An Staraí, Foinsí agus Cróineolaíocht

An Staraí, Foinsí agus Cróineolaíocht

Fearghal Mac Bhloscaidh, Coláiste Feirste An tÁisaonad, Coláiste Ollscoile Naomh Muire, a scríobh a rinne an leagan amach

Intreoir don Stair

Bunleagan © Fearghal Mac Bhloscaidh

Coláiste Feirste

Teach Ard na bhFeá7 Páirc Radharc na bhFeáBéal FeirsteBT12 7PY

Dearadh an leagain seo © An tÁisaonad 2014

An tÁisaonad

Coláiste Ollscoile Naomh Muire

191, Bóthar na bhFál

Béal Feirste

www.aisaonad.org

Gach ceart ar cosaint.

i

An Staraí, Foinsí agus Croineolaíocht

Buíochas

Ba mhaith leis an Áisaonad buíochas a ghabháil leis na daoine agus na heagrais seo a leanas a thug caoinchead dúinn ábhair dá gcuid a úsáid sa leabhar seo:

Sportsfile: Lch 4 – Corn Shomhairle Mhig Uidhir á thógáil in airde; Brian Roebuck: Lch 11 – Boolavogue;Iarsmalann Saor-Dhoire: Lch 12 - Foinse D, íomhá ó Dhomhnach na Fola, 1972;Cumann Lúthchleas Gael: Lch 15 - Áth Cliath v Cill Dara;

ii

Is leabhar idirghníomhach atá anseo - bí ag idirghníomhú leis! Brúigh ar na pictiúir le do mhéar, tarraing iad, sín iad - bí fiosrach!Má fheiceann tú focal agus líne faoi, brúigh air, b’fhéidir gur eochairfhocal atá ann, nó b’fhéidir gur focal deacair atá ann. In amanna, beidh níos mó téacs sa téacsbhosca ná mar a shíleann tú, úsáid do mhéar le scrollú síos a dhéanamh.

In amanna, beidh sraith pictiúr ann, úsáid do mhéar leis an chéad phictiúr eile a fheiceáil

Ag tús gach ceachta, tchífidh tú bosca mar seo thuas. Brúigh ar na ceannteidil agus tchífidh tú na cineálacha rudaí a fheicfidh tú agus a fhoghlaimeoidh tú sa cheacht sin.

Is leor nod don eolach...

Padaí Sióg

Fuinneog bheag

Séimí Sióg

Caisleán Charraig Ó gCoinneall, Co. Luimnigh - úsáid do mhéara lena fhiosrú!

CHAPTER 1

Mé Féin agus an StairCaibidil

Tá an Stair tábhachtach dúinn

Is cuimhin le gach duine rudaí a tharla san am a chuaigh

thart.

Smaoinigh ar rud éigin a tharla duit ar maidin, nó inné.

An féidir leat cuimhneamh ar na rudaí a tharla mí ó shin,

bliain ó shin agus b’fhéidir cúpla bliain ó shin?

Chomh maith leis sin, cluineann muid uilig scéalta faoi rudaí

a tharla tamall fada ó shin – rudaí a tharla do dhaoine eile.

•B’fhéidir gur chuala tú do mháthair ag caint faoin tsaol

nuair a bhí sise ina cailín óg, nó d’athair mór ag labhairt ar

rudaí a tharla blianta ó shin.

•B’fhéidir go bhfaca tú scannán a bhí suite san am atá

thart.

•B’fhéidir gur léigh tú leabhar faoi rud a tharla i bhfad ó

shin.

Is maith le daoine eolas a bheith acu ar na rudaí a tharla

tamall fada ó shin - sin an stair - agus bíonn an stair

tábhachtach dúinn.

SECTION 1

Ag amharc ar an stair

Check Answer

Question 1 of 5Cén bhliain inar bhain Tír Eoghain craobh na hÉireann den chéad uair?

A. 1995

B. 2003

C. 2005

D. 2008

4

Cuid

Tá blianta luaite i ngach ceist - an dtig leat na blianta uilig a chur in ord cróineolaíochta?

Anois, déan iarracht an dá cheist seo a fhreagairt! Brúigh ar an deilbhín.

Bhuel, an raibh na freagraí agat?

Bhí cuid de na ceisteanna sin iontach deacair, nach raibh?

Cad é a dhéanann staraí nuair nach mbíonn na freagraí aige nó aici?

Bain triail as na ceisteanna a leanas:

5

Nuair nach mbíonn na freagraí ag staraí - téann sé ar a lorg - mar a bheadh bleachtaire ann!

Is staraí thusa anois!

Leis na freagraí a lorg, caithfidh bleachtaire - agus staraí - ceisteanna a chur.

Agus tú anois i do staraí, caithfidh tú i gcónaí na ceisteanna seo a leanas a chur ort féin:

1. Cad é a tharla?

2. Cé a rinne é?

3. Cá háit a

4. Cá huair a

5. Cad chuige ar

An cuimhin leat cad is ciall le cróineolaíocht? Brúigh ar an

deilbhín thuas agus cuir na himeachtaí ó lch 4 in ord

cróineolaíochta.

SECTION 2

Stair mo theaghlaigh

6

Cuid Craobh Ghinealaigh

Má tá suim agat sa stair, níl áit níos fearr le tosú ná le do mhuintir féin. An bhfaca tú craobh ghinealaigh riamh? An bhfuil a fhios agat an

dóigh le craobh ghinealaigh a leagan amach?

7

Tá sé furasta go leor againn craobh ghinealaigh a líonadh isteach do na baill teaghlaigh s’againn atá go fóill beo. Bain triail as an chraobh ghinealaigh shimplí thíos, ná bí buartha faoi aois nó dáta breithe - líon isteach na hainmneacha amháin.

Thiocfadh linn cuidiú a fháil ónár dtuismitheoirí nó ó na seantuismitheoirí le dul níos faide siar sa stair.

Bain triail as craobh ghinealaigh cheart a dhéanamh do do theaghlach féin sa teach - an dtig leat dul níos faide siar ná na seantuismitheoirí?

Tarraing amach é le do mhéara!

Go fiú do sheantuismitheoirí féin, i ndiaidh cúpla glúin, beidh sé deacair acu smaoineamh níos faide siar sa stair.

Cad é a thig linn a dhéanamh, mar sin de, le dul níos faide siar sa stair agus le níos mó eolais a chur ar ár sinsir?

An bhfaca tú clár faisnéise ar an teilifís riamh ina raibh duine ag iarraidh níos mó eolais a fháil ar a shinsir? Cá ndeachaigh sé

leis an eolas a fháil?

Ar thug sé cuairt ar chartlann?

Amharc na cúig ghlúin den teaghlach sásta seo - cé hiad?

CHAPTER 2

Foinsí sa Stair

Caibidil Foinsí

Ciallaíonn ‘foinse’ áit, duine nó rud óna

bhfaighimid rud eile. Nuair a labhraímid ar

fhoinsí sa stair, is foinsí eolais atá i gceist againn.

Úsáideann an staraí foinsí mar leideanna le

pictiúr ceart a fháil de na rudaí a tharla sa stair.

Déanann an staraí a oiread foinsí difriúla agus

is féidir a fháil agus cuireann sé uilig le chéile

iad mar a bheadh tomhas míreanna mearaí ann.

Cuidíonn sé seo leis an stair a thuiscint.

Tá cineálacha difriúla foinsí ann.

An tSeandálaíocht

Cruthaíodh an domhan 4.54 billiún

[4,540,000,000] bliain ó shin. Tháinig na chéad

daoine ar an tsaol san Afraic thart ar 200,000

bliain ó shin agus thosaigh daoine a scríobh san

Iaráic 8,000 bliain ó shin.

Tugaimid an tréimhse réamhstaire ar an aois

seo. Níl aon taifead scríofa den stair againn ón

tréimhse seo. Bímid ag brath go hiomlán ar an

tseandálaíocht le heolas a fháil ar na rudaí a

tharla sa tréimhse réamhstaire.

9

An dtig leat smaoineamh ar na

cineálacha rudaí a aimsíonn

seandálaithe?

Aimsíonn seandálaithe foinsí a chuidíonn linn

eolas a chur ar an réamhstair.

10

Bunfhoinsí

Is bunfhoinse é aon rud a tháinig ón am atá á

staidéar againn.

Is bunfhoinsí iad na rudaí uilig a aimsíonn

seandálaithe mar gur tháinig na rudaí seo ón

am.

Ar shamplaí eile de bhunfhoinsí, tá:

• rudaí a scríobh daoine a bhí beo ag an am

• litreacha nó nuachtáin a scríobhadh ag an am

• grianghraif a tháinig ón am

Is bunfhoinse é bonn airgid. Bíonn na boinn airgid iontach úsáideach ag staraithe nó is minic bliain agus daoine tábhachtacha ón am le feiceáil orthu.

An dtig leat smaoineamh ar shamplaí ar bith

eile de bhunfhoinsí?

Is bunfhoinse é an póstaer seo. D’úsáid na Sasanaigh é anseo le daoine a mhealladh isteach san arm s’acu.

Foinsí Tánaisteacha

Is sampla maith é leabhar

staire d’fhoinse

thánaisteach.

Seans go bhfuil cóip de bhunfhoinsí istigh sa

leabhar ach ní bunfhoinse é - ní thagann sé ón

am nó b’fhéidir ón áit chéanna inar tharla na

himeachtaí staire, nó níor cruthaíodh ag an am

é.

Bíonn foinsí tánaisteacha bunaithe ar

fhoinsí eile.

Is mór an seans nach raibh an duine a scríobh

nó a chruthaigh an fhoinse thánaisteach ann

nuair a tharla na rudaí an chéad uair.

Nó níor cruthaíodh an fhoinse thánaisteach ag

an am céanna. Murar tháinig sé ón am, ní

bunfhoinse é - is foinse thánaisteach é.11

Is leabhar stairiúil é seo atá bunaithe ar fhoinsí eile. Is foinse thánaisteach é.

Is foinse thánaisteach é an t-amhrán stairiúil seo. Baineann sé leis an bhliain 1798 in Éirinn ach níor scríobhadh an t-amhrán go dtí thart ar 100 bliain níos moille agus ní dhearnadh an taifead seo go dtí i bhfad níos moille.

12

Cad é do bharúil féin?

Amharc ar na foinsí ar an leathanach

seo agus abair cé acu is bunfhoinse nó

foinse thánaisteach gach ceann acu.

Cén fáth?

Scríobh na freagraí anseo.

Scannán a rinneadh ar cheird an tsaoir cloiche in Éirinn. Ní fios cén bhliain

Lámhscríbhinn ó aimsir na nAstacach i Meiriceá Theas.

Grianghraf de dhaoine gléasta mar shaighdiúirí Rómhánacha le hathachtú a dhéanamh ar chath.

Grianghraf a glacadh i nDoire ar Dhomhnach na Fola, 1972

Múrphictiúr a péinteáladh i nDoire in 1997, le comóradh a dhéanamh ar Dhomhnach na Fola

CHAPTER 3

Bí cúramach le foinsí!

Caibidil Ná creid gach rud a fheiceann tú.

Ná creid gach rud a chluineann tú.

Ná creid gach rud a deir daoine leat.

Ní hionann rud a bheith scríofa sa nuachtán nó le

feiceáil ar an teilifís agus an rud sin a bheith ceart!

Ná déan dearmad go bhfuil an staraí cosúil le

bleachtaire. Cuireann an bleachtaire ceisteanna

agus déanann sé scrúdú ar chuid mhór foinsí

difriúla le pictiúr cruinn a fháil den mhéid a tharla.

SECTION 1

Foinsí Claonta agus Foinsí Iontaofa

14

Cuid

Smaoinigh siar ar scéalta do mhamaí faoin tsaol

nuair a bhí sí óg, nó ar an cheist a chuir tú ar

sheantuismitheoir faoi stair an teaghlaigh.

Níl fáth ar bith nach raibh an t-eolas a fuair tú

cruinn ceart. Ní hé nach bhfuil do mhamaí nó do

dhaideo iontaofa mar fhoinse ach go fóill féin, níor

mhiste an dara foinse a lorg le pictiúr iomlán a

fháil.

In amanna, nuair a bhímid ag iarraidh smaoineamh

siar ar rudaí a tharla tamall fada ó shin, seans nach

mbeadh ár gcuimhní cinn 100% cruinn! Sin rud

amháin a gcaithfidh staraí bheith ag smaoineamh

air.

Samhlaigh cluiche peile... Áth Cliath in éadan Chill Dara i gcluiche

leathcheannais Chúige Laighean. An bomaite deireanach.

Tá na foirne ar comhscór, 1-11 an taobh...Tugann an réiteoir cic saor d’Áth Cliath, rinne Cill

Dara gearán, dar leo nach feall a bhí ann.Cuireann Áth Cliath an liathróid thar an trasnán.

Tá an cluiche thart, bhain Áth Cliath!

Bhí muintir Chill Dara ar buile - dúirt siad nach

raibh sé cothrom - an raibh an ceart acu?

Scrúdaigh na foinsí.

Foinse A: Micí as Cill Dara Foinse B: Padaí as Baile Atha Cliath

Cad é do bharúil féin - cén sórt foinsí eile a bheadh

de dhíth ort leis an scéal seo a fhiosrú i gceart?

15

Cén sórt foinsí iad Micí agus Padaí?

An bhfuil siad claonta nó an bhfuil siad

iontaofa - i do bharúil?

Seo thíos foinse eile, an dtugann sé pictiúr

níos fearr dúinn den scéal?

An mbeadh sé cothrom a rá go bhfuil an

fhoinse físe seo 100% iontaofa?

Cad é do bharúil féin?

Má dhéanaimid scrúdú ar na 3 fhoinse arís, tá

roinnt pointí ann a dtig linn bheith cinnte

fúthu:

1. Shéid an réiteoir a fheadóg agus thug cic

saor d’Áth Cliath.

2. Scóráil Áth Cliath an cic saor.

3. Bhain Áth Cliath an cluiche.

Ach i ndiaidh dúinn na 3 fhoinse seo a úsáid,

cad iad na ceisteanna atá go fóill gan

freagairt?

An dtiocfadh leat iad a bhreacadh síos.

Déan liosta de na foinsí eile a thiocfadh linn

a fháil le cuidiú linn na ceisteanna seo a

fhreagairt.

Clóscríobh do fhreagraí anseo.

Thig leat an freagra a chur trí

rphost chuig an mhúinteoir.

16

Seo pictiúr de dhealbh atá i ngairdín an chuimhneacháin i mBÁC, ach níl na píosaí curtha le chéile mar is ceart. Brúigh ar an deilbhín thíos le pictiúr níos soiléire a dhéanamh duit féin.

Bíonn roinnt foinsí claonta in amanna, ach ní

hionann sin is a rá nach bhfuil siad úsáideach.

Tá chóir a bheith gach foinse úsáideach ar

dhóigh amháin nó ar dhóigh eile - go háirithe

nuair a úsáideann tú in éineacht le foinse eile í.

Má chuirimid le chéile ar an dóigh cheart iad

agus má bhíonn a fhios againn an dóigh cheart le

heolas a bhaint astu, bíonn gach foinse

úsáideach!

An rud is tábhachtaí a mbíonn orainn

cuimhneamh air ná gan bheith ag brath ar an

aon fhoinse amháin.

Faigh a oiread foinsí agus is féidir, cuir le chéile

iad agus, mar a bheadh tomhas míreanna mearaí

ann, gheobhaidh tú pictiúr níos fearr den mhéid a

tharla!

SECTION 2

Foinsí Rialtais

17

Cuid

Tharla sna laethanta sin go ndeachaigh

forógra amach ó Caesar an domhan ar

fad a chlaru...chuaigh gach duine chun a

gclaraithe, gach aon duine go dtí a

chathair féin.

Agus chuaigh Iósaf fosta suas ó chathair

Nazarat go dtí Beithil chun a chlaraithe

mar aon le Muire, a bhean chéile, a bhí ag

iompar clainne. (Soiscéal Naofa Íosa Críost de réir Lúcais 2: 2-7)

An aithníonn tú an scéal seo?

Is foinse thánaisteach iontach clúiteach í faoi

shaol Íosa. Scríobh fear darbh ainm Lúcas

síos é thart ar chéad bliain i ndiaidh bhreith

Íosa Críost.

Tá a fhios ag gach duine a cheiliúrann an

Nollaig faoin mhéid a tharla nuair a rugadh

Íosa. Tá a fhios againn faoin réalta agus faoi

18

Sular rugadh Íosa, d’ordaigh Caesar (impire na

Róimhe) daonáireamh fud fad na himpireachta

s’aige.

Bhí an Phalaistín (áit inar rugadh Íosa) mar chuid dá

impireacht ag an am.

Is bunfhoinse iontach úsáideach é an daonáireamh

mar tá a lán eolais ann faoi dhaoine a bhí beo ag an

am.

Gach deich mbliana, déanann an rialtas cuntas ar na

daoine ar fad atá sa tír - seo an daonáireamh.

Caithfidh gach teaghlach foirm a líonadh isteach le

heolas a thabhairt faoi gach duine atá ag stopadh sa

teach ag an am sin. Mar shampla, eolas ar oideachas,

aois, teanga agus áit bhreithe srl.

Úsáideann an rialtas an t-eolas seo le pleanáil a

dhéanamh don todhchaí (an méid scoileanna nó

otharlann a bheas de dhíth i gceann 20 bliain eile,

mar shampla.)

Bíonn páipéir rialtais mar seo

iontach tábhachtach don

staraí.

Coinníonn rialtais dhifriúla, gach áit

ar domhan, eolas de gach cineál

faoin tír s’acu.

Tá páipéir ar fáil a thugann eolas

dúinn ar chuid mhór rudaí. Na dlíthe

sa tír, mar shampla, nó na fadhbanna

sa tír, an teagmháil atá acu le tíortha

eile, na cogaí a bhí siad a throid le

tíortha eile srl.

Bíonn litreacha ar fáil a scríobh

SECTION 3

Taighde duit féin

19

Cuid

An cuimhin leat gur luaigh muid an focal cartlann

roimhe seo. Coinnítear na torthaí daonáirimh uilig

sa chartlann náisiúnta. Tá torthaí 1901 agus 1911,

don tír ar fad, ar fáil faoi láthair sa chartlann.

Is mór an cuidiú dúinn an chartlann náisiúnta má tá

muid ag iarraidh taighde a dhéanamh ar dhaoine

tábhachtacha ó stair na hÉireann sa tréimhse seo.

Tá Pádraig Mac Piarais ar dhuine de laochra móra

na tíre seo.

• Ba dhlíodóir é.

• Ba mhúinteoir é.

• Ba fhile é agus ba Ghaeilgeoir é.

• Ba shaighdiúir é agus shínigh sé forógra shaoirse

na hÉireann sa bhliain 1916, roimh Éirí Amach na

Cásca. Throid sé san Éirí Amach agus chuir na

Sasanaigh chun báis é i bpríosún Chill

Mhaighneann ar an 3ú Bealtaine, 1916.

Scrúdaigh an freagra a rinne an Piarsach do

Dhaonáireamh 1901. Bhí a athair marbh agus

ba é Pádraig an mac is sine den teaghlach.

Cé go raibh a mháthair go fóill beo,

ba é Pádraig Mac Piarais ceann an

teaghlaigh agus bhí airsean an

daonáireamh a líonadh isteach.

An dtig leat na ceisteanna seo a fhreagairt?

Check Answer

Question 1 of 5Cén aois í an deirfiúr ab óige a bhí ag an Phiarsach?

A. 22

B. 21

C. 19

D. 16

20

Is mise Pádraig Mac Piarais agus is mac léinn mé. Tá mé i mo chónaí i mBaile Átha Cliath. Tá mé 21 bliain d’aois. Tá cúigear i mo theaghlach. Margaret an t-ainm atá ar mo mháthair. Tá deartháir amháin agam, Liam an t-ainm atá air. Tá sé 19 mbliana d’aois.Tá beirt dheirfiúracha agam, Margaret agus Mary Brigid. Tá Margaret 22 bliain d’aois agus tá Mary Brigid 16.

Samhlaigh ríomhairí a bheith ann in 1901.

Amharc thíos an cineál cur síos a bheadh

scríofa ag Pádraig Mac Piarais air féin,

bunaithe ar an fhreagra a thug sé don

daonáireamh.

Anois, déan rud beag taighde de do chuid féin.

Dar ndóigh, níorbh é Pádraig Mac Piarais an

t-aon duine mór le rá a líon isteach an

daonáireamh. Amharc thall na daoine

tábhachtacha eile i stair na hÉireann a bhí

beo ag an am chéanna.

An aithníonn tú duine ar bith acu?

Roghnaigh duine acu, amharc ar fhoirm

daonáirimh theaghlach an duine sin agus

scríobh cur síos gairid ar an duine, cosúil leis

an chur síos a scríobh Pádraig Mac Piarais.

Thomas Clarke

Michael Collins

James Connolly

Éamon De Valera

Dubhghlas de hÍde

Scríobh an cur síos anseo

21

An cuimhin leat an Chraobh Ghinealaigh ar a raibh tú ag obair?

Dá rachfá ar ais fada go leor, chuig tuismitheoirí do

sheantuismitheoirí (do shin-seantuismitheoirí) agus chuig

seantuismitheoirí do sheantuismitheoirí (tá seo ag éirí casta!) -

b’fhéidir go mbeadh an fhoirm daonáirimh a líon siad isteach in

1901 nó in 1911 ar fáil sa chartlann náisiúnta - ar mhaith leat

amharc?

Beidh cúpla rud de dhíth ort (cuir ceist ar do

• Sloinne (agus céadainm)

• An contae inar chónaigh sé/sí

• An baile fearainn nó an tsráid inar chónaigh sé/sí

Brúigh ar an deilbhín agus bí ag fiosrú! Úsáid an leabhar nótaí thíos leis an chur síos a scríobh.

SECTION 4

Dialann Anne Frank

22

Cuid

Luaigh muid roimhe seo gur bunfhoinsí iontach

úsáideach a bhíonn sna dialanna. Is sampla maith

de dhialann stairiúil í an dialann a choinnigh cailín

óg darbh ainm Anne Frank.

Rugadh Anne Frank sa Ghearmáin sa bhliain

1929. Ba Ghiúdaigh iad muintir Frank. D’imigh

siad go dtí an Ísiltír sa bhliain 1933 chun na

Naitsithe a sheachaint.

Chuaigh muintir Frank i bhfolach i seomraí rúnda

nuair a ghabh an Ghearmáin an Ísiltír. Chuidigh a

gcairde Ollannacha leo. Bhí na seomraí rúnda

seo folaithe san fhoirgneamh ina raibh oifigí ag

athair Anne.

Choinnigh Anne cuntas ina dialann agus i

leabhair nótaí eile ar a saol sa teachín ar feadh

dhá bhliain. Rinneadh feall ar mhuintir Frank i mí

Lúnasa 1944 agus tháinig na Naitsithe ar na

seomraí rúnda.

Fuair Anne bás i gcampa géibhinn i mí an

Mhárta, 1945, ach maireann an dialann mar

fhianaise ar scéal Anne. Foilsíodh é sa bhliain

1947 agus díoladh níos mó ná 20 milliún cóip de.

Foinse B: Sliocht as téacsleabhar staire

Foinse A: Seo thuas bunchóip de dhialann Anne Frank atá ar taispeáint in Iarsmalann Anne Frank, in Amstardam.

Amharc ar an dá fhoinse seo agus freagair na

ceisteanna ar an chéad leathanach eile.

23

Check Answer

Question 1 of 7Roghnaigh an cur síos is fearr a fhóireann d’Fhoinse A

A. Is bunfhoinse í seo mar gur scríobh Anne Frank féin é

ag an am

B. Is bunfhoinse í mar gur grianghraf é.

Gníomhaíochtaí1. Freagair na ceisteanna a leanas.

24

2. Tarraing na himeachtaí seo isteach san amlíne in ord cróineolaíochta.

Check Answer

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

1. 1939: Thosaigh an dara cogadh

domhanda

2. 1944: Tháinig na Naitsithe ar

mhuintir Frank

3. Eanáir 1933: Tháinig na Naitsithe i

gcumhacht sa Ghearmáin

4. 1929: Rugadh Anne Frank

5. 1945: Fuair Anne bás i gcampa

géibhinn

6. Níos moille in 1933: D'imigh

muintir Frank chun na hÍsiltíre le

héalú ó na Naitsithe

25

Do chuntas dialainne féin…

Samhlaigh, i gceann deich mbliana nó fiche bliain

gur tú Uachtarán na tíre seo, i do shuí ar

chathaoir chompordach in Áras an Uachtaráin i

mBaile Átha Cliath.

Bheifeá ar an duine is tábhachtaí agus is clúití in

Éirinn. Bheadh iriseoirí ag cur suim i do chúlra

agus i stair d’óige - ná lig síos iad, cruthaigh

foinse stairiúil anois le go mbeidh siad ábalta

taighde a dhéanamh ort.

Scríobh cuntas dialainne don lá inniu!

Ná déan dearmad ar na cúig Cheist a bhí againn:

1. Cé - luaigh daoine: Cé hiad na daoine ar bhuail tú leo inniu?

2.Cad é - Cad é a tharla? Cad é a

3.Cá háit - Cá raibh tú inniu?

4.Cén uair - Cén uair a tharla na

5.Cad chuige - Cad chuige a ndearna

Seo sampla den

chineál ruda a

thiocfadh leat a

dhéanamh

Brúigh ar an deilbhín thíos le do

chuntas dialainne féin a scríobh.

CHAPTER 4

Dul siarCaibidil

27

Gníomhaíochtaí 1. Meaitseáil an t-eochairfhocal leis an mhíniú cheart:

Check Answer

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

1. An staidéar ar rudaí atá fágtha ón am a chuaigh thart.

2. An t-ord inar tharla rudaí sa stair3. Foinse a tháinig ón tréimhse staire atá

á staidéar againn.4. Duine a dhéanann staidéar ar rudaí a

tharla san am a chuaigh thart.5. Áit a gcoinnítear taifid agus doiciméid

stairiúla.6. Foinse nár tháinig ón am, atá bunaithe

ar fhoinsí eile.

28

2. Meaitseáil an cineál foinse leis an chur síos cheart.

Check Answer

bunfhoinse

bunfhoinse

foinse thánaisteach

foinse thánaisteach

grianghraf

grianghraf

téacsleabhar scoile

téacsleabhar scoile

29

3. Ciallaíonn ord croineolaíochta an t-ord inar tharla rudaí sa stair. Ó thaobh na

cróineolaíochta de, tá pictiúr amháin ‘as áit’ i ngach ceann de na ceisteanna seo a leanas –

cén pictiúr é?

Check Answer

Question 1 of 3

30

Braitheann saol an lae inniu go mór ar an

stair.

An cineál saoil atá againn inniu agus an cineál

tíre ina gcónaímid - braitheann na rudaí seo

ar an stair s’againn.

Sa leabhar beag seo, chonaic muid cuid de na

scileanna is mó a bhíonn de dhíth ar staraithe

- is staraí thusa anois!

Ciallaíonn sé sin go gcaithfidh tú bheith

fiosrach. Caithfidh tú a oiread foinsí agus is

féidir a tharraingt chugat féin agus scrúdú a

dhéanamh ar na foinsí sin.

Cuir tuiscint ar an stair agus cuirfidh tú

tuiscint ar an tsaol sa lá atá inniu ann!