Odsjek: Pedagogija i psihologija

Predmet: Interkulturalna pedagogija II

Interkulturalna pedagogija

Interkulturalnost

Tuzla, maj 2012. godine

Interkulturalnost – interkulturalno obrazovanje

Počeci formalnog interkulturanog obrazovanja u Evropi vezani su za projekat

„Demokratija, ljudska prava, manjine: obrazovni i kulturni aspekti”, kada su zvanično, na

evropskom nivou, predstavljeni principi interkulturalnog obrazovanja i potom prošireni na

panevropskom nivou, od zapadnog konteksta u odnosu na emigrante, do istočnog prema

nacionalnim manjinama.

Novembra 2003. godine, Evropska konferencija ministara obrazovanja u Atini usvojila

je „Deklaraciju o interkulturalnom obrazovanju u novom evropskom kontekstu” koja, između

ostalog:

priznaje značaj interkulturalnog obrazovanja i integrisanje interkulturalne perspektive

u obuku profesora i obrazovne aktivnosti

podržava evropsku saradnju u ovoj oblasti i realizaciju evropskih projekata i programa

na ovu temu

preporučuje razvoj onih instrumenata koji bi obezbijedili vrijednosti inspirisane iz

obrazovanja za demokratsko građanstvo, uzevši u obzir interkulturalnu dimenziju.

Na prvi pogled, termini „multikulturalno društvo” i „interkulturalno društvo” čine se

jednakim, ali oni nisu sinonimi:

multikulturalno društvo obilježava suživot više kulturnih grupa, sa akcentom na

očuvanje kulturnih različitosti i izražavanje specifičnih kulturnih identiteta, gdje nije

važna interakcija među grupama, mada je različitost često viđena kao negativna i

postaje viši motiv za diskriminaciju; manjine mogu biti pasivno tolerisane, ali ne i

priznate i poštovane

interkulturalno društvo obuhvata različite kulturne grupe koje bivstvuju na istom

prostoru, koje održavaju otvorene odnose međusobne interakcije i uticaja, uzajamnu

razmenu i priznavanje, međusobno poštujući vrijednosti i način života, pridajući

jednaku važnost očuvanju i razvoju specifičnog kulturnog identiteta i interkulturalne

komunikacije.

Interkulturalnost je proces, ne cilj kao takav – u kretanju od Evrope danas, koja je

multikulturalna, do Evrope sutra, koja će biti interkulturalna. Interkulturalno obrazovanje se,

između ostalog, bavi:

2

sticanjem znanja o opštoj kulturi i njenim uticajem na ponašanje pojedinca i grupe, u

okviru sopstvene kulture i drugih kultura (radoznala osoba može biti interkulturalna

osoba)

razvojem dobrih običaja vezanih za život u jednom multikulturalnom/

interkulturalnom društvu (osvješćivanje o sopstvenom kulturnom smislu, stereotipima

i predrasudama, njihovo identifikovanje kod drugih, sposobnost da se stavovi

relativizuju, komunikacione sposobnosti i veze); treba podvući činjenicu da ne postoje

više, odnosno niže kulture, jer kulture se ne porede

izgradnjom stavova kao što su poštovanje kulturnih različitosti, sopstvenog kulturnog

identiteta i svih ostalih, odbijanjem diskriminacije i netolerancije (motor društva nije

konflikt, već različitost – što dovodi do koncepta da ako bismo svi bili isti, bilo bi nam

dosadno)

stimulisanjem participacije i akcija u korist promovisanja principa interkulturalnog

društva (što veoma dobro mogu ostvariti profesori nacionalnih manjina)

Uloga škole kao agenta interkulturalnog obrazovanja jeste dvostruka: u odnosu prema

manjinskim kulturama i grupama, i u odnosu prema većinskoj kulturi i grupi.

Nezamenljiva je uloga škole kao sredstva prilagođavanja, socijalizacije i uključivanja učenika

iz manjinskih grupa. U tom smislu, interkulturalno obrazovanje treba da razvije programe koji

su koncipirani tako da ispunjavaju osnovne potrebe manjinskih grupa radi njihove

stabilizacije i priznavanja u društvu. To su osnovni programi, otvoreni za promjene, koji

dopuštaju učenicima da postepeno shvate kulturni kod glavne struje u društvu i da usvoje

sposobnosti i instrumente neophodne za razvoj lične autonomije i sopstvenog poverenja u

društvo, što podrazumijeva:

poznavanje društvene sredine i odnosa među ljudima

razumevanje specifične savremene kulturne ideje

razumevanje ekonomskih odnosa – posebno onih koji se baziraju na zapošljavanju i

preživljavanju

poznavanje bliske okoline i udruženja izvan škole koja mogu biti od pomoći

razumijevanje političkog sistema i njegovog načina djelovanja.

Uloga škole u odnosu na učenike iz većinske grupe jeste od suštinske važnosti u učenju

zajedničkog života na pozitivan, kreativan način; u školski program neophodno je uvesti

elemente koji bi:

3

otklonili etnocentričku sliku kulture ili ideje po kojoj je moguće napraviti hijerarhiju

različitih kultura

uvažili – objektivno i sa poštovanjem – osobenosti različitih kultura koje kohabitiraju

unutar pojedinih specifičnih oblasti

otvorili učenicima pogled na svijet – što je važno posebno tamo gdje ima manjina.

Izvjesno je da škola neprestano treba da promišlja svoju ulogu. Ona prečesto prenosi i

učvršćuje negativne stereotipe o drugim grupama i kulturama. Neophodno je postojanje

konstruktivne komunikacije u pogledu napredovanja škole, među svima koji su uključeni u

nastavni proces: profesora, učenika, roditelja, lokalne vlasti, institucija, itd. Ukoliko bi se

interkulturalno obrazovanje odvijalo u razredu i njegovoj okolini, trebalo bi uvesti čitav niz

suštinskih strukturalnih mjera; ono što je neophodno nije dobra namjera, već akcija.

Interkulturalna perspektiva se obraća svima, ne samo manjinama. Nije dovoljno samo

bavljenje lekcijama ili vannastavnim aktivnostima koje imaju za cilj poznavanje kulturne

specifičnosti jedne zajednice – neophodno je učestvovanje, uključivanje, ne samo

„posmatranje”, dakle neophodna je integracija interkulturalne perspektive u sveukupne

školske aktivnosti, u različitim predmetima, u vannastavnim aktivnostima, u samoj školi i u

njenom okruženju, odnosno otvaranje škole prema zajednici (između profesora i učenika,

učenika i učenika, profesora i profesora).

Sve dotle dok se ne bude tragalo za pedagogijom koja bi poštovala kako identitet, tako

i potrebe nacionalnih manjina, školski neuspeh će svima ostati u nasleđe. U jednoj

interkulturalnoj sredini, učenik treba istovremeno da otkrije i drugost i sličnost, a škola u tome

ima značajnu ulogu. Zbog toga što prosto prenošenje znanja ne može biti dovoljno, učenicima

su imperativno neophodna eksperimentisanja sa sličnostima i razlikama u odnosima sa

drugima. Otkrivanje različitosti predstavlja otkrivanje jednog odnosa, nikako barijere. U tom

smislu, otkrivanjem ovakvog odnosa mogu se primijetiti kako razlike, tako i sličnosti (i jedne

i druge smatrajući se od sekundarnog značaja spram suštinskog elementa koji predstavlja sam

odnos među njima). To su razlozi zbog kojih se interkulturalna pedagogija usredsređuje na

svoje metode odnosnog sistema među učenicima.

Škola treba da se odredi kao mjesto razmjene među jednakima, koje će dozvoliti,

pospiješiti i ohabriti riječ; prihvatajući da bude ne samo mjesto učenja, već i razmjene – jedan

životni prostor – favorizujući integraciju zakona grupe koji humanizuju, škola može

dedramatizovati pojedine intimne konflikte, potaknute mržnjom ili patnjom. O bilo kom nivou

obrazovanja da je riječ, ništa se neće moći ostvariti ukoliko se u njemu izostavi prethodni

4

suštinski uslov: ovakvo obrazovanje se treba sprovesti u sredini koja je za to primjerena, u

kojoj su poštovanje, učestvovanje, pravda, sloboda ličnog i kolektivnog izražavanja u

potpunosti poštovane. Nesvjesni diskurs škole (etika, politička i disciplinska organizacija,

odnosi unutar institucije, itd.) duboko utiču na stav učenika o njihovim pravima. Duh škole se

prenosi kroz međuljudske odnose, implicitnim ili eksplicitnim prenošenjem stavova ili

vrijednosti.

5