Fundacja Studiów MiędzynarodowychFoundation of International Studies

A 350513

Ryszard ZiębaV

INSTYTUCJONALIZACJABEZPIECZEŃSTWA EUROPEJSKIEGO

koncepcje - struktury - funkcjonowanie

wydanie trzeciepoprawione i zaktualizowane

Wydawnictwo NaukoweSCHOLAR

Warszawa 2001

Spis treści

Contents 11

Wykaz najczęściej używanych skrótów 17

Wstęp 19

R o z d z i a ł IEWOLUCJA POJMOWANIA BEZPIECZEŃSTWA W NAUCEO STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH 27

1. Ogólne rozumienie bezpieczeństwa 272. Typologie bezpieczeństwa w nauce o stosunkach międzynarodowych . . . . 303. Tradycyjne pojmowanie bezpieczeństwa 32

3.1. Bezpieczeństwo narodowe 323.2. Bezpieczeństwo międzynarodowe 35

4. Czynniki ewolucji bezpieczeństwa państw i systemów międzynarodowych 364.1. Wpływ rewolucji naukowo-technicznej 364.2. Delegalizacja wojny napastniczej i międzynarodowa kontrola zbrojeń 374.3. Wzrost roli i znaczenia podmiotów pozarządowych 384.4. Wzrost współzależności międzynarodowych 38

5. Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa 405.1. Wymiar podmiotowy 405.2. Wymiar przedmiotowy 40

5.2.1. Wartości 405.2.2. Środki i metody polityki bezpieczeństwa 425.2.3. Poszerzanie przestrzennej wizji bezpieczeństwa państw 435.2.4. Badania nad bezpieczeństwem 44

5.3. Wymiar procesualny 475.3.1. Ewolucja sposobów umacniania bezpieczeństwa

międzynarodowego 475.3.2. Współzależność interesów bezpieczeństwa

współczesnych państw 515.3.3. Współzależność między bezpieczeństwem międzynarodowym

a pokojem 526. Postulaty badawcze 55

R o z d z i a ł II

NOWE WYZWANIA DLA POLITYKI BEZPIECZEŃSTWAPAŃSTW I INSTYTUCJI EUROPEJSKICH 59

1. Transformacja ładu"politycznego w Europie i destabilizacja systemówpolitycznych byłych państw socjalistycznych 59

2. Dysproporcje ekonomiczne między państwami w warunkachprzyspieszonej internacjonalizacji 66

3. Migracje międzynarodowe 714. Konkluzje 77

R o z d z i a ł III

NOWE ZAGROŻENIA DLA BEZPIECZEŃSTWAEUROPEJSKIEGO 79

1. Nacjonalizmy i konflikty etniczne 792. Zagrożenia militarne 87

2.1. Od konfrontacji do kontroli zbrojeń 872.2. Zbrojenia konwencjonalne 892.3. Handel bronią 922.4. Broń jądrowa i zagrożenie proliferacją 94

3. Transnarodowa przestępczość zorganizowana 974. Zagrożenia ekologiczne 105

4.1. Zanieczyszczenia powietrza 1074.2. Zanieczyszczenia wód 1094.3. Degradacja gleb 1114.4. Składowanie odpadów 1114.5. Degradacja środowiska w wyniku rozwoju urbanizacji

i infrastruktury 1124.6. Zagrożenie radioaktywne 113

5. Konkluzje 115

R o z d z i a ł IVMECHANIZM EURO ATLANTYCKI 117

1. Nowa koncepcja bezpieczeństwa NATO 1171.1. Sojusz traci przeciwnika: od konfrontacji do współpracy

ze Wschodem 1181.2. Nowe postrzeganie zagrożeń 1191.3. Nowa strategia Sojuszu . . . 1201.4. Rozszerzenie funkcji wojskowych NATO 1221.5. Stanowisko NATO wobec koncepcji Europejskiej Tożsamości

Bezpieczeństwa i Obrony (ESDI) 1231.6. Propozycje współpracy polityczno-wojskowej z krajami

Europy Środkowej i Wschodniej 126

2. Ewolucja struktury euroatlantyckiego mechanizmu bezpieczeństwa 1302.1. Mechanizm funkcjonowania Sojuszu Północnoatlantyckiego 130

2.1.1. Organy NATO 1302.1.2. Siły zbrojne NATO 132

2.2. Mechanizm współpracy partnerskiej i dialogu 1332.2.1. Rada Współpracy Północnoatlantyckiej (NACC)

i Rada Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC) 1332.2.2. Partnerstwo dla Pokoju 1372.2.3. Stała Wspólna Rada NATO-Rosja 1372.2.4. Dwustronne mechanizmy konsultacji i współpracy

NATO-Ukraina 1382.2.5. Śródziemnomorska Grupa Współpracy 1392.2.6. Euroatlantyckie Centrum Koordynacji Działań

w razie Katastrof 1393. Funkcjonowanie euroatlantyckiego mechanizmu bezpieczeństwa 140

3.1. Transformacja wewnętrzna NATO 1413.2. Stabilizowanie sytuacji w całej Europie 149

3.2.1. Udział w misjach pokojowych 1493.2.2. Budowanie partnerskich stosunków z państwami

Europy Środkowej i Wschodniej oraz rozszerzanie NATO . . . . 1554. Konkluzje 167

R o z d z i a ł VMECHANIZM ZACHODNIOEUROPEJSKI 169

1. Ewolucja koncepcji Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwai Obrony 1691.1. Geneza koncepcji ESDI 169

1.1.1. Punkt wyjścia 1691.1.2. Przesłanki koncepcji ESDI 1701.1.3. Formułowanie założeń ESDI 171

1.2. Rozwój koncepcji ESDI 1761.2.1. Misje pokojowe (Zadania petersberskie) 1761.2.2. Wzmacnianie obrony Europy Zachodniej 178

1.2.2.1. Budowanie zdolności operacyjnej UZE 1791.2.2.2. Europejskie odstraszanie jądrowe ;. 1821.2.2.3. Współpraca w dziedzinie uzbrojenia 1851.2.2.4. Kontrola zbrojeń i rozbrojenie 187

1.2.3. Śródziemnomorski wymiar bezpieczeństwaEuropy Zachodniej UZE 188

1.2.4. Założenia polityki wschodniej 1901.3. Doprecyzowanie koncepcji ESDI (definiowanie Wspólnej

Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony - CESDP) 1942. Ewolucja struktury zachodnioeuropejskiego mechanizmu

bezpieczeństwa 2012.1. Mechanizm funkcjonowania Unii Zachodnioeuropejskiej 202

2.1.1. Organy UZE 2022.1.2. Siły zbrojne UZE 206

2.2. Mechanizm Wspólnej Polityki Zagraniczneji Bezpieczeństwa Unii Europejskiej 208

3. Funkcjonowanie zachodnioeuropejskiego mechanizmu bezpieczeństwa... 2133.1. Budowanie ESDI 2133.2. Stabilizowanie sytuacji międzynarodowej 217

3.2.1. Przygotowania do prowadzenia misji petersberskich 2183.2.2. Operacje pokojowe 220

3.2.2.1. Operacja w Zatoce Perskiej 2203.2.2.2. Operacja na Adriatyku 2203.2.2.3. Operacja dunajska 2213.2.2.4. Kontyngent policyjny w Mostarze 2213.2.2.5. Operacja rozminowywania Chorwacji 2213.2.2.6. Wielonarodowa Doradcza Jednostka Policyjna

w Albanii 2223.2.3. Polityka w basenie Morza Śródziemnego 2233.2.4. Polityka wschodnia 225

4. Konkluzje 229

R o z d z i a ł VI

MECHANIZM WSPÓLNOTY NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW 231

1. Koncepcja bezpieczeństwa WNP 2322. Struktura mechanizmu bezpieczeństwa WNP 2393. Funkcjonowanie mechanizmu bezpieczeństwa WNP 2414. Konkluzje 249

R o z d z i a ł VIIMECHANIZMY WSPÓŁPRACY SUBREGIONALNEJ 251

1. Koncepcja współpracy subregionalnej na rzecz bezpieczeństwa 2511.1. Przesłanki współpracy subregionalnej 2511.2. Program wielopłaszczyznowej i wielopoziomowej współpracy

na rzecz bezpieczeństwa 2551.3. Projekcja roli ugrupowań subregionalnych w procesie umacniania

bezpieczeństwa europejskiego 2602. Ugrupowania subregionalne 264

2.1. Grupa Wyszehradzka 2642.2. Inicjatywa Środkowoeuropejska 2652.3. Współpraca nordycka: Rada Nordycka i Nordycka Rada Ministrów . . 2662.4. Rada Bałtycka , 2682.5. Rada Państw Morza Bałtyckiego 2692.6. Euroarktyczny Region Morza Barentsa 2702.7. Rada Arktyczna 2722.8. Czarnomorska Współpraca Gospodarcza 274

3. Funkcjonowanie współpracy subregionalnej na rzecz bezpieczeństwa . . . . 275

3.1. Więzi wymiany informacji w sprawach bieżącychi prowadzenia konsultacji politycznych 276

3.2. Więzi współpracy sektorowej na rzecz bezpieczeństwaw subregionach 280

3.3. Więzi wspólnych inicjatyw i wystąpieńwobec organizacji międzynarodowych 286

4. Konkluzje 292

R o z d z i a ł VIIIMECHANIZM PANEUROPEJSKI 294

1. Ewolucja koncepcji bezpieczeństwa KB WE/OB WE 2941.1. Dorobek koncepcyjny KBWE z lat 1973-1989 2941.2. Wizja wszechstronnego i kooperatywnego bezpieczeństwa

niepodzielonej Europy 2991.3. Dyskusja na temat modelu bezpieczeństwa europejskiego

w XXI wieku 3042. Struktura procesu paneuropejskiego (w ujęciu retrospektywnym) 307

2.1. Wymiary procesu paneuropejskiego 3092.2. Mechanizm antykryzysowy 3112.3. Mechanizm nadzoru przestrzegania przyjętych postanowień 3152.4. Organy OBWE 3152.5. Procedura podejmowania decyzji 3212.6. Kwestia podmiotowości międzynarodowej OBWE 323

3. Funkcjonowanie paneuropejskiego mechanizmu bezpieczeństwa 3263.1. Wytyczanie kierunku przemian 326

3.1.1. Podnoszenie standardu norm i zachowań międzynarodowych.. 3263.1.2. Upowszechnianie wartości demokratycznych 329

3.2. Stabilizowanie ładu pokojowego w strefie OBWE 3323.2.1. Dyplomacja prewencyjna i rozwiązywanie kryzysów 3323.2.2. Stabilizowanie ładu wojskowego 340

4. Konkluzje 343

R o z d z i a ł IXTENDENCJE OGÓLNE I DYNAMIKAINSTYTUCJONALIZACJI BEZPIECZEŃSTWAEUROPEJSKIEGO PO ZIMNEJ WOJNIE 345

l.Nowa koncepcja bezpieczeństwa europejskiego 3451.1. Adekwatność postrzegania wyzwań i zagrożeń 3451.2. Koncepcja wszechstronnego i kooperatywnego bezpieczeństwa 3461.3. Projekcja ewolucji instytucjonalizacji bezpieczeństwa europejskiego 348

2. Budowanie systemu komplementarnych instytucji bezpieczeństwa 3492.1. Adaptacja istniejących instytucji do podejmowania nowych

wyzwań i eliminowania zagrożeń 3502.2. Tworzenie nowych instytucji 3552.3. Pluralizm instytucji bezpieczeństwa 356 9

2.4. Budowanie nowego ładu europejskiego na podstawie wartościi instytucji zachodnich 358

3. Umacnianie bezpieczeństwa w regionie euroatlantyckim 3593.1. Stabilizowanie sytuacji międzynarodowej 3593.2. Asymetria gwarancji bezpieczeństwa w regionie

i kształtowanie nowej równowagi partnerskiej 3604. Nowa instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego

jako proces o zmiennej intensywności i dynamice 366

Zakończenie 371

Bibliografia 374

10

Institutionalisation of European Security:Concepts - Structures - Functioning

by Ryszard Zięba

Contents

Most Used Abbreviations 17

Introduction 19

C h a p t e r I

EVOLUTION OF THE CONCEPT OF SECURITYIN THE DISCIPLINE OF INTERNATIONAL RELATIONS 27

1. Concept of Security in General 272. Typologies of Security in International Relations Theory 303. Traditional Concept of Security 32

3.1. National Security 323.2. International Security 35

4. Security of States and International Systems: Cónditions of Evolution . . . . 364.1. Scientific-Technological Revolution 364.2. Outlawing Aggressive War and International Control of Armaments 374.3. Increased Role and Importance of Non-Governmental Actors 384.4. Increased International Interdependence 38

5. Contemporary Concept of Security 405.1. Actor-Related Dimension 405.2. Subject-Matter-Related Dimension 40

5.2.1. Values 405.2.2. Means and Methods of Security Policy 425.2.3. Broadening of Spatial Requirements of State Security 435.2.4. Security Studies 44

5.3. Process-Related Dimension 475.3.1. Evolution of Methods of International Security Strengthening.. 475.3.2. Interdependence of Security Interests of Contemporary States.. 515.3.3. Interdependence of International Security and Peace 52

6. Research Agenda 55

Chapter IINEW CHALLENGES TO SECURITY POLICIESOF EUROPEAN STATES AND INSTITUTIONS 59

1. Transformation of Political Order in Europę and Destabilisationof Political Systems of Former Socialist States 59

2. Economic Disproportions among Statesunder Accelerated Internationalisation 66

3. International Migrations 714. Conclusions 77

C h a p t e r IIINEW THREATS TO EUROPEAN SECURITY 79

1. Nationalism and Ethnic Conflicts 792. Military Threats 87

2.1. From Confrontation to Arms Control 872.2. Conventional Armaments 892.3. Arms Trade 922.4. Nuclear Weapon and Proliferation Threat 94

3. Transnational Organised Crime 974. Ecological Threats 105

4.1. Air Pollution 1074.2. Water Pollution 1094.3. Soil Degradation 1114.4. Storage of Waste 1114.5. Environmental Degradation Resulting from Urbanisation

and Development of Infrastructure 1124.6. Radioactive Threat 113

5. Conclusions 115

C h a p t e r IVEURO-ATLANTIC MECHANISM 117

1. New Security Concept of NATO 1171.1. Enemy Lost: From Confrontation to Co-operation with the East 1181.2. New Perception of Threats 1191.3. Alliance's New Strategy 1201.4. Extension of NATO's Military Functions 1221.5. NATO's Approach towards European Security

and Defence Identity (ESDI) 1231.6. Proposals of Politico-Military Co-operation with Central and Eastern

European Countries 1262. Evolution of the Structure of Euro-Atlantic Security Mechanism 130

72 2.1. Mechanism of the North Atlantic Alliance 130

2.1.1. NATO Organs 1302.1.2. NATO Armed Forces 132

2.2. Mechanism of Partnership Cooperation and Dialogue 1332.2.1. North Atlantic Cooperation Council (NACC)

and Euro-Atlantic Partnership Council (EAPC) 1332.2.2. Partnership for Peace 1372.2.3. NATO-Russia Permanent Joint Council 1372.2.4. NATO-Ukraine Bilateral Mechanisms of Consultation

and Co-operation 1382.2.5. Mediterranean Cooperation Group 1392.2.6. Euro-Atlantic Disaster Response Coordination Centre 139

3. Functioning of Euro-Atlantic Security Mechanism 1403.1. Internal Transformation of NATO 1413.2. Stabilisation of Situation in Europę as a Whole 149

3.2.1. Participation in Peacekeeping 1493.2.2. Partnership with Central and Eastern European Countries

and NATO Enlargement 1554. Conclusions 167

C h a p t e r V

WESTERN EUROPEAN MECHANISM 169

1. Evolution of the Concept of European Security and Defence Identity 1691.1. Origins of ESDI Concept 169

1.1.1. Starting Point 1691.1.2. Premises of ESDI Concept 1701.1.3. Formulating of ESDI Presupositions 171

1.2. Development of ESDI Concept 1761.2.1. Peace Missions (Petersberg Tasks) 1761.2.2. Strengthening of Western European Defence 178

1.2.2.1. Building of WEU Operational Capacity 1791.2.2.2. European Nuclear Deterrence 1821.2.2.3. Armaments Co-operation 1851.2.2.4. Arms Control and Disarmament 187

1.2.3. Mediterranean Dimension of Western European Security 1881.2.4. Assumptions of WEU Eastern Policy 190

1.3. Specification of ESDI Concept (Defining of Common EuropeanSecurity and Defence Policy - CESDP) 194

2. Evolution of the Structure of Western European Security Mechanism . . . . 2012.1. Mechanism of the Western European Union 202

2.1.1. WEU Organs 2022.1.2. WEU Armed Forces 206

2.2. Mechanism of the Common Foreign and Security Policyof the European Union 208

3. Functioning of Western European Security Mechanism 2133.1. Building of ESDI 2133.2. Stabilisation of the International System 217

3.2.1. Preparations to Petersberg Tasks 2183.2.2. Peacekeeping Operations 220

3.2.2.1. Gulf Operation 2203.2.2.2. Adriatic Operation 2203.2.2.3. Danube Operation 2213.2.2.4. Police Contingent in Mostar 2213.2.2.5. Demining Mission in Croatia 2213.2.2.6. Multinational Advisory Police Element in Albania . . . 222

3.2.3. Mediterranean Policy 2233.2.4. Eastern Policy 225

4. Conclusions 229

C h a p t e r VI

MECHANISM OF THE COMMONWEALTHOF INDEPENDENT STATES 231

1. CIS Security Concept 2322. Structure of CIS Security Mechanism 2393. Functioning of CIS Security Mechanism 2414. Conclusions 249

C h a p t e r VII

MECHANISMS OF SUB-REGIONAL CO-OPERATION 251

1. Concept of Sub-Regional Co-operation for Security 2511.1. Premises of Sub-Regional Co-operation 2511.2. Agenda of Multi-Dimensional and Multi-Level

Co-operation for Security 2551.3. Projected Role of Sub-Regional Groupings in the Process

of European Security Strengthening 2602. Sub-Regional Groupings 264

2.1. Visegrad Group 2642.2. Central European Initiative 2652.3. Nordic Co-operation: Nordic Council

and Nordic Council of Ministers 2662.4. Baltic Council 2682.5. Council of the Baltic Sea States 2692.6. Barents Euro-Arctic Region . 2702.7. Arctic Council '. 2722.8. Black Sea Economic Cooperation 274

3. Functioning of Sub-Regional Co-operation for Security 2753.1. Links of Exchange of Information in Current Matters

and Political Consultations 2763.2. Links of Sectional Co-operation for Security in Sub-Regions 280

3.3. Links of Common Initiatives and Positions towardsInternational Organisations 286

4. Conclusions 292

C h a p t e r VIII

PAN-EUROPEAN MECHANISM 294

1. Evolution of Security Concept of the CSCE/OSCE 2941.1. CSCE Heritage from 1973-1989 2941.2. Vision of the Comprehensive and Co-operative Security

in Non-Divided Europę 2991.3. Discussions on a Security Model for Europę

for the Twenty-First Century 3042. Structure of Pan-European Process (A Retrospective Approach) 307

2.1. Dimensions of Pan-European Process 3092.2. Anti-Crisis Mechanism 3112.3. Agreements Implementation Supervision Mechanism 3152.4. OSCE Organs 3152.5. Decision-Making Procedurę 3212.6. OSCE as an International Actor 323

3. Functioning of Pan-European Security Mechanism 3263.1. Delineating the Main Directions of Change 326

3.1.1. Improving of the Standard of International Normsand Behaviour 326

3.1.2. Dissemination of Democratic Values 3293.2. Stabilisation of Peace Order in OSCE Area 332

3.2.1. Preventive Diplomacy and Crisis Management 3323.2.2. Stabilisation of Military Order 340

4. Conclusions 343

C h a p t e r IX

GENERAL TENDENCIES AND DYNAMICSOF INSTITUTIONALISATION OF EUROPEAN SECURITYAFTER THE COLD WAR 345

1. New Concept of European Security 3451.1. Adequacy of Perception of Challenges and Threats 3451.2. Concept of the Comprehensive and Co-operative Security 3461.3. Vision of the Evolution of European Security Institutionalisation . . . . 348

2. Building of the System of Complementary Security Institutions 3492.1. Adjustment of Existing Institutions to Responding

to New Challenges and to the Elimination of Threats 3502.2. Creating New Institutions 3552.3. Pluralism of Security Institutions 3562.4. Building of a New European Order on the Basis

of Western Values and Institutions 358 15

3. Strengthening of Security in Euro-Atlantic Region 3593.1. Stabilisation of the International System 3593.2. Asymmetry of Security Guarantees in the Region

and Shaping New Partnership Balance 3604. New Institutionalisation of European Security

as a Process of Changing Intensity and Dynamics 366

Conduding Remarks 371

Bibliography 374

16