invented tradition, theatre state and imagined community in...

ปท 5 ฉบบท 1 (มกราคม – มถนายน) 2562

161 ประเพณประดษฐ รฐนาฏกรรมกบชมชนจนตกรรมในสงคมไทย: การพฒนากรอบความคด

ประเพณประดษฐ รฐนาฏกรรมกบชมชนจนตกรรมในสงคมไทย:

การพฒนากรอบความคด*

Invented Tradition, Theatre State and Imagined Community

in Thai Society: Development of Conceptualization

มนตรา พงษนล1 / Montra Pongnil

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพอ 1) ทบทวนพรมแดนความรวาดวยแนวคดประเพณประดษฐและรฐนาฏกรรมในสงคมไทย 2) พฒนาขอเสนอแนวคดเหลานเพอประยกตใชในการศกษาชมชนจนตกรรมในสงคมไทย บทความนใชวธศกษาจากเอกสารทางวชาการทเกยวของ ผลการศกษาพบวา ในสงคมไทย ประเพณประดษฐเปนการศกษาการเปลยนแปลงความหมายเพอตอบสนองตอการเปลยนแปลงของสงคม ในขณะทรฐนาฎกรรมเปนการศกษาถงความยงใหญของรฐ อยางไรกตาม การศกษาทงสองแนวทางยงไมมการอธบายทเชอมโยงเขา * ปรบปรงและพฒนาจากการน าเสนอในทประชม/เสวนาวชาการระดบชาต พนถนโขง ช มล มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน ครงท 3 “ถอดรอพรมแดนความร: ความทาทายของสหวทยาการในการพฒนาทองถนโขง ช มล” ระหวางวนท 25-26 ตลาคม 2561 ณ อาคารเฉลมพระเกยรตฯ และอาคารหอประวต มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน บทความนเปนสวนหนงของโครงการวจยของผ เขยนเรอง “นาฏราษฎร: สมมตฐานใหมดานวฒนธรรมศกษา” สนบสนนโดย คณะรฐศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยพะเยา ประจ าปงบประมาณ 2562 1 ผชวยศาสตราจารยประจ าคณะรฐศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยพะเยา e-mail: [email protected]

Received: 12 พฤศจกายน 2561 Revised: 10 มกราคม 2562 Accepted: 14 มกราคม 2562


162

ดวยกนเพอประยกตใชกบการอธบายความเปนชมชนจนตกรรมในสงคมไทย บทความนตองการอภปรายวาชมชนจนตกรรมไมไดถกนยามจากรฐไทยเพยงเทานน ทวาชมชนทองถนกสามารถพฒนาประเพณทมนยของความเปนรฐนาฏกรรมดวยเชนกน ซงแงมมดงกลาวสะทอนความเปนชมชนจนตกรรมทมอ านาจรฐและอ านาจทองถนซอนกนอย บทความนตองการเสนอวาการบรณาการการศกษาประเพณประดษฐและรฐนาฏกรรมจะสามารถสะทอนปฏบตการและความสมพนธของผคน ชมชนและรฐในบรบทชมชนจนตกรรมของสงคมไทยสมยใหมได ค าส าคญ: ประเพณประดษฐ, รฐนาฏกรรม, ชมชนจนตกรรม, วฒนธรรมศกษา, นวตกรรมทางวฒนธรรม



Abstract This article aims to: 1) review frontier of knowledge in invented tradition and theatre state in Thai society, and 2) develop and apply concepts of invented tradition and theatre state to examine imagined community in Thai society. Data collection was done using related document and literature. Results revealed that: 1) invented tradition in Thai society referred to a study regarding change of definitions in response to social change, and 2) theatre state was a study relevant to grandness of the state. Unfortunately, these two studies had not been examined and concatenated for applying in describing imagined community in Thai society. Therefore, this article discussed: 1) the imagined community which was defined by Thai society, and 2) local community which was able to develop their tradition implied with theatre state. This discussion reflected condition of imagined community overlapped with both state and local power. Furthermore, the discussion also recommended that integration of a study between invented tradition and theatre state could reflect performance and interaction between people, community, and the state in context of imagined community in modern Thai society. Keywords: Invented Tradition, Theatre State, Imagined Community, Cultural Studies, Cultural Innovation


164

บทน า ประเพณประดษฐ (the Invention of Tradition) ในสงคมไทยเรมปรากฏชดประมาณทศวรรษ 2530-2540 (ศราพร ณ ถลาง, 2559: 14-15) ซงอยในชวงการเปลยนผานทางเศรษฐกจการเมองและสงคมอยางรวดเรวกบการไหลบาของทนนยมสมยใหมและโลกาภวตน ในขณะเดยวกบทมกระแสสงของความเปนราชาชาตนยม (สมศกด เจยมธระสกล, 4 สงหาคม 2560)2 ของสงคมไทย เงอนไขตาง ๆ ดงกลาว ท าใหสงคมไทยมการปรบตวในหลาย ๆ ดาน มตหนงทมความสนใจในวงการทางมนษยศาสตรและสงคมศาสตรนนคอ ประเพณและวฒนธรรมของสงคมไทยกเปนปรากฏการณทมการปรบตวเปลยนแปลงอยางนาสนใจ การประยกตสรางพธกรรมของรฐ พธกรรมการบวงสรวงขององคกรราชการ ลทธพธและลทธทางศาสนาใหม ๆ และการรเรมจดงานเทศกาลและประเพณใหม ๆ ในจงหวดตาง ๆ ตลอดจนการรอฟนพธกรรมและความเชอตาง ๆ ในระดบกลมและชมชนในสงคมไทย ลวนเปนปรากฏการณทนาสนใจยง ทผานมามนกวชาการน าเสนอประเดนการศกษาทแตกตางหลากหลายกนออกไป แตอยางไรกตาม การศกษาปรากฏการณขางตนนน วงการมนษยศาสตรและสงคมศาสตรในไทยมกจะหยบกรอบคดเรอง ประเพณประดษฐโดยเอรค ฮอบสบอวม (Eric Hobsbawm) เพอมาอธบายถงเงอนไขทกอใหเกดการประดษฐสรางประเพณในยคสมยใหมทเกดขนเพอตอบสนองตอการแกไขปญหาหรอวกฤต

2 ผ เขยนใชค านแทนปรากฏการณทสมศกด เจยมธระสกล เรยกวา “The Rise of King Bhumibol” หรอค าวา “hyper-royalism” ซงเกดขนในทศวรรษ 2540 เปนตนมา



ของกลมคน ชมชนหรอสงคมในสถานการณทเกดการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจการเมองสงคม สงคมไทยมประเพณประดษฐเกดขนในปจจบนอยางมากมาย ซงมทงประเพณประดษฐทถกสรางขนโดยรฐไปถงระดบทองถน ประเพณประดษฐ ทกระดบสะทอนใหเหนถงการแสดงออกของกลมผ คนอยางยงใหญอลงการ หากวเคราะหในมตความเปนประเพณประดษฐ จะพบวา สวนใหญเปนกจกรรมทมการรงสรรคขนตงแตตนทศวรรษ 2540 อนนบวาเปนจดเปลยนผานครงส าคญทงในแงของการพฒนาทางเศรษฐกจการเมองและสงคมททนสมยมากขน ประเพณประดษฐเหลานแสดงใหเหนถงการพยายามปรบตวในมตตาง ๆ เพอสนองตอบตอการเปลยนแปลงไปสความทนสมยในแงมมหรอนยยะทางเศรษฐกจการเมองสงคมและวฒนธรรม ในขณะทแนวคดรฐนาฏกรรม (theatre state) ทน าเสนอโดยคลฟฟอรด เกยตซ (Clifford Geertz, 1980) เราอาจจะอธบายอกดานหนงไดวา รฐนาฏกรรมกอยในฐานะเปนประเพณประดษฐไดเชนกน กลาวคอ ประเพณประดษฐเปนสงทถกประกอบสรางขนเพอสะทอนถงอ านาจและความยงใหญแหงรฐหรอชนชนน า ซงอาจจะอยในรปของการประกอบสรางหรอประยกตทจดขนในวาระและโอกาสตาง ๆ ประเพณประดษฐเชงรฐนาฏกรรมอาจจะมสญลกษณเปนตวบคคลหรอสญลกษณของรฐเปนจดศนยกลางของการประกอบการแสดงเพอสะทอนอ านาจและความยงใหญ ในขณะเดยวกน กมกลมคนทเกยวของกลมตาง ๆ หลายระดบชนเขารวมในกจกรรมนนเพอผลตซ าและตอกย าอ านาจและความย งใหญแหงรฐ การแสดงความจงรกภกดเปนเครองช ให เหนถ งความส าคญของสญลกษณทมอ านาจและความยงใหญนน ๆ อยางเปนรปธรรม ประเพณประดษฐเชงรฐนาฏกรรมทกระท าซ า ๆ จนกลายเปนแบบแผนและ


166

ธรรมเนยมปฏบตสบตอมาและยงวจตรพสดารมากเทาใด กเปนเครองยนยนค าจนและจรรโลงระบอบอ านาจแหงรฐนน ๆ ใหกลมชนตาง ๆ ยอมรบในอ านาจและความยงใหญนน ๆ โดยปรยายดวยเชนเดยวกน อยางไรกด ขอเขยนของนธ เอยวศรวงศ (2560) ชใหเหนความหมายของรฐนาฏกรรมในสงคมไทยทกวางขนกวารฐนาฏกรรมของเกยตซเองวา ความเปนรฐนาฏกรรมนนจะไมสมบรณหากกระท าโดยฝายรฐเทานน หากแตวาประชาชนกลมตาง ๆ ทเขารวมในรฐนาฏกรรมกเปนสวนส าคญทชวยเตมเตมใหความเปนรฐนาฏกรรมมความสมบรณแบบมากยงขนไดเชนกน ซงแมจะแสดงออกแตกตางกน แตทงหมดกท าใหรฐนาฏกรรมปรากฏอยางชดเจนและสมบรณมากขน ซงผ เขยนเหนวาแมประชาชนจะแสดงออกเพอรวมสรางรฐนาฏกรรมของรฐดงทนธเสนอไว แตประชาชนกลมตาง ๆ ในระดบทองถนกมความเปนรฐนาฏกรรมของการแสดงออกเชงอตลกษณตอความเปนชมชน จนตกรรมทมลกษณะซอนทบความสมพนธเชงอ านาจกบรฐไดเชนกนดวย

โดยสรป ชดค าอธบายหนง อาจจะพจารณาไดวา ประเพณประดษฐสมาทานอทธพลแหงอ านาจรฐไทย แตในขณะเดยวกนกยงแสดงใหเห นถงอ านาจของภมภาคหรอทองถนทเปนตวขบเคลอนกจกรรมดวยเชนเดยวกน ปฏทศนดงกลาวทตางกอย รวมในพนททางสงคมเดยวกน ผ เขยนจงเหนวา นอกจากการวเคราะหประเพณประดษฐทเปนสวนหนงของรฐนาฏกรรมจะสามารถแสดงใหเหนถงอ านาจรฐจากประเพณประดษฐไดแลว กยงมบางกจกรรมของประเพณประดษฐทสะทอนการธ ารงอยรวมกนของอ านาจรฐและทองถนดวย ดงนน ความจ าเปนทจะตองพฒนากรอบคดเกยวกบประเพณประดษฐเชงรฐนาฏกรรมในการสรางชมชนจนตกรรมของชมชนทองถนเสยใหม จงมความส าคญยง



ในทน เปนการพยายามอภปรายกรอบความคดหลกทางประวตศาสตรและมานษยวทยา 3 ดาน กลาวคอ 1) แนวคดรฐนาฏกรรม (theatre state) ทเสนอโดยคลฟฟอรด เกยตซ3 จากงานของเขาเรอง Negara: The Theater State in Nineteenth-Century Bali (Clifford Geertz, 1980) 2) แนวคดประเพณประดษฐ (the invention of tradition) ทเสนอโดยเอรค ฮอบสบอวม (Eric Hobsbawm) ทปรากฏในหนงสอรวมบทความเรอง The Invention of Tradition (Eric Hobsbawm and Terence Ranger eds., 2000) และ 3) แนวคดชมชนจนตกรรม (imagined communities) ทเสนอโดยเบเนดกส แอนเดอสน (Benedict Anderson) ในหนงสอเรอง Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism (Benedict Anderson, 1991)4 โดยหยบยกข นมาสนทนารวมกนเพอน ามาอภปรายทชใหเหนขอเสนอ ขอถกเถยงและชองวางของแนวคดดงกลาว ตอจากนน ผ เขยนตองการทจะวเคราะหการศกษาลกษณะและการประยกตใชแนวคดประเพณประดษฐและรฐนาฏกรรมในสงคมไทยจากงานการศกษาทผานมาวา มการน าเสนอแงมมส าคญตาง ๆ ไวอยางไรบาง โดยจะชใหเหนถงประเดนทยงขาดหายไปในการศกษาเรองเหลาน ตลอดจนจะพฒนาเปนกรอบความคดในการศกษาทวา เราสามารถเชอมโยงวธวทยาของการศกษาเกยวกบประเพณประดษฐและรฐนาฏกรรมในฐานะชมชนจนตกรรมได

3 อคน รพพฒน (มรว.) ไดสรปงานของเกยตซทงแนวคดการตความทางวฒนธรรมหรอวฒนธรรมคอระบบสญลกษณกบรฐนาฏกรรมไวในหนงสอภาคภาษาไทยเลมส าคญของทาน เรอง วฒนธรรมคอความหมาย: ทฤษฎและวธการของคลฟฟอรด เกยรซ (2551) 4 มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตรไดแปลหนงสอเลมนออกมาเปนภาคภาษาไทยในชอ ชมชนจนตกรรม: บทสะทอนวาดวยก าเนดและการแพรขยายของชาตนยม โดย เบเนดกส แอนเดอสน (เขยน) ชาญวทย เกษตรศร (บรรณาธการแปล) (2552)


168

วตถประสงค

1. เพอศกษาพรมแดนความรของรฐนาฏกรรมและประเพณประดษฐในสงคมไทย

2. เพออภปรายใหเหนความสมพนธระหวางประเพณประดษฐและรฐนาฏกรรมในฐานะเปนชมชนจนตกรรม รฐนาฏกรรมและการประยกตใชการศกษาในสงคมไทย

งาน Negara: The Theater State in Nineteenth-Century Bali โดยคลฟฟอรด เกยตซ (Clifford Geertz, 1980) ไดพฒนาแนวคดรฐนาฏกรรมขนมาจากการศกษาพธศพของกษตรยทรฐบาหล ประเทศอนโดนเซย เกยตซแสดงใหเหนวา รฐ (state) คอโรงละครทางการเมองทมปฏบตการโดยใชการแสดงพธศพทสรางความรสกยงใหญของรฐตอผคนทมารวมในพธ เกยตซมองวาในยคกอนอาณานคมนน รฐบาหลเปนรฐทใหความส าคญกบการแสดงทยงใหญของกลมผปกครองและชนชนน าขนนางของเกาะบาหลมากกวาทจะใหความสนใจในการปกครองและสรางชวตทางเศรษฐกจสงคมทดใหกบสามญชนชาวบาหล แตสามญชนชาวบาหลถกผกโยงความรสกในการเปนผ ใตปกครองดวยการจดแสดงพธกรรมทยงใหญในพนทสาธารณะของรฐในระบอบกษตรย ยงมการแสดงพธกรรมทขรมขลงทรงพลงและยงใหญเทาใด กจะสะทอนวารฐกษตรยในอาณาบรเวณนน ๆ มพลงอ านาจทางการเมองเหนอกวาและแผซานเขาไปสความยอมรบในการปกครองของสามญชนชาวบาหลมากเทานน จนท าใหการแสดงพธกรรมของรฐบาหลนน ๆ เปนกระบวนการทางวฒนธรรมทสรางความ



เปนจรงของจกรวาลวทยาในโลกจรงใหปรากฏยงกวาทจะอยแคในตวพธกรรมเทานน

เกยตซอธบายเพมเตมขนอยางนาสนใจถงความสมพนธระหวางกลมชนชนปกครองดวยกนเองกมลกษณะกระจดกระจายและกษตรยในรฐบาหลมระบบการปกครองตนเองเปนกลม ๆ ทเรยกวา dadia และแตละกลมมความสมพนธทไมเหนยวแนนและมลกษณะในเชงการแขงขนกนเพอแสดงความยงใหญในระหวางอาณาจกร ความไมเขมแขงของความสมพนธระหวางรฐในบาหล มผลท าใหชมชนหมบานชาวบาหลคอนขางมความเปนอสระทางการเมองในการปกครองตนเองจากราชวงศของกษตรยในพนทหนง ๆ คอนขางมาก ซง "ชมชนในหมบาน" ไมถกผกพนหรอขนตรงตอสถาบนการปกครองของรฐบาหล แตชมชนถกสรางความสมพนธในเชงความสมพนธทางสงคม เศรษฐกจและศาสนาในการจดการวถชวตของตนเองจากเงอนไขสามดาน กลาวคอ ความเปนชมชนหมบาน (banjar) การผกพนกนดวยความเปนชมชนชลประทาน (subak) และความเปนศรทธาในวด (pemaksan) เดยวกน ชาวบาหลแตละหมบานจะจดความสมพนธกบเงอนไขสามดานเชนนดวยการจายภาษเพอบ ารงหรอการท ากจกรรมของชมชนเหลานนดวยกน เงอนไขตาง ๆ เหลาน เกยตซพยายามสะทอนวา ชมชนหมบานมวถชวตทางเศรษฐกจสงคมทคอนขางเปนอสระจากอ านาจการปกครองของรฐกษตรยในบาหล

สวนความสมพนธของชมชนบาหลทถกสรางความสมพนธผกเขาไวกบรฐ เกดขนจากการทรฐนาฏกรรมบาหลจดพธกรรมทบรรจลกษณะความสมพนธระหวางผประกอบพธกรรมภายในราชส านก (jero) กบกลมชาวบานบาหลทเปนผ ชวยพธกรรมของราชส านก (jaba) ในรปของความเปนเจานายกบลกนอง พธกรรมทแสดงความยงใหญของรฐจะถกกระท าซ า ๆ จากระบบความสมพนธ


170

ระหวางสองกลมผประกอบพธกรรมรวมกน เกยตซชใหเหนวา ความสมพนธดงกลาวเปนตวชวยเสรมสรางความเปนจรงในอดมคตทเปนนามธรรมใหปรากฏเปนรปธรรม และในขณะเดยวกนกเปนปฏบตการทชวยเสรมความมนคงทางสงคมระหวางรฐกษตรยและชมชนชาวบาหลนนเอง

อยางไรกตาม มผ วจารณแนวคดรฐนาฏกรรมของเกยตซ (Graeme MacRae, 2005: 395) วา ละเลยความส าคญของปจจยทางเศรษฐกจ เนองจากมองวา ระบบเศรษฐกจของชมชนชาวบาหลไมมความเกยวของกบรฐนาฏกรรม แตจากขอมลทางประวตศาสตรของอาณาจกรอน ๆ นอกจากบาหลในเอเชยตะวนออกเฉยงใตตางสะทอนใหเหนวา รฐของอาณาจกรนอกจากจะสรางความจงรกภกดของชมชนโดยใชความเชอทางศาสนาและจกรวาลวทยาแลว ยงไดสรางความผกพนทางอ านาจกบชมชนโดยการพฒนาความสมพนธทางเศรษฐกจขนภายใตรฐอาณาจกร เชน ระบบสวย ภาษทเกบเขาทองพระคลง เปนตน

ขออภปรายบนแนวคดรฐนาฏกรรมขางตน ท าใหเกดความเขาใจวา รฐนาฏกรรมสามารถเกดขนไดจากอดมการณของจกรวาลวทยาทางศาสนา การจดแสดงพธกรรมและการจดการทางเศรษฐกจทเปนเครองมอในการสรางความสมพนธระหวางรฐกบชมชนและผคนใหตระหนกและยอมรบในการมอยทยงใหญของรฐได นอกจากนน ผคนและชมชนยงเปนอกตวละครหนงทแสดงออกตอการมอยของรฐอยางจงรกภกดกดวยการประกอบพธกรรมหรอเปนตวละครทรวมแสดงในการประกอบพธกรรมของรฐดวยเชนกน

แนวคดรฐนาฏกรรมถกขยายการศกษาเพออธบายความเปนรฐนาฏกรรมในเกาหลเหนอโดย H. Kwon & B-H. Chung (2012: 155) ไวอยางนาสนใจ และหลงจากนนมการอภปรายใหเหนวา งานของเกยตซมใชจะศกษา



เพยงแตรฐในยคกอนสมยใหมหรอยคกอนอาณานคมไดเทานน แตตวอยางของเกาหลเหนอในศตวรรษท 20 แสดงใหเหนวาความคดรฐนาฏกรรมของเกยตซสามารถอธบายใหเหนความเปนรฐนาฏกรรมของสงคมแบบรฐสมยใหมทมลกษณะเปนเผดจการของประเทศในกลมเอเชยตะวนออกเฉยงใตไดเชนกน (S. Heder, 2007)

ส าหรบงานวจยเกยวกบรฐนาฏกรรมในสงคมไทย พบวายงมจ านวนนอยและขาดการศกษาอยางจรงจง หากจะมการศกษานกวชาการกเลอกทจะใชแนวคดรฐนาฏกรรมกบสงคมหรอประเทศอนทอยในเอเชยตะวนออกเฉยงใต เชน การเมองเชงวฒนธรรมของสงคมชวาในครสตศตวรรษท 19: ภาพสะทอนจากแนวคดเรองรฐนาฏกรรม (ชยวฒน หลานฉม, 2559: 1-36) ในขณะทหากจะศกษาเรองอ านาจรฐและชนชนน าในสงคมไทย กลบนยมใชแนวคดมารกซสตและนโอมารกซสต เชน แนวคดอดมการณน า (hegemony) หรอการเมองวฒนธรรม (cultural politics) เสยมากกวา

เมอพจารณาการศกษาเกยวกบรฐนาฏกรรมในสงคมไทยทมอย พบวาสวนใหญใหความสนใจกบการอธบายลกษณะของรฐนาฏกรรมในสงคมไทยระดบบน เชน การศกษาเกยวกบการแสดงอ านาจทยงใหญของการรฐประหารในกรณการศกษาของปรด หงษสตน (2557: 53-99) หรอการอธบายรฐบาลทหารผานสอสงพมพและการอานค าวนจฉยของสถาบนศาล เชนขอเขยนของยกต มกดาวจตร (2550) รวมจนถงสะทอนลกษณะรฐนาฏกรรมในสงคมไทยปจจบนวามสวนผสมของการใชอ านาจของก าลงทางการทหารและระบบราชการรวมกบความเชอทางศาสนาอยางไร เชนในกรณขอเขยนของสรพศ ทวศกด (เวบไซต The Standard, 16 กมภาพนธ 2561) และสดทายคอวทยานพนธของพนธกร วรภมร (2559: 107-133 และ 2560: 403-422) ทแมจะศกษาผคนทตองการเปน


172

สวนหนงของรฐนาฏกรรมในชวงเหตการณสวรรคตของรชกาลท 9 ซงเปนการศกษาทแตกตางจากงานอนขางตน แตกชใหเหนถงพลงอนยงใหญของรฐนาฏกรรมผานพระราชพธศพและพระบรมฉายาลกษณของรชกาลท 9 ดวยเชนกน

อยางไรกตาม เปนทนาสนใจทจะขยายความคดของขอเสนอเรอง ภมกายา (Geo-body) ของการสรางแผนทของรฐสมบรณาญาสทธราชยในวทยานพนธปรญญาเอกของธงชย วนจจะกล เรอง Siam Mapped (Thongchai Winichakul, 1994)5 นน โดยอธบายตอไปไดวา พฒนาการของรฐไทยทมการเปลยนผานจากรฐนาฏกรรมทอยในระบอบสมบรณาญาสทธราชยมาเปนรฐชาตในปจจบน การเปลยนรปรฐดงกลาวไมไดแยกขาดจากกนโดยสนเชง แตภายใตกระบวนการดงกลาวกมการเปลยนผานรปแบบของสถาบนกษตรยดวย กลาวคอ แทนทระบบอดมการณแบบเทวราชาจะเปนศนยกลางของจกรวาลในรฐนาฏกรรมแบบเดม แตความเปนรฐชาตของไทยในปจจบน กลบท าใหความหมายของสถาบนกษตรยแบบรฐนาฏกรรมเรมหลอมรวมกบ “ภมกายา” ของประเทศไทยจนกลายเปนอนหนงอนเดยวกน

นอกจากน สรพศ ทวศกด (The Standard, 16 กมภาพนธ 2561) แสดงใหเหนวา รฐนาฏกรรมสมยใหมเปนรฐนาฏกรรมทผสมผสานความทนสมยเขากบอ านาจทางการทหารและความเชอในพทธจกรวาลวทยา นอกเหนอจากภมกายาทสถาบนกษตรยถกหลอมรวมเขากบความเปนรฐชาตดวย ในขณะททกษ

5 แปลเปนไทยในชอ ธงชย วนจจะกล. ก าเนดสยามจากแผนท: ประวตศาสตรภมกายาของชาต. แปลโดยพวงทอง ภวครพนธและคณะ. กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟรวมกบส านกพมพอาน (2556) และ ธงชย วนจจะกล. ภมกายาและประวตศาสตร. ฟาเดยวกน. 6(3) (กรกฎาคม-กนยายน 2551): 84-118.



เฉลมเตยรณ (2548) กกลาวไวเชนกนวา สถาบนกษตรยเรมถกหลอมรวมเขากบความเปนรฐชาตไทยเมอกาวเขาสตนทศวรรษ 2500 โดยการปกครองแบบระบอบพอขนอปถมภทจอมพลสฤษด ธนะรชตไดสรางขนมานนเอง

นาสนใจตอไปตรงทวาแอนดร จอหนสนไดอธบายถงการขยายตวของอ านาจและอดมการณของระบบกษตรยในฐานะเปน “เจา” วายงสอถงอ านาจอธปไตยดวยการเปนผ ครอบครองบรวารหรอสงของ ความเปนเจาเชนน ยงสามารถน าพาและสรางหลกประกนใหกบสงท “เจา” ครอบครองใหมความเจรญกาวหนา รงเรองและมลาภยศไดเชนกน (Andrew Alan Johnson, 2014) ดงนน ตามตรรกะของรฐนาฏกรรม ความเปนเจาจงเปนตนแบบของความสมบรณและน าไปสการพยายามทจะสรางความสมบรณแกอาณาเขตทเรมขยายกวางใหญขนเรอย ๆ การอธบายเชนน จงแสดงใหเหนวา “ความเปนเจา” ของระบบอดมการณกษตรยทขยายไปถงทองถน จะท าใหทองถนมการปรบความสมพนธเชงอ านาจจนถกผสมกลมกลน โนมนาวและดงดดเขามาเปนพวกเดยวกบ “เจา” เชนเดยวกน (Andrew Alan Johnson, 2017)

การอธบายของจอหนสนสามารถตความรวมกบแนวคดภมกายาไดวา การขยายตวของ “ความเปนเจา” ของระบบกษตรยไดแผเขาไปดงดดใหบรรดาสงศกดสทธหรอวรบรษทองถนใหกลายเปนชดเดยวกนกบชมชนจนตกรรมของรฐชาตไทย และความสมบรณของความเปนเจาทไดผนวกรวมกบอ านาจหรอความเชอของทองถนจะถกแสดงออกโดยพธกรรมของรฐนาฏกรรมในทองถน นน ๆ ทถกปรบปรง รอฟนหรอผลตประดษฐขนใหมอกดวย ดวยสถานภาพของการศกษารฐนาฏกรรมในสงคมไทยทมงสนใจหนวยการศกษาระดบบนดงขางตน เปนการสะทอนความยงใหญของรฐไดชดเจน แตเมอใหความส าคญกบรฐในระดบบน ท าใหการศกษารฐนาฏกรรมในสงคมไทยท


174

ผานมา ยงไมมการศกษาท าความเขาใจผคนทวไปวามสวนรวมหรอแสดงออกตอการเปนรฐนาฏกรรมของสงคมไทยในรปแบบอยางไรบาง โดยเฉพาะอยางยงถาหากพจารณาศกษาในระดบทองถน กยงมการศกษาและค าอธบายไมชดเจนเทาทควรวา รฐและทองถนมจดความสมพนธเพอสรางความหมายและปฏบตการของรฐนาฏกรรมในรปแบบอยางไรบาง ประเพณประดษฐและการประยกตใชการศกษาในสงคมไทย

ฮอบสบอวม (Eric Hobsbawm and Terence Ranger eds., 2000: 13-14) เสนอวา รฐพธ ทถกสรางขนใหมมความสมพนธกบแนวคดประเพณประดษฐ เขาอธบายวาประเพณประดษฐเปนปรากฏการณทเกดชดเจนในชวงทมพฒนาการของมนษยชาตเขาสความเปนรฐชาตสมยใหม บรบทของการสรางกระแสชาตนยมทมอตลกษณประจ าชาตเพอสงเสรมความเปนเอกภาพของประเทศนน ท าใหรฐประชาชาตสรางประเพณขนมาใหมหรอมการรอฟนประเพณเดมขนมา โดยใชสถาบนและกลไกทางสงคมเพอท าใหประเพณทถกประดษฐขนกลายเปนแนวปฏบตทางวฒนธรรมของรฐประชาตสมยใหมทรฐและประชาชนใหการยอมรบ เบเนดกส แอนเดอสน (Benedict Anderson, 2006: 37-46) เองกเหนวา ประเพณประดษฐเปนสวนส าคญสวนหนงของการสรางพนทของชาตใหมลกษณะเปนชมชนจนตกรรมใหเกดขนจรง โดยเฉพาะเกดขนกบส านกของประชาชนในชาตผานการเขารวมในประเพณประดษฐ

แนวคดประเพณประดษฐก าลงสะทอนใหเหนความแตกตางและตรงกนขามสองดาน นนคอ ความเปนประเพณ (tradition) และความเปนสมยใหม (modernity) แตมนตางกสรางอกสงใหเกดขนเชนกน กลาวคอ ความเปน



สมยใหมไดสรางประเพณประดษฐเพอรบใชการรวมส านกของประชาชนในชาตและตอบสนองหรอกระต นตอการพฒนาทางเศรษฐกจการเมองรวมถงการทองเทยว ในขณะเดยวกน ประเพณประดษฐกอาศยเทคนควทยาการและความเปนสมยใหมเพอท าใหประเพณประดษฐมความดงดดนาสนใจและถกจรตกบประชาชนทอยในสงคมสมยใหมดวยเชนกน

แนวคดประเพณประดษฐโดยฮอบสบอวมไดสรางขอถกเถยงหนงขนมาคอ ฮอบสบอวมพยายามสรางการแยกขวตรงกนขามเพอใหเหนวา กอนยคสมยใหมม ‘ประเพณดงเดม’ (genuine traditions) ซงมลกษณะแขงทอและไมสามารถตอบสนองตอการเปลยนแปลงของสงคมสมยใหมได แตเมอเขาสสงคมสมยใหม การเปลยนกาละและเทศะกท าใหประเพณมความยดหยนและปรบตวขน จนสงผลใหมการสรางประเพณขนมาใหมจากประเพณดงเดม ปเตอร เบรก (Peter Burke, 1986: 316-317) วจารณวาการอธบายของฮอบสบอวมเชนนมลกษณะก ากวมเหมอนงกนหางและมความแตกตางกนอยางชดเจนระหวางประเพณดงเดมและประเพณประดษฐ

ถงอยางไรกตาม แนวคดประเพณประดษฐสงเสรมความเขาใจวา ประเพณเปนสงทมนษยไดสรางขนมา มการพฒนาและปรบตวอยตลอดเวลา โดยเฉพาะในชวงการเปลยนผานทางสงคม ดงนนจงไมมประเพณใดทเปนประเพณดงเดม แตเมอความเปนสงคมสมยใหมเกดขนนน ฮอบสบอวมกไดแยกใหเหนวา ประเพณทเกดขนกอนยคสมยใหมเปนประเพณดงเดมเพอใหเหนความแตกตางกบประเพณประดษฐทเกดขนอยางสอดคลองและตอบสนองตอวถชวตสมยใหมของประชาชนทอยภายใตรฐประชาชาต การแยกเชนนกเพอสรางค าอธบายใหเหนการเปลยนแปลงของรปแบบและเนอหาของประเพณ


176

อยางชดเจนและเขมขนมากกวาลกษณะการปรบตวหรอพฒนาการของประเพณทมอยกอนยคสมยใหม

ส าหรบการประยกตการศกษาประเพณประดษฐในสงคมไทย จะพบวาในปจจบนพนททางสงคมหนง ๆ ตงแตระดบเลกจนถงระดบใหญมการบรรจประเพณประดษฐไวอยางมากมาย เชน เทศกาล ประเพณ พธกรรม พธการ การบวงสรวงบชา ฯลฯ ประเพณประดษฐเหลานมบทบาทหนาทตอกจกรรมทจดขนแตกตางกนตามวาระและโอกาสตาง ๆ อยางไรกตาม หากพจารณาตามแนวคดประเพณประดษฐทามกลางการเปลยนแปลงอยางรวดเรว งานศกษาวจยตาง ๆ ทจะกลาวตอไปในหวขอนมกจะชใหเหนวา การกอตวขนของประเพณประดษฐเปนไปเพอหนาท 5 ประการ6 ไดแก การจดการความขดแยงของชมชน การรอฟนหรอแสดงอตลกษณและส านกรวมของสมาชกเพอตอบโตกบวกฤตหรอการเปลยนผานทางสงคม การตอบสนองตอการพฒนาทางเศรษฐกจการทองเทยว เพอตอบสนองตอการกอหรอการขยายตวขนของกลมชนใหมทางสงคม และการ

6 สงเคราะหจากงานการศกษาทผานมาซงมเปนจ านวนมาก โดยเฉพาะงานชนส าคญเรอง “คตชนสรางสรรค”: บทสงเคราะหและทฤษฎ โดยศราพร ณ ถลาง (2559) ซงไดประมวลรวมการศกษาเกยวกบประเพณประดษฐในพนทตาง ๆ และน าเสนอในเชงทฤษฎทสะทอนใหเหนพลวตของประเพณประดษฐทเกดการปรบเปลยนไปในบรบทการเขาสสงคมไทยสมยใหม ซงผ เขยนเหนวา หนาทของประเพณประดษฐตามทจ าแนกมาเปนกระแสความนยมของการศกษาประเพณประดษฐในสงคมไทยของนกวจย/นกวชาการตาง ๆ ทผานมา โดยผ เขยนเพยงตองการสรปเพอเปนความคดน าทางในการส ารวจพรมแดนความรของความสมพนธระหวางความหมายทเปลยนแปลงของประเพณประดษฐกบการเปลยนแปลงของสงคมไทย โดยจะน าไปสการอภปรายวาการศกษาประเพณประดษฐทผานมายงขาดการศกษาทสมพนธกบความเปนรฐนาฏกรรมในสงคมไทยอยางไรเปนส าคญ



แสดงหรอการสรางความหมายใหมของกลมเพอชวงชงหรอตอรองเชงอ านาจกบวาทกรรมหลกของสงคมหรออทธพลจากภายนอก

อยางไรกตาม ในทน ขอจ าแนกประเภทการศกษาเกยวกบประเพณประดษฐในสงคมไทยเปน 2 กลมเพอแสดงความสมพนธระหวางความหมายและความเปลยนแปลง กลาวคอ 1) กลมทศกษาการเปลยนแปลงความหมายของประเพณประดษฐ และ 2) กลมทศกษาประเพณประดษฐทตอบสนองการเปลยนแปลง ดงจะอธบายโดยสงเขปตอไปน 1) การเปลยนแปลงความหมายของประเพณประดษฐ เชน การศกษาของอาสา ค าภา (2555: 99-122) อรวรรณ วไชย (2557) ปฐม หงสสวรรณ (2556ก: 32-58 และ 2558: 1-32) และปยลกษณ โพธวรรณ (2559: 100-110) การศกษาของกลมน จะอธบายความเชอทอยในพนททางสงคมหนง ซงอยในชวงการเปลยนผานหรอเกดการเผชญหนากนระหวางองคความรหรอความเชอดงเดมกบองคความรใหมหรอความเชอใหมทเขามามอทธพลตอพนททางสงคมนน ๆ มากขน การศกษาความเชอป แสะยาแสะโดยอาสาชใหเหนการลดบทบาทของป แสะยาแสะจากทเคยมบทบาทส าคญในระดบเมองจนเหล อบทบาทในระดบทองถนในปจจบน ในขณะทการศกษาความเชอในพระนเรศวรของชมชนไตโดยอรวรรณ กลบสะทอนวา ชมชนไตไดหยบใชความเชอเพอสถาปนาพระนเรศวรใหเปนวรบรษทผนวกรวมเขาเปนความเชอของชาวไตดวย เชนเดยวกบปฐม หงสสวรรณทแสดงใหเหนวา ชาวบานไดผสมผสานความเชอเรองผบรรพบรษใหกลายเปนพระโพธสตวของชาวบาน และแมน าโขงกลายเปนความหมายของเวทของประเพณประดษฐในมตดานตาง ๆ และสดทาย ปยลกษณ โพธวรรณไดอธบายถงการประนประนอมระหวางความเชอโบราณกบสงคมสมยใหมโดยน าความเชอมาปรบประยกตใชเพอการทองเทยว สดทายเปน


178

การศกษาเรองการตอสชวงชงและตอรองทางความหมายประเพณบญบงไฟของชมชนตออ านาจรฐทเขามาจดการและสรางความรบรตอคนภายนอกผานรปแบบตาง ๆ ในประเพณบญบงไฟทกลายเปนประเพณประดษฐในปจจบน 2) กลมทศกษาประเพณประดษฐ เ พอตอบสนองการเปลยนแปลง ปรากฏในงานของสารภ ขาวด (2559) ปนวด ศรสพรรณและคณะ (2011: 27-48) วรศา อนนตโท (2559) ณรงคฤทธ สมาล (2557: 32-63) ปฐม หงสสวรรณ (2556ข: 169-271) Peter Vail (2014: 509-553) ธนวรรธน นธปภานนท (2558: 142-158) และศราพร ณ ถลาง (2556: 1-74 และ 2558) กลมน พจารณาประเพณประดษฐอยในฐานะของเครองมอทางวฒนธรรมซงเปนผลจากการเปลยนแปลงในดานตาง ๆ งานของผศกษาทงหมดใหความส าคญกบเงอนไขทแตกตางหลากหลาย ไดแก 1) เงอนไขดานเศรษฐกจ เชน การเปลยนแปลงไปสสงคมสมยใหม โลกาภวตน ทนนยมและการทองเทยว 2) เงอนไขทางสงคมวฒนธรรม เชน ความเชอทองถนกบศาสนาหลกของสงคม กระบวนการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม อตลกษณและการเคลอนยายของกลมชาตพนธ การเปลยนแปลงเชงโครงสรางของสงคม และ 3) เงอนไขเกยวกบรฐ การเมองและการพฒนา เชน การถกผนวกรวมอ านาจโดยราชอาณาจกรสยาม การเปลยนแปลงศนยกลางอ านาจจากชนชนสงสชนชนน าและชนชนกลาง บทบาทของรฐ องคกรปกครองสวนทองถนและกลไกเชงสถาบนตาง ๆ ในสงคมสมยใหม การเปลยนแปลงดงกลาว สงผลใหประเพณประดษฐสะทอนความหมายและตอบสนองตอการเปลยนแปลงตาง ๆ ไดอยางเปนพลวต เชน การรอฟน ผลตซ าหรอเสรมสรางความเขมแขงของส านกรวมของชมชน เปนทนทางวฒนธรรมเพอการพฒนาทองถน เปนการตอส ชวงชง ตอรองและ



ประนประนอมระหวางความเชอเกาและใหม หรอระหวางวฒนธรรมดงเดมกบอทธพลของโลกาภวตนและทนนยม การเปนพนทหรอเครองมอในการสรางส านกทางประวตศาสตรและวฒนธรรมของชมชน การพฒนาไปสการเปนประเพณหรอวฒนธรรมประจ าชาต และการเปนประเพณเพอตอบสนองตอชนชนใหมในสงคม โดยเฉพาะชนชนกลาง เปนตน งานวจยทผานมาสะทอนใหเหนวา ประเพณประดษฐสามารถเกดขนไดจากกลมทางสงคมหลายกลมและหลายระดบ ตงแตระดบรฐ องคกรปกครองสวนทองถน เอกชน สถาบนการศกษา ชนชนตาง ๆ และชมชนทองถน ซงลวนมความส าคญในการสรางประเพณประดษฐขนมาเพอตอบสนองการเปลยนแปลง แตอยางไรกตาม จะเหนไดวาการศกษาในงานวจยตาง ๆ ททบทวนมา สวนใหญมกใชแนวคดประเพณประดษฐเพออธบายการเปลยนแปลงตาง ๆ ทท าใหพนทตาง ๆ มการปรบเปลยนหรอสรางสรรคประเพณขนมาใหมเพอตอบสนองตอการเปลยนแปลงไปตามยคสมยเทานน แตยงไมสามารถอธบายไดวา ประเพณประดษฐเปนสวนหนงของความสมพนธเชงอ านาจในการสรางรฐชาตไดอยางไร กลาวอกอยางคอ ยงไมมการศกษาประเพณประดษฐในฐานะเปนรฐนาฏกรรมในความหมายทกลมทางสงคมและชนชนตาง ๆ มบทบาทส าคญตอการสรางรฐนาฏกรรมผานประเพณประดษฐ จากเหตผลดงกลาว จงท าใหเกดชองวางของการศกษารฐนาฏกรรม ซงยงไมมพนทอยในการศกษาประเพณประดษฐ ทงทประเพณประดษฐในมตหนงกคอ การแสดงออกของรฐนาฏกรรมนนเอง


180

ความสมพนธระหวางรฐนาฏกรรม ประเพณประดษฐ และชมชนจนตกรรมในสงคมไทย

หากพจารณาเพอสรางความสมพนธระหวางกลมแนวคดตาง ๆ ดงขางตนนน ผ เขยนขอเสนอค าอธบายหนงวา ประเพณประดษฐเปนเครองมอหนงทสะทอนความเปนรฐนาฏกรรมเพอสรางชมชนจนตกรรมของรฐชาตสมยใหมดวย ขอเสนอเรองภมกายาของธงชยนนกสามารถอภปรายตอไปไดวาภมกายากกลายเปนชมชนจนตกรรมของรฐไทยแบบทแอนเดอสนไดกลาวไว และชมชน จนตกรรมแบบรฐชาตไทยยงเปนรฐนาฏกรรมสมยใหมทมสถาบนกษตรย สถาบนทหารและความเชอในพทธจกรวาลวทยาค ายนใหเกดความศกดสทธและยงใหญโดยการจดรฐพธตาง ๆ ดวยเชนกน

นอกจากนน ความเปนชมชนทถกผกโยงเขากบรฐไทยทปรากฏในผลการศกษาของภญญพนธ พจนะลาวณย (2558) กชใหเหนวาแผนทประเทศไทยเปนการสรางชมชนจนตกรรมแบบภมกายาทก าเนดจากจกรวรรดนยมหรออทธพลภายนอก แตการท าใหประชาชนในภมภาคตาง ๆ มความรสกถงการเปนสวนหนงของการสรางรฐชาตไทยนน กเกดจากการสรางพนททางกายภาพและการพฒนาโครงสรางพนฐานจากแผนพฒนาในตนทศวรรษ 2500 ตลอดจนการสรางคตในเรองเวลาแบบสมยใหมดวยเชนกน หากจะกลาวอกอยางกคอ นอกเหนอจากภมกายาของรฐไทยทเกดจากการจดท าแผนททเปนผลมาจากพลงภายนอกเชน อทธพลของจกรวรรดนยมอยางทธงชยเสนอแลวนน การศกษาของภญญพนธกชชวนใหเหนวาพลงของปจจยภายในประเทศ ไดแก แผนพฒนายคแรกกไดสรางชมชนจนตกรรมในพนทประเทศไทยใหกลายเปนจรงขนมา



ในขณะท อทธพลของระบอบพอขนอปถมภท าใหสถาบนกษตรยกลายเปนสวนส าคญทกอรปความเปนรฐไทยสมยใหม (ทกษ เฉลมเตยรณ, 2548) ดวยเชนกน

นอกจากขอคนพบโดยมมตความสนใจในความเปนชมชนจนตกรรมทตางกนของทกษ ธงชย และภญญพนธแลว ผ เขยนพบวา ความหมายเกยวกบหมบานของไทยโดยฟลลป เฮรช (ใน อนญญา ภชงคกล บก., 2533: 112-145) สามารถเตมเตมความหมายของชมชนจนตกรรมขางตนใหสมบรณมากขน ซงเฮรชใชหมบานเปนหนวยในการศกษาโดยพบวา รฐไทยประสบความส าเรจในการผนวกรวมและสรางความหมายของหมบานสมยใหมขนมาจากพลงของการปกครองและอ านาจรฐราชการ เชน กระทรวงมหาดไทย ความหมายของหมบานในไทยจงไมใชความหมายของชมชนตามธรรมชาตอกตอไป แตเปนความหมายของหมบานตามเขตการปกครอง ไดแก หมบาน ต าบล อ าเภอ จงหวดทเปนสวนหนงของรฐไทยทงหมดดวยนนเอง

จากขอเสนอหลาย ๆ ฝาย ท าใหสรปและอภปรายใหเหนความสมพนธของกลมแนวคดทงสามไดวา นอกจากรฐนาฏกรรมและประเพณประดษฐมความสมพนธกบความเปนชมชนจนตกรรมแลว ชมชนจนตกรรมของรฐไทยกถกสรางขนมาจากแผนท แผนการพฒนา ระบอบพอขนอปถมภและจากการสรางความหมายใหมของหมบานใหผกโยงเขากบรฐไทยนน จะเหนวา งานวชาการตาง ๆ ขางตน ใหความส าคญกบการศกษาอทธพลของปจจยภายนอก โครงสรางสวนบนและชนชนน าทเปนผ ใชประเพณประดษฐและรฐนาฏกรรมเพอสรางความเปนชมชนจนตกรรมในสงคมไทยในรปแบบตาง ๆ ทนกวชาการใหความสนใจศกษา แตกยงไมมการสรางค าอธบายถงความแตกตางหลากหลายของการใชหรอสรางสรรคประเพณประดษฐ ในฐานะเปนรฐนาฏกรรมทปฏบตการโดยประชาชนหรอผคนในระดบทองถนทอยในบรบทของรฐนนวาม


182

การสรางชมชนจนตกรรมขนในลกษณะทซอนทบกบชมชนจนตกรรมของรฐในรปแบบเชนไรบาง สรป จากทผ เขยนไดเสนอขอถกเถยงอภปรายถงแนวคดทฤษฎและทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ พบวา งานวจยเกยวกบประเพณประดษฐในสงคมไทยมอยเปนจ านวนมาก ในขณะทงานวจยเกยวกบรฐนาฏกรรมและชมชนจนตกรรมทอธบายสงคมไทยยงมอยอยางจ ากด และมกจะเปนการอธบายความเปนรฐนาฏกรรมและชมชนจนตกรรมทอยในระดบรฐ โดยเฉพาะอยางยง ความเปนรฐนาฏกรรมมกจะถกอธบายดวยชดความรเกยวกบสถาบนกษตรย สถาบนทหาร สถาบนตลาการ ในขณะทงานวจยเกยวกบประเพณประดษฐมกจะอธบายสรปใหเขาใจไดวา เปนผลมาจากการขยายตวของสงคมสมยใหมเหมอนทราบกนดอยแลว จนความทนสมยหรออทธพลภายนอกสงคมไทยไดสงผลใหเกดการปรบตว ฟนฟ ผลตและสรางประเพณใหมขนมาเพอตอบสนองตอความเปนชมชน วฒนธรรม ตอเศรษฐกจ ตอบสนองตอชนชนและผลประโยชนทางการเมอง เปนตน

การอธบายเชนน ถงแมวางานวจยเกยวกบประเพณประดษฐบางสวนจะใหพนทตอชมชนผ คนทสะทอนการใชประเพณเปนเครองมอในการสรางความหมายและชวงชงค านยามเพอแสดงอตลกษณของตน ซงงานวจยเกยวกบรฐนาฏกรรมและชมชนจนตกรรมไมไดใหความส าคญกบประเดนน แตอยางไรกตาม การศกษาประเพณประดษฐทผานมากยงไมมค าอธบายเกยวกบประเพณประดษฐทอยในฐานะเปนเครองมอของการสรางรฐนาฏกรรมทชมชนหรอผคนท



ไมใชรฐไดเขาไปมสวนรวมในการจดการแสดงในพธเพอสะทอนความยงใหญของรฐหรอมอ านาจททบซอนรฐเชนกน ตลอดจนยงไมมค าอธบายใหเหนถงความแตกตางหรอคลายคลงในการแสดงรฐนาฏกรรมของชมชนหรอผคนตาง ๆ ทเกยวของ

การท าความเขาใจความแตกตางหลากหลายของประเพณประดษฐในฐานะรฐนาฏกรรมทมการซอนทบกนของอ านาจรฐและทองถนของประชาชนวาชวยสรางความเปนชมชนจนตกรรมรวมในอาณาบรเวณทางสงคมเดยวกนไดหรอไมอยางไรนน นาจะเปนสวนส าคญอยางยงทจะชวยเตมเตมและขยายมมมองการศกษาทางดานนมากขน

ดงนน การอธบายใหเหนถงการซอนทบกนของอดมการณและอ านาจของรฐกบทองถนทอยในอาณาบรเวณเดยวกน พรอม ๆ กบการแสดงประเพณประดษฐในฐานะรฐนาฏกรรมของชมชนหรอผคนในบรเวณดงกลาวทมลกษณะแตกตางและหลากหลาย จงสมควรไดรบการพจารณาใหความส าคญเพอถอดรหสวา ปรากฏการณดงกลาวสะทอนใหเหนการยอมรบความแตกตางหลากหลายของวฒนธรรมในรปของประเพณประดษฐทแตกตางหลากหลายนน ๆ ไดหรอไมอยางไร และท าใหผคนมการจดความสมพนธและสรางระบอบอารมณความรสกตอความเปนชมชนจนตกรรมในลกษณะอยางไร

จากพรมแดนความรจากงานวจยทเกยวของและขอถกเถยงเชงแนวคดและทฤษฎ ผ เขยนตองการเสนอวา เราสามารถทจะศกษาประเพณประดษฐซงเปนสวนหนงของรฐนาฏกรรมทเกดขนในรฐชาตสมยใหมในฐานะทเปนเครองมอในการสรางชมชนจนตกรรมตอประชาชนของชาต โดยผกโยงเขากบระบบเศรษฐกจและความสมพนธทางอดมการณกบชมชนและผคนตาง ๆ เขาไวดวยกน รฐนาฏกรรมจงมไดสะทอนการแสดงพธทยงใหญของรฐเพยงอยางเดยว


184

เทานน ทวาการศกษาเกยวกบประเพณประดษฐซงมความสมพนธตอการเขารวมสรางความหมายของรฐนาฏกรรมจะชใหเหนความเปนชมชนจนตกรรมทมทงอ านาจรฐและอ านาจทองถนซอนทบรวมกนภายใตบรบทรฐชาตสมยใหมไดเชนเดยวกน กลาวคอ การด ารงอยรวมกนของอ านาจรฐและอ านาจทองถนเปนการพยายามสรางนยามของรฐชาตในฐานะชมชนจนตกรรมทวางอยบนการจดความสมพนธเชงอ านาจใหมผานประเพณประดษฐเชงรฐนาฏกรรม ดงนน การศกษาประเพณประดษฐทบรณาการกบการศกษารฐนาฏกรรมจงนาจะเปนแนวพนจใหมทจะชวยเตมเตมความหมายและเหนมมมองการสรางชมชน จนตกรรมในสงคมไทยอกดานทสมบรณมากยงขน



เอกสารอางอง ชยวฒน หลานฉม. (2559). การเมองเชงวฒนธรรมของสงคมชวาใน

ครสตศตวรรษท 19: ภาพสะทอนจากแนวคดเรองรฐนาฏกรรม. “วถอษาคเนย” โครงการวารสารมองเอเชยตะวนออกเฉยงใต, ฉบบท 5, 1-36.

ณรงคฤทธ สมาล. (2557). เจาแมสองนาง : การสรางความหมายของความเชอและบทบาทการเสรมพลงทองถน. วารสารวชาการแพรวากาฬสนธ มหาวทยาลยกาฬสนธ, 1(2), 32-63.

ทกษ เฉลมเตยรณ. (2548). การเมองระบบพอขนอปถมภแบบเผดจการ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ธนวรรธน นธปภานนท. (2558). ประเพณประดษฐ กบการเปลยนแปลงทหวหน. วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 32(3), 142-158.

ธงชย วนจจะกล. (2551). ภมกายาและประวตศาสตร. ฟาเดยวกน, 6(3), 84-118.

ธงชย วนจจะกล. (2556). ก าเนดสยามจากแผนท: ประวตศาสตรภมกายาของชาต. พวงทอง ภวครพนธและคณะ (แปล). กรงเทพฯ: โครงการจดพมพคบไฟรวมกบส านกพมพอาน.

นธ เอยวศรวงศ. (2560). ประชาชนในรฐนาฏกรรม (1). มตชนสดสปดาห. ฉบบวนท 31 มนาคม - 6 เมษายน 2560. สบคนเมอ 15 มนาคม 2561. จาก https://www.matichonweekly.com/column/article_30805.


186

เบเนดกส แอนเดอสน. (2552). ชมชนจนตกรรม: บทสะทอนวาดวยก าเนดและการแพรขยายของชาตนยม. ชาญวทย เกษตรศร (บรรณาธการแปล). กรงเทพฯ: มลนธโครงการต าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

ปรด หงษสตน. (2557). เชอดไกใหลงด: รฐไทยกบการท าลายศตรดวยนาฏกรรม. วารสารประวตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 1(2), 53-99.

ปฐม หงสสวรรณ. (2556ก). การชวงชงความหมายเนองดวยประเพณบญบงไฟในกลมชาตพนธอสาน. วารสารวถสงคมมนษย, 1(พเศษ), 32-58.

ปฐม หงสสวรรณ. (2556ข). แมน าโขงกบการเปนเวทของประเพณประดษฐในอสาน. วารสารอกษรศาสตร, 42(2), 169-271.

ปฐม หงสสวรรณ. (2558). วธคดทองถนกบการสรางความเปนพระโพธสตวชาวบานในประเพณบญหลวง อ าเภอดานซาย จงหวดเลย. วารสารมนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 6(1), 1-32.

ปนวด ศรสพรรณ, เยาวลกษณ อภชาตวลลภ และกนกวรรณ มะโนรมย. (2011). รอสรางประเพณ: การเปลยนแปลงของบญบงไฟในยคโลกาภวตน. Journal of Maekhong Societies, 7(2), 27-48.

ปยลกษณ โพธวรรณ. (2559). กระบวนการสรางพนททางสงคมของผอสาน. กระแสวฒนธรรม, 17(32), 100-110.

พนธกร วรภมร. (2559). รปทมทกบาน: ชวตทางสงคมของพระบรมฉายาลกษณรชกาลท 9. วทยานพนธสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต (สาขาวชามานษยวทยา) มหาวทยาลยธรรมศาสตร.



พนธกร วรภมร. (2560). “รปทมทกบาน”: สถาบนกษตรยกบวฒนธรรมสายตาในประเทศไทย. เอกสารประกอบการประชมวชาการ (Proceedings) การสมมนาเครอขายนกศกษาระดบบณฑตศกษา สาขาสงคมวทยาและมานษยวทยา ครงท 16 ประจ าปการศกษา 2559. ระหวางวนท 29-30 มถนายน พ.ศ.2560, หนา 403-422.

ภญญพนธ พจนะลาวณย. (2558). ก าเนดประเทศไทยภายใตเผดจการ. กรงเทพฯ: มตชน.

ยกต มกดาวจตร. (2550). นาฏรฐประหาร: การพจารณากรณ "ยบพรรค" จากกรอบวชาการอยางยงยวด. ประชาไท. สบคนเมอวนท 29 พฤษภาคม 2561. จาก https://prachatai.com/journal/2007/06/13001.

วรศรา อนนตโท. (2559). จามเทวบชา: การผลตซ าต านานและการสรางพธบวงสรวงในสงคมไทยรวมสมย. วทยานพนธอกษรศาสตรดษฎบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศราพร ณ ถลาง. (2556). “คตชนสรางสรรค”: บทปรทศนบรบททางสงคมและแนวคดทเกยวของ. วารสารอกษรศาสตร, 42(2), 1-74.

ศราพร ณ ถลาง, (บก.). (2558). “ประเพณสรางสรรค” ในสงคมไทยรวมสมย. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

ศราพร ณ ถลาง. (2559). “คตชนสรางสรรค”: บทสงเคราะหและทฤษฎ. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

สารภ ขาวด. (2559). ประเพณแซนโฎนตาบชาบรรพบรษ จงหวดสรนทร: การประกอบสรางและบทบาทของประเพณประดษฐ. วทยานพนธอกษรศาสตรดษฎบณฑต จฬาลงกรณมหาวทยาลย.


188

สรพศ ทวศกด. (2561). รฐนาฏกรรมสมยใหม. สบคนเมอวนท 29 พฤษภาคม 2561. จาก https://thestandard.co/new-theartrical-state/.

สมศกด เจยมธระสกล. (2560). เฟสบคสาธารณะ Somsak Jeamteerasakul. สบคนเมอวนท 17 ธนวาคม 2561. จาก https://www.facebook.com/ photo.php?fbid=1388523394534269&set=a.137616112958343.44289.100001298657012&type=1&theater.

อคน รพพฒน. (2551). วฒนธรรมคอความหมาย: ทฤษฎและวธการของ คลฟฟอรด เกยรซ. เอกสารวชาการล าดบท 70. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

อนญญา ภชงคกล (บก.). (2533). รฐกบหมบานในไทยศกษา. กรงเทพฯ: สถาบนไทยคดศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

อาสา ค าภา. (2555). ป แสะยาแสะกบประเพณเลยงผเมองเชยงใหม. วารสารสรนาร ฉบบสงคมศาสตร, 6(2), 99-122.

อรวรรณ วไชย. (2557). ต านาน ความเชอและพธกรรมในสมเดจพระนเรศวรมหาราชของไต: กรณศกษาชมชนไตอ าเภอเวยงแหง จงหวดเชยงใหม. วารสารวจตรศลป, 5(2), 185-223.

Anderson, Benedict. (2006). "The origins of national consciousness.". Imagined communities: reflections on the origin and spread of nationalism. London: Verso, p.37-46.

Burke, Peter. (1986). Reviewed Work: The Invention of Tradition by Eric Hobsbawm, Terence Ranger. The English Historical Review, 101(398), 316-317.



Geertz, Clifford. (1980). Negara: The Theater State in Nineteenth-Century Bali. Princeton: Princeton University Press.

Heder, S. (2007). “Political Theatre in the 2003 Cambodian Elections” in Strauss, J. C. & O'Brien, D. C.(eds.). Staging Politics: Power and Performance in Asia and Africa. London: I. B. Tauris, p. 151.

Hobsbawm, Eric and Ranger, Terence (eds.). (2000). The Invention of Tradition. Reprinted. Cambridge: United Kingdom at the University Press.

Johnson, Andrew Alan. (2014). Ghosts of the New City: Spirits, Urbanity and the Ruins of Progress in Chiang Mai. Honolulu: University of Hawaii Press.

Johnson, Andrew Alan. (2017). เจากบความเปนเจา: ความจงรกภกด การนบถอผวญญาณและภมกายา. Kyoto Review of Southeast Asia. Issue 22, September 2017. สบคนเมอวนท 20 พฤษภาคม 2561.จาก https://kyotoreview.org/thai/royal-devotion-spirit-cults-and-geo-body/.

Kwon, H. & Chung, B-H. (2012). North Korea: Beyond Charismatic Politics. Maryland: Rowman & Littlefield.

MacRae, Graeme (2005). Negara Ubud: The Theatre-state in Twenty-first-century Bali. History and Anthropology, 16(4), 395.

Vail, Peter. (2014). Muay Thai: Inventing Tradition for a National Symbol. Sojourn: Journal of Social Issues in Southeast Asia, 29(3), 509-553.


190

Winichakul, Thongchai. (1994). Siam Mapped: A History of the Geo-Body of a Nation. Honolulu: University of Hawaii Press.

invented tradition, theatre state and imagined community in...

Documents