แกะเทป INTRODUCTION ENTOMOLOGY PART I BY วนวน แหง VM 22

นคอภาพของตวไรบนหนาผากของทกคนจะมตวไรอยซงเปนตวเดยวกบ Demodex หรอตวไร

ทกอขเรอนในสนข แตมนจะไมกอโรคในคน นอกจากมแผล หรอภมคมกนบรเวณนนบกพรอง

เราเปนสตวแพทยตองรถงวงจรชวตของสตวเหลาน เพอใชในการควบคม หรอก าจด

เพราะแมเราจะฉดยาฆาหมดทกอาทตย แตมนกยงกลบมาบนตวสตวอก เราตองแนะน าให

เจาของจดการกบสงแวดลอมทพวกหมดอยเปนการแกปญหาทตนเหต

กฏวทยา ประกอบดวย 2 สวนใหญๆคอ แมลง (insect)และสตว ขาขอปลอง

(arachnid) เชนแมลงเปน insect พวกเหบ เปน ขาขอปลอง ซงอย ใน Class Arachnida

Phylum Arthropoda

ลกษณะรปราง:

1. โครงสรางล าตวภายนอกทแขง (chitinous skeleton)ไคตนเวลาอยขางนอกจะเกด

ลกษณะเปนผวมนเลอม เปนสน าตาลหรอสด า

2. ล าตวและขามลกษณะเปนขอ-ปลอง บางทอาจจะแยกเปนขอปลองไมออก

Host-Arthropoda Relationships มนอาศยยงไงอยบนตวของโฮส

- obligatory relationship จ าเปนตองอาศยอยบนตวโฮสตลอดเวลาไมสามารถจะ

ออกจากโฮสได ถาออกมาอยไดไมนนจะตาย เชน ไร

- facultative relationship อาศยอยบนตวโฮสในชวงทหาอาหาร หลงจากอมกไปอยท

อนได เชน เหลอบ ยง

เวลาอยบนตว โฮส มนท าอะไรกบโฮสบาง

1. เปน parasite คอหาอาหาร ตวโฮสกจะเปนแหลงอาหาร เชนดดเลอด กนน าเหลอง กน

เสนผม ขไคล สะเกดแผล

2. ใหความอบอนและความชน เชนแทรกตวตามรของ skin

3. ทอยอาศยของแมลงและสตวขาปลอง

4. แหลงผสมพนธ

5. ท าหนาทเปนพาหะ (vector) ในการแพรพนธแมลงจากสถานทหนงไปยงอกสถานท

หนง อาจเกดจากการสมผส direct contact จากสตว

ความสญเสยทเกดจากแมลงและสตวขาปลอง

1. ผลกระทบโดยตรง (direct effect)

1.1 การสญเสยเลอด

1.2 การแพหรอเปนพษจากแมลง เชน ผงตอย

1.3 การเกดไมเอยซส (Myiasis) เกดจากตวออนของแมลง มการเคลอนท ฟอรมตวในตวของ

โฮส ท าใหเกดวการ

1.4 โรคผวหนง เชน ขเรอน ท าใหเกดลกษณะของ

- alopecia ขนรวง

- lichenification คน แลวเกดการเกาถตวตามพนคอก

หรอตว ectoparasite ไปกระตนใหผวหนงเกดการหลง interleukin ออกมา interleukin กจะไป

สรางสารทท าใหเกด inflammation ท าใหผวหนงเกดการอกเสบ เกดการหนาตวขนมา เรยก ไล

เคน

2. ผลกระทบทางออม (indirect effect)

2.1 การบนทอนสขภาพสตว สรางความร าคาญใหสตว

2.2 พาหะ (vector) หรอ โฮสตกงกลาง (intermediate host) คอเปนตวพา ท าใหตดจากHost

นงไปยงอก Host นง

2.2.1 Mechanical Transmission คอการสงผานแบบไมมการเจรญ อาจจะตดทาง

ปากทมนดดเลอดจากตวนงไปอกตวนง เชนทรปปาโนโซม

2.2.2 Biological Transmission มการเจรญเตบโตในตว ของ Host เชนพยาธหนอน

หวใจ คอ เจรญเปน L1 L2 L3

- Propagative Transmission มการเพมจ านวนอยางเดยว

- Cyclodevelopment Transmission มการพฒนาตวเอง

- Cyclopropagative Transmission มการเพมจ านวนและ มการพฒนาตวเอง

และเปลยนแปลงรปราง

2.2.3 Intermediate hosts คอจะรบตวออนไปเจรญเตบโตเปนระยะตางๆ และไปกอ

โรคในhostสดทายอกท

การจ าแนกแมลงตางๆ

หลกเกณฑการจ าแนกชนดของสตว (classification criteria)

• ความคลายคลงของรปราง (morphology similarity) เหลอบตวใหญ แมลวนตวเลกจง

แตกตางในเรองของขนาด

• Isoenzyme Electrophoresis แยกจากเอนไซมทเหมอนๆกน

• DNA and RNA analysis

Classification:

Phylum Class Order

Family Genus Species

BINOMIAL SYSTEM:

genus species

Musca domestica ตวนคอ แมลงวนบาน

ถงจะมชอจนส และสปชสเดยวกนแตมนมความหลากหลายในตวมนเองซงตาง

ไปตาม เชนแมลวนบานทไทย กบ USA กจะแตกตางกน

- geographic distribution สถานททมนอาศย

- environment สงแวดลอม

- season ฤดกาล

- genetic พนธกรรม

Classification of Arthropoda

Arthropoda Phylum

Chelicerata Mandibulata Subphylum

Merostomata Crustacea เชน กง ไรน า Class

Arachnida Chilopoda เชน ตะขาบ

Pentastomida Diplopoda เชน กงกอ

Insecta

แบงเปนสองกลมโดยดลกษณะของปาก

Mandibulata ปากเปนแบบกดหรอเคยว พวกนจะมกรามทปาก

Chelicerata ปากเรยวแหลมเลก มลกษณะของการดดเลอด หรอ fluid จาก Host

พวกแมลงยงแบงกลมยอยไดอก

Arthropoda Phylum

Arachnida Insecta Class

Astigmata (mites)(ไร) Diptera (flies) Order

Prostigmata (mites) Phthiraptera (lice)(เหา)

Mesostigmata (mites) Siphonaptera (flea)(หมด)

Metastigmata (ticks)(เหบ)

(Acarina)

Note stigmata คอชองเปดในการหายใจ

Astigmata คอไมมชองเปด

Prostigmata คอ ชองเปดอยดานหนา

Mesostigmata คอ ชองเปดอยตรงกลาง

Subphylum Chelicerata

สตวจ าพวกขาขอปลอง ทปากไมมกราม (mandible)

แตมโครงสรางทเรยกวา chelicerae 1 ค

I. Class Merostomata

- ขา6 ค - gills เหงอก

- cephalothoraxคออกตอกบหวเปนชนเดยวกน - Telson แพนหาง

- carapace มกระดองหมเหมอนกงทมเปลอกหมหว

Ex. แมงดาทะเล (horse-shoe crab)

II. Class Arachnida

- ขา 6 ค

- ขา2คแรกพฒนาเปน = chelicerae, pedipalpi (ชวยขณะทกนอาหาร)เปนเสนๆใชจบอาหาร

เขาปาก

- cephalothorax คออกตอกบหวเปนชนเดยวกน

- 3 Orders ทส าคญ

1. Order Scorpionoidea คอ พวกแมงปอง

2. Order Aranea คอแมงมม

3. Order Acarina คอตวไร

Order Scorpionoidea

- ตวอยางของสตวในกลมนคอ แมงปอง

- chelicerae แขงแรง

- pedipalpi และปลองทองสดทาย = เหลกไน (stings)

- pectines = sensory organ อยใตทองใชรบความรสกสนสะเทอน

Order Aranea

- ตวอยางสตวในกลมนคอ แมงมม (spider)

- cephalothorax และ ทอง แยกกนอยางชดเจน

- prosoma = สวนตนของล าตว

- opisthosoma = สวนทายของล าตว

- pedicel = กานเลกๆทแยกสวนตน-สวนทายล าตว

- chelicerae ดดแปลงไปเปน poisonous claw (fang)

- pedipalpi = sensory organ

- pedipalpi = intromittent organ ในแมงมมเพศผ เปนตวชวยในการผสมพนธ

Note soma แปลวา Body

Order Acarina ตองใหความส าคญ

- prosoma และ opisthosoma รวมตวกน บางครงเราจะไมแยกวาตรงไหนคอหว

หรออก คอจะมองไมเหนอก เหนหวแลวกตวเลย

- chelicerae และ pedipalpi อยางละ 1 ค

- กอโรคและเปนตวน าโรคในสตวชนดอน

- ตวอยางของสตวในกลมนคอ เหบ ไร

เหบ โครงสรางล าตวของเหบไมแขง จงสามารถ ขยายตวไดเวลาดดเลอดซงเปนเหบตวเมย

สวนตวสน าตาลเลกๆเปนเหบตวผ

III. Class Pentastomida ไมส าคญมาก

- ลกษณะล าตวภายนอกแบงเปนปลอง

- ลกษณะภายในล าตวมการรวมตวเปนสวนเดยว

- ทปากมตะขอ (hook) อย 2 ค

- ไมมระบบหมนเวยนของเลอดหรอระบบหายใจ

- ex. Linguatula sp., Armillifer sp.

- ชอรวมทเรยกสตวในกลมนคอ

Pentastomids

Subphylum Mandibulata

สตวในกลมนเปนสตวทมกราม และจ าแนกเปน 4 Class

1. Class Crustacea

2. Class Chilopoda

3. Class Diplopoda

4. Class Insecta (Hexapoda

1. Class Crustacea

- มจ านวน > 26,000 ชนด สวนใหญอยในทะเล

- cephalothorax / abdomen

- ขา 5 ค

1st - 2nd pairs = antenna(หนวด)

3rd pair = mandible (กราม)

- carapace ปกคลมสวนหว อก ดานขางล าตว

- ex. กง ป และ ไรน า (cyclops)

- copepod crustaceans = fish lice (gill, fin) มกเปนเหาทอาศยอยบนตวของปลา

จะไปลดพนทในการแลกเปลยนแกส ปลาจะตายในทสด

2. Class Chilopoda ตะขาบ ไมเนน

- ล าตวแบนยาว สวนหวมหนวด 1 ค

- ล าตวแบงเปนปลอง 10-30 ปลอง

- แตละปลองมขา 1 ค

- ขาคแรก = poisonous claw

- ex. ตะขาบ (centipedes)

3. Class Diplopoda กงกอ ไมเนน

- ล าตวกลมยาว สวนหวมหนวด 1 ค

- ล าตวแบงเปนปลองมจ านวนมากถง 100 ปลอง

- แตละปลองมขาอย 2 ค

- ex. กงกอ (millipedes)

4. Class Insecta

- 90% ของ arthropods เปนแมลง เปนสตวทมมากสดในโลก

- ตวเตมวยของแมลงมขา 3 ค

- ล าตวแบงออกเปน 3 สวนอยางชดเจน

หว (head)

อก (thorax)

ทอง (abdomen)

การจดอนดบ (Order) ของแมลงค านงถง:

1. ปก

- การมหรอไมมปก - รปรางของปก

- การเรยงตวของเสนปก (Wing vein)เปนแขนงบนเสนปก

มเลอดไปหลอเลยง

-โครงสรางของปก ใสแสงผานได เรยก membranous แบบหนามสสนเรยก เรยก

leathery

2. รปแบบของปาก

- mandibulate ปากเคยว

- haustellate ปากดด ปากคอนขางเรยวแหลม

3. การเปลยนรปราง (metamorphosis) คอการพฒนาหรอเจญเตบโตของแมลง

- no metamorphosis ไมมการเปลยนแปลงรปรางเลย

- simple metamorphosis มระยะไมครบในการเปลยนแปลงรปราง เชน เหา ไร ออก

จากไขมาเปน nymph(ระยะกลางวย)และเปน adult

- complex metamorphosis มระยะตางๆครบ เชน egg(ไข) larva(ตวออน) pupa

( ดกแด) adult (ตวเตมวย)เชนยง

4. ลกษณะและโครงสรางพเศษอนๆ

เชนรปรางของขา อาจจะมแผนในการยดเกาะเสนขน หรออาจมตะขอ กจะใชโครงสรางพวกน

ในการแบงกลมอกท

นคอHemimetabolus Metamorphosis หรอ incomplete Metamorphosis หรอ simple

Metamorphosis ในทน adult อาจเรยก imago

นคอ Holometabolus Metamorphosis หรอ complex metamorphosis มระยะตางๆครบ

เชน egg(ไข) larva(ตวออน) pupa ( ดกแด) adult (ตวเตมวย)

แมลงทมความส าคญทางสตวแพทยม 3 Orders คอ

1. Order Diptera (flies) มนคอแมลงชนสงมววฒนาการดกวากลมอน

- แมลงมปก และยง (mosquito)

- ปกมเพยง 1 ค โดยปกคหลงลดขนาดลงมลกษณะ

คลายตม (knob) เรยกวา halteres

- ปากเปนแบบ sucking type โครงสรางปากคอนขางจะเลกและเรยวแหลม

- life cycle = complete metamorphosis

2. Order Phthiraptera (lice)

- เหา (chewing (ปากแบบเคยวหรอกด)& sucking lice(ปากแบบดด))

- ล าตวแบนจากดานบนลงมาทางดานลาง(dorso-ventrally flatten) มนจงเคลอนตวชา

สวนมากมกจะเกาะนงอยบนเสนผมหรอ ผวหนง

-เหาทมปากแบบกดหรอเคยว สวนมากจะพบในสตวปกสวนเหาทเจอในสตวเลยงลกดวยนม

จะเปนเหาทมปากแบบดด

- หนวดสน (filiform type)

- ล าตวไมมปก

- life cycle = simple metamorphosis

3. Order Siphonaptera

- หมด (fleas) ซงมปากเปนแบบ piercing type ปากแบบเจาะดด

- ล าตวแบนหรอ สอบทางดานขาง และไมมปก

- ขาหลงมขนาดใหญส าหรบกระโดดเหมอนตกแตน

- life cycle = complete metamorphosis ไขของมนจะอยทงบนตวของโฮสและนอกตวโฮส

ความจรงหมดจะไขบนตวโฮสและจะหลนมาทพน จากนนกจะพฒนาไปตามล าดบ ในชวงทมน

เปน Larva กบ Pupa มนจะกนสารอนทรย ทอยตามพน ถาใครเลยงพวกแมวหรอพวกหมา

______________________________________________________