfy-b`ty d` EMimRq CkìeE` Eqy gurU Gr n`l joiVE` |

jdoN dIv`n dI sm`pqI hoeI q~ sMq b`b` jI nUM pq` l@@g` ik sMgq dy E`gUE~ny dIv`n sjàux leI augr`hI kIqI sI | sMq b`b` jI ny iehn~ nUM bul` ky sKqq`Vn` kIqI qy ikh`,ìieh bhuq hI BYV` kMm kIq` hY | gurU Gr dI mirw`d` dIaulMGx` hY | gurU d` dIv`n s@ijE` sI qy gurU dI At hI k`PI sI | gurU ny k`rj E`phI pUr` kr dyx` sI | E@gy qoN ieh nhIN krn` |î

sMgq ny sMq b`b` jI dy crn~ qy if@g ky m`PI mMgI qy E@gy qoN augr`hI n` krnd` pRx kIq` |

sMq b`b` jI d` inwm sI ik iksy vI EsQ`n j~ iem`rq dI aus`rI smyN,nINh p@Qr r@Kx vyly, brsI qy hor sm`gm~ qy kdI vI augr`hI nhIN krnI | iesrIq d` auhn~ dy bÈd dy mh~purK~ ny vI pUr` iKE`l r@iKE` qy hux vI iehImirw`d` c@l rhI hY |

ies dOr`n P~vVy dy s. E`qm` isMG ijhVy krol b`g id@lI rihMdy sn, sMqb`b` jI dy crn E`pxy gRih ivKy pvàux dy bhuq ie@Cuk sn | auhn~ ny E@DI r`qE`pxy Gr dyg iqE`r kIqI qy Erd`s kIqI,ìsMq b`b` jI drSn idau |î

q@q-byq` sMq b`b` jI sMgq~ nUM n`l lY ky E@DI r`q nUM pRymI dy Gr phuMc geyqy drv`z` KVkìeE` | jdoN aus gurmu@K ny drv`z` KoilE` q~ kI dyKd` hY ik sMqb`b` jI sMgq~ smyq drv`zy qy KVy hn, bV` KuS hoieE` | sMq b`b` jI nUM E`sxqy sjìeE` | sMq b`b` jI bcn krn l@gy,ìE`qm` isE~, qyrI Erd`s iv@c pRym dIiK@c hY | r`gIE~ leI c`dr ivCàu qy kIrqn d` E`nMd m`xo |î sMq b`b` jI n`lie@k kIrqnI j@Q` sI | auhn~ nUM pUrI E`s` dI v`r d` kIrqn krn d` hukm hoieE` |sRI E`s` dI v`r d` kIrqn kridE~-kridE~ idn cVH igE` | Bog pYx qy sMgq~nUM jl-p`xI CkìeE` igE` | srd`r jI dI ie@C` pUrI hoeI qy sMq b`b` jI d`Sukr`n` kIq` |

°¢

224

id@lI stySn d` nz`r`hux sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` v`ps inrml kutIE` jOhl~ prqx

d` sm~ E` igE` sI | id@lI dIE~ byEMq sMgq~ sMq b`b` jI nUM ivd` krn leI pur`xIid@lI stySn qy phuMc geIE~ | stySn qy ieMnI BIV ho geI ik KVy hox dI Q~ vI n`rhI | sMgq~ ivcoN kuJ pRymI lMgr lY Eèy qy sMq b`b` jI nUM lMgr Ckàux dI bynqIkIqI | ryl g@fI c@lx d` sm~ ho irh` sI | sMgq~ d` sMq b`b` jI pRqI in@G` ipE`rdyK ky ryl g@fI dy g`rf Eqy frèIvr qoN vI irh` n` igE`, auhn~ ny vI sMq b`b`jI dy crn~ qy m@Q` tyikE` | auh sMq b`b` jI dI rUh`nI q`kq qoN pRBìvq ho ky kihxl@gy,ìsMq b`b` jI g@fI vI E`p jI dI qy EsIN vI E`p jI dy! hux qy E`p jI dy hukmn`l hI g@fI c@lygI |î

sMgq~ nUM stySn qy hI lMgr CkìeE` igE` | pRym iv@c E` ky g`rf ny g@fIE@D` GMt` lyt clèI |

jlMDr CàuxI stySn íqy vI sMgq~ ny sMq b`b` jI d` in@G` suE`gq kIq` qysMq b`b` jI sMgq~ smyq v`ps inrml kutIE` jOhl~ phuMc gey |

°¢wU.pI. dI w`qr`

BtolIE~ dy do Br` f`. mihl isMG qy hOld`r surjn isMG ny E`pxI zmInvyc ky wU.pI. nUM c`ly p` id@qy | ie@Qy E` ky aunH~ ny ¶ mur@by zmIn KrIdI | dovyN Br`v~d` sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j n`l bV` pRym sI qy sMq mh`r`j jI nUM bV` m`xidMdy sn |

ienH~ ny ¶ mur@by zmIn ivcoN ¢ mur@by d` pt` sMq b`b` jI dy n~ ilKvìd@q` | aunH~ dy mn iv@c EèI ik ies bh`ny sMq b`b` jI dy crn ies zmIn qy pYxgyqy aunH~ dI vI lihr-bihr ho j`vgI |

sMq b`b` jI nUM zmIn~ n`l kI lgÀ sI, pr E`pxy SrD`lUE~ d` ipE`r vyKky qy aunH~ dI b`r-b`r kIqI bynqI dy sdky sMn °©•¢ dy EMq iv@c sMq b`b` jI nywU.pI. d` dOr` kIq` | E`p ny k~SIpur dy iel`ky dy ipMf munSI grDeIE` ivKy inv`skIq` | wU.pI. iv@c ipMf grDeIE` hI ie@k EYs` ipMf hY ijhV` s`ry d` s`r` guris@K~d` ipMf hY | ie@QoN dy v`sI pMj`b ivcoN j` ky hI vsy hn | pihl~ ieh s`r` iel`k`jMglI sI qy ie@Qy jMglI j`nvr Syr, cIq` Eìd E`m GuMmdy nzr EàuuNdy sn | prE@j lok~ dI imhnq sdk` s`r` iel`k` sr-sbz idKèI idMd` hY | gMn` qy kxkie@QoN dIE~ mu@K Psl~ hn |

pihloN pihl ie@QoN dy lok~ dIE~ hor muSkl~ qoN iel`v` pIx v`ly p`xI dI

225

bVI qMgI sI | ies qMgI nUM dUr krn leI sMq b`b` jI ny E`pxy syvk s. mihl isMGnUM bcn kIq`,ìEsIN qyry GroN p`xI audoN pIv~gy jdoN qUM E`pxy Kyq iv@c KUh lgvèyNg` |î

sMq b`b` jI dI pRyrn` n`l aus ny E`pxy Kyq qy KUh lgvìeE` ijs n`l s`ryipMf dy p`xI dI qMgI dUr ho geI |

ies iel`ky iv@c ie@k qumrIE` n~ dI ndI vihMdI sI ijhVI cOVI G@t qy fMUGIizE`d` sI | sMq b`b` jI ies ndI dy ikn`ry bYT ky qp kirE` krdy sn | ies ndIqy jMglI j`nvr Syr, cIq` Eìd p`xI pIx EìeE` krdy sn | auh j`nvr p`xIpI ky ies mh`n qp@svI dI Srn iv@c E` ky bYT j~dy sn | ieMJ j`pd` sI ik iehj`nvr sMq b`b` jI d` pihr` dy rhy hn, q~ jo ies syv` bdly auhn~ d` vI auD`rho sky |

s. mihl isMG ny ie@k bhuq lMbI CMn iqE`r kIqI ijs leI ie@k lMby Ek`rdI ltYx (l@kV dI CqIrI) ilE~dI geI | ltYx B`rI qy lMbI hox kr ky cVHn iv@cn` E`vy | bhuq koiSS dy b`vjUd vI ieh n` cVHI | ieh s`r` kuJ sMq b`b` jI dys`hmxy v`pirE` | sMq b`b` jI ny ltYx nUM auNglI d` ieS`r` kIq` q~ ltYx ie@kdmcVH geI|

ieh kOqk s. mihl isMG qy hOld`r surjn isMG ny E`pxIN E@KIN dyiKE` |ieh kOqk vyK ky s`ry sMq b`b` jI dI crnIN pY gey qy auhn~ dIE~ KuSIE~ leIE~ | sMqb`b` jI ies ipMf koeI iqMn mhIny rhy | roz dIv`n s@jd`, l`gy dy ipMf~ iv@c vI dOr`krdy | ies smyN dOr`n auhn~ ny bhuq s`ry s@jx~ nUM KMfy-b`ty d` EMimRq Ck` ky gurUGr n`l joiVE` |

SRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny vI ies ipMf nUM drSn dy ky B`glgèy, E`pxy n`l SrD`lUE~ nUM ilj` ky zmIn dI KyqI krvàuNdy | sMq b`b` igE`nisMG jI ny ies jgH bhuq s`ry pR xIE~ nUM KMfy b`ty d` EMimRq CkìeE` | sMq b`bìgE`n isMG jI mh`r`j ny ies ipMf iv@c ie@k gurduE`r` sìhb d` nINh p@Qr vIr@iKE` qy hux ie@k bV` suMdr gurduE`r` ie@Qy suSoiBq hY qy sMgq~ roz h`zrIBrdIE~ hn | hux vI ies ipMf dIE~ sMgq~ smyN-smyN íqy inrml kutIE` jOhl~ E`ky gurU n`nk sìhb dIE~ KuSIE~ pR pq krdIE~ hn |

°¢

226

qot n` E`vy vDdo jèIinrml kutIE` jOhl~ iv@Ky gurU d` lMgr pMgq~ lg` ky CkìeE` j~d` hY |

jd pMgq~ l@g j~dIE~ hn, aus vyly siqn`m vìhgurU d` j`p SurU ho j~d` hY | jdqk s`rI sMgq nUM sB ivEMjn vrq nhIN j~dy ieh j`p cld` rihMd` hY | jYk`ry qoNbÈd s`rI sMgq ieko vyly lMgr C@kx` E`rMB krdI hY |siqn`m vìhgurU dy j`p dIE~ kuJ ivSySqèIE~ hn :°. sMgq E`ps iv@c g@l b`q n` kry qy r@b dy n`m d` j`p kry |¢. vìhgurU dI ikrp` sdk` gurU d` lMgr imlx j` irh` hY Eqy aus dy Sukr`ny

vjoN r@b d` n`m lYNdy hn |£. vìhgurU dy j`p n`l rsn` Su@D huMdI hY Eqy Su@D rsn` n`l gurU k` lMgr

EMimRq ho j~d` hY |§. gurU k` lMgr s`rI sMgq iv@c vrqìeE` j`vy qy sB nUM br`br imly (ieh

v@KrI g@l hY ik koeI loV Enus`r dub`r` lvy ) qy siqn`m vìhgurU dy j`psdk` lMgr iv@c kdI qot nhIN EàuuNdI |sMq b`b` jI ny inrml kutIE` jOhl~ iv@c ieh mirw`d` r@KI | ies d` k`rn

sI ik lMgr gurU d` kihx` qy E`s`n hY pr mMnx` EOK` hY |bMbylI ivKy BèI lCmn isMG dl`l dy b`g iv@c s`l`n` dIv`n s@jd` sI |

ieh dIv`n poh mhIny dI brsI dy sm`gm~ qoN bÈd huMd` sI | ies s`l`n` dIv`ndI bhuq mh@qq` sI | gurmiq ivc`r, pRc`r Eqy KMfy-b`ty dy EMimRq dI Ku@lI vrK`huMdI sI | sMq b`b` jI ies dIv`n iv@c h`zrI Brdy sn | dUr-dur`fy qoN sMgq~ E`ky gurU Gr dIE~ KuSIE~ pR pq krdIE~ sn |

ie@k v`rI dIv`n dy dOr`n, jYqpur dI sMgq Eqy pqvMqy s@jx (BèI hrn`misMG, BèI gurid@q isMG, BèI jv`hr isMG qy BèI svrn isMG) sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j kol Eèy qy bynqI kIqI,ìmh`r`j jI, jYqpur dIE~ sMgq~ gUrU k`lMgr iqE`r krky ilEàuux` c`huMdIE~ hn | E`p jI ikRp` kr ky bynqI pRv`n kro |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìjdoN hY hI gurU k` lMgr q~ s`nUM pu@Cx dI kI loV hY |îbynqI pRv`n ho geI | dupihr d` lMgr jYqpur dI sMgq ilEèI | bMbylI

dIv`n s@ijE` Eqy sMgq d` B`rI iek@T hoieE` |lMgr qoN pihl~ pqvMqy s@jx~ ny sMgq dyKI q~ ieauN jìpE` ijvyN lMgr dI

m`qr` G@t hY | auhn~ sMq b`b` jI kol bynqI kIqI,ìE`p jI dI ikrp` sdk` sMgq~hum-hum~ ky phuMcIE~ hn, pr lMgr dI m`qr` G@t lgdI hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìlMgr d` ng`r` krvÀ |îhukm Enus`r lMgr d` ng`r` ho igE` | sMgq~ ny pMgq~ lg` leIE~ | isMG~

227

qy bIbIE~ dI v@KrI-v@KrI pMgq sI |sMq b`b` jI KVy hoey qy sotI lY ky pMgq iv@c E` gey | sMgq~ dy isr Ju@k

gey | sMq b`b` jI ny siqn`m vìhgurU d` j`p E`rMB kr id@@q` | sMgq ny vI pUr`s`Q id@q` |

auDr lMgr vrqìeE` j` irh` sI | ie@Dr rsn` j`p kr rhI sI | ieMnyipE`r n`l kIq` j`p rMg ikvyN n` ilE~d` | ijs j`p iv@c sMq mh~-purK E`pS`ml hox aus d` nqIj` q~ TIk hox` hI sI |

s`rI sMgq ny lMgr r@j ky C@ikE` pr iksy vI ivEMjn iv@c qot n` EèI |iehn~ CotIE~-CotIE~ g@l~ qoN is@iKE~ imldI hY | sMq b`b` jI G@t boldy

sn pr hr bol iv@c Bl` hI huMd` sI |sMq b`b` jI dy bÈd sMq b`b` igE`n isMG jI, sMq b`b` hrBjn isMG jI

ivr@kq qy hux g@dI qy bYTy mh~purK sMgq nUM siqn`m vìhgurU d` j`p kràuNdyhn | dyvxh`r d`q`r dy gux-gàux n`l BMf`r Bry rihMdy hn |

qU eyvfu d`q` dyvxh`ru “qoit n`hI quDu Bgiq BMf`r “kIE` grbu n E`vY rìs “jIau ipMfu sBu qyrY pìs “ (pMn` °•§)

jYqpur dI sMgq d` sMq b`b` jI pRqI bV` hI pRym sI | ieQoN dy r`j-imsqrIE~ ny kutIE` dIE~ iem`rq~ dI aus`rI smyN syv` iv@c vD-cVH ky ih@sìlE` | s. jv`l` isMG, s. q`r` isMG, s. hrn`m isMG qy s. inrMjn isMG ny kutIEìvKy bVI syv` kIqI | jd sMq b`b` jI joqI-joq smèy q~ aus smyN vI jYqpur dyimsqrI kutIE` qy syv` kr rhy sn |

Dn dI kmI sI pr iPr vI pUry SrD`lU sn | kutIE` ivKy Cy mhIny qy kdI-kdI s`l Br rih ky syv` krdy | EYsI lgn sI ik Gr-b`r w`d vI nhIN krdysn | aunH~ nUM wkIn sI ik sMq b`b` jI t@br d` iKE`l E`p hI r@K rhy hoxy hn |jYqpur dI sMgq ny inSk`m syv` krnI | s`rI sMgq ny KMfy b`ty d` EMimRq C@ikE`hoieE` hY |

°¢

228

guris@K d` ivSv`Sieh g@l wkIn n`l khI j` skdI hY ik pUrn mh~purK kdy vI iksy d` bur`

nhIN qkdy qy n` hI mn iv@c bur` icq`rdy hn | auhn~ d` kMm kyvl mnu@K nUM gurU n`ljoVx` hY | ies audyS nUM kdI ipE`r n`l, kdy smJ` ky, kdy fr` ky qy kdy J`V kybMdy d` auD`r krdy hn |

ie@k v`rI ie@k ipMf dy do im@qr E`ps iv@c sMq b`b` bsMq isMG jI b`ryE`pxy mn d` pRym s~J` kr rhy sn |

ìjdoN vI ic@q iv@c mh~purK~ dy drSn~ dI ie@C` hovy q~ sMq b`b` jI koeIn` koeI ivauNq bx` idMdy hnî, ie@k ny ikh` |

ìE@C` ! pr ihMmq qy qYnUM krnI pYNdI hovygI ?î dUjy ny pu@iCE` |ìieh q~ mn d` pRym hY ijhV` iK@c pàuNd` hYî, pihly ny ikh` |ìpRym qy TIk hY | lokI SrD` n`l gurduE`ry j~dy hn, r@b auhn~ dy kol nhIN

EàuuNd`î, dUjy ny ikh` |ìr@b q~ iens`n dy hr rUp iv@c hr jgH mOjUd hY, s`fI kmI hY ik EsIN aus

r@b nUM nhIN vyK skdy | s`nUM iksy mh~purK qy SMk` nhIN krnI c`hIdI qy n` hISrD`lUE~ nUM auhn~ pRqI pRym d` iemiqh`n lYx` c`hId` hY | jy s`f` ipE`r ibn~iksy E`s dy hovyg` q~ mh`r`j dy mn iv@c zrUr iBxk pY j`vygI | s`DU pRqI koeIlYx dyx nhIN huMd`î, pihly ny smJìeE` |

ìmYN nhIN mMnd`, jy qyr` pRym s@c` hY q~ mz` audoN E`vyg` jy qUM mh`r`j jI dydrSn ipMf iv@c krvèyNî, dUjy ny ikh` |

ìies qrH~ nhIN bolI d`, mh~purK~ qoN fr ky rihx` c`hId` hY | bs hux iesb`ry koeI g@l nhIN krnIî, pihly ny ikh` |

dovyN E`po-E`pxy Gr v@l cl pey | pihl` rsqy iv@c socd` hY ik r@b vI kYsyS@kI iens`n bx` idMd` hY, ijnH~ nUM ivSv`S hI nhIN huMd` | Gr phuMc ky, lMgr p`xIC@k ky jd auh E`pxy kmry iv@c iek@l` bYT` sI q~ aus ny sMq b`b` jI dy crn~ iv@cErd`s kIqI,ìmh`r`j jI, E@j g@l~ kridE~ j~ suxidE~ jy koeI ESu@B bcn mUMhivcoN inkl gey hox j~ kMn~ ny suxy hox q~ E`p s`nUM Exj`x smJ ky m`& krn` |s`fI bu@DI qy jo prdy pey hoey hn auhn~ nUM dUr kro qy rOSnI bKSo | myry im@qr iv@cEjy pUr` pRym nhIN jìgE` | E`p imhr kro qy aus dy mn iv@c vI pRym Eqy SrD`pYd` kro | auh m`V` nhIN pr mn dy Tihr`v leI E`p imhr kro |î

ies im@qr dy mn iv@c E`pxy dosq leI koeI m`VI g@l nhIN EèI | ausdosq leI vI sMq b`b` jI dy crn~ iv@c Erd`s~ kr irh` hY |

sm~ EYs` bixE` ik sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j E`pxy prm syvk sMq

229

b`b` igE`n isMG jI qy hor pRymIE~ nUM n`l lY ky aus ipMf dI jUh íqy j` fyry lèy |aus vyly ipMf dI ie@k mèI jUh dy nyiVauN lMG rhI sI | auh mèI vI sMq b`b` jIpRqI SrD` r@KdI sI | bVI KuS hoeI qy nyVy E` ky mh`r`j jI dy Ku@lHy drSn p` kyinh`l ho geI |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìmèI ipMf j` ky s`fy ie@Qy Eàuux b`ry iksy nUM d@sI n` |îmèI ny ikh`,ìmh`r`j ieh iks qrH~ ho skd` hY | mYN E`p q~ drSn p` ky

inh`l hoeI h~ qy ipMf vìlE~ nUM ies qoN dUr iks qrH~ r@K skdI h~ | mYN q~ E`pjI d` ie@Qy Eàuux qy B`g làux d` FMfor` s`ry ipMf iv@c dyv~gI |î

sMq b`b` jI iKV ky h@sy| aus mèI ny ieMJ hI kIq` |ipMf v`sI drSn~ leI bhuVn l@gy | donoN im@qr, auh pRymI ijs ny Erd`s

kIqI sI qy ijs leI Erd`s kIqI sI, vI sMq b`b` jI dy drSn~ leI Eèy |pRymI ny sMq b`b` jI dy crn~ qy m@Q` tyk ky ikh`,ìmh`r`j, E@j q~ ipMf dy

B`g j`g pey | hux Gr vI crn pÀ |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìsMgq d` ipE`r s`nUM ieQy iK@c ilEìeE` hY !îauh pRymI mh`r`j jI nUM Gr lY EìeE`| sMq b`b` jI dI hzUrI ivc KMfy-b`ty

d` EMimRq CkìeE` igE` qy kQ` kIrqn hoieE`| iPr aunH~ ny lMgr p`xI dI syv`kIqI | ieh s`r` nz`r` aus d` dosq vI dyK irh` sI | aus koloN irh` n` igE` | sMqb`b` jI dy crn~ íqy if@g ky m`&I mMgx l@g` Eqy E`pxy im@qr dy isdk qy Brosy qykurb`n j`x l@g` | ies dy mn iv@c vI pRym qy SrD` j`gI qy gurb`xI qy is@KI n`ljuV igE` |

°¢bkrI d` ie@k Qx sukx`

m`Do kYsI bnY qum sMgy “ Eìp n dyhu q lyvau mMgy “ (pMn` ¶•¶)

gVHdIv`l` d` ie@k SrD`lU sMq b`b` bsMq isMG jI dy drSn krn EìeE` |QoVHI dyr bYTx qoN bÈd aus ny bynqI kIqI,ìmh`r`j, du@D dI bVI qMgI hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìEsIN qyry leI ie@Qy du@D lY ky bYTy h~ !îaus s@jx ny inmrq` sìhq ikh`,ìmh`r`j, du@D q~ kI E`p p`s q~ sMs`r

dy s`ry BMf`r hn | E`p imhr kro |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìie@k m@J KrId lau |îs@jx kihx l@g`,ìmh`r`j, mìeE` dI qMgI hY ies kr ky m@J nhIN KrId

skd` |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìq~ iPr g~ KrId lau |î

230

s@jx ny ikh`,ìmh`r`j, g~ leI vI pYsy nhIN hn |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìie@k b@krI KrId lau |îsiq bcn kih ky auh s@jx Gr cl` igE` | rsqy iv@c socd` hY ik du@D b`b`

jI dI syv` iv@c h`zr kr~g` | bVI ikRp` hoeI sI | sMq b`b` jI ny b@krI d` hukmid@q` hY | aus ny b@krI KrId leI | sMq b`b` jI dy bcn~ d` iDE`n EìeE` qy socxl@g` ik mh`r`j ny b@krI lY ky id@qI hY | hux q~ du@D n`l Gr Br j`x` hY |

b@krI s@cmu@c ieMn` du@D dyx v`lI EèI ik s`r` pirv`r du@D n`l r@j j~d` | du@Dinrml kutIE` jOhl~ ilEàuux d` iKE`l hI Bu@l igE` | Ec`nk ie@k idn b@krId` ie@k Qx su@k igE` | EOkV EèI qy s@jx iPr b`b` jI dy kutIE` EìeE` |

sMq b`b` jI nUM d@isE`,ìmh`r`j, E`p jI dy hukm Enus`r b@krI KrIdI sIqy du@D d` bV` pRq`p sI | pr hux ie@k Qx su@k igE` hY | E`p imhr kro |î

sMq b`b` jI kihx l@gy,ìEsIN qyrI b@krI d` Tyk` cu@ikE` hY |îauh s@jx ny ikh`,ìmh`r`j, E`p jI ny imhr kIqI sI, hux inr`S n` kro | du@D

bhuq im@T` sI Eqy s`ry ipE`r n`l C@kdy sn |îsMq b`b` jI kihx l@gy,ìsìrE~ iv@c EsIN qy nhIN EàuuNdy |îjd ieh bcn suxy q~ mn iv@c socI g@l w`d E` geI ik b@krI d` du@D

kutIE` lY ky E`v~g` | iPr kI sI b`b` jI dy crn~ qy if@g ipE`,ìmh`r`j, myry qoNBu@l ho geI hY|î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìEsIN q~ qYnUM kuJ nhIN ikh` |îauh s@jx kihx l@g`,ìipClI v`r kutIE` qoN j~idE` su@Kx` su@KI sI ik

b@krI d` du@D kutIE` syv` iv@c h`zr kr~g` | myry qoN Bu@l hoeI mYN du@D vrqd` irh`pr kutIE` ilEàuux` Bu@l igE` | hux auh su@Kx` pUrI krn leI myry Eqy b@krI íqyimhr kro |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìkl Erd`s kr ky b@krI d` du@D k@FIN | vìhgurU imhrkryg` |î

Egly idn aus s@jx ny b@krI d` du@D k@iFE` q~ dov~ Qx~ qoN du@D inkilE` | ausny sMgq~ dI syv` leI du@D kutIE` ilE~d` |

sMq b`b` jI ny E`pxy muK`ribMd qoN ieh Enmol bcn khy,ìmn iv@c ilE~dIsu@Kx` nUM pUr` krn` c`hId` hY nhIN q~ iehn~ d` ihs`b drg`h iv@c dyx` pYNd` hY |î

aus s@jx nUM smJ E` geI ik b@krI d` Qx ikauN su@ikE` sI qy aus dIErd`s n`l ikvyN TIk ho igE` |

°¢

231

kutIE` is@Dy Eàu qy is@Dy Gr jàukbIr s`DU kau imlny jèIEY sìQ n lIjY koie “p`CY pÀ n dIjIEY E`gY hoie su hoie “ (pMn` °£ß™)

jdoN vI sMq b`b` jI dy drSn~ leI EsIN j~dy h~ q~ ies g@l d` iDE`nr@Kx` c`hId` hY ik s`f` inS`n` kyvl sMq~ dy drSn krny hn | mn dI SkqI vIies p`sy hoxI c`hIdI hY | mn Eqy srIr nUM B@tkx nhIN dyx` c`hId` | sMq b`b` jIvI kihMdy sn,ìkutIE` is@Dy Eàu qy is@Dy v`ps Gr jÀ | ienH~ bcn~ qy cl ky syvkijMn` E`nMd m`x skd` hY, m`x lvy | ies ivc ausdI hI BlèI hY |î

Gr v`ly vI ieMqz`r kr rhy huMdy hn ik kdoN sMq b`b` jI dy drSn kr kyEàu qy s`rI bIqI v`rq` vrxn kro|

ipMf hlUv`l dy BèI bIr isMG pirv`r n`l sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdy drSn kIqy | sMq b`b` jI ny jdoN pRS`d dy ky Cu@tIE~ id@qIE~ q~ aus vyly bcnkIq`,ìhux bIr isMG` is@Dy Gr nUM jÀ |î

jdoN v`ps c@ly q~ auhn~ dy pu@qr gurbcn isMG ny iz@d kIqI ik huiSE`rpurSIS mihl (mUrqIE~ hn) nUM dyK ky j`x` hY | s`ry SIS mihl c@ly gey | BèI bIrisMG Q@ly KVy rhy qy pirv`r SIS mihl dyKx cl` igE` | ausdy mn iv@c b`r-b`rieho g@l E` rhI sI ik mh`r`j ny is@Dy Gr j`x leI ikh` sI qy pirv`r ny bcnnhIN mMny | auh Q@ly KV` iksy ExhoxI qoN fr irh` sI|

jd pirv`r SIS mihl vyK ky v`ps EìeE` q~ gurbcn isMG byhoS ho kyif@g ipE` | jdoN if@igE` q~ aus d` h@Q ie@k lVkI nUM l@g igE` | aus lVkI ny CyVxd` rol` p` id@q`, qy lok ku@tx leI iek@Ty ho gey | lok~ ny aus nUM Sr`bI smiJE` |BèI bIr isMG nUM jd pq` l@g` qy b@cy nUM bcàux EìeE` qy kihx l@g`,ìiehSr`bI nhIN byhoS hY | qusIN s`ry ie@k p`sy h@t jÀ | î

BèI bIr isMG ny gurbcn isMG d` isr ihlìeE`| pirv`r cIk~ m`r irh`sI| gurbcn isMG nUM Ev`z~ dy irh` sI| BèI bIr isMG ny sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j dy crn~ d` iDE`n Dr ky Erd`s kIqI qy E`pxI Bu@l bKSèI | gurbcnisMG nUM jldI hI hoS E` geI | BèI bIr isMG pirv`r nUM d@sx l@g`,ìjd qusINE`pxI mn-mq krogy q~ r@b vI gof` itkvèyg` | sMq b`b` jI dy drb`r dy muk`bly SISmihl kI cIz hY ? E@gy qoN ieh is@iKE` lvo ik ieho ijhI glqI dub`r` nhIN krogy |î

ies qy s`ry bVy SrimMd` hoey qy qr`h-qr`h krn lgy| gurbcn isMG qy s`rypirv`r ny sMq b`b` jI nUM nmsk`r krdy bynqI kIqI,ìE@j bc` ilE` hY E@gy qoN Bu@lnhIN kr~gy| s`nUM cMgI qrH~ smJ E` geI hY ik mh~purK~ d` drSn qy dunIE`vI cIz~d` koeI myl nhIN |î

°¢

232

sgl sMig hm kau bin EèIhaumYN ie@k EYs` rog hY jo iksy nUM iksy vkq lg skd` hY | inmrq` iv@c hr

smyN rihx v`ly nUM vI ies g@l dI haumYN E` j~dI hY ik auh inm`x` hY |sMq b`b` jI dI sMgq iv@c hr koeI ieh hI smJd` sI ik aus qy hI

mh~purK~ dI izE`d` imhr hY | keI pRymI E`pxy-E`p nUM sMq b`b` jI dy inktsmJdy sn | sMq b`b` jI dI imhr dI nzr sB aup@r ieko ijhI sI | moh mìeE`qoN rihq ieh s`DU E`pxy bcn~ n`l hI sB d` Bl` kr rhy sn |

jQyd`r bUJ` isMG, cohk~ ipMf dy rihx v`ly sn | auh sMq b`b` bsMq isMGjI dy SrD`lU sn | ie@k idn auhn~ ny iksy kMm leI hz`ry ipMf j`x` sI| jd auhcohk~ dy moV qy phuMcy q~ auhn~ nUM srd`r cYn isMG, jOhl~ v`l`, iml igE` |

srd`r cYn isMG ny ikh`,ìj@Qyd`r sìhb, ik@Qy cly ho ?îj@Qyd`r sìhb ny ikh`,ìhz`ry j`x` hY | bhuq zrUrI kMm hY |îsrd`r cYn isMG ny ikh`,ìsMq b`b` jI dy drSn kr ky jÀ |îj@Qyd`r jI ny ikh`,ìE@j jldI hY, E@j nhIN |îsrd`r cYn isMG ny ikh`,ìkutIE` izE`d` sm~ nhIN l@gyg` | mh`r`j jI koloN

jldI Cu@tIE~ lY lv~gy | Eàu clIey, QoVH Pl-PrUt C@k ky jìeA | mh`r`j jI kolmyrI cldI hY | dyr nhIN hovygI |î

s. cYn isMG, j@Qyd`r nUM zbrdsqI kutIE` lY gey | sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j dy drSn kIqy q~ sMq b`b` jI ny pu@C ilE`,ìj@Qyd`r sìhb jI ikQoN E` rhyho ?î

ìmh`r`j jI ipMfoN E` irh` h~ qy hz`ry j`x` hY |î, j@Qyd`r ny ikh` |ìiPr ie@Qy iks qrH~ ?î, sMq b`b` jI ny pu@iCE` |ìsrd`r jI n`l lY ky Eèy hn, cohk~ moV qy iml gey sI |î, j@Qyd`r

ny ikh` |ìE`pxI mrzI n`l nhIN Eèy ?î, sMq b`b` jI ny pu@iCE` |j@Qyd`r jI ny s@c bol id@q`,ìnhIN mh`r`j, s. cYn isMG dy kihx qy EìeE`

h~ |îìieh kI kih ky ilEìeE` hY ?î, sMq b`b` jI ny pu@iCE` |s. cYn isMG nUM ikDry Cu@px dI Q~ n` imly qy j@Qyd`r jI cu@p ho gey |sMq b`b` jI ny iPr E`pxI g@l pu@CI |j@Qyd`r jI ny ikh`,ìmYnUM ikh` sI ik myrI kutIE` cldI hY, Pl-PrUt K` ky

Cu@tIE~ lY lv~gy |îs. cYn isMG d` ichr` l`l ho igE` qy isr Srm n`l Ju@k igE` | sMq b`b`

234

kIrqn BytsMq b`b` bsMq isMG jI b`xI n`l pRym krn vìlE~ nUM bV` hONsl` qy ihMmq

idMdy sn | sMgq iv@c keI v`rI cMgy r`gI j@Qy vI drSn krn EàuuNdy sn | sMq b`b`jI aunH~ nUM bV` ipE`r idMdy |

ie@k v`r BèI k`bl isMG, (id@lI v`ly) E`pxy j@Qy smyq sMq b`b` jI dydrSn krn inrml kutIE` jOhl~ Eèy | sUbyd`r krq`r isMG, jo joVI vjàuNdy snvI n`l sn |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsìhb ik@QoN Eèy ho ?îs. k`bl isMG ny auqr id@q`,ìid@lI qoN Eèy h~ |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìid@lI kI k`rob`r hY ?îs. k`bl isMG ny d@isE`,ìmh`r`j jI, Gr dy k`rob`r qoN iel`v` kIrqn vI

krdy h~ |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìiek@ly ho ik j@Q` n`l hY ?îìmh`r`j, s`r` j@Q` E`p jI dy drSn~ leI EìeE` hYî, k`bl isMG ny

ikh`|sMq mh`r`j jI ny ikh`,ìkIrqn krn v`ly bhuq cMgy huMdy hn pr r`gI koeI

ivrl` hI huMd` hY | b`xI n`l pRym r@Kx` zrUrI hY | kIrqn krn` bhuq v@f` puMn hYpr ieh v@f` p`p vI ho skd` hY |î

srd`r jI ny pu@iCE`,ìmh`r`j jI, b`xI d` kIrqn krn` puMn qy hoieE` prp`p iks qrH~ ho skd` hY |î

sMq b`b` jI ny d@isE`,ìloB qoN rihq kIrqn puMn hY, pr pYsy qih kr kykIq` igE` kIrqn p`p hY | iPr kIrqn krn j~ g`x` gàux v`ly iv@c kI &rkirh` | loB rihq kIrqn qoN B`v hY ik Byt` mMg ky n` leI j`vy, n` hI ieh soc hovyik sMgq G@t hY j~ izE`d`, Byt` G@t imlygI j~ izE`d` | kIrqn bdly mìeE`mMgxI q~ lYx-dyx ho igE` | lYx-dyx iv@c q~ b`xI E` hI nhIN skdI |î

s. k`bl isMG ny ikh`,ìmh`r`j, E`p imhr r@Kx`, d`s kIrqn inSk`mkryg` |î

s. k`bl isMG jI ny s`rI aumr kdy kIrqn BytnhIN mMgI | aunH~ nUM sMq b`b`jI ny EslI pUMjI dy id@qI sI |

kIrqn inrmolk hIr` “ E`nMd guxI ghIr` “Enhd b`xI pUMjI “ sMqn hiQ r`KI kUMjI “ (pMn` ®©£)

°¢

235

s`DU dy bcn~ dI brkqsMq b`b` bsMq isMG jI mh`rj E`pxy pRymIE~ n`l bhuq ipE`r krdy sn |

ijhV` vI pRymI kutIE` EàuuNd` sI sMq b`b` jI nUM aus dy n~ Eqy ipMf b`ry sB pq`huMd` sI | aus qoN pirv`r Eqy ipMf dy hor isMG~ b`ry pu@C-ig@C krdy sn | pirv`rdy hor mYNbr vI EMimRqD`rI hox, ies b`ry koeI n` koeI bcn zrUr krdy sn | keIv`rI sMgq n`l EYsy kOqk ho j`xy ik s`r` pirv`r gurU goibMd isMG jI dy bKSy KMfy-b`ty d` EMimRq C@kx leI iqE`r ho j~d` |

hlUv`l ipMf dy srd`r byEMq isMG sMq b`b` jI d` EinMn syvk sI | auh Eqyaus d` s`r` pirv`r EMimRqD`rI sI | ie@k v`rI s. byEMq isMG bhuq bIm`r ho gey |iel`j dy b`vjUd vI bIm`rI idnoN-idn vDdI j~dI sI | srIr ieMn` kmzor qyinF`l ho igE` ik mMjy qy auT@-bYT vI nhIN skd` sI | byEMq isMG nUM l@g` ik ausd` EMq sm~ E` igE` hY|

E`pxI isMGxI nUM bul` ky kihx l@gy,ìmyrI bIm`rI TIk nhIN ho rhI hY |l@gd` hY hux E@gy j`x dI iqE`rI hY | qUM hI hux b@icE~ d` iDE`n r@Kx` hY |î

isMGxI ny ikh`,ìqusIN EYNvy GbràuNdy ho | sMq b`b` jI nUM w`d kro, E`py TIkkr dyxgy |î

srd`r jI ny ikh`,ìw`d ikvyN kr~, iek@l` kmàux v`l` h~ qy hux koeIk`rob`r vI nhIN | krz` lY ky iel`j kr` irh` h~ pr jy mr igE` q~ krz` koxauq`ryg` |î

lMbI bIm`rI nrk huMdI hY | s`k sMbMDI vI su@K vyly s`Q idMdy hn, du@K iv@cs`ry mUMh moV lYNdy hn | pr isMGxI nUM sMq b`b` jI qy pUrI SrD` sI | kihxl@gI,ìqusIN myrI g@l mMno qy sMq b`b` jI d` iDE`n kro | b`kI sB auhn~ qy C@f idau |î

suK mY bhu sMgI Bey duK mY sMig n koie “khu n`nk hir Bju mn` EMiq shèI hoie “ (pMn` °§¢ß)

srd`r jI ny soicE` ik isMGxI TIk kihMdI hY | jy mYN mr igE` q~ vI qymh`r`j jI ny hI pirv`r nUM E`sr` dyx` hY | iPr mYnUM iks g@l dI icMq` hY | mn iv@csMq b`b` jI nUM w`d krd` hY |

sMq b`b` jI gupq rUp iv@c aus nUM drSn idMdy hn | syvk dI Erd`s suxky sMq b`b` jI ny phuMcx` hI sI | sMq b`b` jI ny GoVy íqy drSn id@qy | sMq b`b` jIdy drSn p` ky byEMq isMG inh`l ho igE` qy kihx l@g`,ìsMq mh`r`j jI drSndyx Eèy hn | GoVy qoN auqr rhy hn | GoVy dI lg`m PV lau qy ik@ly n`l bMnH idau | sMqb`b` jI dy bYTx leI E`sx lY EÀ |î

Gr vìlE~ nUM kuJ vI idKèI nhIN dy irh` sI | socx l@gy ik srd`r jI iks

236

qrH~ dIE~ g@l~ kr rhy hn | pr ipE`r iv@c iB@jy srd`r jI q~ sMq b`b` jI dypRq@K drSn kr rhy sn |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìbyEMq isMG, auT@ ky bYT |îs. byEMq isMG kihx l@gy,ìmh`r`j, myry qoN auiTE` nhIN j~d` | E`p jI dy

drSn~ dI q~G sI, auh pUrI ho geI |îsMq b`b` jI ny iPr ikh`,ìBilE` lok`, auT@ ky bYT |îsMq b`b` jI ny aus vl imhr BrI nzr n`l vyiKE` q~ auh auT@ ky bYT

igE` |sMq b`b` jI ny ikh`,ìqUM q~ TIk-T`k hYN | EYNvy Gr vìlE~ nUM qMg kr irh`

hYN | KV` ho ky E`pxy mMjy dy c`r c@kr lgÀ |îmh`r`j jI dI ikRp` hoeI s. byEMq isMG hOlI-hOlI KV` hoieE` qy sYr krn

l@g ipE` | c`r c@kr k@F ky bYT igE` | Gr v`ly aus nUM iPrd` vyK ky hYr`n ho gey | socxl@gy huxy qy mrn dIE~ g@l~ kr rhy sn qy hux auT@ ky sYr krn l@g pey hn | iehkOqk auhn~ nUM smJ n` EìeE` | auhn~ vyiKE` ik srd`r jI iksy nUM m@Q` tyk rhyhn pr auhn~ nUM koeI idKèI n` id@q` |

sMq b`b` jI ny imhr dI ing`h kIqI,ìEsIN hux c@ly h~, pMj idn~ bÈdkutIE` drSn dyxy | hux dvèI koeI n` KèIN |î

ies nz`ry b`ry aus ny E`pxy Gr vìlE~ nUM d@isE` | sB hYr`n hoey qy sMqb`b` jI d` Sukr`n` krn l@gy | pMj idn~ bÈd s. byEMq isMG TIk ho igE` qy sMqb`b` jI dy drSn krn kutIE` phuMc igE` | Sukr`ny iv@c m@Q` tykI j` irh` hY qybynqI kr irh` hY,ìmh`r`j jI, E`p ny myrI bIm`rI q~ TIk kr id@qI, myry krzyd` vI iKE`l r@Ko |î aus r`q byEMq isMG inrml kutIE` hI irh` | dUjy idn qVky§ vjy sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìbyEMq isMG s`f` p`xI v`l` gfv` cu@k lA qy s`fyn`l dOry qy c@lo |î

rsqy iv@c sMq b`b` jI pu@Cx l@gy,ìhux srIr pUr` TIk hY |îs. byEMq isMG kihx l@gy,ìjI mh`r`j, E`p ny imhr kIqI hY |î QoVHI dyr

cu@p rihx qoN bÈd kihMd` hY,ìp`qS`h, ie@k bynqI hY | bIm`rI n`l krz` bhuqcVH igE` hY | jy kpVy sIx v`lI mSIn Eqy ihMmq bKSo q~ jo imhnq kr ky krz`vI auq`r sk~ qy pirv`r vI p`l sk~ |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìhONsl` r@KId` hY, Bl` hovyg` |îqIjy idn sMq b`b` jI ny pRS`d dy ky Cu@tI dy id@qI | s. byEMq isMG sMq b`b`

jI nUM bynqI krn l@g`,ìmh`r`j mSIn d` kI bxUM ?îsMq b`b` jI kihx l@gy,ìie@Qy mSIn~ dI koeI PYktrI nhIN l@gI jo qYnUM mSIn

iml j`vy | Gr j` E`py krq`r koeI vsIl` bxèyg` |î

237

s. byEMq isMG nUM sMq b`b` jI aupr pUr` Bros` sI | g@l vI pUry Brosy dIsI | kutIE` qoN KuSI-KuSI Gr v`ps priqE` | Gr EàuuNdy hI iksy ny mSIn mu&qdy id@qI | iPr kI sI idn-r`q imhnq kr ky s`r` krz` auq`r id@q` |

s. byEMq isMG hux E`pxy pirv`r n`l luiDE`xy rihMd` hY | s`r` pirv`rinrml kutIE` jOhl~ n`l juiVE` hY | auh mSIn jo sMq b`b` jI dI ikRp` sdk` auskol EèI sI, E@j vI auhn~ p`s hY |

°¢Erd`s dI mh@qq`

ipMf hlUv`l dy s. nrYx isMG sMq b`b` jI dy SrD`lU sn | auhn~ d` iehinwm sI ik jd vI sMq b`b` jI dy drSn~ leI inrml kutIE` jOhl~ Eàuux`pihl~ Erd`s krnI ik mh`r`j jI r@j ky KuSIE~ bKSx |

ie@k v`rI srd`r jI ny iesy qrH~ Erd`s kIqI Eqy kutIE` v@l cl pey |Ejy auh mìhlpur phuMcy hI sI ik ipMf dy ie@k b@cy ny sunyh` id@q`,ìsrd`r jI,quh`f` poq` pUr` ho igE` hY |î ieh Kbr suxdy hI srd`r jI ipMf v`ps prq gey | poq`k`&I l`fl` sI ies krky aus idn srd`r jI kutIE` n` gey |

qIjy idn jd kutIE` Eèy q~ sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j nypu@iCE`,ìpirv`r TIk hY |î

s. nrYx isMG ny d@isE`,ìmh`r`j, prsoN poq` pUr` ho igE` | GroN E`p jIdy drSn~ leI c@l ipE` sI pr mìhlpur qoN v`ps j`x` ipE` |î iPr kihx l@gy,ìErd`s q~ kutIE` leI kIqI sI pr B`x` kuJ hor hI ho igE` |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìdu@K-su@K q~ cldy rihMdy hn | jd iksy k`rj leIErd`s krIey auh pUr` krn` c`hId` hY | ip@Cy nhIN h@tx` c`hId` |î

ies is@iKE` nUM s. nrYx isMG ny p@ly bMnH ilE` qy E`pxy sMgI-s`QIE~ nUM vIies nUM mMnx dI sl`h id@qI |

°¢pRym n`l kIqI syv` dI brkq

s`DU dy hr kMm d` k`rn Eqy hr bcn iv@c kuJ r`z huMd` hY | ijs nUM is@iKE`dyxI hovy, ausy nUM smJ EàuuNdI hY | ijs qy imhr krnI hovy, aus dy Bly leI sB kuJkr idMdy hn ijs d` pq` aus ivEkqI nUM nhIN huMd` |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j syv`d`r~ pRymIE~ nUM n`l lY ky iksy n` iksyngr / ipMf dy dOry qy j~dy rihMdy sn | ij@Qy vI pVÈ krdy, auQy kuJ idn rih ky

238

iel`hI b`xI dy kIrqn, b`xI qy ivc`r Eqy EMimRq pRc`r dI lVI clàuNdy | kIrqnEqy kQ` svyry S`m dovyN vkq huMd` |

ie@k v`r sMq b`b` jI E`pxy kuJ syv`d`r~ qy pRymI sMgq n`l ipMf sIkrIphuMcy | ie@Qy ie@k sMGxy EMb~ dy b`g iv@c fyry lgèy| sMq b`b` jI ie@Qy E`pxy GoVyíqy Eèy sn | svyry-S`m ies EsQ`n qy kIrqn huMd` qy sMgq~ gurU Gr n`ljuVdIE~ | lMgr dI syv` ipMf dIE~ sMgq~ krdIE~ | jdoN sMgq~ dIE~ mno-k`mn`v~pUrIE~ hox l@gIE~ q~ n`l dy ipMf~ iv@c vI sMq b`b` jI dIE~ DuMm~ pY geIE~ | sMqb`b` jI ny imhr kIqI qy sMgq~ nUM KMfy-b`ty d` EMimRq CkìeE` |

sIkrI ipMf d` ie@k izmINd`r s. hrI isMG sI | iksy vkq aus kol sO Gum~zmIn sI | pr r@b dI krnI EYsI hoeI ik Psl cMgI n` hox k`rn Eqy pirv`r dyKrcy v@Dx k`rn aus kol ies smyN kyvl c`r-pMj Kyq hI rih gey sn | b`kI s`rIzmIn gihxy r@KI geI sI | srd`r jI nUM ieMJ lgd` sI ik ieh Kyq vI h@QoN clyj`xgy | pr sMq b`b` jI E`p ipMf d` auD`r krn Eèy hoey sn qy iksy ny sl`h id@qIik auh vI syv` kr ky l`h` lY lvy |

s. hrI isMG socx l@g` ik sMq b`b` jI dI syv` iks qrH~ kry | jdoN pYs` sIq~ iksy cIz dI QuVH nhIN sI pr hux iks qrH~ ih@s` p`vy | sMq b`b` jI dy drSnkrn cl` igE` ik mh`r`j jI E`py soJI dyxgy |

sMq b`b` jI dy drSn kr ky ies qrH~ mihsUs hoieE` ijvyN koeI iK@c pY rhIhovy | sMgq iv@c svyry-S`m bYTx` SurU kr id@q` qy kIrqn d` E`nMd m`xd` | ie@kidn b`b` jI nUM bynqI krn l@gy,ìmh`r`j, E`p EìgE` dyvo q~ E`p jI dy GoVy nUMcr` ilE`v~ |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìisMG` ijvyN qyrI mrzI |îmh`r`j jI ny bynqI pRv`n kr leI | ies iv@c hI aus nUM KuSI hoeI | aus ny

sMq b`b` jI dy GoVy nUM E`pxy Kyq~ iv@c C@f id@q` | s. hrI isMG nUM ivSv`S sI iksMq mh`r`j jI d` GoV` hI aus dy B`g jgèyg` | ijMnI dyr GoV` crd` irh` aunIdyr srd`r jI n`m jpdy rhy | jd GoV` r@j ky E`p hI Kyq qoN b`hr E` igE` q~srd`r jI aus dI lg`m pkV ky sMq b`b` jI kol v`ps lY Eèy | dUroN hI GoVy ny isrihl` ky, pUMC Ctk` ky qy ihx-ihx` ky E`pxy mìlk dy drSn kIqy | mìlk GoVy dIbolI smJ gey | srd`r jI ny GoVy nUM ik@ly n`l bMnH id@q` |

srd`r jI ny hONsl` kr ky sMq b`b` jI E@gy bynqI kIqI,ìE`p jI dI Ep`rikRp` hoeI hY jo d`s nUM syv` dy lìek smiJE` | mh`r`j ie@k hor bynqI hY ik d`sdy Gr nUM vI B`g làu | sMgq smyq crn pÀ qy inh`l kro |î

iens`n jd cMgy kMm krd` hY q~ aus dI soc vI d`q` cMgI bx` idMd` hY | sMqb`b` jI ny ikh`,ìisMG` k@l dI iqE`rI kr lau | k@l sMgq dI syv` krnI |î

239

s. hrI isMG iKV auiTE` | jldI n`l Gr phuMicE` qy Gr vìlE` n`lsl`h kr ky Egly idn dI iqE`rI E`rMB kr id@qI | aus ny sB nUM ikh`,ìsyv`kridE~ iksy ny g@l~ nhIN krnIE~ | vìhgurU Sbd d` j`p krn` hY | sMq b`b` jIhr cIz iv@c brkq p` dyxgy |î

B`g~ v`l` Egl` idn ciVE` | srd`r jI Eqy pirv`r ny bVy pRym n`l syv`kIqI | sMq b`b` jI vI pRsMn nzr E` rhy sn | ieh zrUrI nhIN ik ikMnIE~ vsqUE~n`l jl-p`n j~ lMgr sMgq nUM CkìeE` | zrUrI ieh hY ik ikMny pRym n`l lMgrbxìeE` qy CkìeE` igE` hY |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìBèI hrI isMG hux kI hukm hY ?îBèI hrI isMG dIE~ E@K~ iv@c E@QrU E` gey qy nmsk`r krd` isr hI n`

cu@ky | iks qrH~ khy, sMq mh`r`j jI q~ E`p j`xI-j`x hn, E`py imhr krn |sMq b`b` jI ny iPr pu@iCE`,ìh~ jI, BèI jI ! kI hukm hY ?îBèI jI ny ikh`,ìmh`r`j jI, hukm q~ E`p jI d` hY | d`s~ dI q~ kyvl

bynqI hY | E`p jI ny imhr kIqI hY, Gr nUM B`g lèy hn | E@goN vI pirv`r qy imhrBirE` h@Q r@Kx`, EOkV~ qoN dUr r@Kx` qy Gr iv@c brkq vDàux` |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìs`P-s`P kho, kI koeI qklIP hY ?îs. hrI isMG ny auq@r id@q`,ìmh`r`j jI, E`p j`xI-j`x ho | E`p j`xdy ho

ik d`s dI k`&I zmIn gihxy peI hY | E`p imhr kro q~ jo iPr E`nMd ho jèy |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìb`xI piVE` kro, sMgq dI syv` iv@c Bl` huMd` hY | gurU

dy Gr koeI kmI nhIN |î ieMn` kih ky sMq b`b` jI auT bYTy Eqy E`pxy EsQ`n EMb~dy b`g v`ps E` gey |

BèI jI ny sMq b`b` jI dy Emolk bcn mn iv@c D`r ley | roz inqnymkrn`, s`r` idn vìhgurU d` j`p krn` qy sMgq dI syv` krnI | hux BèI hrI isMGdI grIbI dUr hox l@g peI | zmIn vI CufàuxI SurU kr id@qI | QoVHy hI smyN iv@cpirv`r dIE~ KuSIE~ v`ps E` geIE~ | sMq b`b` jI dy GoVy dI syv` d` ivc`r, sMqb`b` jI dy pRq@K Gr iv@c drSn qy Emolk bcn~ ny E`pxy rMg q~ idKàuxy sn |

E@j BèI hrI isMG d` pirv`r ipMf iv@c sB qoN EmIr Gr`x` khàuNd` hY,qy kroVpqI hY | BèI jI qy gurb`xI dIE~ ieh quk~ pUrIE~ auqrdIE~ hn :

s` syv` kIqI sPl hY ijqu siqgur k` mnu mMny “j` siqgur k` mnu mMinE` q~ p`p ksMml BMny “ (pMn` £°§)

sIkrI ipMf iv@c ijs EsQ`n qy sMq b`b` jI ny fyry lèy sn auh bV` hIB`g~ v`l` hY | auhn~ EMb~ dy b`g iv@c sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny °™-™§-°©®£ nUM ie@k gurduE`ry d` nINh p@Qr r@iKE` qy E@j auQy suMdr gurduE`r`

240

suSoBq hY | roz gurb`xI d` kIrqn huMd` hY qy sMgq~ gurU dy lV lgdIE~ hn |ipMf dy lok B`g~ v`ly hn jo ieQoN bKiSS~ lYNdy hn | keI v`r jd r`q nUM

syv`d`r gurduE`ry dy drv`zy bMd kr idMdy hn iPr vI iel`hI kIrqn dIE~ E`v`z~EàuuNdIE~ hn | sMq b`b` jI nUM kIrqn suxn` cMg` lgd` sI | E@j vI lok jdoN suxdyhn qy kihMdy hn, sMq b`b` bsMq isMG jI E@j vI ie@Qy h`zr hn |

°¢j@j dy PYsly iv@c bdl`v

qop dy goilE~ d` Kol ip@ql d` huMd` hY | jd gol` qop iv@coN clìeE` j~d`hY q~ ausdy grm Kol nUM qop ivcoN b`hr k@F id@q` j~d` hY | imltrI iv@c nOkrI krnv`ly bMdy ies Kol nUM E`pxI bYTk iv@c ilE` ky sjàuNdy hn | ienH~ iv@c Pu@l sj`ky, guldsq` bx` ilE` j~d` hY |

BèI kSmIr` isMG, ipMf Kux-Kux~ (gVHdIv`l dy l`gy) v`ly POj iv@c nOkrIkrdy sn | ie@k v`rI ie@k ip@ql d` Kol E`pxy jlMDr CàuxI iv@c imly kuE`trivKy lY Eèy | ies ip@ql dy Kol n`l kI kh`xI bxnI sI, ieh d` iks nUM pq` sI |

BèI kSmIr` isMG ifaUtI qy gey hoey sn, jdoN auhn~ dy ip@CoN auhn~ dy Br`BèI suirMdr isMG ny aus Kol iv@c Pu@l~ d` gu@ldsq` sjàux` cìhE` q~ aus Koliv@c QoVH ijh` b`rUd hox k`rx ie@k zor d` Dm`k` hoieE` | Gr dIE~ kMD~ iv@cqryV~ E` geIE~ qy j`nI nuks`n vI hoieE` | bYTy ibTèy BèI kSmIr` isMG qymusIbq E` geI | imltrI vìlE~ ny qPqIS kIqI qy ksUr BèI sìhb d` k@iFEìgE` | BèI sìhb d` kort m`rSl (Court Martial) ho igE` | kort m`rSl POj dIkcihrI huMdI hY | ies iv@c ijhV` krnl sI bV` kVk EPsr mMinE` j~d` sI |

h`l~ik BèI sìhb d` koeI doS nhIN sI bxd`, iPr vI Ed`lq ny k`rvèISurU kr id@qI | BèI sìhb Gbr` gey, auhn~ nUM hor koeI c`r` n` idKèI id@q` q~auh sMq b`b` jI kol bynqI krn Eèy | sMq b`b` igE`n isMG jI nUM s`rI g@l suxèIqy bynqI kIqI ik hux q~ s`rI g@l b`b` jI dy h@Q hY |

sMq b`b` igE`n isMG jI ny ikh`,ìp`qS`h kol bynqI krnI cMgI hY |îBèI kSmIr` isMG frdy-frdy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy E@gy ho ky

fMfauq krn l@g` | QoVHI dyr lyitE` irh` q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìsMq` iehnUM kIhoieE` hY ?î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny sMKyp iv@c s`rI v`rq` suxèI | jd v`rq` KqmhoeI q~ BèI sìhb h@Q bMnH ky sMq mh`r`j s`hmxy bYT gey |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìPOjI eyN, b`xI ikMnI kMT hY ?î

241

BèI sìhb ny jv`b id@q`,ìmh`r`j, ijMnI kMT hY, auh roz pVHd` h~ |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìgurU v`l` hYN ik ingur` hYN ?îBèI sìhb ny ikh`,ìmh`r`j Ejy q~ ingur` h~ |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìKMfy b`ty d` EMimRq C@ikE` nhIN, gurU qyr` koeI hY nhIN,

qYnUM bcèyg` kOx ?îBèI sìhb ny auq@r id@q`,ìmh`r`j, E`p imhr kro | E`p ny hI bcàux`

hY |îidE`lq` dy puMj sMq mh`r`j kihx l@gy,ìKMfy b`ty d` EMimRq kdoN CkyNg` ?îìjdoN E`p d` hukm hovyî, BèI sìhb kihx l@gy |ìcMg`, Eàuux v`lI sMgr~d qy gurU v`l` bx j`, E`py gurU imhr kryg`î, sMq

b`b` jI ny ikh` |ìsiq bcn, mh`r`j |î, BèI sìhb ny ikh` |Cu@tI ho geI qy pRIq iv@c ilpty BèI sìhb Gr vìps E` gey |E`pxI isMGxI nUM bul` ky ikh`,ìmh`r`j dI imhr ho geI hY, E`p~ r@l ky

sMgr~d nUM KMfy b`ty d` EMimRq C@kx` hY, s`f` kilE`x q~ hI hox` hY |îgur kY bcin moih prm giq pèI “ gur pUrY myrI pYj rKèI “ (pMn` ¢£©)

auDr jd kys c@ilE` q~ s`r` ksUr BèI kSmIr` isMG d` inkilE` | krnlny kih id@q`,ìies nUM s@q s`l dI sz` id@qI j`vy |î PYsl` suxàux leI iqMn j@jdy bYNc ny BèI kSmIr` isMG nUM ie@k q`rIK id@qI |

aus q`rIK qy j@d BèI sìhb j@j~ dy s`hmxy h`zr hoey q~ ie@k j@j nypu@iCE`,ìquh`nUM kI l@gd` hY ik s`f` PYsl` kI hY ?î

BèI sìhb ny ikh`,ìjd mYN by-ksUr h~ q~ myr` sìhb myry h@k iv@c PYsl`kryg` |î

j@j ny ikh`,ìqyr` sìhb kOx hY ?îBèI sìhb ny ikh`,ìmyr` sìhb myr` dsm p`qS`h hY qy myry isr qy myry

sMq purS sMq b`b` bsMq isMG jI d` h@Q hY |îj@j ny ikh`,ìquh`nUM ieqn` ivSv`S hY |îBèI sìhb ny jv`b id@q`,ìpUr` Bros` qy wkIn hY |îj@j ny BèI kSmIr` isMG dI q`rI& kIqI qy iPr E`px` PYsl` suxìeE` |s. kSmIr` isMG d` ies kys iv@c koeI ksUr nzr nhIN EìeE`, ies nUM brI

kIq` j~d` hY | iesnUM ausy post Eqy kMm íqy lgìeE` j`vy, ijs íqy pihl~ kMm krirh` sI |

PYsl` suxàux qoN bÈd j@j ny BèI sìhb nUM ikh`,ìs`f` pihly koeI hor

242

PYsl` sI, pr s`rIE~ g@l~ nUM dyKdy hoey pq` nhIN s`fy koloN qYnUM sz` nhIN id@qI geI |îìieh kr`m`q myry sMq b`b` jI dI hYî, BèI sìhb ny ikh` qy KVy-KVy mn

iv@c hI mh`r`j nUM nmsk`r kIqI |POjI kSmIr` isMG sMq b`b` jI nUM E`pxy brI hox dI Kbr suxàux EìeE` | sMq

b`b` jI dI imhr d` ieqn` Esr hoieE` ik Sukr`ny iv@c crn~ qy hI if@g ipE` |KMfy b`ty d` EMimRqp`n kIq` qy E@j q@k inrml kutIE` jOhl~ n`l juVy hoey

hn |

°¢pMj~ isMG~ dI Erd`s iv@c SkqI

s`fy dyS iv@c D`rimk rucI dy n`l keI lok jMqr, mMqr qy qMqr qy ivSv`Skrdy hn | ij@Qy D`rimk iKE`l E`dmI v`sqy ie@k q`kq huMd` hY, auQy jMqr-mMqrmn dI kmzorI hY | pr keI log ies kmzorI nUM E`pxI q`kq smJ bYTdy hn | kuJlok dUsirE~ dI aunqI huMidE~ vyK ky sVdy hn Eqy EYsI SkqIE~ d` sh`r` lY kydUsirE~ nUM nuks`n phuMcàux dI koiSS krdy hn |

E`D, ibE`D qy aup`D d` iSk`r hoey lok Btkdy hn qy pUr` vYd n` imlxkrky auhn~ d` iehn~ du@K~ qoN Cutk`r` nhIN huMd` | ijhV` vYd rog vI j`xy qy dv`vI j`xy, auh pUr` vYd huMd` hY | pr Eijhy vYd ies sMs`r iv@c ivrly hn Eqy B`g~vìlE~ nUM imldy hn | gurb`xI d` kQn hY :

n`nk prKy E`p kau q~ p`rKu j`xurogu d`rU dovY buJY q~ vYdu suj`x “(pMn` °§®)

ieh g@l °©¶© dI hY ik srd`r sUrjbMs isMG, jlMDr inv`sI dy Gr trMk~iv@c pey k@piVE~ nUM E@g l@g j~dI sI | aunH~ dI Drm pqnI jd E`t` guMndI qy d`lbxàuNdI q~ ivcoN lohy dIE~ myK~ qy kMkr inkldy sn |

ies EnoKI Gtn` qoN pirv`r bhuq du@KI sI | ies du@K dI nivrqI leI bhuqwqn kIqy, bVy s`Dn jutèy pr kuJ n` bixE` | EìKr auhn~ ny EKb`r r`hINisEìxE~ nUM bynqI kIqI ik ijhV` s`f` ieh du@K dUr kryg`, ausnUM mUMh mMigEìen`m id@q` j`vyg` | pr EYsI g@l leI koeI E@gy nhIN EìeE` |

jlMDr CàuxI iv@c krnl guriDE`n isMG, guris@KI dy r`h qy c@lx v`lyPOjI EPsr sn | guris@KI dI d`q sMq b`b` bsMq isMG, inrml kutIE` jOhl~ p`soNimlI sI | roz nym n`l p`T krn`, guris@K~ dI sMgq krnI, kQ` krnI Eqy suxnI | auhigE`nI lkSmI nrYx isMG dI Eksr sMgq krdy | auhn~ ny hI krnl sìhb nUM sMqb`b` jI dy drSn~ leI pRyrx` id@qI | pihly drSn iv@c hI mohy gey | bs sMq b`b`

243

jI dy drSn krn leI jldI qoN jldI rihMdI | mn dI S~qI qy itkàu leI kutIE`j~dy |

krnl sìhb ny srd`r sUrjbMs isMG jI dI EKb`r iv@c Kbr pVHI q~iekdm sMq b`b` jI d` iKE`l EìeE` | S`m nUM hI sUrjbMs isMG jI dy Gr phuMcgey | krnl sìhb dy bYiTE~-bYiTE~ vI kpiVE~ nUM E@g l@gI, QoVHI dyr jlI qyiPr E`py hI bu@J geI | ies nz`ry nUM vyK ky auh kihx l@gy,ìsrd`r jI ies E@gd` k`rx kuJ vI hovy pr ies d` h@l ie@ko sKSIEq kr skdI hY |î

sUrjbMs jI ny pu@iCE`,ìmYnUM CyqI d@so, auh kOx hn ? ijqn` vI pYs` mMgxmYN dyx nUM iqE`r h~ | myrI qy myry pirv`r dI pRyS`nI iksy qrH~ dUr ho j`vy |î

krnl sìhb ny ikh`,ìieh koeI pYisE~ v`lI g@l nhIN | jy quh`fy kol sm~hY q~ myry n`l c@lo |î

dov~ ny sl`h kIqI qy krnl sìhb srd`r jI nUM kutIE` lY Eèy | mh~purKaus smyN drSn~ qy nhIN bYTy sn, auh E`pxy qp EsQ`n qy sn |

pM: gulvMq isMG jI, srINh SMkr v`ly, sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dIsyv` iv@c rihMdy sn | krnl sìhb ny sUrjbMs jI dI s`rI v`rq` pM: gulvMq isMGjI nUM suxèI Eqy bynqI kIqI ik sMq b`b` jI E@gy inmrq` sihq Erd`s kro q~jo iehn~ d` du@K dUr ho j`vy |

pMifq jI ny hONsl` krky sMq b`b` jI kol bynqI kIqI |sMq b`b` jI ny ikh`,ìp`T krn Eqy Erd`s krn vìlE~ dy Gr ies qrH~

dI g@l nhIN hoxI c`hIdI |îpMifq jI ny ikh`,ìE`p imhr kro, mh`r`j |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìpMj~ iv@c pRmySr huMd` hY | pMj guris@K rl ky sRI gurU

gRMQ sìhb dI hzUrI iv@c Erd`s jodVI krn q~ du@K ik@Qy rhyg` |îpMifq jI ny ikh`,ìsiq bcn |îsMq b`b` jI d` hukm mMn ky s. sUrjbMs isMG jI ny pMj guris@K~ qoN h@Q joV

ky Erd`s krvèI | EYsI krxI hoeI ik aus Erd`s sdk` srd`r jI dy Gr muVky E@g n` l@gI | Erd`s ny E@g nUM E`pxy k`bU iv@c kr ilE` | sMq~ dy bcn~ nUM mMnky hr ie@k dy B`g Ku@l j~dy hn | du@K~ dI nivrqI ho j~dI hY |

gur k` bcnu Etl ECyd “gur kY bcin kty BRm Byd “gur k` bcnu kqhu n jìe “gur kY bcin hir ky gux gìe “ (pMn` °ßß)

sMq b`b` jI ny pMj~ isMG~ dy mn qoN inklI Erd`s dI SkqI drsèI |

244

srd`r jI d` sMq~ n`l Eijh` ipE`r ipE` ik srd`r jI qy auhn~ dy pirv`rvìlE~ ny KMfy b`ty d` EMimRqp`n kIq` q~ hmyS~ gurU v`ly bx gey |

auhn~ dy Gr n` E`ty-d`l iv@c ik@l inkly Eqy n` hI muV ky E@g l@gI |srd`r jI d` pirv`r bV` KuSh`l hY Eqy kutIE` E` ky syv` iv@c l@g` rihMd` hY |

iesy qrH~ ipMf sYl` Kurd dy s. mlkIq isMG dy Gr kpiVE~ qy mìeE` nUME@g l@g j~dI sI | sMq b`b` jI dI ikRp` hoeI qy auhn~ d` du@K vI dUr hoieE` | iesd` EYs` pRB`v ipE` ik isMG sìhb lMgr d` r`Sn-p`xI, g@fy qy l@d ky kutIEìlEàuuNdy qy Sukr`n` krdy | h`ly vI auhn~ dI ieh syv` j`rI hY |

°¢ie@k pRymI íqy bKiSS

jOhl~ dy s. auj`gr isMG bVy cMgy imsqrI sn | sMq b`b` jI dy bVy SrD`lUsn | imsqrI jI ny kutIE` dIE~ iem`rq~ dI aus`rI smyN keI v`rI c`r mhIny qykeI v`rI Cy mhIny q@k inSk`m syv` kIqI | ie@k E`m E`dmI, ijs ny Gr pirv`rp`lx` huMd` hY, leI ibn~ mìeE` syv` krn` EOKI g@l hY | pr imsqrI jI ny kdyvI mìeE` b`ry soicE` hI nhIN sI | auh hmyS~ iehI socdy sn ik sMq b`b` jI dInzr sv@lI hoxI c`hIdI hY | s`ry kMm E`pxy E`p pUry hoeI j`xy hn qy huMd` vI Eijh`sI | s`r` pirv`r kutIE` n`l juiVE` sI Eqy sMq mh`r`j jI dI vI pUrI imhr sI |

imsqrI d` byt` POj iv@c sUbyd`r sI qy Gr Cu@tIE~ k@tx EìeE` sI |ie@k idn sUbyd`r cmn isMG E`pxy ipq` auj`gr isMG imsqrI nUM kihx

l@g`, ìCu@tIE~ q~ bIq vI geIE~, pq` hI nhIN c@ilE` |îBèI auj`gr isMG jOhl~ v`ly ny jv`b id@q`,ìh~ pu@qr, cMgI cIz CyqI mu@k

j~dI hY | pr vìhgurU d` Sukr krId` hY ik sm~ cMg` bIq igE` |îsUbyd`r ny ikh`,ìauh q~ TIk hY, pr idl r@jd` nhIN |îBèI sìhb ny ikh`,ìCu@tIE~ d` kI hY, Egly s`l iPr E` j`xIE~ hn | hux

pu@qr jI ies qrH~ kro ik sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j koloN EìgE` lY Eàu q~jo sMq mh`r`j jI hmyS~ quh`fy EMg-sMg rihx |î

sUbyd`r ny ikh`,ìE@j hI drSn kr EàuuNd` h~ |î sUbyd`r cmn isMG sMqb`b` jI dy drSn krn kutIE` EàuuNd` hY |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsUbyd`r jI kI hukm hY ?îsUbyd`r ny ikh`,ìmh`r`j, Cu@tI pUrI hox qy EèI hY, E`p ikrp` kro hr smyN

d`s dy EMg sMg rho | hux v`ps ifaUtI j`x dI EìgE` bKSo |îsMq b`b` jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM ikh`,ìsMq`, sm~ G@t hY, sUbyd`r

245

nUM syb d` pRS`d idau | iPr ikh`,pMj imMt hI hn, CyqI kr lA |îsMq b`b` igE`n isMG jI lMgr qoN ie@k syb lY ky Eèy, sMq b`b` jI dI nzr

kIq`, iPr sUbyd`r dI JolI iv@c p` id@q` |sMq b`b` jI ny ikh`,ìsUbyd`r jI pRS`d nUM C@k lYx` | n`l hI ikh`,E`p hI

C@kx` |îsUbyd`r jI ny hukm dI p`lx` kIqI | Cu@tI k@t ky auh ifaUtI qy cly gey |

sUbyd`r jI dy Gr pu@qr hoieE` | sUbyd`r jI sB nUM KuSI n`l d@sI iPrn, "ieh sMqb`b` jI dy pRS`d sdk` hY | mh`r`j ikrp` krn | E`py bKiSE` hY Eqy ies d` n`mvI E`p r@Kx |"

sUbyd`r jI dI ieh Erd`s vI suxI geI | aus b@cy d` n~ rxjIq isMGr@iKE` igE` | sMq b`b` jI dI ikrp` n`l sUbyd`r qy auhn~ dI pqnI roz kutIEÈàuuNdy hn Eqy sMgq dI syv` krdy hn |

gurmuiK g`vY gurmuiK bUJY gurmuiK sbdu bIc`rY “jIa ipMf sBu gur qy aupjY gurmuiK k`rj sv`ry “ (pMn` ß•£)

°¢mn iv@c kIqI Erd`s vI pUrI huMdI hY

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy bcn~ iv@c srlq` huMdI | auhn~ kol kIqIK`moS Erd`s vI suxI j~dI |

mrUly ipMf dy imsqrI s. munS` isMG, sMq b`b` jI n`l bV` pRym krdy sn | ie@kidn drSn~ leI Eèy q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìimsqrI jI isMG~ dI syv` B`g~ n`limldI hY |î

imsqrI jI isE`xy sn, ieS`ry nUM smJ gey | ieho g@l qy auh soc ky GroNc@ly sn ik pMj~ isMG~ nUM pRS`d` Ckàux` hY | p`qS`h ny d`s dy mn dI bu@JleI,ìikrp` kro jo d`s isMG~ dI syv` kr sky |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìcMgI g@l hY | iPr pu@Cx l@gy, "Gr iv@c koeI DyVm`hY?î

imsqrI jI ny jv`b id@q`,ìhY q~ hY, pr ms~ Gr d` hI guz`r` huMd` hY |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`, ìquh`fy ipMf nyVy tohlIE~ d` coE hY, ijs iv@c

sIr~ vgdIE~ hn | iehn~ iv@c brkq hY | ieSn`n krky, b`xI pVH ky, ie@k gfvìrVkx v`lI c`tI iv@c p` lYx`, E`py hI gurU mh`r`j ikrp` krngy Eqy mn dISrD` pUrI ho j`vygI |î

imsqrI jI ny s`rI v`rq` E`pxI isMGxI n`l s~JI kIqI qy mh~purK~ dI

246

myhr d` Sukr`n` kIq`| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` hukm mMnidE~ imsqrIjI sIr~ d` jl lY ky Eèy| isMGxI ny svyry inqnym kridE~ c`tI ivc sIr~ d` jlp` ky duD irVikE`| m@Kx k@Fx qy vyiKE` ik auh inklI E` irh` hY qy bMd hI nhINhuMd`|

sd` inkit kir iqs no j`xu “pRB kI EìgE` siq kr m`nu “gur kY bcin imt`vhu E`pu “hir hir n`mu n`nk jip j`pu “ (pMn` °ßß)

imsqrI jI ny sMgq dy isMG~ dI KUb syv` kIqI qy koeI Qu@V nhIN hoeI | p@kìvSv`S sI, ijs n`l hr mYd`n Pqih hoeI | pr ies ivSv`S dI pihc`x sMqhI kr skdy hn | sMq b`b` jI ny imhr kIqI Eqy E@j vI imsqrI jI d` pirv`rinrml kutIE` jOhl~ n`l juiVE` hY |

°¢Eàuux v`ly smyN qoN E`pxy pRymI nUM bcàux`

sMq b`b` jI dy bcn bVy hI sihj suBàu iv@c huMdy sn, ivrly isE`xy nUM hIsmJ EàuuNdy sn | pr sMgq iv@c kuJ Eijhy pRymI siqsMgI sn jo sMq b`b` jI dybcn~ qy siq bcn kih ky inBàuNdy sn | jd sm~ bIq j`x` q~ pq` lgd` ik sMqb`b` jI ny Pl`xI is@iKE` iks k`rx id@qI sI | EYsy pRymI Sukr krdy ik sMqmh`r`j dy d@sy r`h íqy c@lx dI SkqI sMq b`b` jI ny E`p id@qI sI |

f`. pRdu@mn isMG jI ku@kV ipMf dy rihx v`ly sn | ieh vYd ibkrm isMG jIdy BèI dy lVky sn | vYd ibkrm isMG jI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy bVyhI inktI syvk sn| ienH~ dy pirv`r íqy sMq mh`r`j jI dI Ep`r bKiSS~ sn|ienH~ dI ie@k s`KI ies pusqk ivc drj hY|

ie@k v`r f`. pRdu@mn isMG jI, sMq b`b` jI dy drSn krn leI kutIE` Eèy |sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy kol hI mUVHy qy sj gey |

sMq b`b` jI ny pu@uiCE`,ìf`ktr sìhb ik@QoN E` rhy ho ?îf`ktr sìhb ny d@isE`,ìmh`r`j, Pgv`Vy qoN E` irh` h~ |îsMq b`b` jI ny hukm kIq` ik,ìj` ky jl-p`xI C@k lau |îf`ktr sìhb jl-p`xI C@k ky vìps sMq b`b` jI kol E` gey |sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìf`ktr sìhb hux ik@Qy dIE~ iqE`rIE~ ny |îìjI, ipMf nUM is@D` v`ps j`x` hYî, f`ktr sìhb ny ikh` |ìsMq`, f`ktr sìhb nUM pRS`d idA|î EMdroN pqìsE~ d` pRS`d ilE` ky

247

id@q` igE` | sMq b`b` jI ny ikh`,ìcMg`, f`ktr sìhb hux EsIN Cu@tI lY lYNdy h~,qusIN q~ is@Dy Gr nUM j`x` hY |î

f`ktr sìhb ny ikh`,ìsiq bcn, mh`r`j |î m@Q` tyikE` qy KuSI-KuSIGr v@l qur pey | jd Gr phuMcy q~ E`pxy Gr dy kMm~ iv@c lg gey | bs QoVH hIsm~ bIiqE` sI, jd bhuq zor dI hnyrI EèI | hnyrI-J@KV ieMn` qyz sI ik kuJvI idKèI nhIN sI dy irh` | sB cIz~ auQ@l-puQ@l ho geIE~ | c`ry p`sy bV` nuks`nhoieE` |

jd J@KV QMimE` q~ f`ktr sìhb ny Gr dy jIE~ nUM bul` ky d@isE`,ìE@jq~ sMq b`b` jI ny h@Q dy ky r@iKE` kIqI hY | d`s jy E@j b`b` jI dy bcn n` mMnd`q~ pq` nhIN Gr vI EpVd` ik n`|î

Gr vìlE~ ny ikh` ik s`rI v`rq` suxÀ|f`ktr sìhb ny kutIE` iv@c bIqI s`rI v`rq` d@sI qy n`l hI sMq b`b` jI

dy bcn suxèy | auhn~ ikh`,ìs`nUM ies qoN isiKE` lYxI c`hIdI hY ik sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j d` lV PV ky rKIey qy aunH~ dy bcn~ dI pUrI p`ln` krIey| sihjsuB` inkly bcn~ ivc vI sMq jI mh`r`j s`fI r@iKE` krdy hn| ies kutIE` n`ls~J r@KxI | ie@Qy hI sB kuJ imld` hY | is@KI, inqnym qy syv` n` C@fxI EqyvìhgurU kol Erd`s kro ik sMq b`b` jI E`p hI soJI dyx q~ ik auhn~ dy d@sy r`hqy c@l skIey |î

gur kY bcin myry k`rj isiD “gur kY bcin pìeE` nàu iniD “ (pMn` ¢£©)

°¢bRhm igE`nI k` sgl Ek`ru

POj dI nOkrI krn vìlE~ dI bdlI iksy vI Sihr ivc ho skdI hY| E`pxInOkrI dy dOr`n keI Sihr ienH~ ” vyKx leI iml j~dy ny| vyKx ivc EìeE` hY ikis@K POjI ienH~ Sihr~ ivc mh~purK~ dI KOj krdy ny| B`vyN mh~purK iksy vI Drmdy hox, r@b n`l ipE`r krn vìlE~ dy drSn krn n`l hI iqRpqI iml j~dI hY|koeI n` koeI isiKE` vI imldI hY ijs n`l E`m iens`n prm`qm` dy rMg ivcrMigE` j` skd` hY|

BèI gurbcn isMG, ipMf sgr~v`lI, POj iv@c BrqI hox auprMq pUnyCàuxI, ivKy gRMQI dI syv` inB` rhy sn | auh sMq b`b` bsMq isMG jI dy syvk vIsn, qy jdoN vI Cu@tI EàuuNdy inrml kutIE` jOhl~ b`b` jI dy drSn krn zrUrEàuuNdy | pUny rihMdy hoey aunH ” iksy r@b dy ipE`ry dI ql`S sI| auh c`huMdy sn ik

248

jo vI mh~purK hox aunH dy mn ” S~qI phuMcàux v`ly hox| pu@C ig@C kridE~ aunH~” pq` lg` ik r`m tykrI EsQ`n íqy ie@k aud`sI s`DU sMq SrD` r`m jI bVy hIr@b dy pRym ivc mgn rihMdy ny|

BèI gurbcn isMG ie@k idn r`m tykrI ivKy sMq SrD` r`m jI dy drSnkrn gey| sMq jI ny aunH~ dI Eàu-Bgq kIqI qy iPr aunH ” E`pxI j`x pihc`ndyx leI ikh`| BèI jI ny sMq jI ” E`pxI POj dI nOkrI b`ry disE` qy ikh` ikauh jlMDr dy l`gy dy rihx v`ly hn |

sMq SrD` r`m jI ny bVy ipE`r n`l ikh`, ìjlMDr CàuxI l`gy ie@k bVyauc kotI dy s`DU ivcrdy hn| aunH~ dI kutIE` jlMDr huiSE`rpur sVk qy hY| kdIaunH~ dy drSn krn d` mOk` imilE` hY?î

BèI jI ieh bcn sux ky bVy auq`vly hoey qy puiCE`, ìsMq jI! aunH~mh`purK~ d` n`m kI hY?î

sMq SrD` r`m jI ny bcn kIq`, ìaus piv@qr E`qm` d` n`m hY sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j| auh inrml kutIE` jOhl~ rihMdy ny| kdI gey ho auskutIE`?î

BèI jI dy idl dI rPq`r qyz ho geI| aunH~ ny disE`, ìsMq jI! d`s q~ joku@C vI E@j hY, sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI ikrp` sdk` hY| d`s ny q~ auskutIE` qoN hI KMfy-b`ty d` EMimRqp`n kIq` hY| d`s q~ auQy sMq mh`r`j jI dy drSnkrn Eksr j~d` rihMd` hY|î

pUny vrg` Sihr, jo jlMDr qoN ieqnI dUr sI, dy s`DU ” BèI jI dymh~purK~ b`ry pq` sI, dI soc ny aunH~ ” hYr`n kr id@q`| BèI jI ny E`pxy-E`p” bV` vfB`g` smiJE`|

sMq SrD` r`m jI ny BèI jI ” ikh`, ìEglI v`rI jdoN sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j dy drSn~ leI jàugy q~ s`fy vloN nmSk`r krn`|î

BèI jI s@q idn dI Cu@tI lY ky jlMDr Eèy| sMq b`b` jI dy drSn krnkutIE` phuMcy| sMq mh`r`j jI dy crn~ qy m@Q` tyikE` qy kOl hI sj gey| auh sMqSrD` r`m jI b`ry mh~purK~ n`l bcn krn` c`huMdy sn pr nyqr~ dy ivc jl sIqy cMgI qrH~ sMq mh`r`j jI dy crn~ v@l nhIN sI vyK p` rhy|

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny aunH ” puiCE`, ìBèI jI Ej kl ikQynOkrI hY?î BèI jI ny disE`, ìmh`r`j jI! Ej kl rYjmYNt (REGIMENT) pUnySihr hY |î

sMq mh`r`j jI ny bcn kIq`, ìpUny Sihr ivc r`m tykrI EsQ`n hY ij@Qyaud`sIE~ d` fyr` hY| bRhm igE`nI sMq SrD` r`m jI aus EsQ`n qy prm`qm` dIBgqI krdy ny| kdI drSn krn gey ho?î

249

BèI jI sMq mh`r`j jI dy bcn sux ky hYr`n sI | do pUrn s`DU E`pxy qoNieqnI dUr rihMdy hoey ie@k dUsry b`ry sB j`xdy sn| ie@QoN q@k ik auh ie@k dUjy dyEsQ`n dy n`m vI j`xdy sn|

BèI jI ny auqr id@q`, ìjI mh`r`j! d`s ny aunH~ dy drSn kIqy ny| E`p jIp`s aunH~ d` su@K sunyh` lY ky EìeE` h~ qy aunH vloN E`p jI Egy m@Q` tykd` h~|î

sMq jI mh`r`j ny bcn kIq`, ìBèI jI! pUrn s`DUE~ dy drSn B`g~vìlE~ ” huMdy hn| EYsy mh~purK ivrly huMdy hn| drSn krn n`l mn ” S~qIimldI hY |î

BèI jI ies v`rI E`pxy Gr nhIN gey qy kutIE` hI rih gey qy sMq mh`r`jjI dy roz drSn krdy qy syv` ivc ih@s` lYNdy| Cu@tI Kqm hox qoN ie@k idn pihl~sMq mh`r`j jI koloN EìgE` mMgI qy pUny E`pxI ifautI qy h`zr ho gey|

jd vI srd`r jI Cu@tI lY ky inrml kutIE` jOhl~ EàuuNdy q~ sMq b`b` jIauhn~ koloN sMq SrD` r`m jI b`ry zrUr pu@Cdy | jdoN Cu@tI k@t ky v`ps j~dy q~ sMqSrD` r`m jI sMq b`b` jI b`ry zrUr pu@Cdy |

ie@k v`rI srd`r jI ny sMq SrD` r`m jI dy drSn kridE~ bynqI kIqI,ìE`pjI ny sMq b`b` jI dy drSn kdoN kIqy sn ?î

sMq SrD` r`m jI ny ikh`,ìauhn~ dy drSn q~ roz huMdy hn |îsrd`r jI socx l@gy,ìmYnUM q~ rylg@fI qy do idn phuMcx nUM l@gdy hn, ieh

roz drSn ikvyN kr lYNdy hn |îsMq SrD` r`m jI ny E@gy ikh`,ìsvyry ieSn`n kr ky pihl~ sMq b`b` jI

dy drSn krd` h~ |îh`l~ik dov~ qp@svI s`DUE~ ny ie@k dUjy dy pRq@K drSn nhIN kIqy hoey sn,

pr sMq SrD` r`m jI ny srd`r jI dI SMk` dUr krn leI kih id@q`,ìsMq mh`r`jjI dI kutIE` jlMDr CàuxI rylvy stySn dy nyVy pYNdI hY | stySn qoN auqr kyhuiSE`rpur v`lI sVk qy qkrIbn pMj ku iklomItr qy bV` hI suMdr EsQ`nbixE` hoieE` hY | ieh EsQ`n sVk qoN dUr hY pr ie@k iklomItr pihly hI nzrEàuux` SurU ho j~d` hY qy msqk E`pxy E`p hI Ju@k j~d` hY |î

srd`r jI ieh bcn sux ky bVy hYr`n hoey qy socx l@gy,ìphuMcy hoey s`DUE`ps iv@c ikMny nyVy huMdy hn |î

sm~ Eàuux qy sMq SrD` r`m jI srIr iqE`g gey | pUrn s`DU Ek`l purKdI rz` Enus`r klwugI jIv~ d` auD`r krn leI sMs`r qy jnm lYNdy hn qy E`pxIifaUtI inB` ky Ek`l purK dI god iv@c sm` j~dy hn |

sMq SrD` r`m dy srIr iqE`gx auprMq auhn~ nim@q ie@k v@f` sm`gm

250

hoieE`, ijs iv@c s`DUE~, sMq~ qy syvk~ d` iek@T hoieE` | ies sm`gm iv@c BèIgurbcn isMG jI ny vI h`zrI BrI | sm`gm iv@c SrD~jlI Byt kridE~ ie@k s`DUkihx l@gy,ìsMs`r d` sMc`ln Ek`l purK dy hukm Enus`r ß (s@q) s`DU clàuNdyhn qy auhn~ s@q~ s`DUE~ ivcoN ie@k bRhm igE`nI SrD` r`m jI vI sn, jo s`fIE~E@K~ qoN E@j auhly ho gey hn |î

ieh bcn sux ky sMgq ivcoN auT@ ky ie@k SrD`lU kihx l@g`,ìijhVy b`kICy hn, kI auhn~ dy drSn ho skdy hn ?î

pihly s`DU kihx l@gy,ìauhn~ Cy s`DUE~ ivcoN pMj q~ ph`V~ dIE~ KuMdr~iv@c Ek`l purK dI BgqI iv@c ilvlIn rihMdy hn, ijnH~ dy drSn krny muSklhn | CyvyN s`DU klwugI jIv~ d` auD`r krn leI sMs`r iv@c ivcr rhy hn | ijhVys`DU ivcr rhy hn auhn~ d` n`m bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j hY,jo E@j k@lH inrml kutIE` jOhl~, izlH jlMDr ivKy inv`s kr rhy hn | ijhVys@jx drSn krn` c`hux auh zrUr j` ky auhn~ dy drSn kr ky E`px` jIvn sPlbnàux, ikauNik auh ies vkq Ek`l purK dI j`gdI joq hn |î

ieh bcn sux ky BèI gurbcn isMG dI KuSI dI koeI h@d n` rhI | aus dymn iv@c aumMg pYd` hoeI ik ieh Enmol bcn mYN ikhVI GVI inrml kutIE`,jOhl~ j` ky sMgq~ n`l s~Jy kr~ | BèI gurbcn isMG QoVHI Cu@tI lY ky is@D` sMq b`b`jI dy drSn krn phuMcy | mh`r`j jI nUM fMfauq bMdn` kIqI Eqy mn iv@c Erd`skIqI ik mh`r`j mYnUM sMgq iv@c bolx d` sm~ dyx | aus idn EYqv`r d` dIv`ns@ijE` hoieE`†sI | j`xI-j`x sMq b`b` jI syv`d`r nUM kihx l@gy,ìBèI gurbcnisMG jI nUM styj qy lY jÀ Eqy pMj imMt bolx d` sm~ idau |î

ieh bcn sux ky BèI gurbcn isMG bhuq pRsMn hoieE` ik mh`r`j jI nymyry idl dI Ev`z sux ky mYnUM styj qy bolx d` sm~ bKiSE` hY |

BèI gurbcn isMG jI ny jo bcn pUny s`DU sm`j iv@c sMq b`b` bsMq isMGjI b`ry suxy sn, bVy pRym n`l sMgq~ n`l s~Jy kIqy | b`b` jI dI mihm` sux ky sMgq~bhuq pRsMn hoeIE~ | sMgq~ E`pxy v@fy B`g smJx l@gIE~ ik auh ies bRhmigE`nI dI C@qr-CìeE` hyT hn |

bRhm igE`nI ausqq inMd` dy iqE`gI huMdy hn | pUrn s`DU E`pxI ausqqsux ky n` KuS huMdy hn qy n` hI inMd` sux ky du@KI huMdy hn | pr ieh r`h bV` kiTnhY, koeI ivrl` s`DU hI ies r`h qy cld` hY |

jdoN BèI gurbcn isMG sMgq~ n`l bcn s~Jy kr ky v`ps b`b` jI kolEìeE` q~ sMq b`b` jI Purm`x l@gy,ìgurbcn isE~ E@j cMgI PkIr dI im@tI pu@tIhY |î

251

BèI jI ieh bcn sux ky Gbr` gey | pr mn S~q hox kr ky sMq b`b` jIdy crn~ íqy if@g pey | iPr h@Q joV ky bynqI krn l@g`,ìmh`r`j, d`s ny E`pxy koloNkuJ nhIN ikh` | d`s ny q~ E`p jI dI vifEèI iv@c jo bcn pUny s`DUE~ ny suxèyauhn~ dI s~J sMgq iv@c pèI hY |î

mh`r`j jI gurbcn isMG d` pRym dyK ky muskrèy qy pRS`d dy ky Cu@tIE~ bKSid@qIE~ |

°¢EMqr w`mq`

(ipMf nMgl PrId dy s. igE`n isMG d` Purn`)DrqI dI hr cIz vìhgurU dy hukm iv@c hY | ies hukm nUM EslI j`m` sMq

b`b` jI ny pihnìeE` | s`rI kutIE` dy m`hOl ivcoN ieh hukm Pu@t-Pu@t ky s`hmxyEàuuNd` hY | kutIE` dy s`DU, kutIE` dI bnspqI, s`ry inwm~ iv@c bMnHy hoey hn |

sMs`rI jIv jd drSn krd` hY q~ v`q`vrx qoN hI pRBìvq ho j~d` hY | prsMs`rI jIv dy mn nUM koeI sMB`l nhIN skd` | ieh q~ pRm`qm` dI ikRp` hovy q~ hImn sMBl skd` hY Eqy is@Dy m`rg íqy c@l skd` hY |

ipMf nMgl PrId dy BèI hrn`m isMG hoey hn | ieh inrml kutIE` jOhl~n`l pRym r@Kdy sn | E`pxy b@icE~ nUM vI kutIE` n`l joVdy sn | ie@k idn Gr bYiTE~E`pxy mn iv@c ivc`r krdy hn ik sMq b`b` jI ny bVI ikRp` kIqI hoeI hY | iehikRp` d`s dy b@icE~ qy vI rhy q~ bVI mOj rhy | ieh soc ky E`pxy pu@qr igE`n isMGnUM bul` ky kihx l@gy,ìEYNvy ivhl` bYT` hYN | sèIkl cu@k ky sMq b`b` jI dy drSnkrky E` |î

ìTIk hY, huxy iqE`r ho j~d` h~,î igE`n isMG ny ikh` |iqE`r ho ky ipq` dI EìgE` leI qy sèIkl qy sv`r ho ky kutIE` v@l c@l

ipE` | kutIE` kol h`ly phuMicE` hI sI ik sèIkl Kr`b ho igE`, GsIt ky kutIEÈpiVE` | CMn iv@c gurU gRMQ sìhb jI nUM m@Q` tyikE` | iPr s@cKMf ivKy j` ky m@Q`tyikE` | doh~ Q`v~ íqy cV`v` nzrIN ipE` | igE`n isMG dy mn iv@c EìeE`, iehmìeE` ie@Qy ruldI peI hY | ikMn` cMg` hovy jy sMq b`b` jI iesdy ivcoN kuJ mYnUM dydyx | myr` sèIkl vI TIk hox v`l` hY | ieh soc ky iPr sMq b`b` jI dy drSn krnEìeE` | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy crn~ qy nmsk`r krky bYT igE` |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìgurmu@K` ik@d~ EìeE` hYN ?îigE`n isMG ny ikh`,ìjI mh`r`j, ipq` jI d` hukm sI E`p dy drSn krn

d` |î

252

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìipq` dy crnIN h@Q làuNd` hYN ?îigE`n isMG ny ikh`,ìjI mh`r`j, GroN c@lx qoN pihl~ EsIs lY ky EìeE`

h~ |îsMq b`b` jI ny iPr pu@iCE`,ìipq` dy crn CUhy sI ?îigE`n isMG ny ikh`,ìnhIN mh`r`j, kyvl isr JukìeE` sI | auhn~ ny

Q`pV` dy id@q` sI |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìGr j` ky ipq` dy crn CUh leIN | EsIs imlygI, B`g~

vìlE~ nUM hI nsIb huMdI hY |îigE`n isMG ny ikh`,ìsiq bcn, mh`r`j |îsMq b`b` jI kihx l@gy,ìk`hdy qy EìeE` hYN ?îigE`n isMG jI ny ikh`,ìsèIkl qy EìeE` h~, pr sèIkl Kr`b ho geI

hY |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìieQy m`lk dy Gr bhuq pYsy hn, ie@QoN lY jÀ qy

sèIkl TIk krv` lA |îigE`n isMG bV` hYr`n hoieE`, Gbr` igE` | j`xI-j`x sMq mh`r`j dy

bcn sux ky fr igE` | socd` hY - mh`r`j ny mn dI bu@J leI hY | myry koloN bVIglqI hoeI hY | iks qrH~ muE`PI mMg~ |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìsocd` kI hYN | sèIkl TIk nhIN kràuxI |îigE`n isMG crn~ qy if@g ipE` qy kihx l@g`,ìmh`r`j, d`s kol sèIkl

TIk kràux jogy pYsy hn | myry qy ikRp` kro, Eijhy Purny mn iv@c n` ilEàu | E`pj`xI j`x ho, myry qoN glqI ho geI | E@gy qoN ies qrH~ dI soc nhIN ilE`v~g` |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìcMg` hux Cu@tI hY qy Gr j` ky ipq` dy crn zrUr prsleIN |î

siq bcn kihMd` hoieE` igE`n isMG Gr nUM priqE` |ausdy v`sqy E@j dI Kyf inr`lI sI | E@j ausnUM ieh igE`n vI imilE` ik

ieh s`DU pUrn hn | BgqI B`v, mn iv@c bYT igE` qy ihrd` iK@l auiTE` |EYsy igE`nI bUJhu koie “ibnu gur Byty mukiq n hoie “kih kih khxu khY sB koie “ibn mn mUey Bgiq n hoie “igE`n mqI kml prg`su “iqqu Git n`mY nìm inv`su “ (pMn` °¢ßß)

°¢

253

Gr dy v@ifE~ dy siqk`r d` aupdySsMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j bVy hI KuS huMdy sn jdoN koeI nOjv`n aunH~

dy drSn krn leI E~d`| E`p jI nOjv`n~ n`l bVy KulHy bcn krdy sn | E`p jIienH~ koloN ieh pRSn zrUr puCdy:

ìquh`f` ipMf ikhV` hY ? qusI ikQoN Eèy ho?îìquh`fy ipq` d` kI n`m hY?îìquh`fy d`dy d` kI n`m hY?îìquh`fy pVd`dy d` kI n`m hY?îEksr ienH~ nOjv`n~ ” E`pxy d`dy qy pVd`dy d` n`m nhIN sI pq` huMd`| sMq

mh`r`j jI ny dsx`, ìPL`n` quh`f` d`d` hY j~ &l`n` quh`f` pVd`d` hY|î sMqmh`r`j jI ” kutIE` Eàux v`ly hr pR xI dI bMs`vlI w`d huMdI sI| n`m dsdy keIpIVIE~ igx` idMdy sn| sMq mh`r`j jI ny aus nOjv`n ” E`pxy d`dy qy pVd`dy d`n~ cyqy rKx leI kihx`|

sMq jI mh`r`j iPr puCdy, ìE`pxy m`q`-ipq`/d`dy-d`dI dy pYr~ ” h@Qlg~dy ho?î

Eksr nOjv`n ies gl qy cu@p rih j~dy sn ikauN jo EYs` nhIN sn krdy|sMq mh`r`j jI ny aunH~ ” syD dyxI qy Prmàux`, ìquh`fy m`q`-ipq` guris@K hn|quh`fy n`loN aumr ivc v@fy hn| quh`fy n`loN izE`d` EnuBvI hn| quh`” v@fy krnivc aunH~ ny bV` iKE`l riKE` hY| aunH~ dy pYr~ dI KYr lYxI bxdI hY| aunH~ dI EsIslYxI zrUrI hY Eqy ijhVI quh`fy hI kMm EàuxI hY| ieh EsIs lYx ivc koeIieqr`z hY ?î

nOjv`n ” kihx` pYNd`, ìjI mh`r`j! koeI hrj nhIN|îikrs`nI ijau r`KY rKv`l` “m`q ipq` dieE` ijau b`l` “ (pMn` ©°§)

ies isiKE` ” sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j bV` mh@qv idMdy sI| iehn~CotIE~-CotIE~ g@l~ qoN sMq b`b` jI bVI sm`jk syD b@icE~ ” idMdy sn, q~ joE`pxy m`q`-ipq`, d`dI-b`by d` auh pUr` iKE`l r@Kx| v@ifE~ d` E`dr krn` auhCoty d` Prz smJdy sn| nOjv`n ny vI qy jIvn ivc v@fy hox` hY| auh iPr iehisiKE` E`pxy b@icE~ ” Es`nI n`l dy skdy sn| Coty-Coty pRSn auq@r hI ienH~nOjv`n~ leI TIk sn| sMq mh`r`j jo vI puCdy aunH~ dy auq@r dyx ivc koeI Gbr`htnhIN sI huMdI|

°¢

254

drg`h dy drSns`DsMig Drm rìe kry syv` “ s`D kY sMig soB` surdyv` “ (pMn` ¢ß°)

s@c` s`DU auh hY, jo syvk dI b~h pkV ky r@Ky qy prm`qm` n`l joVy | sMqb`b` jI sMsìrk ivh`r qoN mukq sn pr E`pxy syvk~ dy ipE`r n`l bMnHy hoey sn | pRymhI gurU n`l joVd` hY, pRym hI vìhgurU n`l joVd` hY | sMq b`b` bsMq isMG jI d` pRymE`pxy siqgurU n`l sI |

jd pRym v@D j~d` hY q~ dovyN pRym krn v`ly ie@k ho j~dy hn | sMq b`b` jI dyprm`qm` n`l EQ`h pRym ny auhn~ nUM ie@k-im@k kr id@q` sI | prMqU sMs`rI jIv iesEvsQ` nUM q~ hI smJ skdy hn, jy auh E`p ies p@Dr qy phuMcy hox | sMq b`b` jInz`ry q~ ivKàuNdy sn pr koeI ivrl` hI iehn~ nUM dyK skd` sI |

BèI EjIq isMG jg`DrI v`ly, sMq b`b` jI n`l bV` pRym r@Kdy sn | gurUGr d` kIrqn krdy qy sMq b`b` jI dy hukm Enus`r cldy sn | ibrD hox k`rx,hux kutIE` Eàuux` G@t igE` | ip@Cy ijhy ibm`r ho gey, EDrMg ho igE` | S~q icqrihx v`ly BèI sìhb Gbrèy nhIN | sgoN Gr v`ly hI n`m b`xI n`l auhn~ nUM joVIr@Kdy |

ie@k idn mMjy qy lyty-lyty byhoS ho gey | sMs`r v`sqy byhoS sn pr E`pxyv`sqy surjIq | auh ie@k nz`r` vyKdy hn - BèI sìhb nUM jmdUq~ ny PV kyDrmr`j dy s`hmxy pyS kIq` | auhn~ vyiKE` Drmr`j dI bVI motI dyh hY qy rMgqkxk vMny rMg dI sI | auhn~ dy s`hmxy K`qy d` rijstr ipE` sI | BèI EjIq isMGd` K`q` auhn~ nUM nhIN l@B` | ieMny nUM BèI sìhb ny sMq b`b` bsMq isMG jI dy drSnkIqy, n`l hI sMq b`b` hrn`m isMG jI ny vI drSn id@qy | BèI sìhb inh`l hogey, crn prsy qy KuSIE~ hìsl kIqIE~ |

sMq b`b` jI ny Drm r`j n`l bcn kIq`, ìBèI EjIq isMG d` K`q` EjypUr` nhIN hoieE` | pur`xy K`qy EsIN P`V id@qy hn | jdoN vkq Eèyg` iPr s@d lYx` |î

Drm r`j ny E`pxy dUq~ nUM hukm id@q` hoieE` sI ik ij@Qy Bjn kIrqn hovyaus jgH nhIN j`x` | iPr n` mYN qy n` qUM Cu@t skyNg` |

jh s`DU goibd Bjnu kIrqnu n`nk nIq “x` hau x` qU xh Cutih inkit n jèIEhu dUq “ (pMn` ¢•¶)

Drm r`j ny b`b` jI dy bcn mMny qy BèI EjIq isMG dI pySI nUM Kqm krid@q` | BèI EjIq isMG prq ky vìps E` gey |

E@K~ KolIE~ qy byhoSI Kqm ho geI | pr s`r` nz`r` q`z` sI | E`pxysMbMDIE~ nUM dyK ky smJ gey ik auh DrqI qy vìps E` gey hn | sMq b`b` jI nyDrmr`j kol pySI Kqm krv` leI hY | srIr dy rog dUr ho gey | BèI sìhb ny iehsB kuJ pirv`r n`l s~J` kIq` | pirv`r ny sMq b`b` jI dy gux gèy | s`ry iml

255

ky BèI sìhb nUM kutIE` ilEèy qy mh`r`j jI d` Sukr`n` kIq` | gurb`xI dI quks@c ho inbVI :

sMqn mo kau pUMjI saupI qau auqirE` mn k` DoK` “Drm rìe Eb kh` krYgo jau Pìta sglo lyK` “ (pMn` ¶°§)

°¢E`pxy m`lk qoN dUr hox d` nqIj`

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kutIE` qoN b`hr dOry qy j~dy sn, n`l dy KUhqy ie@k kUkr sI, ijhV` iksy dy lMGx qy BONkd` sI | k`PI smyN q@k ausdI koeI Ev`zn` EèI | sMq b`b` jI nUM izmINd`r ny d@isE` ik auh kUkr cMg` K`x-pIx C@f kyipMf dy Ev`r` kUkr~ n`l r@l igE` hY qy hux s`nUM nhIN pihc`xd` | izmINd`r ny iehvI d@isE` ik aus kUkr dy kMn~ iv@c kIVy pY gey hn |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìausd` iel`j krvàu |îies qy izmINd`r ny ikh`,ìmh`r`j, ijhV` s`nUM C@f igE`, ausdI kI

s`r lYxI |îQoVHy idn~ bÈd pq` l@g` ik auh kUkr mr igE` hY |sMgq nUM ieh v`rq` suxèI j~dI hY | ies iv@c Byd qy is@iKE` dovyN hI hn |

ijhV` E`pxy m`lk d` lV C@f ky kusMgq iv@c pY j~d` hY ausd` h`l ieho hI hox`hY, kUkr n`loN vI BYV` | mìlk ny iPr pu@Cx` q@k nhIN | jy cOr`sI dy gyV qoN inklx`hY q~ m`lk d` lV hmyS~ PVI r@Ko |

°¢s`D jn` kI Ecrj kQ`

sMq, s`DU, mh`qm` Eqy mh~purK jy phuMcy hoey hox q~ auh ie@k dUjy nUM ibn~prKy hI pihc`x lYNdy hn | sMq b`b` bsMq isMG jI dI ElOikk ibrqI, dUroN nyiVauNsMgq nUM iK@cdI hI sI n`ly sMq~ s`DUE~ nUM vI drSn dI iK@c pàuNdI sI | hIry jYs`jIvn, im@Ty bol qy ichry dI pUrn msqI keI s`DUE~ nUM drSn leI pRyrdI sI |

keI sMprd`v~ dy sMq mh`qm` kutIE` EàuuNdy sn | sMq b`b` jI jo ik G@tboldy sn, ies kr ky Eèy hoey s`DUE~ n`l vI G@t hI bcn krdy | kI pq` EMdrdI Kyf n`l hI g@l~ kr lYNdy hox | ijs p@Dr qy auhn~ d` iml`p huMd` hox` hY, auhE`m is@K dI smJ qoN b`hr hY |

sMq b`b` jI Eèy gey s`DUE~ dI pUrI mirw`d` Enus`r ie@zq krdy | ie@ksPyd c`dr qy ibr`jm`n kràuNdy, B`vyN E`p mUVHy qy huMdy | cMg` Bojn CkàuNdy qy

256

syv`d`r~ koloN p@Ky dI syv` vI krvàuNdy | j`x l@igE~ s`DU nUM S`l, p@gVI, kMbl j~hor koeI vsqU zrUr dy ky Byjdy | koeI sMq mh`qm` ikMnI v`rI vI ikauN n` E`vy b`b`jI d` siqk`r krn d` FMg mirw`d` Enus`r hI huMd` |

sMq p`l isMG, ie@k c@krvrqI s`DU hoey hn | b`b` jI d` bhuq siqk`rkrdy sn | keI v`r kutIE` EàuuNdy | auhn` nUM kutIE` d` m`hOl qy S~q v`q`vrnmuV-muV ky iK@c ilEàuuNd` | auh ieh smJdy sI ik b`b` jI dI is@KI pRqI ru@cI qyruJ`n iksy k`rn hY qy aus k`rn kr ky s`ry jh`n dI brkq b`b` jI dy ichry qymihsUs huMdI hY | auh ieh vI j`xdy sI ik b`b` jI aupr gurU mh`r`j dI Ep`rikRp` hY | sMq p`l isMG jI dI EvsQ` v@D rhI sI pr iPr vI kutIE` Eàuux qy su@KmihsUs krdy sn |

ie@k idn dI g@l hY ik sMq p`l isMG jI b`b` jI dy drSn~ leI kutIEÈèy | b`b` jI ny h`l c`l pu@iCE` qy iPr E`p msqI iv@c cly gey | sMq p`l isMGjI ny vI sm`DI lg` leI | n`l-n`l b`b` jI v@l q@kdy rihMdy | b`b` jI d` jl`lvyK ky iPr sm`DI iv@c cly j~dy | kuJ sm~ bIiqE` qy sMq b`b` jI E`pxI sm`DIivcoN b`hr Eèy Eqy kihx l@gy,ìhux Cu@tIE~ lY leIey |î

m`no ieMJ l@g` ijvyN E`ps iv@c k`&I icr bcn hox dy bÈd ieh PYslìlE` hY | sMq p`l isMG jI ny ikh`,ìsiq bcn jI, pr ie@k bynqI krnI sI |î

b`b` jI ny jv`b id@q`,ìkI hukm hY ?îìbynqI hY ik siqgurU dI Ep`r bKiSS n`l d`s kol byEMq mìeE` iek@TI

ho geI hY | ic@q iv@c EìeE` hY ik aus nUM kutIE` Byt kr id@q` j`vyî, sMq p`l isMGjI ny bVI inmrq` sihq ikh` |

ìkutIE` ny mìeE` kI krnI hY | ie@QoN dy s`DU Bojn leI gz` krn j~dy hn |E`pxy Eqy s`fy leI K`x nUM lY EàuuNdy hnî, b`b` jI ny ikh` |

ìE`p jI ie@k kmr` p@k` bxv` lvo qy su@K d` jIvn jIA,î sMq p`l isMGjI ny jv`b id@q` |

sMq b`b` jI kihx l@gy,ìEsIN q~ bVy su@KI h~ | s`f` srIr E`r`m leIbixE` hI nhIN |î

sMq b`b` jI sMq p`l isMG jI dI pUrn is@KI vyK cu@ky sn Eqy j`xdy sI ikies Byt` iv@c aus dI koeI mnS` nhIN | kuJ icr cu@p rihx bÈd b`b` jI nyikh`,ìigE`nI dId`r isMG qoN pu@C lYx` |î igE`nI dId`r isMG, jOhl ipMf d`nMbrd`r sI Eqy sMq b`b` jI dy inkt syvk~ ivcoN sI | aus smyN auh auQy h`zr sI,igE`nI jI ny g@l sux leI pr cu@p bYTy rhy |

sMq p`l isMG jI ny dId`r isMG nUM sMboDn kridE~ ikh`,ìmìeE` iksy cMgylyKy lÀ |î

257

igE`nI dId`r isMG sMq b`b` jI dy coj vyK rhy sI | bVI hlImI n`l kihxl@gy,ìsMsìrk k`rj~ leI jOhl ipMf iv@c ie@k gurduE`ry dI aus`rI kr leIey |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìBlI g@l hY | sMq jI quh`fI muSikl d` h@l q~ CyqIhI ho igE` |î

sMq jI ny Sukr`n` kIq` |jo ieCY soeI Plu p`vY “ s`D kY sMig n ibrQ` j`vY “ (pMn` ¢ß¢)

sMq b`b` jI kihx l@gy,ìnMbrd`r jI, iKE`l r@Kx`, ipMf vìlE~ dI rèylY lvo | jgH vI q~ ipMf vìlE~ ny dyxI hY qy qih krnI hY | cMg` huMd` hY jy s`ry r@lky ie@k p@K ho ky inrx` lvo |î

ìd`s smJ igE` jI, jo vI PYsl` hovyg` ipMf v`sIE~ n`l g@l-b`q krndy bÈd hI kIq` j`vyg`î, nMbrd`r jI ny ikh` |

ipMf dy moFIE~ koloN h`mI Br`x Eqy jgH qih krn leI nMbrd`r jI nUM koeImuSikl nhIN EèI | gurduE`ry d` nINh p@Qr sMq b`b` jI koloN rKìeE` igE` EqysMq p`l isMG jI dI ingr`nI iv@c gurduE`ry dI aus`rI hoeI | ieh gurduE`r`-gurduE`r` BèI p`l isMG kr ky jìxE` j~d` hY | E@j ieh gurduE`r` jOhl ipMfiv@c jOhl v`sIE~ leI du@K-su@K dov~ k`rj~ leI vriqE` j` irh` hY |

ie@Qy do purb mnèy j~dy hn | pihl` purb m`GI dy idn qy dUsr` sMq p`lisMG jI dI brsI v`ly idn mnìeE` j~d` hY | dovyN mOikE~ qy sRI EKMf p`T sìhbkrèy j~dy hn | p`T krn leI gRMQI isMG mOjUd` mh~purK~ dy hukm Enus`r p`T iv@cSìml huMdy hn | sm`gm~ dy Bog v`ly idn inrml kutIE` dy mh~purK vI drSn dyky sMgq nUM inh`l krdy hn |

ies qrH~ sMq p`l isMG jI dI mìeE` vI sPl hoeI hY qy auh ipMf v`sIE~nUM w`d vI rhy |

sMq b`b` bsMq isMG jI nUM iksy ny vI mìeE` nUM CUMhdy nhIN sI vyiKE` | koeIExj`x ivEkqI jy glqI n`l sMq b`b` jI E@gy mìeE` Byt kr ky m@Q` tykd`, sMqb`b` jI ausy smyN aus nUM kihMdy ik ies k`gz dy tukVy nUM cu@k lvo s`fy iksy kMm d`nhIN | k`gz dI mìeE` nUM n`gxI kihMdy | ies n`gxI nUM ie@Qy ikauN r@K id@q` hY |ies nUM ie@QoN cu@k lvo |

gurb`xI d` Purm`n hY :n`nk hir n`mu ijnI E`rìDE` Enidn hir ilv q`r “mìeE` bMdI Ksm kI iqn EgY km`vY k`r “ (pMn` ©™)

mìeE` jo mìlk dI golI hY, pRBU d` n`m ismrn v`ly dI syv` kmàuNdI hY |

°¢

258

qusIN vI s`DU qy EsIN vI s`DUkbIr ksautI r`m kI JUT` itkY n koie “r`m ksautI so shY jo mirjIv` hoie “ (pMn` ©§®)

kutIE` iv@c rihMdy s`DU kyvl b`xI qy syv` iv@c hI E`px` sm~ k@tdy hn |r`q qy idn d` koeI Prk mihsUs nhIN huMd` | QoVH K`x`, QoVH bolx` qy QoVH sOx` prr@j ky syv` krnI |

hukm qy c@lx v`ly s`DU dUsirE~ leI pRyrx` sroq sn | koeI idK`v` nhIN,koeI muk`bl` nhIN | kyvl muskr`ht n`l sMgq d` mn moh lYNdy sn | ijs kutIE`dy s`DU ies EvsQ` dy hox aus kutIE` dy sMq b`b` jI kYsy hoxgy | ieh EMd`z` E`phI l@g j~d` hY |

ie@k v`r, srdIE~ dy idn~ iv@c hirduE`r qoN ie@k inrmly s`DU ie@kn`mD`rI sMq n`l kutIE` Eèy | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn kIqy qysMq b`b` jI ny bVy E`dr n`l jI EìeE~ EìKE` |

h`l~ik S`m d` sm~ sI pr iPr vI pUr` siqk`r id@q` qy lMgr p`xI dI syv`kIqI | k`PI sm~ bIq igE` q~ sMq b`b` jI ny auhn~ s`DUE~ nUM ikh`,ìEsIN E`pqoN Cu@tI lY lYNdy h~ | iksy nUM r`q k@t`x leI s`fy kol kutIE` iv@c koeI pRbMD nhIN hY |î

inrmly s`DU ny bynqI kIqI,ìEsIN q~ E`p dy crn~ iv@c rih ky r`q k@txdy mnorQ n`l Eèy sI | EsIN vI s`DU qy qusIN vI s`DU | ijs qrH~ E`p r`q k@togyEsIN vI r`q k@t lv~gy |î

auhn~ nUM ies EslI s`DU d` kI pq` sI |sMq b`b` jI ny ikh`,ìcMg` ijs qrH~ quh`fI KuSI |îsMq b`b` jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM bcn kIqy,ìsMq`, ryqlI Q~ qy

p`xI d` iCVk` krv` idau |îsMq b`b` igE`n isMG jI ny hukm mMinE` qy QoVH b`V dy l`gy p`xI d` iCVk`

krv` id@q` | ies iCVkÀ n`l TMf hor vD geI |sMq jI mh`r`j ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìgurU gRMQ sìhb

dI qìbE~ bYT ky sihj p`T krx` E`rMB kro |î sMq b`b` jI vI p`T suxn leIkol E` ky bYT gey | auh donoN s`DU vI nyVy E` gey | sMq b`b` jI kdI E@K~ bMd krdyqy kdI E@K~ Kol ky b`xI suxdy rhy | sMq b`b` igE`n isMG jI s`rI r`q p`T krdyrhy qy sMq mh`r`j dovyN s`DUE~ n`l b`xI srvx krdy rhy |

dovyN s`DU kuJ hor nhIN kr skdy sI | E`pxy mn dI g@l E`p pUrI krnIsI | S~q v`q`vrx iv@c nINd vI bVI jldI E` j~dI hY pr auh iks qrH~ sON skdysn, iz@d qy E`pxI sI | s`rI r`q bVI EOKI bIqI |

259

svyry dy c`r v@jy q~ sMq b`b` jI dy hukm qy p`T krn` rok id@q` |sMq b`b` jI ny ikh`,ìieSn`n p`xI kr ky inqnym kr lvo |îdovyN s`DU jMgl p`xI qy ieSn`n krky Eèy | svyr hox qy kutIE` iv@c c`h

d` lMgr vriqE` | ies c`h iv@c n` im@T` sI qy n` du@D sI qy c`h vI lUx qoN bgYrsI | c`h d` lMgr dov~ sMq~ smyq mh`r`j jI ny vI Bog lìeE` qy b`kI sMgq ny vIC@ikE` | donoN s`DUE~ ny by-sv`dI c`h iksy n` iksy qrH~ C@k leI | pRS`d smJ kyC@kdy q~ sv`d E`py hI E` j`x` sI | pr E`pxy-E`pxy B`g !

jl p`xI C@k ky sMq b`b` jI kol iPr Eèy qy sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsìhbhux kI hukm hY ?î

inrml s`DU ny ikh`,ìhux E`p jI koloN ivd` lYNdy h~ | sMq b`b` jI ny isrop`qy c`dr dov~ sMq~ nUM Byt krvèI qy Cu@tI lY leI |î

rsqy iv@c E`ps iv@c g@l~ krn l@gy ik ies kutIE` dy sB s`DU hI Ecrjhn | kdy sONdy vI hn j~ nhIN | Qkyv~ iks qrH~ dUr krdy hn | iksy dy ichry qy koeIpRyS`nI nhIN | c`h dy lMgr nUM C@k ky vI ikMny KuS hn | ieh ikhVI G`l hY | iehq~ EOK` m`rg hY |

kuJ smyN bÈd aunH~ inrml pMQ dy sMq~ nUM iPr iK@c peI qy auh kutIE` sMqb`b` jI dy drSn krn leI iPr qur pey | rsqy iv@c E`pxy s`QI sMq n`mD`rI nUMvI pu@Cx l@gy |

aunH~ ny ienk`r kr id@q` qy ikh`,ìs`fI ihMmq nhIN pYNdI | aus EsQ`n dyinwm bVy EOKy hn | sMq b`b` jI d` qyz pRq`p nhIN J@l huMd` | EsIN ie@Qy hI TIkh~ | s`fI nmsk`r zb`nI phuMc` dyxI |î

ie@Dr inrmly s`DU qy v@Kr` rMg sI | drSn krn kutIE` Eèy | EYsymh~purK ik@Qy l@Bdy hn | iqE`gI s`DU dy drSn durl@B sn | sMq b`b` jI nysiqk`r kIq` |

s`Dn k` sMgu s`D isau gosit hir s`Dn isau ilv làu “ (pMn` °¢™¢)

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsMq jI, ies v`rI dUjy s`QI nhIN Eèy ?îinrmly s`DU ny jv`b id@q`,ìmh`r`j, auhn~ p`soN E`p jI d` jl`l nhIN

J@ilE` j~d` | auhn~ ny zb`nI h`zrI lgvàux dI bynqI kIqI sI |îsMq b`b` jI ny inrmly s`DU d` bV` siqk`r kIq` Eqy ipE`r id@q` qy ausnUM

hr qrH~ dIE~ KuSIE~ bKSIE~ |

°¢

260

gurduE`r` h~fI v`lI sMgqigE`nI dId`r isMG, ipMf jOhl~ bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI

mh`r`j dy kIrqnIey sn | auh ieiqh`s dy vI bVy KojI sn | igE`nI jI sMgq nUMkIrqn kridE~ j~ styj sk@qr dI syv` kridE~ keI EYsy pRsMg suxàuNdy ijhVysMgq ny Egy kdI n` suxy hox |

auh gurduE`r` h~fI v`lI sMgq dy ieiqh`s dI Koj kr rhy sn | b`kI q~auh sB ieiqh`s j`x gey ik gurduE`r` h~fI v`lI sMgq ivKy ie@k pRymx mèI nyim@tI dI h~fI iv@c sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j nUM aus h~fI iv@c ir@DI iKcVICkèI Eqy gurU sìhb n`l s`rI sMgq dI syv` vI kIqI | pr auhn~ nUM aus mèI dyn~ b`ry iksy ieiqh`s ivcoN kuJ n` imilE` |

S`m pYx qy inwm Enus`r inrml kutIE` jOhl~ Eèy | sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j E`pxy E`sx qy ibr`jm`n sn qy igE`nI dId`r isMG ny j` nmsk`rkIqI | igE`nI dId`r isMG Ejy bYT` hI sI ik ie@k srd`r jI EMbYsfr k`r qoNauqr ky sMq b`b` jI dy crn prsn kIqy | sMq b`b` jI ny aus pRymI nUM pu@iCE`,ìgurmu@Koik@QoN drSn id@qy hn ?î

E@goN srd`r jI kihx l@gy,ìmYN ptn` sìhb qoN EìeE` h~ qy auQy fI.sI.(D.C.) l@g` hoieE` h~ | mn iv@c E`p jI dy drSn krn dI ie@C` sI ies krky E`pdy crn prsn EìeE` h~ |î

sMq b`b` jI ny aunH~ nUM ikh`, ìdrb`r h`l j` ky sRI gurU gRMQ sìhb jI dydrSn kr ky Eàu|î

srd`r jy ny siq bcn khy qy auT ky drb`r v@l cly gey|jdoN auh v`ps E`ky sMq b`b` jI kol bYTy q~ sMq b`b` jI Purm`n l@gy,ìptn`

sìhb dy l`gy ie@k h~fI v`lI sMgq n~ d` gurduE`r` vI hY |îauh srd`r jI kihx l@gy,ìh~ mh`r`j, auh mèI jvI d` gurduE`r` hY |î

mh`r`j igE`nI dId`r isMG jI nUM kihx l@gy,ìnMbrd`r jI, qusIN vI ieiqh`s dyKojI ho, aus mèI d` n~ cyqy kr lvo, ikqy ieiqh`s suxàux` pYNd` hY |î

igE`nI dId`r isMG crn~ íqy if@g ipE` qy KV` ho ky kihx l@g`,ìd`s GroNiesy ieiqh`s b`ry s`rI Koj krky EìeE` sI | kyvl syv` krn v`lI mèI d` n~nhIN pq` l@g` sI | soicE` sI kutIE` j` ky aus mèI dy n~ b`ry pq` kr~g`| E`pjI ny d`s dy mn dI buJ leI| iesdI syv` leI E`p jI ny ptn` dy fI.sI. (D.C.)

sìhb nUM E`pxy kol bulv` ky krv` id@qI hY | d`s E`p d` Sukr`n` krd` hY |înMbrd`r jI gurb`xI dI ieh quk soc ky krq`r d` Sukr`n` kIq` :

EMqrj`mI purK ibD`qy srD` mn kI pUry “ (pMn` °£)

261

s`D sMgq jI b`b` bsMq isMG jI dy dr qoN koeI vI SMk` lY ky nhIN sI j`skd` | E`p sB dIE~ n`m b`xI n`l JolIE~ Br idMdy sn |

mn dy Purny shjy hI pUry ho j~dy hn | gurb`xI iv@c kQn hY ik p`rbRhm dydrSn vI shij EvsQ` iv@c hI ho j~dy ny |

shjy hoE` s`DU sMgu “ shij imilA p`rbRhm insMgu “ (pMn` ¢£¶)

auh fI.sI. (D.C.) sMq mh`r`j jI dy drSn krky inh`l hoieE`| ausny jo jssMq mh`r`j b`ry suxy hoey sn, kutIE` d` nz`r` ausy qrH~ nzr EìeE`| kutIE`v`prI Gtn` d` aus íqy bhuq Esr ipE` qy sMq mh`r`j jI dI KuSIE~ lY ky prqigE`|

°¢gRMQI isMG~ nUM is@iKE`

gurisK` kY min B`vdI gur siqgur kI vifEèI “ (pMn` £°™)

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j gRMQI isMG~ d` pUr` siqk`r krdy sn| E`pjI syvk~ nUM Eksr kihMdy sn,ìieh gRMQI isMG gurU sìhb dy vzIr huMdy hn| ienH~d` E`dr siqk`r krn` s`f` Prz bxd` hY |î

ie@k v`r inrml kutIE` jOhl~ sRI EKMf p`T sìhb jI dy p`T cl rhy sn |gRMQI isMG sRI gurU gRMQ sìhb dI qìbE~ bYT ky p`T kr rhy sn | SRIm`n sMq b`b`bsMq isMG jI tihl kdmI krdy hoey drb`r iv@c E` gey | sRI gurU gRMQ sìhb jInUM m@Q` tyikE` Eqy nyVy ho ky bYT gey | qìbE~ bYTy gRMQI isMG ny sMq b`b` jI nUM, m@Q`tykdy smyN, vyK ky E`px` isr Ju@k` id@q` |

jd aus gRMQI dI rOl Kqm hoeI q~ auh sMq b`b` jI dy crn prsx EìeE` |sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìp`T kridE~ nyqr ik@Qy hoxy c`hIdy hn ?î

aus ny jv`b id@q`,ìp`qS`h, nyqr q~ p`T krn v`lI qu@k qy hoxy c`hIdy hn |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìjy E`p jI nUM ieh pq` hY q~ qusIN s`fy v@l ikauN

vyiKE` ? DMn sRI gurU gRMQ sìhb jI sB qoN aucI hsqI dy mìlk hn qy auhn~ dyqìbE~ sj ky s`nUM nmsk`r nhIN krnI c`hIdI sI | qìbE~ bYT ky jy iDE`n bdljèy Eqy Eàuux j`x vìlE~ v@l vyKdy rhy q~ ijs v@l vyKogy q~ aus nUM aucy p@Drqy ibT` dyvogy | jy b`xI v@l iDE`n nhIN qy aus dy pVHx d` koeI Pìed` nhIN |î

sMq b`b` jI ny aus gRMQI isMG nUM E@gy qoN Eijh` n` krn dI pRyrn` kIqI | ausgRMQI ny E`pxI Bu@l bKSèI Eqy E@gyy qoN Eijh` n` krn d` pRx kIq` | sMq b`b` jIny ieh is@iKE` kyvl gRMQI isMG leI hI nhIN s`fy sìrE~ leI id@qI |

262

vf` myr` goivMd Egm Egocru Eìd inrMjn inrMk`r jIau “ (pMn` §§®)

EqyqUM Eìd purKu EprMpru krq` qyr` p`ru n pìeE` jìe jIau “ (pMn` §§®)

°¢gRMQI isMG~ pRqI siqk`r

inrml kutIE` jOhl~ ivKy gRMQI isMG~ d` bhuq siqk`r kIq` j~d` hY | gRMQIisMG~ leI t`t ivC` ky aupr sPYd rMg d` k@pV` vI ivCìeE` j~d` hY, ijs qyauhn~ nUM ibT` ky lMgr CkìeE` j~d` hY | lMgr Ckàux qoN bÈd ie@k brqn iv@cs`ry gMRQI isMG~ dy h@Q su@cy krèy j~dy hn | ie@k v`r sMq b`b` jI ny lMgr Ckàuxv`ly syv`d`r nUM pu@iCE`,ìgRMQI isMG~ dy h@Q su@c` krn v`ly jl d` kI krdy ho ?î

E@goN syv`d`r ny ikh`,ìmh`r`j, aus jl nUM b`hr n`lI iv@c su@t idMdy h` |îies qy mh`r`j ny bcn kIq`,ìieh b`xI pVHn v`ly gRMQI isMG~ d` cUly Eqy

h@Q~ d` jl b`hr su@tx dI bjèy ibRC~ nUM p` idE` kro q~ jo auhn~ d` vI auD`r hoj`vy |î

b`hroN Eèy s`D-jn qy hor sMq mh`qm` vI jd kutIE` lMgr C@kdy sn, aussmyN syv`d`r~ nUM hukm huMd` sI ik ienH~ dy h@Q su@cy kràux mgroN jl ibRC~ nUM hIpìeE` jèy |

bRhm igE`nI sMq igE`n isMG jI mh`r`j qy bRhm igE`nI sMq hrBjnisMG ëivr@kqí jI mh`r`j d` vI syvk~ ” iehI hukm sI qy E`pxy gurdyv dImrw`d` qy pihr` riKE`| mOjUd` smyN vI ieh rIq kutIE` ivc j`rI hY|

°¢kVI dI sz` supny iv@c k@txI

gurU dI syv` dI mh@qq` siqwug, duE`pr, qyRq` Eqy kilwug ivc auq@m igxIj~dI rhI hY| is@KI ivc syv` nUM gurU sìhb jI dI bKiSS mMinE` j~d` hY | syv` d`srUp hr iksy iv@c mihkd` hY | sMq b`b` jI kol vI jd SrD`lU drSn~ leI EàuuNdyq~ auh aunH~ nUM h@QIN syv` krn v`sqy hukm krdy | iksy vI qrH~ dI syv` inrmlkutIE` jOhl~ ivKy c@l rhI huMdI, SrD`lU E`p hI syv` iv@c ih@s` lYx leI E@gy E`j~dy | POjI qy puils dy auc@-EiDk`rI vI Sìml ho ky ie@k E`m mzdUr dI qrH~iem`rq~ dI syv`, brqn~ dI syv` Eìd, iv@c ju@t j~dy |

EmIr-grIb, aUc-nIc d` koeI Prk nhIN sI | ie@k g@l spSt sI ik syvìv@c ibn~ iksy E`s dy auh is@K hI juV skd` hY ijsd` vìhgurU ny auD`r krn` hoey |

263

siqgurU dI imhr iksy n` iksy qrIky aus ivEkqI nUM iml hI j`vygI |srd`r hrI isMG cMdn, kr`cI (pìksq`n) qoN EàuuNdy qy kutIE` dI syv`

iv@c h`zrI Brdy | ienH~ d` ipMf hMsroN sI | jlMDr Sihr iv@c mk`n bxvìeE`qy pirv`r ie@Qy hI rihMd` hY |

cMdn jI nUM syv` krn iv@c EjIb hI E`nMd EàuuNd` sI | pq` hI nhIN lgd`sI ik ikMny idn bIq gey hn | kdI Gr j`x d` iKE`l vI nhIN sI EàuuNd` | sBkuJ Bu@l ky syv` krdy sn | ie@k v`r jd k`&I idn bIq gey q~ Gr j`x d` ivc`rEìeE` | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kol E` ky bYT gey |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìkI hukm hY ?îcMdn jI ny ikh`,ìp`qS`h hukm E`p jI d` |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìsyv` krn n`l du@K k@ty j~dy hn |îcMdn jI ny ikh`,ìsiq hY p`qS`h, mn Gr j`x nUM kr irh` sI î|sMq b`b` jI ny ikh`,ìEjy syv` kro |îcMdn jI ny ies bcn nUM iel`hI Purm`n smJ ky jv`b id@q`,ìsiq bcn,

p`qS`h |îsMq b`b` jI G@t bcn krdy sn pr ijhVy syvk aunH~ nUM pUrn qOr qy smJdy

sn auh j`xdy sn ik bcn~ iv@c koeI r`z zrUr hY | cMdn jI iPr ausy qrH~ syv`krdy rhy | ie@k r`q supny iv@c cMdn jI ny sMq b`b` jI dy drSn kIqy | cMdn jIny bVI KuSI mnèI qy sMq b`b` jI dy crn prs ky kol bYT gey | vyKdy hn ik sMqb`b` jI dy h@Q iv@c ie@k k`gz hY | k`gz Kol ky JtkàuNdy | kdI ie@k h@Q iv@c qykdI dUjy h@Q iv@c k`gz nUM PVdy | QoVHy icr mgroN aus k`gz nUM P`V ky su@t id@q` |k`gz nUM P`V ky hux by-iPkr ho gey |

ie@Dr cMdn jI dI E@K Ku@l geI | nz`r` E@K~ s`hmxy iPr inkilE` | kuJsmJ nhIN l@gI | ieMn` zrUr mn iv@c EìeE` ik cMdn d` koeI kSt k@t id@q` hY |ieSn`n p`xI kr ky sMq b`b` jI kol h`zrI BrI | bynqI kIqI,ìp`qS`h, ie@kbynqI hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìhukm kro |îcMdn jI ny r`q v`l` supn` suxìeE` qy ikh`,ìp`qS`h ikhV` kSt k@itE`

hY, kuJ pq` nhIN l@igE` |îp`qS`h muskurèy qy kuJ n` boly | E`pxI msqI iv@c rhy | cMdn jI vI sMq

b`b` jI dI rUh`nIEq nUM inh`rdy rhy |sMq b`b` jI ny ikh`,ìh@QkVI k@tI geI |îcMdn jI nUM g@l smJ E` geI | E`px` jurm s`hmxy E` igE` | sMq b`b` jI

264

dy crn~ iv@c if@g pey qy Sukr`n` kIq` | pq` l@g igE` ik sMq b`b` jI ny ikauNroikE` sI | syv` krn` j`rI r@iKE` sI | kSt k@tx` sI | imhr krnI sI |

sMq~ dy crn~ dI DUV ho ky syv` krIey q~ idE`lU prm`qm` auD`r kr hI idMd`hY |

syv` s` iqs B`vsI sMq` kI hoie C`ru “dIn` n`Q dYE`l dyv piqq auD`rxh`ru “ (pMn` °£ß)

aus smyN cMdn jI ny §™ idn kutIE` iv@c rih ky syv` kIqI | ies v`r iksImMg qoN bgYr hI cMdn jI dy kSt k@ty gey | ieh praupk`r kyvl iesy leI hoieE`ik inSk`m syv` iv@c ih@s` lYNdy rhy |

sMq b`b` jI ny ie@k v`rI pu@iCE`,ìhrI isMG t@br ikMn` ku hY ?îcMdn jI ny ikh`,ìEjy sv` l@K hI hY |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìgRihsQ E`Srm vI D`rn krn` c`hId` hY |îieS`r` ho igE` | ieS`r` hI hukm sI | sMq b`b` jI ny iPr hukm kIq`,ìb@icE~

dI syv` d` vI l`h` lYx` c`hId` hY |îS`dI hoeI qy drSn~ leI E`ey | ies d`q d` vI Sukr`n` krn` sI | sMq b`b`

jI ny hor imhr kr id@qI | nOkrI EYm.eI.EYs. iv@c stor EPsr dI l@g geI | iPrbdlI jlMDr ho geI qy sMq b`b` jI ny hor nyVy bul` ilE` | KuSIE~ d` koeI EMq hInhIN sI | hux auh jlMDr ivKy ruzg`r EPsr dI ifaUtI krn l@g pey |

s`rIE~ KuSIE~ kyvl ie@k g@l iv@c p@ly bMnI hoeI sI - auh ieh ik hukmmMnx` hY qy hr bcn nUM siq bcn kihx` | syv` krnI hY qy syv` dy Pl dI E`s nhINkrnI | ikauN nhIN krnI, ikauNik E`s qy CotI ho skdI hY pr imhr ikMnI v@fI hoxIhY iesd` pq` nhIN l@g skd` |

ieho k`rx sI ik jd auh °©ß° iv@c bVy bIm`r pY gey (sMq b`b` jI q~aus smyN cl`x` kr gey sn) q~ sMq b`b` igE`n isMG jI E`p drSn dyx leI gey |cMdn jI dy pirv`r nUM bVIE~ KuSIE~ imlIE~ qy auh E`p vI iblkul TIk ho gey |

cMdn jI d` pirv`r inrml kutIE` jOhl~ n`l juiVE` hY qy jlMDr hI vsd`hY |

°¢

265

r`m rMg inrml prq`pusmr`v~ ipMf dy keI isMG~ qy inrml kutIE` jOhl~ dy sMq b`b` bsMq isMG

jI mh`r`j dI imhr qy bKiSS rhI | keI Gr~ dy s`ry pirv`r B`vyN auh dyS iv@chox j~ ivdyS iv@c, E@j vI iesI EsQ`n n`l pRIq r@Kdy hn | sRI gurU goibMd isMGsìhb jI dI bKSI rihq mirw`d` iv@c pUrn hn | gurU sìhb ny EYsI pRIq jgèIhoeI hY ik sMq b`b` bsMq isMG jI dIE~ kQ`v~ in@q ie@k dUsry n`l s~JIE~ krdyhn | iesy k`rx keI pR xIE~ dy mn bdl gey qy auh vI inrml kutIE` jOhl~ n`ljuV gey |

m`str mihMdr isMG qy m`str gurdyv isMG dovyN hI E`pxy ipMf dy srd`rjoigMdr isMG j@t nUM pRyrdy ik auh j` ky sMq b`b` jI dy drSn kry | B`g~ v`l` auhidn CyqI E` igE` jd s. joigMdr isMG j@t, inrml kutIE` jOhl~, sMq b`b` jIdy drSn krn Eèy |

sMq b`b` jI ie@k mUVHy qy pYr~ B`r sjy hoey sn | j@t jI ny sMq b`b` jI d`s`d` ilb`s, ichry dy nUr d` EYs` Esr hoieE` ik auh pihly drSn~ iv@c hI mohygey |

sMq b`b` jI ny syv`d`r nUM kih ky mUVHy qy s@jx leI ikh` | iPr pu@Cxl@gy,ìsìhb ik@QoN Eèy ho ?î

j@t jI ny d@isE`,ìipMf BèI ky smr`v~ qoN EìeE` h~ |îsMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìkI krdy ho ?îj@t jI ny d@isE`,ìrofvyz iv@c nOkrI krd` h~ |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìsmr`v~ d` munS` isMG vI b@s~ iv@c nOkrI krd` hY |îj@t jI ny ikh`,ìjI mYN ausd` BqIj` h~ |îsMq b`b` jI muskrèy qy iPr kdI zmIn v@l vyKx qy kdI j@t jI v@l | jd

mh`r`j j@t jI v@l vyKdy q~ j@t jI nIvIE~ E@K~ kr lYNdy | sMq b`b` jI d` qyz nhINvyiKE` j~d` sI qy n` hI E@K~ iv@c E@K~ pàux d` hOsl` sI |

QoVHI dyr bÈd sMq b`b` jI ny ikh`,ìmunS` isMG qy d`l-Pulk` hI C@kd` hY |îsMq b`b` jI dy muK`ribMd qoN inkly ieh bcn j@t jI íqy Esr kr gey | j@t

jI q~ El-ml sB C@k lYNdy sI | smJ E` geI ik ieS`ry n`l sMq b`b` jI ny josmJàux` sI auh bVI hI Es`nI n`l smJ` gey hn | auQy bYTy-bYTy hI pRx kr ilEìk aus idn qoN d`l-Pulk` hI C@kx` hY |

sMq b`b` jI ny pRS`d dy ky Cu@tIE~ dy id@qIE~ |s`D sMig imit j`q ibk`r “sB qy aUc eyho aupk`r “ (pMn` °©®)

266

s. juigMdr isMG j@t ny pirv`r smyq KMfy b`ty d` EMimRqp`n kIq` | sd`leI sRI gurU goibMd isMG sìhb dI POj iv@c dìKl ho gey qy QoVH K`x`, QoVH sox`qy QoVH bolx nUM Epx` ilE` |

eyksu isau j` k` mnu r`q` “ ivsrI iqsY prèI q`q` “ (pMn` °®©)

°¢mh~purK~ dI idE`lq`

°. BèI rl` isMG, BèI r@K` isMG, BèI mMgl isMG Eqy BèI gurd`s isMG d`r`gI j@Q` ipMf pUbov`l polIE~ (jyjoN qoN aupr ph`V iv@c hY) qoN v`jy, joVIE~ EqyF@f-s`rMgI n`l pYdl c@l ky SrD` pUrvk inrml kutIE` jOhl~, sMq b`b` bsMqisMG jI dy drSn krn hr purb qy EàuuNdy sn | ieh j@Q` r`g~ Eqy F`fI lihjyn`l gurU j@s gìex krdy sn | ies j@Qy dy j@Qyd`r igE`nI rl` isMG sPrI sn |

ie@k v`r j@Qyd`r jI ny sMq b`b` jI nUM bynqI kIqI,ìmh`r`j, mYN sMs`r ivcoNK`lI j` irh` h~, mYnUM pu@qr dI d`q bKSo ?î

siqk`r wog b`b` jI ny PurmìeE`,ìBèI rl` isMG jI qusIN s@cy p`qS`hgurU n`nk sìhb, gurU goibMd isMG sìhb Eqy ds~ p`qS`hIE~ dy srUp sRI gurU gRMQsìhb jI E@gy Erd`s kro | b`xI pVHx vìlE~ dI E`s q~ s@cy p`qS`h pUrIkrngy |î

ie@k s`l bÈd BèI rl` isMG nUM pu@qr dI d`q pR pq ho geI | auh mh`r`jjI d` Sukr`n` krn leI s`ry pirv`r nUM n`l lY ky inrml kutIE` jOhl~ Eèy | sMqb`b` jI dy crn prsy Eqy mh~purK~ dIE~ KuSIE~ pR pq kIqIE~ | igE`nI rl` isMGjI d` pu@qr E@j kl ptv`rI dy Ehudy qy kMm kr irh` hY |¢. dkohy ipMf dy igE`nI Erjn isMG jI d` kIrqnI j@Q` inrml kutIEÈksr h`zrI Brd` sI| aunH~ dy j@Qy ivc aunH~ dy ipq` BèI nMd isMG qy c`c` BèIinh`l isMG syv` krdy sn | jdoN mh~purK~ ny Sihr~ qy ipMf~ d` dOr` krn j`x`,ieh j@Q` sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy n`l huMd` sI |

hux B`vyN igE`nI Erjn isMG k`PI ibrD ho gey hn pr aunH~ dy pirv`r dysdsw inrml kutIE` jOhl~ dI C@qr CìeE` ivc hI hn| s`r` pirv`r EMimRqD`rIhY qy aunH~ dy byty kutIE` ivKy kIrqn krdy hn|

°¢

267

Bgq~ dI SrDìe@k v`r igE`nI rl` isMG jI ësPrIí joV myly smyN kIrqn dI h`zrI Br

rhy sn | kIrqn dOr`n igE`nI jI ny ie@k Emolk kQ` sMgq nUM suxèI jo ies pRk`rhY :-

ipMf mrUl`, izlH huiSE`rpur Eqy ipMf jOhl~ izlH jlMDr dy do qp@svIEk`l purK dI Er`Dn` kr rhy sn | jdoN iehn~ dI qp@isE` pUrI hoeI q~ Ek`lpurK ny E` ky drSn id@qy | pihly mrUly ipMf v`ly qp@svI nUM Ek`l purK nypu@iCE`,ìquh`fI BgqI pUrI ho geI hY, mMgo kI mMgdy ho ?î

aus qp@svI ny bynqI kIqI,ìs`fy gRih ivKy EYsI joq pRgt hovy ijhVI E`pjI dI bMdgI kr ky sMs`rI jIv~ nUM n`m jp` ky auhn~ d` auD`r kry |î

pRm`qm` vloN hukm hoieE`,ìE`p jI dI ieh ie@C` pUrI hovygI |îieh vr dy ky Ek`l purK jOhl~ v`ly qp@svI kol Eèy | drSn dy ky

pu@iCE`,ìmMgo E`p dI kI ie@C` hY ?î auhn~ ny pRm`qm` nUM E`pxI B`vn` d@sidE~ ikh`,ìjo mYN mMgx` sI auh q~

qusIN ip@Cy hI bKiSS kr Eèy ho, qy iPr bynqI kIqI, n`m jpàux v`ly mh~purKjnm q~ by-S@k mrUly lYx, pr v`s` jOhlIN hovy |î

pRm`qm` ny hukm kIq`,ìE`p jI dI ie@C` pUrI hovygI |îs`D sMgq jI Ek`l purK dy hukm Enus`r bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq

isMG jI d` pRk`S q~ ipMf mrUly hoieE` pr sMgq~ d` Bl` krn v`sqy auhn~ ny v`sìnrml kutIE` jOhl~ E` ky kIq`, ij@Qy sMq b`b` jI ny hz`r~ pR xIE~ nUM EMimRq Ck`ky gurU n`l joiVE` |

°¢

268

EOh bYTI auhI joq jo huMdI ijE`x sIigE`nI r@l` isMG sPrI d` j@Q` sMn °©ß™ qoN pihl~ s`ry pMj`b iv@c

mShUr sI | igE`nI jI ieMnI qIKx bu@DI dy mìlk sn ik ijs drb`r j~ styj qyv`r~ d` kIrqn krn j~dy, aus dI s`rI k`rvèI kivq` dy rUp iv@c pro ky ausy smyNsux` idMdy |

sMn °©¶™ dy krIb ieh j@Q` ¶ poh nUM sMq b`b` hrn`m isMG jI dI brsIqy inrml kutIE` jOhl~ h`zrI Brn EìeE` | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdrb`r iv@c sjy hoey sn | ibEMq sMgq~ kIrqn d` rs m`x rhIE~ sn Eqy sMqb`b` hrn`m isMG jI dI w`d q`z` kr rhIE~ sn | sB qoN E`KIr qy igE`nI r@lìsMG dy j@Qy nUM kIrqn krn d` sm~ imilE` | igE`nI jI ny sMq b`b` jI (jo sm`DIiv@c sjy hoey sn) v@l ieS`r` kr ky ieh kivq` suxèI :

E@j gMg` v@g rhI hY jOhl~ iv@c n`m dI |EOh bYTI auhI joq jo huMdI ijE`x sI |b`b` hrn`m isMG jI gurpurI isD`r gey |E`pxI jgH` b Ut` n`m d` lg` gey |dunIE` myN hoeI roSnI jYsI hY B`n dI |EOh bYTI auhI joq jo huMdI ijE`x sI | ° |b`b` hrn`m isMG d` jo krd` dId`r sI |s@c mu@c hI byV` aus d` ho j~d` p`r sI |b`b` hrn`m isMG jI sn mUrq Bgv`n dI |EOh bYTI auhI joq jo huMdI ijE`x sI | ¢ |jYq o d y m orcy n U M c`ly sI p` ley |j~dy hI m orcy iv @c fyr y lg` ley |kMbI hkUmq iPr ieMgilSsq`n dI |EOh bYTI auhI joq jo huMdI ijE`x sI | £ |E@j auhn~ dI w`d iv@c s@ijE` dIv`n hY |aupm` kI kry ësPrIí CotI zub`n hY |dunIE` myN ho rhI mihm` sMq~ dy n`m dI |EOh bYTI auhI joq jo huMdI ijE`x sI | § |

°¢

269

sRI EKMf p`T Eqy p`TI isMG~ dI syv` dI mh`nqìeh v`rq` sMn °©§ß qoN pihl~ dI hY | BtolIE~ ipMf dy srd`r l`hOr` isMG

dI ie@k h`dsy iv@c l@q dI h@fI tu@t geI | auh bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j d` bV` SrD`lU sI | Gr iv@c bYiTE~ hI sMq b`b` jI dy crn~ E@gyErd`s kIqI,ìmh`r`j jI ! d`s E`p jI dy drSn krn nhIN E` skd` | drdbhuq hY, E`p imhr kro Eqy d`s dy du@K dUr kro | d`s nUM CyqI Erogq` bKSo q~ jod`s E`p dI h`zrI Br sky |î Erd`s kridE~ mn iv@c EìeE` ik Erog hox qysRI gurU gRMQ sìhb d` EKMf p`T krvèyg` |

mh`r`j leI ipE`r sI, pUr` ivSv`S sI Eqy mh~purK~ dy d@sy r`h leI sRIgurU gRMQ sìhb jI d` Sukr`n` pihl~ hI iqE`r sI |

guris@K~ nUM du@K Eèy ...... q~ Sukr`n` | jy su@K Eèy ...... q~ Sukr`n` |ieMny pRym n`l kIqI Erd`s bVI CyqI rMg ilEèI | l@q TIk ho geI |Sukr`ny iv@c msq srd`r l`hOr` isMG ny mh~purK~ dI imhr nUM irSqyd`r~

Eqy dosq~ n`l s~J` kIq` | auh inrml kutIE` jOhl~ sMq b`b` jI dy drSn~ nUMEìeE` | drSn kr ky sMq b`b` jI d` Sukr`n` kIq` qy bynqI kIqI,ìmh`r`j, ipMfBtolIE~ Gr iv@c sRI EKMf p`T krvàux d` sm~ bKSo | bynqI hY ik E`p sMgqsmyq ipMf iv@c drSn dyvo |î

ìSukr`n` vìhgurU d` huMd` hY ! sRI gurU gRMQ sìhb jI d` EKMf p`T krvàuxn`l Bl` huMd` hY | p`TI isMG~ dI rsn` j`p krdI hY | p`TI isMG~ dI syv` ipE`rn`l krnI c`hIdI hY | b`xI d` j`p krn v`ly dI syv` d` &l EnoK` huMd` hY | jàup`T dIE~ iqE`rIE~ kro | pr EKMf p`T C@lI EMb dy Q@ly qMbU lg` ky krvàu | EsINvI h`zrI Br~gyî, sMq b`b` jI ny hukm id@q` |

aus pRymI ny b`b` jI dy hukm Enus`r hI C@lI EMb Q@ly qMbU lgìeE` Eqy sRIgurU gRMQ sìhb jI dy EKMf p`T E`rMB krvèy | sMq b`b` jI GoVy qy sv`r ho kysMgq~ smyq aus C@lI EMb kol phuMc gey | mh~purK~ dy Eàux n`l sB p`sySrD`lUE~ dIE~ rOxk~ lgxIE~ SurU ho geIE~ | svyry-S`m dIv`n s@jdy |

sMq b`b` jI aus EMb Q@ly ¶ idn rhy | sRI EKMf p`T sìhb dy Bog pey, r`gIisMG~ ny kIrqn r`hIN sMgq~ nUM inh`l kIq` | sB p`sy KuSIE~ sn | srd`r l`hOrìsMG dy aud@m n`l E`ly-duE`ly dy ipMf~ dy lok~ íqy vI imhr dI vrK` hoeI | Bog v`lyidn sMq b`b` jI dy hukm Enus`r KMfy-b`ty d` EMimRq iqE`r kIq` igE` qy Enyk~pR xIE~ nUM EMimRq CkìeE` igE` |

sMq b`b` jI ny C@lI EMb nUM B`g lèy qy E@j vI auh Pld`-Pu@ld` hY Eqy pRymIaus EsQ`n nUM piv@qr smJ ky is@jd` krdy hn |

°¢

270

syT krq`r isMG íqy ikrp`jdoN vI koeI guris@K iksy sMq-s`DU qy pUr` ivSv`S r@Kd` hY qy aunH~ dy d@sy

r`h qy hI qurd` hY q~ iPr aus dI b~h pkV ky ausnUM hr EOkV qoN k@F ilE` j~d`hY | sMq b`b` bsMq isMG jI vI E`pxy pRymIE~ dI r@iKE` iesy pRk`r krdy sn | folxvìlE~ nUM JMjoV` dy ky iPr is@KI dI r`h qy p` idMdy |

syT krq`r isMG, ipMf b`VIE~ d` rihx v`l` sI | ieh sMq b`b` jI d`syvk aus smyN qoN sI jd ieh Ejy nOjv`n sI | sMq b`b` jI dI kutIE` h`zrI BrnIqy KuSIE~ lYxIE~ |

sMq b`b` jI dI imhr sdk`, ies d` ivE`h ho igE` | sMq b`b` jI ny ieskoloN gRMQI dI syv` lYxI | ies nUM wU.pI. dI zmIn sMB`lx leI vI sMq b`b` jI ny hIByijE` | sm~ pYx qy ies dy Gr ie@k b@cy ny jnm ilE` | aus d` n`m svrx isMGr@iKE` | ieh b@c` Cot` hI sI ik bV` bIm`r pY igE` | bVy iel`j krvèy prsvrx isMG TIk hox iv@c n` Eèy | ie@k idn mn iv@c ieh soc ky ik sMq b`b` jIE@gy b@cy dI dyh Erogq` dI Erd`s kryg`, ieh kutIE` EìeE` | ieh E`pxy n`limSrI pRS`d ilEìeE` |

sMq b`b` jI kol m@Q` tyk ky bYT igE` | sMq b`b` jI ny koeI bcn nhINkIq` | syT jI, sMq b`b` jI kol bynqI hI nhIN kr sky | E`pxy b@cy b`ry koeI g@ln` kr sky |

sMq b`b` jI ny syv` krn d` hukm id@q` q~ syv` kridE~ ienH~ ny ie@k SISydI boql iv@c sMq mh`r`j dI hltI qoN EMimRq jl BirE` | boql nUM bMd kr ky zmIníqy r@iKE` q~ boql if@g ky tu@t geI | s`r` jl zmIn qy v@g igE` | syT jI d` mnBr EìeE` qy ieh socx l@gy ik boql tu@tx` ie@k ieS`r` hY ik b@c` jIvq nhINirh` | ieh soc EèI hI sI ik syT jI ny rox` SurU kr id@q` |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j nUM ies g@l d` pq` l@g` q~ sihj suBèy hIbcn kIq`, ìsyT, qyr` inE`x` nhIN, ausdy sMkt gey ny |î

syT jI nUM hOsl` hoieE` Eqy sMq b`b` jI dI rmz nUM CyqI smJ ky aunH~ dy crn~íqy if@g ipE` |

svrn isMG, v@f` ho ky rylvy iv@c tI.tI. dI nOkrI krdy rhy | hux auh E`pxypirv`r n`l k`kI ipMf rihMdy ny | pUrn guris@K ny qy kutIE` E` ky syv` iv@c hI juVyrihMdy ny |

°¢

271

gurU nUM s`dgI ipE`rI hYie@k v`rI kuJ POjI r@l ky sMq b`b` jI dy drSn~ leI inrml kutIE` jOhl~

Eèy | auhn~ dy n`l bIbIE~ Eqy b@cy vI sn | bIbIE~ l`l rMg dy sUt, cmkIly k@pVyEqy zyvr p` ky kutIE` EèIE~ |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny ikh`, ìkutIE` EèIE~ ny ik ivE`h qyEèIE~ ny ?î

sMq b`b` jI ny PYSn krn vìlE~ nUM hmyS~ qìVE` ik r@b Brmàux n`lnhIN imld` | ijhV` PYSn krd` hY auh E`pxy b`ry hI socd` rihMd` hY ik mYN ikMn`sohx` l@g irh` h~ | jykr E`pxy b`ry hI socx` hY q~ gurU dy dr qoN kI imlyg` |

sMq b`b` jI ny auhn~ POjIE~ dy pirv`r nUM Cu@tIE~ dy id@qIE~ | hor koeI bcnnhIN kIq` |

bIbIE~ nUM smJ E` geI ik gurU Gr dIE~ KuSIE~ q~ s`dy jIvn v`ly Eqys`dy ilb`s vìlE~ nUM hI imldIE~ hn |

iesy qrH~ ie@k POjI E&sr sMq mh`r`j jI d` bV` SrD`lU sI | ie@k v`rIauh Eqy aus dI Gr v`lI drSn~ leI mh~purK~ dy fyyry Eèy | ies bIbI ny E`pxylMby v`l PYSn vjoN Kol ky r@Ky hoey sn | jd aus ny sMq b`b` jI nUM dUroN m@Q` tyikE`q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìsìhb, ie@k mUVH E`p lY lvo qy bIbI nUM do mUVHy dy Eàu |î

ieh bcn sux ky POjI E&sr ies ieS`ry nUM smJ igE` ik aus dI bIvI dìjhV` J`t` Ku@l` sI dUj` mUVH aus leI sI | bV` Srms`r hoieE` qy sMq b`b` jIkoloN m`&I mMgI | sMq b`b` jI ny ikh`,ìkys~ dI sMB`l hI is@KI dI inS`nI hY | J`tìKl`r ky r@b nUM nhIN moh skdy |î

POjI EPsr ny E@gy qoN guris@KI dI rIq iv@c bIbI nUM rihx dI jo nsIhqimlI aus qy pUr` auqirE` |

sMq b`b` jI ngr~ dy dOry qy j~dy q~ K`s qOr qy styj sYktrI nUM sMgq nUM iehkihx leI zrUr kihMdy ik PYSn kr ky gurU Gr Eàuux n`l h`zrI nhIN lgdI | gurUq~ inmrq` Bry jIvn v`ly nUM hI E`pxIE~ s`rIE~ KuSIE~ bKSd` hY |

haumY grbu inv`rIEY gurmuiK irdY grIbI E`vY “igE`n mqI Git c`nx` Brm EigE`nu EMDyru imt`vY “(BèI gurd`s v`r ¢©)

°¢

272

POjI nUM qr@kIidE`lU E`qm` hr smyN E`pxy syvk~ dy Bly leI socdI hY | mrUly ipMf s.

kyhr isMG sMq b`b` jI dy EinMn syvk sn | auhn~ nUM inrml kutIE` n`l EYsI pRIqsI ik jdoN vI vkq imly sMq mh`r`j jI dy crn prsx phuMc j`x` | iehn~ dy Br`s. idlb`g isMG, mrUly ipMf dy inv`sI, POj iv@c rMgrUt BrqI hoey | kuJ smyN bÈdauh E`pxy ipMf Cu@tI Eèy | Cu@tI dOr`n auh inrml kutIE` jOhl~, sMq b`b` bsMqisMG jI dy drSn krn Eèy | kutIE` E` ky sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy snmu@KhI bYT gey |

qq-byq` sMq b`b` jI aus nUM muKìqb kr ky kihx l@gy,ìEàuu jm~d`r jI,ikvyN drSn id@qy ?î (E@j kl POj iv@c jm~d`r nUM nìeb sUbyd`r E`Kdy hn)

s. idlb`g isMG mn iv@c socdy hn mYN q~ POj iv@c ie@k rMgrUt h~, sMq b`b`jI ny mYnUM jm~d`r kih ky ikvyN bulìeE` | idlb`g isMG h`ly auq@r dyx dI duibDìv@c hI sI qy b`b` jI E@goN iPr bcn krn l@gy,ìBèI idlb`g isMG jI qusIN mrUlyqoN is@Dy ie@Qy E` rhy ho j~ iksy hor jgH qoN Eèy ho ?î

s. idlb`g isMG dy mn d` BulyK` dUr ho igE` qy mn iv@c socx l@gy ik sMqb`b` jI ny myry b`ry hI pu@iCE` hY | s. idlb`g isMG kihx l@gy,ìmh`r`j, mYN is@D`mrUly qoN E`p jI dy drSn krn EìeE` h~ |î

auh, bRhm igE`nI sMq b`b` jI dI pRBq` nUM j`xdy sI Eqy mn iv@c ivc`rxl@gy ik ijhV` sMq b`b` jI ny mYnUM jm~d`r kih ky bulìeE` hY ies iv@c vI auhn~dI koeI EnOKI lIl` hY | auhn~ nUM ieh vI pq` sI ik s`DU dI ikRp` idRStI kìeE`plt ky r@K idMdI hY | sMq b`b` jI ny pRS`d dy ky Cu@tI dy id@qI |

jdoN s. idlb`g isMG Cu@tI k@t ky ifaUtI qy v`ps phuMcy q~ nkSy bxàux dIskIm c@l rhI sI | sMq b`b` jI dI imhr n`l s. idlb`g isMG ny sB qoN cMg`nkS` iqE`r kIq` | sD`rn soc v`ly s. idlb`g isMG ny s`ry loVINdy ivc`r nkSybxàux smyN iDE`n iv@c r@Ky | s`d` jIvn rMg ilEàuuNd` hI hY | EMgryz EPsr nyauhn~ d` nkS` bhuq hI psMd kIq` |

EMgryz EPsr ny hukm kIq`,ìieho ijhy cMgy idm`g v`l` E`dmI rMgrUtnhIN rihx` c`hId`, ies nUM POrn jm~d`r dy Ehudy qy lgìeE` j`vy |î

aus EMgryz EPsr dI isPìrS qy s. idlb`g isMG nUM jm~d`r dy Ehudy dIqr@kI dy id@qI | jdoN s. idlb`g isMG jm~d`r bx gey q~ auhn~ nUM sMq b`b` jI dybcn w`d E` gey | sMq b`b` jI dI imhr ny auhn~ dy mn iv@c EYsI iK@c pèI ikauh jd vI Cu@tI qy E`x is@D` kutIE` E` ky sMq b`b` jI dy drSn kirE` krn |

273

ausnUM smJ E` cu@kI sI ik E`pxI cqurèI n`l kuJ nhIN bxd` qy isrP sMqmh`r`j dI sMgq krn n`l hI ikrp` huMdI hY |

EpnI ikRp` krhu BgvMq` “Cìf isE`np bhu cqurèI “sMqn kI mn tyk itkèI “C`ru kI puqrI prm giq pèI “n`nk j` kau sMq shèI “ (pMn` ¢••)

s. idlb`g isMG qy s. kyhr isMG d` pirv`r E@j vI inrml kutIE` jOhl~n`l juiVE` hoieE` hY | B`vyN s. idlb`g isMG dy b@cy ieMglYNf iv@c j` ky v@s geyhn pr iPr vI mh~purS~ dy drSn krn inrml kutIE` jOhl~ EàuuNdy hn | s.kyhr isMG E`pxy b@icE~ Eqy s`k sMbMDIE~ nUM hmyS~ iehI kihMdy hn ik sMqmh`r`j jI E@j vI h`zr hn | mh~purK kyvl col` bdldy hn, ikDry j~dy nhIN |ieMny ivSv`S v`ly pirv`r nUM B`g l@gxy hI hn |

°¢f`kIey qoN b`bU bxàux`

DmèI ipMf, bl`cOr qoN huiSE`rpur rof íqy smuMdV` qy mj`rI ipMf dyivck`r pYNd` hY | ieQoN d` BèI Bgq isMG sMq b`b` jI d` bhuq hI pRymI sI | auhkyvl E@T jm`q~ piVHE` hoieE` sI | auh f`kK`ny iv@c f`kIE` sI | ie@k idn auhkutIE` sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn krn igE` | sMq b`b` jI E`sxqy sjy bYTy sn | s. Bgq isMG ny crn prsy | sMq b`b` jI BèI Bgq isMG nUM kihxl@gy,ìEàu, m`str jI kI h`l hY ?î

Bgq isMG ny h@Q joV ky ikh`,ìmh`r`j jI E`p jI dI ikRp` hY |îmh`r`j jI ny auhn~ nUM jl p`xI CkìeE` qy Cu@tI dy id@qI |QoVHy idn~ bÈd BèI Bgq isMG iPr kutIE` Eèy qy sMq b`b` jI dy drSn

kIqy | E@j b`b` jI ny ikh`,ìEàuu b`bU jI kI h`l hY ?îBgq isMG socx l@g`,ìmh`r`j, E`p jI dI lIl` d` mYnUM pq` nhIN l@g

irh` | kdIN E`p jI mYnUM m`str jI bulàuNdy ho kdy b`bU jI kihMdy ho ?îBèI Bgq isMG ny d@isE`,ìmh`r`j, E`p jI d` inm`x` syvk kyvl E@T

jm`q~ q~ piVHE` hY | E@j k@lH q~ bI.ey., EYm.ey. p`s muMfy nOkrIE~ leI phuMc j~dyhn | mh`r`j, mYN ik@QoN b`bU bxn` hY ?î

sMq mh`r`j jI ny isr ihlìeE` qy ikh`,ìbI.ey. p`s q~ qyry bUt pìlSkrngy |î

274

Bgq isMG f`kGr ic@TIE~ d` kMm krdy sn | kuJ hI idn~ bÈd f`kK`nydy b`bU dI post leI huiSE`rpur qoN ic@TI EèI, ijs iv@c BèI Bgq isMG nUMieMtrivaU leI bulìeE` igE` sI |

BèI Bgq isMG hYr`n ho gey, ieh kI lIl` hY ? E@TvIN p`s, grYjueyt qypost grYjueyt d` kI muk`bl` | b`bU dI nOkrI leI b`hr dy nvyN muMfy vI BrqI leIbulèy gey sI | ¶ (Cy) Es`mIE~ leI °™¶ drK`sq~ EèIE~ sn | mOjUd` kMm krnvìlE~ d` kMm qy aunH~ dIE~ srivs irport~ vyK ky bulìeE` sI | ienH~ iv@c BèIsìhb d` vI n`m sI |

E`pxy kMm iv@c pUry mìhr sn | aunH~ dy EPsr ny aunH~ dI irport bVI auq@mByjI sI | iem`nd`r krmc`rI dI Koj hr koeI krd` hY | ies leI kMm-k`j iv@cmìhr qy iem`nd`rI iv@c E@vl BèI sìhb nUM ieMtrivaU leI bulìeE` sI |

wkIn pihl~ qoN hI sI sMq b`b` jI dy bcn~ d` | pr iPr vI ic@TI lY ky sMqb`b` jI p`s EsIs lYx leI kutIE` Eèy | sMq b`b` jI nUM ieMtrivaU b`ry j`xk`rIid@qI | sMq b`b` jI ny pihc`x kIqI ik iesd` mn s`P hY, haumY nhIN hY | kihxl@gy,ìb`bU jI n`m ismrn nhIN C@fx` | gurU BlI krxgy |î

pRB smrQ srb suK d`n` “ismrau n`mu hohu imhrv`n` “ (pMn` °™®™)

bs BèI sìhb leI ieh bKiSS k`PI sI | b`xI d` inqnym q~ E@gy hIkrdy sn, hux n`m ismrn iv@c vI juV gey | ifaUtI qy jd vI ivhl imldIvìhgurU vìhgurU d` j`p mn iv@c SurU kr idMdy | vìhgurU jpx dI igxqI nhIN sIkrdy |

jd vI koeI kMm krn l@gdy q~ siqn`m kihMdy | jdoN ieho ijhI EvsQ` iv@cE`dmI hovy q~ ausd` Bl` huMd` hI hY | iPr iksy d` BY nhIN l@gd` |

ieMtrivaU v`l` idn BèI jI leI ie@k E`m idn sI | auh dPqr phuMcy,ij@Qy EPsr ny ieMtrivaU lYxI sI | ienH~ dI jd v`rI EèI q~ EPsr ny kmry iv@cbulìeE` |

BèI sìhb EPsr nUM siq sRI Ek`l krky kursI qy bYT gey | aunH~ nUM c`hId`sI ik jd qk EPsr n` khy qd q@k kursI íqy n` bYTx | pr koeI SkqI aunH~ nUMibn~ iksI soc dy kursI qy ibT` rhI sI |

EPsr ny soicE`,ìkursI d` h@kd`r E`p hI kursI qy bYT igE` hY |îieMtrivaU dy dOr`n k`PI sv`l pu@Cy gey | Bgq isMG jI ny s`ry sv`l~ dy jv`b id@qy |EKIr qy EPsr ny bV` Eihm sv`l pu@iCE`,ìquh`nUM EMgryjI qy aurdU pVHnI EàuuNdIhY ?î

275

BèI jI ny ikh`,ìjI h~, jo mrzI pVH lA |îBèI jI d` hONsl` vyK ky qy s`ry sv`l~ d` jv`b sux ky EPsr ny ieMtrivaU

Kqm kr id@qI |jdoN cuxy hoey aumIdv`r~ dI ilst bxI q~ BèI jI d` n`m pihly nMbr qy sI |

ies k`mw`bI dI Kbr lY ky BèI jI kutIE` Eèy | sMq b`b` jI dI kIqI hoeI imhrb`ry d@isE` |

sMq b`b` jI ny ikh`,ì b`xI piVHE` kro |îBèI jI bl`cOr f`kK`ny b`bU dI nOkrI qy h`zr hoey | f@t ky E`pxI ifaUtI

inBèI | h`l~ik f`kK`ny iv@c hor krmc`rI k`PI sn, pVyH-ilKy sn, pr isvèypost m`str sìhb dy iksy kol ieMn` qjrb` nhIN sI ijMn` ik BèI jI kol |

aunH~ idn~ iv@c lok ic@TIE~ aupr isrn`vyN aurdU zb`n iv@c ilKdy sn |bhuq G@t krmc`rI aurdU pVH skdy sI | post m`str sìhb nUM ies G`t d` k`&IiPkr sI ikauN jo isrn`vyN n` pVHy j`x krky f`k dyrI n`l phuMcdI sI | ie@k idnpost m`str sìhb ny ies g@l d` h@l l@Bx leI E`pxy Gr mIitMg r@KI | k`PIkrmc`rI jo ies kMm n`l juVy sn, nUM bulìeE` igE` sI | S`m nUM dPqr dykrmc`rI iek@Ty ho ky BèI jI kol Eèy qy bynqI krn l@gy,ìBèI jI qusIN s`fy n`lpost m`str sìhb dy Gr c@lo |î

BèI jI ny ikh`,ìmYnUM q~ aunH~ ny s@idE` nhIN |îìpr qusIN sB qoN izE`d` imhnqI ho qy n`ly quh`nUM aurdU pVHnI vI EàuuNdI

hY | quh`f` qjrb` s`fI mdd kryg`î, n`l dy s`QIE~ ny ikh` |BèI jI ny ikh`,ìmyry kol q~ Eijhy k@pVy iqE`r nhIN ijhVy aunH~ dy Gr p`

ky j` skdy h~ |îìk@pVy iqE`r kridE~ ikhV` sm~ l@gx` hY | ilEàu s`nUM idau EsIN

iesqrI kr idMdy h~î, ieh kih ky pVHy ilKy krmc`rI ijnH~ iv@c bI.ey. p`s vIsn, ny BèI jI koloN k@pVy ley qy ie@k ny iesqrI kIqy qy dUjy ny aunH~ dy bUt pìlSkIqy |

BèI jI ieh nz`r` vyK ky bVy hYr`n hoey qy sihj suBÈ hI sMq b`b` jIdy muK`ribMd ícoN inkly bcn w`d krn l@g pey | sMq b`b` jI d` ichr` E@K~s`hmxy EàuuNdy hI E@K~ ivcoN E@QrU ikrn l@g pey |

s`D kY sMig Egocr imlY “ s`D kY sMig sd` prPulY “ (pMn` ¢ß°)

BèI jI d` ipE`r qy siqk`r kutIE` n`l hor vD igE` | sMq b`b` jI dImihm` d` vrxn kridE~ Q@kdy nhIN sI | E`pxy pirv`r qy hor s`k-sMbMDIE~ nUMvI kutIE` n`l joiVE` |

276

ie@k v`rI s`ry pirv`r n`l inrml kutIE` jOhl~ Eèy qy ip@Cy ipMf dy skUldy syv`d`r nUM kih ky Eèy ik Gr d` iKE`l r@KIN qy koTy qy j` ko sON jèIN | auh bMd`Sr`b d` E`dI sI | aus idn vI ausny Sr`b pIqI qy mMjy qy sOx E` igE` | Ejy E@Kl@gI hI sI ik aus qy l`TIE~ dI bOC`r hoeI | Sr`b auqr geI | ausny gYbI Ev`zsuxI ik dOV j` ie@QoN, EsIN E`py rKv`lI kr lv~gy | auh frd` mìrE` cl` q~igE` pr BèI jI dy v`ps Eàuux qy iesd` izkr BèI jI n`l kIq` |

BèI jI ny E`pxy sMq b`b` jI dI DMnq` qy isr JukìeE` Eqy soicE`,s`fÈslI rihbr hY jo s`nUM kurihq~ qoN dUr r@Kd` hY | BèI jI d` s`r` pirv`rEMimRqD`rI hY Eqy kutIE` E` ky syv` iv@c juVd` hY |

°¢gupq rUp iv@c imRqk dy ssk`r iv@c S`ml hox`

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j E`pxy siqsMgIE~ d` pRym vyK ky hr smyNauhn~ dy EMg-sMg rihMdy | syvk vI E`p jI nUM h`zr-n`zr smJdy sn | keI v`rgupq rUp iv@c E`pxy syvk~ dI ifaUtI vI inB` EàuuNdy sn | ij@Qy syvk w`d krdy,phuMc vI j~dy sn |

jOhl~ ipMf dy s. cMnx isMG, b`v` isMG qy lCmx isMG dy ipq` srd`r ieMdrisMG jI ny sm~ Eàuux qy srIr iqE`g id@q` | auh sMq b`b` jI d` k`PI inkt syvkqy SrD`lU sI |

lCmx isMG pirv`r dy kuJ hor s@jx~ nUM lY ky inrml kutIE` jOhl~E@piVE` |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìlCmx isMG ik@d~ Eèy ho ? îlCmn isMG ny ikh`,ìipq` jI ny srIr iqE`g id@q` hY |î ieh kih ky

ausd` idl Br EìeE` qy nyqr~ iv@c jl E` igE` |sMq b`b` jI kuJ boly nhIN qy k`PI dyr cu@p rhy | iPr kihx l@gy,ìieMdr isMG

Bl` purK sI | qusIN syv` kIqI ?îìjI mh`r`j syv` q~ kIqI pr kbUl nhIN hoeI | ipq` jI ny kuJ idn pihly

ikh` sI ik aunH~ dy srIr iqE`gn qy sMq mh`r`j nUM bynqI krn`, jo auh ssk`rsmyN h`zr rihx | hux E`p jI p`s bynqI hY ik E`p ssk`r smyN drSn dy ky d`s~nUM inh`l kroî, lCmx isMG ny ikh` |

sMq b`b` jI ny kuJ jv`b nhIN id@q` qy iPr cu@p bYTy rhy | QoVHI dyr bÈdKVHy hoey qy cldy-cldy E`pxI kutIE` iv@c dìKl ho gey | sMgq auT@ KVHI hoeI priPr ipCoN m@Q` tyk ky bYT geI |

277

§™ ku imMt~ bÈd sMq b`b` jI kutIE` qoN iPr b`hr Eèy qy E`sx qy E`ky sj gey | lCmx isMG nUM ikh`,ìqusIN Ejy gey nhIN ? sMq` ! ienH~ isMG~ nUM pRS`ddy ky Cu@tIE~ dy idau |î

lCmx isMG qy ausdy s`QI auT@ ky ipMf v@l qur pey | ie@k s`QI ny ikh`,ìjynhIN j`x` sI q~ s`nUM Cu@tIE~ dy idMdy, s`nUM ibTèI iks leI r@iKE` ?î

jd Gr phuMcy q~ pirv`r dy bMdy ssk`r krky v`ps E` gey sn |cMnx isMG ny pu@iCE`,ìqusIN ik@Qy rih gey sI ?îìE`p hI q~ sMq b`b` jI nUM lYx ByijE` sIî, lCmx isMG ny ikh` |ìqusIN sMq jI mh`r`j nUM lYx gey hI nhIN ! ikqy hor cly gey sI | qusIN JUT

bol rhy hoî, cMnx isMG ny ikh` |ìkm`l hY, EsIN s`ry r@l ky gey sI qy bynqI vI kIqI sIî, lCmx isMG ny

ikh`|ìq~ iPr qusIN sMq b`b` jI dy n`l ikauN nhIN v`ps Eèy | aunH~ ny qy s`r`

k`rj E`pxy h@QIN kIq` hY |î cMnx isMG ny ikh` |ìieh iks qrH~ ho skd` hY, EsIN q~ kutIE` hI bYTy sI | pr sMq b`b` jI

s`nUM C@f ky E`pxI kutIE` EMdr cly gey sI | §™ ku imMt bÈd b`hr Eèy sIî,lCmx isMG ny ikh` |

ìbs ieqn` ku sm~ hI l@g` sI ssk`r nUM | sMq b`b` jI gupq rUp iv@cdrSn dy gey | s`fy ipq` dy B`g cMgy, jo aunH~ dy E`KrI smyN Eijhy s`DU dI mOjUdgIiv@c s`r` k`rj hoieE` | ieh q~ sMq b`b` jI d` ie@k nv~ hI rUp vyiKE` hYî, s.cMnx isMG ny ikh` |

s. lCmx isMG ies kQ` nUM bVy ipE`r n`l sMgq nUM srvx kràuNdy sn |auh vI hux srIr C@f cu@ky hn |

gurb`xI d` ieh kQn ies s`KI leI pUr` auqrd` hY :ijn n`nku siqguru pUijE` iqn hir pUj kr`v` “ (pMn` §•™)

B`v: ijhVy gurmuK Ek`l purK dI Er`Dn` ¢§ GMty krdy hn, Ek`l purKE`p aunH~ dI Q~ k`rj krdy hn qy aunH~ dI pUj` jgq dy lok~ koloN kràuNdy hn |

°¢

278

jlMDr ngr kIrqn kmytI duE`r` siqk`r vjoN h`QI Byjx`jlMDr ivKy ngr kIrqn~ dy smyN, mh`r`j` kpUrQl`, sRI gurU gRMQ sìhb jI

leI ie@k h`QI nUM sj` ky Byjdy sI | caur sìhb dI syv` sMq b`b` jI krdy sn |ngr kIrqn d` pRogr`m jlMDr dI ie@k kmytI dy mYNbr qih krdy sn | ies

kmytI dy mYNbr~ ny ie@k v`rI pRogr`m nij@Tx smyN ieh vI PYsl` kIq` ik sMq b`b`jI dI rihnumèI sdky hI jlMDr Sihr iv@c is@KI d` bol b`l` hoieE` hY | nOjv`nis@K b@cy gurU Gr n`l juVy hn Eqy syv` iv@c v@D cVH ky ih@s` lYNdy hn | kmytI dymYNbr aus smyN nUM w`d kr ky GbràuNdy jdoN is@KI iv@c pUrn nOjv`n G@t nzr EàuuNdysn |

ngr kIrqn iv@c mh~purK~ dI h`zrI krky kIrqnIeyN Eqy kQ`k`r v@Ddyj` rhy sn | hr s`l ngr kIrqn dI lèIn lMbI ho rhI sI | ngr kIrqn d` E`nMdlYx leI sVk dy dovyN p`sy bV` iek@T huMd` sI | s`ry Drm~ dy lok sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j dy drSn~ leI EàuuNdy sn | ies krky aunH~ nUM pUry siqk`r n`lkutIE` qoN ilEàuux` c`hId` hY | PYsl` ho igE` ik ijs h`QI qy sRI gurU gRMQ sìhbjI dI sv`rI hovy, ausnUM ie@k idn pihly kutIE` Byj id@q` j`vy q~ jo sMq b`b` jIaus smyN h`QI qy sv`r ho ky ngr kIrqn iv@c Sìml hox | kpUrQly sunyh` Byj id@qìgE` qy h`QI ie@k idn pihl~ mMgv` ilE` igE` |

aus idn S`m nUM mh`vq qy h`QI nUM kutIE` Byj id@q` igE` | mh`vq nUM smJìd@q` sI ik sMq b`b` jI nUM svyry h`QI íqy sj` ky sMgq~ n`l lY ky Eàuux` hY |

h`QI jdoN kutIE` phuMicE` q~ sMq b`b` jI nUM ies dI Kbr kIqI geI | sMqb`b` jI ny ikh`,ìEsIN q~ mMgvìeE` nhIN |î

syv`d`r ny d@isE`,ìmh`r`j, mh`vq kihMd` hY, kmytI dy pRD`n ny E`p jIdI syv` iv@c iBjvìeE` hY |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìj` ky mh`vq nUM bulÀ ?îjd mh`vq EìeE` q~ sMq b`b` jI ny pu@iCE`, "quh`nUM kmytI ny kI hukm

kIq` igE` hY?"mh`vq ny ikh`,ìjlMDr dI kmytI dy pRD`n jI ny mYnUM E`p p`s h`QI dy n`l

ByijE` hY q~ jo E`p ies h`QI qy sj ky ngr kIrqn iv@c h`zrI Bro |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìies h`QI nUM v`ps lY jÀ | ngr kIrqn iv@c h`QI

nUM kyvl sRI gurU gRMQ sìhb jI dI sv`rI leI ByijE` j~d` hY, s`fI sv`rI leI nhIN |EsIN k@lH ngr kIrqn dI h`zrI Brx leI Sihr phuMc j`v~gy |î

mh`vq kihx l@g`,ìsvyry ies qy hI Sihr j`x` pvyg` |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìieh TIk nhIN | pr qusIN h`QI r@Kogy ik@Qy ?î

279

mh`vq kihx l@g`,ìies ny myry n`l hI r`q guz`rxI hY | sMgl p` ky bMnHlv~g` |î

mh`vq h`QI v`ps lY j`x leI n` mMinE` |aus smyN sMq b`b` jI ny ikh`,ìh`QI nUM cMgI qrH~ sMgl~ n`l bMnH leIN qy r`q

j`gd` vI rhIN |îs`r` idn dy QkyvyN k`rn mh`vq gUVHI nINd sON igE` | r`qIN h`QI ny sMgl qoV

ilE` Eqy r`qoN r`q B@j ky kpUrQly phuMc igE` | svyry mh`vq auiTE` q~ aus nUM pq`cilE` ik h`QI q~ sMgl smyq B@j igE` hY | fr igE` ik h`QI ny E@gy q~ kdIEijhI hrkq nhIN kIqI sI |

sMq b`b` jI nUM j` ky d@isE` q~ auh boly,ìqyr` kMm sI h`QI dI sMB`l krn`pr qUM by-pRv`h ho ky sON igE` !î sMq jI mh`r`j muskrèy qy n`l hI kihxl@gy,ìh`QI dI syv` s`fy leI nhIN sI | auh q~ kyvl sRI gurU gRMQ sìhb dI p`lkIsjàux leI EìeE` sI | ies krky aus ny ie@QoN cly hI j`x` sI |î

sìhb sRI gurU r`md`s jI mh`r`j d` Purm`n hY :so siqguru syivhu s`D jnu ijin hir hir n`mu idRVìeE` “so siqguru pUjhu idnsu rìq ijin jgMn`Qu jgdIsu jpìeE` “so siqguru dyKhu iek inmK inmK ijin hir k` hir pMQu bqìeE` “iqsu siqguru kI siB pgI pvhu ijin moh EMDyru cukìeE` “so siqguru khhu DMnu DMnu ijin hir Bgiq BMf`r lhìeE` “ (pMn` •®¶)

kpUrQly qoN tYlIPon r`hIN jlMDr ^br EèI ik pihl` h`QI v`ps phuMcigE` hY qy hux ie@k hor h`QI sj` ky gurU gRMQ sìhb dI sv`rI leI ByijE` j` irh`hY | sMq mh`r`j smyN isr GoVy íqy Esv`r ho ky jlMDr phuMc gey | auD@r iSMgìrE`h`QI vI kpUrQly qoN jlMDr phuMc igE` | sMq b`b` jI ny sMgq qy kmytI dy mYNbr~nUM q`Vn` kIqI,ìngr kIrqn iv@c h`QI dI syv` sRI gurU gRMQ sìhb jI mh`r`jv`sqy hY n` ik s`fy leI, E@gy qoN h`QI kutIE` nhIN Byjx` |î

sMgq Eqy kmytI dy mYNbr~ ny sMq mh`r`j jI koloN m`&I mMgI qy E@gy qoN Eijh`n` krn d` vìed` kIq` | auhn~ nUM sMq mh`r`j d` sRI gurU gRMQ sìhb pRqI siqk`rb`ry vI pq` l@g igE` Eqy auhn~ ny ieh is@iKE` vI p@ly bMnH leI |

°¢

280

syvk n`l h`zr n`zrsMq, mh`n E`qm`v~ dy qp d` qyz nzr q~ bhuq lok~ nUM EàuuNd` hY pr iksy

ivrly syvk nUM inktI hoey idK`vy v`lI d`q imldI hY |POj iv@c nOkrI krn v`ly E`m qOr qy k`&I sm~ E`pxy pirv`r qoN dUr rihMdy

hn | iesy k`rn auhn~ nUM n`m jpx qy ismrn d` vkq vDyry iml j~d` hY | vyKxiv@c EìeE` hY ik bhuq s`ry s`DUE~ ny pihl~ POj dI nOkrI kIqI qy iPr iesEdu@qI r`h íqy kdm r@iKE` | ies d` ie@k hor k`rx-POj iv@c EnuS`sn vI huMd`hY | hukm dI p`lx` ibnH~ iksy sv`l qoN krnI, j`n dI pRv`h n` krnI Eqy kyvlE`px` Prz inBàux` POjIE~ dy gux hn |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j n`l POjI EPsr~ d` bV` pRym sI | inrmlkutIE` jOhl~ jlMDr CàuxI dy nyVy hox k`rn POjIE~ nUM drSn krn dI k`PI shUlqsI |

s. mihMdr isMG roJVI ipMf dy rihx v`ly sn | lYPtInYNt dy Ehudy qoN hIiehn~ ny sMq mh`r`j jI dI sMgq iv@c Eàuux` SurU kr id@q` sI | ieh sMq mh`r`jjI dy inkt SrD`lUE~ ivcoN ie@k sn | E`p POj dy qopK`ny ivB`g iv@c inwukq sn |

Egsq °©¶• iv@c pìksq`n n`l jMg iCV geI | qopK`ny dI pltn nUMb`rfr íqy j`x d` hukm hoieE` | ryl g@fI iv@c sv`r s`ry POjI, EPsr qy isp`hIid@lI qoN b`rfr v@l qur pey | g@fI jlMDr CàuxI E` ky ru@kI | s. mihMdr isMG jIdy mn iv@c EìeE` ik pq` krIey ik ie@Qy ikMn` ku icr g@fI KVI rhygI | pq` l@gìk G@t qoN G@t ie@k GMt` q~ rukygI | srd`r jI ny PYsl` kIq` ik E`pxy ipE`ry sMqb`b` jI dy drSn krky EsIs lY EèIey | hONsly sìrE~ dy bVy bulMd sn pr jymh~purK~ dI rihmq iml j`vy q~ ij@q inSicq sI |

s. mihMdr isMG jI g@fI lY ky inrml kutIE` jOhl~ E@pVy | mn iv@c soc rhysI,ìpq` nhIN jMg qoN v`ps izMd` Eàuux` hY ik nhIN, ho skd` hY sMq b`b` jI dyE`KrI v`r drSn ho rhy hox |î

sMq b`b` jI E`pxI mOj iv@c sjy bYTy sn | aunH~ pu@iCE`,ìsìhb, ikMnI Cu@tIEèy ho ?î

mihMdr isMG ny d@isE`,ìifaUtI qy b`rfr v@l nUM j` rhy h~ | E`p jI qoNEsIs lYxI sI |î

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìs`fy leI ikMn` ku sm~ hY ?îauhn~ ny d@isE`,ìmh`r`j kyvl ie@k GMt` imilE` hY | g@fI iPr c`ly p`

dyvygI |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìsMq`! sìhb leI pqìsE~ d` pRS`d lY Eàu |î

281

sMq b`b` igE`n isMG jI ny pqìsE~ d` pRS`d id@q`, jo auhn~ ny rum`l iv@cbMnH ley | sMq b`b` jI ny ikh`,ìpRS`d E`p vI Ckx` qy s`QIE~ iv@c vI vMf dyx` |î

s. mihMdr isMG ny siq bcn ikh` |Cu@tIE~ n` id@qIE~ | QoVHI dyr bÈd sMq b`b` jI ny sMq b`b` igE`n isMG

jI nUM ikh`,ìsMq` srk`r nUM dyg d` pRS`d idau |î sMq b`b` igE`n isMG jI dyg d` pRS`d ie@k gl`s iv@c lY ky Eèy qy srd`r

jI nUM id@q` | srd`r jI nUM pihlI v`r dyg gl`s iv@c imlI sI | aunH~ soicE` sI,dyg d` pRS`d sMq b`b` igE`n isMG jI qlI qy dyxgy | g@l smJ nhIN l@gI |

sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìsrk`r hux Cu@tIE~ lY lYNdy h~ |îs. mihMdr isMG ny auT@ ky sMq b`b` jI dy crn~ qy m@Q` rgiVE` | mh`r`j

E`pxI nzr n`l inh`rdy rhy | iPr kihx l@gy,ìv`ps Eàugy q~ gl`s lYNdy Eàuux` |îauhn~ ny sihj suBÈ hI siq bcn ikh` qy stySn qy v`ps E` gey |im@TIE~ w`d~ b`r-b`r mn iv@c EàuuNdIE~ rihMdIE~ | g@fI iv@c bYiTE~ sMq

b`b` jI d` ichr` b`r-b`r s`hmxy E` j`vy qy auhn~ d` isr Ju@k j`vy | smyN d` pq`hI nhIN l@g` | pr gl`s nUM v`ps ilEàuux d` mqlb smJ gey ik jMg iv@c ShIdInhIN hoxI | sMq b`b` jI ny ieS`r` kr id@q` sI | E`pxy syvk nUM ibn~ boly hI smJìd@q` sI ik jMg iv@c Pqih hovygI |

pltn Pìzlk` b`rfr phuMcI | aus smyN goilE~ dI Ev`z c`roN p`sy gUMjrhI sI | ienH~ ny vI E`pxIE~ qop~ bIVIE~ pr b`rUd n` hox krky ieMqz`r iv@crih gey | POjI iqE`r, qop~ iqE`r pr Esl` nhIN sI | ieh kI Kyf hY | b`rUd q~sVk r`hIN tr@k~ qy iBjvìeE` sI | ausnUM qy pihl~ phuMc j`x` c`hId` sI | priPr kI ho skd` sI | kyvl Erd`s, vìhgurU kol | jdoN srd`r jI ny Erd`s kIqIq~ sMq b`b` jI n`l h`zr sn | E@K~ KolHIE~ q~ tr@k nzr E` gey | ieMnI ku g@lsI | r@b vI qy aufIkd` hY ik kdoN ausd` is@K Erd`s kry qy auh h`zr hovy |

duSmx dy goly ru@k nhIN rhy sn | sI.A. (km~ifMg E`PIsr) ny siQqIsMB`lx dI EìgE` id@qI | sUbyd`r myjr n`l sl`h krky do v@KrIE~ Q`v~ íqyl@gIE~ qop~ qoN goly d`gx d` inrxY ilE` | ie@k dy bÈd ie@k gol` Pìer kIq` |sMq b`b` jI dI EYsI ikRp` hoeI ik goly TIk inS`ny qy pey | duSmx dI PìeirMgiblkul r@uk geI | aunH~ ny smiJE` ik pq` nhIN ikMnIE~ qop~ hn ijnH~ ny Gyr ilE`hY | ies jgH s. mihMdr isMG dI EgvèI dI sr`hx` hoeI | (bÈd iv@c do goilE~dy KoKy sI.A. sìhb koloN iej`zq lY ky sMq b`b` jI dy kutIE` Byt kIqy )|

ies ij@q dy POrn bÈd hukm imilE` ik ie@k ipMf qoN kbz` Cufàux` hY |ies leI kyvl °° jv`n imly sn | sI.A. d` hukm sI ik ipMf kbUl S`h, ijsaup@r pìksq`nIE~ d` kbz` sI, nUM v`ps ilE` j`vy | bV` EOK` kMm sI | pr jMg

282

dy mYd`n iv@c POjI EOK` j~ sOK` kMm nhIN smJd` | ausdy s`hmxy kyvl ie@k lkShuMd` hY, dyS dI ie@zq |

kbUl S`h ipMf b`ry s`rI sUh lY ky POjIE~ ny s. mihMdr isMG dI EgvèIn`l skIm bxèI, ijs n`l j`nI nuks`n G@t hovy | pr iPr vI lVèI hoeI, E@gyq~ v@D rhy sI pr Pìer G@t nhIN sI irh` | EYsI bxq bxI ik ie@k smyN l@g` ikpìksq`nIE~ ny Gyr ilE` hY | s. mihMdr isMG jv`n~ nUM h@l`-SyrI dyeI j`vy qy E`psMq b`b` jI d` iDE`n krI j`vy | Ejy crn~ íqy m@Q` tyikE` hI sI ik sMq b`b` jId` KMGUr` suxèI id@q` | bs iPr kI sI pq` l@g igE` ik sMq b`b` jI EMg-sMghn qy vìhgurU d` j`p kridE~ h@l` bol id@q` | siqgurU ny imhr kIqI qy ipMf aup@rkbz` ho igE` | sI.A. sìhb nUM sunyh` ByijE` qy auh hYr`n ho gey ik ieh q~ keIidn~ dI lVèI sI ikauN jo pUrI POjI q`kq nhIN sI | ieh q~ ie@k EjUb` hoieE`hY | sMq b`b` jI dI imhr qy auhn~ d` Sukr kIq` qy vkq isr ivauNq bxàux leIvI Sukr`n` kIq` |

sI.A. sìhb nUM wkIn ho igE` ik mihMdr isMG dy ip@Cy koeI hor hI q`kqkMm kr rhI hY | EPsr ny iPr iehn~ qy Bros` kIq` qy ie@k cUhVk` cOkI dIrKv`lI krn v`sqy E`rfr id@qy | ieh cOkI pìksq`n iel`ky iv@c sI, pr B`rqIPOj ny ies qy E`px` kbz` kIq` hoieE` sI | ieh q~ hox` hI sI ik pìksq`nIPOj ies nUM v`ps lYx leI pUr` zor lgàuxgy | aus smy iehn~ p`s kyvl iqMn qop~d` Esl` sI | pìksq`nI q~ pUry zor n`l h@l` boldy pr pyS n` j~dI | sMq b`b`jI p`s E@K~ mIt ky bynqI kIqI ky ies muihMm dI Pqih krvàuxI |

aus smyN auhn~ nUM QoVHI dUr ie@k EMb dy dr@Kq l`gy sMq b`b` jI dI sotIKVkx dI Ev`z EèI | iehn~ dy jv`n~ ny EMb dy dr@Kq qy cVH ky jdoN PìeirMgkIqI q~ duSmx dI PìeirMg S~q ho geI | ieh muihMm iv@c B`rqI POj dI ij@q hoeI |sI.A. ny s. mihMdr isMG nUM S`b`S id@qI Eqy bh`drI leI isP`rS vI kIqI |

s. mihMdr isMG ny jd vI sMq b`b` jI nUM w`d kIq` iksy n` iksy rUp iv@cauhn~ ny drSn dy ky hOsl` vDìeE` | s. mihMdr isMG ny sMq mh`r`j d` hr smyNsh`r` ilE` qy aus dI hr mYd`n Pqih hoeI |

auhn~ nUM hux smJ E` geI ik gl`s v`ps dyx leI sMq b`b` jI ny ikauNikh` sI | ies d` Byq pq` l@g igE` ik jMg iv@c Pqih hoxI hY, ShIdI nhINhoxI | gl`s dI sMq mh`r`j nUM loV QoVHI sI, ieh q~ ieS`r` sI | POj qoN auh myjrdy Ehudy qoN irtìer hoey |

myjr mihMdr isMG vrgy syvk~ dI Ek`l purK E`p pYj r@Kd` hY qy Ejy vIkutIE` E` ky syv` krdy hn |

°¢

283

pRymI dI mn iv@c Erd`sErd`s iv@c pUrI SkqI hY | auh B`vyN aucI bol ky kIqI j`vy j~ iPr cu@p-

cupIqy mn iv@c kIqI j`vy, Srq ieh hY ik Erd`s pRym, siqk`r, Brosy qy pUrISrD` n`l kIqI j`vy |

SrD`lU B`vyN dUr hox j~ snmu@K bYTy hox, sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jauhn~ dI ipE`r n`l mn iv@c kIqI bynqI pihc`x lYNdy sn | iesd` ie@k k`rxhor vI sI ik sMq b`b` jI d` jl`l EYs` sI ik nyqr J@l nhIN sI skdy | sB dIE~E@K~ Ju@kIE~ rihMdIE~ sn | pr kI ieh EjIb g@l nhIN ik sMgq iv@coN keI qrH~dIE~ mMg~ huMdIE~ hn qy kdI iksy ny ieh nhIN ikh` ik ausdI mnS` pUrI nhINhoeI | ieh ie@k auc kotI dy mh`n E`qm` dy praupk`r dI g@l hY |

sMq b`b` jI ny Erd`s krnI isKèI | EijhI Erd`s ijhVI r@b n`ljoVdI sI | vìhgurU n`l juV ky bYTx dI Erd`s | sMgq dy rUp iv@c Sìml hox dIErd`s | b`xy nUM D`rn krn dI Erd`s | is@KI dy r`h íqy c@lx dI Erd`s |

EijhI Erd`s EslI Erd`s sI | pr hr pRymI d` drj` huMd` hY | kihskdy h~ ik ijvyN skUl dIE~ jm`q~ | kOx ikhVI jm`q d` pRymI hY, ieh ausdIErd`s qoN pq` l@g j~d` hY | pr ies iv@c koeI glq j~ TIk nhIN | jy mMgx` gurUkoloN E` j`vy qy iPr sMs`r dy bMidE~ koloN mMgx` mu@k j~d` hY |

Eàu ie@k Erd`s b`ry ivsQ`r n`l g@l krIey | ieh g@l lgB@g °©ß™dI hY| biFE`x` ipMf d` s. EjIq isMG sMq b`b` bsMq isMG jI d` bV` SrD`lUsI | hr EYqv`r inrml kutIE` jOhl~ b`b` jI dy drSn krn EàuuNd` | s. EjIqisMG koeI rozg`r n` imlx kr ky bhuq du@KI sI | roz GroN E`s kr ky inkld` ikE@j ikqy n` ikqy zrUr kMm imlyg`, pr S`m nUM inr`S ho ky Gr prq EàuuNd` | ie@kidn aus dy mn iv@c EèI ik ikauN n` sMq b`b` jI dy crn~ iv@c bYT ky gupqErd`s kIqI j`vy | jdoN auh inrml kutIE` jOhl~ phuMicE` q~ sMq b`b` jI byrIdy dr@Kq hyT~ pYr~ B`r sjy hoey sn | sMq b`b` jI keI v`rI cOvI-cOvI GMty pYr~ B`rbYTy rihMdy sn | EjIq isMG ny sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy snmu@K bYT igE` | mnhI mn sMq b`b` jI nUM Erd`s kIqI ik sMq b`b` jI ikRp` kr ky koeI rozg`r bKSoq~ jo gRihsq dI g@fI c@l sky | sMq b`b` jI ny bYTy-bYTy zmIn qoN G`h d` ie@k bUt`pu@itE` qy muskr` ky ikh`,ìjÀ hux quh`nUM Cu@tIE~ |î ijs ipE`r n`l sMq b`b` jIny Cu@tIE~ id@qIE~, EjIq isMG ny mihsUs kIq` ik hux koeI i&kr krn dI loV nhIN |

jdoN v`psI qy jlMDr rylvy vrkS`p PYktrI iv@c phuMicE` q~ pRbMDk~ nyEjIq isMG nUM ikh`,ìE@j qoN qyrI nOkrI ies PYktrI iv@c l` id@qI geI hY | qYnUM£™™/- rupey mhIn` qnK`h id@qI j`vygI |î EjIq isMG ny nOkrI imlx dI bVIKuSI mnèI qy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI mn hI mn jY-jYk`r kIqI |

284

ibrQI kdy n hoveI jn kI Erdìs “n`nk joru goivMd k` pUrn guxqìs “ (pMn` ®°©)

nOkrI imlx qoN bÈd kutIE` EìeE` Eqy mn iv@c sMq b`b` jI nUM E`pxISrD` dy Pu@l cVèy | jdoN nOkrI d` ie@k mhIn` pUr` hoieE` q~ vrkS`p dy Kz`ncIny aus dI qnK`h ivcoN do EYqv`r~ dy pYsy k@t ley |

aus ny Kz`ncI nUM pu@iCE`,ìmyry do EYqv`r~ dy pYsy ikauN k@ty hn ?îKz`ncI ny jv`b id@q`,ìieh pYsy q~ EsIN k@txy hI sn | îEjIq isMG ny b`hr E` ky sMq b`b` jI dy crn~ iv@c Erd`s kIqI,ìmh`r`j

ieh myry n`l D@k` kr rhy hn | ikRp` kro qy iehn~ nUM sum@q bKSo |îh`ly Erd`s kr ky h@itE` hI sI ik PYktrI d` Kz`ncI dOiVE` EìeE` qy

kihx l@g`,ìEjIq isMG, muE`P krn` qyry do idn~ dy pYsy glqI n`l k@ty geyhn | ieh pYsy qYnUM k@l zrUr dy dyv~g` |î

Erdìs suxI d`qìr pRiB hoey ikrp`l “rìK lIE` Epn` syvko muiK inMdk C`ru “ (pMn` ®°®)

ies kOqk ny EjIq isMG nUM gurU Gr d` EYs` SrD`lU bx` id@q` ik aus dy s`rypirv`r ny bÈd iv@c EMimRq vI C@ikE` | ieh pirv`r E@j vI inrml kutIE`jOhl~ n`l juiVE` hY qy gurU n`nk sìhb dIE~ KuSIE~ m`x irh` hY |

°¢ie@k SrD`lU nUM puils dI m`r qoN bcàux`

BèI srvx isMG, inv`sI ijE`x, sMq b`b` bsMq isMG jI dy bhuq SrD`lUsn Eqy b`rnIE~ dI syv` (sRI EKMf p`T smyN DUp, Egrb@qI, sugMDI qy joq dI syv`)krdy sn | hux vI smyN-smyN isr inrml kutIE` jOhl~ E` ky syv` krdy hn | srvxisMG d` ie@k hor Br` - r`m isMG sI | doh~ Br`v~ dIE~ bVI bsI drzI dIE~ duk`n~sn |

ie@k v`r BèI srvx isMG nUM pMdr~ idn~ v`sqy iksy hor ipMf iv@c drzId` kMm imilE` qy auh bsI v`lI duk`n qy n` gey | iehnIN idnIN BèI r`m isMG dIduk`n qy corI ho geI | cor pMj islèI mSIn~ corI krky lY gey | jdoN Q`xyd`r corIdI pu@C-pVq`l krn EìeE` q~ r`m isMG ny E`pxy hI Br` srvx isMG qy mSIn~corI krn d` ielz`m lgìeE` |

Q`xyd`r BèI srvx isMG nUM PV ky lY igE` qy hv`l`q iv@c bMd kr id@q` | BèIjI d` koeI ksUr nhIN sI pr jy Br` ny hI S@k kIq` q~ kI kr skdy sn | BèIsrvx isMG ny Q`xy EMdr KVy ho ky sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy crn~ iv@c

285

Erd`s kIqI,ìsMq b`b` jI, d`s iblkul inrdoS hY | E`p myry qy ikRp` kro qy mYnMUiehn~ z`lm~ qoN bcÀ | myrI pgVI dI l`j hux E`p jI dy h@Q hY |î

auhn~ idn~ iv@c cor~ nUM ku@tx leI ie@k K`s st`P huMd` sI, ijhV` qVky hIcor~ d` kut`p` c`VHd` sI | cor~ nUM ie@k lèIn iv@c ibT` lYNdy qy ku@tdy cly j~dysn | BèI srvx isMG ku@t-K`x vìlE~ dI lèIn iv@c EKIr qy kMD kol bYTy sn,jdoN isp`hI ny auhn~ dy mUMh qy mu@k` mìrE` q~ aus d` mu@k` mUMh dI bjèy kMD iv@cj` l@g` | isp`hI dy h@Q d` gu@t auqr igE` qy auh h@Q nUM m@ld` v`ps cl` igE`qy j~d` hoieE` kih igE`,ìE@j q~ kudrq ny qYnUM bc` ilE` hY | k@lH E` ky qyrI Kbrlv~g` |î

BèI srvx isMG mn hI mn sMq b`b` jI nUM Erd`s krd` irh`,ìE`p BlIB~q j`xdy ho ik d`s dUsry ipMf ifaUtI kr irh` sI | Br` ny pq` nhIN ieh ielz`mikauN lgìeE` hY | aus nUM soJI bKSo |î

dUjy idn ku@t-m`r hoxI sI q~ EYs` B`x` vriqE` ik Q`xy dy ieMc`rj dIbdlI ho geI | s`ry st`P nUM tYlIPon cly gey ik s`ry st`P mYNbr Q`xy h`zrrihxgy q~ jo bdly gey ieMc`rj nUM ivdìegI p`rtI id@qI j`vy | s`r` st`P p`rtIiv@c mgn ho igE` qy cor~ dI ku@t-m`r leI koeI vI n` igE` | ie@Dr pu@C pVq`lkrn v`ly st`P nUM vI wkIn ho igE` sI ik BèI jI inrdoS hn qy auhn~ nUM hv`l`qr@Kx` munìsb nhIN, ies leI Cu@tI dy id@qI geI |

sgl smgRI igRh j` kY pUrn “pRB ky syvk dUK n JUrn “ (pMn` £©•)

BèI srvx isMG sMq b`b` jI d` DMnv`d krn inrml kutIE` jOhl~Eèy | sMq b`b` jI nUM nmsk`r kr ky s`rI v`rq` suxèI | sMq b`b` jI Purm`nl@gy,ìklgIE~ v`l` q~ s`fI hr Q~ r@iKE` krd` hY pr EsIN aus dy kIqy nUM nhINj`xdy | jy EsIN E`pxI b~h gurU nUM PV` dyeIey q~ auh s`nUM kdI vI du@K iv@c P@sxnhIN dyvyg` |î

b`b` jI dI ies pRyrn` n`l BèI srvx isMG dy pirv`r ny KMfy-b`ty dÈMimRqp`n kr ilE` qy E@j qk gurU klgIE~ v`ly n`l juVy hoey hn |

°¢

286

Evr aupdysY Eìp n krYEYqv`r d` idn sI | inrml kutIE` jOhl~ kIrqn ho irh` sI | sMq b`b`

bsMq isMG jI mh`r`j d` E`sx EMb~ Q@ly sI | jdoN kIrqn ho irh` sI q~ jg`DrIv`ly r`gI s. krm isMG Eèy | sMq b`b` jI ny auhn~ nUM kIrqn krn d` sm~bKiSE` | BèI krm isMG rihq mirw`d` iv@c p@ky nhIN sn |

kIrqn krn auprMq sMq b`b` jI ny BèI krm isMG nUM E`pxy kol bulìeE`qy bcn kIq`,ìBèI krm isMG, koeI E`px` pUr` j@Q` vI bxìeE` hoieE` hY ?î

krm isMG ny d@isE`,ìmh`r`j, EsIN E`px` j@Q` bxìeE` hoieE` hY | ijsiv@c do v`jy v`ly, ie@k qMqI s`j v`l` qy ie@k joVI v`l` hY |î

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìie@Dr-auD@r kIrqn krn vI j~dy hovogy ?îkrm isMG ny auqr id@q`,ìh~ jI p`qS`h, jdoN s`nUM koeI bulàuNd` hY q~ s`f`

pUr` j@Q` kIrqn krn j~d` hY |îsMq b`b` jI ny iPr pu@iCE`,ìivE`h S`dIE~ qy E`nMd k`rj vI krvàuNdy

hovogy ?îkrm isMG ny ikh`,ìh~ jI, s`f` j@Q` E`nMd k`rj vI kr` lYNd` hY |îsMq b`b` jI ny ieh suxky pu@iCE`,ìkIrqn krx smyN lokIN E`p jI d` bhuq

siqk`r krdy hoxgy ?îkrm isMG ny auq@r id@q`,ìh~ jI, lokIN s`f` bhuq siqk`r krdy hn | s`nMU

aucI styj qy g@dy ivC` ky ibT~dy hn | s`fy s`j vI cu@k ky ilj~dy hn | jl p`xIdI vI syv` krdy hn |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìE`nMd k`rj smyN lVky-lVkI nUM is@iKE` vI idMdyhovogy !î

krm isMG ny d@isE`,ìEsIN auhn~ nUM gurU v`ly bxn dI is@iKE` idMdy h~ |EMimRq C@k ky is@KI D`rn krn d` aupdyS idMdy h~ |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìbhuq suMdr aupdyS idMdy ho pr ieh d@so ik qusINE`p vI EMimRq C@ikE` hY ? î

krm isMG ny ikh`,ìnhIN mh`r`j, s`fy j@Qy ivcoN iksy ny vI EMimRq nhINC@ikE` |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìiPr quh`nUM aupdyS krn d` koeI h@k nhIN, jdoN qusINE`p aupdyS qoN ^`lI ho |î

gurb`xI d` Purm`n hY :rhq Evr kCu Evr km`vq “min nhI pRIiq muKhu gMF l`vq “

287

j`nnh`r pRBU prbIn “b`hir ByK n k`hU BIn “Evr aupdysY Eìp n krY “E`vq j`vq jnmY mrY “ijs kY EMqir bsY inrMk`ru “iqs kI sIK qrY sMs`ru “jo qum B`ny iqn pRBu j`q` “n`nk aun jn crn pr`q` (pMn` ¢¶©)

sMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìgurb`xI qy Eml n` krn vìlE~ ByKIE~ nUM audoNpq` l@gy jdoN auhn~ dy s`j isr~ íqy cukèy j`x qy ibn~ snm`n v`ps Byj id@q` j`vy,ikauNik ByKIE~ d` siqk`r vI ie@k Bu@l hY |î

BèI krm isMG h@Q joV ky m`&I mMg ky crn~ íqy Fih ipE` qy bcn id@qìk mh`r`j EsIN s`ry r`gI EglI sMgr~d nUM EMimRq C@k lv~gy |

sMq b`b` jI dy bcn~ ny BèI krm isMG d` jIvn plt ky r@K id@q` | auhE@j qk pirv`r smyq kutIE` n`l juVy hoey hn |

inrml kutIE` jOhl~ ivKy auc@ kotI dy r`gI Eqy F`fI drSn idMdy sn |iehn~ iv@c igE`nI byEMq isMG ibjlI, iPlOr v`ly gurb`xI d` rs-iBMn` kIrqngurU gRMQ sìhb dy inrD`rq r`g~ qy bVIE~ q`l~ iv@c krdy sn | igE`nI rl` isMGqy auhn~ dy s`QI gurd`s isMG, r@K` isMG Eqy mMgl isMG pUbov`l, nzdIk jyjoN v`ly,F@f s`rMgI Eqy bYTvIN cONkI Brdy sn | iehn~ ivdv`n~ qoN iel`v` aus smyN dy mShUrausq`d sMgIq smr`t pRo. drSn isMG koml jI vI inrml kutIE` jOhl~ ivKykIrqn dIE~ h`zrIE~ BirE` krdy sn |

igE`nI byEMq isMG ibjlI jlMDr Sihr ngr kIrqn smyN E`pxy EMimRqD`rIj@Qy n`l keI s`l kIrqn dI h`zrI Brdy rhy |

°¢kIrqn - gurU dI bKiSS

igE`nI byEMq isMG ibjlI is@K Drm dy Enmol r`gI nUM q`l~ iv@c kIrqnkrn dI d`q © s`l dI aumr iv@c pR pq ho geI sI | jdoN sMq b`b` bsMq isMG jIny iPlOr drSn id@qy q~ dIv`n iv@c igE`nI byEMq isMG ibjlI ny kIrqn dI h`zrIlgvèI qy sMq b`b` jI dIE~ Ep`r bKiSS~ qy KuSIE~ leIE~ |

ie@k v`r inrml kutIE` jOhl~, dIv`n s@ijE` hoieE` sI | igE`nI byEMqisMG nUM kIrqn krn d` sm~ imilE` q~ iehn~ ny kIrqn kridE~ hoieE~ bhuq

288

auc@I El`p ilE` | pRo. drSn isMG koml jI jo iehn~ dy ip@Cy bYTy sn, ny El`p suxky suB`vk hI bcn kIq`,ìibjlI jI sur moV ilEàu ikqy quh`fI ibjlI EMbr dyqìrE~ nUM Q@ly n` lY E`vy (B`v E`p r`g iv@c b`xI pVHidE~ sMgq nUM k`PI pRBìvqkrdy sn)|î ie@k hor mOky qy ibjlI jI ny do r`g~ nUM iml` ky b`xI dI qu@k pVHI q~igE`nI lkSmI nrYx isMG jI jo ibjlI jI kol bYTy sn, dy mu@K qoN sihjy hI v`hinkl geI |

ibjlI jI ny E`pxy v@K-v@K r`g~ ivc kIrqn dI kl` d` kdI vI m`x nhINsI kIq`| auh kIrqn dI d`q nUM kyvl sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dI ikrp`smJdy sn|

°¢ie@k muslm`n íqy bKiSS

sMq mh~purK~ dIE~ bKiSS~ aunH~ dI is@iKE~ ivc iml j~dIE~ hn|mh~purK~ p`s hr pRymI dI SrD` ” pihc`nx dI pUrI SkqI huMdI hY| auh j`xdy hnik ikhVI is@iKE` iks vyly iks ” dyxI hY| ieh is@iKE` qy jy syvk c@lx qy auspRymI ” Egy j` ky hor bKiSS~ imlidE~ hn|

ie@k v`r igE`nI byEMq isMG ibjlI jI E`pxy r`gI j@Qy smyq inrmlkutIE` jOhl~ kIrqn dI h`zrI Br rhy sn q~ sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j nyE`pxI KuMfI n`l kIrqnI j@Qy nUM kIrqn bMd krn d` ieS`r` kIq`, ijs nUM ibjlIjI smJ n` sky | jdoN Sbd pUr` ho igE` qy mh~purK~ ny sMq b`b` igE`n isMG jInUM Byj ky kIrqn bMd krv` id@q` qy n`l hI j@Qy smyq bul` ilE` | mh~purK~ ny hukmkIq`,ìibjlI jI, qusIN iek@ly kIrqn kro |î

ibjlI jI ny bynqI kIqI,ìmh`r`j, joVId`r qoN ibn~ kIrqn iks qrH~hovyg` ?î

sMq mh`r`j ny ikh`,ìs`nUM joVI v`ly koloN ingury dI bU EàuuNdI hY | qusIN iek@lyhI kIrqn kro |î

ieh bcn sux ky ibjlI jI ny iek@ly hI kIrqn kIq` qy sMq b`b` jI dIE~KuSIE~ pR pq kIqIE~ | ibjlI jI nUM sMq b`b` jI n`l ieMn` pRym sI ik hor koeI huMd`q~ ies g@l d` ros krd` | pr vìhgurU dI imhr qy b`b` jI dI ikRp` sdk` auhE`pxI glqI nUM smJdy sn | ieh ie@k ikRSm` hI sI ik j`xI-j`x sMq b`b` jIny auhn~ dy s`QI nUM ingur` hox dI pihc`x kr leI sI | pr iPr vI auhn~ ny kutIEÈ` ky kIrqn krn` j`rI r@iKE` |

aunH~ d` joVId`r aunH~ d` s`Q C@f igE` | auh muslm`n sI | ibjlI jI dy mn

289

iv@c EèI ik pq` nhIN s`f` joVId`r ik@Qy cl` igE` hY |Cy ku mhIny bIqx bÈd ibjlI jI nUM rsqy iv@c ie@k jv`n isMG ny roikE`

qy aus ny aunH~ nUM nmsk`r kIqI | ibjlI jI ny ikh`,ìBèI sìhb, EsIN quh`nUMpihcìxE` nhIN !î

auh bV` iK@l ky h@isE` qy kihx l@g`,ìE`pxy joVId`r nUM nhIN pihc`xdy |E`p dy k`rx qy sMq b`b` jI dI imhr d` sdk` ieh rUp imilE` hY |î

°¢idE`lq` dy BMf`r sMq jI mh`r`j

ie@k v`r sMq b`b` bsMq isMG jI ny s. krm isMG kIrqI dI PYktrI v`krkMpnI ivKy sRI EKMf p`T dy Bog smyN drSn id@qy | kIrqI jI ny mh~purK~ d`siqk`r krdy hoey ie@k kImqI loeI Byt kIqI | igE`nI byEMq isMG ibjlI jo aussmyN b`b` jI dy nzdIk bYTy sn, dy mn iv@c auh loeI pR pq krn d` sMklp EìeE` |

QoVHy smyN bÈd igE`nI byEMq isMG jI inrml kutIE` jOhl~ ivKy bRhmigE`nI SRIm`n sMq hrn`m isMG jI mh`r`j dI sl`n` brsI, (ijhVI ¶ poh nUMinrml kutIE` jOhl~ mnèI j~dI hY) dy smyN kutIE` Eèy qy hukm Enus`r kIrqniv@c ih@s` ilE` |

kIrqn qoN bÈd sMq b`b` jI nUM nmsk`r krky mh~purK~ dy snmu@K sjgey | sMq b`b` jI ny auhn~ nUM dyK ky ikh`,ìibjlI jI, qusIN kMb ikauN rhy ho ? kIquh`nUM TMf l@g rhI hY ?î

byEMq isMG jI ny ikh`,ìjI mh`r`j, mYnUM TMf l@g rhI hY |îaus smyN mh~purK~ ny sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìie@k loeI

ilE` ky ibjlI jI nUM dy idauu q~ ik iehn~ d` TMf qoN bcÈ ho j`vy |îsMq b`b` igE`n isMG jI ny mh~purK~ dy hukm Enus`r ibjlI jI nUM loeI

ilE` ky dy id@qI | ibjlI jI vYr`g iv@c E` gey ikauNik ieh auh hI kImqI loeIsI ijs d` iksy smyN auhn~ dy mn ny sMklp kIq` sI | auh loeI inS`nI vjoN ibjlIjI ny E`pxy gRih ivKy sMB`l ky r@KI hoeI hY |

°¢

290

igE`nI pRIqm isMG d` PurnìgE`nI pRIqm isMG jI inrml kutIE` jOhl~ n`l k`PI smyN qoN juVy hoey sn|

bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j igE`nI jI koloN gRMQI dI syv` lYNdy sn|EKMf p`T~ dy smyN igE`nI pRIqm isMG jI vI gRMQI dI syv` krdy sn| igE`nI jIgurb`xI d` p`T bVy hI suc@jy FMg n`l krdy sn| gurb`xI suxn vìlE~ nUM igE`nIjI dI aucrI b`xI bVI im@TI lgdI sI| igE`nI jI ny sMq b`b` jI dy drSn °©§ßqoN krny SurU kIqy sn|

sr`D~ dy idn sn qy igE`nI pRIqm isMG hYf@ gRMQI E`pxy GroN KIr bxv` kyinrml kutIE` jOhl~ ilEèy | igE`nI pRIqm isMG, sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j nUM nmsk`r krky auhn~ dy crn~ íc hI bYT igE`, ij@Qy hor vI sMgq bYTIhoeI sI | aus sMgq iv@c nMgl PrId dy s. hrI isMG vI bYTy sn | hrI isMG qy pRIqmisMG dovyN irSqyd`r sn |

jdoN igE`nI pRIqm isMG ny hrI isMG nUM dyiKE` qy mn iv@c soicE`,ìcMg`s`f` irSqyd`r vI EìeE` hoieE` hY ieh vI ilE~dI KIr K` lvyg` |î

ie@Dr iehdy mn iv@c ieh ivc`r EìeE` qy auD@r mh~purS~ dy q`r~ KVkgeIE~ |

mh~purS jI ny igE`nI pRIqm isMG nUM bcn kIqy,ìigE`nI jI ik@d~ Eèy ?îigE`nI jI ny ikh`,ìp`qS`h, KIr ilEàuuNdI sI, E`p dy syvn leI |îsMq b`b` jI pu@Cx l@gy,ìs`fy leI j~ hor BI iksy leI |îigE`nI jI Gbr` gey qy E`pxy mn dy ivc`r nUM kosx l@gy | sMq b`b` jI ny

smJ` id@q` ik mn dy iv@c Eijhy ivc`r nhIN ilEèIdy Eqy kihx l@gy,ìsMq`, KIrnUM lMgr iv@c s`rI sMgq nUM Ckàux` | kutIE` qy Eèy hr pd`rQ sB dy rsnIN l@gx,ies qoN v@fI g@l hor koeI nhIN ho skdI |î

ies leI jdoN kutIE` Eàu q~ vìhgurU qoN ibnH~ koeI hor g@l nhIN socxIc`hIdI |

cIiq n E`vis dUjI b`q` isr aUpir rKv`r` “byprv`hu rhq hY suE`mI iek n`m kY E`D`r` “ (pMn` ®®§)

°¢

291

Eru E`n ko d`n n l`gq nIkos. imlK` isMG, inv`sI ku@kV ipMf, sMq b`b` bsMq isMG jI dy crn~ dy BOry

sI | auh r`q nUM sOx qoN pihl~ mh~purK~ dy drSn krn inrml kutIE` jOhl~ zrUrEìeE` krdy sn | keI v`r auhn~ nUM mh~purK~ dy drSn b`hr ryq dy it@ibE~ qyqp@isE` kridE~ dy hoey |

BèI imlK` isMG aunH~ syvk~ ivcoN sI jo pihly sMq b`b` hrn`m isMG jImh`r`j dy drSn krn ijE`x ipMf j~dy sn| ie@k v`r j@d auh ijE`x ipMf igE`q~ sMq b`b` hrn`m isMG jI ny aus nUM ikh`,ìhux qusI ijE`x n` EìeE` kro| s`fydrSn krny hox q~ inrml kutIE` johl~ kirE` kro | EsI johlI huMdy h~|î

BèI imlK` isMG nUM jOhl~ dy sMq b`b` bsMq isMG jI b`ry pq` sI ik auh sMqb`b` hrn`m isMG jI dy prm iSS hn qy pUrn bRhm igE`nI hn | E`pxy ruh`nIrihbr d` hukm mMndy BèI jI jOhl~ Eèy| BèI jI nUM sMq b`b` hrn`m isMG jIdy hI drSn hoey| crn PV ley qy iknI icr ausy qrH~ rhy| m@Q` tyk ky jd aunH~ isrcuikE` q~ sMq b`b` bsMq isMG jI dy drSn hoey| BèI jI inh`l ho gey| BèI jInUM gurb`xI d` Purm`x w`d EìeE` :

hir k` syvku so hir jyh` “ Bydu n j`xhu m`xs dyh`“ijau jl qrMg auTih bhu B`qI iPir sllY sll smìed`“ (pMn` °™ß¶)

ieqn` SrD` ipE`r bixE` ik ¢§ GMitE~ ivc sMq b`b` bsMq isMG jI dydrSn krn zrUr kutIE` E`x` | jdoN sMq b`b` bsMq isMG jI kutIE` qoN ngr~ dy dOryqy j~dy q~ r`gI, F`fI, guxI igE`nI q~ huMdy hI sI, BèI imlK` isMG nUM vI mh`r`jn`l r@Kdy|

ienH~ doirE~ qy keI v`r sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny °•-°• idnngr~ dy b`hr EMb~ dy b`g~ ivc gupq fyry lg` lYxy| ie@k v`r nsr`ly l`gy dI g@lhY ik iesy qrH~ c`r idn bIq gey qy sMq mh`r`j EMimRq rs b`xI BgqI ivc mgnrhy qy ku@C vI nhIN CikE` | n`l dI sMgq, ijnH~ ivc BèI imlK` isMG vI sn, nybynqI kIqI ik mh`r`j s`nUM q~ bhuq Bu@K lgI hY |

sMq mh`r`j ny bcn kIq`,ìimlK` isMG`! sMgq leI ipMf ivcoN gj` krkylMgr lY Eàu |î

BèI jI ny bynqI kIqI, ìmh`r`j jI! d`s nUM qy gj` krnI nhIN E~dI qy n`hI pq` hY ik gj` vyly kI khId` hY |î

sMq b`b` jI d` bV` hI s`d` jIvn sI | E`p jI ny BèI jI nUM ie@k im@tI dIitMf id@qI qy ikh`, ìBèI jI ngr ivc j` ky kihx`-p` mèI iBiKE`, mYN nv~mMgx isiKE`|î ies qrH~ krdy rihx` qy ij@QoN pRS`d` iml j`vy, auQoN v`ps E` j`x` |

292

BèI imlK` isMG ny mh`r`j d` hukm mMndy ipMf dy pihly Gr E@gy KVHy ho kyikh`, ìp` mèI iBiKE`, mYN nv~ mMgx isiKE`|î

ie@k mèI EMdroN pRS`dy qy d`l lY ky EèI | BèI jI ny pRS`dy h@Q ivc PVley qy d`ly nUM itMf ivc puE` ilE`| aus mèI ny puiCE`,ìBèI jI koeI hor vI n`lhY ?î

BèI jI ny ikh`, ìEsI pMj SrIr h~ |îmèI ny pMj jixE~ v`sqy lMgr id@q` qy BèI jI sMq mh`r`j kol lY Eèy|

sMq b`b` jI E@gy pRS`d` h`zr kIq` qy BèI jI ny s`rI v`rq` suxèI | sMq mh`r`jjI E`pxy syvk qy bhuq KuS hoey|

ie@k v`r r`q nUM auh jd b`b` jI dy drSn krn E` rhy sn q~ auhn~ nUMiF@lv~ dy ryq dy it@ibE~ ivcoN bhuq iBE`nk fràuxI E`v`z suxèI id@qI | imlKìsMG E`v`z sux ky fr gey | pihl~ q~ auhn~ ny v`ps j`x d` ier`d` bxìeE` prmn iv@c mh~purK~ dy crn~ d` iDE`n kr ky E@gy hI qur pey | aus iBE`nk E`v`zdI dUrI aunI hI rihMdI B`vyN auh E@gy-E@gy v@D rhy sn | EìKr auh mh~purK~ dISrn iv@c phuMc gey qy sMq b`b` jI nUM nmsk`r kIqI |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìr`q nUM iks qrH~ ?îsrd`r jI ny d@isE`,ìmh`r`j, E@j Gr dy k`rob`r iv@c izE`d` sm~ l@g

igE` | ies kr ky dyrI ho geI |îsMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìs`r` idn qy quh`f` hY pr r`q nUM qy hor jIv~ ny

vI E`px` guz`r` krn` hY |îs. imlK` isMG smJ gey ik auhn~ dI glqI hY | kihx l@gy,ìp`qS`h, E`p

EMg sMg ho q~ k`hd` i&kr |îsMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìfr q~ mn d` huMd` hY | ieh fr b`xI pVHx n`l

dUr huMd` hY | siqgurU q~ EMg sMg huMdy hn jy b`xI pVH ky aus qy Eml hovy | ies g@ld` vI iKE`l r@Kx` c`hId` hY ik s`fy qoN iksy hor jIv E`qm` d` inr`dr n` hovy |î

srd`r jI ny h@Q joV ky ikh`,ìmh`r`j, E@gy qoN ies d` iKE`l rhyg` |îie@k v`r ku@kV ipMf iv@c r`q nUM nkl~ ho rhIE~ sn qy s. imlK` isMG vI

dyKx cly gey | lok~ dI dyK`-dyKI auhn~ ny vI nklIE~ nUM c~dI d` ie@k ruipE` dyid@q` | iksy isMG nUM ieh g@l psMd n` EèI qy aus ny sMq b`b` jI nUM ies Gtn` b`ryd@isE` | sMq b`b` jI ieh sux ky E`pxI sotI zmIn qy m`rn l@g pey | auhn~PurmìeE`,ìieh mrw`d` dy EnukUl nhIN hY | s. imlK` isMG gurU Gr d` pRymIhY | r`s D`rIE~ koloN byl~ kràuxIE~ SoB` nhIN idMdIE~ | aus ny E`px` mUMh k`l`krìeE` hY |î

293

aus isMG ny soicE` hux qy imlK` isMG dI KYr nhIN | aus dI hux kutIE` qypu@C nhIN hoxI | ieh qy m`V` ho igE` | pr auh kI j`xd` sI ik ieh gu@s` hY j~ikrp` |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìimlK` isMG nUM kih dyx` ik ies g@l dI m`&I huxsMgq dyvygI | E`pxI Bu@l sMgq koloN bKSèy | jy s`fy kol Eàuux` hoey q~ E`px` mUMhk`l` krky Eàuux` | qy EàuuNdy hoey koeI ipMf v`sI pu@Cy q~ h@Q joV ky inmrq` sihqbynqI krnI ik r`q nklIE~ nUM byl kr` ho geI sI, myrI glqI dI iKm` krn` |î

sRI gurU Erjn dyv jI PurmàuNdy hn ik s`fy ic@q iv@c p`rbRhm prm`qm`dI Q~, nklIE~, Eqy hor Enrs~ dI c`hq rihMdI hY q~ iPr EYs` krn v`ly nUM s@pdI jUn BugqxI pYNdI hY |

rMg qm`sy bhu ibDI cìe lig rihE` “iciq n EìeA p`rbRhmu q` srp kI jUin gieE` “ (pMn` ß™)

aus isMG ny srd`r imlK` isMG nUM sMq mh`r`j jI d` hukm suxìeE` |srd`r jI ny E`pxI glqI d` pCq`v` kIq` | hux m`&I iks qrH~ mMgI j`vy | s@cìsMG sI, qy pUr` SrD`lU sI | ies krky sMq b`b` jI nUM C@f vI nhIN skd` sI |

s. imlK` isMG ny Egly idn E`px` mUMh k`l` kr ilE` qy ipMf qoN kutIE`vl c@l ipE` | PYsl` kIq` ik sMq b`b` jI koloN m`&I lY hI lYxI hY | glqI kr kymn leI qy hux m`&I lYxI hY |

rsqy iv@c ijhV` vyKd` auhn~ qy h@sd` | j`x-pihc`x vìlE~ nypu@iCE`,ìies d` kI k`rn hY ? srd`r jI d@sdy ik nklIE~ nUM byl kr` ho geIhY | glqI ho geI hY m`&I dy idau |î

s`r` pYNf` ies qrH~ kihMdy-kihMdy ny pUr` kr ilE` qy sMq b`b` jI dy crn~iv@c k`ly mUMh smyq phuMc igE` | mh~purK~ dy crn PV ky Bu@l bKSx dIE~ bynqIE~krn l@g` | mh~purK, dieE` dy smuMdr, imlK` isMG nUM bcn krn l@gy,ìgurmu@K`qyr` mUMh drg`h iv@c aujl` hovyg` | KUh qy j` ky E`px` mUMh s`& kr lau | gurU n`nkdI E`p qy hux imhr ho geI hY |î

mh~purK~ ny iPr aupdyS id@q`,ìguris@K dI mìeE` gurU vloN bKSI d`qhuMdI hY | ies nUM BYVy kMm~ leI nhIN vrqx` c`hId` | ieh mìeE` guris@K~ dI syvìv@c hI KrcxI c`hIdI hY |î

gurU goibMd isMG jI mh`r`j E`pxy sv@wy iv@c ieMJ PurmàuNdy hn :syv krI ienhI kI B`vq Eaur kI syv suh`q n jIko |d`n dwo ienhI ko Blo Eru E`n ko d`n n l`gq nIko |E`gY PlY ienhI ko dwo jg mY jsu Eaur dwo sB PIko |mo gRih mY qn qy mn qy isr lau Dn hY sBhI ienhI ko | (igE`n pRboD p`: °™)

294

s. imlK` isMG d` ipE`r qy siqk`r sMq b`b` jI smJdy sn | ies krkymh~purK~ ny aus qy ikrp` kIqI qy is@Dy rsqy pìeE` | ies s`KI qoN ieh is@iKEìmldI hY ik ie@k s@c` is@K E`pxI glqI dI m`&I mMgx leI koeI sMkoc nhINkrd` |

°¢kI qyrI mUMgPlI bIjxoN rih c@lI sI

f`ktr E`qm` isMG jI sMq b`b` bsMq isMG jI dI imhr sdk` jOhl~ ipMfinv`s krdy sI | ieh mh~purK~ dy inkt SrD`lU sI | sMq b`b` jI dI ishq d`pUr` iKE`l r@Kdy | jdoN vI dv`-d`rU dI loV huMdI f`ktr sìhb hmyS~ h`zr rihMdy |jdoN vI loV pvy q~ sMq jI dy hukm Enus`r kutIE` dy s`ry s`DU vI f`ktr sìhbkoloN hI iel`j krvàuNdy |

ies smyN f`ktr sìhb d` lVk` vI f`ktr hY | aus d` E`px` k`rob`rhY | auh vI E`pxy ipq` jI n`l r@l ky ies Bly kMm iv@c pUr` ih@s` pàuNd` hY |f`ktr sìhb dI puSqI ipMf, l@lIE~, iv@c zmIn hY | s`l iv@c do v`rI &sl~ dIibjèI huMdI hY |

ie@k v`r ipMf l@lIE~ qoN ienH~ dy pirv`r d` bMd` jOhl~ ivKy f`ktr E`qmìsMG kol EìeE` | ausny f`. E`qm` isMG nUM ikh`,ìipMf dy Kyq~ iv@c mUMgPlIbIjàuxI hY ies krky E`p nUM ipMf bulìeE` hY |î

f`. E`qm` isMG ny E`pxy irSqyd`r nUM ikh`,ìipMf j` ky ie@k tRYktr Eqyc`r bMidE~ d` bMdobsq kro | mYN k@lH E` ky mUMgPlI ibjv` lv~g` |î

auh bMd` ipMf igE` qy tRYktr qy c`r mzdUr~ d` bMdobsq kr ilE` | dUjyidn f`. E`qm` isMG ipMf l@lIE~ phuMc gey | mUMgPlI dI bIjèI SurU ho geI | kuJdyr bÈd f`. E`qm` isMG tRYktr dy m`lk dy s`QI nUM pu@Cx l@gy,ìtRYktr clàuxv`l` Sr`b vgYr` pI lYNd` hY ?î

aus ny E@goN jv`b id@q`,ìh~, pI lYNd` hY |îf`. E`qm` isMG ipMf gey qy ie@k duk`nd`r nUM pu@Cx l@gy ik,ìm`l hY !î ausny

E@goN h~ iv@c auq@r id@q` | f`. E`qm` isMG ny duk`nd`r nUM do boql~ dy pYsy id@qy qyikh`,ìies QYly iv@c boql~ p` ky myrI sìekl dI tokrI iv@c r@K dy !î

ausny ieMJ hI kIq` | f`ktr sìhb Sr`b dIE~ boql~ lY ky KUh qy E` geyqy tRYktr v`ly nUM kihx l@gy,ìE`h lau E`px` sm`n, S`m nUM ij@d~ krnI hY krlYx` |î

mUMgPlI ibjv` ky f`ktr sìhb ipMf jOhl~ E` gey | svyry f`ktr sìhbbRhm igE`nI sMq bsMq isMG jI mh`r`j dy drSn krn inrml kutIE` Eèy | aus

295

smyN mh~purS fyk~ dI p`l Q@ly sjy bYTy sn | f`ktr sìhb ny mh`r`j nUM jdoN m@Q`tyikE` qy mh~purS Purmàux l@gy,ìf`ktr jI, pihl~ gurU gRMQ sìhb jI dy crn~íc j` ky m@Q` tyko qy Bu@l bKSÀ | igE`nI dId`r isMG nUM kho ik auh ies b`ryErd`s krn |î

f`ktr E`qm` isMG j~idE~ mn iv@c socdy hn ik pq` nhIN myry qoN ikhVIglqI ho geI hY ijhdI muE`&I leI b`b` jI ny mYnUM ie@Dr ByijE` | igE`nI dId`risMG h`ly Erd`s leI iqE`r hI hox l@gy sI ik mh`r`j ny f`ktr E`qm` isMG nUME`pxy kol bul` ilE` | jdoN f`ktr E`qm` isMG ny E` ky m@Q` tyikE` q~ mh`r`jPurmàux l@gy ik,ìf`ktr sìhb, kI qyrI mUMgPlI bIjxoN rih c@lI sI ?î

sMq b`b` jI dy iehn~ bcn~ qy f`ktr sìhb nUM pq` l@g igE` ik myry qoNSr`b dyx dI g@l glq ho geI hY | f`ktr sìhb nUM igE`nI dId`r isMG dy n`liPr gurU gRMQ sìhb E@gy Erd`s krky muE`&I lYx leI ByijE` | gurU gRMQ sìhbqoN muE`&I lY ky f`ktr sìhb jI jd iPr sMq b`b` jI kol Eèy q~ mh`r`j jIPurmàux l@gy,ìguris@K~ dI jo mìeE` hY auh gurU dI huMdI hY, ies krky iesmìeE` nUM m`Vy Q~ vrqx` p`p huMd` hY |î

f`ktr E`qm` isMG ny E@gy qoN Eijh` n` krn d` pRx ilE` | sMq b`b` jIE`pxy pRymIE~ nUM bVy Es`n qrIky n`l auhn~ dy Bly leI CotI-CotI is@iKEìdMdy sn | ipEìrE~ n`l b@icE~ vrg` vrqÀ krdy, is@iKE` idMdy Eqy p`p krnqoN rokdy sn| gurU dy d@sy r`h qy jo vI cld` hY, aus dy s`ry kMm svr j~dy hn |

vys kry kurUip kulKxI mn KotY kUiVEìr “ipr kY B`xY n` clY hukmu kry g`vìr “gur kY B`xY jo clY siB duK inv`rxhìr “ (pMn` ®©)

°¢ikqu vyl` Bgiq hoie

jOhl ipMf dy f`ktr E`qm` isMG jI d` sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jaup@r pUr` ivSv`S sI | auhn~ dy khy bcn~ íqy clx` qy Bros` r@Kx` | EMimRqD`rIis@K Eqy rihq pUrI hox k`rn siqgur~ dI imhr vI sI | kutIE` ivKy EYqv`r nUMhox v`ly sm`gm~ iv@c pUry cusq rihMdy | sMgq iv@c c@kr lgàuNdy qy q`Vn` krdyik koeI E`sr` lY ky E`r`m n` kr irh` hovy | Eijh` ivEkqI sMgq dy lìek nhINhuMd` | sMgq iv@c is@Dy bYTo q~ jo nINd n` E`vy Eqy gurb`xI, kQ` d` vI pUrÈ`nMd imly | E`pxy in@jI kMm~ qoN iel`v` auh lok BlèI dy hor kMm vI krdyrihMdy | keI v`rI Sihr j~dy qy v`ps Eàuux nUM dyr ho j~dI pr kutIE` Eàuuxd` inwm p@k` r@Kdy |

296

ie@k idn Sihr qoN v`ps Eàuux qy r`q pY geI | rihr`s sìhb dy p`T d`sm~ lMG igE` sI pr iPr vI rsqy iv@c p`T krdy Eèy | mn iv@c SMk` auTI ikrihr`s sìhb d` p`T kdoN krn` c`hId` hY | auhn~ p`s gurb`xI dIE~ k`PIpusqk~ sn pr ies sv`l d` jv`b iksy ikq`b gRMQ qoN n` imilE` | auhn~ soicEìes d` Kul`s` sMq b`b` jI koloN krngy |

kuJ idn~ bÈd f`ktr sìhb jd kutIE` phuMcy q~ dupihr dy c`r v@jysn | sMq b`b` jI E`pxI sotI dy sh`ry hOlI-hOlI kutIE` iv@c c@l rhy sn | f`ktrsìhb ny sMq b`b` jI dI crn Coh leI qy mh~purK~ dy ip@Cy-ip@Cy c@lx l@g pey | sMqb`b` jI ny s@cKMf mMdr dI pRkrm` pUrI kIqI | sMq b`b` jI dy nyqr zmIn íqysn | auhn~ ny f`ktr sìhb n`l koeI bcn n` kIq` | f`ktr sìhb ny vI pRkrm`pUrI kIqI |

sMq b`b` jI EMb~ dy Q@ly E` gey, joVy auq`ry, sotI n`l ie@k p`sy kIqy qy pYr~B`r bYT gey | iPr sMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìsMq`, gurduE`ry ip@Cy ie@k c`drìpE` hY, lY Eàu | f`ktr sìhb aus qy bYT j`x |î

hukm Enus`r c`dr ivC` id@qI geI | f`ktr sìhb sMq b`b` jI d` hukmmMndy hoey c`dr íqy bYT gey | QoVHI dyr bÈd sMq b`b` igE`n isMG jI Eèy | auhn~dy h@Q iv@c ie@k b`t` sI qy b`ty n`l F@kI ie@k gVHvI sI | gVHvI sMq b`b` jI E@gyr@K id@qI |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsMq`, ieh kI hY ?îìmh`r`j, gVHvy iv@c c`h pRS`d hYî, sMq b`b` igE`n isMG jI ny ikh` |sMq b`b` jI ny ikh`,ìb`ty iv@c s`nUM QoVHI ijhI c`h p` idau qy gVvI

f`ktr sìhb kol C@kx leI r@K idau |îsMq b`b` igE`n isMG jI ny b`ty iv@c QoVHI ijhI c`h p` ky sMq b`b` jI E@gy

r@K id@qI |b`t` qy gVHvI f`ktr sìhb E@gy r@K id@q` qy hukm kIq`,ìC@k lvo |îf`ktr sìhb ny hukm Enus`r gVHvI ivcoN c`h C@kx leI b`ty iv@c

pèI | kI vyKdy hn c`h q~ iblkul k`lI hY | pihlI v`r f`ktr sìhb ny ibn~du@D dy c`h C@kxI sI | auhn~ nUM l@g` ik c`h dI s`rI gVHvI Kqm ikvyN hovygI | jdoNauhn~ ny ie@k Gu@t pIq` q~ pq` l@g` ik c`h iv@c cInI vI nhIN hY | cInI qy du@D n`hox dy b`vjUd vI f`ktr sìhb nUM c`h d` bV` E`nMd EìeE` | ie@k EjIb ijh`sv`d sI | auhn~ ny s`rI c`h Kqm kr id@qI | sMq b`b` jI dI nzr n`l k`hv`vI EMimRq bx cu@k` sI | c`h C@kdy soicE` mYN Gr iek@l` rihMd` h~ | svyry c`hbxàux leI du@D dI aufIk krd` h~ | k@l qoN bgYr du@D dI c`h pIv~g` |

c`h C@kx qoN bÈd sMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìsMq` ie@k mUVH s@cKMf E@gy

297

r@K idauu | f`ktr sìhb rihr`s sìhb d` p`T krn qy EsIN sux leIey |î iehbcn sux ky f`ktr sìhb ny KUh qy j` ky pMj ieSn`n` kIq` |

sMq b`b` jI dI hzUrI iv@c p`T krn` koeI E`s`n kMm nhIN sI | mn íqy B`rsI pr auhn~ dI Ep`r ikRp` n`l ibn~ glqI qoN p`T sm`pq ho igE` | sm`pqIqy pRS`d vrqìeE` igE` qy sMq b`b` jI ny ikh`,ìf`ktr sìhb hux Cu@tI lY leIey |î

f`ktr sìhb ny crn~ íqy m@Q` tyikE` qy kutIE` qoN b`hr E` gey | Grv`ps j~dy socx l@gy, "E@j qy v@KrIE~ hI KuSIE~ imlIE~ hn |" Egly idn svyryf`ktr sìhb ny ibn~ du@D, cInI qoN k`hv` iqE`r kIq` | c`h zihr vrgI kOVI,iblkul sv`d nhIN sI |

auhn~ nUM iÊ`l EìeE`, "sMq b`b` jI dI c`h iv@c auhn~ dI ikRp` idRStIrlI hoeI sI | ieh vI auhn~ dI ikRp` sI ik mYnUM b`xI pVHx leI ikh` igE` | myrymn dI SMk` d` jv`b E`py soJI dy ky smJ` id@q` | n` sv`l pu@Cx id@q` qy n` hIjv`b id@q` | pr iPr vI sv`l d` h@l ho igE` | ie@k gRihsqI nUM roz gurb`xI dÈ`nMd lYx` c`hId` hY | E`nMd lYx` izE`d` zrUrI hY, bjèy ies dy ik koeI sm~ im@QilE` j`vy qy p`T krn` kyvl nym bx ky rih j`vy | s@cI b`xI q~ sd` g`vxI c`hIdIhY, ikauN jo ieh ibn~ gurU dI imhr dy ihrdY iv@c nhIN smàuNdI |"

E`vhu isK siqgurU ky ipEìrho g`vhu scI b`xI “b`xI q g`vhu gurU kyrI b`xIE` isir b`xI “ijn kau ndir krmu hovY ihrdY iqn` sm`xI “pIvhu EMimRq sd` rhhu hir rMig jiphu sìrgp`xI “khY n`nku sd` g`vhu eyh scI b`xI “ (pMn` ©¢™)

°¢rUh qy prm`qm`

sMq b`b` jI ny mn nUM ij@q ky s`ry sMs`r nUM ij@q ilE` sI | aunH~ ny E`p`-B`vC@f id@q` sI | E`p` B`v C@fx n`l hr koeI E`px` ho j~d` hY |

jOhl~ dy f`ktr E`qm` isMG qy kdoly ipMf dy pMifq ikSn cMd ny f`ktrIdI ividE` iek@iTE~ pR pq kIqI sI | sMq b`b` jI dy hukm n`l f`ktr E`qmìsMG ny E`px` k`rob`r jOhl~ iv@c E`rMB kIq` | pMifq jI ny bVI jgH kMm krn dIkoiSS kIqI pr g@l n` bxy |

pMifq jI nUM pq` sI ik f`ktr E`qm` isMG sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdy SrD`lU sn | iehn~ ny f`. E`qm` isMG nUM CyiVE` krn`,ìEYNvy sMq~ s`DUE~ dy mgrl@gy ho | qusI q~ pVHy ilKy ho, ikq`b~ pVH ky E`pxI duibD` dUr kro |î

298

f`ktr sìhb ny d@sx`,ìieh koeI m`mUlI s`DU nhIN | l@K~ s`DUE~ qoN El@ghY | drSn krogy q~ pq` l@gyg` |î

pMifq jI ny h`mI n` BrI |ie@k v`r iehn~ dy mn iv@c kuJ sv`l Eèy qy soicE` ik f`ktr sìhb roz

kihMdy hn mh~purK~ dy drSn~ leI, ie@k v`rI j` hI EèIey ! f`ktr sìhb nysmJìeE`,ìsMq mh`r`j n`l koeI sv`l jv`b krn dI loV nhIN | EYsy s`DU koloNkyvl bKiSS lYxI c`hIdI hY |î

pMifq jI ny ikh`,ìcMg`! dyK~gy |îpMifq jI, inrml kutIE` johl~ Eèy qy sMq b`b` jI dy drSn kIqy | drSn

krn n`l hI EYs` mihsUs hoieE` ik s`rI SMk` E@j dUr kr lvy |sMq b`b` jI nUM pu@iCE`,ìmh`r`j ieh d@so rUh qy prm`qm` judy-judy hn j~

iPr ie@k hI hn ?îsMq b`b` jI ny ikh` ik ieMJ dy bcn nhIN krIdy, kyvl r@b nUM w`d krId`

hY | pr ienH~ ny iz@d pkV leI |sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìrUh Sbd ikhVI B`S` d` hY ?îpMifq jI ny ikh`,ìP`rsI |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìs`fy n`l P`rsI bold` hYN | ieh d@s rUh nUM

pMj`bI iv@c kI khId` hY ?îpMifq jI °¢ B`S`v~ dy mìhr sn, pr rUh d` pMj`bI Enuv`d n` kr sky

qy Gbr` gey | s`r` m`x tu@t igE` |sMq b`b` jI ny d@isE`, ìrUh nUM pMj`bI iv@c jIv`qm` kihMdy hn |îpMifq jI ny bynqI kIqI, ìhux mh`r`j iPr s`rI g@l smJ` dyvo ?îidE`lU b`b` jI kihx l@gy, ìEìgE`k`rI pu@qr, ipau d` ipE`r` huMd` hY |

EìgE` iv@c rihx v`l` pu@qr, ipq` qoN v@Kr` nhIN huMd` | pr jy pu@qr, kpu@qr hovyq~ ipq` aus nUM E`pxy qoN by-dKl kr idMd` hY | aus smyN ipq` qy pu@qr v@Ko-v@K hogey | keI v`r koeI EYsy mnu@K E` j~dy ny jo pu@qr nUM smJàuNdy hn qy n`l lY ky ipq`dy crnIN h@Q lgvàuNdy hn | bs ipq` qy puu@qr iPr ie@k ho j~dy hn | iesy qrH~ rUhqy prm`qm` hn | ieh judy huMidE~ vI ie@k hn | jdoN judy huMdy hn q~ iksI s`DU dISrn iv@c E` ky ie@k ho j~dy hn |î

pMifq jI smJ gey ik bury kMm krn v`ly dI rUh qy prm`qm` El@g huMdy nyqy prm`qm` n`l joVn leI s`DU sMq~ dI ifaUtI l@gI hoeI hY | sMq b`b` jI dy Emolkbcn sux ky pMifq jI dI SMk` dUr ho geI qy auhn~ d` syvk bx igE` |

sMq b`b` jI dy hukm qy ienH~ ny ipMf kdoly dv`K`n` KoilE` | B`g j`g pey,

299

EYs` n`m hoieE` ik n`l v`ly ipMf~ dy mrIz vI ienH~ kol Eàuuxy SurU ho gey | kMmieMn` v@D igE` ik Sihr dy f`ktr~ nUM m`q dy id@qI |

pMifq jI dI isPq sI ik kdI l`lc nhIN sI kIq` | EYsy aupk`rI sn ikjy mrIz koloN ienH~ ¢™/- rupey mMgy qy jy aus kol ds rupey huMdy q~ ieh ds hI r@KlYNdy qy kdI vI aus koloN hor pYsy n` mMgdy |

keI v`rI EYsy mrIz E` j~dy ijhVy PIs nhIN sI dy skdy | ienH~ ny PIs kI,aus koloN dvèI dy pYsy vI n` lYxy | mìeE` vloN koeI kmI nhIN sI | pr praupk`rv`ly qy r@b iv@c Bros` r@Kx v`ly pMifq jI jYsy G@t hI imldy hn |

°¢du@K BMjn qyr` n`m

sUbyd`r cMd` isMG jI bolIny ipMf E`pxy pirv`r n`l rihMdy sn | auhn~ d`°§ s`l d` lVk` bIm`r pY igE` qy h`lq idnoN-idn ivgVdI j` rhI sI | sUbyd`rcMd` isMG f`ktrI iel`j qoN qMg E` cu@k` sI |

sUbyd`r jI ny E`pxy dosq qy irSqyd`r cMnn isMG, jYqyv`lI n`l D`mIE~ipMf isE`xy nUM idKàux dI g@l kIqI qy auh n`l j`x leI iqE`r ho gey |

Egly idn s`r` pirv`r byhoS lVky nUM D`mIE~ nUM lY j`x leI iqE`r hoigE` | rsqy ivcoN jdoN sMq b`b` bsMq isMG jI dI kutIE` nzr EèI q~ s. cMnnisMG ny ikh`, ìmh~purK~ nUM m@Q` tyk ky b@cy pRqI bynqI kr leIey |î s. cMnn isMGsMq b`b` jI d` bV` inkt SrD`lU sI | s`ry kutIE` dy EMdr E` gey | s. cMnn isMGny sUbyd`r jI dy pu@qr nUM cu@k ky drb`r E@gy ilt` id@q` |

s. cMnn isMG ny sMq b`b` jI dy crn prsy qy n`l Eèy pirv`r vloN KVy hoky bRhm igE`nI qy mh`n qp@svI sMq b`b` jI nUM h@Q joV ky bynqI kIqI,ìmh`r`j,ieh lVk` bhuq auprìlE~ dy b`vjUd TIk nhIN huMd`, qy s`ry f`ktr~ ny ies b@cynUM TIk krn iv@c Esmr@Q` jqèI hY | E`p ikRp` krky ishq bKSo |î

sMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìEsIN koeI f`ktr h~, jo ies nUM TIk kr dyeIey ?îs. cMnn isMG ny bynqI kIqI,ìmh`r`j, f`ktr q~ s`ry iel`j kr cu@ky hn,

koeI Prk nhIN ipE` | hux qy f`ktr~ dy f`ktr kol Eèy h~ | imhr kr idauu | Grv`ly bhuq pRyS`n hn |î

sMq b`b` jI ny ikh`, ìE@j qoN ieh b@c` s`f` hoieE` |îsUbyd`r cMd` isMG dy pirv`r ny iesdI h`mI Br id@qI |

bRhm igE`nI praupk`r aum`h` “ (pMn` ¢ß£)

pirv`r ny b@cy nUM auQy C@ifE` qy Gr v`ps cly gey |

300

sMq b`b` jI ny sMq hrBjn isMG ivr@kq jI nUM hukm kIq` ik sRI suKmnIsìhb d` p`T lVky kol bYT ky E`rMB kr idauu | hukm dI p`lx` krdy hoeyivr@kq jI, ijnH~ nUM suKmnI sìhb d` p`T kMT sI, pVHxI E`rMB kr id@qI |

b`xI dy Sbd b@cy dy kMn~ iv@c pey | jdoN suKmnI sìhb d` p`T, sloksMq srin jo jnu prY so jnu auDrnh`r “ (pMn` ¢ß©)

... dI qu@k qy EìeE` q~ b@c` byhoSI dI h`lq ícoN auT ky siqn`m vìhgurUkrd` bYT igE` |

suKmnI sìhb dy p`T dy Bog pey q~ lVk` iblkul TIk ho igE` | S`m nUMsMq mh`r`j ny lVky nUM pu@iCE`,ìb`lky hux qMU s`fy kol rihx` hY j~ Gr j`x` hY ?

aus lVky ny auqr id@q`,ìjI mYN Gr j`x` hY |îsMq b`b` jI ny ausnUM pRS`d dy ky Cu@tI dy id@qI | jdoN auh b@c` irSt-puSt

Gr phuMicE` q~ m~-b`p ny bhuq KuSI mnèI qy mnoN sMq b`b` jI d` Sukr`n` krnl@g pey |

°¢sMq doKI izmINd`r nUM is@iKE`

pihloN-pihl inrml kutIE` jOhl~ d` E`k`r Cot` huMd` sI | kutIE` dyE`ly-duE`ly Qohr~ dI b`V huMdI sI | bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jkeI v`r lIr~ dIE~ r@sIE~ v@t ky Qohr~ dI b`V nUM mzbUq krn leI lpyt idMdysn | kutIE` dI Qohr~ dI b`V n`l ie@k izmINd`r d` Kyq sI | auh izmINd`rmh~purK~ n`l eIrK` krd` sI qy b`V n`l l@gIE~ lIr~ dIE~ r@sIE~ nUM DUh ky dUrsu@t idMd` sI | mh~purK lIr~ dIE~ r@sIE~ bx` ky b`V n`l lgàuNdy rihMdy qyizmINd`r auhn~ r@sIE~ nUM qoVd` rihMd`|

sMq kY dUKin miq hoie mlIn “sMq kY dUKin soB` qy hIn “ (pMn` ¢ß©)

ieh islisl` bhuq dyr c@ld` irh` | ie@k idn sMq b`b` jI Ek`l purKdI BgqI iv@c kutIE` dI b`V l`gy lIn sn | aus izmINd`r ny bOld pMj`lI n`l joVky b`b` jI dy aup@r dI lMG` id@qy | aus dy ies v`r n`l b`b` jI nUM ku@J nhIN hoieE` |

jd aus izmINd`r dI pyS n` c@lI q~ socx l@g`,ìieh ikho ijh` r@b d`Bgq hY jo lIr~ n`l Kyfd` rihMd` hY | pr ie@k g@l q~ zrUr hY ik myry s`ry v`r K`lIgey | ies Bgq ny kIq` vI kuJ nhIN, iPr vI myrI h`r hoeI |î

sMq b`b` jI nUM iksy n`l duSmxI nhIN sI | auhn~ d` kMm q~ r@b dI BgqIkrn` qy Bu@ly BtikE~ nUM is@Dy rsqy pàux` sI |

301

ie@k idn auh izmINd`r bYT`-bYT` sx k@F irh` sI | srdIE~ dI ru@q sI |aus ny sx dy qIilE~ nUM E@g lgèI qy E@g sykxI SurU kr id@qI | sx k@FI j~d` qyqIly E@g iv@c su@tI j~d` | Ec`nk E@g auf ky aus dy goifE~ nUM l@g geI | ausdy gofysV gey | goifE~ iv@c kIVy pY gey |

pq`ry dy hkIm qoN iel`j kràux` SurU kIq` | ies hkIm ny zKm qy ie@k puVIdv` dI pèI q~ jo kIVy mr j`x | auh hkIm ieMn` isE`x` sI ik aus dI ie@k puVIn`l Er`m E` j~d` sI | ausny zKm izE`d` hox k`rn, ie@k hor puVI n`l dy id@qIqy ikh` ik iesnUM vI lg` leIN | pr ausdI dvèI d` Esr izmINd`r íqy ku@J vIn` ipE` | jd dub`r` dvèI lYx igE` q~ hkIm gofy vyK ky hYr`n ho igE` qy kihxl@g`,ìj`h, qYN q~ iksy s`DU nUM du@K id@q` hoieE` hY, ies krky qyry leI myry kol koeIdvèI nhIN hY |î

izmINd`r nUM sMq b`b` jI nUM qMg krn dI g@l w`d EèI qy SrimMd` hoieE` |hkIm ny ausd` iel`j krn qoN n~h kr id@qI |

zKm TIk n` hoey qy zKm~ dy du@K n`l bhuq kurlàuNd` | ie@k idn ausizmINd`r ny BèI cYn isMG, jo sMq b`b` jI dy syvk sn n`l E`pxy rog dI g@l kIqI |

BèI jI ny ikh`,ìsMq b`b` jI nUM qUM, qMg G@t kIq` hY | ieh q~ mh~purK~dI imhr hI hY ik isrP gofy hI Kr`b hoey hn | ies rog d` iel`j hux sMq b`b`jI hI kr skdy hn |î

izmINd`r ny ikh`,ìhux myrI Bu@l bKS` dyvo | mYnUM iksy qrH~ TIk krv` idA,myry koloN bVI glqI hoeI hY |î

aus izmINd`r d` BèI cYn isMG n`l BèIc`r` sI | ies leI s. cYn isMGE`pxy n`l hor c`r s@jx~ smyq mh~purK~ dy crn~ íc bynqI krn Eèy qy kihxl@gy,ìmh`r`j, n`l dI zmIn dy izmINd`r dy gofy Kr`b ho gey hn | E`p aus dIE~ipClIE~ Bu@l~ bKS idauu qy rog~ qoN Cutk`r` krÀ |î

dieE` dy smuMdr sMq b`b` jI ny sMq igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìsMq`,iehn~ nUM cu@lHy ivcoN ie@k kol` ilE` ky idau | ies koly nUM pIs ky zKm~ aupr l` lYx |î

EYsI soc kyvl iksy pUrn s`DU kol hI ho skdI hY :kbIr qrvr rUpI r`mu hY Pl rUpI bYr`gu “CìeE` rUpI s`Du hY ijin qijE` b`du ibb`du “ (pMn` °£ß¶)

izmINd`r ny Gr j` ky kol` pIs ky zKm qy lgìeE` q~ zKm~ dy kIVy mrgey qy zKm TIk ho gey | BèI cYn isMG ny izmINd`r nUM smJìeE` ik s`DUE~ dIsyv` krn iv@c hI Bl` hY | s`DU lok-pRlok suD`r idMdy hn | s`DU q~ r@b d` rUp huMdyhn | r@b nUM gu@s` kro, g`l~ k@Fo, aus qy koeI Esr nhIN huMd`, pr iPr vI aus dIrihmq rihMdI hY |

302

sMq ky doKI kau Evru n r`Knh`ru “n`nk sMq B`vY q` ley aubìr “ (pMn` ¢®™)

°¢BèI j@g` isMG íqy bKiSS

s@c` SrD`lU ie@k Coty b@cy dy rUp ivc hI mh~purK~ dy drSn krn EàuNd`hY| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j p`s pRymI jn E`pxIE~ keI qrH~ dIE~ mMg~ lYky EàuNdy sn| iksI ny kyvl bKiSS dI mMg krnI qy iksy ny duinE`vI zrUrq~ dImMg krnI| ieh mMg~ Eksr mn ivc hI huMdIE~ sn, kdI-kdI iksy syvk dy muKoNvI inkl j~dIE~ sn| ienH~ mMg~ dI koeI kmI nhIN sI| pr sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j E`pxI BgqI dy k`rx idE`lq` qy rihmq~ dy n`l Bry hoey sn | bRhmigE`nI mh~purK bKiSS~ dy BMf`r KOl ky r@K idMdy sn |

jdoN sMq b`b` bsMq isMG jI inrml kutIE` jOhl~ E` gey q~ jMfU isMGy dìe@k kIrqnI j@Q` kutIE` E` ky kIrqn krd` sI | ies kIrqnI j@Qy iv@c BèI j@gìsMG vI sI | ie@k idn kIrqn dI syv` inB` ky BèI j@g` isMG sMq b`b` bsMq isMGjI p`s E` ky bYT gey | BèI jI ny sMq b`b` jI E@gy bynqI kIqI,ìmh`r`j, myry GrkoeI EOl`d nhIN hY, myrI vI ies sMs`r n`l gMF pÀ |î mh`r`j jI ny aus dI bynqId` koeI auq@r n` id@q` | ies qy BèI j@g` isMG n`r`z ho ky Gr bYT igE` | aus dymn ivc sI ik mh`r`j koeI bcn qy krdy |

BèI jI dy j@Qy dy BèI krm isMG mrdMg vjàux v`ly kutIE` EàuuNdy rhy|sMq b`b` jI ny BèI krm isMG koloN pu@Cx`, ìBèI j@g` isMG ny kutIE` ikauN Eàux`bMd kr id@q` hY|î

j`xI-j`x mh~purK ie@k idn E`p hI BèI krm isMG nUM kihx l@gy,ìs`nUMpq` hY auh iks g@loN n`r`z hY | gurU n`nk dy Gr koeI G`t` nhIN, siqgurU aus dIE~E`s~ pUrIE~ krngy |î

jìe bshu vfB`gxI sKIey sMq` sMig smèIEY “qh dUK n BUK n rogu ibE`pY crn kml ilv lèIEY “qh jnm n mrxu n E`vx j`x` inhclu srxI pèIEY “pRym ibCohu n mohu ibE`pY n`nk hir eyku iDEèIEY “ (pMn` ®™£)

BèI krm isMG ny ipMf v`ps j` ky sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy bcnBèI j@g` isMG n`l s~Jy kIqy | sMq mh`r`j dy iehn~ bcn~ dI EYsI bKiSS hoeIik BèI j@g` isMG dy Gr E@T lVky qy do lVkIE~ pYd` hoeIE~ |

jo koeI vI s`DUE~ qy ivSv`S krd` hY, s`DU aus nUM inh`l kr idMdy hn Eqy

303

aus dy lok-pRlok suhyly kr idMdy hn | mh~purK E`pxy pRymI dI KUb Kbr r@Kdy hnB`vyN auh iksy k`rx nr`z vI ho j`vy | j@g` isMG d` s`r` pirv`r h`zrI BrnkutIE` inwm n`l EàuuNdy hn |

°¢ie@k pRymI dI b@krI corI hoxI

kbIr sMq kI gYl n CofIEY m`rig l`g` jàu “ pyKq hI puMnIq hoie Bytq jpIEY nàu “ (pMn` °£ß°)

BèI bIr isMG, inv`sI S`hpur, l`gy gVHSMkr bRhm igE`nI b`b` bsMqisMG jI d` SrD`lU sI | auh smyN smyN b`b` jI dy drSn~ leI EàuuNd` sI | BèI jIny Eèy-gey dI c`h-p`xI dI syv` krn leI E`pxy Gr ie@k b@krI r@KI hoeI sI |(b@krI iv@c ieh gux huMd` hY ik ies nUM jdoN c`ho co lvo, jd ik b`kI duD`rU pSU smyNisr du@D idMdy hn )|

ie@k idn ies dI b@krI corI ho geI | aus ny Eqy aus dy pirv`r ny b@krIl@Bx dI bVI koiSS kIqI pr koeI Qhu pq` n` l@g` | pirv`r dy b`kI jIE kihxl@gy,ìclo C@fo, E`p~ nvIN lY lv~gy | î pr aus nUM b@krI n`l k`&I lg`v sI | EìKraus ny inrml kutIE` jOhl~ E` ky sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kol bynqIkIqI,ìmh`r`j, jy myrI b@krI l@B pvy q~ mYN auh E`p jI nUM Byt kr dyv~g` |î

auh Erd`s kr ky qy pRS`d lY ky r`m` mMfI dy rsqy E`pxy ipMf j` irh` sIik aus ny b@krIE~ d` ie@jV dyiKE` | BèI jI dI b@krI vI ies ie@jV iv@c sI |mìlk nUM pihc`x ky auh auhn~ dy ip@Cy E` geI | s. bIr isMG, bkrIE~ dy mìlknUM kihx l@g`, ìieh myrI b@krI hY, qusIN ies nUM corI kr ky ilEèy ho | j~ q~ iehmYnUM v`ps kr idauu nhIN q~ mYN Q`xy irport kr dyxI hY |î

auhn~ E`jVIE~ ny sl`h kr ky b@krI BèI jI nUM v`ps kr id@qI |su@Kx` Enus`r auh KuSI-KuSI b@krI lY ky inrml kutIE` ivKy sMq b`b` jI

kol EìeE` qy inmrq` sihq bynqI kIqI, ìE`p jI dI ikrp` n`l myrI guE`cIb@krI l@B geI hY Eqy hux E`p ies b@krI dI Byt` svIk`r kro |î

sMq b`b` jI aus dy mn dI B`vn` dyK ky pRsMn hoey Eqy Purm`n kIq`,ìEsINs`DU ies b@krI d` kI kr~gy | ies nUM E`pxy ipMf v`ps lY j` | ies dI syv` kr | joieh du@D dyvy auh Gr iv@c vrq lYx`, qy jo bxy-sxy lMgr dI syv` kr lYx` |î

aus ny b`r-b`r sMq b`b` jI nUM ErzoeI kIqI q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìhuxs`DUE~ qoN b@krI dIE~ imMgx~ s`P krèyNg` |î

BèI jI d` mn muiVE` qy PYsl` kIq` ik auh b@krI dI dyK-B`l suc@jy FMgn`l kryg` |

304

b@krI d` du@D pql` huMd` hY qy ausdy ivcoN m@Kx, iGau nhIN inkld` | pries b@krI íqy sMq b`b` jI dI imhr dI nzr peI sI | auh E`m g~ ijMn` roz du@DidMdI | iesdy du@D qoN iGA vI inkld` | iGA jd iek@T` ho j~d` q~ kutIE` E` kyByt krd` | sMq mh`r`j dy bcn ik lMgr dI syv` kr lYxI, ies iGau dI syv` n`lpUry hoey |

E@j q@k aus b@krI d` j`V aus pirv`r kol ipMf iv@c mOjUd hY | s`r`pirv`r EMimRqD`rI hY qy wQ` wog inwm n`l kutIE` E` ky syv` krdy hn | ie@kguris@K ny sMq b`b` jI dy hukm nUM mMinE` qy aus dy B`g j`g pey |

syvk syvih mMin hukmu Ep`r` “mnmuK hukm n j`xih s`r` “hukmy mMny hukmy vifEèI hukmy vyprv`h` hy “ (pMn` °™•§)

BèI bIr isMG dI Erd`s n`l aus dI bkrI pMj`h mIl dUr qoN l@B j`x n`lies dy ipMf vìlE~ íqy bhuq Esr ipE`| s`r` ngr hI sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j d` SrD`lU bx igE` | sMq b`b` jI ny ienH~ sìrE~ nUM KMfy-b`ty d` EMimRqCk` ky gurU v`ly bxìeE`| s`r` ngr E@j kutIE` ivKy sm`gm~ qy sMgq ivc phuMcky n`m b`xI d` l`h` lYNdy hn| ieqn` pRym hY ik jdoN vI inrml kutIE` vloN koeI ik@QyvI syv` hovy, ies ngr dy pMj`h-sO SrIr aus EsQ`n qy phuMc ky h@QI syv` krdyhn |

°¢srb rog k` EauKD n`m

Gr iv@c jy koeI pirv`r mYNbr bIm`r hovy q~ ijMny h`l pu@Cx EàuuNdy hn,E`po-E`pxI sl`h idMdy hn | koeI E`pxy pur`xy nusKy d@sd` hY, koeI cMgy hkIm d`n~, koeI f`ktr d` n~ qy koeI bIm`rI d` SrqIE` iel`j d@sdy hn | keI EijhyvI lok huMdy hn ijhVy BUq pRyq d` iel`j d@sdy hn |

pr sB qoN Kqrn`k auh huMdy hn ijhVy iksy hor d` bur` krn qoN nhINkqràuNdy | ipMf jYqyv`lI dy s. Bgq isMG dI pqnI bhuq bIm`r rihx l@g peI | BgqisMG ny aus d` bhuq iel`j krvìeE` pr koeI Prk n` ipE` | Bgq isMG, s.cMnx isMG nUM n`l lY ky sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kol inrml kutIE` jOhl~EìeE` qy E`pxI pqnI dI bIm`rI sMbMDI bynqI kIqI, ìmh`r`j, ies nUM dyhErogq` bKSo |î

sMq b`b` bsMq isMG jI ny s. cMnx isMG qoN pu@iCE`,ìijs dI isPìrS lY kyEìeE` hYN auh b`xI ikMnI pVHd` hY ?î

305

s. cMnx isMG ny s. Bgq isMG nUM pu@iCE` q~ Bgq isMG cu@p rih igE` | koeIjv`b n` id@q` |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìijs Gr b`xI nhIN auQy bIm`rI hI hovygI |îgurb`xI dy kQn Enus`r :

kbIr j` Gr s`D n syvIEih hir kI syv` nìh “qy Gr mrht s`rKy BUq bsih iqn mìh “ (pMn` °£ß§)

s. cMnx isMG ny ikh`,ìmh`r`j, ikrp` kro qy is@Dy rsqy pÀ q~ jo E@gyleI suD`r ho jèy |î

b`b` jI ny kuJ dyr cu@p rihx qoN bÈd hukm kIq`,ìieh E`pxy Gr sRIEKMf p`T sìhb krvàux, gurU n`nk sìhb ikrp` krngy |î

dov~ ny sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` qy pRS`d lY ky E`pxy ipMf prq Eèy | sMqb`b` jI dy hukm Enus`r dUjy idn s. Bgq isMG ny E`pxy Gr sRI EKMf p`T sìhbE`rMB krvìeE` |

auD@r iksy EKOqI q~qirk ny Bgq isMG nUM pUVy bx` ky cOrsqy iv@c tUx` krnleI vI ikh` hoieE` sI | Gr sRI EKMf p`T c@l irh` sI qy m@D v`lI r`q Bgq isMGE`pxI pqnI nUM n`l lY ky tUx` krn c@l` igE` |

idv-idRStI r@Kx v`ly bRhm igE`nI b`b` jI ny Bgq isMG dI ies krqUqnUM vyK ilE` | r`q dy °¢ v@jy sn, s. cMnx isMG nUM kutIE` bulìeE` | s. cMnx isMGsu@q` ipE` sI | aus nUM ieMJ mihsUs hoieE` ik sMq b`b` jI E`v`z m`r ky aus nUMkutIE` bul` rhy hn | auh auiT@E` qy Gr dI ifauVI d` drv`z` KoilE` qy kI dyKd`hY ik s. Ejmyr isMG GoV` lY ky KVy hn qy kihx l@gy,ìcMnx isMG GoVy qy bYTo quh`nUMsMq b`b` jI bul` rhy hn |î

auh dovyN GoVy qy Esv`r ho ky inrml kutIE` jOhl~ phuMcy | sMq b`b` jI nys.cMnx isMG nUM ikh`,ìcMnx isE~, ijs dI isP`rS lY ky EìeE` sI, auh qy aultyr`hy ipE` hoieE` hY | Gr sRI EKMf p`T ho irh` hY qy E`p Bgq isMG E`pxI pqnInUM n`l lY ky cOrsiqE~ qy tUxy krd` iPrd` hY | do-do kMm krn n`l auhdy mn d`BulyK` ikvyN dUr hovyg` | gurb`xI dy E`sry n`l auhdy Gr iv@c rMg lgxy hn, tUixE~n`l auhd` kuJ nhIN bxn` | auhdy glq rsqy j`x n`l lok~ dy idl~ ivcoN gurb`xId` Bros` auT j`vyg` |î

s. cMnx isMG dy pYr~ hyToN zmIn inkl geI | socx l@g`, ìBgq isMG iehkI kr bYT` | mh~purK~ d` bcn mn ky vI auh pu@Ty r`h qur ipE` |î s. cMnx isMGjI ny ikh`,ìp`qS`h, glqI ho geI |î

306

j`xI-j`x sMq b`b` jI ny s. cMnx isMG nUM hukm kIq`,ìjàu, ie@k cursqyiv@c ieh k`r` kr irh` hY, ausnUM ies BYVy kMm qoN roko | ausnUM smJàu klwu@g iv@cgurU dI b`xI qoN aupr kuJ vI nhIN hY |î

s. cMnx isMG dOiVE`-dOiVE` aus corsqy qy phuMc igE`, ijDr sMq b`b` jIny ieS`r` kIq` sI | s. Bgq isMG qy aus dI Grv`lI ausy cursqy iv@c KVy k`r` krrhy sn | s. cMnx isMG nUM auQy vyKky hYr`n ho gey qy Gbr` vI gey |

s. cMnx isMG ny ikh`,ìE`p dI ieh s`rI krqUq d` q@q-byq` sMq b`b` jInUM pq` l@g igE` hY qy mYnUM ByijE` hY ik E`p nUM ies BYVy kMm nUM krn qoN rok~ | jyEijhy kMm krny sI q~ mYnUM bRhm igE`nI s`DU dI Srx iv@c isPìrS krn leIikauN ikh` sI |î

sMq b`b` jI dI EMqr w`mq` d` qy Esr hox` hI sI | dov~, isMG isMGxI nUME`pxI glqI d` Eihs`s hoieE` | s. cMnx isMG nUM ikh`, ìBèI sìhb, s`fy koloNglqI ho geI hY | iksy qrH~ sMq b`b` jI koloN muE`PI idv` idau |î

s. cMnx isMG jdoN Bgq isMG nUM muE`PI mMgx leI kutIE` ilEìeE` q~dieE` dy smuMdr sMq mh`r`j ny hukm kIq`,ìies glqI qoN bcx leI, ie@k rsq`hY | ieh sv` mx kV`h pRS`d dI dyg krky sRI gurU gRMQ sihb dy crn~ iv@c Erd`skrky muE`PI mMgy | s`rIE~ EèIE~ sMgq~ dy joiVE~ nUM dovyN jIE m@Qy qy lgàux Eqyqlvy jIB n`l c@tx | Eijh` krn n`l hI hux E`r`m Eèyg` |î

s. Bgq isMG ny sMq mh`r`j jI dy hukm dI p`lx` kIqI | sRI EKMf p`T dyBog qoN auprMq ausny sMgq~ dI KUb syv` kIqI |

PlsrUp ausdI pqnI nUM gurU n`nk dy dr qoN qy sMq mh`r`j dI ikRp` sdk`dyh Erogq` imlI | Eijh` Esr hoieE` ik s`r` pirv`r KMfy b`ty d` EMimRq C@kky gurU v`l` bixE` |

gurb`xI dI At qy Erd`s ny du@K dUr kIqy | gurb`xI d` kQn hY :myry mn eyks isau icqu lìe “eyks ibnu sB DMDu hY sB imiQE` mohu mìe “ (pMn` §§)

iesy qrH~ ie@k idn ie@k izmINd`r b`b` jI kol E` ky kihx l@g` ik mh`r`jmyr` b@c` iksy kys iv@c P@s igE` hY | ikRp` krky aus d` Cutk`r` krÀ | mh`r`jPurm`n l@gy, ìcMg`, Gr iv@c pihly sRI EKMf p`T sìhb krÀ |î auh izmINd`rE@goN kihx l@g`,ìb`b` jI, sRI EKMf p`T sìhb q~ mYN zrUr kr` lv~g`, pr jy myr`b@c` irh` n` hoieE` q~ iPr qusIN dyK lYx` |î

aus dy iehn~ bcn~ qy b`b` jI QoVH ijh` muskrèy qy Purm`x l@gy, ìpihl~sRI EKMf p`T sìhb qy kr` | iPr qyrI jo mrzI kr leIN |î

307

kudrq r@b dI EYsI hoeI aus d` b@c` pihlI pySI qy hI irh` ho igE` | auss@jx ny bVy pRym qy SrD` n`l sRI EKMf p`T sìhb krvìeE` |

°¢sMq b`b` jI d` jl`l

ie@k v`r hirduE`r qoN inrml EK`V` dy s`DU E`pxy mhMq n`l BrmxkridE~ jMfU isMGy EpVy | inrmly s`DU EK`V` r@mq dI ieh prMpr` sI ik auhBrmx kr ipMf~ iv@c pRc`r krdy, hor inrml s`DUE~ dy fyry drSn krdy sn | sMqb`b` jI nUM auhn~ dy jMfU isMGy phuMcx dI Kbr imlI | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jny mhMq jI Eqy auhn~ dy s`DUE~ nUM bYNf-vìjE~ n`l inrml kutIE` jOhl~ ilE~d` | sMqmh`r`j jI ny bVy Edb qy siqk`r n`l auhn~ nUM kol ibTìeE` | sMgq ny k`&I syv`kIqI | mh~purK~ ny auhn~ d` fyr` bgIcI v`ly KUh qy kIq` (ieh KUh hux nhIN hY) | s`rys`DU E`pxy muKI mhMq n`l svyry-S`m mh~purK~ dy drSn krn EàuNdy | dovyN vkqdIv`n s@jdy qy s`DU vI dIv`n d` E`nMd m`xdy | s`DUE~ dy muKI mhMq drSn kr kyjldI hI KUh qy v`ps cly j~dy | dIv`n iv@c nhIN sn bYTdy |

sMq hrBjn isMG ivr@kq jI bgIcI v`ly KUh qy ie@k idn s`DUE~ nUM jlp`xI Ckàux leI Eèy | ivr@kq jI mh`r`j ny bynqI kIqI,ìmh~purKo, sMgq~ dUr-nyVy ipMf~ qoN hirduE`r v`ly s`DUE~ d` drSn krn EauNdIE~ hn pr E`p dy drSnnhIN huMdy | E`pxy Ku@lHy drSn qoN sMgq nUM v~J` n` r@Ko |î

mhMq jI ny ikh`,ìic@q qy bhuq krd` hY sMgq dy drSn krn nUM pr myry koloNbRhm igE`nI SRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` qyj qy jl`l J@l nhIN huMd` |mYN iesy leI auhn~ qoN dUr ie@Qy bYT` rihMd` h~ |î

ivr@kq jI ny ikh`,ìpr mh`r`j jI q~ kuJ nhIN kihMdy |î mhMq jI kihxl@gy, ìiehI q~ fr hY | jy auhn~ mYnUM sv`l pu@C ilE` q~ mYnUM jv`b nhIN Eàux` |mYN nhIN c`huMd` ik myry koloN koeI EYs` Sbd muKoN inkl j`vy ijhV` auhn~ dI S`n dyiKl`& hovy | myry mn iv@c auhn~ leI jo siqk`r hY aus nUM brkr`r r@Kx` c`huMd`h~ qy Exj`xy vI glqI nhIN krn` c`huMd` | mYN nhIN c`huMd` ik myry n`l vI fmuMf`kMdol` v`ly mhMq gurmu@K isMG v`l` slUk hovy |î (mhMq gurmu@K isMG ny sMq b`b` jIdI inMd` kIqI sI qy hirduE`r v`ly s`DUE~ ny aus nUM mhMqI qoN Kìrj kr id@q` sI )|

mhMq jI ny ivr@kq jI mh`r`j dI bynqI íqy dIv`n iv@c h`zrI BrI | sMqb`b` jI ny mhMq jI nUM siqk`r n`l E`pxy kol ibT` ilE` | mhMq jI QoVHI dyr qydIv`n d` E`nMd m`xdy rhy pr iPr auT ky v`ps KUh qy cly gey | mhMq jI dy mniv@c EìeE`, ìmh`r`j jI ny mYnUM auh ie@zq qy m`x bKiSE` hY ijs d` mYN h@kd`r

308

nhIN h~ | mYN qy auhn~ dy drSn kr ky inh`l ho igE` h~ | mYnUM qy mh`r`j jI ny murIdbx` ilE` hY | murId qy gurU ie@k br`br qy nhIN bYT skdy | mh`r`j jI dI bKiSSqy imhr nUM mYN hux ihrdy iv@c r@K~ qy s`DUE~ smyq ivd` lv~ |î

ie@k hPq` auQy rihx dy bÈd mhMq jI ny ivd` leI | mh~purK~ ny s`rys`DUE~ nUM pUry siqk`r n`l wQ`-wog mìeE` qy bsqr Byt kr ky ivd` kIq` |

°¢bRhm igE`nI leI vYrI im@qr sm huMdy hn

bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j leI koeI vYr kry j~ ipE`rkry, dovyN ie@k br`br hn | b`xI d` Purm`n hY :

bRhm igE`nI sd` inrlyp “ jYsy jl mih kml Elyp “bRhm igE`nI sd` inrdoK “ jYsy sUr srb kau soK “ (pMn` ¢ß¢)

EqybRhm igE`nI ky DIrj eyku “ ijau bsuD` koaU KodY koaU cMdn lyp “bRhm igE`nI k` iehY gunàu “ n`nk ijau p`vk k` shj suBàu “ (pMn` ¢ß¢)

ie@k v`r sMq b`b` igE`n isMG jI Bojov`l gz` krn gey hoey sn | ipMfivcoN gz` kr ky jdoN kutIE` v`ps Eàuux l@gy q~ aus ipMf dy Emr isMG ny ipMf ícoNmMg ky ilE~d` Bojn Koh ky pSUE~ nUM p` id@q` qy Ep-Sbd vI boly | sMq b`b` igE`nisMG jI K`lI JolI lY ky jdoN v`ps kutIE` Eèy q~ sMq b`b` jI pu@Cx l@gy,ìkI g@l,E@j sMgq dy C@kx leI lMgr ikauN nhIN ilEèy ?î

sMq b`b` igE`n isMG jI kihx l@gy,ìmh`r`j, ipMf iv@coN iek@T` kIq` s`r`lMgr BèI Emr isMG ny Koh ky E`pxy pSUE~ nUM p` id@q` hY | ies kr ky ^`lI JolImuVn` ipE` hY |î

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsMq`, qusIN q~ aus nUM kuJ nhIN ikh` ?îsMq b`b` igE`n isMG jI kihx l@gy,ìmh`r`j, mYN E`pxy mu@K qoN aus nUM kuJ

nhIN boilE` |îsMq b`b` jI Purm`x l@gy,ìqusIN Bl` kIq`, jo aus nUM kuJ nhIN boly |îaus idn lMgr n` ilEàuux k`rn s`ry s`DUE~ ny P`k` k@itE` | s`DU q~ keI

v`rI Bu@K imtàux leI dr@Kq~ dy p@iqE~ nUM aub`l ky aus d` p`xI vI pI lYNdy |Emr isMG ieh krm hr s`DU n`l krd`, jo vI s`DU ausdy Kyq~ koloN

lMGd` | pr iksy vI s`DU ny aus Emr isMG nUM kdy vI ku@J nhIN sI ikh` qy kml v~gUElyp kutIE` v`ps E` j`x` |

b`b` PrId jI d` Purm`n hY :

309

PrId` bury d` Bl` kir gus` min n` hFìe “dyhI rogu n lgeI plY sBu ikCu pìe “ (pMn` °£®¢)

Emr isMG dI lVkI d` ivE`h mor~v`lI dy ie@k EYsy pirv`r iv@c hoieE`jo sMq hrI isMG, kh`rpur dy pRymI qy SrD`lU sn | sMq hrI isMG qy sMq b`b` bsMqisMG jI gurBèI sn qy don~ mh~purK~ dIE~ E`ps iv@c q`r~ juVIE~ rihMdIE~ sn |

ivE`h qoN bÈd mor~v`lI d` ieh pirv`r pu@qr nUMh nUM sMq hrI isMG jI dykh`rpur fyry m@Q` itkàux ilEèy | sMq hrI isMG jI ny ies nvyN ivE`hy joVy nUMESIrv`d id@q` qy pu@iCE`,ìlVkI ip@CoN ikhVy ipMf dI hY ?î

lVky dy ipq` ny jv`b id@q`,ìmh`r`j, Bojov`l ipMf dI hY |îb`b` hrI isMG jI kihx l@gy,ìiehn~ dy ipMf l`gy, sMq b`b` bsMq isMG jI

mh`r`j dI inrml kutIE` hY | kI ieh pirv`r auQy mh~purK~ dy drSn~ leIj~d` hY ?î

lVkI ny d@isE`, ìmh`r`j, jOhl~ dI kutIE` q~ PldI-PuldI hY pr myrìpq` aus nUM nhIN mMnd` qy n` hI auQy d` SrD`lU hY |" ies ny E`pxy b`p dI s`DUE~pRqI byruKI b`ry vI d@s id@q` |

sMq hrI isMG jI ny ikh`,ìieh q~ v@fI Bu@l hY | r@b nyVy v@sd` hovy, qy ausd`l`h` n` ilE` j`vy | ieh qy m`Vy B`g hoey |î

sMq jI ny lVky dy ipq` nUM ikh`,ìlVkI nUM iehdy m~-b`p kol v`ps Byjidauu | Eijh` pirv`r ijhV` s`DUE~ d` doKI hovy, auhdy n`l sMbMD r@Kxy TIknhIN hn |î

sMq b`b` hrI isMG ny ieh vI hukm kIq`,ìjy iesny quh`fy Gr vsx` hY q~E`pxy m~-b`p nUM j` ky pRyry ik auh inrml kutIE` jOhl~ j` ky E`pxy kIqy dI muE`PImMgx qy n`ly E@goN leI syv` krn |î

ieh bcn sux ky lVky dy ipq` ny lVkI nUM pyky ipMf Byj id@q` qy ikh`,ìjyie@Qy vsx` hY q~ jOhl~ v`ly sMq~ dI KuSI lY ky E` |î

auh lVkI jd pyky phuMcI q~ E`pxI m~ nUM ikh`,ìmYnUM d`xy idau | mYN pIhxyhn |î jd m~ ny pu@iCE` ik k`hdy leI pIhxy hn, q~ ausny ikh`,ìinrml kutIE`jOhl~ dy sMq mh`r`j leI lMgr pk` ky lY j`x` hY |î

m~ ny DI nUM ikh`,ìqyrI ipau koloN m`r K`x dI sl`h hY qy mYnUM vI ju@qIE~pvèyNgI |î

DI ny ikh`,ìcMg` iPr, myr` ie@Qy rihx d` ieMqz`m kr lA |îm~ ny DI koloN EslI g@l pu@CI q~ DI ny sMq b`b` hrI isMG jI n`l v`prI

v`rq` suxèI | m~ ny ies g@l nUM E`pxy pqI n`l s~J` kIq` | hor koeI pyS nhIN sI

310

ies leI Emr isMG ny lMgr bnàux dI iez`jq dy id@qI |BèI gurd`s jI d` kQn hY :-

sru sMnY E`g`s no iPir mQY E`vY |duqI srèI jrdrU bymu@K pCq`vY |

lVkI ny qy ausdI m`q` ny lMgr iqE`r kIq` qy tokr` Br ky inrml kutIE`jOhl~ lY gey | kutIE` sMq b`b` jI qy sMq b`b` igE`n isMG jI donoN sn | sMq b`b`jI ny pu@iCE`,ìsMq`, dyK q~ lMgr kOx ilEìeE` hY ?î

sMq igE`n isMG jI kihx l@gy,ìmh`r`j, BèI Emr isMG d` pirv`r, ipMfBojov`l qoN lMgr ilEìeE` hY |î

bRhm igE`nI sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìng`r` kr idau | ieh lMgr s`rIsMgq nUM CkÀ |î

sMq b`b` bsMq isMG jI ny auhn~ dy ipCly EOgux nhIN ivc`ry Eqy idE`lUmh~purK~ ny auhn~ dI syv` pRv`n kr leI |

lVkI ny mor~v`lI j` ky E`pxy shury pirv`r nUM, inrml kutIE` jOhl~ vloNsyv` dI pRv`ngI b`ry d@isE` | s`r` pirv`r sMq hrI isMG jI dy drSn krnEìeE` qy sMq hrI isMG s`rI iviQE` sux ky bhuq pRsMn hoey qy ESIrv`d id@q` |lVkI E`pxy shury Gr KuSI-KuSI v@sx l@g peI |

iesd` nqIz` ieh hoieE` ik Emr isMG ny E@gy qoN kutIE` Eàuux` SurU krid@q` qy iPr iksy vI s`DU nUM koeI qklIP nhIN id@qI | BèI Emr isMG d` pirv`rE@j vI kutIE` n`l juiVE` hoieE` hY |

°¢sMq b`b` jI iv@c pUrn ivSv`S

keI v`r mnu@K E`pxy ipE`ry dI pRIq ivc ieqn` msq ho j~d` hY ik ausnUME`pxI su@D-bu@D nhIN rihMdI| jo vI krm auh krd` hY, ausnUM lgd` hY ik aus koloNprm`qm` hI krv` irh` hY |

prm`qm` dI pRIq dy ipE`ly d` sv`d ijs mh~purK ” iml igE` auh iPrBrpUr qy hr cIz qoN iqRpq ho j~d` hY| prm`qm` keI v`rI aunH~ d` vI iemiqh`nlYNd` hY| pr S~q suBàu v`ly mh~purK suE`rQI nhIN huMdy qy E`pxy pRBU ivc EsImipE`r n`l ies iemiqh`n ivcoN sPl ho inkldy hn|

BèI rqn isMG, inv`sI ipMf dkoh`, bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jIdy SrD`lU sn | sMq~ pRqI pUr` ivSv`S r@Kdy sn | pRymI dy kMm d` vI q~ pq` aussmyN l@gd` hY jd ausdy ivSv`S d` iemiqh`n hovy qy auh aus ivcoN p`s ho j`vy |

311

r@b d` B`x` ieMJ sI ik auhn~ dI EOl`d b@cdI nhIN sI | EOl`d huMdI pr jMmd` b@c`hI guzr j~d` | iksy ny auhn~ nUM sl`h id@qI ik sMq b`b` jI, inrml kutIE~ jOhl~v`ly hI quh`fy du@K dUr kr skdy hn |

BèI rqn isMG ny sMq b`b` jI kol kutIE` Eàuux` SurU kr id@q` | sm~ pYxqy ausny qy ausdI Gr v`lI ny KMfy b`ty d` EMimRq vI C@k ilE` | auh pirv`r smyN-smyN isr kutIE` drg`h qy KVy ho ky Erd`s krd` rihMd` sI | r@b dI imhr n`lauhn~ dy Gr lVky ny jnm ilE`, pr E@T mhIinE~ bÈd hI auh sv`s C@f igE` |

s. rqn isMG nOkrI krd` sI qy jd Gr EìeE` q~ byty dy guzrn d` pq`l@g`| ausdI pqnI kihx l@gI,ìlVk`, c`hy mr igE` hY pr ies dy ssk`r qoNpihl~ sMq b`b` jI dy crn~ íqy m@Q` zrUr itkàux` hY |î

s. rqn isMG E`pxI pqnI n`l sihmq nhIN sn | auhn~ d` ivc`r sI ikmry hoey b@cy nUM kI m@Q` itkàux` | pr pqnI ies g@l leI iz@d kr rhI sI | ausdymn iv@c sMq b`b` jI leI pUrn SrD` sI | jy pihly jMmd` b@c` mr j~d` sI qypihlI v`r ieh b@c` E@T mhIinE~ d` ho ky guzirE` hY | sMq b`b` jI dy crnIN l@gxkrky ieh ieMnI dyr ijMd` irh` | ies E`psI qkr`r iv@c k`PI hnyr` ho igE` |

EìKr s. rqn isMG nUM pqnI dI g@l mMnxI peI, qy dovyN b@cy nUM lY ky sìeklqy kutIE` phuMc gey | gyt dy b`hr pMfq guxvMq isMG jI ienH~ nUM imly | aunH~ ny ieMnIdyr n`l kutIE` Eàuux b`ry pu@C-ig@C kIqI q~ joVy ny E`p-bIqI suxèI qy bynqIkIqI ik b@cy nUM mh~purK~ nUM m@Q` itkàux` hY |

ieh bcn pMfq jI n`l c@l hI rhy sI, ik sMq b`b` jI dI Ev`z EèI,ìpMifqjI, ies vkq iks n`l g@l~ kr rhy ho ?î

pMifq jI ny d@isE`,ìmh`r`j, koeI drSn~ leI EìeE` hY |îmh~purK~ ny gu@sy n`l PurmìeE`,ìieh koeI sm~ nhIN | ienH~ nUM CyqI n`l

ieQoN Byj idauu |îpMifq jI ny aunH~ nUM j`x leI kih id@q` | E`p sMq mh`r`j kol E` gey |

pMifq jI mh`r`j n`l Ku@lHy bcn kr lYNdy sn | aunH~ ikh`,ìmh`r`j, syvk~ dI bynqIq~ sux ilE` kro !î

sMq jI mh`r`j ny koeI auq@r n` id@q` |sMq b`b` jI dy hr bcn iv@c koeI n` koeI r`z huMd` sI | ieh r`z B`vyN

jldI smJ nhIN EàuuNd` sI | pr SrD`lU ies d` bur` vI nhIN mMndy sn qy ies nUMipq` vloN id@qI is@iKE` hI smJdy sn | s. rqn isMG qy auhn~ dI pqnI ny iesnUM is@iKE` hI smiJE` | kutIE` dy b`hroN hI m@Q` tyikE` qy b@cy nUM cu@k ky c@l pey |

grmIE~ dy idn sn | kutIE` dy b`hr, pihl~ ie@k nlk` huMd` sI, joVy ny

312

ikh` pihl~ p`xI pI leIey | m~ jdoN p`xI pIx l@gI q~ pu@qr moh iv@c kihx l@gI,ìmYN EB`gx q~ bÈd iv@c p`xI pIv~gI, pu@qr nUM q~ ipl` dyv~ |î aus ny p`xI dIie@k cUlI E`pxy mry hoey pu@qr dy mUMh nUM l` id@qI, ijhVI aus b@cy ny pI leI | m~dI KuSI dI koeI h@d n` rhI qy auh auc@I-auc@I kihx l@gI,ìsMq b`b` jI dI imhrho geI, myry b@cy ny p`xI pI ilE` hY |î

m~ ny KuSI iv@c E` ky ie@k hor p`xI dI cUlI b@cy dy mUMh lèI qy auh vI b@cyny pI leI | m~ ny ikh`,ìmyr` b@c` izMd` hY, myr` b@c` izMd` hY |î don~ dI KuSI dI koeIh@d n` rhI |

Egly idn svyry dyg iqE`r krky dovyN jIE b@cy nUM m@Q` itkàux ilEèy |m@Q` tyk ky sMq b`b` jI kol bYT gey | sMq b`b` jI ny kol bYTy pMifq jI nUM bcnkIq`,ìk@lH S`mIN smJ nhIN l@g`, kI E`Kdy sI ?î

pMifq jI dy d@sx qy ausdy bÈd vriqE` kOqk d@isE` qy sMq mh`r`j jIny ikh`,ìrqn isMG jàu qy j` ky sRI gurU gRMQ sìhb jI nUM nmsk`r kro | aus m`lkd` DMnv`d kro ijsny E`p qy ikrp` kIqI hY | î

sMq b`b` jI ny aupdyS id@q`,ìb`xI piVHE` kro |îauh b@c` E@j vI sMgq dy drSn krd` hY |gurb`xI d` kQn hY :

j` kY ihrdY visE` qU krqy q` kI qYN E`s pujèI “ d`s Epuny kau qU ivsrih n`hI crx DUir min BèI “ qyrI EkQ kQ` kQnu n jèI “ gux inD`n suKd`qy suE`mI sB qy aUc bfèI “ (pMn` ¶°™)

°¢

313

pRym sihq kIqI CotI Erd`s vI pRv`n hYie@k POjI fg`xy qoN E`pxy sèIkl qy sv`r ho ky ieh h@T kr ky quirE` ik

auh inrml kutIE` jOhl~ phuMc ky bRhm igE`nI SRIm`n °™® sMq bsMq isMGmh`r`j jI dy drSn krky hI kuJ C@kyg` | grmIE~ dy idn sn qy aus POjI ny lgBgqIh iklomItr d` sPr krky inrml kutIE` jOhl~ phuMcx` sI | rsqy iv@c ausnUMbhuq ipE`s l@gI | pr h@T krky ausny rsqy iv@c p`xI ikqy n` pIq`, B`vyN ausd`gl` vI su@k irh` sI | jdoN jMfU isMG` ipMf iv@coN inkl irh` sI q~ qrbUj vycx v`lynUM vyK ky sèIkl rok ilE` | Bu@K qy ipE`s bhuq sq` rhI sI | pr soc EèI ikqrbUj~ iv@c qy inr` p`xI huMd` hY, ies leI iPr sèIkl qy sv`r ho ky kutIE` v@lc@l ipE` |

auh POjI, mh~purK~ dI ikRp` n`l inrml kutIE` jOhl~ phuMc igE` |mh~purK~ dy crn prs ky auh POjI sMq b`b` jI dy snmu@K bYT igE` | mh`r`j aussmyN s@cKMf dy s`hmxy ie@k EMb dy dr@Kq Q@ly E`sx lg` ky sjy bYTy sn | s`hmxyie@k drjI kpVy sIaUx dI syv` kr irh` sI | jdoN auh POjI mh`r`j dy snmu@K bYTigE` q~ mh~purK aus drjI nUM kihx l@gy,ìies POjI nUM koeI sUeI d` kMm dy idauu |î

mh`r`j d` hukm mMn ky aus drjI ny ies POjI nUM kMm krn leI sUeI PVìd@qI| ieh POjI mn iv@c socd` hY ik mYnUM q~ ipE`s bhuq l@gI hoeI hY qy sMq b`b`jI ny ieh syv` d` hukm dy id@q` hY |

q@q-byq` mh~purS ny ie@k syv`d`r nUM ikh`,ìienH~ isMG~ nUM ie@k gl`s p`xId` ilE` ky iplàu | ie@k gl`s hI p`xI d` dyx` |î

POjI ny p`xI d` gl`s pIq` pr auhdI ipE`s n` auqrI | POjI ny E`pxy-E`pauT@ ky hltI kol j` ky hor p`xI pI ilE`, ijhdy n`l ies POjI nUM hlkI ijhI pytiv@c drd SurU ho geI | C`qI iv@c E@g l@g geI | sMq b`b` jI ny ies POjI dI h`lqpihc`x leI qy kihx l@gy,ìqyry n`l EsIN irEìeq kr bYTy jo ie@k gl`s qoN auprp`xI pIx dI iej`zq dy id@qI | hux j`h, auhn~ EMb~ Q@ly j` hlk` ho E` |î

gMd q~ mUMh r`hIN inkl igE`, pr SrIr bV` hI kmzor ho igE` | mn iv@cPurn` EìeE` ik ie@Qy do mUVy huMdy q~ lMm` pY ky E`r`m kr lYNd` | ieh Purn` EìeE`hI sI ik sMq b`b` jI E`p do mUVHy lY ky Eèy qy POjI nUM auhn~ íqy lMm` pYx leI dyid@qy | ieh sMq b`b` jI dI imhr sI, ik auh E`p auT ky syv`d`r nUM inv`jxEèy | hukm mMndy hoey ieh mUVHy ivC` POjI lyyt igE` |

S`m nUM jd QoVH nroE` hoieE` q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìrihr`s sìhb d`p`T kro |î

ies ny jv`b id@q`,ìmh`r`j jI! myry koloN bYiTE` nhIN j`x` |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìcMg` p`T cldy-cldy kro |î

314

rihr`s sìhb jI d` p`T K@qm hoieE` qy mh~purS aus POjI nUM kihx l@gyik Erd`s kr | mh`r`j dy hukm Enus`r aus POjI ny b`b` jI qoN fridE~-fridE~CotI ijhI Erd`s kIqI | POjI dI ies CotI ijhI Erd`s qy mh`r`j bhuq pRsMnhoey, qy aus POjI nUM PurmìeE`,ìErd`s ieMnI hI hoxI c`hIdI hY, bhuqIE~ igxqIE~nhIN krnIE~ c`hIdIE~ |î aus smyN dId`r isMG BI mh`r`j dy snmu@K bYTy sn | aunH~ny mh`r`j d` hukm lY ky ie@k Erd`s b`ry kQ` BI suxèI, jo ies pRk`r hY :

ìEsIN ie@k ipMf iv@c ie@k dIv`n dI h`zrI Brn gey | dIv`n dI h`zrI qoNbÈd BèI sìhb ny ieMnI lMbI Erd`s kIqI ik keI bzurg q~ Erd`s suxdy-suxdy hI bYT gey, qy keI b`hr inkl gey | jdoN Erd`s dI sm`pqI hoeI q~ E@D`pMf`l K`lI ho igE` sI |î

igE`nI jI dI ieh kQ` sux ky mh`r`j Purm`x l@gy,ìieho ijhI Erd`s d`vI kI l`B hY ijhdy n`l lok~ d` mn pRyS`n hovy |î gurb`xI PurmàuNdI hY ik pRm`qm`q~ :

ivxu boilE` sBu ikCu j`xd` iksu E`gY kIcY Erdìs “ (pMn` °§¢™)

ieh POjI id@lI d` inrml isMG lihrI hY | iehd` s`r` pirv`r EMimRqD`rIhY qy inrml kutIE` jOhl~ n`l juiVE` hoieE` hY | inrml isMG lihrI gRMQI hnqy inrml kutIE` jOhl~ iv@c E` ky gRMQI dI ifaUtI inBàuNdy hn | ieh s`r`pirv`r mh~purK~ vloN id@qIE~ KuSIE~ d` id@lI ivKy E`nMd m`x rhy hn |

°¢imsqrI dI Q~ ifaUtI

gur kI syv` sd` suKu pèy “ sMq sMgiq imil hir gux gèy “n`my nìm kry vIc`ru “ Eìp qrY kul auDrxh`ru “ (pMn` £¶¢)

syvk Sbd syv` dy n`l juiVE` hoieE` hY | pr syv` isKàux v`ly gurUsìhb`n E`p hn | gurU sìhb ny q~ syvk~ dI syv` E`p kIqI | mu@TI-c`pI vIkIqI | EijhI syv` ikMnI EnoKI hoxI hY| syvk d` kMm hI syv` krn` hY | pr jdoNsyvk nUM syv` n` imly q~ aus d` kI h`l huMd` hY | aus dy kol q~ kyvl Erd`s d` hIsh`r` rih j~d` hY |

Eijh` h`l jOhl~ ipMf dy imsqrI s. hrBjn isMG jI d` sI | sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j dy hukm n`l syv` krn` c`huMdy sn, pr ikrp` n` hoeI |f`ktr E`qm` isMG qy nMbrd`r dId`r isMG jI koloN isP`rS vI pvèI, ErzoeIvI kIqI pr bKiSS n` hoeI | koeI k`rx q~ hox` hY | E`pxy vloN ieMn` aupr`l` krndy bÈd sB d`qy qy C@f id@q` ik ies iv@c vI koeI BlèI hovygI |

315

inrml kutIE` jOhl~ iv@Ky ibjlI sMn °©¶® iv@c E` geI sI | voltyj pUrIn` hox krky blb G@t roSnI krdy qy jldI Kr`b ho j~dy | kutIE` Eèy ie@k s@jxny sMq mh`r`j jI nUM d@isE` ik stYblèIzr lgàux n`l ibjlI vI pUrI imlygIEqy itaUb~, blb Kr`b vI nhIN hoxgy |

do s@jx~, srd`r mohn isMG,(kotkpUry rylvy iv@c nOkrI krdy sn) inv`sIipMf b`VIE~ nyVy mìhlpur qy imsqrI hrBjn isMG dI ifaUtI sRI EMimRqsr j`xleI lgèI geI | imsqrI hrBjn isMG nUM jd h`zr hox d` sunyh` imilE` q~ auhs. mohn isMG nUM n`l lY ky kutIE` phuMc gey | sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìkutIE`v`sqy stYblèIzr KrIdx` hY | svyry c`r vjy sRI EMimRqsr rv`n` ho jÀ qy S`mq@k v`ps Eàuux` hY |î

imsqrI hrBjn isMG ny jd ieh hukm suixE` q~ ausny soicE` ik ijs dìc@q-cyq` hI nhIN sI ik syv` ies qrH~ imlxI sI, bVH Sukr kIq` | pr imsqrIjI nUM ie@k muSikl idKèI id@qI | auh jlMDr kìlE~ dy k`rK`ny nOkrI krdy sn | nOkrIqoN ie@k idn dI Cu@tI lYx leI ErzI dyxI pYxI sI |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìimsqrI jI, ikhVI soc iv@c pY gey ho ?îimsqrI jI ny ikh`,ìE`p jI d` hukm isr m@Qy qy, pr nOkrI qy n` j`x

v`sqy Cu@tI dI ErzI dyxI pYxI hY |îsMq b`b` jI kihx l@gy,ìizE`d` nhIN socId` | k@lH d` pRogr`m bxàu qy

EMimRq vyly j`x dI iqE`rI kro |îsMq b`b` jI dy bcn sux ky imsqrI jI E`pxI nOkrI b`ry iblkul Bu@l gey |

Egly idn dovyN sRI EMimRqsr sìhb cly gey | stYblèIzr KrId ky ilEèy qykutIE` lg` id@q` |

dUjy idn imsqrI jI E`pxI ifaUtI qy h`zr ho gey | k`rK`ny phuMc ky Cu@tIv`ly klrk kol gey qy ikh`,ìmYN k@lH E` nhIN sikE` qy n` hI ErzI ByjI | myrIErzI hux lY lvo qy Cu@tI mnzUr kr dyvo |î

klrk ny imsqrI jI dI ieh g@l suxI qy bVI hYr`nI n`l auhn~ v@l vyiKE` |iPr muskr` ky kihx l@g`,ìimsqrI hrBjn isMG jI, ikauN mKOl kr rhy ho ? k@lifaUtI kr ky Bu@l gey ho, rijstr qy h`zrI lg` ky pUr` idn kMm kIq`, auh vI Bu@lgey ho ?î

imsqrI jI hYr`n sn | auhn~ ikh`,ìmYN k@lH nhIN EìeE`, E`p jI nUM glqIl@g rhI hY |î

klrk auT@ ky igE` qy h`zrI rijstr cu@k ilEìeE` | imsqrI jI nUMauhn~ dy dsqKq idKèy qy ikh`,ìkI ieh quh`fy dsqKq nhIN hn ? hux j` kyE`pxI ifaUtI kro |î

316

imsqrI jI ny iPr ikh`,ìdsqKq q~ myry hI hn pr mYN k@lH kMm nhIN kIq` |îies qy klrk ny imsqrI jI dy n`l kMm krn v`ly krmc`rIE~ nUM bul` ky

auhn~ dy s`hmxy pu@iCE`,ìd@so k@lH imsqrI hrBjn isMG ny ikhV` kMm kIq` sI ?îauhn~ sìrE~ ny imsqrI jI dy kMm b`ry d@isE` | imsqrI jI auQoN cly

gey | kMm kridE~ sMq b`b` jI dy crn~ vl iDE`n kr ky kihx l@gy,ìd`s qy ieMnHIimhr | d`s qy ies jog` nhIN | E`pxy is@K dI l`j r@KI hY |î

ie@k syvk dI syv` pRv`n hoeI | sMq b`b` jI ny E`p ifaUtI qy h`zr ho kysyvk nUM invìjE` | ieMnI ikRp` q~ isrP Su@D mn v`ly íqy hI ho skdI hY | kyvl auhhI j`x skd` hY ik d`q` ikMn~ nyVy ho ky drSn idMd` hY |

imsqrI jI ies coj nUM n` smJ sky | v`psI qy sMq mh`r`j jI dy drSnkrn kutIE` phuMc gey | sMq b`b` jI ny imsqrI jI nUM E`px` bx` ilE` sI |imsqrI jI ny crn~ íqy if@g ky E`px` siqk`r pRgt kIq` | E@K~ dy hMJUE~ n`l sMqb`b` jI dy crn Do id@qy Eqy bynqI kIqI ik iesy qrH~ imhr~ BirE` h@Q isr íqyr@Kx` |

imsqrI jI roz kutIE` sMq b`b` jI dy drSn krn EàuuNdy hn | aunH~ dìeh inwm hY qy iesy krky iksy irSqyd`r dy Gr r`q k@tx leI nhIN ru@kdy q~jo ikDry drSn~ qoN v~Jy n` rih j`x | Eijhy s@cy is@K d` idl hor ikDry l@gvI ikvyN skd` hY |

°¢izmINd`r nUM syv` dI syD

mh~purK~, s`DUE~ qy sMq~ dy drSn B`g~ vìlE~ nUM huMdy hn | ibn~ B`g~ dymh~purK~ dI sMgq nhIN imldI | keI s@jx sMq~, mhMq~ dy drSn krn` TIk nhINsmJdy | auhn~ dy mn iv@c iehn~ leI siqk`r vI nhIN huMd` | auhn~ nUM BulyK` huMd`hY ik s`ry sMq qy mhMq FoNgI huMdy hn qy E`m E`dmI qoN v@Kry nhIN huMdy |

sMq kY dUKin qyju sBu jìe “ sMq kY dUKin nIcu nIcìe “sMq doKI k` Qàu ko nìh “ n`nk sMq B`vY q` aie BI giq pìh “ (pMn` ¢®™)

srd`r ieMdr isMG, inv`sI ipMf jOhl~ ie@k izmINd`r sn | sMq~, mhMq~ dyiKl`& sn qy iksy s`D dy drSn vI nhIN krdy sn | isMGxI dy rokx dy b`vjUd vIs`DUE~ b`ry Ep-Sbd boldy rihMdy | jy iksy s@jx ny kihx`,ìsMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j dy drSn kro q~ quh`fy s`ry iSkvy dUr ho j`xgy |î srd`r jI nykihx`,ìiens`n jy v@f`-Cot` nhIN q~ koeI &rk nhIN |î

koeI srd`r jI nUM sl`h idMd`,ìTIk hY, qusIN jo mrzI smJo pr s`DU dI

317

inMd` nhIN krnI c`hIdI | auhn~ dI syv` krn n`l Bl` huMd` hY |îsrd`r jI ny jv`b dyx`,ìpyV` s`hn nUM qy pRS`d` s`D nUM dyx dI bjèy pyV`

g~ nUM qy rotI bOld nUM dyxI c`hIdI hY, ikauN jo g~ du@D idMdI hY qy bOld zmIn v`hky EMn pYd` krn iv@c shèI huMd` hY |î

ies qrH~ dy ivc`r r@Kx v`ly srd`r ieMdr isMG EìKr k`bU E` gey | r@bd` B`x` mMno j~ vkq EYs` E`x` sI ik auhn~ dI du@D dyx v`lI lvyrI m@J ny du@D dyx`bMd kr id@q` | ies muSikl d` h@l aus ny l@B ilE` | jy vsImy qoN b`hr j` ky m@JcoNd` q~ m@J du@D dy idMdI | ies qrH~ iqMn idn krd` irh` pr idnoN idn du@D G@tigE` | srd`r jI nUM iKE`l EìeE` ik m@J q~ ies d` mqlb TIk hY | zrUr iksyny ies nUM Kr`b kr id@q` hY |

iksy dI sl`h imlx qy srd`r jI TOlI ipMf pu@C~ dyx v`ly kol gey | jd ipMfphuMcy q~ auhn~ nUM ivSv`S ho igE` ik ieh zrUr auhn~ dI m@dd kryg` | srd`rjI ny ikh`,ìmYnUM ie@k v`rI aus bMdy d` n~ qy pq` d@s idauu ijs ny myrI m@J Kr`bkIqI hY | mYN aus nUM C@fx` nhIN |î

pu@C dyx v`ly ny ikh`,ìieMn` auq`vl` nhIN hox` c`hId`, sbr r@K | ieh qyr`vihm hI hY qyrI m@J iksy ny Kr`b nhIN kIqI |î

srd`r jI ny ikh`,ìjy Kr`b nhIN, q~ du@D ikauN nhIN idMdI ?îpu@C dyx v`ly ny srd`r jI qoN pu@iCE`,ìqusIN kdy iksy d` Bl` kIq` hY ? kdI

iksy nUM du@D iplìeE` hY ? kdy iksy dI syv` kIqI hY ? r@b ny quh`nUM sB kuJ dy kyinh`l kIq` hY | quh`nUM vI c`hId` hY iksy dI syv` kro |î

srd`r jI ny pu@iCE`,ìhux d@so, mYN kI kr~ ?îpu@C dyx v`ly ny ikh`,ìE`pxI m@J d` du@D ipMf dy sMq~ nUM Ckàu | m@J E`py

TIk ho jèygI |îsrd`r jI ny ikh`,ìs`fy ipMf q~ sMq~ dIE~ CàuxIE~ hn | qUM d@s dy ikhVy

sMq nUM du@D ipEàuux` hY |îisE`xy ny ikh`,ìquh`fy ipMf dy d@Kx v@l ik@kr~ v`ly sMq ny | aunH~ nUM E`pxI

m@J d` du@D CkÀ |î (sMq b`b` jI nUM ik@kr~ v`ly sMq ikh` j~d` sI )|srd`r jI Egly idn du@D coE ky, b`ltI Br ky sMq b`b` jI dy kutIE` bMd

gyt kol E` ky bYT gey | kutIE` dy n`l lgdI zmIn d` mìlk byEMq isMG srd`rjI nUM vyK ky bV` hYr`n hoieE` |

ausny srd`r jI nUM pu@iCE`,ìqusIN ie@Qy iks qrH~ ?îsrd`r jI ny ikh`,ìkI d@s~, m@J ny du@D dyx` bMd kr id@q` hY | pu@C~ v`ly kol

igE` sI | ausny ikh` sI sMq~ nUM du@D ipEàuux leI, ies leI du@D lY ky EìeE` h~,

318

E`pxI m@J TIk krvàuxI hY |îbyEMq isMG s. ieMdr isMG nUM bVI cMgI qrH~ j`xd` sI ik s`DUE~ b`ry aunH

dy kI vIc`r hn | ies nUM koeI kOqk smJ ky bVy ipE`r n`l kihx l@gy,ìqusIN ie@QyhI bYTy rho qy koeI h`k nhIN m`rxI, sMq b`b` jI jdoN kuitE` qoN b`hr Eàuxgy q~bynqI krky du@D Ck` dyvIN |î

QoVy icr bÈd sMq mh`r`j ny kutIE` qoN b`hr E` ky drSn id@qy| ieMdrisMG ny m@Q` tyk ky bynqI kIqI, ìieh du@D E`p jI dy C@kx leI ilE~d` hY|î ieMdrisMG ny E`pxI s`rI h@f bIqI sMq mh`r`j jI nUM suxèI qy ikh`, ìE`p jI hux d`sqy ikrp` kro qy du@D nUM Bog lgàu |î

sMq b`b` jI ny ieMdr isMG nUM bcn kIq`,ìieh du@D s`nUM phuMc igE` hY| iesnUM Gr lY j` qy ipMf dy pMj EMimRqD`rI isMG~ nUM bynqI kr ky Gr bul` ky C@k` dyvIN qyrIsyv` mnzUr ho j`vygI |î

ieMdr isMG ny bynqI kIqI, ìmYN q~ j`xd` nhIN ikhVy isMG EMimRqD`rI hn|E`p jI aunH~ dy n`m ds dyvo jI |î

sMq b`b` jI ny pMj~ isMG~ dy n`m d@s id@qy qy bcn kIq`,ìieh du@D E@j hInhIN Ckàux`, sv` mhIn` roz pMj~ isMG~ nUM Ckàux` hY |î

ieMdr isMG ny Gr-Gr j` ky, pMj~ isMG~ nUM bynqI krky, aunH~ nUM E`pxy Grbul` ky du@D qy lMgr CkìeE` | ieMdr isMG ny roz du@D cox` qy kI vyKd` hY ik m@Jidn pr idn izE`d` du@D idMdI sI | ieMdr isMG dI ieh syv` sv` mhIn` cldIrhI | ienH~ isMG~ ny du@D d` lMgr C@k ky Erd`s krnI | aus Erd`s d` Esr q~hox` hI sI | m@J vI TIk ho geI qy n`ly Gr iv@c lihr-bihr vI ho geI |

ieMdr isMG dI syv` krn n`l qy EMimRqD`rI pMj isMG~ dI du@D C@kx bÈdkIqI Erd`s dy n`l mn dI kum@q s`rI bdl geI | aus nUM n`m jpx vìlE~ dIsyv` dI soJI ho geI qy pq` lg igE` ik s`DU dy ie@k v`rI drSn krn n`l hIausdy Gr dy B`g j`g pey hn| hux ieMdr isMG roz sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdy drSn krn kutIE` EàuNd` qy aupdyS srvx krd`| ies auqy EYsI ikrp` hoeIik auh smyq pirv`r EMimRqD`rI ho igE` | CyqI hI b`xIE~ kMT kr leIE~ | sMqmh`r`j jI ny ies dI syv` pMj~ ipEìrE~ ivc lgèI jo KMfy-b`ty d` EMimRqinrml kutIE` jOhl~ iqE`r krdy sn |

s. ieMdr isMG dy pirv`r v`ly E@j vI kutIE` E` ky syv` krdy hn qy hr s`lpMj isMG~ nUM du@D qy lMgr CkàuNdy hn |

°¢

319

suGv`l inv`sIE~ nUM is@iKEÈ`m qOr qy ¶ poh dy s`l`n` sm`gm dy bÈd sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j

jI dOry qy ipMf~ dIE~ sMgq~ nUM q`rx leI inkl pYNdy sn | hor sMgq qoN iel`v` sMqb`b` igE`n isMG jI qy nMbrd`r dId`r isMG aucycy qOr qy n`l huMdy | sMq jI mh`r`jdy n`l bYNf vI huMd` | ijs ipMf iv@c vI Tihrdy, aus jgH qy D`rimk dIv`n lgàuNdyqy sMgq nUM KMfy b`ty d` EMimRq Ck` ky gurU n`l joVdy |

ie@k v`r dOr` t~f` hlky d` sI | jMfU isMGy dy iv@c dI huMdy ipMf suGv`l dynyVy phuMcy | ieQoN dy lok s`DUE~ qoN n&rq krdy sn | auhn~ n`l kuJ EYsy h`dsy hoeyijs n`l s`DUE~ d` E`dr krn` bMd kr id@q` | jy koeI s`DU nzr vI E` j~d` q~zbrdsqI pkV ky gMn` pIVx v`ly vylxy E@gy joV idMdy qy vylx d` kMm kràuNdy |

ipMf dy iksy bMdy ny ipMf qoN b`hr sMq b`b` jI dy drSn kIqy qy E` ky lok~nUM d@sx l@g`, "ipMf dy b`hr koeI ruh`nI rUh EèI hY | ieMJ l@gd` hY ijvyN r@b E`pEìeE` hovy |"

dUsry ny pu@iCE`,ìiks dI g@l kr rhy ho ?îpihly ny jv`b id@q`,ìmYN huxy ie@k sufOl isMG dy drSn kIqy hn | auhn~ d`

s`d` ic@t` ilb`s, pYr~ iv@c im@tI-G@ty n`l BrI ju@qI, ichry qy EnOK` nUr hY | Eàuj` ky auhn~ nUM E`dr siqk`r n`l ipMf lY EèIey | Sìed ipMf dy Bly hox d` vkqE` igE` hY | auhn~ dy crn pYxgy q~ lihr-bihr ho jèygI |î

Eijh` sux ky ipMf v`sIE~ dy mn~ íqy ieMn` Esr hoieE` ky s`ry rl kymh~purK~ nUM ipMf dy EMdr lY Eèy | drSn krdy hI ipMf v`sIE~ dy isr siqk`rvjoN E`pxy-E`p hI Ju@k gey | siqk`r n`l sMq b`b` jI dy bYTx leI ie@k kursIByt kIqI | sMq b`b` jI ny ikh`,ìs`nUM ies dI loV nhIN | pihly jo s`fy qoN sKq kMmkràux` hY, auh kr` lau |î

inMd` kh` krhu sMs`r` “ inMdk k` prgit p`h`r` “ (pMn` ®ß•)

ieh sux ky ipMf dy lok hYr`n ho gey ik iehn~ nUM s`fIE~ krqUq~ d` ikvyNpq` hY | bcn suxdy hI crn~ íqy if@g pey | sB dy mu@KoN ie@ko g@l inkl rhIsI,ìmh`r`j s`nUM m`& kr dyvo, ieh s`fI Bu@l sI | s`nUM Eijhy mh~prK dy pihlIv`rI drSn hoey hn | s`fIE~ E@K~ Ku@lH geIE~ hn, s`nUM bKS dyvo |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìquh`f` BulyK` dUr ho igE`, hux is@Dy r`h pY j`vo |vìhgurU d` n~ lY ky hr kMm kirE` kro | E@gy qoN iksy n`m jpx v`ly s`D nUM qMgnhIN krogy q~ ipCly EOgux bKSy j`xgy | syv` krn n`l Bl` huMd` hY | ijs kol n`mEqy syv` hn aus nUM hor kuJ nhIN c`hId` |î

gurb`xI d` kQn hY :

320

kbIr syv` kau duie Bly eyku sMqu ieku r`mu “r`mu ju d`q` mukiq ko sMqu jp`vY n`mu “ (pMn` °£ß£)

b`b` jI dy iehn~ bcn~ d` lok~ qy ieMn` Esr hoieE` ik auhn~ ny s`DU dIinr`drI krnI iblkul C@f id@qI |

suGv`l ipMf dy b`hr C@pV dy ikn`ry ie@k bohV d` ru@K sI | ieQy mh`r`js@q idn rhy | iesy hI ipMf dy do muslm`n sMq b`b` jI dy SrD`lU bx gey | auhn~ivcoN ie@k EMimRq C@k ky gurU Gr dI ausqq iv@c ju@t igE` |

°¢ipMf gVHI iv@c gurduE`r` sìhb dI sQ`pn`

ipMf suGv`l qoN bÈd sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j E`pxy syvk s.iSE`m isMG kol K@KIN gey | K@K~ qoN sMq b`b` jI ipMf bYNc~ (bYc-b`j`), kYptn m@lisMG dy Gr nUM B`g lìeE` | ie@QoN sMq b`b` jI ipMf nMgl PrId (gVHI) sMgq~ smyqgey | ipMf gVHI j` ky sMq b`b` jI ny j@gy nMbrd`r dy b`g iv@c fyr` lìeE` | sMqb`b` jI ijs EMb dr@Kq Q@ly bYTy sn, auh su@k irh` sI pr b`b` jI dy qyj-q@p n`lauh EMb muV hr` hox` SurU ho igE` | sMq b`b` jI dI pRBq` idnoN-idn vDdI clIgeI qy bhuq lok auhn~ dy SrD`lU bx gey |

ipMf gVHI izE`d`qr sulq`nIE~ d` ngr sI | kuJ lok q~ sMq b`b` jI b`ryqrH~-qrH~ dIE~ g@l~ krn l@g pey ik ieh s`DU ipMf qy koeI k`r` n` kr j`vy | ie@ksm~ EYs` EìeE` ik ipMf v`sIE~ ny b`b` jI nUM lMgr Byjx` vI bMd kr id@q` | sMqb`b` jI ny ikh`,ìEsIN q~ Ek`l purK vloN lgèI ifaUtI pUrI krn Eèy h~ | EsINBojn n`l kI lYx` hY |î

BèI hrn`m isMG sMq mh`r`j jI d` bV` SrD`lU sI | aus ny ipMf dy lok~dI pRv`h n` krdy hoey lMgr dI syv` E`pxy izMmy lY leI | iesy ipMf d` cODrI sMqìsMG kdI-kdI sMq b`b` jI nUM nhàux leI p`xI dI g`gr iljìeE` krd` sI |ie@k idn svyry svyry jdoN p`xI dI g`gr lY ky igE` q~ kI dyKd` hY ik b`b` jI dIb~h, l@q qy srIr El@g-El@g ipE` hY | ieh vyK ky aus ny ipMf vìlE~ nUM bur`-Bl` kihx` SurU kr id@q` | sMq b`b` jI ny iehn~ d` kI ivgìVE` sI jo Eijh`krm krn qy ieh mzbUr hoey | aus ny ikh`,ìqusIN lok~ ny EìKr auh k`r` kr id@q`jo quh`nUM nhIN krn` c`hId` sI | quh`nUM Srm EàuxI c`hIdI hY | aus s`DU ny quh`f`kI ivgìVE` sI |î

lok~ ny pu@iCE`,ìs`nUM vI d@s kI hoieE` hY ?îcODrI ny ikh`,ìqusIN jo kMm kr ky Eèy ho mYN qy E@KIN dyK EìeE` h~ | sMq

321

b`b` jI dIE~ b`h~, l@q~ qy srIr v@Ko-v@K jgH qy Fyr pey hn | ies krm d` &lquh`nUM Bugqn` pYx` hY |î

idny jd kuJ lok b`b` jI nUM dyKx Eèy q~ kI dyKdy hn ik sMq b`b` jI Gorqp@isE` iv@c bYTy hn | s`ry crnIN pey Eqy ipMf dy lok~ ny kihx` SurU kr id@q` ikieh q~ koeI pUrn s`DU hY |

ie@k idn ipMf v`sI sMq b`b` jI nUM bynqI krn l@gy ik ipMf crn pÀ |auhn~ dI bynqI pRv`n kr ky sMq b`b` jI sohxIE~-sohxIE~ iem`rq~ dyK kyPurmàux l@gy,ìijs ny E`p nUM sohxIE~ hvylIE~ qy Gr id@qy hn aus d` vI koeI GrbxìeE` hY ?î

ieh bcn idl~ iv@c Gr kr gey | ipMf dy lok kbr~ nUM pUjdy sn | ie@QygurduE`r` koeI nhIN sI | sMq b`b` jI ipMf dy dOry smyN m`no gurduE`ry dI Q~ dyKxhI Eèy sn | kuJ lok~ ny sMq b`b` jI dy bcn~ qy Pu@l cVH ey pr keI gurduE`r`sìhb bxàux dy iKl`& sn | ieh Koty ivc`r~ dy lok ipMf v`sIE~ nUM kihMdy,ìdyKxìkDry gurduE`r` n` bx j`vy |î jdoN sMq b`b` jI kol j~dy q~ bynqIE~ krdy,ìmh`r`j gurduE`r` sj` ky j`x` |î

pr sMq b`b` jI sB smJdy sn | auhn~ vyiKE` ik ies kMm leI koeI vIE@gy nhIN E` irh` q~ ie@k idn BèI hrn`m isMG nUM kihx l@gy,ìqusIN ie@k lMby s`ryb~s d` bMdobsq kro qy n`l ie@k inS`n sìhb leI col` bxàu |î

BèI hrn`m isMG ny b`b` jI dy hukm dI p`lx` kIqI | sMq b`b` jI ny pMjisMG~ smyq ie@k S`ml`t Q~ qy qVky-qVky j` ky inS`n sìhb sj` id@q` | sMq b`bìgE`n isMG jI ny FolkIE~ CYixE~ n`l sRI E`s` dI v`r d` kIrqn kIq` | kV`hpRS`d dI dyg iqE`r hoeI | inS`n sìhb sjàux dI KuSI iv@c pMj jYk`ry C@fygey | kuJ ie@t~ ilE` ky gurduE`r` sìhb dI nINh sMq b`b` bsMq isMG jI ny E`pxykr-kml~ n`l r@KI | sMq b`b` jI ny lok~ nUM EYs` gurU Gr n`l joiVE` ik £•pR xIE~ ny ausy idn KMfy b`ty d` EMimRq vI C@k ilE` | sMq b`b` jI dI Emolk syDdy sdky hI E@j s`r` ipMf gurU n`nk dy dr n`l juiVE` hoieE` hY | sMq b`b` jI dyaupr`ly n`l sjy gurduE`ry roz svyry S`m inqnym huMd` hY qy sMgq~ gurU Gr dIE~KuSIE~ pR pq krdIE~ hn | mh~purK lgBg Cy mhIny ies ipMf rhy | ies smyNiv@c auQy gurduE`r` sìhb d` inrm`x ho igE` sI|

°¢

322

ie@k SrD`lU dI b@s nUM piv@qr krnìjnH~ idn~ iv@c sMq b`b` jI nMgl PrId (gVHI) dI sMgq qy E`pxI rihmq

kr rhy sn, ausy vyly ipMf v`sIE~ dIE~ mnok`mn`v~ vI pUrIE~ ho rhIE~ sn | iesyipMf dy ie@k SrD`lU ny nvIN b@s KrIdI Eqy sMq b`b` jI kol Sukr`ny leIEìeE` | sMq mh`r`j nUM bynqI kIqI,ìp`qS`h b@s nUM piv@qr kro, crn pÀ |î

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny bcn kIq`,ìb@s q~ piv@qr; sMgq~ dycrn~ n`l hovygI | s`f` kIrqnI j@Q` qy hor sMgq, ip@Cy inrml kutIE` jOhl~ rihgeI hY, qusI aunH~ nUM b@s iv@c ibT` ky lY Eàu |î

auh SrD`lU sMq b`b` jI d` bcn smJ igE`, ik nvIN b@s nUM pihly mh`nqp@svI dy qp-EsQ`n dI Coh lYxI c`hIdI hY | ausny hukm mMnidE~ b@s nUM inrmlkutIE` jOhl~ ilEàuuNd`, Eqy n`l hI kutIE` dI sMgq nUM bynqI kIqI,ìsMq mh`r`jny kIrqnI j@Qy qy hor sMgq leI b@s iBjvèI hY, E`p iqE`rI kr lau qy d`s n`lc@lo |î

ies b@s iv@c gVHI Eàuux v`ly isMG~ ivcoN s. dId`r isMG, s. Ejmyr isMG,s. qrlocn isMG, s. pMj`b isMG, s. mihq`b isMG Eqy s. hrijMdr isMG sn | jdoNgVHI EpVy q~ b@s dy m`lk ny sMq b`b` jI dI crn DUV leI| sMq b`b` jI nyPurmìeE`,ìBèI! sMgq ny qyrI b@s nUM piv@qr kr id@q` hY | s`D sMgq hI quh`f`mno bl vD~dI hY | qYnUM syv` krky gurU dIE~ bKiSS~ iml geIE~ hn |î

SrD`lU bV` KuS sI | aus ny sMq mh`r`j jI dy bcn sux ky crnIN h@QlìeE` | ies isMG d` Gr Pld`-Puld` hY | sMq b`b` jI d` hukm mMn ky syv` kIqIsI, qy iPr imhr hoxI hI sI |

syvk kau qum syv` dInI drsnu dyiK EGèI “ (pMn` ¶°™)

ies s`KI qoN ieh is@iKE` imldI hY ik s`nUM mh~prK~ dy bcn~ auqy ikMqU-pRMqU nhIN krn` c`hId` | aunH~ dy hr bcn~ ivc koeI n` koeI brkq BrI huMdI hY |

°¢srd`r krm isMG d` ipE`r

pRym TgaurI ijn kau pèI iqn rsu pIEau B`rI “q` kI kImiq khxu n jèI kudriq kvn hm`rI “ (pMn` ß™¢)

iesy t~fy dy dOry dOr`n ie@k idn bRhm igE`nI sMq b`b` jI sMgq~ dI bynqIqy ipMf nMgl PrId (gVHI) qoN ipMf GoVyv`h` gey hoey sn | gVHI ipMf dy krm isMGdy mn dI ie@C` sI ik auh E`pxI bOld~ v`lI g@fI iSMg`r ky GoVyv`hy j`vyg` qymh~purK~ nUM aus sjI g@fI iv@c ibT` ky v`ps ipMf ilE`vyg` | auh g@fI iqE`r kr

323

irh` sI ik ausdy ipq` ny pu@iCE`,ìieh g@fI ik@Qy ilj`xI hY ?îkrm isMG ny jv`b id@q`,ìies g@fI nUM sj` ky sMq b`b` bsMq isMG jI

mh`r`j nUM GoVyv`hy qoN v`ps ipMf ilEàuux` hY |îkrm isMG dy ipq` ny ikh`,ìkoeI zrUrq nhIN g@fI GoVyv`hy ilj`x dI | qYnUM

pq` hY ik GoVyv`hy dy lok s`fy duSmx hn |î krm isMG ny E`pxy ipq` nUM bhuq ikh`pr auh n` mMinE` |

krm isMG kihx l@g`,ìcMg` jy nhIN j`x dyx` q~ mYN P`h` lY ky mr j`x` hY |îaus ny C@q dI CqIrI n`l r@s` ltk` ilE` qy P`h` lYx l@g` hI sI ik sMq

b`b` jI GoVy qy Esv`r ho ky gVHI phuMc gey | ipMf phuMc ky krm isMG dy Gr Eèyij@Qy auh k`r` krn v`l` sI | jdoN krm isMG ny sMq b`b` jI dy drSn kIqy q~ r@s`h@Q iv@c hI rih igE` | sMq b`b` jI ny imhr BrI nzr n`l aus dI syv` pRv`nkIqI Eqy aus nUM EMimRq C@k` ky gurU Gr n`l joiVE` | sMq b`b` jI ny bÈd iv@c dov~ipMf~ dI sul`h vI krvèI |

ies s`KI qoN ieh is@iKE` imldI hY ik SrD`lU dI aumr n`l nhIN pq`lgd` ik ausdy EMdr ikn` ku pRym huMd` hY | ies dI ^br kyvl mh~purK~ p`s hIhuMdI hY | jo koeI vI iesdI inMd` krd` hY aus nUM mUMh dI K`xI pYNdI hY |

°¢plyg dI ibm`rI qoN ipMf nUM bcàux`

kuJ smyN bÈd nMgl PrId ipMf iv@c plyg dI ibm`rI PYl geI Eqy kuJ lok~dI mOq vI ho geI | ipMf dy lok~ ny sMq b`b` jI nUM bynqI kIqI ik mh`r`j ies ipMfqy imhr kro q~ jo lok~ dy du@K dUr hox |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j GoVy qy Esv`r ho ky ipMf phuMcy | isMG~ d`du@K-drd dUr krn iv@c zr` vI iF@l n` pèI | sMq b`b` jI ny GoVy qy cVH ky ipMfd` c`roN qr& c@kr lgìeE` | c@kr làux dI dyr sI, lok~ nUM plyg dI bIm`rI qoNmoV` pYx` SurU ho igE`| aus qoN bÈd plyg dI bIm`rI n`l ipMf iv@c iksy dI mOqnhIN hoeI |

°¢m`lvy dy s`DU nUM is@iKE`

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j jdoN ipMf nMgl PrId (gVHI) dI w`qr` qyj` rhy sn q~ rsqy iv@c m`lvy d` ie@k s`DU n`l rl igE` | aus kol TMf qoN b@cxleI ie@k rjèI sI | jdoN vI iksy hor Q~ j`x` huMd` sI, aus nUM rjèI dI gMF isr

324

qy cu@kxI pYNdI sI | pr b`b` jI Eqy b`b` jI dI sMgq kol isr& hlkIE~ c`dr~hI sn qy auh auhn~ nUM aup@r lY ky r`q idn BgqI iv@c ju@ty rihMdy sn | ie@k idnaus m`lvy dy s`DU dy mn iv@c EèI ik jy iehn~ s`DUE~ nUM TMf nhIN l@gdI q~ mYN ikauNrjèI d` puE`V` pìeE` hoieE` hY | aus ny iK@J ky rjèI C@pV iv@c su@t id@qI ikqyry k`rn myr` mn BgqI iv@c nhIN juVd` hY |

bRhm igE`nI sMq bsMq isMG jI ny aus nUM aupdyS id@q`,ìijhn~ Bgq~ EMdrEk`l purK d` ipE`r hY, auh su@K dyx v`lIE~ cIz~ d` iÊ`l nhIN r@Kdy | r@b dypRymIE~ nUM n` poh d` mhIn` poh skd` hY qy n` jyT d` mhIn` q`p skd` hY |î

inrml kutIE` jOhl~ dI pRMpr` hY ik auQy koeI s`DU rjèI nhIN lYNd` hY Eqys`ry s`DU zmIn qy hI E`sx krdy hn | s`dy jIvn iv@c hI mn dI S~qI hY |

suK sMpiq mìeE` rs mITy ieh nhI mn mih DrxI “hir drsn iqRpiq n`nk d`s p`vq hir n`m rMg E`BrxI “ (pMn` ß™¢)

°¢kMD`l` j@t~ dI sMgq íqy imhr

sMq b`b` jI dI mihm` sux ky kMD`l` j@t~ dy v`sI sMq b`b` jI dy SrD`lU bxcu@ky sn | ies ipMf dy BèI rx isMG, BèI l`B isMG qy nMbrd`r Emr isMG ny bynqIkIqI ik mh`r`j s`fy ipMf nUM vI B`g làu | sMgq~ d` pRym dyK ky sMq b`b` bsMq isMGjI ny bynqI mnzUr kr leI | s`ry lok~ ny E`pxy Gr b`b` jI dy crn pvàux dIE~iqE`rIE~ kr leIE~ | pr s`DU ...

pRv`h n`hI iksY kyrI b`Ju scy n`h “ (pMn` §ß£)

E`pxy ipE`ry dy rMg iv@c rMgy huMdy hn | b`b` jI iksy dy Gr nhIN gey sgoNie@k iJVI iv@c j` fyry lèy | ieh iJVI b`b` ibh`rI dI iJVI khàuNdI sI | ie@Qyfrd` koeI nhIN EàuuNd` sI qy n` hI ie@QoN dI l@kVI nUM h@Q làuNd` sI | b`b` ibh`rIE`pxy E`p nUM s`DU zrUr khàuNd` sI, pr aus dy kMm s`DUE~ v`ly nhIN sn | auh ijMnìcr ijauNd` irh` gRihsqIE~ nUM E`pxI pUj` kràux leI qMg krd` irh` Eqy mrnauprMq ausdI rUh auQy hI B@tkdI rhI | sMq b`b` jI ny jdoN aus iJVI iv@c E`sxlgèy q~ bcn kIq`,ìies iJVI iv@c ijMnIE~ su@kIE~ l@kVIE~ hn sB k@t ky gurUky lMgr dI syv` iv@c lgàu |î

r`q nUM °¢ vjy b`b` ibh`rI dI BtkI hoeI rUh sMq b`b` jI kol EèI qykihx l@gI,ìqusIN myry EsQ`n qy ikauN kbz` kIq` hY ? ie@QoN cly jàu |î

sMq b`b` jI jo aus smyN ie@k qKqpoS qy ibr`jm`n sn, pu@Cx l@gy,ìqUM kOxhYN ?î

325

aus ny auq@r id@q`,ìmYN b`b` ibh`rI h~ |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìqUM E`pxy E`p nUM b`b` / s`DU zrUr EKvìeE`

pr s`DUE~ v`ly kMm nhIN kIqy qy iesy leI qyrI mukqI nhIN hoeI |îsMq b`b` jI d` qyj-q@p dyK ky auh inmrq` iv@c E` ky crn~ íqy if@g ipE`

qy bynqI krn l@g`,ìmh`r`j ieh E`p jI d` hI EsQ`n hY, E`p ie@Qy ijMn` icrrihx` c`ho rho pr mYnUM ies qoN mukqI krÀ |î

sMq b`b` jI ny aus íqy imhr dI nzr kIqI qy aus d` pRlok suhyl` kr id@q` |aus smyN s. l`B isMG sMq b`b` jI dy n`l h`zr rihMdy sn | auhn~ ny svyry

bynqI kIqI,ìmh`r`j, E`p E@DI r`q iks n`l bcn kr rhy sI ?îpihl~ q~ sMq b`b` jI ny iJVk ky auhn~ nUM cu@p kr` id@q`, iPr d@sx

l@gy,ìieh auhI b`b` ibh`rI sI jo lok~ nUM qMg krd` sI qy hux BtkI hoeI rUh dIjUnI iv@c ivcrd` s`fy kol EìeE` sI | pRm`qm` nUM Erd`s krn n`l ieh jUnIKqm ho geI hY | hux auh dub`r` E` ky lok~ nUM qMg nhIN kryg` |î

E@j aus iJVI v`ly EsQ`n qy skUl sQìpq hY | pUrn s`DU dy crn pYx n`lhux aus jgH lok~ dI irhìeS vI hY |

ijQy bYsin s`D jn so Q`nu shuMd` |Aie syvin sMmRQu E`px` ibnsY sBu mMd` “ (pMn` £°©)

°¢POjIE~ n`l pRIq qy aunH~ íqy imhr

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` POjI EPsr bhuq siqk`r krdy sn |sMq b`b` jI POjI EPsr~ nUM vrdI iv@c vyK ky bhuq pRsMn huMdy sn | sMq b`b` krmisMG jI mh`r`j hoqI mrd`n v`ly, jo sMq b`b` jI dy gurdyv b`b` jI sn, vI POjIEPsr~ n`l pRIq r@Kdy | auh kihMdy huMdy sn ik ieh POjI, siqgurU dI rihmq d`sdk` POj iv@c Eèy hn | Gr-b`r qoN dUr ifaUtI idMdy hn | ieh EnuS`sn iv@cp@ky huMdy hn Eqy v`DU vkq iv@c n`m ismrn qy gurb`xI pVHdy hn | ienH~ dy k`rxhI dyS dI E`m jnq` E`pxy E`p nUM sur@iKEq smJdI hY | ienH~ dI dyS pRym dIB`vn` hI nhIN blik ienH~ dy EMdr vsd` ismrn hI ienH~ dI EslI q`kq hY |

ie@k v`r sMq b`b` krm isMG jI p`s ie@k is@K ibRgyfIEr E`pxI pUrIbt`lIEn nUM n`l lY ky auhn~ dy drSn krn EìeE` | ibRgyfIEr sìhb ny E`pxyjv`n~ nUM hdìeq kIqI sI ik fyry j` ky isrP pRS`d gRihx krn` hY qy koeI horvsqU C@kx dI loV b`ry mu@KoN nhIN bolx` | s`ry POjI E`pxI vrdI iv@c sn qy fyry E`ky sMq mh`r`j dy crn prs ky sMgq dy rUp iv@c bYT gey |

326

ienH~ dy Eàuux qoN k`PI icr pihl~ hI sMq b`b` krm isMG jI ny p@k` lMgr(pUVI qy E`lU dI sbzI) iqE`r krn d` hukm kr id@q` sI | syv`d`r ies hukm nUMsux ky bVy hYr`n sn ik ieMn` lMgr iks dy leI iqE`r kIq` j` irh` hY |

jd POjIE~ nUM lMgr Ckàux d` hukm hoieE` q~ syv`d`r~ nUM EslI r`z dIsmJ EèI | ie@Dr POjI jd pMgq iv@c bYTy q~ auh lMgr lYx qoN sMkoc krn ikauNjo aunH~ dy km~fr d` hukm sI ik kyvl pRS`d m`qr hI C@kx` sI | ibRgyfIEr sìhbny ieh g@l ies leI khI sI ikauN jo auh nhIN sI c`huMdy ik fyry qy •™™ bMidE~dy K`x d` B`r pY j`vy | ies nz`ry nUM sMq b`b` krm isMG BlI B~q dyK rhy sn |sMgq~ kol E` ky sMq b`b` jI ny ikh`,ìlMgr Equ@t hY r@j ky Cko | E@j jo Bu@K` rhyg`,auh s`rI aumr Bu@K` rhyg` |î

ieh bcn~ nUM sux ky brgyfIEr sìhb kI, s`ry POjIE~ ny r@j ky lMgrC@ikE` qy gurU dIE~ KuSIE~ leIE~ | sMq b`b` jI ny bicE` lMgr n`l v`sqy bMnHid@q` |

EYsI pRIq iv@c r@qy POjI, sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j d` vI iesy qrH~siqk`r krdy sn | inrml kutIE` jOhl~ jlMDr CàuxI dy nyVy hox krky, isp`hIqoN lY ky jrnYl~ q@k sMq b`b` jI dy pRym iv@c r@qy hoey sn |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny gurU n`l ilv làux dy EiBE`s nUM, qpkrky, p@ikE~ kr ilE` sI | BgqI dy rs nUM pR pq krky bRhm igE`nI mh`r`j kolEYsI SkqI E` cu@kI sI, ik mn dy iv@c cl rhy ivc`r~ nUM qy auh pihc`x hI lYNdysI, pr n`l hI Biv@K iv@c hox v`ly smyN b`ry vI pUrI ^br huMdI |

s. gurbKS isMG, izmINd`r, Kurl` ikMgr` ipMf iv@c k`&I qkVI zmIn dymìlk sn | ienH~ nUM inrml kutIE` jOhl~ dy mh~purK~ dy n`l s. gurcrn isMGiF@loN, puils dy EYs.pI. ny joiVE` sI | iF@loN sìhb vI puils dI nOkrI qoN irtìerho ik E`pxy ipMf Kurl` ikMgr` hI rihMdy sn |

s. gurbKS isMG jI ny sMq mh`r`j dy drSn~ leI EàuuNdy rihx` | kdI iF@loNsìhb nUM E`pxI g@fI iv@c qy kdI igE`nI lkSmI nrYx isMG jI, EYs.EYs.pI.(puils) nUM n`l lY ky EàuuNdy | GroN lMgr pk` ky j~ iPr dyg iqE`r kr ky ilEàuuNdy |

srd`r jI d` E`px` byt` POj iv@c krnl sI | aunH~ d` jvèI s. iSvidE`l isMG vI POj iv@c krnl dy Ehudy qy nOkrI krdy sI | ie@k v`r s`l`n` Cu@tIlY ky krnl iSv idE`l isMG jI, b@icE~ smyq ipMf Kurl` ikMgr` Eèy hoey sI |

s. gurbKS isMG dI pRyrx` n`l krnl iSv idE`l isMG jI qy igE`nIlkSmI nrYx isMG d` pirv`r sMq b`b` jI dy drSn~ leI kutIE` Eèy | sMqmh`r`j nUM jd d@isE` igE` ik s. iSv idE`l isMG, POj iv@c krnl hn q~ aunH~hukm kIq`,ìvrdI iv@c qy hY nhIN |î

327

igE`nI jI ny ieS`r` smJìeE` qy J@t krnl sìhb nUM pu@iCE`,ìvrdIn`l ilEèy ho ?î

krnl sìhb ny ikh`, ìh~ jI, Gr k@piVE~ dy n`l lY ky Eèy sI |î krnlsìhb ny frèIvr nUM Byj ky vrdI mMgvèI, pihnI qy sMq mh`r`j dy crn~ iv@cm@Q` tyikE` | sMq b`b` jI bVy KuS hoey qy sMgq~ nUM jl p`xI Ck` ky Cu@tIE~ lY leIE~ |

QoVHy idn~ bÈd krnl sìhb dI Cu@tIE~ pUrIE~ hox v`lIE~ sI qy aunH~ nyvìps E`pxI ifaUtI qy h`zr hox` sI | auh iPr sMq mh`r`j dy kutIE` drSn~leI Eèy | aus idn vI igE`nI jI d` pirv`r n`l sI | krnl sìhb ny vrdIpèI hoeI sI | jd aunH~ sMq b`b` jI dy E@gy m@Q` tyikE` q~ sMq b`b` jI ny sihjhI bcn kIq`,ìEàu brgyfIEr sìhb |î

krnl sìhb q~ cu@p rhy, pr s. gurbkS isMG ny E@gy ho ky sMq b`b` jI nUMd@isE`,ìmh`r`j, ieh brgyfIEr nhIN, pUry krnl hn |î

mh`r`j E`pxI msqI iv@c bYTy sn qy sMgq nUM s@jx leI hukm kr id@q` |aus smyN kutIE` qy ie@k bYNf d` j@Q` bMbIv`l qoN EìeE` hoieE` sI | sMq

b`b` jI ny bYNf dy m`str Erjn isMG nUM E`v`z dy ky bulìeE` qy hukm kIq`,ìm`strjI, brgyfIEr sìhb Eèy ny, bYNf dI h`zrI Br lYxI cMgI huMdI hY |î

m`str jI ny siq bcn kih ky E`pxy s`QIE~ n`l bYNf qy r@j ky KuSI BrySbd gìex kIqy | sMgq~ nUM lMgr p`xI Ck` ky Cu@tIE~ dy id@qIE~ | jdoN s. gurbKSisMG jI ny sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE` q~ iPr bynqI kIqI,ìmh`r`j, ieh brgyfIErnhIN krnl ny |î aunH~ soicE` ik mh`r`j ny aunH~ dy pihly bcn suxy n` hox |

ies g@l nUM sux ky vI sMq mh`r`j kyvl muskràuNdy hI rhy |igE`nI jI dy pirv`r nUM jlMDr CàuxI auq`r ky auh Kurl` ikMgr` ipMf

v`ps E` gey | Gr phuMcy q~ E@gy ie@k q`r f`kK`ny vloN EèI hoeI sI | ies q`riv@c krnl sìhb nUM brgyfIEr bnàux dy E`rfr ilKy hoey sn | s. gurbkSisMG jI d` rox` inkl igE` |

Egly idn svyry hI dyg iqE`r krv` ky kutIE` Eèy qy sMq b`b` jI nUM KbrsuxèI qy E`pxI mnm@q ícoN khy bcn~ dI m`&I mMgI qy hoeI Bu@l bKSèI |

krnI v`ly s`DU dy bcn inrml huMdy hn | aunH~ dI SkqI b`ry kQn krnÈOK` hY |

m`str Erjn isMG, bMbIv`l v`ly, ie@k bYNf dy j@Qy dy muKI sn | jdoN iehsMq b`b` bsMq isMG jI dI syv` iv@c h`zr hoey, ieh sihjD`rI sn | ieqnIinmrq` dy Bry hoey sn ik kdy vI iksy n`l auc@I E`v`z iv@c g@l nhIN kIqI | iehn~ny kdy vI sMgr~d j~ brsI d` n`g` nhIN pìeE` | kdI pYsy dI mMg nhIN kIqI | sMqb`b` jI dI EYsI imhr hoeI ik KMfy b`ty d` EMimRq C@k ky isMG sjy | iehn~ nUM sMgq

328

d` pRymI jd k`rj leI bulàuNd` q~ kdI mìeE` nhIN mMgI | jo ie@C` n`l dy dyvy auhkbUl kr lYNdy | jy koeI pRymI K`lI h@Q Byj idMd` q~ vI iehn~ KuSI mnèI |

kutIE` h`zrI BrnI q~ sMq b`b` jI ny pu@Cx`,ìpRymI ny kuJ id@q` vI ?îm`str jI ny kihx`,ìE`p jI dI bhuq ikrp` hoeI | bhuq bKiSS hY |îpr jd sMq b`b` jI ny zor dy ky pu@Cx` q~ d@s dyx` jo vI imilE` huMd` | sMq

b`b` jI ny iPr aus pRymI koloN,ìm`str jI nUM mìeE` duE` dyxI |îm`str jI ny qkrIbn •™ s`l h`zrI BrI | hux auhn~ dy byty dI EgvèI

hyT bYNf d` j@Q` inwm n`l h`zrI Brd` hY |

°¢gurmu@K nUM sihjy hI su@K imldy hn

gurmu@K~ d` m`rg s@c dy E`sry v`l` hY | s@c hI s@c` E`sr` bx ky is@K nUMsMs`r smuMdr qoN p`r lMGàuNd` hY | siqgurU dy s@cy is@K E`p`-B`v guE` ky siqgurUjI dIE~ KuSIE~ pR pq krdy ny | jd E`pxy b`ry socx` hI nhIN q~ qy hI ieh is@Kiksy moh j~ l`lc iv@c nhIN Psdy |

bolIny ipMf dy s. inrml isMG Ejy pVHdy hI sI, jd ienH~ dI mèI ny ienH~nUM gurU k` lMgr iqE`r kr ky inrml kutIE` jOhl~ ByijE` krn` | sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j dy drSn krn n`l TMf pYNdI qy pUr` wkIn sI ik sMq b`b` jI dIimhr sdk` hI pVH eI iv@c mn l@gd` sI |

nym n`l ie@k smyN d` lMgr lY ky kutIE` EàuuNdy | auh mèI (m`q`) dI vI ikMnISrD` hoxI hY jo ies lMgr nUM aucyc` bx` ky byty dy h@Q ByjdI | byty nUM vI syv` krndI j~c dy n`l sMq~ pRqI ivSv`S qy pRym vI vD` rhI sI |

s. inrml isMG ny pVH eI pUrI kIqI qy bVy cMgy nMbr ley | nOkrI dI B`lkrnI SurU kr id@qI | ErzIE~ ByjxIE~ pr nOkrI n` l@gy | mèI ny sMq b`b` jI kolroz Erd`s krnI ik aus nUM Brosy iv@c r@Kx` qy folx n` dyx`, n`ly imhr krky koeInOkrI d` vsIl` bxàu |

srd`r jI ny jdoN kutIE` lMgr lY ky Eàuux` q~ gupq bynqI krnI | sm~bIqd` igE`, q~ ie@k idn hOsl` kr ky sMq b`b` jI kol nOkrI v`sqy bynqI kIqI |

sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìpq`ry ipMf dy pR eIvyt skUl iv@c ErzI idauuu |îsrd`r jI ny bcn mMndy hoey ErzI id@qI qy nOkrI iml geI | skUl iv@c

pVH aux` SurU kr id@q` | sMq b`b` jI d` Sukr`n` krn Eèy q~ sMq b`b` jI nyikh`,ìEàu m`str jI |î

inrml isMG, nUM hux lok m`str jI dy n~ n`l j`xn l@gy | inwm n`l lMgr

329

roz zrUr ilEàuuNdy |sMq b`b` jI ny huukm kIq`,ìm`str jI, pVH aux d` kMm auqm huMd` hY, ies

skUl dy b@icE~ nUM is@iKE` dyxI praupk`r hY | ies nUM C@fx` nhIN qy nOkrI j`rIr@KxI |î

sm~ pYx qy m`str jI d` Gr v@s igE` | pirv`r vI ho igE`, pr lMgr dIsyv` in@q krdy |

skUl iv@c pVHy hoey b@cy jdoN muk`bilE~ qy j~dy q~ aunH~ nUM pu@iCE` j~d` ikquh`nUM pVH aux v`l` EiDE`pk kox hY, q~ ienH~ ny E`pxy ipE`ry m`str inrmlisMG d` n~ lYx` | ies d` nqIj` ieh hoieE` ik Sihr dy skUl~ qy k`lz~ qoN ienH~nUM nOkrI leI bynqI kIqI j~dI | m`str jI ny s`P ienk`r kr dyx` qy iksy dI vIg@l n` mMnxI | ienH~ ny mn iv@c sMq b`b` jI dI ikrp` v`ly bcn r@Ky hoey sI, ikm`strI kyvl pq`ry krnI hY |

m`str jI dI pRyrx` n`l skUl iv@c ie@k bYNf d` j@Q` iqE`r kIq` | ies j@Qyiv@c kyvl skUl dy b@cy sn | jd bYNf Dun k@Fx iv@c mìhr ho igE` q~ kutIE` E`ky qy hukm lY ky skUl dy b@icE~ ny bYNf vj` ky h`zrI BrI | sMq b`b` jI bVy KuShoey |

m`str jI ny b@icE~ dy bYNf dI h`zrI sm`gm~, ngr kIrqn, holy muh@lyEìd qy BrnI SurU kr id@qI | sMgq vI b@icE~ nUM bYNf vjàuNdy vyK KuS huMdI Aqy bV`hosl` dyNdI | E@j ieh b@cy v@fy ho ky aucy EhuidE~ qy kMm krdy hn qy sB sMq b`b`jI dI imhr nUM hI E`pxI qr@kI d` k`rx d@sdy hn |

E@j k@lH vI m`str jI d`, ie@k smyN d` lMgr ilEàuux` j`rI hY | mINh hovy,hnyrI hovy, ies Kum`rI iv@c r@qy m`str jI ny n`g` nhIN pìeE` |

p`l` kkru vrP vrsY gurisKu gur dyKx jèI “sBu idnsu rYix dyKau gur Epun` ivic EKI gur pYr DrèI “Enyk aup`v krI gur k`rix gur B`vY so Qìe pèI “rYx idnsu gur crx Er`DI dieE` krhu myry sèI “n`nk k` jIau ipMf gurU hY gur imil iqRpiq EGèI “ (pMn`ß•®)

sm`gm~ qy kutIE` dI s`rI sj`vt d` kMm m`str jI qy aunH~ dy b@cy rl kyinBàuNdy hn | iqMn idn pihly hI sj`vt d` kMm E`rMB kr id@q` j~d` hY | sm`gmqoN ie@k idn pihly, r`q nUM EìqSb`zI m`str jI ny hI hukm lY ky E`rMB kIqI sI |

pUry Edb siqk`r n`l ieh gurU d` is@K syv` inBèI j` irh` hY | siqgur~dIE~ KuSIE~ d` p`qr bixE` hoieE` hY |

°¢

330

Ek@Q gurU dI kQ` vI Ek@Q hYhIry, moqI nUM vyKdy qy s`ry ny, pr ies dI prK krn v`l` koeI ivrl` p`rKU

hI huMd` hY | sMq mh`r`j hI E`pxy pRymI dI pihc`x kr skdy sI | pihc`x krky,aunH~ iv@c pRym dI msqI nUM hor vDàuNdy, ipE`ly Br-Br hr qrH~ dIE~ KuSIE~ idMdyqy jy loV pvy q~ aunH~ d` iKE`l vI r@Kdy sn |

srd`r ikrp`l isMG, nv~ Sihr rihMdy sn, qy luiDE`xy ie@k PYktrI iv@cnOkrI krdy sn | ienH~ d` ipMf hMsroN sI qy ieh bàU inrml isMG, hYf@ gRMQI, jIdy Br` sn |

s. ikrp`l isMG d` inwm sI ik auh hr sMgr~d nUM inrml kutIE` jOhl~zrUr EàuuNdy | ie@k EMimRqD`rI is@K hox qy, ieh ies nym dy p@ky sI | PYktrI qoN,sMgr~d v`ly idn Cu@tI lY ky EàuuNdy sI |

ie@k v`r sMgr~d qoN ie@k idn pihly, PYktrI dy mìlk koloN jd Cu@tI mMgI,q~ ausny Cu@tI dyx qoN ienk`r kr id@q` | srd`r jI ny ikh`,ìsMgr~d dI Cu@tI q~mYN hmyS~ lYNd` EìeE` h~ |î

mìlk ny ikh`,ìiesd` ieh mqlb nhIN ik hr mhIny Cu@tI lvo | PYktrId` kMm ru@kd` hY | quh`nUM aus d` iKE`l hox` c`hId` hY |î

srd`r jI ny d@isE`,ìmYN q~ PYktrI dy kMm qoN kdy ip@Cy nhIN hitE` |sMgr~d v`ly idn mYN E`pxy sMq mh`r`j dy inrml kutIE` jOhl~ j`x` huMd` hY, iesleI Cu@tI lYNd` hY | sMgr~d v`ly idn mhIny d` Sbd, mhIny d` n~, Sbd kIrqn qygurU js srvx krd` h~ | ies idn h`zrI Brn n`l s`r` mhIn` gurU dIE~ KuSIE~iv@c bIq j~d` hY | mYnUM koeI Gr d` kMm nhIN hY, kyvl sMq mh`r`j dy drSn krnyhuMdy hn |î

mìlk ny ikh`, ìjo vI hY, Cu@tI nhIN imlxI, k@lH E`pxI ifaUtI qy Eàu qykMm kro |î

srd`r jI bVy du@KI hoey | aus idn ifaUtI Kqm hox qy Gr q~ E` gey, prcYn n` pvy | socdy jy ibn~ d@sy qy Cu@tI lYx qoN bgYr jy kutIE` cl` igE`, q~ PYktrIdI nOkrI j~dI rhygI | r`q d` lMgr C@k ky ibsqry qy pY igE` | nINd nhIN E` rhIsI | Erd`s kIqI, mh`r`j, E`py hI koeI vsIl` bxÀ | inwm iv@c BMg n` pey |î

syvk kI Erdìs ipE`ry “ jip jIv` pRB crx qum`ry “ (pMn` •¶£)

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j, mìlk dy supny iv@c Eèy qy ikrp`l isMGdI Cu@tI dI mnzUrI leI ikh` | mìlk nUM l@g` ik ieh iel`hI hukm hY | aus nUME`pxy ieSt dy drSn hoey | svyyry auT@ ky ausny soicE` ik ieh q~ bV` EjUb`hoieE` hY | aus dy mn nUM sMq mh`r`j jI dy drSn krky bVI TMf peI sI |

331

PYktrI Ku@lHx qoN pihly hI auh, PYktrI dy gyt kol E` ky KV` ho igE` | jdikrp`l isMG, PYktrI phuMicE` q~ ieh aus nUM rok ky ie@k p`sy lY igE` |

mìlk ny ikh`,ìikrp`l isMG, E@j qUM kMm nhIN krn` qy qyrI E@j dI Cu@tImnzUr kr id@qI hY | Ej dy bÈd hr sMgr~d nUM qYnUM Cu@tI iml jèygI |î

ikrp`l isMG bV` hYr`n hoieE`, mìlk d` DMnv`d kIq` qy pu@iCE` ik r`qor`q kI ho igE` ?

mìlk ny r`q dy supny b`ry d@isE` qy ikrp`l isMG ies v`rq` nUM sux kyg@d-g@d ho igE` | isr sMq mh`r`j dy crn~ íqy JukìeE` qy Sukr`n` kIq` |

°¢inv clY so gurU ipE`r`

ijs dy mn EMdr gurU dI is@iKE` d` v`s` ho j`vy q~ EYs` is@K, guris@KkhàuNd` hY | ies is@K dy pYr kyvl gurU dy d@sy r`h qy c@ldy hn | ies dy h@Q vI gurUdI syv` krn nUM qrsdy hn |

b`b` gMf` isMG, sMq mh`r`j b`b` bsMq isMG jI d` spu@qr sI | POj dI nOkrIvyly qy irtìer hox dy bÈd kutIE` EàuuNdy sI |

kutIE` qy E` ky kdy vI s`hmxy bYTy sMq jI mh`r`j nUM ipq` nhIN sI smJdy | aunH~nUM kyvl gurU dy rUp iv@c vyKdy sI | koeI n` koeI is@iKE` imldI | ies is@iKE` nUMgurU dy bcn mMn ky aus íqy cldy |

ie@k v`r kutIE` qy sMq mh`r`j dy drSn kr ky lMgr C@k rhy sI | lMgrC@kx bÈd, ieh auT@ ky sMgq~ dy jUTy brqn cu@kx l@g pey |

sMq b`b` jI ny vyiKE` q~ ienH~ nUM bul` ilE` | h@Q su@cy kr ky sMq b`b` jIdy crnIN h@Q lèy | sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìiks koloN EìgE` lY ky brqn cu@kx dIsyv` SurU kIqI sI ?î

b`b` gMf` isMG jI ny ikh`,ìp`qS`h, EìgE` q~ iksy dI nhIN leI sI |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìEìgE` qoN ibn~ koeI kMm nhIN krn` ! E`pxI mrzI

nhIN cldI ie@Qy |îb`b` jI ny inmrq` sihq,ìjI, siq bcn |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìsUbyd`r zor`vr isMG koloN EìgE` lA | aunH~ dy crnIN

h@Q lg` ky EìgE` mMgxI |îb`b` jI ny jlMDr CàuxI v`ly sUbyd`r zor`vr isMG dy crn~ nUM h@Q lìeE`|

b`b` jI, sMq mh`r`j dy spu@qr hox k`rx, aunH~ dy crn~ nUM s`rI sMgq h@Q làuNdIsI | sUbyd`r sìhb syv` kr rhy sI, qy jd ienH~ dy crn iksy ny CUhy, q~ ienH~

332

vyiKE` ik b`b` gMf` isMG jI hn, bVy hYr`n hoey |b`b` jI ny syv` dI EìgE` mMgI, qy sMq b`b` jI d` hukm suxìeE` | sUbyd`r

sìhb ny sMq b`b` jI dI mOj d` muskr` ky p`lx kIq` |gur kI isK ko ivrl` lyvY “ n`nk ijsu Eìp vifEèI dyvY “ (pMn` •™©)

sMq b`b` jI E`pxy ipEìrE~ dy mn~ iv@c Gu@t-Gu@t ky inmrq` Brdy sn |jlMDr CàuxI v`ly sUbyd`r jI dy mn iv@c vI bhuq inmrq` BrI hoeI sI | ies leIb`b` gMf` isMG jI nUM aunH~ dy crn~ nUM CUhx leI hukm kIq` sI |

sUbyd`r zor`vr isMG jI, EKMf p`T~ smyN, dyg dI syv` iv@c h`zr rihMdy sn |iehn~ d` srIr bV` lMb`, dyh k`PI cOVI qy ichr` l`l sUh` huMd` sI | mUMh qy T`T`bMnH ky pRS`d vrqàuNdy qy n`l, siqn`m zrUr kihMdy | koeI vI ienH~ dy kol bYT` huMd`q~ aus nUM vìhgurU vìhgurU d` j`p hr smyN suxèI idMd` |

lMgr Ckàux smyN, B`vyN pRS`d` hovy j~ d`l, hr ie@k nUM vrqàux smyNsiqn`m kihMdy | lMgr C@kx bÈd jdoN sMgq dy jUTy B~fy ie@k b`lty iv@c iek@Tykrdy, b`ty j~ Q`l cu@k ky b`lty iv@c pàuNdy, Eqy iPr sMgq dI jUTn jo zmIn qyif@gI huMdI, aus nUM cu@k ky b`lty iv@c pàuNdy | ies smyN vI aunH~ d` j`p j`rI rihMd` | sMqb`b` jI koloN hr smyN KVy ho ky, h@Q joV ky iKm` hI mMgdy rihMdy |

sUbyd`r jI CàuxI rihMdy hoey igE`nI lkSmI nrYx isMG jI (EYs.EYs.pI.,puils) dy Gr k`PI EàuuNdy j~dy sn | igE`nI jI dI ishq jdoN k`PI iF@lI sI q~aus vyly sUbyd`r sìhb ienH~ nUM iml ky kutIE` j~dy qy kutIE` qoN v`psI qy igE`nIjI dy Gr, kutIE` dI v`rq` suxàuNdy | sUbyd`r sìhb jdoN kutIE` phuMcdy q~ aussmyN, sMq b`b` jI aunH~ koloN igE`nI jI b`ry zrUr pu@Cdy |

igE`nI jI ny sUbyd`r sìhb nUM ikh` hoieE` sI,ìkutIE` jdoN jàu qy s`nUMiml ky jìeE` kro | n`ly aus smyN jy aunH~ dy byty rivMdr p`l isMG Eqy mihMdr p`lisMG jy hor kuJ n` kr rhy hox qy Gr hox q~ aunH~ nUM vI kutIE` n`l lY ky j`x |î

sUbyd`r sìhb qy igE`nI jI dy byty keI v`rI iek@Ty kutIE` j~dy | iqMn~ dykol v@KrI v@KrI sèIkl huMdI | c@lx v@kq sUbyd`r jI ny kihx`,ìrsqy iv@c g@l~nhIN krnIE~, kyvl jpujI sìhb d` p`T krn` hY |î

dovyN Br`v~ ny qy sUbyd`r sìhb ny p`T kridE~ kutIE` phuMc j`x` | auQy sMqb`b` jI dy drSn krny | v`psI Egr S`m nUM huMdI q~ iPr sUbyd`r sìhb nykihx`,ìg@l~ nhIN krnIE~, rihr`s sìhb d` p`T krdy c@lo |î jy Ejy dupihr hIhoxI q~ aunH~ ny don~ Br`v~ nUM hdìeq dyxI, siqn`m vìhgurU d` j`p krn` |

sUbyd`r sìhb E`p qy mirw`d` iv@c rihMdy, n`l j`x v`ly nUM mirw`d` iv@crihx leI pRyrn` idMdy |

333

sMq b`b` jI dI ieMnI bKiSS sI ik ie@k sUbyd`r huMidE~, CàuxI iv@c aunH~kol bVI v@fI koTI sI, ijsdy n`l dI jrnYl~, krnl~ kol sI | ienH~ dy pirv`r dyb@cy v@fy-v@fy EhuidE~ qy l@gy hoey hn |

°¢EauKDu hir k` n`mu hY ijqu rogu n ivE`pY

sRI gurU gRMQ sìhb ivc b`r b`r smJìeE` igE` hY ik pRym n`l kIqIBgqI ivc bVI bKiSS~ hn| jy mnuK BgqI kridE~ aus bKSxh`r dy gux r`qidn g~d` hY qy surq krky j`gd` hY q~ d`q` EYsy mnuK dI b~h pkV ky E`pxy ivcrl` lYNd` hY|

jsbIr isMG CàuxI dy ivktr m`fl skUl ivc CyvIN kl`s ivc pVHd` sI|ie@k idn S`m ” bicE~ n`l KyfidE~ iksy b@cy ny ies ” pyVH dy auqoN D@k` mìrE`qy ieh zmIn qy E` ifg`| ifgidE~ hI ieh byhoS ho igE`| s`ry b@cy Gbr` gey qyGr E` ky disE`| sUbyd`r zor`vr isMG jI jsbIr isMG dy ipq` sI| aunH~ ny ies ”auTìeE` qy Gr lY E~d`| ies íqy p`xI dy iC@ty m`ry qy ies ” hoS E` igE`| prkuJ EYs` hoieE` ik jsbIr isMG ” dOry pYxy SurU ho gey| ieh iksy v@kq vI byhoSho j~d`| sUbyd`r sìhb ny soicE` ik ies dI Kur`k G@t hY qy ies ” duD iGau Ck`x`c`hId` hY| dOry q~ TIk n` hoey pr jsbIr isMG bV` mot` ho igE`|

srd`r jgjIq isMG sRI EMimRqsr sìhb ivKy f`ktrI dI pVH eI kr rhysn| ieh bÈd ivc POj dI nOkrI krn lg pey qy sUbyd`r sìhb dI ie@k bytI n`livE`hy gey| ienH~ d` sUbyd`r sìhb jI dy pirv`r n`l ipE`r sI qy Eksr imlxleI jlMDr CàuxI E` j~dy| ienH~ ny jd jsbIr isMG ” vyiKE` q~ Gr vìlE~ ”bV` gu@s` kIq` ik ies ” ieqn` mot` ikauN kr id@q` hY| jsbIr isMG dI m`q` nyjsbIr isMG dy dOry pYx b`ry disE`| f`ktr sìhb ny jsbIr isMG d` E`pxyhspq`l ivc pUr` cYk-Ep krvìeE` pr koeI ibm`rI d` pq` nhIN lg`|

jsbIr isMG ” dOry pYxy v@D gey| pirv`r ” ies dI bhuq icMq` lg geI|m`q` ny sUbyd`r sìhb ” ikh`, ìE`p jI sMq mh`r`j ” bynqI ikauN nhIN krdy|s`fy q~ s`ry kMm mh`r`j ny hI sv`ry hn|î

sUbyd`r sìhb sRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy °©•®-•© qoNdrSn krn j~dy sI qy syv` ivc ih@s` lYNdy sn| ienH~ ” imltrI fyrI P`rm dyf`ktr krm isMG ny mh~purK~ dI krnI b`ry disE` sI| mh~purK~ dy CyqI hIdrSn kIqy qy iPr murId bx gey| sUbyd`r sìhb ny E`pxI isMGxI dy bcn~ d` koeIjv`b nhIN id@q`|

334

hux jdoN vI sUbyd`r sìhb kutIE` mh~purK~ dy drSn krky E~dy q~ Gr E`ky ieh hI kihMdy, ìmh`r`j kol sm~ nhIN sI qy jsbIr isMG b`ry bynqI nhIN krhoeI|î

sUbyd`r sìhb fyry ivc bhuq hI Gt bcn krdy sn qy E`pxI syv` ivc hImgn rihMdy| ie@k idn mh~purK~ ny sUbyd`r sìhb ” pirv`r b`ry puiCE` q~sUbyd`r sìhb ny ikh`, ìmh`r`j jI E`p jI dI Ep`r ikrp` hY| E`p jI d` sBkuC id@q` hoieE` hY|î

mh~purK~ ny bcn kIq`,ìsUbyd`r jI! b@cy r`zI KuSI ny?îsUbyd`r jI ny jv`b id@q`, ìmh`r`j E`p jI dIE~ bVHI myhr~ hn| pr byt`

TIk nhIN rihMd`| Cy bytIE~ dy bÈd ies d` jnm hoieE` hY qy hux b`r~ ku s`l~d` ho igE` hY| iksy k`rx ieh ikDry vI byhoS ho ky ifg pYNd` hY| E`p ikrp` kro|ies qy myhr dI nzr r@Ko |î

mh~purK~ ny s`rI v`rq` bVHy iDE`n n`l suxI qy bcn kIq`, ìsUbyd`r jI!pRym n`l b`xI piVHE` kro| BgqI krn n`l s`ry du@KVy dUr ho j~dy hn|î

Eink aup`vI rogu n jìe “ rogu imtY hir EvKDu lìe “ (pMn` ¢®®)

sUbyd`r sìhb ny mh~purK~ dy crn~ íqy m@Q` tyikE` qy ikh`, ìmh`r`j jI!siq bcn| E`p EMg sMg rihx`|î

CutIE~ imlx qy sUbyd`r sìhb bVHy hI KyVy ivc sn| ienH~ dI msqI cyhryíqy JlkdI sI| Gr E` ky pirv`r ” disE` ik sMq mh`r`j jI dI ikrp` ho geIhY hux koeI du@K nhIN rihx`|

Gr ivc iksy dI ihMmq nhIN sI ik kutIE` hoeI v`rq` b`ry pu@C lYx| sUbyd`rsìhb d` bVH db-dbàu huMd` sI| sUbyd`r sìhb ny aus idn qoN b`xI bVHy hIipE`r n`l pVHxI qy gurmMqr d` j`p krdy rihx`| jsbIr isMG CyqI hI TIk hoigE`| dOry pYxy h@t gey| pVH eI vI idl lg` ky krn lg ipE`|

dUKu gieE` sBu rogu gieE` “pRB kI EìgE` mn mih m`nI mh` purK k` sMgu BieE` “ (pMn` ®©™)

sUbyd`r sìhb ny pirv`r ” vI mh~purK~ dy lVH lgìeE`| hPqy ivc ie@kv`r zrUr jsbIr isMG iek@l` j~ E`pxI BYx~ n`l sèIkl qy mh~purK~ dy drSnkrn kutIE` j~d`| mh~purK~ dI ikrp` hoeI qy ies ny KMfy-b`ty d` EMimRq kutIEìvKy hI CikE`|

jsbIr isMG dy TIk hox qy sUbyd`r sìhb Gr ivc kihMdy huMdy sn, ìmh~purK~ny jsbIr isMG ” TIk krn leI bVHI BgqI kIqI hY| Ek`l purK mh~purK~ dy mnivc vsd` hY| aunH~ dy sdky hI s`ry du@K dUr hoey ny|î

335

sèI ElKu Ep`ru BorI min vsY “dUKu drdu rogu mìe mYf` hBu nsY “ (pMn` £©ß)

sUbyd`r sìhb dI ExQ@k qy inSk`m pRIq ny rMg ilEaux` sI| aunH~ ny E`pxIBgqI b`ry kdI nhIN sI jqìeE`| ieh ikrp` vI iksy-iksy pRymI qy huMdI hY|

°¢iehu mnu E`rsI koeI gurmuiK vyKY

E`pxy E`p ” vyKx d` iksy kol sm~ huMd` q~ ies sMs`r ivc Eàux d`mksd pUr` ho j~d`| SIS` q~ mnuK zrUr vyKd` hY pr aus ivcoN E`px` SrIr dy EMghI vyKd` hY| E`pxy husn ” vyKd` hY| E`pxy cyhry ” vyKd` hY| jy kr E`pxI SklcMgI n` lgdI hovy q~ E`pxy E`p ivc nhIN blik SISy ivc nuks lBd` hY| SISyivc roz mrH dy jIvn ivc kIqIE~ kurIqIE~ kdI nzr nhIN EàuNdIE~| E`pxÈslI rUp vyKx` hovy q~ mnuK ” E`pxy mn dy SISy ivc J`kx` pvyg`| ieh bV` hIEauK` kMm hY|

mh~purK mn dy SISy ivc E`pxy E`p ” vyK skdy hn| mh~purK jy c`huxq~ E`pxy syvk~ ” vI mn d` E`rsI ivK` skdy hn| mnuK Esl ivc kI hY qy sMs`rdy s`hmxy auh kI bixE` iPrd` hY| b`hroN s`D qy EMdroN mn p`pI v`lI dS` jdnzr EàuNdI hY q~ mn SuD hox ivc dyr nhIN lgdI|

jYqyv`lI ipMf dy BèI Bgq isMG E`pxy c`r s`QIE~ n`l sMq b`b` bsMqisMG jI mh`r`j dy drSn~ leI inrml kutIE` jOhl~ Eèy| ieh pihly r`m` mMfIgey sI| auQoN ie@k s`QI ny dysI Sr`b dI boql KrIdI qy ipMf ” j`x leI muV pey|rsqy ivc jd inrml kutIE` jOhl~ koloN lMG rhy sI q~ mh~purK~ dy drSn krnd` ivc`r bxìeE`| boql KrIdx v`ly ny E`n`-k`nI kIqI pr Bgq isMG ny zorp` ky ikh` ik drSn q~ krky hI ipMf ” j`v~gy|

Sr`b dI boql ” kutIE` dy EMdr qy lY ky j` nhIN skdy sn| gyt dy b`hrjOVy auq`ry qy Sr`b dI boql vI joiVE~ kol hI r@K id@qI| h@Q su@cy krky drb`r m@Q`tyikE` qy sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kol E` ky aunH~ dy crn prsy| mh~purK~dy kihx qy auQy hI mUiVE~ qy sj gey|

mh~purK~ ny bcn kIq`,ìBgq isMG ikd~ E`x` hoieE` ?îBgq isMG ny ikh`,ìmh`r`j! E`p jI dy drSn krn ” mn sI|îsMq mh`r`j ny puiCE`,ìs`ry E` ikQoN rhy ho ?îBgq isMG ny CyqI ijh` kih id@q`,ìr`m` mMfI qoN E` rhy h~|îmh~purK~ ny QoVI dyr koeI bcn nhIN kIq`| ij@Qy c`ro bYTy sn ku@C smyN bÈd

336

ie@k kUkr aunH~ dy kol E` ky bYT igE`| auh boql dy mìlk kol bYT` sI qy E`pxymUMh ivcoN Sr`b dI boql dy qu@ky ” aus dy kol su@t idMd` hY| boql d` mìlk aus qu@ky” pihc`x lYNd` hY qy aus d` cyhr` Srm n`l l`lo-l`l ho j~d` hY| mh~purK iesnz`ry ” bVy hI muskr` ky vyK rhy sn| pu@Cx lgy,ìBgq isMG! ieh kUkr quh`fIiem`nq dy ky quh`” kuJ smJàux` c`huMd` hY |î

Bgq isMG ny vI qu@ky ” vyK ilE` sI| auh bV` Srms`r hoieE` jo ausnyEnj`xy E`pxy ipMf vìlE~ d` ijs kMm leI s`Q id@q` sI auh q~ SISy qrH~ s`hmxysMq mh`r`j ” idKèI dy igE` hY| auh bV` hI Srimd` hoieE`| kuJ bol q~ nhINsikE` pr mh`r`j jI dy crn~ ” pkV ky E`pxI Bu@l bKSàux lg`|

sMq mh`r`j jI ny jd vyiKE` ik Bgq isMG ” mn E`rsI ivc E`px` cyhr`nzr E` igE` hY q~ bcn kIq`,ìdrb`r j` ky E`pxI Bu@l bKSàu| ies g@l leIq~ d`q` hI m`P kr skd` hY|î

siB Eaugx guxI imtìeE` guru E`py bKsxh`ru “¢“ (pMn` ©™)

Bgq isMG ” smJ E` geI ik ijs rsqy qy j`x` nhIN aus rsqy qy hor iksyd` s`Q vI nhIN dyx` c`hId`| aus ny ies gl d` Sukr vI mnìeE` ik aus dyEaugx~ ” sMq mh`r`j ny CyqI hI Bul` idq` hY qy d`qy koloN Bu@l vI bKS` id@qI hY|boql dy mìlk ny vI aus smyN Erd`s kIqI ik d`q` aus” SkqI dyvy q~ jo auh ieslq qoN dUr rih sky|

iesy qrH~ ie@k v`r ie@k muslm`n BèI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dydrSn krn EìeE`| aus ” bIVI pIx dI lq lgI hoeI sI| gyt dy b`hr aus nyE`pxI ju@qI auq`rI qy jyb ivcoN mìcs qy bIVI k@F ky ju@qI ivc r@K id@qI| sMqmh`r`j jI dy drSn krky jdoN auh b`hr EìeE` q~ kI vyKd` hY ik ju@qI ivcPnIEr s@p bYT` hoieE` hY| ieh idRS vyK ky auh BYE n`l kMbx lg ipE`| aus nyPYsl` kIq` ik aus idn qoN bÈd auh bIVI ” h@Q nhIN lg`vyg`| ieqnI soc EjyEèI hI sI ik s@p juqI ivcoN inkl ky n`l hI G`h ivc Elop ho igE`| ausmuslm`n ny aus idn qoN bÈd bIVI nhIN pIqI|

iehn~ s`KIE~ qoN pq` cld` hY ik kyvl kutIE` hI nhIN blik aus dy nyVydI Q~ vI mh~purK~ dy qp n`l piv@qr ho geI hY| byzub`n jIv q~ ies gl ” CyqIsmJ j~dy hn pr mnu@K dI motI Ekl ” smJàux leI mh~purK koeI n` koeI k`rxbxàuNdy hn |

°¢

337

rqn pd`rQ~ dy imlx d` Sukr`n`cMdn dy nyVy v@sx v`lI vnspqI, B`vyN Pl v`lI hovy j~ PloN bgYr, jo vI

ru@K-ibRK huMd` hY, sB cMdn dI sugMDI v`l` ho j~d` hY | sMq b`b` jI nUM ijsny vIEpxìeE`, aus ny E`px` Gr b`hr sB sv`r ilE` |

EKutu Kj`n` siqguir dIE` qoit nhI ry mUky “ (pMn` ¢°• )

srd`r krm isMG kIrqI, jlMDr dy ie@k hlky qoN keI v`r EYm.EYl.ey. cuxygey | ienH~ d` pirv`r qy E`p sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy bVy SrD`lUsn | koeI vI kMm SurU krn qoN pihl~, sMq b`b` jI kol E` ky hukm lYx` | aunH~ dymn iv@c sMq b`b` jI leI bV` m`x sI | ie@k v`r srd`r jI dy v@fy spu@qr gurdIpisMG bolIn`, ny E`px` in@jI hvèI jh`z KrIidE` | pihlI auf`x Brn smyN,bolIn` jI sMq b`b` jI kol Eèy qy bynqI kIqI,ìp`qS`h, E`p jI dI imhr sdk`nv~ hvèI jh`z ilE` hY | E`p imhr kro qy crn pÀ |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìhvèI jh`z~ dI sYr s`fy leI nhIN hY | E`p sMqigE`n isMG jI nUM n`l lY jÀ |î

hukm mMnidE~ sMq b`b` igE`n isMG jI nUM bolIn` jI ny E`pxI k`r iv@cbYTìeE` | sMq b`b` jI ny hukm kIq` sI ik nMbrd`r dId`r isMG qy BèI hIrìsMG, jOhl~ v`ly nUM n`l lY j`x` |

nMbrd`r dId`r isMG aus smyN n@ky moV rhy sn | Ev`z id@qI q~ auh im@tIn`l ilbVIE` l@q~ n`l hI k`r iv@c E` ky bYT gey | BèI hIr` isMG vI ibnH~ ju@qIdy k`r iv@c E` gey |

k`r, jlMDr CàuxI dy PlìeMg kl@b v@l qur peI | ie@Qy hI hvèI jh`ziqE`r KVH sI | bolIn` jI d` pirv`r, s`k sMbMDI s`ry iek@Ty hoey sn | sMq b`b`jI dy Eàuux d` ieMqz`r kr rhy sn | jd k`r PlìeMg kl@b phuMcI, q~ sMq b`bìgE`n isMG jI nUM bVy siqk`r n`l g@fI qoN auqìrE` igE` |

sMq jI nUM hvèI jh`z iv@c sjìeE` igE` qy bolIn` jI ny pèIlt dI jgHleI qy sMgq ny jYk`ry C@fy | hvèI jh`z ny auf`x BrI qy jOhl~ ipMf v@l ru@KkIq` | inrml kutIE` jOhl~ dy l`gy E` ky bolIn` jI ny sMq jI nUM E`sm`n qoN kutIE`d` idRS idKìeE` | iPr jd kutIE` dI pRkrm` kIqI q~ Pu@l vrsèy | do v`rIpRkrm` kr ky jh`z nUM v`ps lY gey | sMq jI qy BèI hIr` isMG Eqy nMbrd`r jInUM kutIE` k`r qy v`ps C@fx Eèy |

sMq b`b` jI dy drSn krky Sukr`n` kIq` |bolIn` jI Eksr sm`gm~ íqy Pu@l~ dI vrK` kutIE` qy hvèI jh`z qoN krdy

sI | aus smyN sMq b`b` jI iksy dr@Kq dI t`hxI Q@ly ho j~dy qy bcn krdy,ìieh

338

Pu@l Esm`noN sMgq qy pYx |" KuS ho ky keI v`r ieh vI kihMdy, "hvèI jh`z sMgqdy drSn~ leI EìeE` hY |î

bolIn` jI dI ieh syv` hux auhn~ dy B`xjy gurSrn isMG rèy (il@lI)inBàuNdy hn |

°¢Bgq` dI jiq piq E`py sv`rd` hY

srd`r krm isMG jI kIrqI dy v@fy spu@qr srd`r gurdIp isMG bolIn` ”bVH m`x sI ik auh ie@k EYsy s`DU dI sMgq krdy ny jo sB gl~ d` igE`q` hY| aunH~” pUr` ivSv`S sI ik mh~purK~ dy k`rx hI aunH~ dy EMdr joS hY| auh j`xdy sI ikiksI ny vI aunH~ dy n`l pMg` ilE` q~ aunH~ ny kutIE` phuMc j`x` hY, E`pxy mn ivcErd`s krn leI| aunH~ ” Bros` sI ik koeI vI dunIE` dI q`kq aunH~ ” hr` nhINskdI| iesy leI auh smJdy sI ik aunH~ ” jo ku@C vI imilE` hY, auh sMq b`b` bsMqisMG jI dy k`rx hY| b`r b`r mh~purK~ d` Sukr`n` krn ” ic@q krd`|

jn kau pRBu hoieA dieE`lu “ syvku kIno sd` inh`lu “ (pMn` ¢®©)

ie@k v`r bolIn` sìhb ny nvIN ivdyS dI bxI k`r KrIdI| Gr phuMcy q~pirv`r ” k`r ivK` ky kihx lgy, ìmYN huxy EìeE`|î

k`r cl` ky inrml kutIE` jOhl~ lY ky E` gey| S`m dy qkrIbn E@T ku vjysn| sRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j aus smyN kutIE` dy EMdr hI sYr kr rhysn| bolIn` sìhb ny mh~purK~ dy crn prsy qy ip@Cy ip@Cy clx lg pey| mh~purKk`r dy kol E` gey| aus dy E`ly duE`ly hI c@kr kFx lg pey| iPr ie@k jgH Kloky bcn kIq`, ìbVHy ijgry v`l` hYN bolIn`| ijgry n`l hI kMm huMdy ny|î iPr pu@Cxlgy,ìk`hdy leI lY E~dI g@fI ?î

bolIn` jI ny jv`b id@q`,ìieh q~ mh`r`j E`p j`xdy hovygy| d`s q~ E`pdy crn pvàux ” lY ky EìeE` hY|î

sMq mh~purK kihx lgy,ìE@C`! ieh ikDr j~dI E`?îbolIn` jI ny ikh`,ìmh`r`j ijDr E`p jI dI myhr ho j`vy|îmh~purK~ ny bcn kIq`,ìsRI EMimRqsr sìhb clo|îbolIn` sìhb ny jd ieh bcn suxy q~ pihl~ q~ smJ nhIN EèI| QoVy smyN

ivc hI jd Esl g@l dI soJI hoeI q~ KuSI d` iTk`x` n` irh`| aunH~ ny mh~purK~leI g@fI ivc E`sx lgìeE` qy g@fI ivc sj` ky sRI EMimRqsr vl qur pey|

Gr vìlE~ b`ry koeI iKE`l hI nhIN EìeE`| koeI tYlIPon j~ mobèIl Ponq~ hY nhIN sI|

339

r`q dy qkrIbn ie@k vjy sn jdoN sMq b`b` jI drb`r sìhb dI prkrmìvc sn| bolIn` sìhb ” aus S~q smyN ivc EYs` mihsUs ho irh` sI ijvyN Ek`lpurK E`p h`zr hY| mh~purK~ d` n`l hox n`l hI nz`r` kuJ v@Kr` idKèI dy irh`sI| drb`r sìhb dy drSn kIqy qy hnyry pey hI kutIE` v`ps E` gey|

syvk mh~purK~ d` Sukr`n` g@l~ n`l qy kr nhI skd`| bolIn` sìhb nyE`pxy mn dy EMdr hI mh~purK~ d` Sukr`n` kIq` qy CutIE~ lY ky Gr ” muV Eèy|svyr dy c`r v@jy sn jd auh Gr phuMcy|

Gr v`ly pryS`n sn qy s`rI r`q sO hI nhIN sky| bolIn` sìhb q~ kih kyEèy sI ik ëhuxy EìeE`í qy s`rI r`q bIq geI| iehI socx ik koeI s@t-cot(ACCIDENT) n` ho geI hovy, Eqy n`l-n`l qMdrusqI leI mh~purK~ dy crn~ ícErd`s~ krI j`x |so ikau ibsrY ijin sBu ikCu dIE` “ so ikau ibsrY ij jIvn jIE` “ (pMn` ¢©™)

pr Boly kI j`xn ik bolIn` sìhb dy B`g jgàux leI mh~purK aunH~ ” sRIEMimRqsr sìhb ivKy Ek`l purK dy drSn kr` ky Eèy ny q~ jo auh guruU sìhbdI bKSIE~ Em`nq~ d` Sukr`n` kr skx|

°¢srd`r hukm isMG dI syv`

s`D sMgq dI syv` mn EMdr grIbI pYd` krdI hY | haumY qoN dUr krdI hY |ies grIbI n`l hI ir@DIE~, is@DIE~ qy in@DIE~ dI guris@K qy vrK` huMdI hY | pries syv` nUM isKàux v`l` vI koeI praupk`rI jIv hox` c`hId` hY | ieh zrUrI ieskrky hY, ikauNik ie@k q~ gurU dI bKiSS Sìml huMdI hY qy dUsrI syv` dI ivDI d`pq` l@g j~d` hY | s`D sMgq dI syv` dy n`l gurU dI syv` vI krn iv@c l`B hY |

srd`r hukm isMG, bolIny v`ly srd`r krm isMG kIrqI (EYm.EYl.ey.) jIdy BèI sn | s. hukm isMG pihly isMD iv@c b`r dy iel`ky iv@c izmINd`r` krdysn | isMD qoN Kyq vyc ky ienH~ ny pMj`b iv@c izmINd`r` E`rMB kr id@q` sI | ienH~d` isMD Eàuux` j`x` l@g` rihMd` sI | ieh sMq b`b` jI dI syv` iv@c h`zr rihMdy |

ie@k v`r ieh isMD qoN, sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy GoVy ikSnU leIS`hI k`TI, lg`m, zIn, rk`b~qy nmd` lY ky Eèy | ies nUM aunH~ ny bVy pRym n`l syvìv@c h`zr kIq` |

aunH~ idn~ iv@c ie@k hor SrD`lU ny isMD qoN hI EèI ie@k GoVI KrIdI | iesGoVI ny iqMn v`r isMD iv@c hoey GoV sv`rI dy muk`bly iv@c ih@s` ilE` sI | iqMnoN v`ries GoVI dI ij@q hoeI sI qy doV iv@c E@vl EèI sI |

340

ies SrD`lU ny GoVI nUM KrId ky inhìrE`, q~ aus nUM l@g` ik ieh GoVI ausjogI nhIN hY qy aus ny pRym iv@c E` ky ies GoVI nUM sMq b`b` jI dy h`zr kr id@qI | iehauhI GoVI sI ijsdI Esv`rI krky sMq b`b` jI ny GoV sv`rI dI doV s`DU qoN ij@qIsI |

srd`r hukm isMG jI vloN id@qIE~ GoVy dIE~ vsqUE~ ies GoVI dy nsIb sn |sMq b`b` jI ny ikSnU GoVy dI Esv`rI krnI qy sMq b`b` igE`n isMG jI ny

ies GoVI nUM iqE`r krky, iesdy n`l pYdl clx` | sMq b`b` jI ny, Coty sMq~ nUM hukmkrn` ik ies GoVI qy sv`r ho jÀ | aunH~ d` hukm mMnidE~ sMq b`b` igE`n isMGjI ny ies GoVI qy cVH j`x` pr GoVI nUM hmyS~ sMq b`b` jI dy GoVy qoN ip@Cy r@Kx` |dovyN s`DU Esv`rI krky keI v`r dUr inkl j~dy |

Kyq~ iv@c kMm krn v`ly izmINd`r qy ipMf~ dy hor inv`sIE~ nUM jd sMq b`b`jI dy lMGx d` pq` l@gd` q~ koeI, gMny d` rs, koeI l@sI, koeI du@D, qy koeI hor K`xdI vsqU lY EàuuNdy qy sMq b`b` jI nUM bynqI krky aunH~ dI syv` krdy |

keI v`r sMq b`b` jI ny GoV` n` rokx` qy SrD`lU sMq b`b` jI dy GoVy dy ip@CyvsqUE~ lY ky clx l@g pYNdy | ij@Qy vI j` ky, sMq b`b` jI pVÈ krdy qy sMgq ivcoNpihc`x ky kihMdy,ìBojov`l dI sMgq kI hukm krdI hY ? î

ijhVy vI ipMf dy inv`sI huMdy, aunH~ dy ipMf d` j~ aunH~ d` n`m lY ky bulàuNdy | ipMfvìlE~ dy KuSI dI h@d n` rihMdI qy auh pRym iv@c syv` krnI E`rMB kr idMdy |

ies n`mI GoVI dy do vCyry hoey | ieh jd v@fy hoey q~ sMq b`b` jI, ivr@kqjI mh`r`j nUM vI n`l r@Kdy | keI v`r E`p nhIN j`x` qy sMq b`b` igE`n isMG jIqy sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq nUM hukm krky Esv`rI leI Byjx` | ivr@kqjI GoVy qy cVHx qoN sMgdy sn Eqy sMq b`b` jI dI h`zrI iv@c GoVy qy cVHx qoN kqr~dysn | sMq b`b` jI d` hukm mMn ky cVH q~ j~dy pr CyqI n`l Q@ly auqr EàuuNdy |

GoVI dI syv` iks SrD`lU ny krnI sI qy aus dI k`TI Eìd d` sm`n iksny Byt` krn` sI, ieh kOx j`xd` sI |

pr s. hukm isMG jI nUM ieMnI KuSI huMdI jd auh GoVI qy pèy S`hI k`TI nUMvyKdy qy Sukr krdy ik sMq b`b` jI ny aunH~ dI syv` kbUl kr leI hY |

°¢

341

BèI r`m isMG ëaud`sIí dI s`KIndIE~-n`ly vihMdy hoey gMg` iv@c iml ky gMg` dy jl d` hI rUp bx j~dy hn |

gMg` piv@qr mMnI j~dI hY Eqy aus d` jl vI piv@qr huMd` hY | vìhgurU d` ismrnkrn v`ly vI piv@qr Eqy sv@C huMdy hn | auhn~ dy drSn~ n`l su@K imld` hY | auhn~dI iksy n`l duSmxI nhIN huMdI | auh Brm~, Sgn~ qy EpSgn~ qoN dUr lMG cu@ky huMdyhn | ies krky auhn~ dy ichry d` qyz dyK ky, aunH~ dI ruhìnEq nUM smJ ky, keIs`DU vI auhn~ n`l juV j~dy hn |

s`DU r`m isMG ie@k aud`sI s`DU sn Eqy Eksr sMq b`b` jI dy drSn krninrml kutIE` jOhl~ EàuuNdy | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j auhn~ d` siqk`rie@k s`DU dI qrH~ krdy sn | s`DU r`m isMG ijs aud`sIn sMq dy cyly sn auhn~ dykeI hor vI cyly sn | ie@k v`rI jd s`DU r`m isMG kutIE` Eèy q~ sMq b`b` jI nybcn kIq`,ìquh`fy sMq~ dy ikMny cyly hn ?î

s`DU r`m isMG ny jv`b id@q`,ìmh`r`j, nON cyly hn |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìquh`f` nMbr ik@Qy hY ?îs`DU r`m isMG ny d@isE`,ìnOvyN nMbr qy, EsI sB qoN Coty h~ |îsMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìjy hr s`l ie@k cyl` mhMqI sMB`ly q~ quh`fI

v`rI nON s`l~ bÈd E`vygI |îs`DU r`m isMG ieh bcn sux ky cu@p rih gey | auhn~ nUM smJ n` EèI ik

mh`r`j jI ny EYsy bcn ikauN kIqy hn | auh q~ ies b`ry Ejy soc vI nhIN skdy snikauNik auhn~ ny Ejy keI pOVIE~ cVxIE~ sn | nyk mnu@K hmyS~ E`pxy E`p nUM nIv~hI smJd` hY | sMq b`b` jI s`DU r`m isMG dy nyk krm~ dy j`xU sn | auh vyK cu@kysn ik auhn~ iv@c koeI cqurèI nhIN kyvl BgqI hI ClkdI hY |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìE@j qoN hI mhMqI iml jèy q~ koeI ieqr`j hY ?îs`DU r`m isMG hYr`n rih gey Eqy kihx l@gy,ìmh`r`j kuJ smJ nhIN EèI |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìieh b`x` bdlo qy kCihr`, ikrp`n sjÀ|îs`DU r`m isMG dy mu@KoN, siq bcn, inkilE` |sMq b`b` jI ny ikh`,ìhltI qy j` ky ieSn`n kro Eqy b`x` bdl lvo |îkol bYTy sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìiehn~ nUM ikrp`n qy

kCihr` ilE` ky idau |î s`DU r`m isMG ny hltI qy j` ky ieSn`n kIq` qy sMq b`b`jI dy bKSy hoey bsqr p` ley |

sMq b`b` jI ny auhn~ dy pur`xy k@pVy b`hr im@tI iv@c dbv` id@qy qy iPr sMqb`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq`,ìsMq`, ie@k sPyd c`dr` ilEàuu qy s@c KMf dyE@gy ivC` idau |î

342

sMq b`b` igE`n isMG jI ny hukm mMnE` qy iPr s`DU r`m isMG nUM aus c`drqy bYTx d` hukm kIq` qy auh j` ky sj gey |

jOhl~ dy nMbrd`r dId`r isMG jI nUM bulìeE` igE` qy hukm kIq`,ìjOhl~dI sMgq iek@TI kr ky ilEàuu |î jd sMgq E` geI q~ sMq b`b` jI ny PurmìeE`,ìjysMq p`l isMG dy gurduE`ry leI ie@k mhMq dyeIey q~ aus dI sMB`l dI s`rI izmyv`rIausdI hovygI |î

sMgq nUM pq` sI ik gurduE`ry dI syv` TIk qrH~ nhIN ho rhI sI qy auh bVyKuS hoey ik aus dI syv` sMB`l d` izMm` iksy hor nUM iml irh` hY | J@t kihid@q`,ìmh`r`j, s`fy bVy cMgy B`g |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìjÀ iPr s`ry mhMq jI nUM nmSk`r kro |îsMq b`b` jI ny sMgq nUM c`dr qy bYTy s`DU r`m isMG v@l Byj id@q` |jd sMgq v`ps E` geI q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìieh hux quh`fy vI mhMq

qy s`fy vI mhMq hn |îs`DU r`m isMG d` jIvn bdl igE` | s`D dI sMgq ny ies BgqI iv@c r@qy

s`DU nUM muKI bx` id@q` |roz`n` svyry c`r vjy auT@ ky s`DU r`m isMG inqnym Eqy suKmnI sìhb d`

p`T krdy | s`ry gurduE`ry dI s~B-sMB`l bVy ipE`r n`l krdy | SrIirk du@K hoxqy vI syv` n` C@fdy | syv` kridE~ nON s`l bIq gey | ie@k idn s`DU r`m isMG ibm`rho gey | k`&I iel`j dy b`vjUd ibm`rI TIk n` hoeI | iehn~ soicE` ik hux EMqsm~ E` igE` hY qy ieh ipMf dI SmS`n BUmI iv@c j` ky lyt gey |

sMq b`b` jI nUM auhn~ dI ibm`rI b`ry d@isE` igE` | sMq b`b` jI hnyry peyjOhl~, sMq p`l isMG dy gurduE`ry Eèy | s`DU r`m isMG jI nUM vI n`l dy kmry iv@cilE~d` igE` | sMq b`b` jI ny kIrqn krn d` hukm kIq` Eqy E`p SRI gurU gRMQsìhb dy q`by bYT gey | s`rI r`q kIrqn cld` irh` | svyry c`r vjy sMq b`b` jIs`DU r`m isMG dy kmry iv@c Eèy | auhn~ dy nyqr bMd sn | sMq b`b` jI ny E`v`zdy ky bulìeE`, ìmhMq jI |î

s`DU r`m isMG ny jdoN sMq b`b` jI dI rsn` qoN ieh Sbd suxy q~ E`pxIE~E@K~ KolIE~ | sMq b`b` jI ny ikh`, ìmhMq jI! hux gurU n`nk sìhb dy crn~ dìDE`n lgàu | ieh sm~ iDE`n lgàux d` hY qy hor kuJ nhIN socx` |î

bs kuJ hI smyN bÈd mhMq jI sm`DI iv@c cly gey | sMq b`b` jI dy hukmEnus`r ie@k bV` suMdr ibb`n iqE`r kIq` igE` | iPr auhn~ dy ibb`n nUM s`ry ipMfivcoN lMG` ky EgnI Byt kIq` igE` | auhn~ dI E`qm` dI S~qI leI SRI EKMf p`Tsìhb dy Bog pvèy gey |

343

sMq b`b` jI ny s`DU r`m isMG jI dI EvsQ` nUM pihc`xdy hoey nON s`l~ dìzkr kIq` sI | nON s`l~ leI mhMqI bKSI geI Eqy s`DU r`m isMG jI ny jIvn dysuE`s EnQk syv` Eqy SrD` n`l pUry kIqy |

°¢Bgq muKY qy boldy sy vcn hovMdysMq jn` imil hir jsu gìeA “koit jnm ky dUK gvìeA “ ° “ rhàu “jo c`hq soeI min pìeA “kir ikrp` hirn`mu idvìeA “srb sUK hirnìm vfèI “gurpRsìd n`nk miq pèI “ (pMn` ß¢™)

pUrn s`DU Eàuux v`ly smyN nUM pihc`x lYNdy hn Eqy E`pxy ipEìrE~ nUM iesb`ry q`Vx` krdy rihMdy hn | keI mnu@K EYsy vI huMdy hn jo ieS`r` nhIN smJdy | keIv`rI ieh s`DU dUsirE~ nUM smJàux leI Eijhy kMm vI kr idMdy hn ijs n`l gurUqy Bros` v@D sky |

ie@k v`rI kutIE` qy k`&I sMgq iek@TI hoeI | sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j jI ny kIrqn d` hukm id@q` Eqy sMgq nUM ikh`,ìj` ky kIrqn drb`r iv@cbYT ky kIrqn srvx krn` | b`hr ivdySI jIv hn ies leI drb`r iv@c hI bYTyrihx` |î

ieh hukm iel`hI sI pr kuJ EYsy vI sn jo ies ieS`ry nUM n` smJ sky |sMq b`b` jI d` jIvn bhuq s`d` hox kr ky auh hmyS~ bcn krdy sn ik jy drb`rivcoN kuJ lYx` hY q~ mn iv@c grIbI hoxI c`hIdI hY | mirw`d` iv@c rihx leI s`d`jIvn Eqy s`dy k@pVy hI mnzUr hn | sRI gurU gRMQ sìhb dI hjUrI iv@c iens`n m@Q`tykd` hY pr jy dUijE~ nUM Brmàux leI cmkIly vsqr pèy hox q~ mn nIv~ nhINhuMd` |

ie@k mèI pUry h`r-iSMg`r Eqy BVkIly kpVy p` ky kutIE` EàuuNdI sI | iesmèI Eqy kuJ hor Bu@ly SrIr~ qoN irh` n` igE` qy auh drb`r ivcoN b`hr E` gey | b`hrEàuux dI dyr sI ik ie@k m@KIE~ dy fUmxy ny iehn~ nUM Gyr ilE` | mèI nUM q~ pUr`lpyt ilE` | hor vI isMG~ nUM m@KIE~ lVIE` pr lV ky auf geIE~ | mèI dIE~ q~cIk~ inkl geIE~ | sMq b`b` jI d` hukm n` mMnx qy pCqèI | Erd`s krn l@gIik hux iksy qrH~ bc` lvo, E@gy qoN mirw`d` qy hukm dI p`lx` krygI |

Erd`s krn dI dyr sI ik fUmx` Elop ho igE` | sMq b`b` jI dy kihx qy

344

aus nUM k`lIE~ imrc~ v`l` iGau CkìeE` igE` | m@KIE~ d` zihr SrIr nUM koeInuks`n n` phuMc` sikE` | sMgq íqy ies Gtn` d` bhuq Esr hoieE` |

sMq b`b` jI dy mu@KoN sihj-suBÈ inkly bcn~ iv@c ieS`r` Eqy hukm dovyNhuMdy sn | ies dI smJ aus nUM hI EàuuNdI sI ijs d` mn gurU crn~ iv@c JuikE` huMd`sI | sMq b`b` jI pUry gurU n`l joVdy Eqy gurb`xI dy kIrqn d` E`nMd lYx leI pRyrdysn | l`h` lYx leI kihMdy Eqy siqgur~ dy crn~ dI pRIq nUM mu@K r@Kdy sn ikauNikies n`l hI mYN-myrI qoN Cutk`r` imld` hY | gurmu@K~ leI s`D-sMgq hI s@c` r`hhY jo gurU dI is@iKE` qoN pR pq huMd` hY |

°¢sBu ikCu qumrY h`Qy

Eàu sKI sMq pìs syv` l`gIEY “pIsau crx pKìr E`pu iqE`gIEY “ (pMn` §•ß)

s@c dy r`h íqy clidE~ hI jy mn dI haumYN dUr n` hovy q~ prmySvr dIpR pqI nhIN ho skdI | mnu@K nUM krm~ Enus`r Pl imld` hY qy pRm`qm` ies inwmn`l hI sMs`r cl` irh` hY | jy siqgurU dI KuSI lYxI hovy q~ haumYN iqE`gxI pvygI |

ie@k v`r jOhl~ kutIE` ivKy sMgq, pMgq iv@c bYT ky lMgr d` ieMqz`r krrhI sI | siqn`m vìhgurU d` j`p ho irh` sI | syv`d`r~ ny lMgr vrqàux` E`rMBkIq` | jd pRS`dy vrqàux v`l` syv`d`r E@gy viDE` q~ aus ny vyiKE` ik ie@kinm`x` is@K pMgq iv@c bYT` hY | pRS`dy dyx smyN syv`d`r ny ikh`,ìsyv` q~ koeI kIqInhIN ieh lY lMgr C@k lY |î syv`d`r dI bolI iv@c bhuq kVv`ht sI | aus inm`xyis@K ny q~ kuJ n` ikh` pr sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny ieh v`k sux ilE` |

sMq b`b` jI ny syv`d`r nUM syv` krn qoN rok id@q` | aus nUM E`pxy kol bulìeE`qy bcn kIq`,ìieh lMgr iks d` hY ?î

syv`d`r kuJ bol n` sikE` |sMq b`b` jI ny bcn kIqy,ìgurU n`nk sìhb d` lMgr, gurU dI sMgq ny C@kx`

hY pr qUM q~ ies nUM E`px` bx` ilE` | ieh lMgr qyr` nhIN, iksy d` nhIN ieh qyDur-drg`h dI bKiSS hY | lMgr dI syv` krn v`l` bV` vfB`g` hY | sMgq iv@cbYTy hr pRymI aus leI sm`n huMdy ny | pr haumY iv@c kIqI syv` d` koeI l`h` nhIN |î

syv`d`r ny E`pxI Bu@l bKSèI pr sMq b`b` jI ny aus nUM iPr syv` d` hukmn` id@q` |

sMq b`b` jI syvk~ nUM is@Dy r`h qy c@lx d` aupdyS idMdy | sìrE~ d` ED`rEqy E`sr` pRm`qm` hI hY qy auhI sMs`r dI p`lx` kr irh` hY | ies g@l nUM smJàux

345

leI pRm`qm` ny sMq b`b` jI vrgy mh~purK~ nUM mnu@K` jnm id@q` q~ jo auh sMs`rdy mnm@qIE~ nUM is@Dy rsqy clx d` ieS`r` krdy rihx |

ijs sMgq iv@c inm`xy nUM m`x imld` hovy, auQy GmMfI mnu@K dI koeI Q~ nhIN |

°¢sMq b`b` jI dy kuJ is@iKE` Bry bcn

a. s`DU sMs`r qoN bypRv`h huMdy hn pr siqgurU s@cy p`qS`h n`l aunH~ dI pRIqpUrI huMdI hY | auh sMs`rI jIv~ nUM gurU sìhb`n duE`r` id@qy aupdyS~ qoN j`xUkrvàuNdy hn |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j keI v`r drb`r sìhb sRI EMimRqsrsìhb drSn~ leI j~dy q~ k`r jdoN sRI EMimRqsr phuMcdI, frèIvr nUM g@fIrokx leI kihMdy | g@fI qoN auqr ky, joVy auq`r ky sRI gurU r`md`s sìhb dIDrqI qy m@Q` tykdy, ikauNik piv@qr DrqI dy drSn B`g~ vìlE~ nUM hI huMdyhn |

pRoPYsr dIv`n isMG, s. dlIp isMG (fI.EYs.pI) dy Br`, d` sMq b`b`jI n`l bhuq pRym sI | auhn~ keI v`rI sMq b`b` jI n`l bcn krny q~ kyvlEMimRqsr kihx` | sMq b`b` jI kihMdy sn, "jdoN is@K Erd`s krd` hY q~ sRIEMimRqsr dy drSn ieSn`n kihMd` hY | ieh Erd`s s`nUM gurU sìhb`n nyisKèI hY so EsIN mu@KoN kyvl EMimRqsr ikvyN kih skdy h~ | sRI EMimRqsr ikh`kro |" sMq b`b` jI bVy suc@jy FMg n`l E`pxI g@l smJ` lYNdy sn Eqy sMgqvI auhn~ dy bcn~ d` pUr` siqk`r krdI sI |

E. sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j kol Eèy ifaUtI krn v`ly pRymI nUM keI v`rpu@Cdy,ìikMnHy idn bÈd v`ps ifaUtI qy j`x` hY ?" pRymI ny EgoN Eksr jv`bdyx`, "mh`r`j c`r pMj idn~ iv@c v`ps cly j`x` hY |î

ies g@l nUM suxky sMq b`b` jI ny bcn krn`,ìc`r j~ iPr pMj |îieh bcn suxky pRymI kihMd`,ìmh`r`j pMj idn~ bÈd v`psI hY |îsMq b`b` jI smJàuNdy,ìg@l ie@k krI dI hY | duibD` iv@c nhIN rihx`

c`hId` |îe. sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy bcn suxky jd koeI KMfy b`ty d` EMimRq

C@kx leI iqE`r ho j~d` q~ sMq b`b` jI PurmàuNdy,ìE@j d` idn sPl hoigE` |î

jd ivdyS qoN EìeE` pRymI gurU dI POj iv@c Sìml hox qy iqE`r huMd`q~, sMq b`b` jI kihMdy,ìE@j q~ morc` Pqih ho igE` hY |î

346

s. keI v`rI jdoN iksy purS j~ iesqrI b`ry sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jnUM d@isE` j~d` ik s`ry kihMdy hn ies nUM iksy B@tkI rUh ny pkV ilE` hY, q~sMq b`b` jI ny bVI zor dI kihx`,ìcly j`h ieQoN | gytoN b`hr inkl j` |î

ieh bcn sux ky auh bMd` b`hr n` j~d` | Esl iv@c ieh bcn ausBtkI rUh leI auc`ry j~dy sn | auh bMd` iblkul inrol ho ky kutIE` qoN j~d` |

h. sMq b`b` bsMq isMG jI keI-keI idn Bojn nhIN C@kdy sn | sMgq dy keIpRymIE~ ny auhn` nUM kdy E`pxy s`hmxy kuJ vI C@kdy nhIN vyiKE` sI | sMq b`b`jI ikxk` m`qr EMn gRihx krn qoN bÈd vI siqgurU d` pUrn Sukr`n` krdy | EMnBu@Ky dy mn nUM qirpqI idMd` hY Eqy srIr dI p`lx` vI krd` hY | iesy leI sMqb`b` jI En`j nUM bhuq auq@m smJdy sn | EMn C@kx qoN bÈd sMq kbIr jId` ieh Sbd pVdy sn :

DMnu gup`l DMnu gurdyv “DMnu Enìd BUKy kvlu thkyv “Dnu Aie sMq ijn EYsI j`nI “iqn kau imilbo sìrMgp`nI “Eìd purK qy hoie Enìd “jpIEY n`mu EMn kY sìd “ (pMn` ®ß£)

°¢

347

hol` muh@l`hol` muh@l` ie@k s`l`n` is@K iqauh`r hY, ijhV` kysgVH sìhb ivKy mnìeE`

j~d` hY | ieh iqauh`r °ß™° eI: iv@c sRI gurU goibMd isMG sìhb mh`r`j ny E`rMBkIq` sI qy hux vI ausy auqS`h n`l mnìeE` j~d` hY | bxàutI wu@D, POjI EiBE`s,GuV sv`rI dy k`rn`my, gqk` Eìd d` pRv`h iqMn idn cld` hY | gurU gRMQ sìhbdI hzUrI iv@c kIrqn kQ` huMdI hY | sMgIq qy kivq` dy muk`bly huMdy hn | qIsry idnjo ik holI dy iqauh`r qoN Egly idn huMd` hY, nUM pMj ipE`ry ie@k ngr kIrqn dIEgvèI krdy hn | ieh ngr kIrqn q^q sRI kysgVH sìhb qoN E`rMB ho ky, iklÈ`nMdgVH, lohgVH sìhb, m`q` jIq kOr jI dy gurduE`ry qoN ho ky q^q sìhbvìps EàuNd` hY | ies s`ry nz`ry nUM vyKx leI dyS-ivdyS qoN sMgq EàuuNdI hY |

sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j dI clèI mirw`d` jy dyKxI hovy q~ auhinrml kutIE` jOhl~ vI nzr E`vygI | sMq b`b` jI ny inrml kutIE` jOhl~ qoN holymuh@ly v`ly idn sMgq nUM ie@k ElOikk dyx id@qI | hol` muh@l` bVI DUm-D`m n`l is@KsMgq, sRI E`nMdpur sìhb mnàuNdI hY | inrml kutIE` jOhl~, EYsI jgH hY ijQyhol` muh@l` g@j v@j ky mnìeE` j~d` hY |

ies idn kutIE` iv@c bhuq hI E`nMd dI siQqI huMdI sI | pMcm p`qS`h nyEYsy v`q`vrx v`sqy ibE`n kIq` hY :

guru syivau kir nmsk`r “E`ju hm`rY mMglc`r “E`ju hm`rY mh` EnMd “icMq lQI Byty goibMd “E`ju hm`rY igRih bsMq “gun gèy pRB qum byEMq “ rhàu “E`j hm`rY bny P`g “pRB sMgI imil Kyln l`g “holI kInI sMq syv “rMgu l`g` Eiq l`l dyv “ (pMn` °°®™)

EKMf p`T do idn pihly hI r@K id@qy j~dy sn | Bog dy auprMq kIrqnI jQykIrqn krdy sn | sMgq d` bV` iek@T huMd` sI| kIrqn dy bÈd F`fI v`r~ gàuNdyqy kQ` ieiqh`s qoN sMgq nUM j`xU kràuNdy | iesy dOr`n KMfy b`ty d` EMimRq C@kx v`lypR`xI, sRI gurU gRMQ sìhb dI h`zrI ivc, pMj~ isMG~ koloN EMimRq C@kdy sn |EMimRq C@kx vìlE~ dy ivcoN ie@k jQyd`r inwukq kr ky sMq b`b` jI dy drSn leIs`ry EàuuNdy sn | ienH~ pMj~ ipEìrE~ qy EMimRqD`rI jQy dy Egy bYNf vjd` qy s`ryiehI quk~ pVH rhy huMdy :

348

EMimRq gur qy pìeE`! soeI EMimRq gur qy pìeE`!sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ienH~ d` KVHy ho ky siqk`r krdy qy iPr

jQyd`r koloN pu@Cdy,ìisMG~ ny EMimRq CkìeE` ?îjQyd`r jv`b idMd`,ìjI mh`r`j |îsMq b`b` jI pu@Cdy,ìEMimRq ik@Qy C@ikE` ?îjQyd`r d@sd`,ìmh`r`j, EMimRq sRI kysgVH sìhb nUM mu@K r@K ky, inrml

kutIE` jOhl~ ivKy CikE` |îsMq b`b` jI pu@Cdy,ìisMG~ ny b`xIE~ pVHIE~ ?îjQyd`r d@sd` : ìjI mh`r`j |îsMq b`b` jI pu@Cdy, ìK`lsy d` ipq`?îjQyd`r jv`b idMd`, ìK`lsy d` ipq` sìhb sRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j|îsMq b`b` jI pu@Cdy, ìK`lsy dI m`q`?îjQyd`r: ìm`q` sìhb kOr jI |îsMq b`b` jI pu@Cdy, ìguris@K~ ny rihq~ vI dsIE~ ?îìjI mh`r`j! guris@K~ ny pMj rihq~ d@sIE~ sn| kys, kMG`, kV`, ikrp`n

qy kCihr`|î jQyd`r ny auqr dyx` |sMq b`b` jI pu@Cdy, ìguris@K~ ny kurihq~ vI dsIE~ ?îjQyd`r: ìc`r kurihq~ d@sIE~ - rom~ dI by-EdbI nhIN krxI, Sr`b m`s

d` Eh`r nhIN krn`, qMb`kU, bIVI Eìd d` nS` nhIN krn`, pr qn qy pr Dn dìqE`g |î

sMq b`b` jI PurmàuNdy, ìieh c`ro bjr kurihq~ hn | ienH~ kurihq~ qoNhmyS~ dUr rihx` | jy kdy ie@k v`rI vI koeI kurihq ho jèy q~ K`ls`, Kìls nhINrihMd` | aus dI Bu@l isrP ipq` sRI gurU goibMd isMG sìhb hI bKS skdy hn | EYsyBu@ly hoey nUM dub`r` EMimRq p`n krn` pvyg` |î

s`D sMgq ienH~ bcn~ nUM ipE`r n`l srvn krdI qy rsn~ qoN 'DMn vìhgurU'hI inkld` |

ies dy bÈd sMq jI ny jQyd`r koloN pu@Cx`,ìisMG~ ny b`xI pVHx leI vIikh` ?î

jQyd`r:ìjI mh`r`j, pMj b`xIE~ pVHx leI hukm kIq` | jpujI sìhb,j`p sìhb, sv@wY, cOpeI sìhb qy E`nMd sìhb |î

sMq b`b` jI:ìS`m dIE~ b`xIE~ ?îjQyd`r:ìS`m nUM rihr`s sìhb d` p`T qy sOx qoN pihl~ kIrqn soihl` d`

p`T krn` |î

349

sMq b`b` jI :ìisMG~ ny gur mMqr vI d@isE` ?îjQyd`r : ìjI mh`r`j disE` | n`ly mUl mMqr vI d@isE` |îsMq b`b` jI : ìmUl mMqr dIE~ do m`l` svyry qy do S`m nUM krnIE~ hn qy gur

mMqr auTdy bYTdy hr smyN j`p krI j`x` hY |îBèI gurd`s jI vI v`r °£, pauVI ¢ dy iv@c PurmàuNdy hn :

sbdu suriq kir kIrqn siqsMg ivloeI “vìhgurU gurmMqR hY jip haumY KoeI “

sMq b`b` jI ny iPr EMimRq b`ry kQ`, guris@KI jIvn dI mh@qq` b`ry QoVHIdyr leI bcn krny qy ieh vI kihx` ik EMimRq C@kx vìlE~ dy ipCly sB p`pKqm ho gey hn | gurU sìhb ny s`ry gun`h bKS ky E@j nv~ jIvn bKiSE` hY | gurUdI m@q Enus`r nvyN isirauN jIvn imilE` hY |

siqgur kY jnmY gvnu imtìeE` “Enhiq r`qy ieh mn lìeE` “mns` E`s` sbid jlèI “gurmuiK joiq inrMqir pèI “ (pMn` ©§™)

s`rI sMgq KVHI hI rihMdI qy sMq b`b` jI dI d@sI is@iKE` qy clx dI pRyrx`lYNdI |

ies dy bÈd, Erd`s hoxI qy ngr kIrqn dI iqE`rI krnI | muh@ly iv@csB qoN E@gy bYNf dy jQy, aus dy bÈd do cobd`r ijnH~ dy h@Q iv@c c~dI dIE~ cob~huMdIE~ sI | iPr pMj isMG v@fy inS`n sìhb v`ly qy iPr pMj isMG Coty inS`n sìhbv`ly huMdy | ienH~ dy ipCy pMj ipE`ry nMgI ikrp`n~ v`ly huMdy | sMq b`b` jI GoVy íqyEsv`r huMdy qy aunH dy h@Q iv@c iqMn Pu@tI ikRp`n huMdI sI | sMgq s`rI b`dS`h dIsv`rI ip@Cy jYk`ry C@fdI j~dI | ngr kIrqn kutIE` qoN E`rMB ho ky ipMf jOhl~ qyipMf bolIn` qoN ho ky kutIE` v`ps EàuuNd` | keI v`r sMq b`b` jI dI mOj qy hukmn`l ipMf cohk~ vI ngr kIrqn lMGd` |

muh@l` jd kutIE` v`ps phuMcd` q~ Sukr`ny dI Erd`s huMdI hY qy iPr s`rIsMgq lMgr CkdI qy Cu@tIE~ ho j~dIE~ hn |

mOjUd` smyN iv@c vI holy muh@ly v`ly idn ausy prMpr` n`l muh@l` k@iFE` j~d`hY | EMimRq pRc`r hr sMgr~d nUM huMd` hY qy auhI rIq clI EàuuNdI hY |

°¢

350

inrml kutIE` jOhl~ dI iem`rq~ d` vrxn qy ipCokV°) s@cKMf dI iem`rq

sMq b`b` bsMq isMG jI ny E`px` qp-EsQ`n CMn iv@c hI r@iKE` sI | jdsMq b`b` hrn`m isMG jI ny drSn id@qy q~ sMq~ ny ie@Qy CMn iv@c pey plMG qy E`sxkIqy | CMn dy n`l l@gdy C@pV nUM pUrn d` hukm sMq b`b` hrn`m isMG jI d` sI |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j E`pxI CMn dI jgH koeI iem`rq bnàuxleI iqE`r nhIN sn| sMq mh`r`j jI dy SrD`lUE~ ny bynqI vI krnI pr iej`zqn` imlxI| sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy pRymI c`huMdy sn ik aunH~ dy qp EsQ`n” Eàux v`ly smyN leI sMBìlE` j`vy| ies leI aunH~ ny bVI koiSS krnI ik iksyqrH~ sMq mh`r`j jI iem`rq KVHI krn leI mMn j`x|

SrD`lUE~ ny bynqI krnI,ìp`qS`h, E`p jI dy qp leI l`gy hI hor CMnbx` idMdy h~ qy ies piv@qr EsQ`n nUM hmyS~ leI s~Bx dI loV krky ie@k mMdraus`r idMdy h~|î

sMq b`b` jI leI ie@k hor CMn bx geI, ij@Qy E@j kl SIS mihl suSoiBqhY | pr sMq b`b` jI ny pur`xy EsQ`n nUM CyVx d` hukm nhIN id@q` |

sMgq ivcoN bVy E`gUE~ ny p@k` Q~ bnàux leI bynqI krnI q~ sMq b`b` jIny kihx`,ìies EsQ`n nUM ikvyN bdilE` j` skd` hY | ie@Qy s`fy gurU sMq b`b`hrn`m isMG jI mh`r`j ny crn pèy ny qy piv@qr kIq` hY |î

SrD`lUE~ ny QoVHI-QoVHI krky ie@t~ ilEàuxIE~ SurU kr id@qIE~ | EìKrjd sMgq n` mMnI q~ sMq b`b` jI ny ikh`, ìpur`xI CMn dIE~ nIh~ nUM CyVx` nhIN |nvIE~ nIh~ dI aus`rI, pur`xI nIh~ dy bÈd SurU krnI |î

sMgq ny ìsiq bcnî khy |ies smyN °©£ß ivc, pUrn isMG, hYf@ imsqrI sI | ieh piDE`xy d` rihx

v`l` sI | Pdm` qy jYqpur dy imsqrI vI n`l sn | hukm Enus`r mMdr dI aus`rIiv@c syv` krn v`ly kyvl EMimRqD`rI isMG sn | imsqrI vI EMimRqD`rI qy syv`d`rvI EMimRqD`rI | mrUly dy srd`r suMdr isMG jI ny vI syv` iv@c ih@s` pìeE` |

jdoN nvIN nIh~ v`sqy zmIn KodI geI q~ vyKx iv@c EìeE` ik susrI (im@tIdI pur`xI nINh) nUM cIkxI im@tI dI susirE~ p@Q ky kMD~ nUM bxìeE` hoieE` sI |ies iv@c grmI qy srdI dovyN hI nhIN j` skdIE~ sn |

nvINE~ nIh~ nUM ies qrH~ ivCìeE` igE`, ik pur`xI nIh~ dy dov~ pìsE~qoN dIv`r dI aus`rI hoeI | s`ry mMdr dI aus`rI iv@c qkrIbn c`r s`l l@g gey |

ies dI syv` iv@c sMq b`b` igE`n isMG jI vI h`jr huMdy | sMgq svyry syvÈ`rMB krdI qy S`m q@k syv` cldI |

351

ie@k idn sMq b`b` jI ny vyiKE` ik im@tI n`l ilbVy k@pVy sMgq ny ibnH~ DoqyhI lMgr C@k ilE` | sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìs`ry E`po E`pxy s`ry k@pVy Dox |î

poh-m`G dI srdI sI | S`m nUM sMgq nUM TMfy p`xI iv@c k@pVy Doxy pey | sMqb`b` igE`n isMG jI ny vI E`pxy k@pVy Doqy | hukm sI ik s`ry k@pVy Doxy ny | b`kIsMgq ny q~ jo k@pVy pèy sI auh hI Doqy pr sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny s`ryvsqr, B`vyN auh pihly Doqy hoey sI, aunH~ nUM vI Do id@q` | c`dr`, drI qy ivCox` EìdvI Do id@q` | kyvl qn qy ie@k kCihr`, g`qr` qy CotI p@g nUM C@f ky sB vsqr Doid@qy |

aus smyN kutIE` kol ie@k bgIcI huMdI sI | sMq b`b` igE`n isMG jI r`q nUMie@Qy hI, b~h d` sr`hx` bx` E@K~ mIt ky siqgur~ d` guxg`x krn lg gey | qnqy kiChry qoN isv` koeI k@pV` nhIN sI |

sMq b`b` bsMq isMG jI r`q nUM E`pxI CMn iv@c h`zr syv`d`r nUM E`v`z dyky pu@Cx l@gy,ìsMq ik@Qy ?î

syv`d`r sMq b`b` igE`n isMG jI nUM vyK ky E` ky sMq b`b` jI nUMd@isE`,ìmh`r`j, bgIcI kol ivcr rhy ny |î

sMq b`b` jI E`pxI CMn ícoN b`hr inkly qy E`pxI Jul (dysI kpVy d` buixE`hoieE` ivCox`), nUM cu@k ilE` | sMq b`b` igE`n isMG jI kol Eèy qy Jul nUM aunH~ dysrIr qy p` id@q` |

b`b` igE`n isMG jI sucyq hoey q~ sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy crn~íqy m@Q` r@K id@q` | sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny PurmìeE`, ìsMq`, quh`fy qys`rI dunIE~ d` Jul p` id@q` hY qy hux s`ry sMs`r d` B`r qusIN cu@kx` hY |î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny sMq b`b` jI dy crn~ íqy m@Q` tyikE` qy KuSIE~leIE~ |

sMq b`b` bsMq isMG jI ies mMdr dI aus`rI mgroN ies EsQ`n dy l`gy ie@kCMn iv@c rihx l@g pey | pr ieh s@c hY ik ies iem`rq qoN pihl~ ies EsQ`nqy bV` hI qp hoieE` sI | ies jgH qy SRIm`n sMq hrn`m isMG jI dy crn pey sn |s`DUE~ d` qp, n`m ismrn qy gurb`xI d` pRv`h ¢§ GMty cld` rihMd` hY | auhEsQ`n DrqI d` s@c` qy su@c` KMf (ih@s`) bx j~d` hY | inrml kutIE` dy iespiv@qr EsQ`n nUM s@cKMf dy n`m n`l jìxE` j~d` hY |

ies s@cKMf dI iem`rq iv@c sB qoN hyTly kmry iv@c sMq b`b` hrn`m isMGjI d` ic@qr r@iKE` hY | n`l hI ies jgH sMq b`b` bsMq isMG dy jIvn n`l sMbMiDqpur`xy Ssqr vI s~B ky r@Ky hoey hn | ies kmry iv@c dIE~ pOVIE~ pihlI mMizlnUM j~dIE~ hn | pOVIE~ pihlI mMizl dy vr~fy iv@c KuldIE~ hn | ies mMizl qyjo kmr` hY aus iv@c pihl~ sRI gurU gRMQ sìhb jI d` roz pRk`S huMd` sI | sRI E`KMf

352

p`T sìhb vI ie@Qy r@Ky j~dy sn| ies smyN ies kmry iv@c D`rimk pusqk~ r@KIE~hoeIE~ hn ijnH~ nUM kutIE` dy s`DU E`px` igE`n vDàux leI pVHdy hn |

¢) hltIs@cKMf dI iem`rq dy nyVy ie@k hltI hY | ies d` inrm`x sMq b`b` jI dy

smyN hI hoieE` sI | nMbrd`r dId`r isMG jI dI bynqI qy ies hltI nUM lgìeE` igE`sI | sMq b`b` bsMq isMG jI dy kyvl t@k lgàux dI dyr sI ik nMbrd`r jI ny KUhKudèI SurU kr id@qI | sMq b`b` jI ny nMbrd`r jI nUM ieMn` bl bKiSE` ik auhn~ny s`r` kMm iek@ly hI pUr` kIq` | im@tI su@tx leI vI iksy dI m@dd nhIN leI |

ies hltI qy nMbrd`r jI sMq b`b` jI nUM ieSn`n kràuNdy sn | hltI dyjl dI imT`s EnoKI sI Eqy sMgq nUM lMgr Ckàux smyN ies jl dI syv` huMdI sI | EKMfp`T smyN jy kuMB d` jl b@c j`x` q~ auh jl hltI iv@c pìeE` j~d` |

E@j vI ieh drSnI hltI mOjUd` mh~purK~ ny kìem r@KI hY jo pur`qn sm~w`d idlàuNdI hY |

£) qp EsQ`n - bMgl` sìhb SIs mihlhltI dy cVdy v@l qp EsQ`n hY | sMq b`b` bsMq isMG jI dy smyN ie@Qy ie@k

CMn huMdI sI | ies CMn iv@c hI bYT ky b`b` jI qp kirE` krdy sn | iesy hI CMniv@c sMq b`b` bsMq isMG jI joqI-joq smèy | sMq b`b` igE`n isMG jI ny sMq b`b`bsMq isMG jI dI bVI syv` kIqI | EMq qk E`pxy gurdyv d` hr hukm mMinE` | sMqb`b` igE`n isMG jI ny vI ies EsQ`n dI piv@qrq` kìem r@KI | E`p jI vI iesIjgH qp krdy rhy |

kuJ smyN bÈd CMn dI jgH sMq b`b` igE`n isMG jI dy hukm Enus`r ¢™h`V °©ß• eI: nUM sMgq ny SIS mihl dI aus`rI E`rMB kIqI qy ies iem`rq d`n~ qp EsQ`n r@iKE` | sMq b`b` igE`n isMG jI dy prm syvk sMq b`b` hrBjnisMG jI ivr@kq ny vI gurU dI Er`Dn` qy E`pxy gurdyv dI syv` iesy EsQ`n qy kIqI |

syv` qy ismrn v`ly EsQ`n nUM qp EsQ`n kihx` iblkul TIk sI |hltI dy p@Cm v@l lMgr h`l hY | lMgr dI iqE`rI qy r@K rK`v d` pRbMD iesy

EsQ`n qy huMd` hY |

§) drb`r h`lijs h`l iv@c E@jkl sRI EKMf p`T huMdy hn ie@Qy vI pihl~ ie@k CMn huMdI

sI | ies CMn iv@c sRI gurU gRMQ sìhb d` pRk`S sI Eqy ie@Qy hI su@K-E`sx vI kIqyj~dy sn |

kutIE` dy E`ly duE`ly c`r dIv`rI nhIN sI huMdI qy s`r` p`s` KulH huMd` sI|

353

ie@k v`r suK`sn krn dy mgroN iksy ny ies CMn nUM E@g l` id@qI | sMq b`b` bsMqisMG jI ny j@d E@g vyKI q~ E`pxy prm syvk sMq b`b` igE`n isMG jI nUMikh`,ìsMq`! CMn CyqI E@g n`l iGr j`vygI | j`h CyqI j` ky CMn iv@coN gurU gRMQsìhb dI bIV isr íqy cu@k ilE` |î

hukm mMnidE~ sMq b`b` igE`n isMG jI ny E@g dI pRv`h n` kIqI qy CMn iv@cvV gey | QoVHI dyr bÈd E@g iv@coN b`hr Eèy q~ gurU gRMQ sìhb jI auhn~ dy isrqy sI | gurU dI EYsI ikRp` hoeI ik n` q~ gurU gRMQ sìhb jI nUM qy n` hI b`b` igE`nisMG jI nUM koeI E~c EèI | gurU d` hukm qy gurU n`l hovy q~ sB TIk hI hox` sI |gurb`xI d` kQn hY :

gur k` bcnu bsY jIE n`ly “jil nhIN fUbY qskru nhI lyvY Bìh n s`kY j`ly “ (pMn` ¶ß©)

ies sVI CMn v`lI Q~ qy E@j ie@k suMdr iem`rq hY | ieh drb`r EsQ`nkr ky j`xI j~dI hY | ies iem`rq dI aus`rI sMq b`b` bsMq isMG jI dy smyN hI hogeI sI | ies dy ierd-igrd QVH huMd` sI | ies nUM C@q Eqy PrS pv` ky sMgq~dy bYTx v`sqy p@k` kIq` igE` | ieh syv` sMq b`b` igE`n isMG jI ny EsU mhIny°©ß™ eI: iv@c krvèI | ies EsQ`n qy sRI gurU gRMQ sìhb jI d` pRk`S huMd` hY |gurb`xI dy kIrqn vI huMdy hn |

drb`r h`l dy inrm`x iv@c igE`nI pRIqm isMG, hYf@ gRMQI ny vI bV`wogd`n pìeE` qy hux vI auhn~ d` pirv`r, inrml kutIE` jOhl~, dI syv` krIj~dy hn | s`r` pirv`r EMimRqD`rI hY |

is@KI iv@c syv` dI bVI mihm` hY | syv` ivcoN hI hr pRk`r dIE~ KuSIE~pR pq huMdIE~ hn, pr syv` inSk`m hoxI zrUrI hY |

srd`r gurbcn isMG, kukIE~ dI ib@lI, izlH jlMDr dy rihx v`ly qrK`xsn | mn dI bVI ie@C` sI ik iksy qrH~ sMq b`b` jI dI imhr hoey qy ieMglYNf cl`j`vy | sMq b`b` jI d` bhuq siqk`r krdy sn | jdoN vI jOhl~ kutIE` sMq b`b` jIdy drSn~ leI Eàux` q~ b`b` jI ny bV` ipE`r dyx` | ie@k v`rI auhn~ ny sMq b`b`jI E@gy ivdyS j`x dI bynqI kIqI q~ sMq b`b` bsMq isMG jI ny ikh`,ìE`p jI dIsyv` Ejy ie@Qy ilKI hY |î

auhn~ idn~ iv@c sRI gurU gRMQ sìhb dy pRk`S EsQ`n dI iem`rq dI aus`rIcl rhI sI | s. gurbcn isMG nUM drv`jy Eqy iKVkIE~ bnàux dI syv` imlI |srd`r jI s`rIE~ g@l~ Bu@l gey Eqy syv` E`rMB kr id@qI | syv` kridE~ b`xIpVxI, n`m j@px` Eqy iksy n`l izE`d` bcn vI n` krny | E`pxy kMm nUM bVy iDE`nn`l krdy sn | jdoN s`ry drv`zy, iKVkIE~ iqE`r ho ky E`pxy-E`pxy Q~ sj geyq~ ie@k idn sMq b`b` jI ny bulìeE` qy hukm kIq`,ìs`ry k`gz-p@qr iqE`r hn ?î

354

hux srd`r jI nUM E`pxI su@D ik@Qy sI | smJ n` EèI ik sMq b`b` jI kIkihx` c`huMdy hn |

sMq b`b` jI ny iPr bcn kIq`,ìb`hr j`x dy k`gz-p@qr pUry hn ? itktlY lvo |î

srd`r jI nUM imhr dI smJ E` geI | sMq b`b` jI d` hukm mMndy hoeyp`sport bxv` ilE` | ieMglYNf dI itkt vI KrId leI | eyEr-port dy E&sr~ny srd`r jI dy k`gz vyKy qy ikh`,ìquh`fy k`gz pUry nhIN hn ! qusIN nhIN j` skdy |î

srd`r gurbcn isMG, Apry Sihr iv@c m`wUs ho ky hvèI jh`z kol E` kyzmIn qy hI bYT gey | mn iv@c sMq b`b` jI E@gy Erd`s kIqI ik koeI vsIl`bxàu, jo ieMny pYsy vI l@g gey qy kMm vI pUr` nhIN hoieE` | auh E@K~ bMd kr kyErd`s kr hI rhy sn ik sMq b`b` jI ny b~h PV ky KV` kIq` | sMq b`b` jI ausnUMiK@c ky leI j` rhy sI | ies qrH~ h@Q PiVE` sI, ijvyN ipq` E`pxy pu@qr d` h@QPV ky r@Kd` hY | jd hvèI jh`z kol phuMcy q~ sMq b`b` jI ny ikh`,ìgurbcnisME~, hvèI jh`z iv@c j` ky bYT j` |î

srd`r jI jldI n`l hvèI jh`z iv@c cVH gey |auhn~ nUM sMq b`b` jI dI mOjUdgI mihsUs q~ hoeI pr n` q~ crn prs sky

Eqy n` hI Sukr`n` kr sky | hukm mMinE` qy jh`z iv@c bYT gey |hvèI jh`z ny auf`x BrI qy is@D` ieMglYNf phuMc igE` | auQy hvèI E@fy

qy mOjUd E&sr~ ny koeI p@qr n` vyKy Eqy srd`r jI ieMglYNf phuMc gey | auhp`sport, ijs qy koeI vIz` nhIN l@g` hoieE`, aus nUM srd`r jI ny sMB`l ky r@iKE`hoieE` hY |

inSk`m B`v Eqy ismrn dI BrI syv` d` Pl srd`r gurbcn isMG nUMimlx` hI sI | auhn~ dy mn dI ie@C` pUrI hoeI qy E`pxy siqgurU dy Sukr`ny vjoN isrJukàuNdy rhy |

•) dIv`n h`ldrb`r EsQ`n qoN QoVH` ijh` h@t ky ie@k °™™ø°™™ Pu@t d` dIv`n h`l

hY | ies EsQ`n qy EMimRq pRc`r huMd` hY | mOsm dI Kr`bI kr ky ies jgH dIv`nvI s@jdy hn |

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy smyN j@d ¶ poh nUM s`l`n` gurdyv dI brsImnèI j~dI q~ ies jgH qy qMbU g@fy j~dy | dUroN Eèy s`DU iehn~ qMbUE~ iv@cibr`jm`n huMdy | p`TI isMG~ leI El@g qMbU huMd` sI |

inrml kutIE` jOhl~ dy s`DU ies dIv`n h`l iv@c E`sx krdy hn | iehh`l BgqI qy qp d` EsQ`n hY | iqE`gI s`DUE~ dy inv`s ny ies h`l nUM piv@qr

355

kr id@q` hY |inrml kutIE` jOhl~ dy s`ry s`DU bRhmc`rI hn | auh Gr-b`r iqE`g ky

ies kutIE` iv@c syv`, n`m b`xI d` j`p Eqy qp krdy hn | auhn~ d` jIvn bV`hI s`d` jIvn hY | iksy vI s`DU leI koeI v@Kr` kmr` nhIN | auhn~ leI koeI El@glMgr nhIN bxd` | pRym iv@c rMgy s`DU iksy mMjy j~ plMG qy nhIN sONdy | auhn~ dìbsqr zmIn qy huMd` hY | koeI s`DU srdIE~ iv@c rjèI nhIN lYNd` | qp dI grmIk`&I huMdI hY qy rjèI dI loV hI nhIN pYNdI | s`ry s`DUE~ nUM syv` krn iv@c ie@kElOikk E`nMd imld` hY ijs krky auhn~ dy ichry hmyS~ iK@ly rihMdy hn |

kutIE` dy s`DUE~ nUM b`xIE~ zb`nI w`d hn | hr s`DU nUM sMiQE` n`l gurb`xIw`d krèI j~dI hY | iksy nUM °™ b`xIE~ iksy nUM °•-¢™ b`xIE~ w`d hn | EMimRqvyly qoN inqnym SurU krn q~ dupihr qk b`xI vD j~dI hY | roz inqnym qoN iel`v`s`DU kIrqn vI krdy hn | kutIE` dI s`rI syv`, KyqI, sMgq leI lMgr pkàux` Eqyvrqàux` Eìd s`ry kMm s`DU E`p krdy hn | ijhV` s`DU ie@k v`rI kutIE` E` j~d`hY auh muV ky Gr v`ps nhIN j~d` | E`px` jIvn, qn, mn, syv` ismrn nUMsmripq kr ky inSk`m syv` krdy hn | s`ry s`DU EMimRqD`rI iqE`r-br-iqE`rsMq isp`hI hn |

aupr d@sIE~ iem`rq~ qoN iel`v` hor vI iem`rq~ hn | hux ieh iem`rq~ie@k c`r-dIv`rI iv@c iGrIE~ hoeIE~ hn | ieh ivS`l s&Yd rMg dI kutIE` b`hroNieMJ lgdI hY ijvyN svrg qoN irSIE~ munIE~ dI koeI bsqI, DrqI qy E` ky v@s geIhovy | ies EsQ`n qy koeI isE`sq dI g@l nhIN ho skdI | mh~purK~ dy hukm n`lhI isr& EMimRqD`rI, gurU mirw`d` iv@c pUry isMG hI dIv`n dI styj qy bol skdyhn | ies kutIE` iv@c dysI iGau d` hI lMgr iqE`r huMd` hY | pRymI vI dysI GI dypd`rQ bx` ky ilEàuNdy hn |

°¢

356

syv` qy pRIqis@KI nUM kmàux` koeI sOK` kMm nhIN | ies d` FMg kyvl qp@svI s`DU hI d@s

skdy ny | sMq b`b` bsMq isMG jI dy pRymI sMq mh`r`j jI dI is@iKE` íqy cldy qyaunH~ dy hukm dI p`lx` krdy | pr ivrl` hI EYs` huMd` hY jo sMq b`b` jI dy crx~dI DUVI bxky jIvn guz`rd` hY |

EYs` jIvn guj`rn v`ly sn piDE`xy dy s. pUrn isMG, ijnH~ b`ry iespusqk iv@c d@isE` hY ik s@c KMf dI aus`rI iv@c aunH~ ny hYf@ imsqrI dI syvìnBèI |

s. pUrn isMG jd ies sMs`r w`qr` nUM pUrn kr gey, q~ aunH~ dy b@cy, sMqb`b` jI nUM ieh sunyh` dyx kutIE` Eèy | sMq b`b` jI ny ikh`,ìimsqrI jI d`ssk`r nhIN krn` | EsIN EàuuNdy h~ |î

sMq b`b` jI dy hukm qy sMq b`b` igE`n isMG jI qy jOhl~ dy f`ktr E`qmìsMG ny j@Qyd`r blbIr isMG, ku@kV ipMf, vìlE~ dI g@fI qy piDE`xy ipMf leI c`lypèy |

sMq b`b` jI jd imsqrI jI dy Gr phuMcy q~ sB cu@p kr gey qy aunH~ ny b`b`jI Eqy n`l dI sMgq d` bV` siqk`r kIq` |

sMq b`b` jI dy hukm qy imsqrI jI d` srIr g@fI iv@c r@Kv` id@q` igE`qy ikh`,ìimsqrI jI nUM EsIN lY c@ly h~ qy hux ie@Qy rOl` nhIN pàux` |î

imsqrI jI dy srIr nUM kutIE` m@Q` itk` ky ibE`s` ndI dy kol lY Eèy |ibE`s` ndI iv@c ienH~ dy srIr nUM jl pRv`h, ie@k s`DU mh`qm` dI qrH~ kr id@q` |

imsqrI jI dI pRIq pUrI sI qy sMq b`b` jI ny vI, E`px` ipE`r ivK` kyimsqrI jI nUM pUr` m`x id@q` qy EMq smyN aunH~ dy n`l rhy |

°¢qyry rUp EnMq`

dyviqE` drsn kY qèI dUK BUK qIrQ kIey “jogI jqI jugiq mih rhqy kir kir Bgvy ByK Bey “qau k`rix sìhb` rMig rqy “qyry n`m Enyk` rUp EnMq` khxu n j`hI qyry gux kyqy “ (pMn` £•®)

qp@svI s`DU bVI G`lx` G`l ky aus pdvI qy phuMc j~dy hn ijQy En`hdDunI v`ly v`jy vjdy hn | ies jgH dI ElOikk msqI qy aUh JUmdy hn | srIrihlàux dI msqI nhIN, pr mn dI msqI huMdI hY | EYsI EvsQ` qy phuMcx v`ly iPrE`pxI SkqI n`l E`pxy ipE`ry nUM su@qy hI ieh pRym rs dI mOj dy skdy hn |

357

bàU inrml isMG, hMsroN ipMf dy rihx v`ly sn | ieh sMq b`b` bsMq isMGjI mh`r`j dy bVy inkt SrD`lU sn | inSk`m syv` krn v`ly bàU jI nUM hYf@ gRMQIdI pdvI imlI | ieh kutIE` qy r@Ky EKMf p`T~ dI h`zrI lgàuNdy | ienH~ ny kdIvI (r`q smyN j~ idn smyN) p`T mn iv@c nhIN kIq` | sMq b`b` jI d` hukm sI, "p`Tauc@ bol ky krn` | ies dy do l`hy ny | ie@k q~ rsn` p`T pVHdI hY qy dUsr` kMn iesp`T nUM srvx kr lYNdy ny |"

ies hukm nUM id@l n`l lg` ky r@iKE` sI qy hYf@ gRMQI dI ifaUtI inBàuNdyhoey, inqnym nUM ibn~ gvèy E`px` jIvn gujìrE` sI | bàU jI b`xI nUM pVHx smyNr`g iv@c pVHdy |

bàU jI dI koeI EOl`d nhIN sI | pr s`rI aumr ies G`t d` Eihs`s nhINkIq` | ienH~ d` ichr` hr smyN iKiVE` rihMd` sI | ies d` ieh vI k`rx sI ikie@k v`rI sMq b`b` jI ny pRym iv@c E` ky bcn kIq` sI,ìbàU jI, EsIN quh`nUM sMs`rícoN k@F ilE` hY |î

ie@k v`rI r`q nUM bàU jI kutIE` sn | sMq b`b` jI aus r`q E`pxI sotIKVkàuNdy sYr kr rhy sn | sYr kridE~ jd k`&I sm~ ho igE` q~ sMq b`b` jI nybàU jI nUM Ev`z id@qI | su@qy hoey bàU jI dy kMn~ iv@c EYsI Ek`Sv`xI hoeI ik auhie@k d@m auT@ ky sucyq hoey qy doVy sMq jI mh`r`j kol Eèy | crn~ íqy m@Q` tyikE`qy h`zrI BrI |

bàU jI ny mihsUs kIq` ik ie@k EjIb rOSnI PYlI hoeI hY jo cMd dI rOSnInhIN hY | s`r` v`q`vrx EjIb ijhI KuSbU n`l BirE` hY | bàU jI ny ieh nz`r`vyiKE` qy msqI iv@c E` gey | sMq b`b` jI nUM pu@Cx l@gy,ìp`qS`h, ieh mihk qyrOSnI k`hdI hY ?î

sMq b`b` jI muskràuNdy hoey PurmìeE`,ìbàU jI, drg`h ivcoN gupq POj~EèIE~ hn | ieh nz`r` aunH~ dy k`rx hY |î

bàU jI sMq b`b` jI dy crn~ qy Fih pey | sMq b`b` jI ny ikh`, ìbàU jI,ieh quh`nUM hI mihsUs ho irh` hY | quh`f` pRym hY joy ies iel`hI nz`ry nUM vyK irh`hY |î

bàU jI ny Sukr`ny iv@c isr JukèI r@iKE` |ie@Qy ieh d@sx` vI zrUrI hY ik sMq b`b` jI keI v`rI hukm kr idMdy

sn,ìdrb`r E@gy ic@tI c`dr ivC` idau |î jd c`dr ivC` dyxI q~ iksy kIrqnIj@Qy nUM hukm krn`, ìnIvyN bYT ky kIrqn kro |î

kIrqnI jQy ny E`pxy s`z nIvyN Q~ qy r@K ky hukm mMndy hoey kIrqn krn` | sMqb`b` jI E`p vI nIvyN Q~ bYTy huMdy sn |

358

c`dry b`ry jd iksI ny pu@Cx` q~ sMq b`b` jI ny kihx`,ìdyvqy kIrqnsrvx krn leI Eèy hoey hn |î

sMgq ny ieh ElOikk bcn sux ky inh`l ho j`x` | ie@k idn bàU jI, sMq jI mh`r`j p`s bYTy hoey sI | sMq mh`r`j jI ny ieh qu@kpVHI :

ey srIr` myirE` iesu jg mih Eìe kY ikE` quDu krm kmìeE` “(pMn` ©¢°)

...n`l hI ikh`,ìbàU jI sm~ E` irh` hY s`fy j`x d` |îbàU jI ny inmrq` sihq pu@iCE`,ìp`qS`h, E`p jy EYsy bcn krogy, q~

s`f` kI hoaU ?îsMq b`b` jI ny ikh`,ìbàU jI, EsIN ie@Qy hI rihx` hY, EsIN ikqy nhIN j`x` |

qusIN vyKogy ieh kutIE`, v@Dy PulygI |îbàU jI ieh bcn sMgq n`l s~Jy krdy sI qy sMq b`b` jI dI Edu@qI dyx-

sMgq nUM gurU goibMd isMG n`l joVx dI qy KMfy b`ty dy EMimRq C@kx dI d`q nUM EpnàuxleI kihMdy |

°¢

359

s@c-KMf w`qr`gurb`xI dy kQn Enus`r :

bRhm igE`nI bRhm k` byq` “ (pMn` ¢ß£)

B`v bRhm igE`nI bRhm nUM j`xn v`l` huMd` hY | aus nUM bRhm d` s`r` igE`nhuMd` hY | sMq b`b` jI ny E`pxI jIvn w`qr` pUrI hox sMbMDI iqMn mhIny pihl~ hId@s id@q` sI | mh`r`j jI ny E`pxy auq@rìDk`rI sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukmkIq`,ìnMbrd`r dId`r isMG nUM kho ik srd`r ipE`r` isMG, (l`fov`lI rof, jlMDrv`ly) ijhn~ ny sMq juE`l` isMG hrKov`l dI dyh nUM jl pRv`h krn leI bks`bxìeE` sI, auho ijh` bks` s`fy leI vI iqE`r kr lYx |î

sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny hukm dI p`lx` kIqI | ie@k idn iPrsMq b`b` jI kihx l@gy,ìs`f` srIr jl pRv`h krn` hY, q~ jo jl dy jIv~ dy kMmE` sky |î

ieh bcn sux ky sMq b`b` igE`n isMG jI d` mn Br EìeE` | ies mh`nqp@svI dI syv` kridE~ pq` hI nhIN c@ilE` sI ik ikMn` sm~ bIq igE` | ieMJj`pd` sI ijvyN kuJ idn pihly hI isr íqy pMf cu@k ky sMq b`b` jI dy ip@Cy-ip@CykutIE` Eèy sI |

iehn~ idn~ iv@c vI keI nz`ry pRymIE~ ny vyKy | s. svrn isMG, cohk~ ipMfv`ly nUM sMq jI mh`r`j ny bèI idn pihly hI kih id@q` sI,ìEsIN ie@Qy hI rihx`hY ikqy j`x` nhIN |î

f`ktr~ ny vyKx Eàux` q~ ijs nUM jo S@k mihsUs hox`, aus nUM sMq b`b` jIieS`ry n`l dUr kr idMdy | jy f`ktr nUM l@gd` ik sMq mh`r`j E`pxI b~h nhIN ihl`rhy q~ b~h is@DI kr ky ivK` dyxI | iesy qrH~ l@q~ nUM moV ky ivK` idMdy ik srIrinrog hY |

TIk iqMn mhIinE~ bÈd sMq b`b` jI ny E`px` srIr iqE`g id@q` |n`nk lIn BieA goibMd isau ijau p`nI sMig p`nI “ (pMn` ¶£§)

bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ¢§ k@qk sMmq ¢™¢® (©-°°-°©ß°) nUM jd col` C@ifE` q~ aus dI Kbr jMgl dI E@g dI qrH~ dyS-ivdySiv@c PYl geI | sMgq~ vhIr~ G@q ky inrml kutIE` jOhl~ phuMcx l@gIE~ | sB dIE~E@K~ ivcoN nIr vih irh` sI |

iek SrD`lU ny s@cKMf E@gy m@Q` tykidE~ aucI ijhy ikh`,ìsMq b`b` bsMqisMG jI, qusIN q~ sMs`r dy QMm sI |î ieh bcn kih ky aus dIE~ D`h~ inklEèIE~ | ijs n`l s`rI sMgq dIE~ E@K~ vI syjl ho geIE~ qy s`r` m`hOl krux`rs iv@c bdl igE` |

360

sMs`rI jIv~ leI sq-purS~ d` ivCoV` Esih huMd` hY | pr mh~purS~ nUM mOqie@k nv~ jIvn idMdI hY | auh dyh dI kYd qoN E`z`d ho ky E`pxy sèIN kol j~dy hn | ieskr ky auh sd` hI mOq dI aufIk krdy rihMdy hn | Bgq kbIr jI Purm~dy hn :-

kbIr ijsu mrny qy jgu frY myry mn E`nMdu “mrny hI qy pèIEY pUrnu prm`nMdu “ (pMn` °£¶•)

sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy prm syvk sMq b`b` igE`n isMG jI EqysMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq ny b`b` jI dI pMj-BUqk dyh nUM pihly s`bx qyiPr dhIN n`l ieSn`n krìeE` qy sPYd vsqr pihnèy gey Eqy rySmI sPyddsq`r sjèI geI |

sMq b`b` jI nUM ie@k suMdr kursI qy sjìeE` igE` q~ jo sMgq EMqm drSnkr sky | sMq b`b` jI kursI íqy sjy ieMJ j`pdy sn ijvyN mon rUp iv@c sMgq nUM B`x`mMnx d` aupdyS dy rhy hox |

kutIE` ivKy m`qm CìeE` hoieE` sI | pSU pMCI vI ivCoVy d` Eihs`s krrhy sn| ies qrH~ mihsUs huMd` sI ik inrml kutIE` jOhl~ dI s`rI mihk qy KuSIElop ho geI hovy | Poj dy EPsr~, puils dy EPsr~ ny isr Juk` ky E`pxISrD~jlI id@qI| syvk~ ny qlv`r~ dy n`l sl`mI id@qI|

sMq b`b` jI dI EMiqm w`qr` leI ie@k g@fI nUM bhuq hI suMdr FMg n`l Pu@l~n`l sjìeE` igE` | sMq b`b` jI nUM kursI íqy ibT` ky aus g@fI iv@c sjìeEìgE` | Egly idn ibBOr sìhb leI w`qr` SurU hoeI | ieh w`qr` SurU krn qoNpihl~ kutIE` iv@c kIrqn hoieE` qy EMiqm Erd`s kIqI geI | sMgq~ nUM lMgrvI CkìeE` igE` | sMq b`b` jI dy srUp n`l auhn~ dy prm syvk sMq b`bìgE`n isMG jI mh`r`j, sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq jI qoN iel`v` hor vImuKI s@jx s@jy |

POj d` br`s bYNf aus smyN h`zr sI | auhn~ dy s`z bVy B`rI huMdy sI | bYNfv`ly kyvl kursIE~ qy bYT ky hI bYNf vj`x` j`xdy sn | pr sMq b`b` igE`n isMGjI ny EYsI ikrp` kIqI ik auhn~ ny qurdy-qurdy bYNf vj`x` SurU kr id@q` | ibBOrsìhb phuMc ky vI ph`VI ielìkE~ iv@c E@gy-E@gy bYNf dIE~ Dun~ v@j rhIE~ sn |(bÈd iv@c iehn~ bYNf vìlE~ ny d@isE` ik pq` nhIN EsIN ikvyN ieqny B`rI s`zcu@kI r@Ky qy vjàuNdy vI rhy | auhn~ nUM koeI Qkyv~ vI nhIN hoieE` )|

ip@Cy sMgq motr g@fIE~ iv@c ie@k v@fy jlUs dI Skl iv@c siqn`m-vìhgurU d` j`p kr rhIE~ sn | r`gIE~,F`fIE~ dy Sbd gìex n`l Ek`S gUMjirh` sI | hr koeI 'b`b` jI Emr hn', 'b`b` jI Emr hn' dy jYk`ry C@f irh`

361

sI | hr koeI vYr`g iv@c sI | mh~purK~ dy ie@k SrD`lU ny s`ry rsqy hvèI jh`zr`hIN sMq b`b` jI dI g@fI dy auqy Eqy sMgq qy Pul vrsèy| s`ry rsqy qy sMgq~ dìek@T sI | ieh g@fI rok ky sMq b`b` jI auqy Pul~ dI vrK` krdy qy iPr iesm`qmI jlUs dy n`l rlH j~dy|

EìKr ieh m`qmI w`qr` ibBOr sìhb gurduE`ry ivKy pUrI hoeI | sMq b`b`jI nUM jl pRv`h krn leI ie@k suMdr bks` pihly hI phuMc cu@k` sI | ies iv@cmh`r`j jI d` piv@qr SrIr sjìeE` igE` | igE`nI inrml isMG jI ny EMiqmErd`s kIqI | sMq b`b` jI nUM jl pRv`h krn leI bks` do byVIE~ r`hIN fUMGy p`xIiv@c iljìeE` igE` | sMq b`b` igE`n isMG jI, sMq b`b` hrBjn isMG jIivr@kq qy hor muKI s@jx~ ny bksy nUM jl pRv`h kr id@q` | bYNf vìjE~ ny m`qmIDuMn~ vjèIE~ Eqy isMG~ ny boly so inh`l dy jYk`ry C@fy | bks` jl pRv`h krnauprMq sMgq~ vloN aus bksy aupr Pu@l qrdy dyKy gey jo ieh d@s rhy sn ik sMqb`b` jI Pu@l~ v~g inrlyp rhy Eqy E`pxI suMdr KuSbU dy ky do mihkdy Pu@l, sMq b`bìgE`n isMG jI Eqy sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq mihk PYlàux leI C@fcly hn |

gurduE`r` ibBOr sìhb ivKy dIv`n s@ijE` | r`gI isMG~ ny Sbd gìenkIqy | kIrqn auprMq Erd`s hoeI qy EMq iv@c kV`h pRS`d dI dyg vrqèI geI |bRhm igE`nI sMq b`b` jI dI EMiqm w`qr` pUrI hox qoN bÈd sMgq~ inrmlkutIE` jOhl~ EèIE~ | sMq b`b` igE`n isMG jI ny bYNf vìlE~ Eqy sMgq~ nUMEsIs dy ky qoirE` |

sMq b`b` bsMq isMG jI dI brsI hr s`l ¢§ k@qk nUM inrml kutIE`jOhl~ mnèI j~dI hY | ijs iv@c sMgq~ dyS-ivdyS qoN juVdIE~ hn | B`vyN sMgq~nUM kutIE` rihx d` hukm nhIN hY iPr vI auhn~ dI irhìeS d` pUr`-pUr` pRbMDkIq` j~d` hY | nyVy dy ipMf~ dy s@jx purS sMq b`b` jI qoN EìgE` lY ky sMgq~ nUME`pxy GrIN E`pxy v`hn~ qy ilj~dy hn | svyry iPr bVI SrD` n`l E`pxy v`hn~qy kutIE` C@fdy hn | hr brsI qy ieh islisl` iqMn idn cld` hY |

sMn °©ß° nUM sMq b`b` bsMq isMG jI dI pihlI w`d Eqy sMq b`b` igE`nisMG jI dI dsq`r bMdI v`ly idn sRI rGvIr isMG jI S`sqrI hirduE`r v`lyinrml kutIE` jOhl~ Eèy | sjy dIv`n iv@c S`sqrI jI ny kQ` kr ky sMq b`b`jI dI mihm` vrxn kIqI | S`sqrI jI ny sMgq n`l ivc`r s~Jy krdy ikh`, ìsMqb`b` bsMq isMG jI ny ijMnI Gor qp@isE` kIqI hY hor koeI s`DU nhIN kr skd` |kV`ky dIE~ Du@p~ iv@c, kMifE`lI J`VIE~ ivc, kV`ky dI TMf iv@c Eqy KorI dIE~

362

BrIE~ iv@c by-ims`l qp@isE` kIqI | ij@Qy myrI qp@isE` d` EMq hY auQy sMq b`b`bsMq isMG jI dI BgqI SurU huMdI hY | s`DU lok vI dUjy dI q`kq vyK ky eIrK` krdyhn pr s@cèI q~ s@cèI hY |î

S`sqrI jI ny sMq b`b` bsMq isMG jI dy n~ dI ivEìKE` kridE~ikh`,ìbsMq d` ErQ BgqI d` ëbs+EMqí | B`v sMq b`b` bsMq isMG jI BgqIdy EMq q@k phuMc cu@ky sn | sMq b`b` jI dy E~gn iv@c bsMq ru@q iKV cu@kI sI, ijsdIE~ mihk~ iqMn lok~ iv@c PYl cu@kIE~ hn |î

EMq iv@c auhn~ ikh`, ìpRm`qm` kry EYsy pUrn s`DUE~ dI crn DUV s`nUM vIpR pq hMudI rhy qy s`fy jIvn vI sPl ho j`x |î

°¢

363

bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j d`sMKyp jIvn

bRhm igE`nI sRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI d` jnm sMn °©°¢iv@c ipMf bMbylI, qihsIl mìhlpur, izlH` huiSE`rpur ivKy hoieE` | iessiqk`rwog hsqI ny gurmu@K BèI hrn`m isMG jI dy gRih ivKy m`q` pRym kOr dI ku@KnUM B`g lèy |

bhuq sm~ pihly ieh ipMf sMGxy jMgl~ iv@c iGirE` hoieE` sI | sMGxyjMgl~ k`rx ies ipMf d` n~ bx-bylI sI jo hOlI-hOlI bMbylI iv@c bdl igE` |ies B`g~ v`ly ipMf nUM sqvyN gurU sRI hir rèy sìhb dI crn Coh vI pR pq hY | iesipMf iv@c aud`sI sMprdìe d` fyr` vI sI | pr E@j aus dI inS`nI n`m m`qr hI hY |

sMq b`b` igE`n isMG jI dy m`q` ipq` gurU Gr dy SrD`lU sn | auh smyN-smyN bRhm igE`nI b`b` hrn`m isMG jI dy fyry ijE`x j~dy sn | m`q`-ipq` dIlgn sdk` sMq b`b` igE`n isMG jI vI ijE`x fyry n`l juV gey | sMq b`b` bsMqisMG jI ny ijE`x fyry qoN hI sMq b`b` igE`n isMG jI nUM izMmyv`rI dI pMf cukèIsI | b`b` igE`n isMG jI nUM b@icE~ iv@c auTx-bYTx dI ru@cI bhuq hI G@t sI |srIr nroE` Eqy qkV` hox kr ky iksy vI B`rI kMm qoN iJjkdy nhIN sn |

°¶ s`l dI aumr iv@c E`p jI ny Gr-b`r iqE`g ky bRhm igE`nI b`b`bsMq isMG jI vloN cukèI geI izMmyv`rI dI pMf dI sMB`l krnI SurU kIqI | E`p nysyv` iv@c rih ky gz` vI kIqI Eqy qbyly dI syv` vI | inrml kutIE` jOhl~ iv@crih ky E`p ny gurU vloN lgèI syv` nUM suc@jy FMg n`l inBìeE` | E`p syv` qy ismrniv@c auc@ mMizl qy phuMc cu@ky sn |

sMq b`b` bsMq isMG jI ny ie@k idn EYsI lIl` rcI ik sMq igE`n isMG jInUM CMn iv@c k@pV` ivC` ky ibTìeE` qy E`p (sMq b`b` bsMq isMG jI ny) sMq b`bìgE`n isMG jI dI pRkrm` kIqI Eqy m@Q` tyikE` | nyVy bYTy j@Qyd`r inrml isMGh@lUv`l v`ly ny bynqI kIqI,ìmh`r`j, E`p jI dI ieh kI lIl` hY ?î

sMq b`b` bsMq isMG jI ny bcn kIq`,ìE@j qoN EsIN sMq igE`n isMG nUM sBkuJ dy id@q` hY | ieh S`hI T`T v`ly r`jy wogI hoxgy qy iehn~ dy qp qyj n`l kutIE`dI Pu@lv`VI dunIE~ iv@c mihkygI |î

sMq b`b` jI dy bcn smyN dI ksOtI qy pUry auqry |¢§ k@qk sMmq ¢™¢® nUM jdoN sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j s@cKMf pD`r

gey q~ E`p jI inrml kutIE` jOhl~ dy muKI Q`py gey | E`p jI dI dsq`r bMdI sMqsm`j qy b`b` krm isMG hoqI mrd`n vìlE~ dy muKI b`b` roSn isMG jI (fyr`mksUdpur, izlH kpUrQl`) vloN kIqI geI |

364

g@dI qy bYTx auprMq E`p jI ny dyS-ivdyS dI w`qr` kIqI qy l@K~ pR xIE~nUM EMimRq Ck` ky gurU dy lV lìeE` | E`p jI ny dyS-ivdyS iv@c gurduE`ry vI sjèyijQy sMgq~ juV ky gurU js krdIE~ hn |

E`p jI dy smu@cy jIvn dIE~ g`Q`v~ sMgq~ dy rubrU ilEàux dy aupr`ly kIqyj` rhy hn, ikauNik sMgq~ vloN ies sMbMDI bhuq bynqIE~ E` rhIE~ hn |

kbIr syv` kau duie Bly eyku sMqu ieku r`mu “r`mu ju d`q` mukiq ko sMqu jp`vY n`m “ (pMn` °£ß£)

Bgq kbIr jI dy auprokq v`k Enus`r hI sMq b`b` igE`n isMG jImh`r`j ny E`px` s`r` jIvn sMgq~ nUM gurU Gr n`l joVx Eqy EslI rUp dy ky n`mjpx dI ivDI smJèI | sMgq iv@c inguirE~ nUM gurU v`l` bxn leI pRyirqkrdy | sMq b`b` bsMq isMG jI dy qp, sMq b`b` igE`n isMG jI dI ExQ@k syv` Eqysiq bcn dI mihm` sdk` inrml kutIE` jOhl~ EMimRqD`rI isMG-isMGxIE~ n`lBr geI hY | hr sm`gm qy ieMJ mihsUs huMd` ik EMimRqD`rIE~ dI sMiKE` ipClysm`gm qoN izE`d` hY |

sMq b`b` igE`n isMG jI qy siqgur~ dI pUrI imhr sI | ij@Qy-ij@Qy gurdyv,sMq b`b` bsMq isMG jI, ny qp kIq`, sMq b`b` igE`n isMG jI ny auhn~ dI mihknUM q`z` r@Kx leI Eqy sMgq nUM gurU Gr n`l joVx leI gurduEìrE~ dI aus`rIkrvèI | E`pxy h@QIN ie@t~, g`ry qy roVI dI syv` kr ky sMgq~ nUM syv` dI mh@qq`drsèI |

sMq b`b` bsMq isMG jI dy jnm EsQ`n, ipMf mrUly ivKy °¢-§-®¢ nUM ie@ksuMdr gurduE`ry d` nINh p@Qr sMq b`b` igE`n isMG jI ny r@iKE` |

drg`hI hukm Enus`r ipMf kbIrpur ivKy, ijhV` rsq` sMq b`b` bsMqisMG jI dy qp-EsQ`n vl j~d` sI, ie@k gyt dI sQ`pn` kIqI geI | ipMfkbIrpur BtolIE~ ivKy gurduE`r` qp EsQ`n bxìeE` igE` hY | ieh gurduE`rÈ`pxI iksm d` EnoK` sQ`n hY ijs d` drSn kr ky sMgq~ d` auD`r huMd` hY | sMqb`b` bsMq isMG ny ies EsQ`n qy °§ s`l Gxy jMgl~ iv@c qp@isE` kIqI |

sMq b`b` bsMq isMG jI E`p q~ iqE`gI sn pr j`x l@igE~ ieh iqE`gd` ivrs` b`b` igE`n isMG jI nUM dy gey | ies dI ims`l cMfIgVH-muh`lI d`gurduE`r` hY | ieh gurduE`r` pihl~ ie@k koTI nM: °¢¶™ Pyz © muh`lI dy rUp iv@csI | ies nUM ieMglYNf dy vfB`gy gurmu@K s. gurcrn isMG jI ny b`b` jI nUM Bytid@qI | sMq b`b` igE`n isMG jI ny hukm kIq`,ìEsIN s`DUE~ ny koTIE~ kI krnIE~hn, ie@Qy ie@k gurduE`r` sj` idau |î ieh gurduE`r` inrml kutIE` jOhl~ dìn@jI EsQ`n hY ijs nUM auhn~ vloN cuxI geI pMj mYNbrI kmytI sMB`l rhI hY |

auNJ q~ b`b` jI ny B`rq iv@c bhuq gurduE`ry sjèy hn pr kuJ ieiqh`sk

365

gurduEìrE~ d` vyrv` ies pRk`r hY :°. gurduE`r` r`msr p`qS`hI ¶, ipMf kot Kurd, izlH jlMDr¢. gurduE`r` ShId~ p`qS`hI ¶, ipMf sgr~v`lI, izlH jlMDr£. gurduE`r` bàulI sìhb p`qS`hI ¶, iPlOr, izlH jlMDr§. gurduE`r` isMG sB`, E@f` huiSE`rpur, jlMDr•. gurduE`r` ShId~, p`qS`hI ¶, jMfU isMG`, izlH jlMDr¶. gurduE`r` fMf` sìhb, p`qS`hI ß, sMDv~

gurduE`r` ShId~ sgr~v`lIsRI gurU hrgoibMd sìhb jI ny c`r Drm wu@D lVy Eqy cOh~ iv@c hI Ek`l

purK dI ikRp` n`l ij@q pR pq kIqI | gurU jI d` cOQ` Eqy E`KrI Drm wu@D ¢™ h`VHsMmq °¶©° nUM hoieE` | ies wu@D iv@c hoey ShId isMG~ dy ssk`r siqgurU jI nyE`pxI ingr`nI iv@c krvèy qy auhn~ dIE~ EsQIE~ klS~ iv@c p` ky kIrqpurj`x smyN ipMf sgr~v`lI ie@k ip@pl dy dr@Kq Q@ly d@b gey Eqy bcn kIq` ik iehEsQ`n gurU n`nk sìhb jI dy prm pRymI duE`r` iksy smyN prgt hovyg` |

ieh ip@pl bV` sKq` sI qy jy koeI ivEkqI ies d` p@q` vI qoVd` q~ShId isMG aus nUM PV lYNdy sn | lok~ ny sKqI jgH j`x ky sMn °©£§ (sMmq °©©°)iv@c ie@k kmr` bx` ky sRI gurU gRMQ sìhb jI d` pRk`S kr id@q` | ies ip@pl Q@lysMq b`b` bsMq isMG jI ny vI keI v`rI E` ky GoV` bMinE` | sIn` bsIn` ies EsQ`ndI kQ` cldI rhI |

ie@k idn ipMf dy kuJ piqvMqy s@jx~ ny mq` pkìeE` ik ikauN n` iesEsQ`n qy ShId~ dI w`d iv@c ie@k suMdr gurduE`r` sjìeE` jèy | pMj ivEkqIkmytI dy rUp iv@c ijnH~ iv@c s`DU isMG, jo E@j k@l pRD`n dI syv` inB` rhy hn, bRhmigE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI nUM nINh p@Qr r@Kx leI bynqI krn inrmlkutIE` jOhl~ Eèy | b`b` jI nUM ies sMbMD iv@c bynqI kIqI q~ b`b` jI Purm`nl@gy,ìpihl~ E`pxIE~ nIh~ p@kIE~ kro | B`v qusIN s`ry KMfy-b`ty d` EMimRq CkoiPr gurduE`ry d` nINh p@Qr r@iKE` j`vyg` |î bRhm igE`nI b`b` jI dI pRyrn` n`lauhn~ sìrE~ ny EMimRq C@k ilE` |

sMq b`b` igE`n isMG jI ny jdoN sgr~v`lI drSn id@qy q~ Emolk bcnkridE~ PurmìeE`,ìies ip@pl nUM jVH qoN auK`V idau | E`p nUM ies dy Q@ilauN ie@kEmolk Kz`n` imlyg` |î

sMq b`b` jI d` ip@pl nUM pu@tx d` bcn sux ky ipMf dy £™-£• lok auQy E`gey | auhn~ ivcoN kuJ mohrI bMidE~ ny mh~purK~ nUM ikh` ik EsIN ip@pl nhIN k@txdyx`| mh~purK~ E@goN Purm`n l@gy,ìcMg` beI, EsIN q~ ies ip@pl d` auD`r krn

366

Eèy sI jy qusIN nhIN c`huMdy q~ EsIN v`ps cly j~dy h~ |îmh~purK~ dy iehn~ bcn~ d` EYs` Esr hoieE` ik auhn~ nUM ip@pl k@tx

leI b`b` jI nUM bynqI krnI peI qy auhn~ lok~ ny zor d` jYk`r` C@ifE` | v`ps j`ky auhn~ ny sìrE~ nUM ikh`,ìsMq b`b` jI dy ip@pl k@tx iv@c koeI ivGn n`p`vy |î

bRhm igE`nI b`b` igE`n isMG jI ny vI hukm kIq`,ìies ip@pl ny bVI hIEmolk vsqU s~B ky r@KI hoeI hY qy ijhV` vI du@KI pR xI ies ip@pl nUM k@tx iv@csihwog dyvyg` aus dy s`ry SrIrk rog dUr ho j`xgy |î

b`b` jI dy Eijhy bcn sux ky ipMf dy ijMny bIm`r lok sn s`ry ip@pl k@txE` gey | keI bIm`r ijhVy qur nhIN skdy sn auh b@icE~ dy sh`ry Eèy | s`rybIm`r bMidE~ ny E`pxI smr@Q` Enus`r ip@pl nUM k@itE` qy r@b dI imhr EYsI hoeIik auh s`ry dy s`ry TIk ho ky Gr~ nUM qur ky gey |

mh~purK~ Eqy sMq b`b` hrBjn isMG ivr@kq jI ny lok~ d` fr dUr krnleI pihly dr@Kq nUM E`p t@k lgèy | t@k lgàux qoN bÈd sMq b`b` jI ny sMgq~nUM hukm id@q` ik qusIN hux ip@pl nUM k@tx dI syv` kro |

ip@pl nUM t@k lèy ie@k mhIn` ho igE` sI pr koeI vI pRbMDk j~ sMgq d`bMd` frd` ip@pl kol nhIN j~d` sI | mh`r`j jI vloN lgèy t@k n`l ijQy s@k l@Qysn auh mhIn` Br auQy hI pey rhy | ie@k mhIny bÈd jdoN sMgq Eqy pRbMDk kmytIv`ly inrml kutIE` jOhl~ Eèy q~ mh`r`j jI ny pu@iCE`,ìip@pl dI syv` ikMnI hogeI hY ?î

kmytI vìlE~ ny ikh`,ìmh`r`j, koeI vI frd` ip@pl dy l`gy nhIN j~d` qyn` koeI ies nUM k@tx d` Tyk` lYNd` hY |î

mh`r`j jI ny PurmìeE`,ìTyky qy kMm nhIN dyx` | Tyky qy Krc Eàux v`lImìeE` d` pRwog gurduE`r` sìhb dI aus`rI qy làux` hY | ieh s`rI syv` qusINE`pxy h@QIN krnIN hY |î

mh`r`j jI ny auhn~ nUM hukm kIq`,ìqusIN svyr nUM kIrqn qoN auprMq ip@pldI ktèI dI syv` krn leI DMn gurU hrgoibMd sìhb dy crn~ iv@c Erd`s krnIhY | hukmn`m` lY ky ijhn~ isMG~ ny EMimRq C@ikE` hY auh E`pxy h@QIN ip@pl dI ktèISurU krngy |î

sMgq ny hukm dI p`lx` kIqI | jdoN lok ktèI dI syv` kr rhy sn q~ aussmyN ie@k isMG EìeE` qy kihx l@g`,ìmYN qrnq`rn sìhb gurduE`ry dI pRkrmìv@c E`r`m kr irh` sI qy mYnUM DMn sRI gurU hrgoibMd sìhb jI ny hukm kIq` hY iksgr~v`lI syv` c@l rhI hY auQy j` ky syv` inBÀ | hux mYnUM ip@pl k@tx dI syv`bKSo |î

367

aus s@jx ny dyKidE~-dyKidE~ s`r` ip@pl E`pxI E`rI n`l k@t id@q` |bÈd iv@c auh s@jx ibn~ kuJ C@ky E@K~ qoN Ahly ho igE` | bRhm igE`nI mh`r`jjI ny ijs qoN syv` lYxI sI lY leI |

ipMf BtolIE~ d` qrsym isMG, Bogpur ieMjn~ d` kMm krd` sI | ieh aussmyN EMimRqD`rI nhIN sI | ies ny vI t@k dI syv` kr leI | t@k lgìeE` hI sI ikieh for-Bor ho igE` | E`pxI hI su@D-bu@D Koh bYT` | kutIE` EàuNdy qy kihMd`,"srIr nUM E@g lgI hY |" pr EMimRqp`n n` kIq` | °©ß• qoN °©©• q@k iehI h`lirh` | jd gurU dI POj iv@c Sìml hoieE` q~ inrog ho igE` |�ies smyN auhiblkul TIk hY qy BtolIE~ gurduE`ry syv` iv@c h`zr rihMd` hY |

EMq iv@c ip@pl dy ru@K dI jVH pu@tx leI iqMn trYktr lgèy gey | jdoN jVHpu@tI q~ aus dy hyToN iqMn brqn qy do ikrp`n~ inklIE~ | brqn EsQIE~ n`l Bryhoey sn | sMq b`b` jI ny iehn~ EsQIE~ b`ry sMgq nUM j`xU krìeE` qy ikh`,ìiehEsQIE~ gurU hrgoibMd sìhb jI dy smyN ShId hoey isMG~ dIE~ hn |î sMgq nyiehn~ EsQIE~ nUM nmsk`r kIq` | sMq b`b` jI ny pMj isMG~ dI ifaUtI lgèI qybcn kIq`,ìiehn~ EsQIE~ nUM kIrqpur sìhb ivKy jl-pRv`h kr ky Eàu qyv`psI íqy inrml kutIE` jOhl~ ho ky Eàux` |î

sMq b`b` jI dy hukm Enus`r sgr~v`lI qoN ngr kIrqn dy rUp iv@c sMgq~iehn~ EsQIE~ nUM jl-pRv`h krn leI kIrqpur v@l cl peIE~ | jdoN p`q`lpurIphuMcy q~ auhn~ kol ie@k auc`-lMm` cMgI fIl-fol v`l` ic@ty kpiVE~ iv@c ie@kinhMg isMG EìeE` qy kihx l@g`,ìmYN ies klS nUM keI idn~ qoN aufIk irh` sI | iesklS nUM mYnUM idA, mYN ies klS nUM fUMGy p`xI iv@c jl-pRv`h kr ky EàuNd` h~ |î

isMG~ ny EsQIE~ d` klS aus isMG dy h@Q PV` id@q` | auh isMG p`xI iv@cvVd` q~ nzr EìeE` pr bÈd iv@c aus d` koeI pq` nhIN l@g` ik auh ik@QyigE` | ieh v`rq` v`psI qy isMG~ ny kutIE` E` ky sMq b`b` jI nUM suxèI q~ sMqb`b` jI bcn krn l@gy,ìBèI ijhn~ dI vsqU sI auh lY gey | Bl` hoieE` |î

sMq b`b` igE`n isMG jI ny auhn~ ShId~ dI w`d iv@c gurduE`ry sìhb d`nINh p@Qr EpRYl °©ß• iv@c r@iKE` | E@j auQy bhuq hI suMdr gurduE`r` sQìpqhY | ies EsQ`n íqy lok~ dIE~ mno-k`mn`v~ pUrn huMdIE~ hn qy sRI EKMf p`Tsìhb dy j`p huMdy rihMdy hn | hux ie@k suMdr lMgr h`l vI iqE`r ho igE` hY ijQygurU k` lMgr hr smyN imld` hY |

ShId isMG~ dy EsQ`n qy m@isE` d` purb bVI DUm-D`m n`l mnìeE` j~d`hY | keIE~ dIE~ su@Kn~ pUrIE~ huMdIE~ hn qy keI su@K~-su@Kx EàuNdy hn | iehgurduE`r` is@K sMgq~ leI ie@k qIrQ EsQ`n bx cu@k` hY | ies EsQ`n qy gurUhrgoibMd sìhb jI ny crn pèy Eqy bRhm igE`nI sMq b`b` jI dy kr kml~ n`l

368

ies d` nINh p@Qr r@iKE` |ies EsQ`n qy bhuq v`rI sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j Eqy sMq b`b`

hrBjn isMG ivr@kq jI mh`r`j ny aupdyS dy ky pMj` ipEìrE~ koloN KMfy-b`ty dÈMimRq iqE`r krvìeE` qy EiBl`KIE~ nUM CkìeE`|

°¢golk dI brkq aufxI

gurduE`r` ShId~ sgr~v`lI ivKy ie@k sm~ EYs` EìeE` ik gurU dI golkdI brkq iblkul Kqm ho geI | ies b`ry s`KI ies pRk`r hY :

ie@k idn sMgq ny mq` p`s kIq` ik bRhm igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jImh`r`j dI ikRp` n`l ieh gurduE`r` pRgt hoieE` hY | so auhn~ leI ie@k suMdrkutIE` bxèI j`vy q~ jo auh jdoN vI ie@Qy Eàux auhn~ d` E`sx ies kutIE` iv@ckrvìeE` j`vy | ie@k gurmu@K ipE`r` jo aus smyN aus jgH bYT` sI, ny bynqI kIqIik ies k`rj leI myry vloN ß™™™ ie@t~ qy kuJ mìeE` pRv`n kIqI j`vy | aus dIieh syv` sMgq vloN jYk`ry n`l pRv`n hoeI | QoVHy idn~ bÈd aus pRymI ny ß™™™ ie@tqy mìeE` gurduE`r` sìhb phuMc` id@qI | pRbMDk~ ny ie@t~ qy mìeE` kutIE`bxàux dI bjèy iksy hor kMm leI vrq leI, ijs n`l aus pRymI dI SrD` nUM TysphuMcI | aus pRymI ny pRbMDk~ nUM keI v`r bynqI kIqI ik mYN ijs k`rj leI syv` kIqIsI auQy hI lgèI j`vy pr pRbMDk~ ny aus dI koeI g@l n` suxI | kuJ idn~ bÈd EYsIlIl` vrqI ik gurduE`ry dI golk dI s`rI brkq Kqm ho geI | nObq ie@QoN qkphuMc geI ik kV`h pRS`d dI dyg dI Q~ pqìsE~ d` pRS`d vrqàux` vI muSklho igE` |

sMgq pRbMDk~ pRqI qrH~-qrH~ dIE~ g@l~ krdI | pRbMDk vI hYr`n sn ik iehkI B`x` vrq igE` | EìKr auh sMq b`b` igE`n isMG jI p`s inrml kutIE`jOhl~ Eèy qy s`rI v`rq` suxèI | mh`r`j jI kihx l@gy,ìE`p p`soN koeI by-inwmI hoeI hY |î

ie@k s@jx auT ky kihx l@g`,ìh~ mh`r`j ! ie@k pRymI ny E`p v`sqy ie@ksuMdr kutIE` bnàux leI ie@t~ qy mìeE` id@qI sI pr EsIN pRbMDk~ ny aus dI horQ~ vrqoN kr leI hY | ies n`l pRymI dI SrD` nUM Tys phuMcI hY |î

sMq b`b` jI muskrèy Eqy kihx l@gy,ìs`fI kutIE` qy ie@Qy hY | EsIN horkutIE` kI krnI hY ?î

aus ivEkqI ny ikh`,ìmh`r`j ieh qy TIk hY | pr jd gurU gRMQ sìhb jIdI hzUrI iv@c E`p jI dI kutIE` leI mq` p`s hoieE` sI q~ ijs kMm leI mìeE`

369

EèI sI auQy hI lgxI c`hIdI sI | s`fy qoN Bu@l hoeI hY EsIN E`pxI g@l pUrI nhINkr sky | E`p jI imhr kro Eqy s`nUM is@Dy rsqy pÀ |î

ies qy sMq b`b` jI ny pRbMDk~ nUM hukm kIq`,ìqusIN s`ry r@l ky gurduE`r`sìhb j` ky DMn gurU hrgoibMd sìhb jI dy crn~ íc kV`h pRS`d dI dyg bx` kyErd`s kro ik mh`r`j s`fIE~ Bu@l~ bKSdy hoey s`fy qy imhr dI nzr kro |î

sMq b`b` jI ny pRbMDk~ nUM pRyrn` kIqI ik auh koeI kMm krn qoN pihl~SrD`v`n~ dI Erd`s bynqI d` zrUr iKE`l r@Kx | pRbMDk~ ny v`ps gurduE`ry E`ky Erd`s kIqI, Bu@l bKSvèI qy sMq b`b` jI v`sqy kutIE` bxàuxI SurU krid@qI | Erd`s gurU hrgoibMd sìhb jI dy drb`r iv@c suxI geI qy pihl~vrgIE~ lihr~-bihr~ muV EèIE~ |

ijs smyN bRhm igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI v`sqy inrml kutIEìqE`r ho geI q~ kMm krn v`ly k`rIgr~/syv`d`r~ ny DMn gurU hrgoibMd sìhb jIdy GoVy dy pOV~ dI E`v`z vI suxI qy inS`n vI dyKy | pr auh inS`n ies kr ky imtìd@qy gey ik sMgq kur`hy n` pY jèy | ies ShId~ dy gurduE`ry DMn gurU hrgoibMdsìhb jI hmyS~ h`zr-n`zr hn |

°¢gurduE`r` sRI gurU isMG sB` (E@f` huiSE`rpur), jlMDrE@j ijs EsQ`n qy gurduE`r` sRI gurU isMG sB`, E@f` huiSE`rpur jlMDr

sQìpq hY, ies nUM iksy smyN jlMDrI n`Q wogI dy n~ n`l jìxE` j~d` sI | vYsy qyjlMDrI n`Q wogI mr cu@ikE` sI pr aus dI rUh ies EsQ`n qy BtkdI rihMdIsI | aus dIE~ E`v`z~ E`m suxèI idMdIE~ sn | ies EsQ`n qy aud`sI wogIE~ nyfyry jm` ley sn | pr E`m jnq` auhn~ dI rihxI bihxI qoN bhuq qMg sI | lok~ny soicE` ik ikauN n` ies EsQ`n qy gurduE`r` bxìeE` j`vy ijs n`l jlMDrIwogI dI rUh nUM S~qI imly qy sMgq~ vI sRI gurU gRMQ sìhb n`l juV skx |

ies k`rj leI sMgq~ ny ie@k tr@k ie@t~ qy srIey d` aus EsQ`n ilE` kyKV` kIq` pr jlMDrI wogI ny bgYr frèIvr dy aus tr@k nUM E`pxI jUh qoN b`hrryVH id@q` | ies Gtn` qoN jnq` hYr`n sI qy fr vI geI sI |

jdoN vI koeI E`dmI nINh pu@tx leI E@gy v@Dd` q~ E`v`z EàuNdI,ìijs nymyrI Q~ nUM h@Q lgàux` hY auh E`pxy isr qy k@Pn bMnH ky E`vy |î

iek mèI d` l`l nOjv`n pu@qr ihMmq kr ky E@gy viDE` pr gupq E`v`zsux ky auh vI fr ky ip@Cy h@t igE` | EìKr s`ry sMgq qy kmytI mYNbr~, s. jIvnisMG pRD`n Eqy jnrl sk@qr s. gurbcn isMG KyV` ny mq` p`s kIq` Eqy bRhm

370

igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI kol auQy gurduE`r` sQìpq krn dI bynqI krnEèy | jIvn isMG pRD`n Eqy gurbcn isMG KyV` ny KVy ho ky sMgq smyq bynqIkIqI,ìsMq b`b` jI, E`p jI qoN ibn~ s`f` ieh byV` bMny nhIN l@g skd` | ikrp`kr ky iksy idn sm~ bKSo Eqy aus EsQ`n qy E` ky E`pxy kr-kml~ n`lgurduE`r` sìhb d` nINh p@Qr r@Ko |î

sMq b`b` jI ny sMgq d` m`x kIq` qy gurduE`r` sìhb d` nINh p@Qr r@Kxd` sm~ bKS id@q` | auhn~ gurmuK~ ny ieSiqh`r Cpèy ijs r`hIN lok~ nUM sUicqkIq` ik bRhm igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j gurduE`ry d` nINh p@Qrr@Kx Eàuxgy | ie@Dr im@Qy smyN Enus`r sMq b`b` jI gurU n`nk sìhb dy crn~ iv@cErd`s kr ky qur pey qy sMgq ny Ssqr~ smyq c`ly pèy | iel`ky dy keI lok q~qm`SbIn bxky dyKx leI Eèy ik jlMDrI wogI iehn~ n`l ikvyN inptd` hY |

sMq b`b` igE`n isMG jI ny s`rI sMgq nUM sMboDn kIq` qy ikh`,ìgurU n`nksìhb dI ikrp` n`l gurduE`r` sìhb d` nINh p@Qr r@Kx d` sm~ E` igE` hY |î

aus EsQ`n qy rihMdy wogIE~ d` EYs` mn muiVE` ik auh aud`sI wogI sMqb`b` jI nUM nmsk`r kr ky p`sy ho gey | sMq b`b` jI ny Erd`s krvèI qy gurUsìhb nUM EMg sMg rihx dI bynqI kIqI |

sMq b`b` jI ny E`pxy kr-kml~ n`l gurduE`r` sìhb d` nINh p@Qrr@iKE` | ikDroN koeI E`v`z n` EèI | sB p`sy S~qI C` geI | sMgq ieh nz`r`dyK ky hYr`n sI | ieh q~ koeI kr`m`qI s`DU hY, ijs ny Btky hoieE~ d` vI mn bdlky r@K id@q` | kuJ lok socdy sn ik jlMDrI wogI ny h`ly koeI k`r` krn` hY | pr sMgqdI Erd`s siqgurU ny inBèI qy kuJ vI n` hoieE` | sMq b`b` jI dy nINh p@Qr r@KxqoN bÈd jYk`ry C@fy gey qy s`r` v`q`vrx siq sRI Ek`l dI gUMj n`l Br igE` |

sMq b`b` jI ny pRbMDk~ nUM iek@T` kIq` Eqy ikh`,ìgurduE`ry dI aus`rI E`rMBkro | iKE`l r@Kx` koeI augr`hI nhIN krnI | sMgq ny syv` krnI hY Eqy h@QIN syv`krn vìlE~ nUM rokx` nhIN |î

pRbMDk~ ivcoN ie@k ny bynqI kIqI,ìmh`r`j jI, mìeE` dI loV q~ pvygI hI |îsMq b`b` jI ny mnm@qIE~ dy ivc`r smJ ley qy ikh`,ìgurduE`r` gurU d` hY

qy gurU E`py hI ies nUM pUr` krvèyg` |î ies g@l dI smJ QoVHy lok~ nUM hI EèI |nINh p@Qr dI rsm pUrI hox qy sMgq ny m@Qy tykxy SurU kr id@qy | mìeE` vI BytkIqI geI | pr sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìies EsQ`n qy qMbU lg` ky sRI EKMfp`T sìhb E`rMB krvèy j`x |î sRI EKMf p`T smyN bhuq sMgq~ ny drSn id@qy |n`m b`xI d` pRv`h cld` irh` qy lok~ nUM KuSIE~ imlIE~ | sMgq~ dI SrD` iv@c vIkoeI kmI nhIN sI |

nINh p@Qr r@Kx dy Egly idn jlMDrI wogI dI BtkdI rUh sMq b`b` jI dI

371

EìgE` p` ky inrml kutIE` EèI qy kihx l@gI,ìmh`r`j, E`pny imhr krky gurUn`nk sìhb koloN myr` auD`r krv` id@q` hY | E`p jI ny bV` aupk`r kIq` hY |" iesqrH~ aus wogI dI rUh jY-jYk`r krdI Elop ho geI qy E@j q@k aus dI E`v`z suxèInhIN id@qI |

E@j aus EsQ`n qy ie@k suMdr gurduE`r` sQìpq hY | n`m b`xI d` ismrnhox krky DrqI suh`vnI bx geI hY |

s` DrqI BeI hrIE`vlI ijQY myr` siqguru bYT` Eìe “sy jMq Bey hrIE`vly ijnI myr` siqguru dyiKE` jìe “ (pMn` £°™)

°¢gurduE`r` bàulI sìhb p`qS`hI ¶ (CyvIN),

nUr mihl rof, iPlOr (izlH jlMDr)ies EsQ`n b`ry gur-ibl`s p`qS`hI ¶ iv@c ies pRk`r izkr EìeE` hY :-ies EsQ`n qy gurU hrgoibMd sìhb jI nQ`xy dI F`b qoN jMg ij@qx qoN

bÈd °§ dsMbr °¶£° nUM ie@k r`q ipMf gu@jrv`l izlH luiDE`x` Tihrn qoNbÈd Egly idn sqluj dirE` byVIE~ r`hIN p`r krky Eèy | byVI v`ly ml`h nUMgurU mh`r`j jI ny •™™/- rupey ien`m vI id@qy | ie@k r`q ieQy ivSr`m krn qoNauprMq gurU jI Egly idn krq`rpur nUM cly gey |

ies EsQ`n b`ry sMgq~ nUM j`xk`rI dyx leI gurduE`r` sìhb ivKy ie@ksUcn` borf lgìeE` igE` hY | ijs dI v`rq` ies pRk`r hY : -

ijQY jìe bhY myr` siqgurU so Q`nu suh`v` r`m r`jy “ (pMn` §•™)

ieh auh piv@qr EsQ`n hY, ijQy mIrI-pIrI dy m`lk sRI gurU hrgoibMdsìhb jI mh`r`j nQ`xy dI F`b qoN jMg ij@qx qoN bÈd krq`rpur sìhb j~dy hoey°§ dsMbr sMn °¶£° nUM ie@k r`q Tihry, Eqy sMgq~ nUM drSn dy ky inh`l kIq` |iel`ky dIE~ sMgq~ dI bynqI nUM pRv`n krky ies piv@qr EsQ`n qy v@fy h`l d` nINhp@Qr sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j inrml kutIE` jOhl~, izlH jlMDr (sMprd`sRI hjUr °™® sMq mh`r`j krm isMG jI hoqI mrd`n) vìlE~ ny imqI ©.¶.°©©§idn vIrv`r nUM E`pxy hsq kml~ duE`r` r@iKE` Eqy k`r syv` E`rMB krvèI |ies gurduE`r` sìhb d` nINh p@Qr b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny ikvyN qyikauN riKE~ ? ausd` ipCokV ieqh`s ies pRk`r hY :-

ies iel`ky iv@c ie@k r@b d` pRymI hmyS~ ngn h`lq iv@c rihMd` sI | iehs`DU krnI v`l` sI qy lok~ d` ies kol hmyS~ q~q` lg` rihMd` sI | s`DU lok~ koloNbhuq du@KI sI ikauN ik lok aus dI ibrqI pRBU n`l nhIN lgx idMdy sn |

372

lok~ nUM dUr r@Kx leI ies s`DU ny ie@k lIl` rcI | aus ny Sr`b dy rMg vrg`p`xI boql iv@c pìeE` qy boql nUM h@Q iv@c PV ky ie@k t~gy qy vysv` n`l lY ky bYTigE` | lok~ ny jdoN ies s`DU d` ieho ijh` E`crn dyiKE` q~ lok aus s`DU qoN n&rqkrn lg pey | s`DU vI ieh hI c`huMd` sI ik lok myry qoN n&rq krn qy l`gy nÈàux | s`DU ny t~gy qy vysv` ibT` ky qy Sr`b dI boql PV ky ivcrn d` pRogr`min@q d` bx` ilE` sI | ies kr ky lok hux aus dy kol nhIN EàuNdy sn qy s`DU iek~qiv@c Ek`l purK dy n~ d` rs m`xd` |

iPlOr iel`ky dy POj iv@c BrqI Cy nOjv`n~ dI bdlI hoqI mrd`n dy inktho geI | iehn~ nUM bRhm igE`nI b`b` krm isMG jI mh`r`j dy drSn krn d`suB`g sm~ imilE` | sMq b`b` jI auhn~ nUM pu@Cx lgy,ìnOjv`noN iks iel`ky dy rihxv`ly ho ?î

auhn~ ny auq@r idq`,ìmh`r`j EsIN iPlOr dy rihx v`ly h~ |îbRhm igE`nI b`b` jI ny bcn kIq`,ìauQy r@b dy rMg iv@c rMigE` ie@k PkIr

rihMd` hY | kdy aus dy drSn kIqy hn ? jy nhIN kIqy q~ aus s`DU dy drSn kirE`kro |î

auh nOjv`n kihx l@gy,ìmh`r`j, auQy q~ ie@k nMg` s`DU rihMd` hY | auh in@qSr`b dI boql h@Q iv@c PV ky t~gy qy vysv` n`l GuMmd` hY | ies krky lok aus qoNn&rq krn lg pey hn |î

sMq b`b` krm isMG jI kihx lgy,ìsMq~ dI E`pxI mOj huMdI hY | auhn~ dIinMd` nhIN krnI c`hIdI ikauNik sMq qy r`m ie@ko hI huMdy hn, n`ly hux auh ieMJ nhINkryg` qy k@pVy vI pìeE` kryg` |î

POjI nOjv`n ny sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j nUM bynqI kIqI,ìmh`r`js`f` iel`k` Drm p@KoN k`&I pCiVE` hoieE` hY | ikrp` kr ky s`fy iel`ky iv@cdrSn dy ky sMgq~ nUM inh`l kro |î

sMq b`b` krm isMG jI ny ikh`,ìE`p sB nUM aus s`DU iv@c hI s`fy drSnhoxgy |î

iPr nOjv`n~ ny sMq b`b` jI dy srUp dI vI mMg kIqI | ies qy sMq b`b` krmisMG jI ny bcn kIq`,ìsm~ Eèyg` hoqI mrd`n d` ie@k pUrn s`DU E`p dy iel`kyiv@c gurU sìhb dy gupq EsQ`n~ nUM pRgt kryg` qy iPr auhn~ EsQ`n~ qy Eqy dySdy c`ry koinE~ iv@c auhn~ dy srUp vI lgxgy |î

jdoN auh POjI iPlOr Eèy q~ auhn~ dyiKE` ik n~gy s`DU ny kpVy pihny hoeysn | nOjv`n pu@Cx lgy,ìb`b` jI qusIN hux kpVy ikauN p` ley hn ?î

aus s`DU ny auqr id@q`,ìs`nUM s@cI srk`r d` hukm ho igE` hY, ik nMgy nhINrihx` |î

373

aus s`DU d` ieS`r` bRhm igE`nI sMq b`b` krm isMG jI hoqI mrd`nvìlE~ v@l sI | ieh bcn sux ky nOjv`n bhuq hYr`n hoey ik sMq b`b` jI ny h`lyk@l hI s`nUM bcn kIq` sI ik auh s`DU hux k@pVy p` lvyg` pr ies n~gy s`DU nUMauhn~ dy bcn~ d` r`qo-r`q ikvyN pq` lg igE` | aus n~gy s`DU ny POjIE~ dy mnd` BulyK` k@Fx leI bcn kIq`,ìs`fy s`DUE~ kol motr-g@fIE~ q~ isrP lok~ dyidK`vy leI huMdIE~ hn | s`fIE~ q`r~ q~ E`ps iv@c pRmySr vloN pihl~ hI juVIE~huMdIE~ hn |î

ieh sux ky auh nOjv`n, s`DUE~ dI mihm` gàuNdy E`pxy Gr~ nUM cly gey |bRhm igE`nI sMq b`b` krm isMG jI ny jo POjIE~ n`l Biv@K b`xI kIqI sI

E@j smyN dI ksOtI qy pUrI auqrI hY | sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ausy sMsQ`dy ie@k pUrn s`DU hoey hn | ijhn~ ny gurU sìhb`n~ dy gupq EsQ`n~, gurduE`r`bàulI sìhb- iPlOr, gurduE`r` r`msr-ipMf kot Kurd, ShId~ d` gurduE`r`-sgr~v`lI, Eqy gurduE`r` fMf` sìhb-sMDv~ Eìd nUM pRgt kIq` hY | iehn~EsQ`n~ nUM DMn gurU hrgoibMd sìhb jI mh`r`j ny E`pxy piv@qr crn p` ky B`glèy sn |

ies vkq sMq b`b` igE`n isMG jI dy srUp dyS dy c`ry koinE~ sRI ptn`sìhb, sRI kysgVH sìhb, sRI bMgl` sìhb, id@lI qy sRI drb`r sìhb EMimRqsrEqy auprokq vrxn kIqy gurdvìrE~ iv@c suSoiBq hn | sMgq~ iehn~ dy drSnkrky inh`l ho rhIE~ hn |

°¢gurduE`r` EMimRq pRc`r-D`rimk dIv`n cMfIgVH-moh`lI

kbIr myr` muJ mih ikCu nhI jo ikCu hY so qyr` “qyr` quJ kau saupqy ikE` l`gY myr` “ (pMn` °£ß•)

Bgq kbIr jI auprokq slok iv@c kQn krdy hn - hy pRBU ies sMs`r iv@cmyr` q~ kuJ vI nhIN hY | myry kol jo kuJ vI hY auh sB E`p jI d` hI id@q` hoieE`hY | jy koeI pd`rQ mYN E`p jI nUM Erpx krd` h~ q~ auh vI E`p jI dy hI hn |myry qy kdy vI nhIN sn |

EYsI socnI v`ly ivEkqI bhuq G@t huMdy hn | h~, socdy qy keI hn pr Emliv@c ilEàux v`l` koeI ivrl` hI huMd` hY | Eijhy ivrly aupr gurU dI Ep`r ikrp`huMdI hY|

gurU Gr dy pRymI srd`r gurcrn isMG, ieMglYNf inv`sI s. krm isMG dyspu@qr hn | auhn~ d` inrml kutIE` n`l bV` pRym sI | sMq b`b` jI dI Ep`r ikRp`

374

sI Eqy ieh auhn~ d` pUr` siqk`r krdy sn | iesy krky pRm`qm` dI bKiSS qyhr KuSI pirv`r nUM pR pq sI |

srd`r jI ny jdoN vI B`rq Eàux` q~ sB qoN pihl~ inrml kutIE` jOhl~dI q~G hI rihMdI sI | E`pxy rihx leI ie@k koTI muh`lI bxèI hoeI sI | auhn~dy mn dI ie@C` sI ik sMq b`b` igE`n isMG jI dy crn koTI iv@c pYx qy n`l hI iehivc`r EìeE` ik ieh koTI b`b` jI dI hI bKiSS hY ikauN n` ies ^`lI koTI iv@csd` b`xI dI EMimRq vrK` d` pRv`h j`rI rhy |

pirv`r dy mYNbr~ n`l sl`h kr ky qy mn bx` ky sMq b`b` igE`n isMG jIdy n~ qy koTI dI rijstrI krv` leI qy drSn~ leI inrml kutIE` jOhl~ h`zrhoey | sMq b`b` igE`n isMG jI vI bVy KyVy iv@c E`pxy E`sx qy sjy hoey sn | s.gurcrn isMG jI ny sMq b`b` jI dy crn prsy q~ mh`r`j jI ny pu@iCE`,ìsìhbieMglYNf sB TIk-T`k hY ?î

srd`r jI ny jv`b id@q`,ìjI mh`r`j, E`p jI dI Ep`r ikrp` hY |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìBl` hY |îkuJ icr cu@p bYTx qoN bÈd srd`r jI ny iPr sMq b`b` jI nUM m@Q` tyikE`

qy moh`lI koTI (nM: °¢¶™, Pyj-©) dI rijstrI qy koTI dIE~ c`bIE~ d` gu@C` sMqb`b` jI E@gy r@K id@q` |

sMq b`b` jI ny pu@iCE`,ìsìhb, ieh kI hY ?îsrd`r jI ny ikh`,ìp`qS`h, E`p jI dI bKSI hoeI koTI dI vrqoN d`s

kdIN-kdèIN krd` hY ies leI E`p ies dy B`g KolHo qy sMgq dy crn~ n`l hmyS~piv@qr r@Ko |î

mh~purK~ ny PurmìeE`,ìs`DUE~ nUM q~ Ju@gI ipE`rI huMdI hY | koTIE~ q~sìhb~ leI huMdIE~ hn |î

sMq b`b` jI pUrn s`DU qy iqE`gI sn | iksy qrH~ d` l`lc nhIN sI | nyVy bYTIsMgq dy mn iv@c EìeE` ik E@j srd`r jI dI kl`s l@gygI jo iehn~ ny sMq b`b`jI n`l Eijh` bcn kIq` hY | bs iehI EMqr hY sMq b`b` jI Eqy sMgq dI socxId` | sMq b`b` jI E`pxy syvk dI fUMGèI qk dyK lYNdy sn jd ik E`m E`dmI dIsoc kyvl bcn~ qk hI sIimq huMdI hY |

srd`r jI ny iPr bynqI kIqI,ìp`qS`h, E`p jI dI bKSI d`q E`p jI nUMsmripq hY | E`p B`g làu qy d`s dI bynqI pRv`n kro |î

sMq b`b` jI ny koeI jv`b n` id@q` qy c`ry p`sy v`q`vrx S~q ho igE` | sMqb`b` jI E`pxy h@Q iv@c PVy rum`l dy v@t k@F rhy sn | sMq b`b` jI kol aus smyNivr@kq jI mh`r`j vI sjy hoey sn | sMgq Eqy sMgq iv@c bYTy srd`r jI qy ikrp`q~ hoxI hI sI |

375

bRhm igE`nI b`b` jI ny bcn kIq`,ìie@k jMgl iv@c Syr E`pxI guP` iv@crihMd` sI | S`m hoeI Syr gu&` ivcoN inkl ky E`px` iSk`r FUMFx leI b`hrEìeE` | ie@DroN iqMn rmqy s`DU GuMmdy-GuMm~dy aus Syr dI gu&` kol E` gey | gu&` nUMK`lI dyK ky s`DU aus gu&` iv@c E`r`m krn leI lyt gey | lytidE~ hI nINd E`geI | ie@DroN Syr vI E`px` E`h`r kr ky v`ps E` igE` | Syr nUM Ek`l purK nyEYsI soJI bKSI ik auh su@qy s`DUE~ nUM dyK ky dUr hI ru@k igE` | mn iv@c ieh ivc`rkIq`, "E`r`m kridE~ s`DUE~ nUM by-E`r`m nhIN krn` | E@j iehn~ nUM ie@Qy hI r`qk@tx idE~ qy E`p gu&` dy b`hr j` ky E`r`m kr~ |" r`q nUM ph`V qy br& pY geIqy Syr br& dy Q@ly d@b ky mr igE` | svyr hoeI qy auh rmqy s`DU aus gu&` qoN cldybxy |

ìjdoN aus Syr d` Drmr`j dI kichrI iv@c ihs`b ikq`b hoieE` q~Drmr`j ny ikh`, "v`h Syr` qUM q~ shI ErQ~ iv@c bV` auq@m kMm kr ky pRlok iv@cEìeE` hYN |î Syr bV` hYr`n hoieE` q~ Drmr`j ny E@gy ikh`,ìEsIN qyrI gu&` dIg@l kr rhy h~ | jd iqMn s`DU qyrI gu&` iv@c E`r`m kr rhy sn q~ aus smyN qUM auhn~dI nINd BMg nhIN kIqI blik qUM guP` qoN b`hr E` igE` | s`DUE~ pRqI qyry ivh`rdy k`rx qyr` E`py hI Bl` ho igE` | qyrI Syr dI jUn Kqm ho geI pr iespraupk`r n`l qyr` Egl` jIvn sPl` ho igE` | qYnUM lok iv@c ie@k EYs` jnmid@q` j`vyg` ijs iv@c qyrI irhìeS leI sony-c~dI dy mihl hoxgy qy nOkr-c`krqyrI syv` iv@c KVy rihxgy |î

aus Syr nUM dUj` jnm imilE` ijs iv@c auprokq s`ry su@K imly |ieh bcn sux ky srd`r jI nUM mihsUs hoieE` ik mh~purK~ ny auhn~ dI

bynqI pRv`n kr leI hY |sMq b`b` jI ny ivr@kq jI mh`r`j nUM ikh`,ìcMfIgVH dI k`&I sMgq gurU Gr

n`l pRym r@KdI hY | kI kIq` j`vy ?îivr@kq jI mh`r`j ny ikh`,ìsiq bcn mh`r`j, cMfIgVH dy s. gurid@q

isMG sMgq iv@c h`zr hn | iehn~ dI sl`h lY lYNdy h~ |îsMq b`b` jI ny ikh`,ìcMg` TIk hY |îsrd`r gurid@q isMG dI rèy leI geI qy auhn~ ikh`,ìmh`r`j E`p jI d`

ijd~ hukm hovy |îsMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìgurid@q isMG`, inS`n sìhb Jul` ky sRI gurU gRMQ

sìhb jI d` pRk`S kr lvo |îs. gurid@q isMG ny siq bcn khy qy bynqI kIqI,ìmh`r`j, E`p vI sMgq

nUM drSn dy ky inh`l kro qy s`r` k`rj E`p dI hzUrI iv@c hovy | sMq b`b` jI nyies dI h`mI BrI |î

376

s. gurcrn isMG ny KuSI mnèI ik mh`r`j ny ieMnI jldI bynqI pRv`n krleI | mn iv@c Erd`s kIqI,ìhy, mh`r`j Syr d` jIvn sPl` kIq` sI, d`s d` vIkrn` |î

sMq b`b` jI ny koTI iv@c gurduE`r` sQìpq krvìeE` qy audG`tn vI E`phI kIq` | ivr@kq jI mh`r`j vI aus smyN mOjUd sn |

sMq b`b` jI ny ikh`,ìij@Qy gurU gRMQ sìhb jI d` pRk`S hovyg`, n`m b`xId` pRv`h E`py c@lyg` |î

s. gurcrn isMG dI gurU Gr n`l pRIq sdk` ieh EsQ`n E@j sMgq dÈsQ`n hY |

moh`lI v`ly gurduE`ry dI syv` sMq~ ny pMj isMG~ dy hv`ly kIqI hoeI hY |hux vI ieh pMj isMG mh~purK~ dy hukm qy dyK-ryK n`l syv` inB` rhy ny | sRI EKMfp`T sìhb qy kIrqn d` pRv`h cld` hY | mhIny dy pihly EYqv`r sMgq kIrqniv@c juVdI hY qy qIsry EYqv`r sRI EKMf p`T sìhb dy Bog pYNdy hn |

°¢

377

id@lI brsI dy mOky íqy ngr kIrqnsMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j, r@b dI joq iv@c °©ß° nUM sm` gey sI |

id@lI dI sMgq d` EYs` pRym bx cu@k` sI ik sMq b`b` igE`n isMG jI p`s bynqIkrky, gurdyv b`b` jI dI brsI mnàux leI EìgE` lY leI | ies brsI ny °©ß¢qoN s`l`n` brsI d` rUp D`rn kr ilE` | ieh brsI mh`r`j jI dy ipE`ry, Tykyd`rs. ipE`r` isMG dy Gr, (279-B/1666-D) goibMdpurI id@lI, hr s`l mnèI j~dI hY | sMqb`b` igE`n isMG jI vI id@lI j` ky drb`r dIE~ rOxk~ vDàuNdy rhy Eqy EMimRqpRc`r kr ky sMgq nUM gurU Gr n`l joVdy rhy | hux auhn~ dy auq@rìDk`rI smyN-smyNisr id@lI brsIE~ qy j` ky mh~purK~ dIE~ w`d~ nUM q`z` krdy hn | hr brsI íqyKMfy-b`ty d` EMimRq pRc`r huMd` hY qy EMimRq EiBl`SIE~ nUM EMimRq CkìeE` j~d` hY |

id@lI dI sMgq d` iek@T ëEMimRq pRc`r D`rimk dIv`ní dy n~ hyT huMd` hY |ie@Qy sMq b`b` igE`n isMG jI dy hukm Enus`r pMdrvIN qy dIv`n huMd` hY | hr pMdr~idn~ bÈd iksy n` iksy isMG dy Gr dIv`n huMd` hY | pMdrvIN dy dIv`n dI buikMgCy mhIny qoN s`l, pihly hI SrD`lU kr` lYNdy hn | sMgq huMm-huMm` ky drSn idMdIhY | dIv`n dy bÈd gurU k` lMgr vrqd` hY | sB kMm bVy hI suc@jy FMg n`l kIq`j~d` hY Eqy mirw`d` d` pUr` iDE`n r@iKE` j~d` hY |

id@lI dI sMgq d` inrml kutIE` jOhl~ n`l ieMn` pRym hY ik koeI n` koeIkutIE` drSn~ leI EìeE` hI rihMd` hY | iqMnoN brsIE~ qy b@s~ k`r~ lY ky v@fIigxqI iv@c SrD`lU h`zrI Brdy hn |

bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jI dI brsI id@lI dIE~ sMgq~ vloN bVIhI SrD` n`l hr s`l mnèI j~dI hY | inrml kutIE` jOhl~ qoN mh~purK aucycy qOrqy ies mOky qy ie@k do idn pihl~ id@lI phuMc j~dy hn |

iek s`l brsI dy mOky id@lI dI sMgq ny sMq b`b` igE`n isMG jI d` hukmlY ky goibMdpurI ivKy ngr kIrqn k@Fx d` PYsl` kIq` | ies sMbMD iv@c id@lIpRS`sn qoN ngr kIrqn dy rsqy b`ry EìgE` lY leI geI | pr pRS`sn ny inmnilKq Srq~ qy ngr kIrqn k@Fx dI iez`zq id@qI :

°. nMgIE~ ikRp`n~ lY ky nhIN c@lx` ;¢. g@qk` nhIN Kyfx` ;£. rUt nhIN bdlx`, Eìd |sMgq q~ pihl~ hI b`b` jI dy hukm Enus`r EnuS`sn iv@c rihx` j`xdI

sI | pr iPr vI pRS`sn ny ngr kIrqn dy sMbMD iv@c Q~-Q~ puils qìen`q krid@qI q~ jo koeI ivGn n` pvy | ie@k ieMspYktr dI ifaUtI vI lgèI geI jo kuJsKqI vrqx` c`huMd` sI |

378

B`x` EYs` vriqE` ik jdoN ieMspYktr motr sìekl qy E` irh` sI q~Ec`nk aus d` motr sìekl ie@k tr@k dy ip@Cy v@j ky EMdr D@s igE` | ieMspYktrnUM bVI hI muSikl n`l ie@k bzurg ny k@iFE` | r@b dI imhr n`l ieMspYktr nUM koeIcot n` EèI |

ieMspYktr do g@l~ íqy bhuq hYr`n hoieE` | pihlI g@l ik motr sìeklTIk c@l irh` sI Ec`nk tr@k n`l t@kr ikvyN hoeI | dUsrI g@l ik ieMny v@fyEYksIfYNt dy bÈd vI aus nUM koeI cot nhIN EèI qy n` hI koeI nuks`n hoieE` |

iesy hYr`nI iv@c auh aus Q~ phuMicE` ijQoN ngr kIrqn SurU hox` sI | ausny pihl~ vI keI ngr kIrqn~ dy drSn kIqy sn | pr aus jgH j` ky aus nUM pq`cilE` ik ies ngr kIrqn dI rihnumèI ie@k auc@ kotI dy s`DU kr rhy hn | iesleI auh drSn krn E@gy viDE` |

pRbMDk~ ny ieMspYktr nUM sMq b`b` jI dy drSn krvèy | ieMspYktr dÈ`pxy E`p hI isr Ju@k igE` qy jdoN drSn kr ky b`hr EìeE` q~ pRbMDk~ nUMkihx l@g`,ìmyr` QoVHI dyr pihl~ EYksIfYNt hoieE` sI | mYnUM tr@k hyToN k@Fx v`lyb`b` jI q~ EMdr bYTy hn | mYN koeI supn` q~ nhIN vyK irh` |î

pRbMDk~ ivcoN ie@k ny d@isE`,ìieh bVy qp@svI s`DU hn | G@t bcn krnv`ly qy s`d` jIvn bqIq krn v`ly s`DU hn |î ieMspYktr ny ikh`,ìiehn~ dydrSn kr ky myry mn qy bhuq pRB`v ipE` hY | d@so mYN kI syv` kr skd` h~ | ngrkIrqn qusIN DUm-D`m n`l k@Fo | ijs rsqy mrzI jÀ | myry isp`hI hr smyN n`lhoxgy qy tRYiPk kMtrol krxgy |î

pRbMDk~ ivcoN iksy ny ikh`,ìs`fy leI q~ iehI bhuq hY ik ngr kIrqnk@Fx dI EìgE` iml geI hY | sMq b`b` jI d` hukm hY ik kyvl n`m ismrn qykIrqn hI ngr kIrqn dI SoB` huMd` hY | EsIN pUry EnuS`sn n`l c@l~gy | E`p kyvlj`x v`ly rsqy d` tRYiPk kMtrol krv` idau |î

ieMspYktr qy q~ imhr ho cu@kI sI | aus ny E`pxy isp`hIE~ nUM hdìeq krid@qI | id@lI ngr inv`sIE~ ny vI pihlI v`r vyiKE` ik Esl iv@c ngr kIrqnkI huMd` hY |

sMq b`b` jI E`pxy syvk~ dy b`xI n`l juVy kMm~ nUM auc@ drj` idMdy qy iehn~iv@c koeI ivGn n` pvy ies d` pRbMD vI pihly kr idMdy | sMgq nUM bÈd iv@c B`xydI smJ EàuNdI |

°¢

379

hnUMm`n jI dy puj`rI íqy imhrE`m vyKx iv@c EìeE` hY ik ie@k Drm iv@c ivSv`S r@Kx v`l` mnu@K iksy

hor Drm b`ry soc vI nhIN skd`| ivrly mnu@K~ íqy pRBU dI Ep`r ikRp` n`l mn bdlyj` skdy hn | ieh s`rI g@l pRIq dI hY |

iek s@jx ijs d` ihMdU pirv`r n`l sMbMD sI, hr roz mMdr j` ky sRI hnUMm`njI dI pUj` kirE` krd` sI | aus dI sRI hnUMm`n jI pRqI ieMnI SrD` v@D geI iksRI hnUMm`n jI roz aus nUM mMdr iv@c drSn idMdy |

SrD` v@D geI | nym pUr` hox l@g` | mINh J@KV ies nym nUM rok nhIN skd`sI | ie@k sm~ EYs` EìeE` ik auh s@jx mMdr iv@c j~d` pr aus nUM sRI hnUMm`n jIdy drSn n` huMdy | ies qy auh bhuq ivE`kul ho igE` | qIsry idn aus nUM mMdr sRIhnUMm`n jI dy drSn hoey | auh s@jx sRI hnUMm`n jI nUM bynqI krn l@g`,ìmh`r`jE`p do idn ikQy rhy | E`p jI dy drSn nhIN hoey ?î

sRI hnUMm`n jI kihx l@gy,ìmYN E`pxy r`m jI kol sI | myr` r`m ie@Qy id@lIEìeE` hoieE` hY | mYN do idn~ qoN auhn~ dI syv` iv@c h`zr sI |î

EgoN auh s@jx sRI hnUMm`n jI nUM bynqI krn l@g`,ìmh`r`j, mYnUM vI r`m jIdy drSn krÀ | ijs dI syv` iv@c E`p do idn l@gy rhy ho |î

sRI hnUMm`n jI s@jx nUM kihx l@gy,ìmyry r`m jI ies vkq Tykyd`r ipE`rìsMG dI koTI, goibMdpurI ivKy ivr`jm`n hn | qUM vI auQy j` ky drSn kr skd`hYN |î

jdoN ieh s@jx auprokq gRih ivKy igE` q~ aus nUM bRhm igE`nI sMq b`bìgE`n isMG jI dy drSn hoey | mh~purS~ dy drSn kr ky aus dy mn nUM EnOKI S~qIimlI | aus ny ivc`r kIq` ik SRI hnUMm`n jI nUM iehn~ mh~purK~ iv@c sRI r`m jInzr Eèy hn ikauN n` mYN vI iehn~ dy crn prsd` rh~ | aus idn qoN hI auh s@jxsMq b`b` jI d` hI ho igE` | sRI hnUMm`n jI dI pUj` krnI C@f id@qI | mh~purK~ nyaus nUM KMfy-b`ty d` EMimRq Ck` ky klgIE~ v`ly gurU dy dr n`l joiVE` | auh gurm@uKE@j vI guris@KI iv@c pUr` kìem hY qy hr brsI íqy inrml kutIE` jOhl~ E` kymh~purK~ dy drSn krd` hY |

siq purKu ijin jìnE` siqguru iqs k` nàu “iqs kY sMig isKu auDrY n`nk hirgun gàu “ (pMn` ¢®¶)

°¢

380

c`r ieiqh`sk w`qr`v~SRIm`n °™® sMq igE`n isMG jI mh`r`j ny c`r inmn ilKq ieiqh`sk

w`qr`v~ kIqIE~ :°. °©ß® iv@c smu@cy B`rq dI w`qr` |¢. °©®£ iv@c E`s`m dI w`qr` |£. °©®™ qoN °©©£ qk p@CmI dyS~ dI hr s`l w`qr`;

(ieMglYNf, kYnyf` qy Pr~s Eìd )|§. °©®• iv@c wU.pI. dI w`qr` |auprokq w`qr`v~ d` ieiqh`s bhuq lMb` hY ijhV` ik ies pusqk iv@c pUry

d` pUr` vrxn nhIN kIq` j` skd` | pr iPr vI kuJ ku s`KIE~ ies pusqk iv@csMKyp kr ky ilKIE~ j` rhIE~ hn | b`kI d` ieiqh`s ie@k hor pusqk iv@c vrxnkrn d` wqn kIq` jèyg` |

°©ß® dI B`rq w`qr`sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny ies w`qr` dI EgvèI kIqI | ies

w`qr` iv@c °•™ isMG sn | iehn~ iv@c bYNf, r`gI, pRc`rk Eìd sB EMimRqD`rIisMG sn | s`ry isMG do b@s~, sUbyd`r zor`vr isMG, DupyeI v`ly dI mYt`for iv@c qysMq b`b` jI j@Qyd`r blbIr isMG ku@kV ipMf v`ly dI k`r iv@c sn | s`ry isMG~ koliqMn Pu@tI ikrp`n~ sn |

a. sMq b`b` jI ny bRhm igE`nI b`b` krm isMG hoqI mrd`nvìlE~ dy rUp iv@c ie@k mèI nUM drSn dyyxy |ieh w`qr` sRI EMimRqsr sìhb qoN SurU ho ky s`ry D`rimk EsQ`n~ dy drSn

kr ky j@blpur phuMcI |ies w`qr` d` ie@k pVÈ j@blpur d` sI | im@Qy smyN Enus`r aus jgH dIE~

sMgq~ do idn ieMqz`r krdIE~ rhIE~ | pr sMq b`b` jI mh`r`j sMgq~ smyq qIjyidn r`q nUM gurduE`r` sìhb phuMcy | pRbMDk sMq b`b` jI qy sMgq~ dy drSn kr kybhuq KuS hoey | jl p`xI CkìeE` igE` Eqy E`r`m krn leI kmry qy ibsqryEìd id@qy gey|

j@blpur ivKy bRhm igE`nI sMq b`b` krm isMG mh`r`j dI ie@k SrD`lUibrD mèI rihMdI sI | aus ny sMq b`b` krm isMG jI dy crn~ iv@c Byt` krn leIie@k vsqr/duS`l` qy kuJ mìeE` su@KI hoeI sI | aus ibrD mèI nUM r`q nUM sMq b`b`krm isMG jI mh`r`j, hoqI mrd`n vìlE~ ny drSn id@qy qy hukm kIq`,ìmèIEsIN qyry Sihr j@blpur gurduE`r` sìhb ivKy Eèy h~ qy qUM s`fI su@KI Em`nq s`nUM

381

Byt kr dy |îauh mèI svyry su@KI hoeI vsqU lY ky gurduE`r` sìhb ivKy phuMc geI ijQy

sMq b`b` igE`n isMG jI sMgq~ smyq Tihry hoey sn | svyry dIv`n sijE` qy BogauprMq auh mèI jdoN sMq b`b` jI nUM su@iKE` hoieE` duS`l`/vsqr qy kuJ nkdIcVàux lgI q~ sUbyd`r zor`vr isMG ny E@gy Eàux qoN roikE` |

sUbyd`r ny mèI nUM ikh`,ìmh~purK koeI Byt` nhIN lYNdy |îauh mèI sUbyd`r nUM kihx lgI,ìprHy h@t j` | mYN q~ sMq b`b` krm isMG,

hoqI mrd`n vìlE~ dy drSn krn EèI h~ qy su@KI hoeI vsqU auhn~ nUM Byt krnEèI h~ |î

sUbyd`r ny mèI nUM d@isE`,ìieh q~ sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j hnqy hoqI mrd`n dI sMprd` n`l sMbMD r@Kdy hn |î

mèI ny ikh`,ìqusIN lok q~ EMnHy ho | quh`nUM q~ r@b dI pihc`x hI nhIN | iehbRhm igE`nI b`b` krm isMG jI mh`r`j dy srUp hn qy r`q auhn~ ny mYnUM drSndy ky hukm kIq` hY ik EsIN j@blpur ivKy Eèy h~ qy s`fI Byt` s`nUM dy dy | so mYN auhn~dI Byt` dyx EèI h~ |î

sMq b`b` igE`n isMG jI s`r` nz`r` sux Eqy vyK rhy sn | kihx l@gy,ìiesmèI nUM E`pxI SrD` pUrI krn idau |î

aus mèI ny vsqr / duS`l` qy aupr °™°/- rupey r@K ky Byt kIq` | bsqr/ duS`l` q~ b`b` jI ny svIk`r kr ilE` qy mìeE` gurduE`ry dI golk iv@c puEìd@qI | mèI ny bRhm igE`nI sMq b`b` krm isMG jI dy drSn kIqy qy inh`l hoeI | auhmèI jY-jYk`r krdI bìbE~ dI pRsMnq` lY ky Gr prq EèI |

sMgq íqy ies ElOikk Gtn` d` bV` Esr ipE` Eqy sMq b`b` jI dIqp@isE` íqy kurb`n j`x l@gy |

E. iel`h`b`d iv@c su@ky hry kIqyB`rq w`qr` SurU krn qoN pihl~ bRhm igE`nI sMq b`b` jI ny w`qr` krn

v`lI sMgq nUM sMboDn kridE~ hukm kIq`,ìiksy ny K`x v`lI cIz n`l nhINbMnxI | K`x v`lI vsqU p@ly bMnx v`ly nUM rsqy iv@c auq`r id@q` j`vyg` |î

sMq b`b` igE`n isMG jI sMgq~ smyq w`qr` krdy-krdy iel`h`b`d dIDrqI qy phuMc gey | EMb~ dy b`g kol j` ky g@fIE~ rokx d` hukm kIq` | sMq b`b`jI ny Purm`n kIq`,ìie@Qy jl-p`xI C@k lYx` c`hId` hY |î

sMgq duibD` iv@c pY geI ik mh`r`j jI ny jl-p`xI d` hukm q~ kr id@q`hY pr ieho ijhI suMns`n Q~ qy c`h-cInI qy du@D Eìd ik@QoN imlyg` ?

ieMny nUM b@s frèIvr kihx l@g`,ìmyry p`s c`r iklo cInI qy p@qI peI hoeI

382

hY jo pihly w`qrI g@fI iv@c C@f gey sn |îmh`r`j Purm`n lgy,ìc`h q~ iPr bxI peI hY |îsMgq~ ny ie@t~ iek@TIE~ kr ky cu@l` iqE`r kIq` | itaUbvYl@ qoN p`xI ilE`

ky c`h d` p`xI cu@lHy qy r@K id@q` | hux c`h leI du@D c`hId` sI | mh`r`j jI BèIkrm isMG Eqy EjIq isMG jg`DrI vìlE~ nUM kihx lgy,ìs`hmxy do m@J~ KVIE~hn du@D j` ky lY Eàu | î

BèI krm isMG qy EjIq isMG ny brqn cu@ikE` qy du@D lYx leI qur pey |iehn~ ny m@J~ dy mìlk BeIey nUM ikh`,ìs`nUM c`h bxàux leI du@D c`hId` hY |î

E@goN BeIE` kihx lg`, ìsrd`r jI iehn~ ivcoN ie@k m@J q~ iblkul du@DnhIN idMdI qy dUjI qIsry idn ie@k pèIE` du@D idMdI hY jo mYN coE ky Gr Byj id@q`hY |î

BeIey dIE~ ieh g@l~ sux ky auh v`ps E` gey qy mh`r`j jI nUM du@D n` imlxdI v`rq` suxèI | sMq b`b` jI Purm`n lgy,ìaus BeIey nUM j` ky kih idau ik ie@km@J nUM Q`pV` dy ky coE lvy |î

hukm mMn ky ieh dovyN s@jx iPr BeIey kol gey qy b`b` jI d` hukmsuxìeE` | EgoN BeIE` kihx lg`, "srd`r jI, jd m@J~ dy hux Qx hI su@ky peyhn q~ Q`pV` dyx n`l kI bx j`vyg` | Q`pV` dyx n`l vI kdy suky Qx~ v`lI m@Jdu@D dy idMdI hY |î

BèI krm isMG ny ikh`,ìs`fy b`b` jI d` hukm hY | qUM Q`pV` dy ky m@J Q@lybih q~ shI |î

BeIE` iK@J ky kihx lg`,ìilEÀ b`ltI |îaus BeIey ny iehn~ dy kihx qy m@J nUM ipE`r n`l Q`pV` id@q` qy m@J ny Qx~

iv@c du@D Br ilE` qy 3½ iklo du@D dy id@q` |du@D lY ky jdoN v`ps Eèy q~ BeIE` vI n`l E` igE` | auh sMq b`b` jI dy

crn~ iv@c nmsk`r kr ky kihx lg`,ìmh`r`j mYnUM ieh d@so ik qusIN m@J nUM kIikh` sI q~ jo mYN vI auh g@l roz kih ky m@J coE ilE` kr~ |î

mh`r`j jI s. krm isMG nUM kihx lgy,ìBeIey nUM du@D dy pYsy idau |îBeIE` kihx lg`,ìmYnUM pYsy n` idA! pr ieh zrUr d@s jàu ik qusIN m@J

nUM ikhVI g@l kih ky aus dy su@ky Qx~ ivcoN du@D kFv` ilE` |îBeIey dI jyb iv@c zbrdsqI °•/- rupey pèy | sMq b`b` jI aus nUM kihx

lgy,ìm@J ny sMgq~ dI syv` krnI sI, aus ny kr id@qI | hux qUM j`h |îBeIE` nmsk`r kr ky cl` igE` | c`h iqE`r ho geI |mh~purK~ dy ies bcn d`, ik K`x v`lI koeI vsqU p@ly nhIN bMnxI, hz`ry

383

v`ly igE`nI mlkIq isMG nUM nhIN pq` sI, auh n`l ie@k ipMnIE~ d` pIp` E`pxIg@fI dI if@kI iv@c r@K ky lY igE` sI |

hux jdoN igE`nI mlkIq isMG nUM pq` lg` ik mYN b`b` jI dy auprokq bcn~dI aulMGx` kIqI hY, aus ny smyN dI zrUrq nUM mu@K rKidE~ sUbyd`r zor`vr isMG nUMbynqI kIqI,ìmYN glqI dy n`l ie@k pIp` ipMnIE~ d` lY EìeE` h~ | ikauN n` mh`r`jdy hukm Enus`r iehn~ ipMnIE~ nUM c`h dy n`l vrqìeE` j`vy |î

sUbyd`r zor`vr isMG kihx lgy,ìigE`nI jI koeI g@l nhIN | k@Fo ipMnIE~ qydo ipMnIE~ kOlI iv@c p` ky mh`r`j jI nUM C@kx leI Byt krdy h~ |î

sUbyd`r jI ny mh`r`j jI nUM ipMnIE~ Byt kIqIE~ Eqy bynqI kIqI,ìmh`r`jjI, igE`nI mlkIq isMG E`pxy n`l ipMnIE~ d` ie@k pIp` glqI n`l lY EìeE`hY | hux auh E`p jI nUM Bog lgàux` c`huMd` hY | ies nUM E`p jI dy bcn~ d` pq` nhINsI | Bu@l bKSo qy Bog lgÀ |î

idE`lU E`qm` sMq b`b` jI Purm`n lgy,ìdyKo kudrq dy rMg ik pihl~ q~c`h bxàuxI muSikl ho geI sI qy hux inrMk`r ny ipMnIE~ vI Byj id@qIE~ |î

mh`r`j jI ny E`p vI ipMnIE~ nUM Bog lìeE` qy hukm kIq` ik sMgq nUM vIipMnIE~ vrq` idau | sMgq ny c`h CkI qy ipMnIE~ K`DIE~ | s`rIE~ ipMnIE~ auQy hIKqm krv` id@qIE~ qy E@gy ilj`x v`sqy kuJ n` bicE` |

ijQy koeI vI vsqU nhIN sI, b`b` jI dI ikRp` n`l cMgy du@D v`lI g`VHI c`hqy dysI GI dIE~ ipMnIE~ imlIE~ | mh`r`j jI ny Emolk bcn kridE~ pRyrx` id@qI,"ijs dI ikRp` n`l ieh sB d`q~ Ckx nUM imldIE~ hn | aus nUM hmyS~ mn iv@cvsèI r@Kx` c`hId` hY |" gurb`xI PrmàuNdI hY :

ijh pRsìd CqIh EMimRq Kìh “ iqs T`kur kau rKu mn mìh “ (pMn` ¢¶©)

384

e. sRI hzUr sìhb dy drSn krnysMgq~ j@blpur qoN sRI hzUr sìhb jI dy drSn krn leI phuMcIE~ | sMq b`b`

igE`n isMG jI sMgq~ smyq inrMk`r inv`s ivKy Tihry | jdoN sMq b`b` jI dy phuMcx d`monI juigMdr isMG sìhb qy auQoN dy hYf@ gRMQI nUM pq` lg` q~ auh drSn krn Eèy | monIsìhb qy hYf gRMQI ny nmSk`r kIq` qy bynqI kIqI,ìmh`r`j E`p sMgq~ smyq s`fyEsQ`n qy drSn idau |î

sMq b`b` jI monI sìhb d` pRym dyK ky auhn~ dy inv`s EsQ`n qy cly gey | sMqmh`r`j jI leI E`sx iqE`r kIq` igE` Eqy aus qy mh`r`j jI nUM sjìeEìgE` | mh`r`j jI dy siqk`r nUM mu@K r@K ky monI jI ny E`px` E`sn Q@ly làux dI iqE`rIkr leI q~ sMq mh`r`j jI ny PurmìeE`,ìmonI jI, E`p s`fy p`s sjo |î klgIDr dSmySipq` gurU goibMd isMG jI mh`r`j jI dI mirw`d` qy qurn v`ly sMq b`b` jI, aus gurU dI syvìv@c juVy monI jI nUM E`pxy n`l hI E`sx krv` ilE` | monI jI dIE~ E@K~ nm ho geIE~ qy sMqmh`r`j dy hukm Enus`r E`p jI p`s sj gey |

r`q nUM sMq mh`r`j jI Eqy monI jI ivck`r is@KI Eqy EiDE`qmk ivSy qy ibEMqbcn hoey | monI jI dy mn iv@c keI pRk`r dIE~ SMk`v~ sn ijhn~ nUM sMq jI mh`r`j nysihjy hI nivrq kr id@q` Eqy ivsmìdk ho ky monI jI dIE~ E@K~ syjl ho geIE~ | E`pjI ny sMq mh`r`j jI dy crn PV ley Eqy ikh`,ìmh`r`j mYN E@j q@k s`DU q~ bhuq dyKypr myry sv`l~ Eqy SMk`v~ dI nivrqI koeI n` kr sikE` |î monI jI ny E`qm ivBOr ho kysMq mh`r`j jI nUM inmrq` sìhq bynqI kIqI,ìp`qS`h EsIN svyry E`p jI nUM iK@lq Byt`kr~gy qy E`pny h@QI pihn` ky sj`v~gy |î sMq mh`r`j jI ny ies dI pRv`ngI dy idqI qyikh`,ìijd~ E`p jI d` ivc`r |î

dUjy idn jl-p`xI Ck` ky monI sìhb ny sMq b`b` jI nUM cOVI p@tI v`lI iq@lyd`rg`qI sjèI, dsq`r sjèI qy iq@ly n`l jVI Syrv`nI pihnèI | sMq b`b` jI nUM isrIsìhb vI Byt` kIqI, qy EMq ivc bhuq hI pRym n`l crn~ íc bYT ky sMq b`b` jI nUM m@Q`tyikE` | monI jI kihx l@gy,ìE@j mYnUM gurU goibMd isMG jI mh`r`j dy nUr dy pRq@K drSn hogey |î

monI jI ny sMgq~ dy s`ry sjx~ nUM ie@k-ie@k isrop` qy n`l ipMnI pRS`d vI idq` |ie@QoN sMq b`b` jI ny sMgq~ smyq sRI n`nk JIr` gurduE`r` sìhb dy drSn~ leI c`ly pèy |n`nk JIr` dy drSn kIqy | ies jgH dy pRbMDk~ ny vI jdoN sMq b`b` jI qy sMgq~ dy drSnkIqy q~ pRsMn hoey | sMgq dy hr iek bMdy ícoN gurU mirw`d` dI Jlk nzr E` rhI sI |auhn~ pRbMDk~ ny vI sMq b`b` jI nUM Eqy sMgq~ nUM isropy idqy qy ipMnI pRS`d vI idq` |

sMq b`b` jI dI °•™ isMG~ dy jQy smyq °©ß® dI ElOikk w`qr` inrml kutIE`jOhl~ dy ieiqh`s ivc iek EBu@l w`d bxI rhygI |

°¢

385

°©®£ iv@c E`s`m dI w`qrìes w`qr` iv@c bRhm igE`nI b`b` igE`n isMG jI n`l °§ isMG gey | ieh

w`qr` iqMn EMbYsfr k`r~ r`hIN kIqI geI | ies w`qr` dI EnoKI g@l ieh sI ikr@b dy rMg iv@c rMgy r`hIE~ ny E`pxy inS`ny q@k phuMcx leI ibn~ ruky lg`q`rw`qr` kIqI | B`v bhuq G@t pVÈ kIqy | ieh w`qr` sMq b`b` jI ny gurduE`r`DUbVI sìhb q@k kIqI | ies gurduE`ry d` ieiqh`s DMn gurU n`nk dyv jI Eqy DMngurU qyg bh`dr sìhb jI n`l sMbMDq hY |

a. DUbVI sìhb d` ieiqh`sEOrMgzyb v@loN E`s`m dI muihMm leI ByijE` r`j` ibSn isMG E`pxI mugl

sYn` smyq gurU qyg bh`dr sìhb jI dy drSn~ leI ptn` sìhb EìeE` qyshìeq` leI gurU jI nUM bynqI kIqI | gurU sìhb jI ny hOsl` id@q` qy ikh`,ìwkInr@K, Pqih qyrI hovygI |î E`s`m iv@c keI r`jy gey sn pr Pqih iksy dI nhINhoeI sI |

ijs jgH qy sRI gurU n`nk dyv jI Eèy sn aus EsQ`n qy gurU qyg bh`drjI is@K~ smyq E`s`m phuMc gey | ies EsQ`n qy nyqèI Dobx j`dUgrnI dy hr v`rnUM rok ky gurU qyg bh`dr sìhb ny aus d` kilE`x kIq` | ie@Qy hI r`j` ibSn isMGqy r`j` pRxp`l dI sul`h, gurU jI ny krèI | jy ieh sulh n` huMdI q~ ie@Qy ie@k bV`mh~ wu@D hox` sI |

iqRpur` dy r`jy r`m rìe nUM pu@qr d` vr id@q` sI qy Â v`lI muMdrI dy n`laus dy p@t qy inS`n lgìeE` sI | iehI inS`n gurU jI dy khy muqìbk aus dy pu@qrdy m@Qy qy hoieE` |

bÈd iv@c r`j` r`m rìe d` pu@qr r`j` rqn rìe E`pxI m`q` nUM n`l lYky E`nMdpur sìhb ivKy gurU goibMd isMG jI dy drSn~ leI gey sI | aus ny gurUsìhb nUM prs`dI h`QI, pMj kl~ SSqr, cMdn cOkI Eqy hor bhuq s`rIE~ Byt`v~Byt kIqIE~ sn |

iesy EsQ`n qy gurU dSmyS jI dy Evq`r D`rn dI Kbr BèI imhr cMd qyBèI kilE`x cMd ny gurU qyg bh`dr jI nUM id@qI | gurU jI ny Ek`l purK d` DMnv`dkIq` | dovyN rìjE~ qy POj~ ny B`rI pRym idKìeE` qy qop~ dI lSk vI kIqI | sMgq~ny sìhbz`dy dy pRgt hox dI KuSI mnèI |

sRI gurU qyg bh`dr sìhb jI d` piv@qr idh`V` gurduE`r` sRI dmdm`sìhb DUbVI ivKy is@K sMgq~ dy sihwog n`l mnìeE` j~d` hY | ies joV myly qyl@K~ dI igxqI iv@c is@K sMgq~ dUroN nyiVauN pu@j ky sRI gurU qyg bh`dr sìhb dyp`vn EsQ`n dy drSn krky jnm sPl` krdIE~ hn |

386

E. EYs.fI.A dy Gr crn pàuxyE`s`m dI w`qr` dy dOr`n sMq b`b` igE`n isMG jI ny ie@k pVÈ s. jrnYl

isMG EYs.fI.A. dy Gr kIq` | E`p ieQy ß idn rhy | roz kIrqn huMd` | sMq b`b`jI ny b`gfogry dy gurduE`ry EMimRq pRc`r kIq` ijs iv@c ¢• pR xIE~ ny EMimRqC@ikE` |

v`psI qy sMq b`b` jI ny keI lIl`v~ rcIE~ ijhn~ s`rIE~ d` izkr krn`sMBv nhIN, isrP do s`KIE~ d` izkr ies pRk`r hY :-

e. kIrqn qoN SrD` jgàuxIE`s`m w`qr` dOr`n ie@k idn sMq b`b` igE`n isMG jI ny r@ukx v`sqy koeI

hukm n` kIq` | idn F@l irh` sI, sMgq vI sPr n`l Q@k cu@kI sI pr mh`r`j jIny g@fIE~ rokx d` koeI ieS`r` n` kIq` |

Ec`nk ie@k ipMf kol sMq b`b` jI dy hukm qy g@fIE~ ru@k geIE~ | mh`r`jjI ny sUbyd`r zor`vr isMG jI nUM ikh`,ìsUbyd`r jI, pq` kro ie@Qy iksy isMG d` GrhY ?î

sUbyd`r jI ny siq bcn ikh` Eqy g@fI qoN auqr ky ipMf v@l c`ly pèy | EjyQoVHI dUr hI gey sn ik ie@k isMG n`l myl hoieE`, Pqih bulèI | sUbyd`r jI nyikh`,ìisMG sìhb, EsIN pMj`b qoN Eèy h~ qy E`s`m j` rhy h~ | ies ipMf iv@c r`qTihrx dI koeI jgH hY |î

isMG ny pu@iCE`,ìE`p iek@ly hI ho ?îsUbyd`r jI ny ikh`,ìnhIN, EsIN °§ isMG inrml kutIE` jOhl~ dy mh~purK~

n`l h~ |îaus isMG ny jdoN ieMny isMG~ b`ry suixE` q~ aus dy mn iv@c EèI ik pMj`b

iv@c q~ ES~qI d` m`hOl hY ikDry ieh s`ry BgOVy q~ nhIN |sUbyd`r jI ny ikh`,ìBèI EsIN q~ isrP r`q Tihrx` hY svyr huMdy hI ie@QoN

cly j`x` hY | jy quh`nUM ieqr`z n` hovy q~ EsIN s`ry E`p jI dy Gr hI rih j~dy h~ |îaus isMG ny ikh`,ìmYN quh`nUM iksy nUM nhIN j`xd` | mYnUM kI pq` qusIN kOx ho ?

mYN ikvyN quh`nUM sìrE~ nUM Tihr` skd` h~ |îsUbyd`r jI ny ikh`,ìBèI Gbràux dI loV nhIN | EsIN q~ g@fI iv@c hI r`q

k@t lYxI sI | s`nUM qy mh~purK~ dy E`r`m dI icMq` hY | jy mh~purK~ ny quh`f` Grpiv@qr krn` hY q~ auh zrUr crn pàuxgy |î

isMG ny jdoN ieh g@l suxI q~ aus d` mn ipGl igE` qy kihx l@g`,ìmYNmh~purK~ leI r`q d` pRbMD kr dyv~g` |î

387

sUbyd`r jI ny sMq b`b` jI nUM E` ky s`rI v`rq` suxèI | sMq b`b` jI dymuK`ribMd qoN sihj hI bcn inkly,ìb@s; g@l bx geI |î

sMq b`b` jI ny hukm kIq`,ìsUbyd`r jI, qusIN E@gy ho clo, EsIN n`l cldyh~ | b`kI dy isMG ip@Cy QoVHI dyr bÈd ru@k ky E` j`xgy |î

sMq b`b` jI aus isMG dy Gr phuMcy | sUbyd`r jI ny n`l r@l ky E`sx sjìeE`qy sMq b`b` jI ny aus nUM piv@qr kIq` | sMq b`b` jI dI c`l-F`l qoN aus isMG nUMieMJ lg` ijvyN E@j aus dy Gr r@b E`p qur ky Eèy hn | isMG ny E`pxy E`p hIsiqk`r krn` SurU kr id@q` |

sMq b`b` jI ny pirv`r b`ry pu@iCE` qy iPr bcn kIq`,ìsìhb, koeI drIhY, b`xI d` kIrqn hI kr leIey |î

isMG jI nUM b`xI n`l pihly hI pRym sI | soicE` Gr iv@c kIrqn hovy q~ GrSu@D ho jèyg` | EMdroN ipE`r aumV EìeE` qy jldI n`l drI d` bMdobsq kr ilE` |ieMny nUM b`kI dy isMG vI E` gey | sMq b`b` jI ny s`z ilE`x d` hukm kIq` | s`zE` gey | Enmol b`xI d` kIrqn E`rMB ho igE` | Gr d` v`q`vrx imT`s n`l BrigE` | isMGxI ny vI d`l qy pRS`dy bxàuxy SurU kr id@qy | r`gIE~ dy mu@KoN r@bI b`xId` E`nMd lYx leI sMgq E`xI SurU ho geI | isMG jI nUM E`pxy qy ivSv`S hI nhINE` irh` sI ik aus d` Gr gurduE`ry d` rUp D`rn kr lvyg` | ies smyN gurb`xId` Purm`n pUr` Fu@kd` sI :-

jh s`DU goibMd Bjnu kIrqnu n`nk nIq “(pMn` ¢•¶)

Eqymukiq Bugiq jugiq qyrI syv` ijsu qUM Eìp krìeih “qh~ bYkuMTu jh kIrqnu qyr` qMU E`py srD` lìeih “ (pMn` ß§©)

auh isMG kMn~ n`l gurb`xI sux irh` sI | nyqr~ n`l sMq b`b` jI dy drSnkrky mn sIql kr irh` sI |

kIrqn dI sm`pqI hoeI, lMgr iqE`r ho cu@k` sI | isMG jI ny sUbyd`r jI nUMbynqI kIqI,ìgurU k` lMgr iqE`r hY | mh`r`j jI koloN EìgE` lvo q~ jo vrqìeE`j`vy |î

sMq b`b` jI ny lMgr vrqàux d` hukm kr id@q` | Eèy hoey isMG~ ivcoN kuJisMG~ ny r@l ky sMgq nUM lMgr CkìeE` | sMq b`b` jI E@gy vI bVy siqk`r n`l lMgrd` Q`l r@iKE` | s`rI sMgq ny bVy ipE`r n`l lMgr C@ikE` | ibsqry lgèy geyqy isMG~ nUM auQy hI E`r`m krn leI bynqI kIqI geI |

Egly idn svyry sMq b`b` jI nUM auh isMG bynqI krn l@g`,ìb`b` jI, isMG~smyq kuJ idn hor ie@Qy rho |î sMq mh`r`j ny ikh`,ìBèI hux sm~ nhIN |î

388

jd sMgq motr iv@c v`ps EèI q~ sMq mh`r`j Purm`n l@gy,ìgurb`xI dykIrqn dI brkq vyKo-ikDry auh isMG s`nUM Gr ilj`x nUM iqE`r nhIN sI qy hux auhs`nUM keI idn r@Kx leI iqE`r ho igE` hY |î

s. iek kUkr dI syv`sMq b`b` igE`n isMG jI jdoN sMgq~ smyq v`psI rsqy wU.pI. iv@c d`Kl

hoey q~ QoVH ijh` s&r krn qy ie@k ipMf EìeE` | aus ipMf ivcoN ie@k cMg` qkV`kUkr bhuq qyz r&q`r n`l dOV ky EìeE` qy sMq b`b` jI dI k`r E@gy Klo igE` | sMqb`b` jI ny k`r rokx d` hukm kIq` | sMq b`b` jI Purm`n lgy,ìieh koeI sunyh` dyxEìeE` hY, zr` ieQy ru@k leIey |î

sMq b`b` jI auQy °™ imMt ruky q~ kUkr KV` irh` | ieMny nUM ipMf ivcoN do isMGEèy qy sMq b`b` jI nUM k`r iv@c bYTy dyK ky kol Eèy | isr JukìeE` qy n`l hI k`riv@c bYTI sMgq nUM pu@Cx qy pq` l@g` ik ieh praupk`rI bRhm igE`nI hn | isMG~d` syv` B`v b`hr aumV ky E` igE` | ie@k isMG ny sMq b`b` jI E@gy bynqIkIqI,ìsMgq smyq ipMf nUM B`g làu qy syv` d` mOk` idau |î

ieh bcn h`ly cl hI rhy sn ik auh kUkr gìeb ho igE` | sMq b`b` jIny ikh`,ìBèI sm~ bhuq G@t hY | EsIN E@gy j`x` hY |î

ie@k isMG ny ikh`,ìmh`r`j, EsIN rokdy nhIN isr& jl-p`xI dI syv` krnIhY |î

sMq b`b` jI ny auhn~ d` pRym vyiKE` qy bcn kIq`,ìquh`fI SrD` hY, BèIjo kuJ krn` hY, ie@Qy hI jldI n`l lY Eàu |î

dovyN isMG g@d-g@d ho gey qy ipMf vl dOVy |isMG~ dy j`x qoN bÈd sMgq ny sMq b`b` jI qoN pu@iCE`,ìmh`r`j, kUkr d`

kI r`z sI |î sMq b`b` jI ny ikh`,ìifaUtI inB` igE` hY |îsMgq dI hYr`nI vyK ky mh`r`j jI ny ikh`,ìjy auh dOV ky k`r~ n` rokd` q~

k`r~ ny inkl j`x` sI | r@b ny ausdI ifaUtI lgèI sI ik k`r~ rok ky r@KxIE~ hn |jd ieh syv` pUrI hoeI q~ auh cl` igE` |î

ieMny nUM sMgq v`sqy du@D phuMc igE` qy isMG~ ny stIl dy gl`s~ iv@c sìrE~nUM du@D CkìeE` | auh bVy KuS sn ik auhn~ dI syv` pRv`n hoeI | bynqI krnlgy,ìmh`r`j ipMf iv@c crn p` ky piv@qr kro |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìquh`fI syv` sPl hoeI, sMgq dI Erd`s ho geI qyhux EsIN E@gy j`x` hY |î

°¢

389

°©®™ qoN °©©£ qk p@CmI dyS~ dI w`qr`bRhm igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny p@CmI dyS~ dI w`qr`

dOr`n bhuq idlcsp lIl`v~ r@cIE~ | iehn~ ivcoN kuJ ku d` izkr ies pRk`r hY |

a. ieMglYNf iv@c gurduE`rysMq b`b` jI ny °§ s`l (°©®™ qoN °©©£ qk) p@CmI dyS~ dI hr s`l

w`qr` kIqI, ijs iv@c ieMglYNf, EmrIk`, knyf`, h`lYNf, jrmnI, bYljIEm qyPr~s Eìd Sìml hn | ieMglYNf iv@c E`p ny iqMn gurduE`ry sjèy | jo ies pRk`rhn |

a. gurduE`r` EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, bRyfPorf (wU.ky.)E. gurduE`r` EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, AlfbrI bRhimMGm (wU.ky.)e. gurduE`r` EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, hèI vykm (wU.ky.)ieMglYNf iv@c ie@k auh sm~ sI jdoN lMgr Ckàux leI pMj isMG nhIN imldy

sn qy kVH h pRS`d nUM Bog lgàux leI ikRp`n nhIN imldI sI | E@j ausy ieMglYNfiv@c sMq b`b` jI dI w`qr` sdk` hz`r~ dI igxqI iv@c gurU klgIE~ v`ly dy isMG~dy drSn E`m huMdy hn |

E. dsq`r d` morcìeMglYNf dy dOry dOr`n mh`r`j jI ny sMgq~ dI bynqI pRv`n kridE~ hoieE~

dsq`r d` morc` Pqih kIq` ijhV` pMj s`l qoN kchrIE~ iv@c cld` E` irh`sI | ijs dy nqIjy vjoN is@K b@icE~ nUM isr qy dsq`r bMnH ky skUl~ iv@c jo d`Klyqy p`bMdI l@gI hoeI sI, auh htèI geI |

e. srd`r juigMdr isMG íqy imhrieMglYNf iv@c ie@k v`r bRhm igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI k`r~ dy

k`&ly smyq brYfPorf dy gurduE`ry qoN vulvr hYmptn iksy isMG dy Gr nUM B`glàux j` rhy sn ik rsqy iv@c s. juigMdr isMG pr`gpurIey dI g@fI d` sèIlYNsrtu@t igE`, ijs k`rn g@fI clàuxI muSikl ho geI | auhn~ ny keI v`rI q`r~ n`lsèIlYNsr nUM bMinE` pr hr v`rI q`r sV j~dI | EìKr sèIlYNsr tu@tx dI g@lsMq b`b` jI dy iDE`n iv@c ilE~dI geI q~ b`b` jI ny E`px` rum`l k@F ky id@q`qy hukm kIq`,ìies rum`l nUM ig@l` kr ky aus Q~ bMn idau ijQoN sèIlYNsr tu@t` hY |î

sMgq d` pRym sI, mh`r`j jI dy hr bcn iv@c koeI r`z huMd` sI | sMgq nUMb`b` jI pRqI ieMnI SrD` sI ik auhn~ dy bcn~ qy ikMqU-pRMqU nhIN krdy sI | kyvlsiq bcn kih ky mh`r`j jI d` id@q` piv@qr rum`l sèIlYNsr n`l bMn id@q` |

390

ies v`rq` nUM pVHx v`ly S@k krxgy ik sMq b`b` jI nUM sèIlYNsr dI grmIb`ry kI pq` | sèIlYNsr íc q~ inrI E@g hY qy koeI vI E`m k@pV` lUhy bgYr nhINit@k skd` | pr isdk qy Brosy íc byEMq SkqI hY | ijs nUM isdk hY aus nUM iPrkoeI Brm nhIN huMd` |

g@fI qy auh rum`l bMinHE` qy g@fI °™™ mIl c@lI | s`rI sMgq aus isMG dyGr phuMc geI ij@Qy sMq b`b` jI ny j`x` sI | sMq b`b` jI ny aus guris@K, ijs nUMrum`l bMnHx leI id@q` sI, hukm kIq`,ìBèI, s`f` rum`l hux v`ps kr idau |î

jdoN aus rum`l nUM sèIlYNsr n`loN KoilE` igE` q~ auh rum`l hu-bhU ausy qrH~imilE` ijs qrH~ d` sMq b`b` jI ny id@q` sI | aus EnoKy rum`l nUM E@g rq` Br vIn` s`V skI | sMq b`b` jI ny gurU n`nk sìhb d` sh`r` lY ky auh rum`l bMnx leIid@q` sI, ies leI E@g nhIN poh skI |

gurU n`nk sìhb d` sh`r` lYx v`ly nUM n` E@g jl` skdI hY, n` p`xI fobskd` hY qy n~ koeI cor cur` skd` hY |

sMq b`b` jI ny auh rum`l E`pxy p`s r@Kx dI bjèy s. juigMdr isMG nUM bKSid@q` | ieh Emolk rum`l E@j vI s. juigMdr isMG kol ipE` hY |

s. inrguxu rìK lIE` sMqn k` sdk`jdoN iksy íqy r@b dI imhr hoxI huMdI hY q~ koeI n` koeI bh`n` bx hI j~d`

hY | sMq b`b` jI dI nzr hr iksy vl sv@lI huMdI sI | iksy nUM ieh pq` nhIN huMd`sI ik aus aup@r kI ikrp` hoeI hY |

ieMglYNf iv@c sMq b`b` jI dy hukm Enus`r Q~-Q~ qy svyry S`m dIv`n s@jdysn | ruJyivE~ iv@c Psy lok~ dy mn~ nUM is@Dy rsqy qy p` rhy sn | c@byv`l dy BèIblbIr isMG nUM vI pq` lg` ik sMq b`b` jI sMgq nUM gurU Gr joV, KMfy b`ty dy EMimRqC@kx leI pRyrx` kr rhy hn | pr BèI blbIr isMG nUM Sr`b pIx dI burI E`dqsI ies leI ies p`sy E` nhIN skd` sI | BèI sìhb dy Gr dIE~ bIbIE~ sMqb`b` igE`n isMG jI dIE~ SrD`lU sn qy hr jgH syv` iv@c h`zr huMdIE~ |

ie@k idn dIv`n dI h`zrI BridE~ bIbIE~ nUM k`&I dyr ho geI | Gr vI dyrn`l EèIE~ | BèI sìhb ny auhn~ nUM bur` Bl` ikh` | ieh vI ikh`,ìs`DUE~ dymgr l@g ky kuJ nhIN svrx` |î

aus idn qoN bÈd BèI sìhb ny bIbIE~ nUM dIv`n q@k C@fx d` kMm vI bMdkr id@q` pr bIbIE~ iksy n` iksy qrH~ j~dIE~ rhIE~ | Gr v`ps E`x qy BèIsìhb dIE~ g@l~ suxnIE~ pYNdIE~ | pr bIbIE~ d` mn S~q sI |

ie@k idn r@b d` B`x` EYs` hoieE` ik Gr dIE~ pOVIE~ cVdy hoey BèIsìhb d` pYr iPsl igE` qy auh if@g pey | EYNbUlYNs qy auhn~ nUM hspq`l lY ky gey |

391

auQy pq` l@g` ik k`&I h@fIE~ tu@t geIE~ hn qy f`ktr~ ny ikh` ik iesdy b@cxd` koeI pq` nhIN |

BèI blbIr isMG ny mn iv@c Erd`s kIqI,ìmh`r`j jI, myry kOVy Sbd~ nUMBu@l jÀ | myry koloN Bu@l ho geI hY | mYnUM hux bc` lvo q~ mYN EMimRq C@k lv~g` |î

BèI blbIr isMG dI Erd`s pUrI hoeI hI sI ik sMq b`b` igE`n isMG jIny hspq`l j` ky ausnUM drSn id@qy | mh`r`j ny bcn kIq` ik jy qUM hux EMimRq C@klvyNg` q~ auT@ ky Gr cl` j` | mh~purK~ dy ies bcn n`l auh nO-br-nO ho gey |jdoN svyry f`ktr cYk-E@p krn Eèy q~ blbIr isMG iblkul TIk-T`k sI |f`ktr bVy hYr`n hoey qy pu@Cx lgy,ìr`q nUM ikhVI duEèI K`DI sI ijhdy n`l qusINTIk ho gey ho |î

BèI jI ny ikh`,ìqusIN mYnUM Cu@tI dy idau | mYnUM TIk krn leI pMj`b qoNmh~purK Eèy hoey hn |î

Cu@tI hoeI qy Gr v`ps E` gey | Egly EYqv`r EMimRq C@k ky pUrn guris@Khoey |

h. h`lYNf ivKy gurduE`ry dI sQ`pn`h`lYNf ivKy mh~purK~ ny ie@k nvyN gurduE`ry d` audG`tn kIq` | bV` B`rI

dIv`n sijE` Eqy r`gI isMG~ ny v`ro-v`rI kIrqn kr ky sMgq~ nUM inh`l kIq` |r`gIE~ dy ip@Cy BèI blbIr isMG vI bYTy sn jo r`gIE~ dy n`l-n`l Sbd gìenkr rhy sn | sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny sYktrI sìhb nUM ikh`,ìBèIblbIr isMG nUM Sbd gìen krn d` sm~ idau |î

mh~purK~ dy ies hukm qoN BèI jI bVy hYr`n hoey | mn iv@c socx lgy,ìmYNqy kdy kIrqn kIq` nhIN Eqy n` hI mYnUM v`j` vjàux` EàuNd` hY |î pr iPr vI hukmmMnidE~ EMimRq kIrqn dI poQI KolHI ijs ivcoN Sbd inkilE` :-

quK`rI CMq m. •inrguxu rìK lIE` sMqn k` sdk` “siqguir Fìk lIE` moih p`pI pVd` “F`knh`ry pRBU hm`ry jIE pR n suKd`qy “Eibn`sI Eibgq suE`mI pUrn purK ibD`qy “ausqiq khnu n jìe qum`rI kauxu khy qU kd k` “n`nk d`su q` kY bilh`rI imlY n`mu hir inmk` “ (pMn` °°°ß)

mh`r`j jI dI ikRp` n`l BèI sìhb ny auprokq Sbd bhuq suMdr FMg n`lpiVHE` qy s`z vI bhuq cMgy FMg n`l vjèy | b`b` jI ny hmyS~ leI auhn~ nUM kIrqndI d`q bKS id@qI | B`vyN BèI blbIr isMG pySy vjoN j@j sn pr hux kIrqn auhn~dI Kur`k bx geI Eqy smyN-smyN Enus`r kIrqn iv@c Sìml huMdy hn |

392

h`lYNf ivKy ie@k nvyN gurduE`r` sìhb d` audG`tn krky byEMq sMgq~ nUMEMimRq CkìeE` |

h`lYNf iv@c EYmstRfm (Amstradum) Sihr ivKy s`ry dyS~ dy muKI iek@TyhuMdy hn | auQy hr ie@k dyS dI kursI lgI hoeI hY qy hr ie@k kursI qy E`pxy-E`pxydyS dy JMfy dy inS`n hn | EMgRyz pRbMDk~ ny hzUr °™® sMq b`b` igE`n isMG jImh`r`j nUM bynqI kr ky j@Qy smyq iem`rq iv@c crn pvèy | mh`r`j jI nUM B`rqdI kursI qy suSoBq kIq` Eqy PotoE~ leIE~ geIE~ |

myry r`m hir sMq` jyvfu n koeI “Bgq` bix EèI pRB Epny isau jil Qil mhIEil soeI “(pMn` ß§®)

k. b`xI Eqy b`xy n`l juVy rihx d` aupdySsMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny p@CmI dyS~ dI w`qr` dOr`n kYnyf` vI

drSn id@qy | kYnyf` iv@c igE`nI byEMq isMG ibjlI jI d` lVk` s. gurjYp`l isMG( jo hux EmrIk` iv@c rih irh` hY) mh~purK~ dy drSn~ leI Eèy | ijQy mh~purKsjy bYTy sn, gurjYp`l isMG vI nmsk`r kr ky snmu@K hI bYT gey | mh~purK~ nygurjYp`l isMG p`soN pMj`b iv@c ipCokV ipMf b`ry pu@iCE` q~ auhn~ d@isE` ik auhiPlOr v`ly igE`nI byEMq isMG ibjlI jI d` lVk` hY |

mh`r`j jI Purm`n lgy,ìqusIN EMimRqD`rI guris@K ho, kIrqn krdy ho,EMimRqD`rI pirv`r n`l sMbMD r@Kdy ho, pr gly iv@c tèI ikauN pèI hY ? iehtèI EMgryz~ dy Drm dI inS`nI hY | is@K~ dy Drm dI nhIN !î s. gurjYp`l isMGny ies bcn d` koeI jv`b n` id@q` | mh`r`j jI ny hukm kIq`,ìtèI l`h ky su@tidau |î

gurjYp`l isMG ny hukm mMndy hoey tèI l`h id@qI | mn iv@c socd` hY ik k@laus dI ieMtrivaU hY Eqy EMgryz E&sr aus nUM tèI qoN bgYr ieMtrivaU iv@c ih@s`nhIN lYx dyxgy | pr mn qy sMq b`b` jI dy bcn~ d` Esr pY cu@k` sI | socx lg`jo hovyg` cMg` hI hovyg` |

Egly idn tèI qoN bgYr s. gurjYp`l isMG ieMtrivaU dyx cly gey |mh~purK~ ny EYsI lIl` rcI ik ieMtrivaU lYx v`ly EMgryz E&sr tèI ibn~,kmIz dy btn Kol ky bYT` sI | ieMtrivaU leI c`r bMdy Eèy | ijhn~ ivcoN gurjYp`lisMG pihly nMbr qy rhy | rihMdy vI ikauN n` ? auhn~ qy q~ mh~purK~ dI EsIs qygurU d` imhr BirE` h@Q sI | sMq b`b` jI dy bcn~ dI p`lx` kr ky iemiqh`n iv@cPqih pèI |

s. gurjYp`l isMG jdoN S`m nUM mh~purK~ dy drSn krn Eèy q~ auhn~ nyieMtrivaU dI s`rI v`rq` suxèI Eqy E`pxI k`mw`bI leI mh~purK~ d` DMnv`dkIq` | mh~purK~ ny aupdyS id@q`,ìguris@K nUM b`xI Eqy b`xy d` D`rnI rihx` bhuq

393

zrUrI hY | gurb`xI ipE`r n`l pVHnI Eqy rihq r@Kx n`l gurU n`nk sìhb dIE~KuSIE~ imldIE~ hn |î

mh~purK~ dI ikRp` sdk` E@j auh pirv`r rihq mirw`d` n`l EmrIkìv@c E`px` inrv`h kr irh` hY |

K. bRhm igE`nI sMq igE`n isMG jI dI Pr~s w`qr`bRhm igE`nI sMq igE`n isMG jI mh`r`j auhnIN idnIN ieMglYNf dI w`qr`

qy sn, jdoN Pr~s dy auc@ p`drI ny b`b` jI dy drSn~ dI ie@C` pRgt kIqI | auhj`xd` sI ik ieh s`DU ikMnI ku SkqI dy m`lk hn | auDr p`drI ny w`d kIq` ie@Drmh~purK~ ny Pr~s j`x dI iqE`rI SurU kr leI | Pr~s, ieMglYNf dy n`l lgd` hIdyS hY | ies krky mh~purK~ ny g@fIE~/k`r~ r`hIN ieMglYNf qoN Pr~s j`x dI w`qrÈ`rMB kr id@qI | mh~purK~ n`l kuJ sMgq~ qoN iel`v` krnl mlkIq isMG vI snjo mh`r`j jI dI g@fI iv@c sv`r sn |

Pr~s dI h@d iv@c d`Kl huMidE~ hI mh~purK krnl sìhb nUM kihx l@gy,ìpq` kro ik iehn~ dy auc@ p`drI ik@Qy rihMdy hn ?î

krnl sìhb g@fI qoN Q@ly auqry Eqy ie@k PR~sIsI qoN EMgryjI iv@c p`drIsìhb dy itk`xy b`ry pu@iCE` | aus ny koeI jv`b n` id@q`, ikauNik PR~sIsI lokEMgryzI bolx v`ly n`l nPrq krdy sn | krnl sìhb ny ie@k qoN bÈd ie@k krky keIE~ p`soN p`drI dI irhìeS b`ry pu@iCE` pr iksy ny koeI jv`b n` id@q` |krnl sìhb bVy hYr`n pRyS`n ho gey Eqy sMq b`b` jI dy crn~ iv@c E` ky bynqIkIqI,ìs`fI g@l b`q koeI suxn nUM iqE`r nhIN hY, p`drI d` pq` d@sx` q~ dUr dIg@l hY !î

mh`r`j jI ny krnl sìhb nUM bcn kIq`, ìd@so sUrj s`fy dyS iv@c qy iesdyS iv@c El@g-El@g inkld` hY j~ s`ry mulk~ iv@c ie@k hI inkld` hY |î

krnl sìhb kihx lgy, ìmh`r`j jI sUrj q~ s`ry bRihmMf iv@c ie@k hIinkld` hY |î

mh`r`j jI Purm`n lgy,ìjy ie@k hI inkld` hY q~ aus sUrj qoN p`drI dy Grd` pq` pu@Cdy h~ |î

mh`r`j jI Ejy ieh bcn kr hI rhy sn ik ie@k PR~sIsI nOjv`n b`b` jIdI g@fI kol E` Kloq` Eqy bynqI kIqI,ìkI mYN E`p jI dI Poto iK@@c skd` h~ ?ikrp` kr ky EìgE` bKSo |î

mh~purK~ ny aus nOjv`n nUM bcn kIqy, ìieh kMm q~ qUM iPr krIN pihl~ s`nUMieh d@s ik qUM auc@ p`drI d` Gr j`xd` hYN ?î

aus ny E@goN auqr id@q`, ìmh`r`j jI auc@ p`drI q~ kI mYN q~ s`ry Pr~s nUMj`xd` h~ |î

394

mh`r`j jI ny hukm kIq`,ìclo s`nUM aus dy Gr lY clo |înOjv`n sMq mh`r`j jI nUM aus p`drI dy Gr lY igE` | mh`r`j jI ny aus

nOjv`n nUM E`pxy kmry iv@c ibTìeE` qy QoVHy smyN bÈd Cu@tI dy id@qI | krnlmlkIq isMG kmry dy b`hr KVy rhy | auhn~ soicE` ik jdoN auh nOjv`n b`hrinklyg` q~ mYN aus p`soN pu@C~g` ik qUM kox hY, Eqy ik@QoN EìeE` hYN ? krnl mlkIqisMG ny aus nOjv`n nUM kmry ivcoN inkldy q~ dyiKE` pr koeI g@l-b`q n` krpèy | jdoN iDE`n EìeE` q~ auh Elop ho cu@k` sI |

mh`r`j jI ny sm~ pYx qy sUrj dyvqy qoN vI syv` lY leI | r@b dy ipE`ry dIsyv` leI dyvqy vI qrsdy hn |

jdoN mh`r`j jI ny sMgq~ smyq p`drI nUM drSn id@qy q~ auh bhuq inh`lhoieE` | aus ny mh~purK~ dy Ckx leI f@bl-rotIE~, m@Kx qy du@D Byt kIq` |mh~purK~ ny s`rIE~ vsqUE~ ie@k kV`hI iv@c p` ky grm krvèIE~ | E`p vI pRymBoj nUM Bog lgìeE` Eqy s`rI sMgq nUM vI CkìeE` | Egly idn mh~purK sMgqsmyq aus p`drI nUM inh`l kr ky ieMglYNf v`ps E` gey |

°¢°©®• íc wU.pI. dI w`qrà. gurduE`r` t`hlI sìhb

igE`nI Erjn isMG, ipMf mu@gov`l, wU.pI. iv@c j` ky vs gey sn | auhbRhm igE`nI sMq igE`n isMG jI dy bVy pRymI sn | auhn~ ny mh~purK~ nUM bynqI krky wU.pI. E`pxy Gr crn pvèy | igE`nI Erjn isMG dy Gr dy s`hmxy ie@k CotyE`k`r d` t`hlI d` dr@Kq sI | mh`r`j jI ny aus t`hlI hyT~ ie@k plMG qy E`sxlgèy | grmIE~ dy idn sn Eqy t`hlI d` dr@Kq Coty E`k`r d` hox kr ky izE`d`CìeE`d`r nhIN sI | pr sMq b`b` jI t`hlI dI ijs p`sy C~ huMdI, auDr plMG iK@clYNdy |

ijQY bYsin s`D jn so Q`nu suhMd` “ (pMn` £°©)

dy mu@K v`k Enus`r mh~purK~ dy aus t`hlI Q@ly bYTx kr ky aus t`hlI dIpUj` hox l@g peI | lok~ dI aus EsQ`n pRqI SrD` bhuq vD geI | nqIjy vjoNmh~purK~ ny sMgq dI bynqI qy aus EsQ`n qy gurduE`r` sìhb sQìpq kIq` |mh~purK~ dy hukm Enus`r ies EsQ`n qy hr mhIny ie@k sihj p`T r@iKE` j~d`hY qy pUrnm`SI nUM Bog pYNd` hY | sMgq~ B`rI igxqI iv@c juVdIE~ hn | SrD`lU sRIEKMf p`T sìhb vI gurduE`ry rKàuNdy hn | ies EsQ`n qy suKx~ pUrIE~ huMdIE~hn | hr pUrnm`SI nUM EMimRq EiBl`SIE~ nUM EMimRq CkìeE` j~d` hY qy b`xI Eqy

395

b`xy n`l joiVE` j~d` hY | ieh prMpr` hux vI ausy qrH~ j`rI hY | ies jgH dI syv`sMq b`b` jI ny mhMq pRIqm isMG jI nUM sONpI hoeI hY |

ie@QoN dIE~ sMgq~ tr@k~ r`hIN hr brsI qy inrml kutIE` jOhl~ EàuNdIE~hn Eqy syv` kr ky gurU Gr dIE~ KuSIE~ pR pq krdIE~ hn |

E. siqpurK~ duE`r` Gr j` ky EMimRq Ckàux`wU.pI. dy plIE` Sihr iv@c rihx v`l` BèI PkIr isMG Eqy BèI mihMg`

isMG d` pirv`r EMimRq C@kx` c`huMd` sI | auh pihl~ sRI EMimRqsr EMimRq C@kx geypr kmytI ny auhn~ nUM iksy hor idn Eàux leI ikh` | ies leI auh EMimRq CkybgYr v`ps wU.pI. prq gey | aus pirv`r ny sRI hzUr sìhb, nMdyV qoN EMimRq C@kxd` vI aupr`l` kIq` pr auQoN vI inr`S` hoeI | doh~ piv@qr EsQ`n~ qoN inr`Sìmlx k`rn auhn~ ny mn bx` ilE` ik hux klgIE~ v`l` ipq` iksy siq srUp nUMGr hI EMimRq Ckàux leI Byjxgy q~ hI EMimRq Ck~gy | gurb`xI d` kQn hY :-

siq purKu ijin jìnE` siqguru iqs k` nàu “iqs kY sMig isKu auDrY n`nk hir gun gàu “ (pMn` ¢®¶)

EYs` B`g~ v`l` idn jldI hI E` igE` jdoN klgIE~ v`ly ny siq srUp sMqb`b` igE`n isMG jI mh`r`j nUM auhn~ EMimRq EiBl`SIE~ dy Gr qVky hI Byjid@q` | kuMf` KVkìeE` q~ EMdroN E`v`z EèI,ìkOx hY ?î

mh`r`j jI ny bcn kIq`,ìpihl~ q~ Erd`s~ krdy sI ik Gr E` ky EMimRqCkÀ, hux pu@Cdy ho, kOx hY | bUh` KolHo! hux quh`nUM sìrE~ nUM gurU klgIE~ v`ly dyKMfy-b`ty d` EMimRq CkèIey |î

ieh bcn sux ky auh pirv`r gd-gd ho igE` | aus EsQ`n qy dIv`n sjy,kIrqn hoieE` Eqy kIrqn auprMq pMj~ ipEìrE~ ny EMimRq iqE`r kr ky s`rypirv`r nUM CkìeE` Eqy gurU Gr n`l joiVE` | auh pirv`r E@j vI smyN-smyN isrinrml kutIE` jOhl~ E` ky syv` krd` hY | BèI mihMg` isMG kutIE` E` ky gRMQI dIsyv` vI inBàuNdy hn |

e. mh`r`j jI ny ipMf b`lo p@tI drSn dyxysMn °©®• iv@c dMigE~ dy smyN sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j, byEMq

sMgq~ smyq pMj`b qoN cl ky wU.pI. phuMc gey | sMgq~ kol hiQE`r vI sn, pr keIlèIsYNs Gr Bu@l gey sn | wU.pI. j` ky mh~purK~ ny sMgq~ smyq s. bKq`vr isMG,ijnH~ d` ipMf b`lo p@tI sI, dy gRih ivKy drSn id@qy |

wU.pI. puils nUM pMj`b qoN geI sMgq d` pq` lg` q~ auhn~ r`q °™ vjy b`lop@tI ipMf nUM Gyr` p` ilE` | ijn~ s@jx~ kol hiQE`r~ dy lèIsYNs nhIN sn auh fr

396

gey ik hux EsIN PVy j`v~gy | auhn~ s@jx~ ny mh~purK~ nUM bynqI kIqI q~ bRhmigE`nI Purm`x lgy,ìjy lèIsYNs Gr Bu@l Eèy ho q~ gurU qy Bros` r@Ko |î

sMq b`b` jI dy iehn~ bcn~ iv@c vI koeI auhn~ dI lIl` sI | puils QoVHIijhI k`rvèI kr ky clI geI | puils dy j`x qoN bÈd auhn~ isMG~ ny mh~purK~nUM bynqI kIqI,ìmh`r`j, s`nUM ieQoN svyry qVky inkl j`x` c`hId` hY |î

mh`r`j jI ny koeI auqr n` id@q` | r`q nUM vrK` SurU ho geI ijs kr ky s`rIsMgq nUM aus ipMf hI ru@kx` ipE` | svyr huMdy hI puils iPr E` geI | krnlmlkIEq isMG Eqy sUbyd`r zor`vr isMG ny auhn~ n`l ivc`r vt~dr` kIq` | puilsauhn~ nUM kihx lgI,ìEsIN E`p jI dy mh~purK~ n`l g@l-b`q krn` c`huMdy h~ |î

krnl mlkIEq isMG ny ikh`,ìzrUr kro |îpuils ny E` ky sMq b`b` jI dy drSn kIqy qy bynqI kIqI,ìmh`r`j, E`p jI

ijs kMm ie@Qy Eèy ho aus d` vyrv` s`nUM ilK` dyvo |îmh`r`j jI ny bcn kIq`,ìqusIN s`fy n`l hI rho, jo EsIN kr~gy il@Kdy

rihx`|îsMq b`b` jI ny auhn~ íqy imhr dI nzr m`rI qy auh b`b` jI nUM nmsk`r kr

ky cly gey | pr ij@Qy-ij@Qy vI dIv`n s@jd` auh mjbUrn E`pxI k`rvèI krnEàuNdy | mh~purK~ dy dIv`n kyvl D`rimk huMdy sn | auQy isE`sq dI g@l nhIN huMdIsI | puils ies g@l qoN bhuq KuS sI | auh vI mh~purK~ dy drSn kr ky inrmlho gey |

s. Sr`b nhIN inklygIwU.pI. dy grDeIE` munSI Eìd ielìkE~ iv@c sMq b`b` jI dy bhuq

SrD`lU vsy hoey hn | jdoN vI ie@QoN dIE~ sMgq~ sMq b`b` jI nUM w`d krdIE~, sMqb`b` jI auhn~ nUM gurU Gr n`l joVn leI phuMc j~dy |

ie@k v`r sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j wU.pI. d` dOr` kr ky v`ps E`rhy sn | jdoN E`p kuJ syvk~ smyq k~jlI phuMcy q~ sMq b`b` jI ny jl Ckx dI ie@C`pRgt kIqI | syv`d`r ny ikh`,ìmh`r`j, auh s`hmxy KUh cl irh` hY | hukm hovyq~ jl d` gfv` Br ilE`v~ |î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìnhIN, E@gy dyK~gy |îE@gy ie@k KUh qy fyr` sI | sMq b`b` jI frèIvr nUM kihx lgy,ìEsIN ij@Qy

ieS`r` kr~gy qusIN g@fI rok lYxI |îsMq b`b` jI ny k`r ie@k KUh v`ly fyry E@gy KVI krvèI | aus fyry EMdroN ie@k

bzurg, ijhn~ ny lMb` col` pìeE` qy h@Q iv@c m`l` sI, b`hr Eèy |sMq b`b` jI ny aus bzurg nUM ikh`,ìEsIN jl C@kx` hY |îaus Bly purS ny EgoN ikh`,ìmh~purKo, jl g@fI iv@c nhIN imlx` | E`p

397

sMgq~ smyq Gr iv@c crn pÀ |îsMq b`b` jI ny aus d` pRym dyK ky ausdy Gr crn pèy | sMq b`b` jI nUM ie@k

plMG qy sjìeE` Eqy sMgq leI drI ivCèI | aus gu@rmuK ny pihl~ jl dI syv`kIqI qy bÈd iv@c du@D CkìeE` |

auh bzurg sMq b`b` jI nUM kihx l@g`,ìmh`r`j, myry ß lVky hn | auh s`rySr`b k@Fdy Eqy pINdy vI hn | jo ik guris@KI dy EnukUl nhIN hY | E`p ikRp` kro q~jo ieh b@cy gurU Gr n`l juVx |î

sMq b`b` jI ny bcn kIq`,ìbzurg jI auhn~ s@q~ lVikE~ nUM s`fy kolilEÀ |î

s`ry lVky sMq b`b` jI dy s`hmxy Eèy q~ sMq b`b` jI ny Emolk bcnkIqy:

kbIr B~g m`CulI sur` pìn jo jo pR xI K~ih “qIrQ brq nym kIey qy sBY rs`ql j~ih “ (pMn` °£ßß)

( ErQ`q : ijhVy-ijhVy pR xI BMg Eqy Sr`b Eìd pINdy hn Eqy m`s d` syvnkrdy hn, auhn~ dy qIrQ~ qy ieSn`n kIqy, vrq rKy, sB insPl j~dy hn qy nrk~dy B`gI bxdy hn )|

ijqu pIqY miq dUir hoie brlu pvY ivic Eìe “E`px` prìeE` n pC`xeI Ksmhu Dky Kìe “ijqu pIqY Ksmu ivsrY drgh imlY sjìe “JUT` mdu mUil n pIceI jy k` pìr vsìe “ (pMn` ••§)

sMq b`b` jI ny lVikE~ nUM aupdyS id@q`,ìE@j qoN n` q~ Sr`b k@FxI Eqy n`hI pIxI hY |î sMq b`b` jI ny iPr aus bzurg nUM ikh`,ìlau bzurg jI, E@j qoN iesGr iv@c Sr`b nhIN inklygI |î ieh Emolk bcn kr ky sMq b`b` jI ny sMgq smyqc`ly pèy |

kuJ idn~ bÈd auhn~ lVikE~ ny iPr Sr`b k@Fx d` kMm SurU kr id@q` |sMq b`b` jI dI EYsI lIl` vrqI ik frMm~ iv@c Sr`b k@Fx v`lI sm@grI pàuNdypr jdoN k@Fx lgdy q~ frMm K`lI imldy | lVikE~ nUM S@k pY igE` ik Sr`b dy frMms`f` ipq` fol idMd` hY | auhn~ ny v`rI-v`rI frMm~ dI r`KI kIqI | pr hmyS~ hIfrMm ^`lI imly | EìKr Q@k ky auhn~ ny ieh k`r` krn` C@f id@q` |

s`l bÈd sMq b`b` jI sMgq smyq iPr ipMf k~jlI gey q~ aus bzurg nUMimly Eqy pu@iCE`,ìhux lVky Sr`b q~ nhIN k@Fdy ?î

bzurg jI kihx lgy,ìmh`r`j, iehn~ ny Sr`b k@Fx d` wqn q~ bhuqkIq` pr jdoN ieh Sr`b dy B~fy nUM h@Q pàuNdy sn q~ iehn~ nUM B~fy K`lI imldysn | jdoN dy E`p jI bcn kr ky gey ho ies Gr iv@c Sr`b nhIN inklygI vìkE`

398

hI nhIN inklI B`vyN iehn~ ny koiSS vI kIqI |îs`ry pirv`r ny sMq b`b` jI d` DMnv`d kIq` Eqy KuSIE~ pR pq kIqIE~ |s`DU dy mu@K ícoN inkilE` bcn Et@l huMd` hY | b`xI dy kQn Enus`r :

inis b`sur niKEqR ibn`sI riv ssIEr byn`D` “igir bsuD` jl pvn jìego ieik s`D bcn Etl`D` “ (pMn` °¢™§)

h. bMdgI d` pRq`pipMf cohk~ dy s. mohn isMG ny wU.pI. iv@c zmIn KrIdI Eqy auQy hI v`hI

krnI SurU kr id@qI | auh CotI aumr qoN hI bRhm igE`nI sMq b`b` bsMq isMG jImh`r`j dy SrD`lU sn |

sMq b`b` igE`n isMG jI ny jdoN wU.pI. dIE~ sMgq~ nUM drSn id@qy q~ s.mohn isMG dy mn iv@c EìeE`, sMq mh`r`j jI dI imhr ho j`vy jy auh Gr iv@ccrn pàux | ieho qrIk` hY ijs n`l sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j sMgq~ smyqauhn~ nUM syv` d` mOk` dy skdy sn |

Gr vìlE` n`l sl`h kr ky aus ny mh~purK~ nUM E`pxy gRih ivKy sRI EKMfp`T sìhb krvàux dI bynqI kIqI | mh~purK~ ny bynqI mnzUr kr leI Eqy ausny gRih ivKy E`KMf p`T E`rMB krìeE` |

s. mohn isMG dy ipMf dy iksy ivEkqI ny ies dI irport puils nUM dy id@qIEqy ikh`,ìBog v`ly idn ie@Qy sMgq~ d` bhuq iek@T hovyg` | pMj`b qoN EèI sMgqiv@c kOx kYs` hY, ies d` pq` n` hox krky v`rd`q hox d` fr hY |î

irport Enus`r puils s. mohn isMG kol E` geI qy kihx l@gI,ìie@k q~EKMf p`T bMd krv` idau Eqy dUj` sMq~ nUM ieQy Eàux qoN mnH~ kr idau | nhIN q~quh`nUM PV ky lY j`v~gy |î

s. mohn isMG qy sMq b`b` jI dI Ep`r bKiSS sI | auh puils koloN iblkulnhIN frd` sI | auh puils dy E&sr nUM kihx lg`,ìr@b nUM w`d krn` koeI gun`hnhIN | myry ipE`ry dy hukm n`l sRI EKMf p`T sìhb E`rMB hoey hn | ies nUM bMdkràux dI SkqI myry iv@c nhIN | EKMf p`T d` mqlb hY ik jy p`T E`rMB ho igE`hY q~ aus dI ibn~ iksy ruk`vt sm`pqI hoxI |î

puils EPsr ny ikh`,ìs`nUM EMdyS` hY ik ie@Qy isE`sI g@l~ hoxgIE~ EqyEsIN Eijh` nhIN hox dyx` |î

srd`r jI ny ikh`,ìquh`nUM iksy ny BulyK` p` id@q` hY | s`fy mh~purK s`nUMsìrE~ nUM EijhIE~ g@l~ krn qoN rokdy hn | auh ie@Qy E` ky gurU dI b`xI qoN iel`v`koeI hor bcn nhIN krngy | qusIN E`p ie@Qy h`zr ho ky vyK lYx` |î

mh~purK~ ny Bog v`ly idn ijMny vjy Eàux` sI aus qoN vI do GMty pihl~ sMgq~

399

smyq s. mohn isMG dy Gr nUM c`ly p` id@qy | rsqy iv@c iksy ny g@fI rok ky disEìk ipMf iv@c puils bhuq EèI hoeI hY | aus jgH j`x` TIk nhIN hY | mh~purK~ nyauhn~ dI g@l ExsuxI kr ky g@fI dy frèIvr nUM ikh`,ìg@fI E@gy qoro jI | EsINiksy dI koeI g@l nhIN suxnI | E`px` k`rj pUr` krn Eèy h~ î|

mh~purK s. mohn isMG dy Gr sMgq smyq phuMc gey | puils pihl~ hI EèIhoeI sI | puils d` v@f` E&sr jo j`q d` muslm`n sI mh~purK~ dy drSn kr kybhuq inh`l hoieE` | drSn Bytq hoq inh`l | aus ny sMq b`b` jI nUM DrqI qy lMm`pY ky fMfauq kIqI |

sm`gm hoieE` Eqy gurU k` lMgr vI vrqìeE` igE` | puils dy bMidE~ nyvI lMgr C@ikE` | kIrqn, p`T Eqy syv` qoN iel`v` auQy kuJ vI n` hoieE` | is@Kpirv`r~ qoN iel`v` hor Drm dy pR xIE~ ny mh~purK~ dy drSn kIqy | s`ry Drm~ dylok~ nUM ie@k jgH iek@Ty vyK ky puils E&sr qy bV` cMg` Esr ipE` |

s`rI siQqI d` jìez` lY ky puils E&sr ny E`pxy mu@K dPqr nUM irportilK ky ByjI ik jy pMj`b qoN Eèy mh~purK wU.pI. iv@c Cy mhIny hor rihx q~ wU.pI.dy s`ry JgVy inpt skdy hn |

sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j d` jl`l EYs` sI ik koeI vI drSn krky r@jd` nhIN sI | drSn kr ky isr E`py hI Ju@k j~d` sI | dyK ky hI lokIN smJj~dy sn ik mh`r`j jI sRI gurU gRMQ sìhb nUM ikMn` auc` EsQ`n idMdy sn | sMq b`b`jI nUM bolx dI loV nhIN pYNdI sI | jy koeI auhn~ E@gy m@Q` tykd` q~ aus nUM gurU gRMQsìhb E@gy m@Q` tykx nUM kihMdy qy bcn krdy ik s@cy drb`r qoN hI sB kuJ imld`hY |

bRhm igE`nI b`b` igE`n isMG jI ny °©®• iv@c wU.pI. d` dOr` kIq` | E`pies jgH qy ie@k mhIn` rhy | ie@k mhIny iv@c b`b` jI ny iqMn jQy EKMf p`T krnvìlE~ nUM syv` l` ky qIh EKMf p`T sihb krvèy | s. mohn isMG, cohk~ v`ly, nyE`pxy gRih ivKy iesy lVI iv@c EKMf p`T sìhb krvìeE` sI |

ieh s`r` pRq`p mh~purK~ dI bMdgI d` sI |ijn n`nku siqguru pUijE` iqn hir pUj kr`v` “ (pMn` §•™)

°¢

400

gur mMqR hIxs jo pR xI, iDRgMq jnm BRstxhBogpur d` ie@k pRymI bRhm igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j nUM

bynqI krn EìeE`,ìmh`r`j jI, d`s dy gRih ivKy crn p` ky d`s nUM Eqy iel`kydIE~ sMgq~ nUM inh`l kro |î

sMq b`b` jI ny aus dI bynqI mnzUr kr leI |aus pRymI ny E`pxy gRih ivKy sRI EKMf p`T sìhb rKvìeE` qy Bog v`ly

idn sMq b`b` jI ny r`gIE~, F`fIE~ Eqy pRc`rk~ smyq Bogpur aus pRymI dy GrdrSn id@qy | sMq b`b` jI sRI gurU gMRQ sìhb dy snmu@K ibr`jm`n sn | auh EsQ`ns@cKMf bixE` hoieE` sI ijQy r`gI isMG gurb`xI d` rs-iBMn` kIrqn kr rhy sn |

v`q`vrx iblkul S~q sI | ieMny nUM ie@k kUkr mh~purK~ kol E` ky bYTigE` | pRbMDk aus nUM fMfy lY ky duVàux l@gy q~ sMq b`b` jI ny auhn~ nUM rok ilE`qy ikh`,ìiehdI vI sux lau ieh kI kihx EìeE` hY !î

sMgq nUM smJ n` EèI ik mh`r`j jI kI kih rhy hn | kUkr ny iksy nUM kuJnhIN ikh` qy sMq mh`r`j jI kol bYT` irh`| iPr sMq b`b` jI Purm`n l@gy,ìiehkUkr s`nUM d@sx EìeE` hY ik mYN vI ipCly jnm iv@c m`ns jnm d` D`rnI sI, prs`rI aumr ingur` rih ky kusMgq iv@c ipE` irh`, ijs k`rx mYnUM kUkr dI jUnIimlI hY | loko dyKx` qusIN vI ies sMs`r qoN ingury hI n` cly j`x`, nhIN q~ quh`nUMvI myry vrgIE~ jUn~ iv@c GuMmx` pvyg` |î

ies sMbMD iv@c gurb`xI d` kQn hY ik :-gur mMqR hIxs jo pR xI iDRgMq jnm BRstxh “kUkrh sUkrh grDBh k`kh srp nh quil Klh “ (pMn` °£•¶)

sMq b`b` jI dy Emolk bcn sMgq íqy Esr kr gey | sMgq ícoN bhuq pR xIE~ny EMimRq C@kx leI n`m ilKèy, ijnH~ nUM EàuNdI sMgr~d nUM inrml kutIE` jOhl~ivKy EMimRq Ck`, gurU klgIE~ v`ly dy dr n`l joiVE` |

°¢

401

mkr`ny dy muslm`n~ d` pRymSrD`lUE~ nUM sMq b`b` bsMq isMG jI dI joq sMq b`b` igE`n isMG jI iv@c

nzr EàuNdI sI | E`pxy gurUdyv dI inrml kutIE~ nUM sjàux leI sMq b`b` jI kuJisMG~ nUM n`l lY ky m`rbl lYx leI jUn °©ß® iv@c r`jsQ`n gey | ijhVIE~ sMgq~sMq b`b` jI dy n`l sn auhn~ kol ies w`qr` dIE~ bhuq s`KIE~ hn | ies pusqkiv@c kyvl ie@k v`rq` hI drsèI j` rhI hY |

r`jsQ`n iv@c mkr`n` Sihr d` m`rbl sB qoN cMg` smiJE` j~d` hY | sMqb`b` jI ny ie@Qy B`g lèy | m`rbl dy vp`rI muslm`n sn | p@Qr dI cox smyN iehn~íqy sMq b`b` jI d` bhuq pRB`v ipE` | sMq b`b` jI is@K~ dy sMq Eqy muslm`n~ dypIr sn| auhn~ ny bynqI kIqI,ìpIr jI, s`fy Gr~ iv@c vI crn p` ky B`g làu| î

sMq b`b` jI ny auhn~ d` pRym dyK ky kol ibTìeE` Eqy iel`hI bcn krnySurU kr id@qy | sMq b`b` jI ny auhn~ nUM ikh`,ìE`p nUM pq` hY ik muslm`n ikho ijh`hox` c`hId` hY |î

muslm`n bynqI krn lgy ik pIr jI E`p hI d@so ik muslm`n ikho ijh`hox` c`hId` hY | ies qy b`b` jI ny gurb`xI d` ieh Sbd aucìrE` :-

pMij inv`j` vKq pMij pMj` pMjy nàu “pihl` scu hl`l duie qIj` KYr Kudìe “cauQI nIEiq rìs mnu pMjvI isPiq snìe “krxI klm` EìK kY q` muslm`xu sdìe “ (pMn` °§°)

B`v : musl`mn nUM pMjy vKq dIE~ pMj nm`j~ pVHnIE~ c`hIdIE~ hn | iehn~ pMj~nm`z~ dy b`b` jI ny ErQ vI kr ky d@sy | pihlI nm`z s@c bolx dI, dUjI h@k-hl`l dI kmèI krn dI, qIjI E@lH dy bMidE~ dI KYr mMgx dI, cOQI mn dI B`vn`TIk r@Kx dI qy pMjvIN Ek`l purK dI isPq sl`h krn d` aupdyS idMdI hY | klm`s`fI cMgI krnI d` hox` c`hId` hY, ijs iv@c auprokq s`ry gux hox auh muslm`nkhàux d` h@kd`r hY |

ieh bcn sux ky muslm`n bVy hYr`n hoey | auhn~ pu@iCE`,ìE`p jI nUM iesb`ry ikvyN pq` ?î

sMq b`b` jI ny ikh`,ìieh q~ sB kuJ s`fy sRI gurU gRMQ sìhb jI iv@ciliKE` hoieE` hY |î

ìkI ieh E`p jI dI D`rimk pusqk iv@c hY ?î, auhn~ pu@iCE` |sMq b`b` jI ny ikh`,ìBèI ies g@l iv@c n` pau | qusIN ieh d@so kI qusIN

iehn~ s`ry gux~ dy D`rnI ho ?îauh muslm`n E@goN kihx l@gy,ìsMq b`b` jI, s`nUM q~ EijhIE~ g@l~ b`ry

402

iksy ny d@isE` nhIN | E@j E`p jI ny ikrp` kIqI qy pq` lg` muslm`n ikho ijh`hox` c`hId` hY |î

auh s`ry dy s`ry muslm`n kihx lgy,ìpIr jI, s`nUM bl bKSo q~ jo EsINiehn~ gux~ dy D`rnI bxIey |î

sMq b`b` jI ny auhn~ nUM aupdyS id@q`,ìqusIN pMj nm`zI bxo | Sr`b EìdniSE~ dy syvn nUM iqE`go ikauNik ieh iesl`m m@q iv@c vrijq hY | E`pxy Drmiv@c p@ky rho Eqy E@lH dI bMdgI kro |" sMq b`b` jI ny auhn~ sìrE~ nUM syD id@qIEqy E`p sMgq~ smyq inrml kutIE` jOhl~ v`ps E` gey |

°¢b`b` jI dy kuJ mihkdy bcn

a. ie@k pRymI DMn b`b` igE`n isMG jI mh`r`j dy drSn krn inrml kutIE`jOhl~ EìeE` | aus pRymI ny E`pxI d`hVI kql kIqI hoeI sI | sMq b`b`jI aus s@jx nUM pu@Cx l@gy,ìBèI qUM ikMn` ku piVHE` hoieE` hYN ?î

auh bMd` kihx l@g`,ìmh`r`j, mYN bI.ey. p`s h~ |îsMq b`b` jI Purm`x l@gy,ìiPr q~ qUM bhuq ikq`b~ pVHIE~ hoxgIE~ |î

auh bMd` kihx l@g`,ìh~ mh`r`j, bI.ey. p`s krn leI bhuqikq`b~ pVHxIE~ pYNdIE~ hn |î

sMq b`b` jI auhnUM pu@Cx l@@gy,ìikqy v`l k@tx b`ry vI iksy ikq`bivc il@iKE` hY |î

q~ auh bMd` kihx l@g`,ìnhIN mh`r`j, ieh mYN iksy ikq`b iv@cil@iKE` nhIN piVHE` |î

mh`r`j kihx l@gy, ìjy ikqy piVHE` nhIN q~ qUM E`pxI d`hVI ikauNkql kIqI hoeI hY ?î

aus bMdy kol koeI jv`b nhIN sI | auh bhuq SrimMd` hoieE` qy crn~íqy m@Q` tyk ky kihx l@g`, ìmh`r`j mYN E@gy qoN E`pxy v`l nhIN k@t~g` |îsMq b`b` jI dI pRyrn` n`l aus s@jx ny pirv`r smyq EMimRq C@ikE` | s`DUBtikE~ nUM gurU n`l joV ky pRsMn huMdy hn |

E. iesy qrH~ ie@k hor pRymI SRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j jIdy drSn krn EìeE` | auNJ q~ auh s`bq sUrq sI pr EMimRq nhIN sIC@ikE` | mh`r`j ausnUM pu@Cx l@gy ik,ìqUM hux q@k EMimRq C@k ky gurU v`lìkauN nhIN bixE~ ?î

403

auh E@goN kihx l@g`,ìmh`r`j mYQoN kdI-kdI mIt Eìd K` ho j~d`hY | ies krky h`ly q@k EMimRq C@kx iv@c duic@qI hY |î

b`b` jI Purm`x l@gy,ìlau d@so, lok q~ muridE~ nUM b`hr su@tx j~dyhn, pr ieh lok muridE~ nUM Gr ilE` ky E`pxy pyt ivc pàuNdy hn |î

ies bcn qoN auh s@jx bhuq pRBìvq hoieE` qy EàuNdI sMgr~d nUMpirv`r smyq EMimRq Ck ky gurU v`l` bx igE` | gurU n`nk sìhb E`pxyBgq~ dy bcn~ íc EYsI q`kq Br idMdy hn ik auhn~ d` koeI bcn K`lI nhINj~d` |

kbIr siqgur sUrmy bìhE` b`nu ju eyku “l`gq hI Buie igir pirE` pr` kryjy Cyku“ (pMn` °£ß§)

°¢gurisKI pRc`r dy inwm

sMq mh`r`j b`b` igE`n isMG jI dI rUh`nI EvsQ` bVI aucI ho geI sI|E`pxI EMimRq idRStI n`l Eqy QoVHy ijhy Enmol bcn~ n`l jIv íqy ikrp` krdy qyausd` mn suqy hI guris@KI D`rn krn leI iqE`r ho j~d` sI|

mh~purK~ ny inrml kutIE` jOhl~ ivKy guris@KI pRc`r leI K`s inwm bMnHyjo ies pRk`r hn:

°) DMn DMn sRI gurU gRMQ sìhb jI dy siqk`r ” mu@K r@KidE~ inrml kutIE~jOhl~ ivKy koeI vI s`DU j~ guris@K, sOx leI mMjy qy nhIN blik BuMjy E`sxkryg`|

¢) svyry c`r vjy DMn DMn sRI gurU gRMQ sìhb jI d` pRk`S hovyg` qy hr koeIieSn`n krn auprMq gurU mh`r`j jI dy drSn qy inqnym kryg`|

£) hryk EYqv`r Eqy sMgr~d ” sRI EKMf p`T dy Bog auprMq dIv`n sjxgy,ijs ivc hryk gRMQI, r`gI, pRc`rk v`sqy EMimRqD`rI, rihqv`n, pMj~b`xIE~ d` inqnymI hox` l`zmI hovyg`| dIv`n dI h`zrI Brn vkq ausd`d`VH pRk`S, guris@KI ilb`s - kuVq` j~ kmIz pj`m` hox` zrUrI hY|

§) hryk D`rimk dIv`n ivc gurb`xI, gur-ieiqh`s qy gurU j@s qoN iel`v`koeI isE`sI g@l nhIN kIqI j`vygI|

•) iksy vI D`rimk dIv`n ivc iksy iksm dI augr`hI j~ mìeE` leI koeIEpIl nhIN kIqI j`vygI|

¶) hryk sMgr~d ” Eqy jdoN vI EMimRq EiBl`KI sMgq iqE`r hovy gurU dSmySipq` dI bKSI rihq mirw`d` Enus`r KMfy-b`ty d` EMimRq iqE`r krky

404

EMimRq CkìeE` j`vyg`| EMimRq pRc`r smyN pqI-pqnI dov~ ” ie@kiTE~EMimRq Ckàux dI mirw`d` dI p`lx` kIqI j`vygI|

ß) gurU d` lMgr pkàux dI syv` isrP EMimRqD`rI isMG-isMGxIE~ hIkrngy | gurU k` lMgr sMgq~ ” pMgq~ ivc sj` ky ësiqn`m-vìhgurUí d`j`p kridE~, kyvl EMimRqD`rI isMG hI mUMh qy T`T` bMnH ky Ckàuxgy| jdoNs`rI sMgq lMgr C@k lvy, aunH~ dy pMgq~ ivc hI h@Q su@cy krv` ky pRS`d dyxauprMq Cu@tIE~ leIE~ j`xgIE~|

®) kV`h pRS`d dI dyg jdoN vI iqE`r ho ky DMn DMn sRI gurU gRMQ sìhb jI dIhzUrI E`vy q~ s`rI sMgq auT ky siqk`r krygI Eqy kV`h pRS`d dI dyg vImUMh qy T`T` bMnH ky vrqèI j`vygI|ienH~ pRmu@K EsUl~ nUM mu@K r@K ky sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j ny inrml

kutIE` jOhl~ ivKy EijhI mirw`d` bMnHI ik hryk mèI-BèI ijs ny vI iesEsQ`n dI crn DUV prsI, auh gurU n`nk dyv jI dy inrml pMQ qy gurU goibMd isMGjI mh`r`j dI K`lsèI rihq mirw`d` n`l pUrn rUp iv@c juV igE` qy gurUmh`r`j d` Bau-Bàu r@K ky mh~purK~ dI piv@qr s`D sMgq qy gurU dI syv` iv@c ju@tigE` |

°¢

405

joqI joq smàux`bRhm igE`nI SRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j Ek`l purK

dy Et@l B`xy Enus`r ¶ nvMbr ¢™™° muq`bk ¢° k@qk sMmq ¢™•® svyry • vjyjoqI joq sm` gey | ie@k rUh`nI q`kq ies sMs`r nUM C@f ky Elop ho geI | ijs nyvI Kbr suxI auh f`v~-fol ho igE` | sB dy ichry murJ` gey | ieh sux ky l@K~hI pR xI dys~-pRdys~ qoN mh~purK~ dy EMiqm drSn krn leI inrml kutIE` jOhl~phuMcxy SurU ho gey |

mh~purK~ d` hukm sI ik EMiqm smyN aunH~ dy SrIr nUM ibBor sìhb, izlHropV ivKy jl-pRv`h kIq` j`vy | ies Enus`r dUsry idn ß nvMbr ¢™™° nUMmh~purK~ dI p`vn dyh srUp nUM v@fI p`lkI iv@c sjìeE` igE` |

mh~purK~ dy EMiqm drSn krn leI Exigxq s`D sMgq ny mh~purK~ nUMEMiqm SrD~jlI Byt kIqI | ß nvMbr ¢™™° svyry °° vjy dy krIb mh~purK~ dIEMiqm w`qr`, aunH~ qoN vrosèy mh~purK SRIm`n °™® sMq b`b` hrBjn isMGivr@kq jI mh`r`j dI EgvèI iv@c E`rMB hoeI | byEMq g@fIE~ qy Exigxq sMgq~k`Ply dy rUp iv@c inrml kutIE` jOhl~ qoN Pgv`V`, bMg`, gVHSMkr huMidE~ hoieE~ibBOr sìhb nMgl fYm izlH ropV ivKy phuMcIE~ | ies EsQ`n qy sRI gurU goibMdisMG jI mh`r`j ny kbwo b`c bynqI, cOpeI, hmrI kro h`Q dy r@C` auc`rn kIqIsI | ies dy nzdIk v@gdy sqluj dirE` ivKy Erd`s krky jYkìrE~ dI gUMj qyExigxq syjl nyqr~ n`l sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j d` pMj BUqk srIr jlpRv`h kr id@q` igE` |

°¢

406

bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jId` sMKyp jIvn

hir hir jn duie eyk hY, ibbu bIc`ru kCu nìh |jlu iq aupj qrMg ijau, jl hI ibKY smìh | (dsm gRMQ •©)

EqymìrE` is@k` jgq ivic, n`nk inrml pMQ clìeE` |(BèI gurd`s)

gurU n`nk dyv jI qoN lY ky gurU goibMd isMG jI qk, dsy joq~ duE`r` clèImirw`d` E`pxy jIvn nUM pMQ dy lyKy lgàux leI smyN-smyN qy guris@K~, pUrn bRhmigE`nIE~ Eqy pUrn mh~purK~ d` bV` wogd`n hY | ie@k EYsy hI pUrn bRhm igE`nI,pUrn guris@K inrmly pMQ dy hIry ies dunIE~ qy pRgt hoey ijhn~ d` n`m sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j sI | ieh mh~purK sMq b`b` krm isMG jI mh`r`j, hoqImrd`n dI sMprd` ivcoN sn |

SRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI ny s`ry dyS d` dOr` kr ky sMn °©¢™ eI: iv@cinrml kutIE` jOhl~ ivKy EsQ`n sQìpq kIq` | ies EsQ`n iv@c byEMqmh~purK Eèy Eqy E`px` jIvn syv` Eqy ismrn iv@c lgìeE` |

inrml kutIE` jOhl~ iv@c ie@k EYsy hI mh~ iqE`gI, b`l bRhmc`rI, pUrnivr@kq, pUrn bRhm igE`nI sMq hrBjn isMG jI ivr@kq hoey hn | gurb`xI d`Purm`n hY : -

ijn` sìs igrìs n ivsrY hir n`m~ min mMqu “DMnu is syeI n`nk` pUrnu soeI sMqu “ (pMn` £°©)

°. jnmE`p jI d` jnm ipMf mrUl`,

DMnu su vMsu, DMn su ipq`, DMn su m`q` ijin jnu jxy “... dy v`k Enus`r SRI m`n s. suMdr isMG jI dy Gr m`q` jIq kOr jI dI

piv@qr ku@K qoN °©¢© eI: nUM hoieE` | E`p b`l EvsQ` qoN hI iqE`gI Eqy s`DUsuBÈ v`ly sn | E`p jI d` jnm aus piv@qr ku@l ivc hoieE` ijs ivcoN inrmlkutIE` jOhl~ dy b`nI sMq b`b` bsMq isMG jI sn |

¢. ieSt gurU dy hv`lySRIm`n sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq kyvl s@q s`l dy sn, jdoN E`p

jI dy d`d` s. jIx isMG Eqy ipq` s. suMdr isMG jI ny sMq b`b` bsMq isMG dy crn~iv@c Byt kr ky bynqI kIqI,ìies nUM s`DU kr lvo |î

407

SRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI ny Purm`n kIq`,ìEjy q~ EsIN ie@k s`DU horlYx` hY |î

ieh bcn sux ky s. suMdr isMG jI ny ikh`,ìs@cy p`qS`h s`DU q~ B`vyN s`ryhI kr lvo | cor koeI n` E`vy |î mh`r`j ieh sux ky bhuq KuS hoey | auprMq SRIm`nb`b` bsMq isMG jI ny sMq hrBjn isMG jI ivr@kq nUM sMs`rI ividE` srk`rI skUlqoN idvèI | rUh`nI ividE` SRIm`n b`b` bsMq isMG jI ny E`pxy prm syvk SRIm`nb`b` igE`n isMG jI qoN idv` ky E`p jI nUM mh~ ivdv`n bxìeE` |

£. syv` dy puMj Eqy iqE`g d` jIvnsRI ivr@kq jI ie@k EYsy s`DU sn ijhn~ ny bcpn qoN (ß s`l dI aumr) lY

ky s`rI E`wU inrml kutIE` jOhl~ iv@c ibqèI | E`p jI ny s`rIE~ ie@C`v~ iqE`gky bhuq kiTn syv` kIqI |

E`p jI ny pihl~ qbyly iv@c gèIE~ Eqy GoiVE~ dI syv` kIqI | iPr E`pjI hr roz kutIE` dy nym Enus`r ipMf~ ivcoN gz` kr ky lMgr ilEàuNdy Eqy sMgq~nUM CkàuNdy|

sRI 'ivr@kq' jI bhuq hI iqE`g ibrqI v`ly sn | E`p jI nUM iksy vI pd`rQj~ bsqr d` l`lc nhIN sI | iesy iqE`g ibrqI nUM dyK ky sMq b`b` bsMq isMG jIny E`p jI d` n~ 'ivr@kq' r@K id@q` sI | E@j q@k sMgq~ E`p jI nUM iesy n~ n`l w`dkrdIE~ hn | ivr@kq jI d` hrBjn isMG n`m vI kutIE` Eàux qoN bÈd SRIm`nsMq b`b` bsMq isMG jI ny E`pxy muK`ribMd qoN r@iKE` sI |

§. b`xI n`l pRymE`p jI b`xI Eqy ieiqh`s dy KojI sn | E`p jI nUM gur ibl`s p`qS`hI

CyvI, gur ibl`s p`qS`hI dsvIN, ibjY mukiq, s`ry hI sUrj pRk`S Eqy DrmS`sqr zub`nI w`d sn | SRI gurU gRMQ sìhb jI dI b`xI E`p jI nUM ëÂ qoN lY kyET`rh ds bIsí q@k ieMnI w`d sI ik koeI vI pMkqI sux ky E`p jI ds idMdy snik iks r`g dI ikMnvIN qu@k hY | E`p jI roz`n` ¢• b`xIE~ qoN izE`d` inqnym mUMhzb`nI kirE` krdy sn | jpujI sìhb, j`pu sìhb, svYw`, cOpeI, E`nMd sìhb,E`s` dI v`r, suKmnI sìhb, isD goSit, d@KxI AEMk`r, b`vn E@KrI, b`rH m`h~(m`J qy quK`rI), Bgq kbIr jI dy slok, Bgq PrId jI dy slok, shsikRqI slok,dsm gRMQ dIE~ Enyk~ b`xIE~, Sbd qy pRm`x E`p jI nUM w`d sn |

•. drg`hI POjSRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j ny qu@T ky ivr@kq jI nMU sMn °©••

eI: iv@c igE`n qy g`qI (jo ik s`DU b`x` hY) pihn` id@q` sI qy E`pxy prm syvk

408

SRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI nUM hukm kIq` ik ieh drg`hI POj hY, iehn~ dàucyc` iKE`l r@Kx` |

¶. BMf`ry dy inwmsMq b`b` bsMq isMG jI ny ivr@kq jI nUM lMgr dI s`rI ijMmyv`rI sONp id@qI

qy E`p jI ny ieh bVy suc@jy FMg n`l inBèI | lMgr dy hyT ilKy inwm bxèy :(a) koeI vI pd`rQ QoVH j~ bhuq` s`rI sMgq iv@c vrqìeE` j`vyg` |(E) E`pxI mrzI n`l lMgr EMdroN koeI vI pd`rQ nhIN cu@kyg` |(e) koeI vI E`pxy leI koeI v@KrI cIz nhIN bxèyg` |(s) sB nMU pMgq iv@c bYT ky lMgr C@kx` pvyg` |ieh mirw`d` E@j qk clI E` rhI hY |E`p jI ieMny sMqoKI sn ik s`rI sMgq nUM lMgr vrq` ky jo vI b@c j~d` C@k

lYNdy nhIN q~ ibRC~ dy p@qy aub`l ky pI lYNdy | s`rI-s`rI r`q sRI gurU gRMQ sìhb jId` nym n`l roj sihj p`T krdy rihx` E`p jI d` krm sI |

ß. E`pxy ieSt gurU nUM sihwogsMq b`b` bsMq isMG jI ©-°°-°©ß° ( ¢§ k@qk) nUM s@cKMf j` ibr`jy |

auhn~ dI jgH auhn~ dy prm syvk SRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI nUM °¶-°°-°©ß° nUM inrml sMprdìe ByK qy smUh s`DU sm`j vloN muKI Q`p id@q` Eqy sMqb`b` hrBjn isMG jI ivr@kq nUM dUjI Q~ syv` bKSI | SRIm`n b`b` hrBjn isMGjI ivr@kq ny b`b` igE`n isMG jI nUM E`px` ieSt gurU mMn ky syv` SurU krid@qI | auhn~ duE`r` kIqI geI syv` dI ims`l dunIE~ ivcoN n` ikiqauN imldI hYqy n` hI imlygI | E`p ieMny EìgE`k`rI sn ik jo vI hukm ie@k v`rI sMq b`bìgE`n isMG jI kr idMdy sn E`p jI leI auh drg`hI hukm ho j~d` | ies qoN E@gykoeI g@l n` krnI | sMq b`b` igE`n isMG jI E`pxy v@fy gurU sMq b`b` bsMq isMGjI dy hukm Enus`r,ìieh drg`hI POj~ hn iehn~ d` iKE`l r@Kx` |î dI pUrIp`lx` kIqI |

hr sm`gm qy sMq b`b` hrBjn isMG ivr@kq jI nUM n`l ilj~dy | jdoN iksyny koeI bynqI krnI huMdI q~ sMq b`b` igE`n isMG jI ny kihx`,ìivr@kq jI nUM pu@Clvo |î hr syv` iehn~ dy r`hIN hI huMdI | sMq b`b` igE`n isMG jI ny ijMny vIgurduEìrE~ dy nINh p@Qr r@Ky ivr@kq jI vI n`l huMdy |

409

®. kutIE` dI sMB`ljdoN vI sMq b`b` igE`n isMG jI is@KI dy pRc`r Eqy EMimRq Ckàux leI dyS

/ ivdyS j~dy q~ keI v`rI keI mhIny l@g j~dy | sRIm`n sMq b`b` hrBjn isMG jIkutIE` dI c`r dIv`rI qoN b`hr nhIN j~dy sn | kutIE` iv@c g@fIE~ mOjUd huMdIE~sn Eqy sMgq~ vI crn pàux leI bynqIE~ krdIE~ sn | pr E`p PurmìeE`krdy,ìhzUr drSn dyxgy q~ bynqI kr~gy, jo hukm krngy ausy qrH~ hovyg` |î E`pjI ny inmrq` Eqy hukm mMnx Eqy ismrn krn dI h@d hI kr id@qI sI | E`p jIjo vI mu@K qoN bcn krdy auh suqy-isD hI pUr` ho j~d` sI |

©. iek nOjv`n nUM EMimRq dI d`qie@k v`rI dI g@l hY sMq b`b` igE`n isMG jI ieMglYNf gey hoey sn | sMq

b`b` hrBjn isMG ivr@kq jI hor s`DUE~ n`l kutIE` iv@c h`zr sn | sMgq dìe@k jQ` EìeE` auhn~ iv@c ie@k nOjv`n sihjD`rI vI sI | auh nOjv`n EàuNdyhI sRIm`n sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq dy muhry lMm` pY ky aucI-aucI D`h~ m`rky rox l@g ipE` | rox dI E`v`z n`l sMgq d` iDE`n vI iK@icE` igE` | iehnOjv`n pihlI v`rI EìeE` sI | sMq b`b` hrBjn isMG jI ivr@kq ny bVIkVkvIN E`v`z iv@c hukm kIq`,ìgurU qoN bymu@K hoieE` hYN | jy BlI c`huMd` hY q~ ds~joq~ dy srUp sRI gurU gRMQ sìhb dy snmu@K m@Q` tyk ky pRx kr ik E@j qoN m`s qy Sr`bnhIN vrqyNg`, rom~ dI byEdbI nhIN kryNg` Eqy EàuNdI sMgr~d nUM EMimRq C@k ky gurUd` isMG sjyNg` |î

s`rI sMgq hYr`n sI ik nOjv`n ny koeI bynqI nhIN kIqI pr mh~purK ieMnIsKqI n`l aus nUM f~t rhy hn | mh~purK~ dy hukm Enus`r nOjv`n ny s`r` hukm mMnilE` | bÈd iv@c hjUr ny dsq`r bKSI Eqy hukm id@q` ik E@j qoN roz b`xI pVxIhY qy gurU n`nk dyv jI dy crn~ iv@c Erd`s krnI hY | gurU jI s`ry du@K dUr krngy |

dUjy h&qy auh nOjv`n EìeE` q~ pq` lg` ik aus nUM idl d` kYNsr sI EqymìpE~ d` iekloq` pu@qr sI | aus nOjv`n ny d@isE` ik 'ivr@kq' jI dI mh`r`jdI ikrp` dy bÈd aus ny luiDE`xy j` ky tYst krìeE` q~ f`ktr kdI aus v@lqy kdI irport~ v@l vyKI j~d` sI | f`ktr ny aus dy pihly tYst dIE~ irport~ bVyghu n`l dyKIE~ qy iPr puiCE`,ìikQoN duEèI K`DI hY ? iks koloN iel`j krìeE`hY ?î f`ktr nUM s`r` kuJ sux` ky Eqy mh~purK~ dI ikrp` w`d kr ky auh nOjv`nhMJU vgàux lg ipE` | ie@k h&q` pihl~ s`rIE~ irport~ kYNsr v`lIE~ sn qy sMqb`b` hrBjn isMG ivr@kq jI dy drSn~ Eqy iJVk~ qoN bÈd iblkul shI sn |sMgq nUM pq` lg` ik mh~purK~ ny iJVk~ m`r ky aus d` jnm-mrn Eqy srIr dys`ry rog dUr kr id@qy sn | mh~purK~ dI ikrp` n`l auh nOjv`n E@j vI EMimRqD`rI

410

hY Eqy b`xI pVHd` hY |

°™. b`xI dy pRymIE~ íqy ikrpìe@k s`l sMq b`b` igE`n isMG jI iksy lMmy smyN dOry qy gey hoey sn | kutIE`

iv@c sMq b`b` hrBjn isMG ivr@kq jI mOjUd sn | jo ik b`xI dy hukm Enus`r :-hir k` syvk so hir jyh` “ Byd n` j`xhu m`xs dyh` “ (pMn` °™ß¶)

kutIE` dy pur`xy syvk f`ktr sìhb pirv`r smyq drSn~ leI Eèy | mIE~bIbI ny E` ky bVI inmrq` qy vYr`g n`l bynqI kIqI,ìs`fy Gr koeI EOl`d nhIN hY,ikrp` kr ky pu@qr dI d`q bKSo |î

sMq b`b` hrBjn isMG ivr@kq jI ny pMcm p`qS`h, gurU Erjn dyv jI dymihl, m`q` gMg` jI dI kQ` suxèI | gurU jI ny pu@qr dI d`q lYx leI m`q` jI nUMb`b` bu@F` jI kol ByijE` sI | pRymI Eqy aus dI bIbI ny kQ` bVy pRym n`l suxI | iPrsMq b`b` jI ny hukm id@q`, ìsRI gurU gRMQ sìhb jI dI hzUrI iv@c m@Q` tyko | gurUn`nk dyv jI SrD` pUrI krngy |î

sm~ p` ky, mh~purK~ dy hukm Enus`r, pRymI pirv`r dy Gr do pu@qr pYd` hoey |

°°. gurU d` d`sivr@kq jI ny sRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI nUM gurdyv D`r ky Eqy auhn~

dy d`s jn bx ky £° s`l ExQ@k syv` kIqI | E`p jI auc kotI dy ivdv`n sn |kutIE` dy s`ry s`DU E`p jI p`soN gurb`xI dI sMiQE` lY ky syv` qy ismrn krdy |

Ek`l purK dy hukm Enus`r SRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI ¶ nvMbr sMn¢™™° (¢° k@qk sMmq ¢™•®) nUM svyry pMj vjy joqI-joq sm` gey | sMq b`b`hrBjn isMG jI dy hukm Enus`r °¶-°°-¢™™° idn Sukrvr (° m@Gr sMmq¢™•®) nUM sMq b`b` igE`n isMG jI dI w`d iv@c inrml kutIE` jOhl~ ivKyigE`r~ sRI EKMf p`T sìhb r@Ky gey | °®-°°-¢™™° ( £ m@Gr sMmq ¢™•®)nUM sRI EKMf p`T sìhb dy Bog pèy gey | Bog auprMq bhuq v@f` sMq sm`gm EqykIrqn drb`r hoieE` | dyS / ivdyS qoN ¢• hz`r qoN v@D sMgq ny h`zrI BrI | iessmyN inrml ByK Eqy inrml sMpRd`v~ dy muKI qy hor sMq sm`j vI h`zr sn | sMqb`b` igE`n isMG jI dy praupk`r dy bcn sB kr rhy sn | inrml ByK Eqy smUhinrml sMpRdìe dy muKI mh~purK~ dy sihwog n`l hoqI mrd`n inrml sMpRdìe dymuKI, sMq b`b` rOSn isMG jI ny sMq b`b` hrBjn isMG ivr@kq jI nUM sMq b`bìgE`n isMG jI dI jgH ibT` ky E`pxy kr kml~ n`l dsq`r bMdI kIqI Eqy sIsqy rum`l sj` ky inrml kutIE` jOhl~ d` muKI Q`p id@q` |

411

°¢. kIrqn dy rsIeySRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jI dy joqI-joq smàux qoN bÈd sMq b`b`

hrBjn isMG ivr@kq jI hmyS~ vYr`g iv@c hI rihMdy sn | E`p jI dy nyqr~ qoN hrvyly jl-D`r` vihMdI rihMdI sI | E`p bcn krdy sn :

ijsu ipE`ry isau nyhu iqsu E`gY mir clIEY “iDRgu jIvxu sMsìr q` kY p`CY jIvx` “ (pMn` ®£)

jdoN vI b`hr sMgq iv@c EàuNdy q~ kIrqn SurU krn d` hukm kr idMdy | E`plg`q`r do-do, iqMn-iqMn GMty vYr`gmeI EvsQ` iv@c kIrqn srvx krdy |

ie@k kIrqnI j@Q` D`rn` pVHd` sI |ëqyry crn~ v`lI mOj ikqy l@BxI nhIN |íb`b` ivr@kq jI b`r-b`r auprokq Sbd suxdy sn |

°£. joqI joq smàuxÈ`p jI E`pxy gurU d` ivCoV` n` sh`rdy hoey imqI ®-£-¢™™¢ nUM S`m

¶:£™ vjy, kyvl c`r mhIny do idn~ bÈd, kIrqn srvx kridE~ E`pxy gurdyvdy ivwog iv@c joqI-joq sm` gey | E`p jI sMq b`b` bsMq isMG jI dI £°vIN brsIEqy sMq b`b` igE`n isMG jI dI pihlI w`d mnàux leI id@lI dIE~ sMgq~ dIbynqI pRv`n krdy hoey id@lI gey hoey sn |

imqI ©-£-¢™™¢ nUM E`p jI dy piv@qr SrIr nUM id@lI qoN ie@k ey.sI.EYNbUlYNs iv@c inrml kutIE` jOhl~ ilEàuNd` igE` | E`p jI dy Ecncyq joqI-joqsmàux dI Kbr jMgl dI E@g v~g s`rI dunIE` iv@c PYl geI | dyS / ivdyS qoNsMgq~ inrml kutIE~, jOhl~ phuMcxIE~ SurU ho geIE~ | sMgq~ qoN ieh B`x` sihnhIN ho irh` sI ikauNik c`r mhIny pihl~ hI prm pUjw sRIm`n sMq b`b` igE`nisMG jI joqI-joq smèy sn |

E`p jI dI piv@qr dyh nUM sMgq~ dy drSn~ leI s@cKMf dy s`hmxy r@iKEìgE` | dUsry idn °™-£-¢™™¢ ( ¢ß P@gx sMmq ¢™•®) idn EYqv`r nUM E`pjI dy piv@qr pMj BUqk srIr nUM sRI ibBor sìhb iljàux qoN pihl~ ie@k suMdrbksy iv@c sj` ky Ku@ly pMf`l iv@c sMgq~ nUM drSn krèy gey | ® qoN °° vjy q@klgBg £™,™™™ qoN izE`d` sMgq ny drSn kIqy |

auprMq SRIm`n bRhm igE`nI sMq b`b` hrBjn isMG ivr@kq jI d` piv@qrsrIr h`r~ n`l s@jI imMnI b@s iv@c sjìeE` igE` | ies mOky qy inrml kutIE`jOhl~ ivKy c`r srk`rI bYNf~ Eqy Exigxq pR eIvyt bYNf~ ny m`qmI Dun~ vj` kysl`mI id@qI | mh~purK~ dI EMiqm w`qr`, aunH~ qoN vrosèy sMq b`b` jIq isMG jI

412

dI EgvèI hyT igE`r~ vjy jlUs dI Skl iv@c inrml kutIE` jOhl~ qoN E`rMBhoeI | sB qoN muhry srk`rI pìelt ijpsIE~ qy auhn~ dy EPsr sn | aus qoN ip@CoNmh~purK~ dy piv@qr srIr v`lI b@s Eqy mgr hz`r~ hI g@fIE~ d` Cy mIl lMb`k`Pl` siqn`m vìhgurU d` j`p krd` j` irh` sI | keI mIl q@k hvèI jh`zjlUs auqy Pu@l~ dI vrK` krd` E`p jI dy n`l igE` | Pgv`V`, bMg`, gVHSMkr,EnMdpur sìhb Eqy nMgl dI sMgq~ sVk ikn`ry h`r lY ky EMqm drSn~ leIKVIE~ sn |

EMq sRI ibBOr sìhb E`p jI dy piv@qr srIr dy drSn sMgq~ nUM krèy geyEqy iPr suMdr bksy iv@c sj` ky jl-pRv`h krn qoN pihl~ EMiqm Erd`s kIqIgeI | srk`rI bYNf~ ny m`qm Dun~ vj` ky sMgq~ dIE~ E@K~ syjl kr id@qIE~ | E`pjI dy srIr nUM bksy smyq sqluj dirE` iv@c jl-pRv`h kr id@q` igE` | jl-pRv`h dI rsm auhn~ dy prm syvk sMq b`b` jIq isMG jI, inrml kutIE` jOhl~vìlE~ ny kIqI | ies smyN sMq sm`j dIE~ Enyk~ mh`n hsqIE~ h`zr sn |

°¢

413

inrml kutIE` dy mh~purK~ v@loN sQìpq gurduE`rySRIm`n °™® bRhm igE`nI q@q-byq` sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j,

inrml kutIE` jOhl~ dy sMsQ`pk sn | sMq b`b` jI Eqy auhn~ dy prm syvk qyauqrìDk`rI SRIm`n °™® sMq b`b` igE`n isMG jI, sMq b`b` hrBjn isMGivr@kq jI ny sMgq~ dIE~ bynqIE~ pRv`n kr ky Eqy loV~ nUM mu@K r@K ky dyS-ivdySiv@c lgBg ßß gurduEìrE~ dy nINh p@Qr E`pxy kr-kml~ duE`r` r@Ky | mh~purK~ny ibn~ augr`hI qoN inSk`m syv` kr` ky suMdr iem`rq~ vI sQìpq krèIE~ |

ijnH~ gurduEìrE~ dI syv` sMB`l inrml kutIE` jOhl~ dy muKI sMq~ dI dyK-ryK iv@c huMdI hY, auhn~ d` vyrv` hyT ilKy Enus`r hY :-°. gurduE`r` jnm EsQ`n sMq b`b` bsMq isMG jI, ipMf mrUl`,

izlH huiSE`rpur¢. gurduE`r` jnm EsQ`n sMq b`b` igE`n isMG jI, ipMf bMbylI,

izlH huiSE`rpur£. qp-EsQ`n sMq b`b` bsMq isMG jI, ipMf BtolIE~, izlH huiSE`rpur

§. gurduE`r` sMq bsMq isMG jI (jOhl~) ipMf sIkrI, izlH huiSE`rpur

•. gu: ShId isMG~, p`: ¶vIN, ipMf sgr~v`lI, izlH jlMDr

¶. gu: ShId~ p`: ¶vIN jMfU isMG`, izlH jlMDr

ß. gu: r`msr sìhb p`: ¶vIN kot Kurd, izlH jlMDr

®. gu: EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, inaU S`sqrI ngr, izlH luiDE`x`

©. gu: EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, moh`lI-cMfIgVH

°™. j@Q` EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, goibMdpurI, nvIN id@lI

°°. gu: dSmyS gVH, ipMf pYlI, izlH nv~ Sihr

°¢. gu: EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, brYfPorf, wU.ky.

°£. gu: EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, AlfvrI, brimMGm, wU.ky.

°§. gu: EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, hèIvYkm, wU.ky.

°•. gu: t`hlI sìhb, plIE`, wU.pI.

°¢

414

kuJ hor gurduEìrE~ d` sMc`ln ipMf j~ Sihr dI sMgq ivcoN cuxI hoeI kmytI krdIhY| ienH~ gurduEìrE~, pRvyS duE`r~ d` vyrv` ies pRk`r hY:°) gurduE`r` Bgq rvId`s jI, ipMf F@fy¢) pRvyS duE`r ShId isMG~ p`qS`hI CyvIN, ipMf sgr~v`lI, izlH jlMDr£) gurduE`r` isMG sB` - ipMf sgr~v`lI§) gurduE`r` isMG sB` - ipMf gVHI, nMgl PrId•) gurduE`r` isMG sB` - ipMf kMD`l` j@t~¶) gurduE`r` isMG sB` - ipMf P~bV`ß) gurduE`r` sìhb inhMg dy Gr - ipMf f@Pr®) gurduE`r` EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n- ipMf kysopur©) gurduE`r` isMG sB` - ipMf k`lv~°™) gurduE`r` isMG sB` - ipMf BtolIE~°°) pRvyS duE`r gurduE`r` sìhb qp EsQ`n - ipMf Piqhpur°¢) gurduE`r` isMG sB` - ipMf nOSihr`°£) gurduE`r` sìhb EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n, shoq` P`rm, huiSE`rpur°§) gurduE`r` isMG sB` - ipMf c@k gujr~°•) gurduE`r` isMG sB` - ipMf Fofo m`jr`°¶) gurduE`r` isMG sB` - ipMf r`jov`l°ß) gurduE`r` sìhbz`d` zor`vr isMG Piqh isMG, q`jpur rof, luiDE`x`°®) gurduE`r` bàulI sìhb p`qS`hI CyvIN, iPlOr°©) gurduE`r` isMG sB` - ipMf hMsroN¢™) gurduE`r` Ek`l buMg` - ipMf c@k isMG`¢°) gurduE`r` isMG sB` - ipMf hlov`l¢¢) gurduE`r` sìhb sRI b`b` Bro jI - ipMf skrUlI¢£) gurduE`r` isMG sB` - ipMf b`VIE~ kl~¢§) gurduE`r` dOE`b` sRI gurU isMG sB`, E@f` huiSE`rpur, jlMDr¢•) gurduE`r` isMG sB` sYNtRl tàUn, jlMDr¢¶) gurduE`r` isMG sB` goibMdgVH, jlMDr¢ß) gurduE`r` isMG sB` - ipMf pr`gpur¢®) gurduE`r` isMG sB` - ipMf Gumn~¢©) gurduE`r` isMG sB` - ipMf BrolI£™) gurduE`r` sRI fMf` sìhb p`qS`hI CyvIN - ipMf sMDv~£°) gurduE`r` klgIDr - ipMf kulQm£¢) gurduE`r` isMG sB` - ipMf kot kl~

415

££) gurduE`r` isMG sB` - ipMf nMgl kr`r K~£§) gurduE`r` isMG sB` - ipMf bMsIE~ v`lI£•) gurduE`r` isMG sB` - ipMf qr`V£¶) gurduE`r` isMG sB` - ipMf K`npur F@fy£ß) gurduE`r` isMG sB` - t`hlI muh@l`, krq`rpur£®) gurduE`r` isMG sB` - dSmyS ngr, sYink ivh`r, jlMDr£©) gurduE`r` isMG sB` - ipMf cohk kl~§™) pMcìeqI DrmS`l` p`qS`hI novIN - bolIn` doE`b`§°) gurduE`r` BèI p`l isMG - ipMf jOhl§¢) gurduE`r` isMG sB` - ipMf nMgl S`m`§£) gurduE`r` isMG sB` - ipMf Bojov`l§§) gurduE`r` isMG sB` - ipMf c~dpur§•) gurduE`r` isMG sB` - ipMf jYqyv`lI§¶) gurduE`r` isMG sB` - ipMf naulI§ß) gurduE`r` isMG sB` - ipMf eISrv`l§®) gurduE`r` isMG sB` - ipMf lutyr` nIv~§©) gurduE`r` EMimRq pRc`r D`rimk dIv`n - ipMf cOmo•™) gurduE`r` isMG sB` - ipMf kMfIE`n~•°) gurduE`r` isMG sB` - ipMf FogrI•¢) gurduE`r` Q@V` sìhb srovr hz`r`•£) gurduE`r` inaU dsmyS ngr, r`m` mMfI jlMDr•§) gurduE`r` isMG sB` - ipMf slImpur msMd~••) gurduE`r` isMG sB` - ipMf dIp ngr, jlMDr CàuxI•¶) Drms`l` Bgq rvId`s jI - ipMf bolIn` doE`b`•ß) gurduE`r` isMG sB` - ipMf jOhl•®) gurduE`r` isMG sB` - ipMf Du@gy•©) gurduE`r` isMG sB` E`r. ky. purm, nvIN id@lI¶™) gurduE`r` isMG sB` ikRSn` ngr, nvIN id@lI¶°) gurduE`r` isMG sB` ipMf munSI grDIE`, wU. pI.¶¢) gurduE`r` sihjlI stRIt, vulvr hYmptn¶£) gurduE`r` isMG sB` SUgr iml, Bogpur¶§) gurduE`r` isMG sB` - ipMf kotlI Q`n isMG¶•) gurduE`r` p`qS`hI nOvIN - ipMf pqr~

°¢

416

sMq b`b` jIq isMG jI, inrml kutIE` jOhl~ dy muKIsMq b`b` jIq isMG jI d` sMKyp ipCokV

sMq b`b` jIq isMG jI d` jnm ipMf ikSnkot (sRI hrgoibMdpur l`gy)qihsIl bt`l`, izlH gurd`spur iv@Ky hoieE` | E`p jI ny ipq` srd`r qyj` isMGjI qy m`q` bIbI jgIr kOr dy gRih nUM B`g lìeE` | E`p jI d` bcpn qoN hI gurUGr n`l bV` pRym sI | E`p jI ny skUl dI q`lIm E`pxy Gr rih ky leI | E`p jIny dsvIN (mYtrIkulySn) d` iemiqh`n p`s kr ilE` |

pUrbly sMjog~ k`rx sMn °©ß• ivc inrml kutIE` jOhl~ dy muKI sMq b`bìgE`n isMG jI mh`r`j ny myhr kIqI qy E`p jI ” Epx` ilE` | E`p jI ny kutIEìv@Ky s`DU dy b`xy iv@c rihx` E`rMB kr id@q` | ies dy bÈd E`p jI Gr v`ps nhINgey qy kutIE` EMdr syv` ismrn krdy jIvn bqIq krn lg peyy | hr smyN gurdyvdy hukm ivc rihMdy hoey, aunH~ p`soN D`rimk ividE` pR pq krdy Eqy siqgur s@cyp`qS`h dI BgqI ivc juV, gur Sbd d` ivc`r krky mn inrml krdy |

E`p jI ny E`pxy gurdyv bRhm igE`nI °™® sMq b`b` igE`n isMG jI EqybRhm igE`nI °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI dI syv` inmrq`, siqk`rEqy ipE`r sihq kIqI | E`p jI dy auc B`g jo E`p jI nUM bRhm igE`nI °™® sMqb`b` igE`n isMG jI ny E`pxI injI syv` krn d` bl bKiSE` | E`p jI ny sMn°©®§ qoN lY ky sMn ¢™™° q@k E`pxy gurdyv dy crn~ dI At lY ky syv` inBèI |E`p jI ny sMq b`b` igE`n isMG jI ” EMimRq vyly ieSn`n kràux`, aunH~ dy vsqrDox` Eqy lMgr Ckàux` | jdoN vI gurdyv nUM loV huMdI q~ smyN isr dv` dyxI | kyvl ie@ksyvk dy rUp ivc hI E`pxy bRhm igE`nI gurdyv dI DUVI igRhx kIqI |

Eìd jugìd Bgq jn syvk q` kI ibKY ED`r` “iqn jn kI DUir b`CY inq n`nku prmysru dyvnh`r` “ (pMn` •£¢)

E`p jI ny G@t bolx` Eqy S~qI ivc rih ky ieh k`r kmèI kIqI | E`p jIdI syv` inSk`m sI qy bVy ipE`r n`l aus ” inBàuNdy | vyKx v`lI sMgq kihMdIhuMdI sI ik s`DU jIq isMG jI dI syv` bVHI hI EnoKI hY qy E@j k@lH dy spu@qr vI ipq`dI ieqnI syv` nhIN kr skdy | ¢™™° ivc bRhm igE`nI sMq b`b` igE`n isMG jI dIjoq Ek`l purK ivc smèI q~ aus smyN E`p jI dI c`krI EsIm pVH E auqy sI |

bRhm igE`nI °™® sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j dI pUrn SkqI EqyBgqI dy mìlk bxy bRhm igE`nI °™® sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI | sMqb`b` jIq isMG jI d` pUr` iDE`n ëivr@kqí jI mh`r`j dI syv` krn v@l ho igE`|ëivr@kqí jI mh`r`j d` injI shìek huMdy hoey, aunH~ dy pRIq ivc r@q ky E`px`Prz inBìeE` |

417

inrml kutIE` jOhl~ dy muKIbRhm igE`nI sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI ®.£.¢™™¢ ” Ek`l

cl`x` kr gey| imqI °®.£.¢™™¢ ” bRhm igE`nI sMq b`b` hrBjn isMGëivr@kqí jI dI w`d ivc inrml kutIE` jOhl~ ivKy pMdr~ sRI EKMf p`T sìhbE`rMB kIqy gey ijnH~ d` Bog ¢™.£.¢™™¢ (ß cyq sMmq ¢™•©) idn buDv`r ”pìeE` igE`| Bog auprMq qIh hz`r qoN v@D sMgq dI h`zrI ivc sMq sm`gmE`woijq kIq` igE`|

sMq b`b` roSn isMG jI, mksUdpur v`ly (sMq b`b` krm isMG jI mh`r`jhOqI mrd`n sMprd`); sMq b`b` jgjIq isMG jI, sulq`npur v`ly; hrKov`l dymh~purK; kh`rpur fyry dy mh~purK~, ijE`x fyry dy mh~purK~ ny ies sm`gm ivch`zrI BrI| sMq gurbcn isMG jI, pTl`vy v`ly, jo doE`b` inrml mMfl dy jnrlsk@qr hn, aucycy qOr qy S`ml hoey| sMq sm`j, inrml ByK qy inrml sMprd`v~ dymuKI vI ies smyN h`zr sn|

s`r` s`DU sm`j jo kuJ mhIny pihly sMq b`b` igE`n isMG jI dI w`d ivcies kutIE` iek@qr hoieE` sI, siqgurU dy ies B`xy ” vyK ky hYr`n sn| inrmlByK qy inrml sMprdìe dy muKI mh~purK~ dy sihwog n`l sMq b`b` rOSn isMG jIny sMq b`b` jIq isMG jI ” sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI dI jgH ibT` kyE`pxy kr kml~ n`l dsq`r-bMdI kIqI Eqy dsq`r ivc rum`ly sj` ky kutIE` d`muKI Q`p id@q`| sMq jsp`l isMG jI dy gly iv@c h`r p` ky sMq b`b` jIq isMG jIdy shìek bxìeE` igE`|

auprMq sRIm`n sMq b`b` jIq isMG jI ny sMq jsp`l isMG jI ” hukm kIqìk s`DU sm`j dy s`ry s`DUE~ ” ie@k-ie@k loeI qy pMj-pMj sO ruipE` kutIE` vloNByt kIq` j`vy| sMq jsp`l isMG jI ny ieh syv` bVI inmrq` n`l inBèI|

sRI guru gRMQ sìhb dy EKMf p`T krn v`ly s`ry gRMQIE~ d` vI siqk`r kIqìgE`| aunH~ sìrE~ ” ie@k-ie@k loeI qy dO-dO sO rupey Byt kIqy gey| syv` krnvìlE~ ” vI loeI dy ky siqkìrE` igE`| auprMq s`ry Eèy mh~purK~, s`DUE~ qysMgq ” dysI iGau dy p@ky BMf`ry Equ@t vrqèy gey|

kutIE` dI sMB`lsMq b`b` jIq isMG jI mh`r`j kutIE` dI suc@jI dyK-B`l sMq b`b` bsMq

isMG jI mh`r`j, sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j Eqy sMq b`b` hrBjn isMGëivr@kqí jI mh`r`j dI clèI mirw`d` Enus`r hI inB` rhy hn| s@c dy m`rg qyc@l ky jo kmèI ieh mh~purK kr gey aus dI pUrnq` kutIE` ivc idKèI idMdIhY| mh~purK~ dy propk`r~ ” w`d krky sMgq E@j vI aunH~ dy gux-gàuNdI hY|

418

kutIE` ivc S~q v`q`vrn, piv@qrq` Eqy syv` d` mhOl, jo gurdyv mh~purK~” ipE`r` sI, E@j vI dyKx ” imld` hY| sMq b`b` jIq isMG jI ” kutIE` dy s`rys`DUE~ d` pUrn sihwog hY qy iesy leI E`p jI kutIE` dI syv`-sMB`l bVy hI suc@jyFMg n`l kr rhy hn| E`p jI Eqy E`p jI dy shìek kyvl aunH~ kMm~ ivc hI ruJyhoey ny ijs qoN guris@KI pRPulq ho sky| E`pxy bcn~ duE`r` sMgq ” s@cI is@KI dy r`hqy lY j` rhy hn| E`p jI kyvl EMimRqD`rI isMG isMGxIE~ sjàux dy mh`n k`rj” hI mu@K rKdy hn|

E`p jI d` mnorQ hY ik sMgq~ DMn! DMn!! sRI gurU gRMQ sìhb jI ivcoN hIryjv`hr`q l@Bx qy ds~ gurUE~ dy d@sy isD~q~ auqy clHx d` wqn krn|

inrml kutIE` jOhl~ ivKy s`ry gurpurb bVI SrD`, ipE`r qy DUm-D`mn`l mnèy j~dy hn | hr sMgr~d ” EiBl`KIE~ ” KMfy b`ty d` EMimRq CkìeE`j~d` hY | E`pxy gurdyv~ dI w`d ” q`z` r@Kx leI hr s`l iqn sm`gm mnèy j~dyhn| iqMn idn lg`q`r sMgq ienH~ sm`gm~ ivc ih@s` lYNdI hY| svyry S`m dy dIv`n~ivc sMgq h`zrI BrdI hY| s`r` idn jl p`xI Eqy lMgr dI syv` j`rI rihMdI hY|s`r` lMgr dysI iGau ivc hI bxìeE` j~d` hY| lMgr pkàux qy Ckàux dI syvÈMimRqD`rI isMG-isMGxIE~ hI krdy hn|

ienH~ sm`gm~ qy hz`r~ dI igxqI ivc sMgq, s`DU, sMq mh~purK qy v@fy-v@fy Ehudy dy EPsr, is@K Drm dy pqvMqy s@jx h`zrI Brdy ny| sm`gm dy EKIrlyidn BMf`r` Equt vrqìeE` j~d` hY| dUsry fyirE~ dy muKI ienH~ sm`gm~ qy ieqnIB`rI igxqI ivc s`dy ilb`s qy mrw`d` ivc EMimRqD`rI isMG-isMGxIE~ ” vyK kyhYr`n rih j~dy hn|

mh`n is@K purb~ ivc ih@s` lYx`sMn ¢™™§ ivc is@K jgq ny iqMn mh`n ieiqh`sk purb mnèy| sMq b`b`

jIq isMG jI Eqy inrml kutIE` jOhl~ dI iqE`r-br-iqE`r sMgq ny ngrkIrqn~ dy rUp ivc hyT ilKy is@K purb~ ivc ih@s` ilE`|

°) °ß.§.¢™™§ ” KfUr sìhb iv@Ky dUjy p`qS`h sìhb sRI gurU EMgd dyv jIdy •00 s`l` pRk`S idvs d` purb|

¢) £°.®.¢™™§ ” sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr iv@Ky sRI gurU gRMQ sìhbdy §™™ s`l` pRk`S auqsv mnàux d` purb|

£) ¢•.°¢.¢™™§ ” PiqhgVH sìhb iv@Ky Coty sìhbzìdE~ dI ShIdI d`£™™ s`l` purb |

ngr kIrqn dOr`n E@gy E@gy bYNf vjd` sI| pMj inS`n sìhb v`ly isMG~ dyip@Cy pMj ipE`ry cldy sn| sRI guru gRMQ sìhb jI dI sv`rI ie@k v`hn qy huMdI| ies

419

dy qìbE` sMq b`b` jIq isMG jI bYT ky caur sìhb dI syv` inBàuNdy|n`m jpdI sMgq qy aunH~ dy pihr`vy (sPYd kuVq` pj`m` auqoN dI g`qry smyq

sRI sìhb) vyK ky lok hYr`n ho ky pu@Cdy, ìieh sMgq qy mh~purK ikQoN Eèy hn?îEijh` ie@k idRS (£°.®.¢™™§ ” sRI gurU gRMQ sìhb jI dy §™™ s`l`

pRk`S auqsv-sRI EMimRqsr) pusqk dy EKIrly pMny qy drsìeE` igE` hY| iesivc kutIE` qoN Eèy E`rmI, puils qy pR eIvyt bYNf, d@s b@s~ qy °™™ k`r~-jIp~ivc EèI EMimRqD`rI sMgq ny ih@s` ilE`| ieh ngr kIrqn sRI drb`r sìhb qoN® ik. mI. dI dUrI qoN E`rMB hoieE` sI|

inrml kutIE` jOhl~ dI EMimRqD`rI sMgq ” pusqk ivc hor vI PotoE~ ivcvyiKE` j` skd` hY|

hor sm`gm~ iv@c h`zrI°) sMq b`b` jIq isMG jI Eqy inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq ny ¢00§ ivc sRI

EMimRqsr sìhb sRI hirmMdr dy srovr dI k`r syv` ivc ih@s` ilE`|¢) jlMDr Sihr ivKy sìhb sRI gurU n`nk dyv jI Eqy sìhb sRI gurU goibMd isMG

jI dy gurpurb~ qy inkly ngr kIrqn dOr`n sMq b`b` jIq isMG jI mh`r`jDMn DMn sRI gurU gRMQ sìhb jI dI cOr dI syv` inBàuNdy hn| iesy qrH~ E`p jIdI rihnumèI hyT keI ipMf~ ivc gurU sìhb~ dy gurpurb~ smyN ngr kIrqnk@Fy j~dy hn|

£) SRomxI gurduEr` pRbMDk kmytI is@K ieiqh`sk sm`gm~ qy sMq b`b` jIq isMGjI ” ivSyS qOr qy s@d` Byjdy hn| sMq b`b` jI ” sYNkiVE~ sMgq~ n`l sm`gmivc S`ml hox leI kihMdy ny| sMn ¢™™¶ ivc E`p jI ny sMgq~ smyq hyT ilKysm`gm~ ivc ih@s` ilE`;

a. £™.•.¢™™¶ ” qrn q`rn sìhb iv@Ky sìhb sRI gurU Erjn dyv jI dy§™™ s`l` ShIdI sm`gm|

E. ¢.®.¢™™¶ ” sRI EMimRqsr iv@Ky Ek`l qKq sìhb dI isrjx` dy §™™s`l` sm`gm|

e. s`bo kI qlvMfI iv@Ky sRI gurU gRMQ sìhb dy £™™ s`l` sMpUrnq` idvs dysm`gm|

s. E`p jI sRI EnMdpur sìhb ivKy hr s`l s`DU sm`j Eqy inrml ByK vloNmnèy j` rhy holy muh@ly dI h`zrI Brdy hn| pUrnm`SI dy ie@k idn pihly iehmuh@l` mnìeE` j~d` hY| fomylI fyry qoN hOl` muh@l` ErMB kIq` j~d` hY| ieh sRIE`nMdpur sìhb dy bz`r~ ivcoN lMGd` hoieE` sMq sMqoK isMG p`ldIv`ly dy fyryqy j` ky ^qm huMd` hY| muh@l` Q~ Q~ qy keI s`DUE~ dy fyry kol rukd` hY qy hr

420

jgH sMq b`b` jIq isMG jI ” sropàu dy n`l siqkìrE` j~d` hY| p`ldI v`lyfyry qy iqMn idn d` dIv`n sjd` hY|

sMq sMmyln~ ivc h`zrIsMq b`b` jIq isMG jI bVI pRB`vS`lI SKsIEq hn| E`p jI is@K pMQ dI

syv` qy lukèI ” E`qimk eykq` n`l joVn k`rn bhuq siqk`ry j~dy hn| SRomxIgurduE`r` pRbMDk kmytI dy Ehudyd`r~, inrml ByK qy s`DU sm`j n`l E`p jI dyk`PI cMgy sMbMD hn| kutIE` ivKy sMq s`DU, hor fyirE~ dy muKI E~dy rihMdy ny qy iqnoNbrsIE~ dy dOr`n ivSyS qOr qy S`ml huMdy hn| E`p jI ” vI dUsry fyirE~ qoN aunH~dy sm`gm~ ivc S`ml hox leI s@d` p@qr EàuNd` hY| sMq b`b` jIq isMG jI, sMqjsp`l isMG jI Eqy sMgq~ iek@Ty ho ky ienH~ sm`gm~ ivc h`zrI Brdy hn| kuJ kusm`gm~ d` vyrv` hyT~ id@q` j` irh` hY :°) °™® sRI mhMq igE`ndyv isMG jI mh`r`j dy inrml pMcìeqI EK`V`,

kMnKl, hrduE`r ivKy do-idn d` sm`gm|¢) °™® sMq b`b` B`g isMG jI mh`r`j dy inrml E`Srm bMgy ivKy s`l`n`

sm`gm|£) °™® sMq b`b` gurbcn isMG jI mh`r`j dy pTl`v` fyry ivKy s`l`n` sm`gm|§) °™® sMq b`b` dId`r isMG jI mh`r`j dy hrKov`l fyry qy s`l`n` sm`gm|•) °™® sMq b`b` pRIqm isMG jI mh`r`j dy fomylI fyry qy s`l`n` sm`gm|¶) °™® sMq b`b` G`l` isMG jI mh`r`j dy n`nksr fyry qy s`l`n` sm`gm|ß) sMq hrn`m isMG jI K`ls`, muKI dmdmI tks`l, j@Q` iBMfr~ mihq`, izlH

EMimRqsr dy s@dy qy dmdmI tks`l dy £™™ s`l pUry hox dy sm`gm qy s`bokI qlvMfI, dmdm` sìhb iv@Ky h`zrI BrI|

®) sMq hrn`m isMG jI K`ls`, muKI dmdmI tks`l, j@Q` iBMfr~ mihq`, izlHEMimRqsr dy s@dy qy PqyhgVH sìhb ivKy PrvrI ¢™™¶ ” ëivSv is@Kivrs` sMB`l sMmylní ivc inrml kutIE` jOhl~ dI k`PI sMgq S`ml hoeI|

gurdyv d` pUrn siqk`rsMq b`b` jIq isMG jI E`pxy gurdyv~ d` pUr` siqk`r krdy hn qy ies leI

koeI n` koeI k`rj krdy rihMdy hn|°) ¢§.£.¢™™§ ” sMq b`b` igE`n isMG jI mh`r`j dIE~ is@K pMQ leI syv`v~

” mu@K r@K ky mh~purK~ Eqy byEMq sMgq~ dI h`zrI ivc aunH~ d` srUp, icqrdy rUp ivc kyNdrI is@K Ejìeb Gr, sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr ivKysjìeE`|

421

¢) °ß.•.¢™™¶ ” sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI d` srUp, ic@qr dy rUpivc, b`b` bGyl isMG Ejìeb Gr, bMgl` sìhb ivKy sjìeE` igE`| dyS-ivdyS qoN EèI sMgq ny ies smyN h`zrI BrI|

£) ¢¢.°™.¢™™® ” sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j dIE~ is@KpMQ leI syv`v~ ” mu@K r@K ky aunH~ d` srUp, ic@qr dy rUp ivc, kyNdrI is@KEjìeb Gr, sRI drb`r sìhb, sRI EMimRqsr ivKy sjìeE` igE`|

§) inrml kutIE` jOhl~ dy pUrv iqMnoN mh~purK~ Eqy sMq b`b` hrn`m isMG jIijE`x vìlE~ dI brsI kutIE` ivKy bVHI SrD` n`l mnèI j~dI hY|

sMq jI mh`r`j dIE~ is@iKE`v~E`p jI sMgq ” syD dyx leI Coty-Coty aud`hrx dy ky smJàuNdy hn| hyT~

kuJ ku isiKE`v~ drj kIqIE~ geIE~ hn;°) ijvyN koeI pOd` p`xI dyx n`l hr` huMd` hY, ausI qrH~ gurb`xI kIrqn d` E`nMd

m`nx n`l mn cMigEèIE~ v@l pRyirE` j~d` hY|¢) ijs ipq` ny quh`fy rihx leI sohxy mk`n~ dI aus`rI kIqI, quh`fI prvirS

kIqI, qh`” ilKìeE` pVìeE`, aus d` siqk`r dy n`l-n`l Sukr`n` vIkrn` c`hId` hY|

£) jy qusI E`p gurU dy d@sy r`h qy nhIN cl rhy q~ qusI E`pxy b@icE~ ” iks qrH~aus r`h qy qorogy|

§) jy koeI sMq jI koloN EMimRq C@kx leI mohlq mMgd` q~ E`p aus” gurb`xI dIieh qu@k sux` ky smJàuNdy hn:

hm E`dmI h~ iek dmI muhliq muhqu n j`x` “ (pMn` ¶¶™)

BèI jy qY” E`pxy Egly sv`s b`ry nhIN pq` qy s`l, Cy mhIny bÈd d` kIpq` ik sv`s hoxgy j~ nhIN| ies krky iF@l n` kro qy DMn!DMn!! sRI gurU gRMQ sìhbjI dy lV l@go |shìek sMq jsp`l isMG jI

mrUly ipMf dy b`b` suMdr isMG jI d` ies kutIE` dy sMsQ`pk sRIm`n °™®sMq b`b` bsMq isMG jI n`l bhuq pRym sI| b`b` jI sMq b`b` jI d` bV` siqk`rkrdy sn Eqy aunH~ dy s`ry bcn~ dI p`lx` krdy sn| keI s`l pihl~ sMq b`b`bsMq isMG jI mh`r`j ny b`b` suMdr isMG jI ” hukm kIq` sI,ìs`fI Em`nq quh`fypirv`r ivc EàuxI hY, aus dI p`lx` krky s`fI kutIE` Byt` kr dyx`|î

b`b` suMdr isMG jI sMq jsp`l isMG jI dy n`n` jI sn| jd sMq jsp`l isMGjI d` jnm hoieE` q~ mh~purK~ ny b`b` suMdr isMG jI ” hukm kIq` ik Em`nq E`geI hY qy ausd` p`lx poSx krky Byt` kr dyx`| sMq jsp`l isMG jI ieklOqy byty

422

sn pr iPr vI jdoN E`p jI ds s`l dI aumr dy hoey q~ E`p jI dy m`q` ipq` Eqyn`n` b`b` suMdr isMG jI ny sMn °©®™ eI. ivc sRIm`n sMq b`b` igE`n isMG jIqy sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j dy p`s inrml kutIE` jOhl~ Byt`kr idq`|

E`p jI ” D`rimk Eqy EiDE`qmk ividE` sMq b`b` hrBjn isMGëivr@kqí jI mh`r`j ny id@qI| jd ¢™™¢ ivc sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqíjI mh`r`j Ek`l purK ivc sm` gey q~ aunH~ dy nimq rKy DMn! DMn!! sRI gurU gRMQsìhb jI dy Bog dy bÈd inrml ByK ny mirw`d` Enus`r sRIm`n sMq b`b` jIqisMG jI ” inrml kutIE` jOhl~ d` £™ hz`r dI sMgq dI h`zrI ivc muKIQìpE`| inrml ByK ny sMgq~ dI h`zrI ivc aus idn hI sMq jsp`l isMG jI ”sMq b`b` jIq isMG jI d` shìek QìpE`| ausy idn qoN E`p jI kutIE` dI mirw`dÈnus`r suc@jI dyK-B`l, gurmiq pRc`r qy sMgq~ ” syD dyx ivc sMq b`b` jIq isMGjI ” pUr` sihwog dy rhy hn|

E`p jI sMq b`b` jIq isMG jI dI syhq d` pUr` iKE`l rKdy hn| keI v`rIaunH~ d` lMgr p`xI vI E`p hI bxàuNdy hn qy bVHy siqk`r n`l CkàuNdy hn| E`pjI gurdyv dI syv` ” hI qp smJdy hn|

gur syv` qp~ isir qpu s`ru “ (pMn` §¢£)

sMq b`b` jIq isMG jI dy E`dr siqk`r ivc ikDry vI koeI kmI nhIN EàuxidMdy| B`vyN auh kutIE` hox j~ iPr kutIE` qoN b`hr gey hox| E`p jI ” gurb`xIdIE~ quk~ bhuq kMT hn qy ij@Qy vI loV pey FukvIN quk dI vrqoN krdy hn| gurb`xIqoN iel`v` gurU sìhb dI ausq@qI iv@c BèI gurd`s dIE~ v`r~ Eqy hor kivq`v~vI keI v`r suxn ” imldIE~ hn| E`p jI ” E`pxy gurdyv dI qrH~ ieiqh`s qyis@K ieiqh`s pVHx d` vI bhuq Sok hY|

E`p jI ie@k cMgy pRS`sk dI qrH~ inrml kutIE` jOhl~ dy pRbMD d` pUrìKE`l rKdy hn|ëinrml bsMq bh`rí pusqk

sRIm`n sMq b`b` jIq isMG jI Eqy sMq jsp`l isMG jI ” ies g@l d` pUr`pq` hY ik auhn~ ny ikhVy k`rj krny hn| auhn~ dI hr k`rj leI bxèI wojn`s@c-mu@c EdBuq huMdI hY| auhn~ dy hr pRbMD ” vyK ky pq` cl j~d` hY ik aus dy leIikMnI imhnq hoxI hY| ies dOr`n E`p jI ny E`pxy gurdyv bìbE~ ” nhIN BulìeE`,Eqy koeI n` koeI mOk` siqk`r krn leI B`ldy rihMdy ny|

sMn ¢™™¶ ivc E`p jI ny sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy jIvn dIE~s`KIE~ ” ie@k pusqk ëinrml bsMq bh`rí d` rUp id@q` ijs d` EMgRyzI Enuv`d

423

¢™™ß ivc CipE`| ieh kyvl pusqk hI nhIN blik ie@k Kz`n` hY ijs qoNjigE`sU bV` l`B lY skdy hn| s`KIE~ isiKE` n`l BrIE~ guris@KI dy m`rg qyc@lx d` ieS`r` krdIE~ hn| sMq b`b` hrn`m isMG jI mh`r`j, sMq b`b` igE`nisMG jI mh`r`j Eqy sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j dy jIvn dIE~JlkIE~ vI ies pusqk ivc drj kIqIE~ geIE~ hn| ieh jo hQlI pusqk hYies ivc sMgq n`l hor E`p bIqIE~ s`KIE~ vI Sìml kIqIE~ geIE~ hn|

sRI gurU gRMQ sìhb d` £™™ s`l` gurq` g@dI sm`gmis@K~ dy ieiqh`s ivc sMn ¢™™® bV` hI B`g~ v`l` sI| sRI gurU gRMQ sìhb

dI £™ EkqUbr ¢™™® ” £™™ s`l` gurq`-g@dI Eqy £ nvMbr ¢™™® ” sìhbsRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j jI dy £™™ s`l` s@cKMf gmn dy piv@qr idh`Vyis@K~ ny bVy hI DUm D`m n`l mnèy| gurduE`r` borf, qKq s@cKMf sRI hzUrEbclngr sìhb, n~dyV vloN ivSyS pRogr`m aulIky gey sI| gurU sìhb dIausq@qI s@c-mu@c ienH~ sm`gm~ dOr`n vyKx ” imlI| inrml kutIE` jOhl~ dymh~purK~ vloN ienH~ mh`n purb~ d` siqk`r is@KI rvìeq~ n`l bVy hI suc@jy FMgn`l kIq` igE`| ies b`ry kuJ ku nzìrE~ d` vyrv` ieQy id@q` j` irh` hY|

°) £°.£.¢™™® ” inrml kutIE` jOhl~ ivKy sMq b`b` jIq isMG jI EqysMq jsp`l isMG jI vloN sMgq~ sihq, s@cKMf sRI hzUr sìhb qoN ErMB hoeIëjìgRqI w`qr`í d` E`dr sihq sv`gq kIq` igE` sI| s`ry B`rq iv@c sVkr`hIN ies w`qr` ny kyvl is@K~ dy mn~ iv@c nvIN jìgRqI hI nhIN pYd` kIqI bliks`ry Drm~ dy lok~ ” drs` id@q` ik is@K E`pxy EnUTy ieqh`s ” roSx r@Kx leIEYs` EnoK` auDm krn iv@c sb qoN E@gy hY| srbMs d`nI dsm p`qS`h sìhb sRIgurU goibMd isMG jI mh`r`j d` aupdyS ëEìgE` BeI Ek`l kI qBI clìeau pMQsb isKx ko hukm hY guru mìnau gRMQí hr is@K pirv`r iv@c iek EnoKI lihr lYky EìeE`| ijhV` Sbd Erd`s dy bÈd sMgq kyvl iek aupc`rk qOr qy pVHdIsI, ausny E`px` EslI rUp mn~ iv@c D`rx kr ilE`| q^q scKMf SRI hzUrEibcl ngr sìhb n~dyV dy pRbMDk~ d` ieh aupr`l` pUrn qor qy k`mw`b hoieE`hY |

£° m`rc ¢™™® ” ies ElOikk w`qr` dI EgvèI krn leI mh~purK~vloN inrml kutIE` jOhl~ qoN pMj ipE`ry, pMj inS`ncI, r`gI qy F`fI j@Qy Eqy gurUmh`r`j dI sv`rI dy E@gy gurU mh`r`j dI jY-jYk`r d` pRqIk ng`r`, svyry hIjlMDr phuMc gey sn| ieh Eiq suMdr ngr kIrqn jlMDr Sihr dy v@K v@K Q`v~qoN huMd` hoieE` r`m` mMfI, huiSE`rpur rof v@l krIb S`m • vjy EìeE`| s`r` idncldI hoeI ieh mh`n ëgurU m`nIA gRMQ jìgRqI w`qr`í huiSE`rpur rof qoN inrmlkutIE` jOhl~-pq`r` rof moVH qy r`q s`Fy E@T vjy phuMcI| ie@Qy SRI m`n °™® sMq

424

b`b` jIq isMG jI Eqy sMq b`b` jsp`l isMG jI dI EgvèI hyT iel`ky Br dIE~sMgq~ B`rI igxqI ivc phuMcIE~ hoeIE~ sn| gurU mh`r`j dI sv`rI dy E`gmn,SRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j dy Ssqr~ dy drSn Eqy smUh ëgurU m`nIA gRMQjìgRqI w`qr`í dy purzor siqk`r leI mh~purK~ dy n`l pI.ey.pI. d` bYNf Eqy is@KrYzmYNt E`rmI d` bYNf h`zr sI| ienH~ bYNf~ ny mDur qy bIr rs DuMn~ n`l ies EnUpmngr kIrqn d` sv`gq kIq`| huiSE`rpur rof qoN inrml kutIE` jOhl~ qk bYNfvìjE~ dy n`l hz`r~ dI igxqI ivc phuMcIE~ sMgq~ vloN jgH -jgH KVy ho kydrSn kridE~ qy K`lsèI jYk`ry gj~idE~ Eqy Pu@l~ dI vrK` kridE~ ieh mh`nngr kIrqn inrml kutIE` jOhl~ iv@Ky phuMicE`| ies sQ`n qy sMgq~ ny ëboly soinh`l! siq sRI Ek`l!í dIE~ gUMj~ dy n`l E`qSb`zI qy pt`ky cl` ky ies ElOikkëgurU m`nIA gRMQ jìgRqI w`qr`í d` EnUT` qy in@G` sv`gq kIq`|

inrml kutIE` jOhl~ dI srb@q sMgq v`sqy ieh bVy m`x qy uSI dI glsI jo DMn DMn sìhb SRI gurU gRMQ sìhb jI mh`r`j dI ieiqh`sk h@Q il @q p`vndmdmI bIV ShId b`b` dIp isMG jI v`lI Eqy DMn DMn sìhb SRI gurU goibMd isMGjI mh`r`j dy ieiqh`sk Ssqr, q^q scKMf SRI hzUr Eibcl ngr sìhb n~dyVqoN inrml kutIE` jOhl~ iv@Ky Eèy| smUh sMgq~ ny ienH~ dy ulHy drSn-dId`ry kIqy|

q^q scKMf SRI hzUr sìhb qoN ies mh`n ëjìgRqI w`qr`í dI EgvèIsupirntYNfYNt srd`r sUrq isMG jI kr rhy sI| ienH~ dy n`l idn-r`q syv` krn leIdKxI isMG~ d` j@Q` sI| srd`r sUrq isMG Eqy dKxI isMG~ dy j@Qy d` inrml kutIE`jOhl~ ivKy phuMcx íqy h`r p` ky sv`gq kIq` igE` Eqy siqk`r sihq kutIE` EMdrilE~d` igE`| mh~purK~ ny s`ry dKxI isMG~ ” isrpàu vjoN bsqr, loeIE~ qy mìeEÈìd Byt krky kutIE` vloN bhuq m`x-siqk`r kIq` qy jI EìeE~ EìKE`| ienH~ dyEr`m d` vI ieMqz`m kIq` igE`| gurU mh`r`j dy ipE`ry ienH~ dKxI isMG~ d` kihx`sI ik inrml kutIE` jOhl~ iv@c bIqy pl aunH~ ” s`rI E`wU w`d rihxgy|

¢) ies ëjìgRqI w`qr`í ny E`px` EYs` Esr ivKìeE` ik sMgq~ dI EvsQ`...ënYx mihMjy qrsdy kid psI dId`ru “í (pMn` °™©§)

... v`lI bx geI|mh~purK ib@D bxàuNdy ny lukèI dy BlèI leI| gurU sìhb leI mh~purK~

d` ipE`r qy siqk`r aus smyN hor vI aumVH ky Egy EìeE` jdoN E`p jI ny sMgq~dy n`l CyqI hI s@cKMf sìhb jI dy drSn kIqy| sMgq dI bynqI pRv`n krky,mh~purK~ ny ienH~ sMgq~ dy n`l pMj v`rI s@cKMf sìhb dI w`qr` kIqI qy sMgq~” ies ieiqh`sk EsQ`n dy drSn krv` ky inh`l kIq`|

sRI hzUr sìhb d` sPr lMb` hox krky hr w`qr` qy ¢™™ dy krIb sMgqhI n`l j~dI sI | gurb`xI d` aupdyS hY :

425

so sIsu Bl` pivqR p`vnu hY myrI ijMduVIey jo jìe lgY gur pYry r`m “ (pMn` •§™)

sMgq dy mn iv@c EàuNd` sI ik ikvyN ieqnI sMgq dy rihx d` ieMqz`mhovyg`| ieh pihlI w`qr` dy dOr`n hI KulH ky s`hmxy E` igE` sI ik ieh koeI E`mw`qr`v~ nhIN hn| mh~purK sMgq dy n`l id@lI qoN hvèI jh`z r`hIN hYdr`b`deyErport phuMcy| hYdr`b`d Sihr iv@Ky sMq mh`r`j d` koeI vI SrD`lU nhIN sI|hYdr`b`d d` eyrport vI Sihr qoN bhuq dUr siQq hY| mh~purK~ ny ikrp` kIqI qyibD vI bx geI| ij@Qy n`m jpx v`ly hox koeI n` koeI rsq` bx hI j~d` hY|

mh~purK~ dy SrD`lU Tykyd`r BgvMq isMG jI, bMbeI v`ly qy hor pRymI iqMnk`r~ lY ky hYdr`b`d phuMcy hoey sI| ienH pRymIE~ ny mh~purK~ d` eyErport qy h`rsj` ky qy jY kìrE~ n`l sv`gq kIq`| iskMdr`b`d dy hotl dy m`lk B`tIE` jIny Tykyd`r BgvMq isMG jI ” bynqI kIqI hoeI sI ik mh~purK~ dy crn ausdy hotlzrUr pvàuxy hn qy lMgr vI hotl ivc hI C@kx` hY| mh~purK idE`lU hoey qy B`vyNlMgr id@lI qoN n`l ilEèy sI pr iPr vI B`tIE` jI dy hotl crn pèy qy aus d`pRym svIk`r kIq`|

hYdr`b`d dy ie@k is@K prymI s. nvqyj isMG ny mh~purK~ v`sqy ët`t`gr`nfyí d` ieMqz`m kIq`| ienH~ dI E`pxI ëvìhgurU tr~sportí d` kMm hY| b`kIsMgq leI vI g@fIE~ d` ieMqz`m kr ilE` igE`| aus is@K pRymI qy mh~purK~ dÈYs` Esr ipE` ik hr w`qr` v`sqy iesny E`pxI nvIN g@fI mh~purK~ dI vrqoNv`sqy id@qI| pihlI v`r ieh is@K pRymI sMgq dy n`l hI n~dyV sìhb igE`| iesqy mh~purK` d` EYs` pRB`v ipE` ik bÈd iv@c hox v`lIE~ c`r hOr w`qr`v~ leIiesny sMgq ” hI g@fI dI c`bIE~ sONp dyxIE~| bVI v@fI gl sI qy bV` ijgr`c`hId` hY ies kMm leI| jdoN sMgq izE`d` huMdI q~ ie@k bs d` vI ieMqz`m iehhI krvàuNdy| ies pirv`r ny hI nhIN blik keI hor pRymIE~ ny vI mh~purK~ d` qysMgq d` pRym n`l syv` ivc ih@s` pìeE` | mh~purK~ dy drSn krky keI pirv`r~ny E`pxy igRh ivKy crn pvèy| ij@Qy vI mh~purK j~dy kIrqn, k@Q` Eqy F`fI v`r~d` sMgq l`B auTàuNdI| pRymI E`pxI wQ` SkqI n`l sMgq dI lMgr C@k` ky j~ jl-p`xI C@k` ky syv` krdy|£) hYdr`b`d dy ie@k is@K pirv`r dy b@icE~ ny mh~purK~ ” disE` ik aunH~ dImèI EMimRq C@kx leI iqE`r nhIN huMdI| ies mèI dy pirv`r ny keI v`rI s`rIsMgq leI lMgr iqE`r krky eyrport qy lY ky Eàux`| ieh E`p vI n`l huMdI|hYdr`b`d qoN n~dyV sìhb j`x vkq vI qy ieQoN id@lI Eàux smyN vI ieh lMgr dIsyv` krdy| ie@k v`r E`pxy Gr vI mh~purK~ dy crn pvèy qy KuSIE~ leIE~| EYsImèI qy mh~purK~ dI nzr peI qy ikrp` hoeI ik mèI hYdr`b`d qoN aucyc` pirv`rdy n`l inrml kutIE` jOhl~ phuMc geI qy mh~purK~ ” bynqI krky KMfy-b`ty d`

426

EMimRq CikE`|§) ij@Qy Apry Sihr hYdr`b`d ivc koeI j`x pihc`n v`l` nhIN sI auQymh~purK~ dI ikrp` n`l hux keI Gr SrD`lUE~ dy ho gey hn| pRymIE~ dI igxqIkrIey q~ mukdI nhIN| sMgq ” E`pxy hotl ivc lMgr Ckàux v`ly, pMf~ bMnH ky n`lrsqy ivc C@kx v`sqy dyx v`ly kyvl is@K hI nhIN; blik hYdr`b`d dy hor inv`sIvI sn | ie@k hor is@K pirv`r ny nvIN ëtoiet` ienOv`í KrIdI| mh~purK~ dy crnpvàux dI sOcI| mh~purK Egly idn hI hYdr`b`d phuMc gey| ieh pMjvI w`qr`dI gl hY| g@fI dI ifilvrI aus smy q@k n` imlI| mh~purK hYdr`b`d qoN sMgq dyn`l ibdr n`nk JIr` sìhb gurduE`ry dy drSn leI rv`n` ho gey| ausy idn jdëtoiet` ienOv`í g@fI fIlr koloN imlI q~ aus ” is@Dy ibdr lY ky phuMc gey|mh~purK~ dy Egy aus g@fI dI c`bIE~ r@KIE~ qy ikh`, ìies g@fI ” piv@qr krojI| ies ivc hI E`p jI ny hux n~dyV sìhb dI w`qr` krnI hY|î

ies pirv`r íqy EYsI ikrp` hoeI ik mh~purK~ ny n~dyV sìhb dI pMjvINw`qr` ies g@fI iv@c hI kIqI| sMgq jdoN w`qr` bÈd v`ps hYdr`b`d eyErportphuMcI q~ hI ies dI c`bIE~ pirv`r ny v`ps leIE~|•) s@cKMf sìhb iv@Ky mh~purK~ ny sMgq ” n`l lY ky ëE`s` dI v`rí d` kIrqnsuxn`| S`m ” rihr`s sìhb d` E`nMd m`xn leI h`zrI BrnI| sMq b`b` jI d`kihx`, ìq^q s@cKMf E` ky EYs` lgd` hY ijvyN E`pxy Gr E` gey h~ |î iblkulTIk sI |

ivck`r dy smyN ” b`kI ieqhìsk gurU EsQ`n~ dy drSn krn leI sìrE~ny j`x`| sMgq ny bVy ipE`r n`l bYT ky gRMQI isMG koloN aus gurduE`ry d` ieqh`ssuxn` qy pRS`d lYx`| hr gurduE`r` sìhb iv@Ky mh`purK~ d` srop` dy ky siqk`rkIq` j~d`| q^q s@cKMf sìhb dy borf vloN ienH~ ieqhìsk gurduEìrE~ dydrSn krn leI sMgq v`sqy borf dIE~ spYSl b@s~ d` pRbMD kIq` j~d` sI|

r`q ” Sbd cONkI n`l s`rI sMgq ny sMq b`b` jI dy n`l s@cKMf sìhb dIprkrm` krnI| prkrm` kridE~ ” vyK auQy s@jy hor mèI-BèI, b@icE~ ny vIsMgq n`l rl ky gurU dy js gàuxy| s`r` mhOl EYs` huMd` ik ijvyN s`kS`q sìhbsRI gurU goibMd isMG jI mh`r`j h`zr hn qy aunH~ dy Egy sMgq jodVI kr rhI hY iks`f` byV` p`r lMGÀ|¶) do mh~purK~ d` imlx Eloikk huMd` hY| sMq mh~purK isMG sìhb jQyd`rkulvMq isMG jI Eqy inrml kutIE` jOhl~ dy sMq b`b` jIq isMG jI Eqy aunH~ dyshìek sMq jsp`l isMG jI d` imlx vI EnOK` sI| mh~purK~ d` ie@k dUsry leIidloN ipE`r qy siqk`r aumHV aumHV ky vyKx d` suB`g sm~ pihlI v`rI imilE`|isMG sìhb b`b` kulvMq isMG jI ny s`rI sMgq ” E`pxy EsQ`n qy sd ky lMgr

427

Ckàux` qy iPr srop` dy ky m`n bKSx`|inrml kutIE` dy donoN mh~purK~ ” vI dsq`r, suMdr g`qI, Eqy rum`ly sj`

ky inv`jx~ qy svyr S`m d` lMgr vI aunH~ dy inv`s EsQ`n íqy phuMc`x`| isMGsìhb b`b` jI ny siqk`r dy n`l n`l bV` ipE`r bKiSE`|ß) q^q s@cKMf borf dy Ehudyd`r~ ny qy krmc`rIE~ ny sMq b`b` jI d` pUr`siqk`r kIq` qy iksy cIz dI kmI nhIN Eàux idqI| supirntYNfYNt srd`r fI pIisMG jI Eqy supirntYNfYNt srd`r sUrq isMG jI ny K`s qOr qy inrml kutIE` jOhl~dy mh~purK~ qy sMgq d` E`px` kImqI sm~ k@Fky ivSyS iDE`n idq`| ienH~ nymh~purK~ ” K`s E`pxy dPqr bul` ky s`ry ifp`rtmYNt~ iv@c lY j` ky krmc`rIE~n`l imlvìeE` Eqy aunH~ dy kMm~ b`ry j`xUM krvìeE`| ienH~ ny q^q sìhb iv@Kymh~purK~ d` mmYNto Byt krky siqk`r kIq`| s`rI sMgq ” vI srop` qy ipMnI prS`ddy ky E`px` ipE`r drsìeE`|®) supirntYNfYNt srd`r fI pI isMG jI qy inrml kutIE` jOhl~ dI sMgq dypihr`vy ” vyK ky ieqn` pRB`v ipE` ik aunH~ ny mh~purK~ ” nvIN q^q sìhb dIbs iv@c sMgq smyq crx pvèy Eqy E`p frìevr dI sIt qy s@j ky b@s ” st`rtkIq` qy QOVI dUr qk lY ky gey| ies b@s qy hI ies sMgq ” bYT` ky pihlI v`rI iesb@s dI vrqoN ieiqhìsk gurduEìrE~ dy drSn~ leI aucyc` qOr qy kIqI geI|supirntYNfYNt srd`r fI pI isMG jI ny aus mOky qy mh~purK~ d` Sukr`n` kIq` qyikh`,ìinrml kutIE` jOhl~ dI sMgq ” vyK ky ieauN mhsUs huMd` hY ijvyN ik dsmp`qS`h sìhb sRI gurU goibMd isMG sìhb jI ny huxy huxy ienH~ ” EMimRqp`nkrvìeE` hovy, ikauNik ieh s`ry b@cy, jv`n, bu@Fy ieko rUp iv@c nzr EàuNdy hn |î©) ies qrH~ mh~purK~ leI s@cKMf sRI hzUr sìhb dUsr` Gr bx igE`|piv@qr q^q sìhb dI pRkrm` ivc GMitE~ bDI bYT ky gurb`xI suxn d` E`px`hI rs EàuNd` sI;

p`rbRhmu hoE` shèI kQ` kIrqnu suKdèI “ (pMn` ¶°¶)

pihlI w`qr` dy bÈd d@KxI is@K, q^q borf dy krmc`rI, gRMQI isMG qySihr dy E`m lok~ d` mh~purK~ d` dId`r krky aunH~ dy pRymI bx gey Eqy aunH~ dÈ`dr siqk`r krn lg pey| ienH~ w`qr`v~ dOr`n mh~purK~ ny s`ry mh`n sm`gm~ivc ih@s` ilE`|

dusihry dy ëh@l` bolí, idv`lI, q^q ieSn`n (ijs ivc god`vrI ndI qoNilE~dy jl n`l q^q sìhb qy EMgIT` sìhb ” ieSn`n krvìeE` j~d` hY EqygurU sìhb dy SSqr~ dI sPèI bÈd ieSn`n krv` ky pUijE` j~d` hY), gurq`g@dIdy ngr kIrqn (ijs ivc sRI gurU gRMQ sìhb dI bIV ” ngr kIrqn dy rUp ivcgurduE`r` ngIn` G`t qoN q^q sìhb ilEìeE` j~d` hY) Eqy sm`gm pMf`l ivc

428

krvèy gey sm`gm~ d` s`rI sMgq ny E`nMd mìxE` | ienH~ sm`gm~ Eqy hr w`qr`dOr`n mh~purK q^q sìhb iv@Ky, sìhb sRI gurU goibMd isMG jI Eqy sRI gurU gRMQsìhb jI dI bKiSS~ dy p`qr bxy|°™) q^q sRI hzUr sìhb dI E`px` C`p`K`n` hY; ijs d` n`m hY ëduSt dmnipRMitMg pRYsí| ies dy EYfItr igE`nI Evq`r isMG jI ny mh~purK~ dy drSn kIqyqy bynqI kIqI ik pRYs ivc crn pàux| sMq mh~purK~ ny ikrp` kIqI qy sMgq n`lpRYs vyKx gey| q^q sìhb d` s`r` iltrycr, s@cKMf p@qr, duSt dmn jMqrI Eqyhor keI ieSiqE`r eyQy hI Cpdy hn| mh~purK~ ” s`rI pRYs dy k`rj ivKèy gey|s`ry krmc`rIE~ ny mh~purK~ d` bV` siqk`r kIq` qy KuSIE~ leIE~|°°) pMjvIN sRI hzUr sìhb jI dI w`qr` ¢• EkqUbr ¢™™® qoN £ nvMbr¢™™® q@k kIqI geI| ies w`qr` ivc sQìnk mr`Ty sMgIqk`r mh~purK~ dy EgyJUmdy hoey ëgurU goibMd ky gux gàu | gurU goibMd ky gux gàu|í d` auc`rx krdy bz`r~qoN lMGdy sn| is@K~ leI ieh mOk` bV` hI ieiqhìsk hox krky keI tI. vI. cYnlEqy keI ieMtrnYt auqy mh~purK~ dy ies sMbMD ivc bcn~ Eqy sMdyS d` is@D`pRs`rx j~ irk`rifMg kr rhy sn| s`ry sMq s`DU, ijnH~ ny lMgr dI syv` leI hoeIsI, mh~purK~ ” aucyc` sMgq dy n`l lMgr Ckx dI bynqI krdy| mh~purK~ ny sMgqsmyq ieMglYNf v`ly ëinSk`m syvk j@Q`í, sMq BUrI v`ly, sMq n`nksr v`ly, sMq hrKov`lv`ly Eqy sMq b`b` inD`n isMG jI dy lMgr~ ivc sMgq dy n`l j` ky lMgr CikE`|°¢) s`rI w`qr`v~ dy dOr`n mh~purK sMgq ” gurduE`r` sìhb ën`nk JIr`sìhbí ibdr vI drSn krvàux lY ky j~dy| sìhb sRI gurU n`nk dyv jI mh`r`jdy crn ies piv@qr EsQ`n qy pey sI qy iel`ky iv@c jl dI lihr bihr ho geIsI| ieQoN dy pRbMDk qy krmc`rI mh~purK~ d` bV` siqk`r krdy qy r`q rihx d`vI pRbMD krdy| pihlI w`qr` dOr`n pRbMDk~ vloN sMq mh`r`j jI d` siqk`r dsq`r,cOl` qy srop` n`l kIq` igE`| mh~purK~ ” pur`xI srb loh dIE~ ikrp`n~ Byt kIqIE~geIE~| hr w`qr` qy koeI n` koeI nv~ SSqr dy ky snmìnE` j~d`| s`rI sMgq d` vIisropàu dy ky siqk`r kIq` j~d` | ibdr dy rihx v`ly log vI mh~purK~ ” pihlIw`qr` bÈd pihc`nx lg gey qy aunH~ dy crn DUV dI j`cn` krdy rihMdy |°£) EnoKy kOqk qy s`rI w`qr`v~ dy dOr`n vyKx ” imldy pr hr siQqI iv@cnv~ hI nz`r` huMd`| pMjvI w`qr` dy dOr`n ie@k idn q^q sìhb dI EMimRq vyly dIh`zrI Br ky mh~purK E`pxy EsQ`n qy E` gey| ieqny ” srd`r jI. EYs. rèy(il@lI) jo srd`r krm isMG kIrqI, jlMDr vìlE~ d` dohq` hY, sMq mh`r`j jIdy drSn krn EìeE`| il@lI inrml kutIE` jOhl~ n`l bcpn qoN juiVE` hY qyE`pxy pirv`r n`l kutIE` dI h`zrI Brd` rihMd` hY| auh ie@k idn pihl~ hI auQyphuMicE` sI qy mh~purK~ d` pq` lg` qy crn~ íqy m@Q` tykx EìeE`| il@lI

429

hYlIk`ptr lY ky n~dyV sìhb EìeE` hoieE` sI| aus dy mn dI ie@C` hoeI ikmh~purK~ dy crn iksy qrH~ hYlIk`ptr iv@c pYx| aus ny mh~purK~ ” ies b`bqbynqI kIqI| sMq b`b` jIq isMG jI mh`r`j ny koeI bcn nhIN kIq`| QoVI dyr leIkmry iv@c iblkul S~qI vrq geI|

sMq b`b` jIq isMG jI ny il@lI ” puiCE`,ìikqny jxy hYlIk`ptr iv@c bYTskdy hn?î il@lI ny jv`b id@q`,ìmh`r`j jI! c`r jxy bYT skdy ny|î mh~purK~ny iPr puiCE`,ìikQy phuMcx` hY ?î il@lI ny ikh`, ìmh`r`j jI! eyErport qyhYlIk`ptr KVH hY| d`s ny v`ps bYNglor lY ky j`x` hY| E`p ikrp` kro|î mh~purK~ny bcn kIq`, ìikMny vjy phuMcx` hY ?î il@lI ny disE`,ì ie@QoN ds ku imnt d` sPrhY| E`p jI koeI E@Dy GMty iv@c phuMc jÀ jI | d`s j` ky iqE`rI kr lYNd` hY |î

mh~purK~ ny bcn kIq`, ìEjy q~ sMgq n`l lMgr C@kx j`x` hY| aus dybÈd hI ivc`r kr~gy|î il@lI ny iPr bynqI kIqI, ìmh~purKo! E`p jI d`s dIbynqI prv`x kro qy crn zrUr pÀ| d`s d` Bl` kro|î mh~purK~ dI h`mI qy il@lIbV` KuS hoieE` qy crn~ íqy m@Q` tyk ky iqE`rI krn leI EìgE` leI| aus nydisE` ik auh j` ky s`r` pRbMD kr lYNd` hY q~ jo koeI EokV n` E`vy|

mh~purK sMgq dy n`l lMgr C@kx leI qur pey| g@fIE~ qy b@s vìlE~ ”hukm ho igE` ik lMgr v`ly EsQ`n íqy phuMc j`x| idn dy qkrIbn °°.£™ v@jysI jdoN mh~purK~ ny eyErport leI c`ly p` id@qy| sMgq vI E`po E`pxI g@fIE~ iv@csj geI pr iksy ” pq` nhIN sI ik j` ik@Qy rhy h~ !

sRI gurU goibMd isMG eyErport dy b`hr il@lI ieMqz`r kr irh` sI| aus nymh~purK~ d` sv`gq kIq` qy bynqI kr ky eyErport dy EMdr lY igE`| donoNmh~purK~ dy n`l iqMn isMG hor sn| ie@k Potogr`Pr vI auQy phuMc igE`| il@lI nyEYs` ieMqz`m kIq` hoieE` sI ik ibn` iksI cYikMg dy s`ry hYlIpYf kol phuMc gey|donoN mh~purK sIt~ qy s@j gey| do isMG E`p jI dy s`hmxy bYT gey| il@lI ny E`pxyieMjnIEr jo n`l huMd` hY ” ikh` ik aus dI loV nhIN hY qy qIjy isMG ” pèIlYt dIsIt dy n`l v`lI ieMjnIEr dI sIt qy bYT` ilE` |

hYlIk`ptr ” auVH ky il@lI q^q sìhb p`s lY EìeE` qy mh~purK~ ny bYTyprkrm` kIqI qy s`r` nz`r` vyiKE`| iPr s`ry n~dyV sìhb dy drSn krvèy qyauQy vI lY ky igE` ij@Qy sm`gm d` v@f` pMf`l sI| byEMq sMgq ies d` nz`r` vyKrhI sI| mh~purK~ ny E`pxy syvk dI ie@C` pUrn kIqI|

ismir n`mu puMnI sB ieC` jn n`nk pYj rKèI hy “°¶“°“ (pMn` °™ß¢)

eyErport v`ps E` ky il@lI ny mh~purK~ dy crn~ íqy m@Q` tyk ky DMnv`dkIq` qy mh~purK~ dIE~ KuSIE~ leIE~|°§) q^q s@cKMf sìhb dI w`qr` kridE~ mh~purK~ dy drSn krn leI dUjy

430

Drm~ Eqy b`hr dy dyS~ dy log vI EàuNdy sn| mh~purK~ d` sB Drm~ j`q~ v`sqyaupdyS s~J` sI| E`p jI kyvl n`m ismrn dI gl krdy| aunH~ ” E`pxy Drm iv@cp@ky rihx leI kihMdy| aunH~ ” m`s, Sr`b, EMf`, qMb`kU qoN dUr rihx leI pRyrdy|keI v@fy Ehudy dy EPsr n~dyV sìhb iv@Ky mh~purK~ dy inv`s EsQ`n qy aunH~ dydrSn leI EàuNdy| ienH~ sìrE~ koloN mh~purK aunH~ dy kMm b`ry puCdy| iPr ijsieSt dI auh pUj` krdy sn aus b`ry vI pq` lg~dy| ie@k v`rI ienH~ auc Ehudy dyEPsr~ iv@c n~dyV sìhb dy ëifs`str mYnjmYNtí EPsr mh~purK~ dy drSn krnEèy| ieh bITHl dy puj`rI sn| mh~purK~ ny gurb`xI iv@coN bITHl b`ry ieh qu@k~pVIE~: eIBY bITlu aUBY bITlu bITl ibnu sMs`ru nhI “

Q`n QnMqir n`m` pRxvY pUir rihA qUM srb mhI “§“¢“ (pMn` §®•-°¢)

qy iPr ieh gurb`xI dI qu@k~ pVHIE~:E`ju n`my bITlu dyiKE` mUrK ko smJàU ry “ rhàu “p~fy qumrI gìeqRI loDy k` Kyqu K`qI QI “lY kir Tyg` tgrI qorI l~gq l~gq j`qI QI “°“ (pMn` ®ß§)

ieh EPsr Bgq n`mdyv jI dy EsQ`n dy drSn Eksr krdy sn| mh~purK~ny Bgq n`mdyv jI dI b`xI b`ry disE` qy auh hYr`n ho gey ik gurb`xI iv@c aunH~dy ieSt dyv d` vI izkr hY| mh~purK~ ny disE` ik sìhb sRI gurU gRMQ sìhb dIb`xI sìrE~ leI hY B`vyN auh iksy vI Drm d` hovy| ies leI aunH~ ny aupdyS id@qìk sMs`rI jIv ” c`hId` hY ik auh E`pxy ieSt n`l pRym r@Kx q~ jo aunH~ d` sMs`riv@c Eàux` sPl hovy|°•) mh~purK~ ny E`pxy iqMnoN gurdyv~ dI im@TI w`d ivc °¢ idn~ v`sqy dupihrdy smyN dy q^q sìhb dy ëgurU ky lMgrí dI syv` leI sI| ies qoN iel`v` modI ^`nyleI dysI iGau, bd`m, k`jU Eqy d`l~ dI byEMq syv` kIqI geI| kutIE` iv@Ky iqE`rkIqI geI byEMq imTèI q^q sìhb dy lMgr ivc vrqèI geI| kutIE` dySrD`lUE~ ny E`pxy qrIky n`l syv` ivc ih@s` pìeE`| aunH~ ny gurb`xI d` j`pkridE~ q^q sìhb dI pRkrm` krn Eqy ëgurU k` lMgrí Ckàux dI syv` ivcih@s` ilE`|°¶) ienH~ sm`gm~ dI m@hqq` ” mu@K r@K ky E`p jI ny °®.°™.¢™™® ” sMgqdy sihwog n`l DMn DMn sRI gurU gRMQ sìhb jI dy £™™ s`l` gurq` g@dI dy sMbMD ivcie@k ngr kIrqn d` pRogr`m aulIikE` igE`| ieh ngr kIrqn inrml kutIE`jOhl~ qoN pR rMB ho ky keI ipMf~ qoN lMG ky v`ps kutIE` phuMicE`| ipMf~ qy Sihr dIsMgq ny hr jgH iek@Ty ho ky ngr kIrqn d` sv`gq kIq` qy ausd` rs mìxE`|

431

nvIN iem`rq~ d` inrm`xsMgq~ dIE~ zrUrq~ ” mu@@K rKdy hoey inrml kutIE` jOhl~ vloN sMc`ln

EsQ`n~ auqy sMq b`b` jIq isMG jI ny keI nvIE~ iem`rq~ d` inrm`x krvìeE`hY| kuJ ku iem`rq~ d` vyrv` ie@Qy id@q` j` irh` hY|°) inrml kutIE` jOhl~ ivKy lMgr h`l d` inrm`x|¢) kutIE` dy pRvyS duE`r dy s`hmxy k`r qy skUtr ” KVHy krn v`sqy jgH

(Parking) bxvèI |£) ie@k p`xI dI v@fI tYNkI inrml kutIE` jOhl~ ivKy bxvèI|§) sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j dy jnm EsQ`n mrUly dy gurduE`ry ivKy ie@k

w`dg`rI dIv`n h`l bxvìeE`| ieh h`l sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqíjI dI w`d ivc bxvìeE` igE`|

•) BtolIE~ qp EsQ`n ivKy lMgr pkàux qy sMgq dy Ckàux v`sqy lMgr h`liqE`r krvèy|

¶) gurduE`r` dsmySgVH, pYlI, izlH` nv~Sihr ivKy sMgq~ leI lMgr h`lbxvìeE` qy r`Sn leI stor bxvìeE`|

ß) CyvIN p`qS`hI dy gurduE`r` r`msr sìhb, kot Kurd, izlH jlMDr ivKy sRIguru gRMQ sìhb jI dy EsQ`n ” c`roN p`soN lkV dy Prym~ ivc SISy n`lsvìrE`|

®) CyvIN p`qS`hI dy gurduE`r` r`msr sìhb, kot Kurd, izlH` jlMDr ivKygurduE`r` sìhb qoN srovr q@k dy rsqy Eqy srovr dI pirkRm` auqy sPydp@Qr lgv` ky sjìeE`|

E`KIr qy ieh kihx ivc koeI sMkoc nhIN ik inrml kutIE` jOhl~ dI sMgqauqy sMq b`b` jIq isMG jI dIE~ pUrIE~ bKiSS~ hn| ijQy SrD`lUE~ dI igxqIidnoN idn v@D rhI hY, auQy pur`qn mirE`d` d` vI pUr` iKE`l r@iKE` j~d` hY |syvk E`pxIE~ mnok`mn`v~ pUrn hox dIE~ qy hor bKiSS~ dIE~ E`m s`KIE~sux~dy hn | sMgq d` Bros` Egy n`loN vI v@D irh` hY | dyS-ivdyS ivc ies inrmlkutIE` jOhl~ dI sugMDI PYldI j` rhI hY|

sRIm`n sMq b`b` jIq isMG jI mh`r`jEqy sMq jsp`l isMG jI d`

sMKyp jIvn : d`s EYm.pI isMG - v@loN

432

zrUrI bynqI

bRhm igE`nI sRIm`n sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`j, inrml kutIE`jOhl~, izlH jlMDr dy jIvn qy ëinrml bsMq bh`rí pusqk dI pihlI CpèIjnvrI ¢™™¶ eI. ivc kIqI geI sI| ies pusqk dI p`Tk~ ny bVHI Sl`G` kIqIhY| aus pusqk ivc CpIE~ s`KIE~ sMq b`b` igE`n isMG mh`r`j Eqy sMq b`b`hrBjn isMG ëivr@kqí jI mh`r`j ny ilKvèIE~ sn qy jo inrMk`r dy hukmEnus`r prm`qm` dI jOq ivc lIn ho gey sn| aus pusqk ivc sMgq ” Eqy p`Tk~” bynqI kIqI geI sI ik iksy gurmuK ipE`ry ” sMq b`b` bsMq isMG jI mh`r`jdy jIvn sMbMDI koeI Gtn`, jo ëE`p bIqIí hovy j~ pUr` igE`n hovy q~ auh kutIEìl@K ky Byjx dI ikrp`lq` krn|

ies bynqI ” prv`n krky keI EYsy s@jx~ ny mh~purK~ dIE~ s`KIE~ByjIE~| ienH~ ” ies dUjI CpèI ivc S`ml kIq` igE` hY|

sMgq~ ” Eqy p`Tk~ ” iPr bynqI kIqI j~dI hY ik iksy gurmuK ipE`ry ”inrml kutIE` jOhl~ dy pUrvj mh~purK sMq b`b` bsMq isMG jI, sMq b`b` igE`nisMG jI Eqy sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI dy jIvn sMbMDI iksy vI Gtnìjs ivcoN koeI is@iKE` imldI hovy ” ilK ky hyT id@qy pqy qy Byjx dI ikrp`lq`krn| sMq b`b` igE`n isMG jI Eqy sMq b`b` hrBjn isMG ëivr@kqí jI dy jIvndIE~ s`KIE~ vI iek@TI kIqI j` rhIE~ hn qy aunH~ dI v@KrI pusqk C`px dàupr`l` gurU sìhb ny E`p krv`n` hY|

EsIN siqgurU p`s bynqI bynqI krdy h~ ik E`p jI sìrE~ ” gurU sìhbdIE~ KuSIE~ pR pq huMidE~ rihx jI|

(sMq) jIq isMGmuKI, inrml kutIE` jOhl~

ipMf jOhl, f`kK`n` bolIn` duE`b`,izlH jlMDr, pMj`b, B`rq

inrml bsmq bh`r - nirmal kutiya johalan book.pdf · °•. pir ny gaue~ e`z`d kr`eie~ ®™ °¶....

Documents