ipò nínú àti Ààbò oríl Èdè nàìjíríà - ysanysan.org/mgt/uploaded/ipo asa ninu...

Ipò Nínú àti Ààbò Oríl -Èdè Nàìjíríà

Gòkè Àlàmú ka k Ìm dá-Èdè àti àw n Èdè Il Áfíríkà

Yunifásitì Ìbàdàn

Nàìjíríà. nà -

wò oríkì

m ta tí àwọn onímọ ọ gùn fún

ìtumọ àwọn

ọ nà tí àwọ ọ

wọ ọ ọ wé ti òde òní

èyí tí ìpele k ta dálérí. Ní ìpele k wò àwọ

ọ - - i àwọn ọ

ọmọ

oríl wa dánmọ yìí ni a fi orí ìpele karùn-ún sọ.

1.

sọ rọ nípa r ni

pé ìmọ ọ. Àmọ

g g ọ Nàìjíríà yòókù. G g bí a sì ti

mọ . Kò sí ìlú tàbí oríl

36

Ipò Nínú l àti Ààbò Oríl -èdè Nàìjíríà

ọ n àwọ yàtọ láti agbègbè kan tàbí láti ìlú kan sí

òmíràn. Láàrin il káàárọ -oò-jíire pàápàá, a rí ìyàtọ nínú àwọ

rin ka Yorùbá kan sí èkejì. Kí

wá ni ìtumọ

Ẹ j kí wo oríkì m .

i) The set of distinctive spiritual, material,

intellectual and emotional features of a society or

a social group, encompassing, in addition to art

and literature, lifestyles, ways of living together,

value systems, traditions and beliefs (UNESCO

2002:2).

ọ ọ

ọ ọ ọ ọ ọ

ọ

ọ ọ

ii) It is the established pattern of behaviour among a

people. It is an all embracing and heterogenous

concept that encompasses every aspect of a

m n’s life nd experiences. It includes everything

that makes man what he is, as well as the

heritage he possesses. It finds expression in his

religion, language, philosophy, music, dance,

drama, architecture, political organisation,

technology and so on. Everything made by man is

culture; everything created by God is nature

(Àjàyí 2005:1).

ọ ọ

37

Journ l of the or tudies ssoci tion of igeri ol. 7 No. 2)

. -

ọ

iii) Culture is God’s own w y of org nising His

people all over the world in cohesive groups,

each with its own peculiar skills and knowledge.

God knows the minutest aspect of every culture.

Religion is just an aspect of culture. Religion is

intended to ensure that the foundations of culture,

the humane qualities of man remain stable.

Culture it is that makes the man. As a matter of

fact, if your culture has not socialised you into

the acceptable standards of accountability, and

so on, there will be no foundation on which any

religion can build. In this regard, being born

again really means going back to your God-given

culture to learn how to be a good person (Ìs lá

2010: 29).

ọ ọ

ọ

ọ ọ

Àlàyé tí a f e lórí àwọn oríkì òkè yìí ni pé: dálérí sìn,

ìgbàgbọ , ìmọ ìjìnl , èrò, àti àwọn ohun ìmọ sílára àwùjọ kan.

Lára àwọn ohun mìíràn tó rọ mọ èdè àwùjọ kan, orin àti ijó

wọn, i ọ ọ kọ lé àti b b lọ.

38


Gbogbo ọ nà ìgbéayé àwùjọ j . Gbogbo ohun tí dá dá

tàbí tí ọ mọ ọ lá sì ti sọ, ọ nà kan tí lọ run

gbà kó àwọn ènìyàn jọ ọ ọ rí, oníkálukú p lú ọgbọ n inú

àti ìmọ lọ run kò mọ à ni orísun

ìwà rere, ò ọ ọ lá

til sọ pé ìtumọ kí ènìyàn di àtúnbí ni kí

lọ run fún un kí ó sì lọ kọ bí a ti í di ènìyàn rere. Ní àkótán,

àwọ ọ ọ

kún àsà

àp r un, ọ ọ ọ

ọ rọ sísọ ọmọlórúkọ

b lọ.

ọ, pàápàá àwọ

j mọ esí. Bi àp r , gbogbo àwọn ìwà tí ó lè mú

ìf fíà bá àwùjọ ni àwọ ọmọ

ọ ọmọlúwàbí. Ìwà

ọmọlúwàbí j ogo ìran Yorùbá nítorí pé wọn ka ìwà rere sí púpọ

l ọ ènìyàn. Lára ìwà rere ni mí ìr l ọláfún tàbí

ìbọ wọ , ọ

òótọ , ìgbéraga, ọ l , il

ágà, abbl, ni àwọn Yorùbá bu nu àt lù. A rí

àp r pàtàkì ìwà rere nínú àwọn òwe Yorùbá bí i:

39


i) Ẹni tó lórí rere tí kò níwà rere, ìwa r ni yó borí i

r j .

ii) Ìwà l wà

iii) Ìwà lòrì à, bí a ti hù ú sí ní n gbeni sí

Nítorí ìdí èyí a lè sọ pè ìwà àwùjọ kan ni à à irú àwùjọ b

ọ tàbí oríl -èdè kan.

Ìpìl àti ègé àwùjọ kan ni bí j . Bí àwọn bí àwùjọ kan bá tí

dára tó náà ni àwùjọ náà yóò ti dára tó, tí àlàáfíà àti ìdàgbàsókè

yó sì wà. Inú bí kọ ọ kan ni ọmọlúwàbí wà. Inú bí kọ ọ

ni àwọ

2. -

Àwọ ọ

ọ jú àwọn ènìyàn ni

wọ n j . Àwọn ènìyàn sì ti ní ìgb k lé ọ , wọ n ti gba rí

wọn j pé wọ ọ n kí wọ n tó dìbò fún wọn. Àwọ

ọ láti àgbékal

àgbàsókè àti àlàáfíà dé ọ

ọ

Ní ab ìjọba tiwa-n-tiwa èyí tí oríl -

ọba, abala tàbí ìpele m ta ni ó wà: ìgbìmọ ,

ìgbìmọ ọ ìdájọ . Orúkọ àwọn ìgbìmọ m t ta yìí

ti ọ kọ ọ ọba, ọ n a ti mọ pé

40


nínú ìgbìmọ m t òfin ni ó j ọ ọ

ọ ọba ìbíl èyí tí ó súnmọ

àwọn ará ìgbèríko àti àwọ

Àmọ , ó ní ohun tí adì kí àgbádo tó dé . Yorùbá ti ní

ètò ìjọba nínú ètò ìjọba

-n-tiwa lóde-òní. Láì déènà

p nu, nínú gbogbo

ọ

ọ ọ pọ lọpọ ọdún s yìn. Ìyàtọ

kan tí a lè sọ pé ó wà ètò ìjọba òde-òní j alábala

m ta, alábala méjì ni ti Yorúbá ní ayé àtijọ wọn ìjòyè

àti ọba ni wọ n wà ní ìgbìmọ tí wọ ọba.

rí ìlú g g bí Ààr olorí il Nàìjíríà. bá

ní àwọ ọ wọ láti darí ìlú. Àwọn ìjòyè yìí ni

wọ ọ ọ ní ìlú

àti ọ ọba kí ìlú fi rọrùn láti gbé fún

mùtúmùwà. Ìjíròrò wọn túbọ ọ

láàrin ìlú wọn àti àwọn ìlú tí ó yí wọn ká tàbí èyí tí ó wà láb

àkóso wọn.

Nítorí ipò tí a fi ọ ọ

jókòó ti ọba ní gbogbo ìgbà fún ìjíròrò wọn. Àbọ ìjíròrò wọn ni

wọ ọba. Ipò ọba àti àwọn ìjòyè r kò yàtọ

sí ìgbìmọ àti ìgbìmọ ọ dí tó wà níb

41


ni pé láyé àtijọ , ọba àti àwọn ìjòyè r ọ . Kò

sí ìgbìmọ ọ g g

Bí ìgbìmọ ọ olórí oríl -èdè lóyè b náà ni

àwọn ìjòyè ní agbára láb òfin láti rọ ọbakọ

r , ìtàn sọ fún wa pé ní yọ -Ilé, àwọn yọ mèsì ní kí

l lọ yìn ìgbà tí Àfọ njá pinnu láti gbógun tí

yọ -Ilé p lú ìfọwọ sowọ pọ ọ

2002:228-9).

Dípò tí Àfọ njà (Ààr -

Ìwèrè-Ilé níbi tí Aláàfin Awól ọjú

ogun sí yọ -Ilé, b65 ni p lú ìrànlọ wọ ọ ọ n pa

àwọn ọ ààfin. Nígbà tí àwọn yọ mèsì sì rí i pe Àfọ njà àti

àwọn ènìyàn r gun, wọ sí Aláàfin Awól kí ó lọ

ọ kọ tí àwọn ológun yóò gba ìjọba ní il

Yorùbá. (Oguntomisin 2002:229).

Lóòótọ Yorùbá kò ní àkọsíl láyé àtijọ

ọ n gbogbo ará ìlú ní ó mọ àwọn ìwà tó lòdì sófin. Wọ n sì

mọ ìyà tó tọ sí arúfin. Bákan náà ni àwọn òfin yìí kò fàyè gba

ọ tí kò lódiwọ -wàá. Lóòótọ ọ

ọ ọ n ó níbi tí agbára tàb ọba mọ

ọ ọba tí ó bá f ọ wọ

ọ ọn ìgbìmọ

ìjòyè yìí láti ìlú tàbí agbègbè kan sí òmíràn ní ayé àtijọ

42


àp r : yọ mèsì (ìlú yọ ), Ìwàr fà (If àti Èkìtì), Ìlámùr n

(Ìj bú), Ògbóni (Ẹ gbá), ọ

ọ

ayé àtijọ . Àwọn ọ ìlú wà tó j wọn ni láti rí i pé àwọ

ìf ọba àti ìjòyè láti j kí àlàáfíà wà ní ìlú. Àwọn wọ

ọlọ pàá ní òde-òní. Bákan náà ni àwọn ọmọ-ogun wà láti

dáàbòbo ìlú lọ wọ ìlú mìíràn tí ó f gbógun tì wọ n tàbí láti

gbógun ti ọn. G g

ọ yọ , Ààr -ọ - ọmọ ogun kò

gbọdọ kùnà láti borí ogunkógun láàri ta, bíb kọ

lọ

ọ arúfin níyà ní il tí a

arúfin ni láti jìyà r àti láti kìlọ fún àwọn tí ó bá

tún f hu irú ìwà b . Ìjìyà wúwo ju ara wọn lọ, wọ n sì dálérí bí

r , bíb lórí ni à á b apànìyàn

ọn arúfin mìíràn rúbọ. Síwájú sí i, kò sí ìlú

Yorùbá ní ayé àtijọ tí kò ní ojú-ọjà. Yàtọ ọjà fún

ọjà bákan náà g g

sín tàbí fi ìyà j arúfin (Ògúndèjì

2006:8-9). Ohun ìtìjú sì ni fún irú arúfin b àti ìdílé r . Bi

àp r , nínú Ba run Gáà, ojú-ọ sín, tí a sì fi

ìyà j :

43


ọ (o.i 140).

ìlú láyé àtijọ ni mímọ odi yí

ìlú ká. Ẹnu odi ìlú ni wọ n ti í lé ọ tá s náà sì

ni wọn yóò ti mọ bí àlejò kan bá wọ ìlú.

gbe ọ ọ

kí ebí pa àwọn ènìyàn. Gbogbo olórí bí ni

dáko tí àwọn aya àti ọmọ sì n lọ wọ . Yorùbá

sì bọ wọ n ní bí oúnj ọ ,

ọ pọ lọpọ ènìyàn ló ní ìt lọ rùn. Bi kò til sí owó, wọn a máa sá

fún ohun tó le ba orúkọ ìdílé j . Wọn a ní orúk rere sàn ju wúrà

àti fàdákà l . Ẹ mí ìpamọ ra wà. pọ ni kò lé af ayé. Ìrọ rùn,

àlàáfíà, mí ìbágbépọ ọ wà, mọ l

nilọ wọ wà. Láyé àtijọ , nìkan ní í bím ig oj n

wò ó. Yorùbá gbà pé a gbọ dọ fọwọ sowọ pọ láti tọ ọmọ kí ọmọ

yanjú.

Lákòótán, àwọ ọ wọ n lọ

fún ohun tó bá rújú ní ìlú. Yàtọ fún nìkọ ọ kan tàbí ìdílé, àwọn tí

wọ ọ ọ ifá lọ ọ

ọ

ọ

44


3. Lóde òní

A ti sọ lókè pé ìpele m ta ni ìjọba tiwa-n-

ètò ìjọ ìgbìmọ , ìgbìmọ ọ

ìdájọ ọba ni láti máyé d rùn fún àwọn arà ìlú nípa

pípèsè àwọn ohun bíi iná l tíríìkì, omi rọ , títì tó dára,

fún àwọn ọ dọ àti pàápàá jùlọ ààbò tó múnádóko.

Nítorí pé láìsí ààbò tó múnádóko, àlàáfíà, ìr pọ àti ìfọkànbal kò

lè jọba lóríl -èdè kan. A lè sọ pé nítorí ìjọba il Nàìjíríà kò pèsè

ààbò tó dájú ní ìjínigbé, ìdigunjalè, àti ìpànìyàn fi pọ ní ìlú.

Àwọn alákatakítí sìn ti gbòde kan, ó sì dàbí ni pé apá ìjọba kò

ká wọn.

Gbogbo wa ni a mọ pé ní ab ìjọ - -

àwọn ọlọ pàá ni láti mójútó ààbò ìlú àti mú arúfin wá sí ìdájọ .

Ààbò àwọn ará ìlú ni ọlọ ọn ọmọ

ogun yòókù sì wà fún ìdáàbòbò ìlú lọ wọ ìlú mìíràn àti fún ogun.

Sùgbọ ní il Nàìjíríà. Lójoojúmọ

àwọn ọmọ ogun (sọ jà) lójúu pópó. Ohun tí èyí túmọ ni pé

ogun ab ọ

tí ó sì fa èyí ni àìní ìjọ ọ n. Dípò kí ọ nà

láti máyé d rùn fún àwọn ará ìlú j àwọ ọba lógún, ìwà

wọ bìà, olè àti ojúkòkòrò tí wọ wọ n l wù; ó ti di bárakú. Àpò ara

wọn ni ọ . Àpò ara wọn ni wọ ọn

45


ará ìlú ò mọ iye tí wọ ótọ nínú ètò ìjọba àfi

tàn. wọ ọ - -da ọlọ pàá tí o y kó t p l mọ pípa òfin il

wa mọ ni gbogbo ìwa burúkú ilé ayé yìí wà. Gbogbo wa ni a mọ

ọ ọlọ ọ r ará ìlú. tá ará ìlú ni wọ n j .

A sì mọ pé ìlú tí kò bá ti sí òótọ kò lè sí ìdàgbàsókè, ìr pọ , àti

àlàáfíà ní irú ìlú b ọ

ọ

Kí wá ni àwọ ọ daràn àti àìsí ààbò?

Àwọn okùnfà wọ nyí pọ . Ìmọtara ninìkan, àìnít lọ rùn tàbí

ọ . Yorùbá bọ wọ

ọ r ni. Ìjọba tó y kó máyé d rùn fún àwọ

pàápàá fún àwọn ọ dọ abarapá. pọ lọpọ ọ dọ

ọjọ ọ ọn ọ dọ

báyìí, pàápàá èyí tí a kò bá fi ìwà ọmọlúwàbí kọ , tí kò sì wá láti

ilé tó dára ní í dojú ìjà kọ àwùjọ, tí wọ n sì í di adigunjalè,

onífàyàwọ , agbég ogi àti ajínigbé. Bí ará iwájú ò bá sì mọ ọ rìn,

ìgb lará ọ . Ẹ hónú ni ọ pọ ọ dọ ọ

ìbàj . Ipas àwọ ọ pọ ọ dọ ọ ọ pọ ar

rà àti fún oyin.

Báwo ni ìwà àwọ ? Irú ìwà wo ló

wà lọ wọ wọn? Gbogbo ìwà ìbàj ayé yìí ni ó kún ọwọ ọ pọ lọpọ

46


àwọ pọ lọpọ nínú wọn ni olè, àmọtara

ọ

ọ ọn

ohun tí ó lè mú ìd rùn bá àwọn ará ìlú, àpò ara wọn ni wọ

pawó sí, tara wọn nìkan ni wọ n mọ . Ìtànj ni wọ

lò, wọn ò lóòótọ l nu, wọn kò ní ìf àwọn tí wọ ọ

ríkà ni ó mọ

Barrack Obama àti àwọ ọ n èyí kò rí

b ní Nàìjíríà. Awo ni àwọ lú owó

gọbọi tí wọ fún wọ bá bèèrè

fún kúnwó, bí wọ

síl kí wọn tó rí irú owó b ọ lá (2013:3) til kó

gbogbo r já:

Ohun tí ó tún wá ba gbogbo r j ni ti àwọ

ọ ọ ìwà

ọmọlúàbí tí ó y ọ wọn. Wọ

ọ , wọ k lé, wọn kò le dáàbò

bo tọ ọmọ-il wọn ní ìlú tiwọn.

Láti gbé ayé ìd rùn, ọ pọ ra wọn p lú

gbígb kànga ìgbàlódé, tàbí pèsè iná nípa ríra rọ

Láyé àtijọ , a mọ pé ibikíbi tí a bá ti rí ògiri gíga, ọgbà wọ n

nìy ọ n lóde òní ọ pọ lọpọ wa lati wà nínú ọgbà wọ n tí a

47


pèsè fún ara wa nípa mímọ ògir tó

múnádóko.

G g ọ ọ

Yorùbá ni ìwà ọmọlúàbí. Àwọn òbí níláti kọ àwọn ọmọ wọ

ọ ọ n

ètò kọ wa ti ọ pọ n, tí ìjọ ọ nà láti dá kọ àwọn èdè

il abínibí ní ilé- ọ ọmọ

láti ìb r kọ dé òpin Yunifásitì ní oríl -èdè Nàìjíríà. Ìjọba t p l

mọ kíkọ kọ sáy ọ rọ tàbí t kinọ lọ jì ju àwọn kọ tó

rọ mọ ìbágbépọ dá àti àwùjọ lọ. Èyí sì ni ọ

ọ pọ àwọn ọmọ kọ ọ gboyè

pàápàá nínú ìmọ sáy sì, ní kò ní kọ nípa ọ nà ìbágbépọ . Nínú

àwọ ọ wa ni a ti lè kọ nípa ọ nà ìbágbépọ

ọ sáy

t kinọ lọ jì jó àjór yìn nítorí pé wọ n wúlò lọ pọ lọpọ fún

ìdàgbàsókè ìlú àti pé ìgbà ti yí, ayé ti dáye kọ ọ n tí a

bá f kí àwùjọ wa dára kí ó sì mú àlàáfíà wá, kọ àwọn èdè

abínibí wa náà kò gbọdọ jó àjór yìn nítorí pé nínú wọ

Ní ìgbà dí s yìn, nínú ètò kọ wa àti nínú kọ èdè

Yorùbá ni àwọn olùkọ kọ ìwà ọmọlúàbí lél fún

ak kọ ọ . Gbogbo àwọ T jú ìwà r I e ni g n e ,

K ni ń o fol e? ( ọ 41) ni ní

48


ilé-ìw ọ ọ ọ ọ ọ n

ìbànúj ló j fún wa pé kò sí irú kọ tó yè kooro báyìí mọ . pọ

òbí ni kò til f kí ọmọ wọn sọ Yorùbá mọ ọ

ọ làjú ti dé, ayé ti di rúdurùdu.

ọ mọ ; ọ

mójútó ilé; ìwé kíkà ni àwọn ọmọ lára; ọmọ ọgbọ n ọdún f

ọmọ ogún ọdún f lo mọ tò; kò sí sùúrùlérè mọ àfi lọ

ọ ọ ọ ọ sí i; Wòlíì èké kún

ìgboro; ọmọ kò gbọ tòbí mọ ọ ; ìjọ ọ ; ọ dọ

ọ mọ r ní àjọ ọ ; ajínigbé gbòde; adigunjalè kò

j ọra; owó pọ lóde; alákatakítí sìn f gbàjọba

ọ

4.

Lóde òní, ìhà tí a kọ

olùkọ tó pọ ra mọ jíj

agbát ọ tí a gbà g g bí olùkọ èdè

yìí tí a sì gbọdọ mú lọ kùn-ún-kún- kí

àwọn Yorùbá mọ pé èdè Yorùbá sísọ

ọkáwùjọ tó bá sì sọ

èdè r nù sọ nù; bákan náà ni ó sọ ohun ìdánimọ r nù. Kò

sí èdè kan tí ó ju ọ kan lọ nínú èdè bí i gb rún m fà àti gb rin

tó wà láyé. Gbogbo èdè yìí ni lọ run dá tí ó sì gbọ . Nítorí náà

49


èdè ni ọ pákùt l ọ èdè àwùjọ

àwọn ènìyàn àwùjọ náà ọn. Yorùbá gbọ dọ gbé èdè wọn

lárug bí àwọn oríl -

ọ

G g bí òbí a níláti b r sí kọ àwọn ọmọ

Yorùbá. yin ní í di àkùk . Àwọn ọmọ wọ nyí ni ọjọ ọ la oríl -

ọmọlúwàbí kọ wọ dánilójú pé wọn

yóò j ọ wa yó sì dára torí pé Bíbí ire ò e é

fowó rà. Lára ohun tí ó ba Nàìjíríà j ni àwọ ọ

ọ ìwà ọmọlúwàbí tí ó y kọ wọn. G g

ọ ọ ọ n ọmọ

àtìrandíran ọmọ Yorùbá j , ó sì y kí a máa fi lé àwọn ọmọ wa

lọ wọ , kí gbogbo ayé lè j ogún rere náà.

Àwọ ọba gbọ dọ kọ il

f , ilé-ìwé alákọ ọ b r ọ

wá; Amúkùn-ún rù r w ni ètò kọ wá j . Ohun tí ìwé ìlànà fún

ètò kọ il Nàìjíríà (National Policy on Education) sọ ní pé èdè

abínibí tàbí èdè àdúgbò àwọn ọmọ ní a gbọ dọ lò fún ìdánil kọ ọ

fún ọdún m ta akọ kọ ní ìlé-ìwé alákọ ọ b r kí a tó b r sí lo èdè

g sì láti ọdún k rin. Sùgbọ n báwo ni àgbékal

ọba kò kọ g

sọ

fún wa ni:

50


i) yóò fún àwọn ak kọ ọ ní kọ tó yè kooro nítorí pé

wọn yóò ní àròjinl tó múnádóko nínú èdè abínibí

wọn.

ii) yóò kọ àwọ ọn èyí tí yóò

j tí ó lágbára fún ìlọsíwájú àti àlàáfíà oríl -

èdè wa.

iii) yóò j ọ pákút l fún ìdàgbàsókè i ìmọ rọ tiwa-

n-tiwa (development of our own indigenous

technology).

Dípò tí ìjọ ọ n t p l mọ kíkọ èdè àjòjì.

Ìjọba Abacha til tún sọ èdè Faransé di ọ kan lára èdè tí ó y

ọba. Lára ìdàrúdàpọ tí ìjọba tún mú wá ni ìyípadà

ètò kọ lóòrèkóòrè: 6-5-4; 6-3-3-4; 9-3-4; Ìjọ

kọ wa s yìn.

Àwa tí àwọ ọba lé lórí náà kò gbọdọ dák mọ

wọn léti ọ nà tí oríl -èdè wa yó fi dàgbàsókè lọ nà tí ayé yó fí

d rùn tí àlàáfíà yó fi jọba tí ààbò tó péye yó fi wà. A gbọ dọ

ọ nà tí àwá mọ . Òwe Yorùbá sọ pé:

i) Ifá ní ká jọ wò ó; mo ní ká jọ wò ó; ohun tí a bá jọ

wò gígún ní í gún.

ii) ọ

p n àg ń mì ni k

ní já ọ n àwa tí a j agbát tó pọ láti túbọ

51


. A dúp fún àwọn Gómìnà, tí ó ní ìf

lọ Yorùba lọ wọ lọ wọ báyìí.

P lú akitiyan wọn àti àwọn olùf èdè yìí yòókú ọjọ iwájú èdè

Yorùba yóò dára. Yorùbá bọ wọ n ní: Ìgbà ò lè di ìgbà òyìnbó ká

fàbúrò

5. Ìkádìí

yìí, a t

ọ tó wà láàri

ọ pákùt l

ọ

pàtàkì jùlọ ọmọlúàbí èyí tí ó j ògo ìran

Yorùbá. Ohun tí a fí ìdí r múl yìí ni pé bí àwọ

ètò ìjọba, tí wọ n n darí ìlú bá j ọmọlúàbí tí ogunlọ gọ ará ìlú bá

sì gbé ìwà yí wọ , ìdàgbàsókè àti àlàáfíà yóò jọba ní ìlú.

wé ìt kasí

. Ifa Divination Poetry. New York: NOK

Publishers

Àjàyí, A. (2005). ‘T c ’

African Culture and Civiliation. Ìbàdàn: Atlantis Books. pp.

1-11.

52


Fáfunwá, A. (1989). Education in Mother Tongue. The Ife

Primary Education Research Project. Ibadan: University

Press.

Fálétí, A. (1972). Ba run Gáà. Ìbàdàn: Oníbọnòjé Publishers.

Federal Government of Nigeria (2004). National Policy on

Education 4th Edition. Lagos: NERDC Press.

. Making Culture Memorable: Essays on

Language, Culture and Development Ibadan. Hope

Publications

Ìsọ lá, A. (2013) d nile ko o

y y ke ko o g oy K rin. Adékúnlé Ajásin University,

Àkùngbá-Àkókó, Ondo State, Nigeria.

Ògúndèjì, A. (2006). ‘Ojú Ọjà:A Socio-Commercial Portrait of

the Traditional Market- c ’ Journal of

Yoruba Studies Association of Nigeria 3 (2). pp. 1-14.

Ògúndèjì, A. (2009). ‘ g bí ọkọ

ọmọlúàbí gúnl sébùúté ayọ láwùjọ’

Àkàngbé, A.(eds.) Ọm lúàbí: Its Concept and Education in

Yoruba Land. Ibadan: Ibadan Cultural Studies Group.

. “ -Politics in Old Oyo Empire,

-

Readings in Nigerian History and Culture, Essays in

53


Memory of Professor J.A. Atanda. Ibadan. Hope Publications

Ltd.

ọ k j po wì. Longman Nigeria

Ltd.

UNESCO, 2002, Cultural Diversity Series No. 1.

ipò nínú àti Ààbò oríl Èdè nàìjíríà - ysanysan.org/mgt/uploaded/ipo asa ninu...

Documents