การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

ทเกยวของกบเทคโนโลย 1

ดร. เลอสรร ธนสกาญจน 2

สารบญ

1. ทรพยสนทางปญญา และสทธในทรพยสนทางปญญา 1.1. ทรพยสนทางปญญา

1.2. สทธในทรพยสนทางปญญา

1.3. สทธในทางลบ (สทธในทางนเสธ) กบการตอยอดเทคโนโลย

1.4. สทธในทรพยสนทางปญญากบการผกขาด

1.5. วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม

2. การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา 2.1. ความหมายของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

2.2. กรอบแนวคดของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

2.3. การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาจากมมมองของภาคสวนตางๆ

10. ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา 10.1. ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาระดบองคกร

10.2. ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาระดบผลตภณฑ

10.3. การใชขอมลทรพยสนทางปญญาในการวางยทธศาสตร

10.4. ตวอยางการวางยทธศาสตรธรกจทตงอยบนทรพยสนทางปญญา

ผเขยนและผทรงลขสทธ อนญาตใหสำนกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา ทำซำและนำออกเผยแพรในการอบรม1

หลกสตรพเศษ ประกาศนยบตรกฎหมายทรพยสนทางปญญาชนสง: หลกปฏบตสากลและการดำเนนคด หวขอ การบรหาร

จดการสทธในทรพยสนทางปญญา วนอาทตยท 26 ตลาคม พ.ศ. 2557 บทความนอาจถกผเขยนแกไขปรบปรงไดตลอด

เวลา ผสนใจสามารถเขาถงบทความนไดท www.lerson.sc.chula.ac.th ตงแตวนท 1 มกราคม 2558 เปนตนไป

ดร. เลอสรร ธนสกาญจน อาจารยประจำคณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย จบการศกษาปรญญา ตร โท และเอก 2

สาขาชววทยา จากมหาวทยาลยฮาวารด สหรฐอเมรกา ทงยงผานการอบรมและดงานดานทรพยสนทางปญญาและการ

บรหารจดการเทคโนโลยในตางประเทศ และทำงานเกยวของกบการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญามากวา 25 ป

ในอดตเคยเปนทปรกษานายกรฐมนตรวาดวยนโยบายวทยาศาสตรและเทคโนโลย เคยเปนกรรมการแหงชาตวาดวย

นโยบายการคมครองทรพยสนทางปญญา เคยเปนผอำนวยการสำนกวจยนโยบายทรพยสนทางปญญา สถาบนทรพยสน

ทางปญญาแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย เคยเปนกรรมการพจารณาปรบปรงแกไขกฎหมายและพฒนาระบบทรพยสนทาง

ปญญากระทรวงพาณชย เคยเปนผพพากษาสมทบ ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศกลาง (รนแรก) เคย

เปนอาจารยของ WIPO Summer School ทงยงเคยเปนอาจารยผรบผดชอบวชาสทธบตรในโครงการอบรมตวแทนสทธบตร

มออาชพของกรมทรพยสนทางปญญา (รนแรก) และเคยเปนอาจารยผบรรยายวชาทรพยสนทางปญญาทเกยวของกบ

คอมพวเตอรในหลกสตรประกาศนยบตรทรพยสนทางปญญาขนสงของมหาวทยาลยรามคำแหง

22. การบรหารจดการทรพยสนทางปญญาในหองปฏบตการ

30. การคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา

40. การบรหารจดการเทคโนโลย

48. การนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน

60. การอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญา

70. การขาย โอน หรอบรจาคทรพยสนทางปญญา

80. การบงคบตามสทธ และการระงบขอพพาท

90. ตวอยางปญหาทเกยวของกบการบรหารจดการสทธใน

ทรพยสนทางปญญา

�2

บทนำ

การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวของกบเทคโนโลย หมายถงการ

บรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวของกบผลงานประดษฐคดคน ไมวาจะเปนการ

ประดษฐ การออกแบบผลตภณฑ ความลบทางการคาทเกยวของกบเทคโนโลย หรอโปรแกรม

คอมพวเตอร คอไมรวมถงการบรหารจดการลขสทธในงานวรรณกรรมและศลปกรรมตางๆ (ยกเวน

โปรแกรมคอมพวเตอรดงกลาวแลว) ซงสมควรจะแยกออกไปกลาวถงเปนอกเรองหนงตางหาก

เพราะผบรหารสทธเปนบคคลคนละกลมกนกบผบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาท

เกยวของกบเทคโนโลย และเรองการบรหารจดการลขสทธกมกจะเกยวของกบรางพระราชบญญต

องคกรบรหารการจดเกบคาลขสทธและสทธนกแสดง พ.ศ. … ซงจะไมกลาวถงในทน นอกจากนน

บทความนยงไมรวมถงการบรหารเครองหมายการคาและการบรหารแบรนด ซงมผเขยนตำราไว

มากแลวในทองตลาด

การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวของกบเทคโนโลย เปนศาสตรท

คอนขางใหมสำหรบประเทศไทย และเปนเรองทตองการพนความรทงทเกยวของกบเทคโนโลยท

จะบรหารจดการ เกยวกบธรกจทจะนำเทคโนโลยนนไปใชประโยชน และเกยวกบกฎหมาย ทงท

เปนกฎหมายทรพยสนทางปญญาโดยตรง และกฎหมายในหมวดอน เชน ประมวลกฎหมายอาญา

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย กฎหมายแรงงาน กฎหมายสญญา กฎหมายภาษอากร ฯลฯ

ทำใหผบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวของกบเทคโนโลย ทเขาอบรมเฉพาะเรอง

กฎหมายทรพยสนทางปญญาโดยไมมพนฐานกฎหมายทวไปมากอน จำเปนตองหาความรรอบตว

เกยวกบกฎหมายหมวดอนๆ ดวย

ในเอกสารน ผเขยนจะพยายามปพนฐานเกยวกบสทธในทรพยสนทางปญญา กอนท

จะเรมเขาเรองวา การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาคออะไร มกจกรรมหรอขนตอน

อะไรบาง ซงมความแตกตางกน ถามองจากภาคเอกชน มหาวทยาลย และรฐบาล จากนนผเขยน

จะกลาวถงกจกรรมบางประการทนาสนใจในการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา โดย

เลอกเฉพาะเนอหาทคาดวาจะไมซำกบการบรรยายชวโมงอนๆ ทมวทยากรทานอนรบผดชอบอย

แลว

�3

1. ทรพยสนทางปญญา และสทธในทรพยสนทางปญญา

1.1 ทรพยสนทางปญญา

ทรพยสนทางปญญาหมายถงการประดษฐคดคนหรอสรางสรรคซงเปนผลมาจากการใช

ปญญา ทรพยสนทางปญญานบเปนทรพยสนทจบตองไมได (intangible หรอ incorporeal) 3

ผลตภณฑเกยวกบทรพยสนทางปญญาทจบตองไดมกจะเปนภาชนะ (container) ทบรรจทรพยสน

ทางปญญาไว เชน ภาพวาดสนำมน ซงประกอบดวยผาใบและสนำมน เปนภาชนะบรรจทรพยสน

ทางปญญาชนดทเรยกวา “งานจตรกรรม” หรอแผนซด เปนภาชนะบรรจทรพยสนทางปญญา

ชนดทเรยกวา “ดนตรกรรม” และ “โสตทศนวสด” เปนตน ทรพยสนทางปญญาแบงออกไดเปน4

สองประเภท คองานวรรณกรรมและศลปกรรม (literary and artistic works) ซงเปนงานสรางสรรค

(creative work) กบ ทรพยสนอตสาหกรรม (industrial properties) เชน การประดษฐ

(invention) การออกแบบผลตภณฑ (design) เครองหมาย (mark) สงบงชทางภมศาสตร

(geographical indication) พนธพช (plant variety) แบบผงภมวงจรรวม (integrated circuit layout

design) เปนตน

การนยามทรพยสนทางปญญาวาหมายถงการประดษฐคดคนหรอสรางสรรคซงเปนผล

มาจากการใชปญญาน อาจเรยกวาเปนนยามอยางกวาง เพราะนกกฎหมายยงมนยามอยางแคบ

ของทรพยสนทางปญญา ซงจำกดไวเฉพาะการประดษฐหรอการสรางสรรคของมนษยทกฎหมาย

รบรองไวเทานน ถาการประดษฐหรอการสรางสรรคประเภทใดหรอรายการใดไมเขาเกณฑท5

กฎหมายจะรบรองใหเปนทรพยสนทางปญญา หรอเคยไดรบการรบรองใหเปนทรพยสนทาง

ปญญาแตอายการคมครองไดหมดลงแลว การประดษฐหรอการสรางสรรคนนกถอวาตกเปน

องคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) ใหความหมายของทรพยสนทางปญญาไววา “Intellectual property refers to 3

creation of the mind: inventions, literary and artistic works, and symbols, names, images, and designs used in

commerce.” [http://www.wipo.int/about-ip/en/ และ http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/intproperty/450/

wipo_pub_450.pdf]

เจาของภาพวาด (painting) มกรรมสทธในตวภาพวาด ซงไดแกสทวาดอยบนผาใบ แตอาจไมมลขสทธในงานจตรกรรม คอ4

ทรพยสนทางปญญาของภาพนน ซงจบตองไมได ขนอยกบวาเขาไดซอลขสทธมาจากเจาของลขสทธเดมดวยหรอไม หรอซอ

มาแตเฉพาะกรรมสทธของภาพวาดเทานน

จกรกฤษณ ควรพจน และนนทน อนทนนท. 2546. แนวคดและววฒนาการของการคมครองทรพยสนทางปญญา ในเอกสาร5

การสอนชดวชากฎหมายทรพยสนทางปญญา หนวยท 1 มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช หนา 5.

�4

ทรพยสนสาธารณะ (เรยกวาอยใน public domain) คอไมเรยกวาเปนทรพยสนทางปญญา แต6

เปนสงทยงคงเรยกไดวา “ผลงานประดษฐคดคนหรอสรางสรรค” ซงเปนถอยคำกลางๆ ทรวมทง

ผลงานทกฎหมายรบรองใหเปนทรพยสนทางปญญาตามนยามอยางแคบนดวย

อกมมมองหนงตามนยามอยางแคบของทรพยสนทางปญญา กลาววาทรพยสนทาง

ปญญาเปนสทธทกฎหมายกำหนดขนเกยวกบการประดษฐหรอการสรางสรรค (คอทรพยสนทาง7

ปญญาหมายถงตวสทธตามกฎหมายเลย) กรณนจงไมจำเปนทจะตองเนนวา “สทธในทรพยสน

ทางปญญา” เนองจากทรพยสนทางปญญากเปนสทธตามกฎหมายอยแลว

ในทนเพอใหเกดความกลมกลนกนระหวางหวเรองและเนอเรอง ผเขยนจงเลอกนยาม

(working definition) ใหทรพยสนทางปญญาหมายถงการประดษฐหรอการสรางสรรคซงเปนผลมา

จากการใชปญญาและมกฎหมายรบรองไว แลวในหวขอตอไปจงจะไดนยามสทธในทรพยสนทาง

ปญญา วาเปนสทธตามกฎหมายสำหรบการประดษฐหรอการสรางสรรคดงกลาว

องคำพพากษาฎกาท 837/2507 วา “ ‘สทธในวธการประดษฐ’ หรอ ‘สทธในเปเตนท’ ในขณะนยงไมปรากฎวามกฎหมาย6

ไทยกอตงคมครอง [เพราะ พรบ. สทธบตรฉบบแรกบงคบใชเมอ พ.ศ. 2522 - ผเขยน] จงไมไดชอวาเปน “สทธตาม

กฎหมาย” จงไมอาจกอใหเกดเปนมลละเมดทจะเรยกรองใหบงคบบญชาทางศาลได” [http://www.lawreform.go.th/

lawreform/images/th/jud/th/thsc/2500/cd_2096.pdf]

ใน Convention Establishing the World Intellectual Property Organisation (WIPO) 1967 amended 1979 มาตรา 2 For 7

the purpose of this Convention: ... (viii) “intellectual property” shall include the rights relating to: … and all other

rights resulting from intellectual activity in the industrial, scientific, literary or artistic fields. หรอดใน Phillip, J. and

A. Firth. 1990. Introduction to Intellectual Property Law. London:Butterworths อางถงในไชยยศ เหมะรชตะ. 2555.

ลกษณะของกฎหมายทรพยสนทางปญญา: พนฐานความรทวไป กรงเทพฯ:สำนกพมพนตธรรม หนา 7. หรอ “ทรพยสนทาง

ปญญาเปนสทธทางกฎหมายทมอยเหนอผลงานการสรางสรรคทางปญญาของบคคล” จาก ตล เมฆยงค (ไมระบป)

กฎหมายทรพยสนทางปญญา ในเอกสารประกอบการบรรยาย ของสำนกอบรมศกษากฎหมายแหงเนตบณฑตยสภา หนา 2 [http://www.google.co.th/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CBwQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.thethaibar.or.th%2Fthaibarweb%2Ffileadmin

%2FDAM%2F2555%2FPDF%2FLecture%2FLectureTerm1%2F06%2Fcopyright.ppt&ei=PT82VLq_O5K-uASB7gE&usg=AFQjCNEHSo8SqUKSMS2hiX8Bd_h9Uk8M-

w&sig2=LNOkAfpt0S3nu-brU7ooUA&bvm=bv.76943099,d.c2E&cad=rja]

�5

1.2 สทธในทรพยสนทางปญญา

สทธในทรพยสนทางปญญา เปนสทธทกฎหมายรบรองไว สำหรบทรพยสนทางปญญา

ประเภทตางๆ ซงอยางหลงนเรยกวาเปนวตถแหงสทธ หรอสงทไดรบความคมครอง (object of 8

protection หรอ subject matter)

ตารางท 1: ตวอยางการเปรยบเทยบทรพยสนทางปญญาและสทธในทรพยสนทางปญญา

สทธในทรพยสนทางปญญาบางชนดเกดขนโดยอตโนมต เชน ลขสทธเกดเมอสรางงาน

ขน สทธในทรพยสนทางปญญาบางชนดตองจดทะเบยน และกอนทหนวยงานของรฐจะจด

ทะเบยนให กจะตองมการขอรบ และตรวจสอบใหเปนไปตามเงอนไขตามทกฎหมายกำหนดไวเสย

ระบบการคมครอง ——> ระบบลขสทธ ระบบสทธบตร

สทธในทรพยสนทางปญญา ลขสทธ สทธตามสทธบตร

การใหสทธ ไดรบลขสทธโดยอตโนมตเมอสรางงานขน

มขนตอนการขอรบสทธบตรไดสทธเมอไดรบการจดทะเบยนมการตรวจสอบคำขอรบสทธบตร

(กอน/หลง จดทะเบยน แลวแตระบบ)

ทรพยสนทางปญญา(เรยกวาเปนวตถแหงสทธ

หรอสงทไดรบความคมครอง)

งานสรางสรรคหรองานวรรณกรรมและศลปกรรมในอดต(ตองสามารถจดเขาเปนงาน หรอ work

ทกฎหมายรบรองได)

การประดษฐการออกแบบผลตภณฑ

(เฉพาะทกฎหมายรบรอง เชน ไมขดตอความสงบเรยบรอยฯ)

การประดษฐคดคนสรางสรรค(ปกตเกดจากปญญาของมนษย)

การสรางสรรค การประดษฐคดคน

องคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) อธบายสทธในทรพยสนทางปญญาวา “Intellectual property rights are like any 8

other property right. They allow creators, or owners, of patents, trademarks or copyrighted works to benefit from

their own work or investment in a creation. …” [http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/intproperty/450/

wipo_pub_450.pdf]

�6

กอน เชน สทธบตร และเครองหมายการคา เปนตน (ในบางกรณเพอความรวดเรว การตรวจสอบ9

อาจทำหลงจากการจดทะเบยนสทธเมอมผรองขอใหตรวจสอบ) ดงตารางท 1

ในทางกฎหมาย สทธในทรพยสนทางปญญา มความเกยวของใกลชดกบทรพยสทธ

(jus in rem) หรอสทธเหนอทรพยสน ซงมรากเหงามาตงแตยคโรมน และเปนประเภทหนงของ10

สทธ ซงแตกตางจากบคลสทธ (jus in personam) หรอสทธเหนอบคคล 11

ตามตวบท “สทธบตร” หมายความวา หนงสอสำคญทออกใหเพอคมครองการประดษฐหรอการออกแบบผลตภณฑ … 9

(พรบ. สทธบตร มาตรา 3) คอตวบทเนนคำวา “บตร” ซงในทนหมายถงเอกสารทางราชการ ซงนาจะมทมาจากการท

“patent” ในภาษาสหราชอาณาจกรเปนรปแบบหนงของเอกสารทางราชการสำหรบเปดเผยตอสาธารณชน ทโบราณเรยก

วา letters patent (จากภาษละตนวา litterae patentes) แตสงทเอกสารหรอ “บตร” นใหกคอใหสทธในทรพยสนทางปญญา

(patent rights) ดงนน ถาจะใหตรงตามตวบทแลว สทธในทรพยสนทางปญญาในกรณน จะตองเรยกอยางเตมยศวา “สทธ

ตามสทธบตร” สวน “ลขสทธ” นน กฎหมายบญญตไวชดเจนวาหมายถง “สทธแตผเดยวทจะกระทำการใดๆ ตามพระราช

บญญตนเกยวกบงานทผสรางสรรคไดทำขน” (พรบ. ลขสทธ มาตรา 4) ซงหมายถงวากฎหมายกำหนดใหลขสทธเปนตว

สทธในทรพยสนทางปญญา ดงนนสทธในทรพยสนทางปญญาในกรณนจงเรยกแตเพยงวา “ลขสทธ” ไมตองเรยกให

เยนเยอวา “สทธตามลขสทธ”

jus in rem : real right, right against the world at large10

ทรพยสทธ หมายถงสทธทจะบงคบเอาแกทรพยสนโดยตรง (ทรพยสนเปนวตถแหงสทธ) ใชบงคบแกบคคลไดทวไป ทรพย

สทธจะกอตงขนไดกโดยอาศยอำนาจของกฎหมาย (ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1298) ผทรงทรพยสทธม

อำนาจทจะใชสทธของตนเองได เชนจำหนายทรพยสนอนเปนกรรมสทธของตน โดยไมจำเปนตองขออำนาจศาล ตวอยาง

ของทรพยสทธไดแก กรรมสทธ สทธครอบครอง ภาระจำยอม สทธอาศย สทธเกบกน สทธเหนอพนดน สทธจำนอง สทธ

จำนำ เปนตน ตามปกตทรพยสทธไมมอายจำกด แตอาจมขอยกเวนใหมอายเพยง 10 ปในกรณภาระจำยอม (servitude

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1399) และกรณภาระตดพนในอสงหารมทรพย (charge on immovable

property ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1434)

jus in personam : personal right, right against a specific person11

บคคลสทธ (สทธเรยกรอง) หมายถงสทธในอนทจะบงคบบคคล ซงเปนคสญญาหรอเปนลกหน (รวมทงทายาท ผสบสทธ

ของคสญญา และผทำละเมด) ใหกระทำการอยางใดอยางหนง หรอใหงดเวน มใหกระทำการอยางใดอยางหนง หรอใหสง

มอบทรพยให แตไมสามารถจะใชบงคบตอบคคลอนเปนการทวไป แตหากคสญญาหรอผสบสทธของคสญญาหรอลกหนไม

ปฏบตตาม ผมสทธตามสญญาหรอเจาหนไมสามารถบงคบเอาเอง ตองฟองศาลใหบงคบคด บคคลสทธอาจเกดขนโดย

นตกรรม เชนสญญา หรอโดยนตเหต เชนละเมด กได และหากไมใชบคคลสทธภายในเวลา (อายความ) ทกฎหมายกำหนด

(ปกต 10 ป) บคคลสทธกจะสนสดไปได (ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 193/9)

�7

อยางไรกตาม ถงแมวาสทธในทรพยสนทางปญญาจะไดรบการกำหนดวาเปนแขนง

หนงของทรพยสทธ สทธในทรพยสนทางปญญามความแตกตางจากทรพยสทธอนๆ อยบาง ไดแก

1. สทธในทรพยสนทางปญญาใชบงคบเอากบทรพยสนทไมมรปราง เนองจากทรพยสนทาง

ปญญาไมมรปราง ดงกลาวแลว

2. สทธในทรพยสนทางปญญากอตงขนไดโดยอาศยอำนาจของกฎหมาย ซงในประเทศสวน

ใหญเปนกฎหมายระดบพระราชบญญตหรอรฐบญญต แตสำหรบสหรฐอเมรกาถงกบม

กำหนดไวในกฎหมายรฐธรรมนญ คอรฐธรรมนญไดใหอำนาจรฐสภา ในการออก12

กฎหมายลขสทธ สทธบตร เครองหมายการคา ฯลฯ แลวรฐสภาจงออกรฐบญญตดาน

ทรพยสนทางปญญาตามทรฐธรรมนญไดใหอำนาจไว

3. ถงแมสทธในทรพยสนทางปญญาจะกอตงขนไดโดยอาศยอำนาจของกฎหมายเหมอนกบ

ทรพยสทธอยางอน สทธในทรพยสนทางปญญายงนบวาเปนสทธทางเศรษฐกจ 13

(economic rights) ซงผเขยนเหนวามความหมายไดเปนสามนยคอ นยแรก เปนสทธในการ

หาผลประโยชนของเจาของสทธโดยตรง คอไมเกยวกบความดความชวในแงของศลธรรม

รฐธรรมนญสหรฐใหอำนาจรฐสภาไวใน “Patent and Copyright Clause” ความวา “The Congress shall have power … 12

To promote the Progress of Science and useful Arts, by securing for limited Times to Authors and Inventors the

exclusive Right to their respective Writings and Discoveries.” (Article 1 Section 8 Clause 8) ซงเปนทมาของอำนาจใน

การออกกฎหมายลขสทธและสทธบตร และใน “Commerce Clause” ความวา “The Congress shall have power … To

regulate Commerce with foreign Nations, and among the several States, and with the Indian Tribes.” (Article 1

Section 8 Clause 8) ซงเปนทมาของอำนาจในการออกกฎหมายคมครองทรพยสนอตสาหกรรม (industrial property) อนๆ

[May, R.J. and S.L. Cooper. 2013. The Constitutional Foundations of Intellectual Property. Perspectives from FSF S c h o l a r s 8 ( 1 3 ) : 1 - 5 . [ h t t p : / / w w w . f r e e s t a t e f o u n d a t i o n . o r g / i m a g e s /

The_Constitutional_Foundations_of_Intellectual_Property_050813.pdf] นอกจากนนในบทบญญตเพมเตมท 1 (First

Amendment) ของรฐธรรมนญยงใหเสรภาพในการแสดงความคดเหนและวจารณ (freedom of speech, freedom of the

press) ซงมกถกใชเปนแนวทางการตอสในคดละเมดลขสทธเมอมการนำงานอนมลขสทธมาดดแปลงและนำออกเผยแพรตอ

สาธารณชนในลกษณะการเสยดสประชดประชนผมชอเสยงหรอบคคลสาธารณะ [Hughes, K. 2002. Arts and First

Amendment: Parody and Satire. First Amendment Center, Vanderbilt University, 13 September 2002. http://

www.firstamendmentcenter.org/parody-satire ]

ตรงขามกบสทธธรรมชาต หรอ natural rights ซงนกปรชญาบอกวามอยแลวตามธรรมชาต ไ มจำเปนตองอาศยอำนาจ13

ของกฎหมายมากอตงขน เชน สทธในชวตของบคคล

�8

นยทสอง เปนสทธทมเหตผลทางเศรษฐศาสตรมหภาคมารองรบ ทำใหนโยบายสาธารณะ14

ในการคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา เกดขนไมใชเพอประโยชนของบคคลใดบคคล

หนง แตเพอผลประโยชนในบนปลายของทงสงคม นยทสาม ขยายความตอมาจากนยท

สอง คอเนนวาสทธในทรพยสนทางปญญาเปนสทธทตองประกอบดวยเงอนไขตางๆ เปน

จำนวนมากสำหรบจำกดสทธและถวงดลยไว เพอใหเกดความเปนธรรมระหวางผประดษฐ

หรอผสรางสรรคกบสงคมสวนรวม และในการตรวจสอบสทธบตร ผตรวจสอบตองใชความ

ระมดระวงไมใหผขอรบสทธบตรเขยนขอถอสทธกวางโดยไมมรายละเอยดการประดษฐมา

รองรบ ตามนยนกฎหมายทรพยสนทางปญญาจงไดรบการเรยกวาเปนกฎหมายเศรษฐกจ 15

(economic law) แทนทจะนบวาเปนกฎหมายธรกจ (business law หรอ commercial law)

ทวไป

4. สทธในทรพยสนทางปญญา เปนสทธในทางลบ หรอสทธในทางนเสธ (negative right หรอ

exclusive right) ซงจะอธบายในหวขอตอไป

5. สทธในทรพยสนทางปญญามอายไดหลายแบบ

5.1. จำกดอาย เชน สทธบตรการประดษฐมอาย 20 ป นบจากวนขอรบสทธบตร [พรบ.

สทธบตร มาตรา 35] สทธบตรการออกแบบผลตภณฑมอาย 10 ป นบแตวนขอรบ

สทธบตร [พรบ. สทธบตร มาตรา 62]

มงานวจยทางเศรษฐศาสตรจำนวนมาก เกยวกบคณคาทางเศรษฐศาสตรมหภาคของการคมครองสทธในทรพยสนทาง14

ปญญา ยอนหลงกลบไปไดหลายทศวรรษ ดตวอยางบทความใหมๆ ไดใน Posner, R.A. 2002. The law and economics

of intellectual property. Daedalus 131(2):5-12. หรอ Blair, R.D. and T.F. Cotter. 2005. The law and economics of

IPRs. in Intellectual Property: Economic and Legal Dimensions of Rights and Remedies, Chapter 2.

Cambridge:Cambridge University Press, pp. 7-41. หรอเปรยบเทยบผลทางเศรษฐกจของการคมครองสทธในทรพยสน

ทางปญญากบทรพยสทธอยางอน Duffy, J.F. 2005. Comment - Intellectual property isolationism and the average cost

thesis. Texas Law Review 83(4):1077-1095. Lemley, M.A. 2005. Reply - What’s different about intellectual

property? Texas Law Review 83(4):1097-1104.

ตวอยางเชน ในคำขอรบสทธบตรสหรฐทแซมวล มอรส (Samuel Morse) ผประดษฐโทรเลข ยนตอสำนกงานสทธบตรสหรฐ15

เมอตนทศวรรษท 1850 นน เขาเขยนขอถอสทธใหครอบคลมถงการใชไฟฟาและคลนแมเหลกไฟฟาทกประเภทในการสงตว

หนงสอทางไกล ทงๆ ทการประดษฐของเขาใชเพยงแมเหลกไฟฟาเทานน ใ นทสดศาลฎกาสหรฐกยกคำขอของมอรส

[O’Reilly v. Morse, 56 U.S. (15 How.) 62 (1854)] ทำใหมอรสไดรบสทธบตรทประเทศตรกและประเทศอนๆ กอนสทธ

บตรสหรฐ ทเขาตองลดขอบเขตการถอสทธลง ไมใหกวางกวาการประดษฐของเขา

�9

5.2. จำกดอาย แตอาจตออายไดไมเกนทกฎหมายกำหนด เชน อนสทธบตร มอาย 6 ป

นบแตวนขอรบอนสทธบตรในราชอาณาจกร แตอาจตออายไดไมเกน 2 ครง ครงละ

2 ป [พรบ. สทธบตร มาตรา 65 สตต]

5.3. ดเหมอนจะจำกดอาย แตกสามารถตออายไปไดเรอยๆ ตราบใดทยงเขาเงอนไขท

กฎหมายกำหนด เชน การจดทะเบยนเครองหมายการคามอาย 10 ปนบแตวนจด

ทะเบยน [พรบ. เครองหมายการคา มาตรา 53] เจาของเครองหมายการคาสามารถ

ยนคำรองขอตออายเครองหมายการคาตอนายทะเบยนภายใน 90 วนกอนวนสนอาย

[พรบ. เครองหมายการคา มาตรา 54] ซงนายทะเบยนสามารถจะตออายออกไปอก

10 ป [พรบ. เครองหมายการคา มาตรา 55]

5.4. ไมจำกดอาย จงไมตองตออาย ตามกฎหมายไทยไดแกความลบทางการคา (ตราบเทา

ทขอมลทางการคานนยงมคณสมบตครบถวนตามทกำหนดไวในมาตรา 3 ของ พรบ.

ความลบทางการคา)

6. เชนเดยวกบทรพยสทธอนๆ สทธในทรพยสนทางปญญาสามารถจำหนายจายโอน หรอกอ

ใหเกดภาระตดพนใดๆ ได ยกเวนสทธบางประเภททกฎหมายไมใหโอน เชน ธรรมสทธ

(moral rights) [พรบ. ลขสทธ มาตรา 18]

7. ทรพยสทธอยภายใตประมวลกฎหมายแพงและพาณชย สวนสทธในทรพยสนทางปญญา

ประเภทตางๆ มกฎหมายเฉพาะ (sui generis) คมครองไว เนองจากธรรมชาตของทรพยสน

ทางปญญาประเภทตางๆ ซงอาจแตกตางกนไดมาก แตในบางกรณทกฎหมายทรพยสนทาง

ปญญาไมมบทบญญตไวโดยเฉพาะ กอาจนำบทบญญตในประมวลกฎหมายแพงและ

พาณชยมาบงคบใชไดโดยอนโลม ในฐานะกฎหมายทใกลเคยงกนอยางยง 16

8. สทธในทรพยสนทางปญญา มกจะถกจำกดดวยหลกดนแดน (Territoriality Principle) ทวา

สทธทไดมาหรอรบรองโดยกฎหมายของประเทศใด กจะไดรบความคมครองเฉพาะใน

เขตแดนของประเทศนนเทานน เวนแตถามระบบการคมครองระหวางประเทศรองรบ (เชน

อนสญญากรงเบรนในกรณลขสทธ) และมกฎหมายภายในของแตละประเทศรบรอง [เชน

พรบ. ลขสทธ มาตรา 8, 47, 48, 61]

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 4 วรรค 2 และ ตล เมฆยงค (ไมระบป) กฎหมายทรพยสนทางปญญา อางแลว 16

หนา 3

�10

ตารางท 2ก: ลขสทธและขอจำกดสทธ

พรบ. พศ

สงทไดรบความ

คมครอง

อายของความคมครอง

สทธ ขอยกเวนสทธ

ลขสทธ 2537

งาน

วรรณกรรมและศลปกรรม

• ผสรางสรรคคน

เดยว: 50 ปนบ

แตผสรางสรรค

ตาย (ม. 19 วรรค

หนง)

• ผสรางสรรคหลาย

คน: 50 ปนบแตผ

สรางสรรครวมคน

สดทายตาย (ม.

19 วรรคสอง)

• ผสรางสรรคตาย

หมดกอนโฆษณา

งาน: 50 ปนบแต

โฆษณางานครง

แรก (ม. 19 วรรค

สาม)

• ผสรางสรรคเปน

นตบคคล (ม. 19

วรรคทาย) หรอใช

นามแฝง/ไมปราก

ฎผสรางสรรค (ม.

20) หรอลขสทธใน

งานภาพถาย โสต

ทศนวสด

ภาพยนต สง

บนทกเสยง หรอ

งานแพรเสยงแพร

ภาพ (ม. 21) หรอ

งานทไดสรางสรรค

ขนโดยการจาง

หรอตามคำสงหรอ

ในความควบคม

ของกระทรวง

ทบวงกรม หรอ

หนวยงานอนใด

ของรฐหรอของ

ทองถน (ม. 23)

• ไมไดโฆษณา

งาน: 50 ปนบ

แตการ

สรางสรรค

• โฆษณางานใน

เวลา 50 ปนบ

แตการ

สรางสรรค: 50

ปนบแตการ

โฆษณาครงแรก

• งานศลปประยกต

(ม. 22)

• ไมไดโฆษณา

งาน: 25 ปนบ

แตการ

สรางสรรค

• โฆษณางานใน

เวลา 25 ปนบ

แตการ

สรางสรรค: 25

ปนบแตการ

โฆษณาครงแรก

ลขสทธ (ม. 15)

(1) ทำซำหรอดดแปลง

(2) เผยแพรตอสาธารณชน

(3) ใหเชาตนฉบบหรอสำเนางาน

โปรแกรมคอมพวเตอร โสต

ทศนวสด ภาพยนต และสง

บนทกเสยง

(4) ใหประโยชนอนเกดจาก

ลขสทธแกผอน

(5) อนญาตใหผอนใชสทธตาม

(1) (2) หรอ (3) อาจกำหนด

เงอนไขได แตกำหนดเงอนไข

ในลกษณะทเปนการจำกด

การแขงขนโดยไมเปนธรรมไม

ได

ธรรมสทธ (ม. 18)

• สทธทจะแสดงวาตนเปนผ

สรางสรรคงาน

• สทธทจะหามมใหผรบโอน

ลขสทธหรอบคคลอนใด

บดเบอน ตดทอน ดดแปลง

หรอทำโดยประการอนใดแก

งานนนจนเกดความเสยหาย

ตอชอเสยงหรอเกยรตคณของ

ผสรางสรรค

การละเมดลขสทธ • บททวไป (ม. 27)

(1) ทำซำหรอดดแปลง (2) เผยแพรตอสาธารณชน

• โสตทศนวสด ภาพยนต สง

บนทกเสยง ไมวาจะเปนสวน

เสยงหรอภาพ (ม. 28) หรอโปรแกรมคอมพวเตอร (ม. 30)(1) ทำซำหรอดดแปลง (2) เผยแพรตอสาธารณชน(3) ใหเชาตนฉบบหรอสำเนา

งานดงกลาว

• งานแพรเสยงแพรภาพ (ม. 29)(1) จดทำโสตทศนวสด

ภาพยนต สงบนทกเสยง หรอ

งานแพรเสยงแพรภาพ ทงนไม

วาทงหมดหรอบางสวน (2) แพรเสยงแพรภาพซำ ทงน

ไมวาทงหมดหรอบางสวน(3) จดใหประชาชนฟงและ

หรอชมงานแพรเสยงแพรภาพ

โดยเรยกเกบเงนหรอผล

ประโยชนอยางอนในทางการ

คา

• การละเมดสทธทตยภม

secondary infringement (ม.

31)

(1) ขาย มไวเพอขาย เสนอ

ขาย ใหเชา เสนอใหเชา

ใหเชาซอ หรอเสนอใหเชา

ซอ

(2) เผยแพรตอสาธารณชน

(3) แจกจายในลกษณะทอาจ

กอใหเกดความเสยหายแก

เจาของลขสทธ

(4) นำหรอสงเขามาในราช

อาณาจกร

บททวไป (ม. 32) การกระทาแกงานอนมลขสทธของบคคลอนตามพระราชบญญตน หากไมขดตอการแสวงหาประ

โยชนจากงานอนมลขสทธตามปกตของเจาของลขสทธและไมกระทบกระเทอนถงสทธอนชอบดวยกฎหมายของ เจา

ของลขสทธเกนสมควร มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธ

วจยหรอศกษางานนน อนมใชการกระทาเพอหากาไร

ภายใตบงคบบทบญญตในวรรคหนง การกระทาอยางใดอยางหนงแกงานอนมลขสทธตามวรรคหนง มใหถอวา

เปนการละเมดลขสทธ ถาไดกระทาดงตอไปน

(1) ใชเพอประโยชนของตนเอง หรอเพอประโยชนของตนเองและบคคลอนในครอบครวหรอญาตสนท

(2) ตชม วจารณ หรอแนะนาผลงานโดยมการรบรถงความเปนเจาของลขสทธในงานนน

(3) เสนอรายงานขาวทางสอสารมวลชนโดยมการรบรถงความเปนเจาของลขสทธในงานนน

(4) ทาซา ดดแปลง นาออกแสดง หรอทาใหปรากฏ เพอประโยชนในการพจารณาของศาลหรอเจาพนกงานซงม

(5) อานาจตามกฎหมาย หรอในการรายงานผลการพจารณาดงกลาว

(6) ทาซา ดดแปลง นาออกแสดง หรอทาใหปรากฏโดยผสอนเพอประโยชนในการสอนของตน อนมใชการ

(7) กระทาเพอหากาไร

(8) ทาซา ดดแปลงบางสวนของงาน หรอตดทอนหรอทาบทสรปโดยผสอนหรอสถาบนศกษา เพอแจกจายหรอ

(9) จาหนายแกผเรยนในชนเรยนหรอในสถาบนศกษา ทงน ตองไมเปนการกระทาเพอหากาไร นางานนน

มาใชเปนสวนหนงในการถามและตอบในการสอบ

คดลอกอางอง (ม. 33) การกลาว คด ลอก เลยน หรออางองงานบางตอนตามสมควรจากงานอนมลขสทธตามพระ

ราชบญญต น โดยมการรบรถงความเปนเจาของลขสทธในงานนน มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธ ถาไดปฏบตตาม

มาตรา 32 วรรคหนง

บรรณารกษ (ม. 34) การทาซาโดยบรรณารกษของหองสมดซงงานอนมลขสทธตามพระราชบญญตน มใหถอ

วาเปนการ ละเมดลขสทธหากการทาซานนมไดมวตถประสงคเพอหากาไร และไดปฏบตตามมาตรา 32 วรรคหนง ใน

กรณ ดงตอไปน

(1) การทาซาเพอใชในหองสมดหรอใหแกหองสมดอน

(2) การทาซางานบางตอนตามสมควรใหแกบคคลอนเพอประโยชนในการวจยหรอการศกษา

โปรแกรมคอมพวเตอร (ม. 35) การกระทาแกโปรแกรมคอมพวเตอรอนมลขสทธตามพระราชบญญตน มใหถอ

วาเปนการละเมด ลขสทธ หากไมมวตถประสงคเพอหากาไร และไดปฏบตตามมาตรา 32 วรรคหนง ในกรณดงตอไป

น

(1) วจยหรอศกษาโปรแกรมคอมพวเตอรนน

(2) ใชเพอประโยชนของเจาของสาเนาโปรแกรมคอมพวเตอรนน

(3) ตชม วจารณ หรอแนะนาผลงานโดยมการรบรถงความเปนเจาของลขสทธในโปรแกรมคอมพวเตอรนน

(4) เสนอรายงานขาวทางสอสารมวลชนโดยมการรบรถงความเปนเจาของลขสทธในโปรแกรมคอมพวเตอรนน

(5) ทาสาเนาโปรแกรมคอมพวเตอรในจานวนทสมควรโดยบคคลผซงไดซอหรอไดรบโปรแกรมนนมาจากบคคลอน

โดยถกตอง เพอเกบไวใชประโยชนในการบารงรกษาหรอปองกนการสญหาย

(6) ทาซา ดดแปลง นาออกแสดง หรอทาใหปรากฏเพอประโยชนในการพจารณาของศาลหรอเจาพนกงานซงม

(7) อานาจตามกฎหมาย หรอในการรายงานผลการพจารณาดงกลาว

(8) นาโปรแกรมคอมพวเตอรนนมาใชเปนสวนหนงในการถามและตอบในการสอบ

(9) ดดแปลงโปรแกรมคอมพวเตอรในกรณทจาเปนแกการใช

(10)จดทาสาเนาโปรแกรมคอมพวเตอรเพอเกบรกษาไวสาหรบการอางอง หรอคนควาเพอประโยชนของสาธารณชน

โชวการกศล (ม. 36) การนางานนาฏกรรม หรอดนตรกรรมออกแสดงเพอเผยแพรตอสาธารณชนตามความเหมาะ

สม โดย มไดจดทาขนหรอดาเนนการเพอหากาไรเนองจากการจดใหมการเผยแพรตอสาธารณชนนน และมไดจดเกบ

คาเขาชม ไมวาโดยทางตรงหรอโดยทางออม และนกแสดงไมไดรบคาตอบแทนในการแสดงนน มใหถอวาเปนการ

ละเมด ลขสทธ หากเปนการดาเนนการโดยสมาคม มลนธ หรอองคการอนทมวตถประสงคเพอการสาธารณกศล

การศกษา การศาสนา หรอการสงคมสงเคราะห และไดปฏบตตามมาตรา 32 วรรคหนง

ศลปกรรมสาธารณะ (ม. 37) การวาดเขยน การเขยนระบายส การกอสรางการแกะลายเสน การปน การแกะสลก

การพมพภาพ การถายภาพ การถายภาพยนตร การแพรภาพ หรอการกระทาใด ๆ ทานองเดยวกนนซงศลปกรรมใด

อนตงเปดเผยประจาอย ในทสาธารณะ นอกจากงานสถาปตยกรรม มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธในศลปกรรมนน

สถาปตยกรรม (ม. 38) การวาดเขยน การเขยนระบายส การแกะลายเสน การปน การแกะสลก การพมพภาพ กา

รถายภาพ การถายภาพยนตร หรอการแพรภาพซงงานสถาปตยกรรมใด มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธในงานส

ถาปตยกรรม นน

ถายภาพศลปกรรม (ม. 39) การถายภาพหรอการถายภาพยนตรหรอการแพรภาพซงงานใด ๆ อนมศลปกรรมใด

รวมอยเปน สวนประกอบดวย มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธในศลปกรรมนน

ผสรางสรรคทำซำสวนทไมใชสาระสำคญ (ม. 40) ในกรณทลขสทธในศลปกรรมใดมบคคลอนนอกจากผสรางสรร

คเปนเจาของอยดวย การทผสราง สรรคคนเดยวกนไดทาศลปกรรมนนอกในภายหลงในลกษณะทเปนการทาซาบาง

สวนกบศลปกรรมเดม หรอใชแบบ พมพ ภาพราง แผนผง แบบจาลอง หรอขอมลทไดจากการศกษาทใชในการทา

ศลปกรรมเดม ถาปรากฏวาผสรางสรรค มไดทาซาหรอลอกแบบในสวนอนเปนสาระสาคญของศลปกรรมเดม

มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธในศลปกรรม นน

การบรณะอาคารในรปแบบเดม (ม. 41) อาคารใดเปนงานสถาปตยกรรมอนมลขสทธตามพระราชบญญตน การ

บรณะอาคารนนในรป แบบเดม มใหถอวาเปนการละเมดลขสทธ

ภาพยนตหมดลขสทธแลว ฉายไดไมเปนละเมดลขสทธอยางอน (ม. 42) ในกรณทอายแหงการคมครองลขสทธ

ในภาพยนตรใดสนสดลงแลว มใหถอวาการนาภาพยนตรนน เผยแพรตอสาธารณชนเปนการละเมดลขสทธใน

วรรณกรรม นาฏกรรม ศลปกรรม ดนตรกรรม โสตทศนวสด สงบนทกเสยง หรองานทใชจดทาภาพยนตรนน

การทำซำทางราชการ (ม. 43)

�11

ตารางท 2ข: สทธและขอจำกดสทธตามสทธบตร

พรบ. พ.ศ.สงทไดรบ

ความ

คมครอง

อายของความ

คมครองสทธ ขอยกเวนสทธ

สทธ

บตร2522

การประดษฐ

20 ปนบแตวนขอรบ

สทธบตรในราช

อาณาจกร

ในกรณทมการ ดา

เนนคดทางศาลตาม

มาตรา ๑๖ มาตรา

๗๔ หรอมาตรา ๗๗

ฉ มใหนบระยะเวลา

ในระหวางการดา

เนนคดดงกลาวเปน

อายของสทธบตร

นน

สทธในการขอรบสทธบตร (ม. 10) ผประดษฐเปนผมสทธขอรบ

สทธบตร และมสทธทจะไดรบการระบชอวาเปนผประดษฐในสทธ

บตร สทธขอรบสทธบตรยอมโอนและรบมรดกกนได

การโอนสทธขอรบสทธบตรตองทาเปนหนงสอลงลายมอชอผโอน

และ ผรบโอน

สทธในการหาประโยชน (ม. 36) ผทรงสทธบตรเทานนมสทธดง

ตอไปน

(๑) ในกรณสทธบตรผลตภณฑ สทธในการผลต ใช ขาย มไวเพอ

ขาย เสนอขายหรอนาเขามาในราชอาณาจกรซง ผลตภณฑตาม

สทธบตร

(๒) ในกรณสทธบตรกรรมวธ สทธในการใชกรรมวธตามสทธบตร

ผลตใช ขาย มไวเพอขาย เสนอขายหรอนาเขา มาในราช

อาณาจกรซงผลตภณฑทผลตโดยใช กรรมวธตามสทธบตร

การขยายขอบเขตของการประดษฐโดยอตโนมต (Doctrine of Equivalents) (ม. 36 ทว วรรคสอง) ขอบเขตของการประดษฐท

ไดรบความคมครองยอมคลมถงลกษณะของการประดษฐทแมจะม

ไดระบในขอถอสทธโดย เฉพาะเจาะจง แตเปนสงทมคณสมบต

ประโยชนใชสอย และทาใหเกดผลทานองเดยวกบลกษณะของ

การประดษฐทระบไว ในขอถอสทธตามความเหนของบคคลทม

ความชานาญในระดบสามญในศลปะหรอวทยาการทเกยวของกบ

การประดษฐนน

สทธในการใชคำวา “สทธบตรไทย” (ม. 37) ผทรงสทธบตรมสทธใชคาวา “สทธบตรไทย” หรออกษร สบท. หรออกษรตาง

ประเทศทมความหมาย เชนเดยวกน ใหปรากฏทผลตภณฑ

ภาชนะบรรจ หรอหบหอของผลตภณฑหรอในการโฆษณาการ

ประดษฐตามสทธบตร

การใชคาหรออกษรตามวรรคหนงตองระบหมายเลขสทธบตร

ไวดวย

สทธในการอนญาตใหใชสทธและการโอนสทธ (ม. 38) ผทรง

สทธบตรจะอนญาตใหบคคลใดใชสทธตามสทธบตรของตนตาม

ม. 36 และ ม. 37 หรอจะโอนสทธบตรใหแกบคคลอนกได

(ม. 36 วรรคสอง) ความในวรรคหนงไมใชบงคบแก

(๑) การกระทาใด ๆ เพอประโยชนในการศกษา คนควา ทดลอง หรอ

วจย ทงน ตองไมขดตอการใชประโยชนตามปกตของผทรงสทธบตร

และไมทาใหเสอมเสยตอประโยชนอนชอบธรรมของผทรงสทธบตร

เกนสมควร

(๒) การผลตผลตภณฑหรอใชกรรมวธดงทผทรงสทธบตรไดจด

ทะเบยนไว ซงผผลตผลตภณฑหรอผใชกรรมวธดงกลาวไดประกอบ

กจการหรอมเครองมอ เครองใชเพอประกอบกจการดงกลาวโดยสจรต

กอนวนยนขอรบสทธบตรใน ราชอาณาจกร โดยผผลตหรอผใชกรรม

วธไมรหรอไมมเหตอนควรรถงการจดทะเบยนนน ทงน โดยไมอยภาย

ใตบงคบแหง มาตรา ๑๙ ทว

(๓) การเตรยมยาเฉพาะรายตามใบสงแพทย โดยผประกอบวชาชพ

เวชกรรมหรอผประกอบโรคศลปะ รวมทงการกระทาตอผลตภณฑยา

ดงกลาว

(๔) การกระทาใด ๆ เกยวกบการขอขนทะเบยนยา โดยผขอมวตถ

ประสงคทจะผลต จาหนาย หรอนาเขาซง ผลตภณฑยาตามสทธบตร

หลงจากสทธบตร ดงกลาวสนอายลง

(๕) การใชอปกรณซงเปนการประดษฐทไดรบสทธบตรทเกยวกบตว

เรอ เครองจกร หรออปกรณอนของเรอของ ประเทศทเปนภาคแหงอ

นสญญาหรอความตกลงระหวางประเทศ เกยวกบการคมครองสทธ

บตรซงประเทศไทยเปนภาคอย ดวย ในกรณทเรอดงกลาวไดเขามาใน

ราชอาณาจกรเปนการชวคราวหรอโดยอบตเหต และจาเปนตองใชอ

ปกรณดงกลาว กบเรอนน

(๖) การใชอปกรณซงเปนการประดษฐทไดรบสทธบตรทเกยวกบ กา

รสรางการทางาน หรออปกรณอนของอากาศ ยาน หรอยานพาหนะ

ของประเทศทเปนภาคแหงอนสญญา หรอความตกลงระหวาง

ประเทศเกยวกบการคมครองสทธบตร ซงประเทศไทยเปนภาคอยดวย

ในกรณทอากาศยานหรอยานพาหนะดงกลาวไดเขามาในราชอาณา

จกรเปนการชวคราว หรอโดยอบตเหต

(๗) การใช ขาย มไวเพอขาย เสนอขาย หรอนาเขามาในราชอาณา-

จกร ซงผลตภณฑตามสทธบตร หากผทรง สทธบตรไดอนญาต หรอ

ยนยอมใหผลต หรอขายผลตภณฑดงกลาวแลว

อนสทธบตร

(ม. 65 สตต วรรคแรก)

อนสทธบตรใหมอาย 6

ปนบแตวนขอรบอนสทธ

บตรในราชอาณาจกร

ในกรณทมการดาเนนคด

ทางศาล ... มใหนบระยะ

เวลาในระหวาง การดา

เนนคดดงกลาวเปนอาย

ของอนสทธบตรนน

(ม. 65 สตต วรรคสอง)

ผทรงอนสทธบตรอาจ

ขอตออายอนสทธบตร

ไดสองคราวมกาหนด

คราวละสองป โดยใหยน

คาขอตออายตอ

พนกงานเจาหนาทภายใน

เกาสบวนกอนวนสน

อาย ...

(ม. 65 อฎฐ) ผทรงอนสทธบตรมสทธใชคาวา “อน

สทธบตรไทย” หรอ อกษร อสบท. หรออกษรตาง

ประเทศท มความหมายเชนเดยวกนใหปรากฏทผลต

ภณฑภาชนะบรรจ หรอหบหอของผลตภณฑ หรอใน

การโฆษณาการประดษฐ ตามอนสทธบตร

(ม. 65 ทศ) ใหนำบทบญญต ... มาตรา 36 มาตรา

36 ทว มาตรา 38 ... วาดวย สทธบตรการประด

ษฐมาใชบงคบในหมวด ๓ ทว วาดวยอนสทธบตร

โดยอนโลม

(ม. 65 ทศ) ใหนำบทบญญต ... มาตรา 36 ... วาดวย

สทธบตรการประดษฐมาใชบงคบในหมวด ๓ ทว วาดว

ยอนสทธบตร โดยอนโลม

การ

ออกแบบ

ผลตภณฑ

(ม. 62) สทธบตรการ

ออกแบบผลต

ภณฑใหมอาย 10 ปนบ

แตวนขอรบ สทธบตรใน

ราชอาณาจกร ในกรณท

ม การดาเนนคดทาง

ศาล ... มใหนบระยะเวลา

ในระหวางการดาเนนคด

ดงกลาวเปนอายของสทธ

บตรนน

(ม. 63) ผทรงสทธบตรเทานนมสทธใชแบบผลต

ภณฑกบผลตภณฑตาม สทธบตร หรอขาย หรอม

ไวเพอขาย หรอเสนอขาย หรอนาเขามาในราช

อาณาจกรซง ผลตภณฑทใชแบบผลตภณฑดงกลาว

(ม. 63) ... เวนแตการใชแบบผลตภณฑเพอ ประโย

ชนในการ ศกษาหรอวจย

�12

ตารางท 2ค: สทธและขอจำกดสทธในเครองหมายการคา

พรบ. ป พ.ศ.สงทไดรบ

ความ

คมครอง

อายของความคมครอง สทธ ขอยกเวนสทธ

เครองหมาย

การคา2534

เครองหมายการคา

(ม. 53) การจดทะเบยนเครองหมาย

การคาใหมอายสบปนบแตวนทจด

ทะเบยนตามมาตรา 42 และอาจ

ตออายไดตามมาตรา 54

อายการจดทะเบยนเครองหมา

ยการคาตามวรรคหนงมใหนบรวม

ระยะเวลาในระหวางการดำเนนคด

ทางศาลตามมาตรา 38 ดวย

(ม. 54) ยนคำรองขอตออายภายใน

90 วนกอนวนสนอาย

(ม. 55) ตออายไดครงละ 10 ป

(ม. 44) ... เมอไดจดทะเบยนเครองหมายการคาแลว

ผซงไดจดทะเบยนเปนเจาของเครองหมายการคา

เปนผมสทธแตเพยงผเดยวในอนทจะใชเครองหมาย

การคานนสาหรบสนคาทไดจดทะเบยนไว

(ม. 46) บคคลใดจะฟองคด เพอปองกนการละเมด

สทธในเครองหมายการคาทไมไดจดทะเบยน หรอ

เรยกรองคาสนไหมทดแทนเพอการละเมดสทธดง

กลาวไมได

บทบญญตมาตรานไมกระทบกระเทอนสทธของเจา

ของเครองหมายการคาทไมไดจดทะเบยนในอนท

จะฟอง คดบคคลอนซงเอาสนคาของตนไปลวงขาย

วาเปนสนคาของเจาของเครองหมายการคานน

(ม. 47) การจดทะเบยนตามพระราชบญญตนไมเปนการขด

ขวางบคคลใดในการใชโดย

สจรตซงชอตวชอสกล หรอชอ

สานกงานการคาของตนหรอ

ของเจาของเดมของกจการของ

ตน หรอไมเปนการขดขวาง

บคคล ใดในการใชคำบรรยาย

โดยสจรตซงลกษณะหรอ

คณสมบตแหงสนคาของตน

เครองหมาย

บรการ

(ม. 80) ใหนาบทบญญตเกยวกบเครองหมายการคา

มาใชบงคบแกเครองหมายบรการโดยอนโลมและให

คาวา "สนคา" ในบทบญญตดงกลาวหมายความถง

"บรการ"

เครองหมาย

รบรอง

(ม. 91) การอนญาตใหบคคลอนใชเครองหมาย

รบรองกบสนคาหรอบรการของบคคลนน

ตองทาเปนหนงสอและลงลายมอชอเจาของ

เครองหมายรบรอง

(ม. 92) การโอนสทธในเครองหมายรบรองทไดจด

ทะเบยนแลวจะกระทาไดตอเมอ

(1) ไดรบอนญาตจากนายทะเบยนแลวโดยผรบ

โอนสามารถแสดงตอนายทะเบยนไดวาตนม

ความสามารถ เพยงพอทจะรบรองคณลกษณะ

ของสนคาหรอบรการตามทระบไวในขอบงคบ

วาดวยการใชเครองหมายรบรอง นน

(2) ทาเปนหนงสอ และ

(3) จดทะเบยนตอนายทะเบยน

…

(ม. 90) เจาของเครองหมาย

รบรองทไดจดทะเบยนแลวจะ

ใชเครองหมายนนกบสนคาหรอ

บรการของตนเองไมได และจะ

อนญาตใหบคคลอนเปนผรบ

รองโดยใชเครองหมายนน

กไมได

เครองหมาย

รวม

(ม. 94) ใหนาบทบญญตเกยวกบเครองหมายการคา

มาใชบงคบแกเครองหมายรวมโดยอนโลม

เวนแตบทบญญตในหมวด 1 สวนท 5 (การอนญาต

ใหใชเครองหมายการคา)

�13

ตารางท 2 ก ข และ ค สรปสทธและขอยกเวนสทธในระบบลขสทธ ระบบสทธบตร

และระบบคมครองเครองหมายการคาตามลำดบ ผเรยนควรทดลองสรางตารางแบบเดยวกน

สำหรบทรพยสนทางปญญาชนดอน ๆ เชน ความลบทางการคา แบบผงภมวงจรรวม พนธพช

และสงบงชทางภมศาสตร เพอใหเกดความเขาใจในสทธและขอจำกดสทธ

คมครองสทธในทรพยสนทางปญญาบางประเภท ซงผเรยนสามารถใชประกอบในการ

ศกษาทำความเขาใจการบรรยายของวทยากรทานอนๆ เปนเบองตน เมอเขาใจสทธและขอจำกด

หรอขอยกเวนสทธแลว ขนตอนตอไปกควรจะศกษาโดยละเอยด ถงการไดมาซงสทธในทรพยสน

ทางปญญาแตละประเภท และเงอนไขวธการในการอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญาประ

เภทนนๆ ซงจะเปนหวใจของการบรหารจดการทรพยสนทางปญญา ใหเกดคณคา (หรอมลคา) ขน

ในทางปฏบต

�14

1.3 สทธในทางลบ (สทธในทางนเสธ) กบการตอยอดเทคโนโลย

สทธในทางลบ หรอสทธในทางนเสธ (negative right หรอ exclusive right) ของ

ทรพยสนทางปญญา หมายถงสทธในการหามหรอการกดกน (exclude) ผอน มใหกระทำการตางๆ

ตามทกฎหมายกำหนดไว โปรดสงเกตวา รฐไมไดใหสทธแกผทรงสทธในการกระทำการดงกลาว17

เอง (เพราะผทรงสทธสามารถหาประโยชนจากทรพยสนทางปญญาไดเองอยแลวโดยไมจำเปน18

ตองไดรบอนญาตหรอไดรบสทธจากรฐ) สทธทรฐใหแกผทรงสทธกคอสทธทจะไปหามมใหผอน

กระทำการดงกลาวนน เปนตนวาตามระบบสทธบตร รฐไมไดใหสทธแกผทรงสทธบตรในการ ผลต

ใช ขาย ฯลฯ (เพราะผทรงสทธสามารถผลต ใช ขาย ฯลฯ ไดเองอยแลว) แตใหสทธแกผทรงสทธ

บตรในการหามผอน มให ผลต ใช ขาย ฯลฯ แขงกบผทรงสทธบตร

สทธในทางลบดงกลาว เปนความพเศษของสทธในทรพยสนทางปญญา ซงมความ

จำเปนตอการพฒนาตอยอดเทคโนโลย ดงตวอยางตอไปน สมมตวาผเรยนเปนคนแรกในโลกทคด

ประดษฐเครองสงและรบวทยขนได หากผเรยนประสงคจะตงโรงงานผลตวทย ผเรยนกสามารถ

ทำไดไมวาจะไดรบสทธบตรวทยหรอไม กลาวอกอยางหนงวาการทผเรยนจะตงโรงงานผลตวทย

ขนนนไมจำเปนตองมกฎหมายใหสทธในทางบวก (positive right) ของทรพยสนทางปญญาแกผ

เรยนในการตงโรงงานดงกลาวแตอยางใด (เพยงแตผเรยนตองมทนรอน และตองปฏบตตาม

กฎหมายควบคมการตงโรงงาน กฎหมายแรงงาน กฎหมายสงแวดลอม ฯลฯ เหมอนกบการตง

โรงงานอตสาหกรรมอนๆ โ ดยทวไป) แตถาหากผเรยนขอรบสทธบตร และไดรบสทธบตรวทย

แลว กถอวารฐไดใหสทธในทางลบ (negative right) แกผเรยน ในอนทจะหามผอน ไมใหผลต ใช

ขาย ฯลฯ วทยแขงกบตน

คำวา “exclusive right” อาจารยกฎหมายบางทานแปลเปนไทยวา “สทธหวงกน” ซงนาจะตรงกบความหมายของฝรงมาก17

ทสด สวนอาจารยกฎหมายอกหลายทาน กแปลวา “สทธแตผเดยว” ซงกยงพอฟงรเรองวาผอนไมมสทธ คอผทรงสทธ

สามารถจะไปหามผอน มใหกระทำการตางๆ ในขณะทอาจารยกฎหมายบางทานแปลคำนวา “สทธเดดขาด” โดยองกบ

หลกสทธเดดขาด (absolute right) ซงกฎหมายใหอำนาจเจาของสทธ (ทเกยวของกบบคคล ทรพย หรอสทธ) กดกนไมให

บคคลภายนอกเขามาเกยวของ เชน สทธเดดขาดในชวต (หามผอนมาคราชวตของตน) หรอ สทธเดดขาดของความเปนสวน

ตวในการสนทนาทางโทรศพท (เชนหามการดกฟงการสนทนาทางโทรศพท) เปนตน แตถาแปล “exclusive right” วา “สทธ

พเศษ” แลว จะไมสอความหมายดงเดมเอาเลย เพราะไมทราบวาพเศษอยางไร

การท พรบ. สทธบตร มาตรา 36 ใชขอความวา “ผทรงสทธบตรเทานนมสทธดงตอไปน” สรางความสบสนใหนกกฎหมาย18

ไทยเปนจำนวนไมนอยวาสทธบตรเปนสทธในทางบวก ทจรงแลวเวลาอานมาตราทเกยวกบสทธในทรพยสนทางปญญา

ตองอานประกอบกบความเขาใจความหมายของ exclusive right ใหไดความหมายออกมาเปนสทธในทางลบ จงจะเกด

ความเขาใจทถกตอง และสามารถเปรยบเทยบกบกฎหมายทรพยสนทางปญญาของทกประเทศในโลกได

�15

สมมตตอไปวา วทยรนแรกของโลกทผเรยนประดษฐขนน มปมเปดปดเครอง แตไมม

ลกบดสำหรบหาสถาน คลนความถจากทกสถานจงเขามาไดพรอมกนหมด การแยกสถานทำดวย

การหนสายอากาศชไปในทศทางทสถานวทยตงอย ซงไมนาจะมความสะดวกตอผใชนก ตอมาม

นกประดษฐชอนายชางคด คดวธการและวงจรแยกคลนวทยออกจากกนไดสำเรจ เครองวทยของ

นายชางคดจงมปมหาสถานวทยดวย ซงถาหากวางขายแขงกบเครองรบวทยของผเรยน กคงจะด

สะดวกนาใชงานมากกวาเครองรบวทยของผเรยนซงไมมลกบดหาคลนเปนแน อยางไรกตาม ถา

นายชางคดจะตงโรงงานผลตวทย หรอขายวทยของเขา กจะเปนการละเมดสทธบตรวทยของผ

เรยน สมมตตอไปอกวานายชางคดไปขอรบสทธบตร สทธบตรทเขาจะไดรบ กคอสทธบตรในวงจร

แยกคลนวทย ซงคอตวเทคโนโลยทอยเบองหลงลกบดสำหรบหมนหาสถาน ถานายชางคดจะตง

โรงงานผลตเครองรบวทยทมลกบดหมนหาสถาน กยงเปนการละเมดสทธบตรของผเรยนอย

นนเอง เพราะการประดษฐของนายชางคดเปนการตอยอดจากวทยของผเรยน นายชางคดไมเคย

ไดรบสทธบตรวทย สทธบตรวทยเปนของผเรยน ผเรยนจงมสทธ (ในทางลบ) ทจะหามผอน (รวม

ทงนายชางคด) ผลต ใช ขาย ฯลฯ วทย อยางไรกตาม ถาหากผเรยนผลตวทยทมลกบด

หมนหาสถานดวย กจะเปนการละเมดสทธบตรของนายชางคด เพราะวานายชางคดในฐานะทเปน

ผทรงสทธบตร มสทธ (ในทางลบ) ทจะหามผอน (รวมทงผเรยนดวย) ผลต ใช ขาย ฯลฯ วงจรแยก

คลนวทย

ในกรณทนายชางคดมความประสงคอยางแรงกลา ทจะผลตเครองรบวทยออก

จำหนายอยางถกกฎหมาย เขากคงพยายามตดตอกบผเรยน เพอขอใชสทธในสทธบตรวทยทผ

เรยนเปนผทรงสทธ ซงผเรยนอาจเรยกผลประโยชนตอบแทนจากนายชางคด เปนสวนแบงรายได

หาม

หาม

ขอ

ขอ

ผถกตอยอดทาง

เทคโนโลย มสทธหามผ

อน รวมทงผทมาตอยอด

ไมใหผลต ใช ขาย …

ฯลฯ

เมอผประดษฐแตละคน

ตองการนำสทธบตรของตนออก

หาประโยชนเชงพาณชย กตอง

ไปขออนญาตใชสทธบตร จากผ

ทเขาตอยอดไว

ขอ

เมอผประดษฐแตละคนสามารถใชการประดษฐของเขาไดเอง ไมตองไดรบสทธใดๆ จากรฐ แตเขา

อาจจะถกผทเขาไปตอยอดทางเทคโนโลยไว ใชสทธตามสทธบตร มาหาม ไมใหเขาผลต ใช ขาย ฯลฯ

แผนภมท 1: การอนญาตใหใชสทธ กบการตอยอดเทคโนโลย

หาม สทธบตรแรกทเปนฐาน

สทธบตรตอยอดชนท 1

สทธบตรตอยอดชนท 2

สทธบตรตอยอดชนท 3

�16

จากการขายวทย และ/หรอ ผเรยนอาจจะขอแลกเปลยนกบนายชางคดวา นายชางคดตองอนญาต

ใหผเรยนใชสทธบตรวงจรแยกสถานของนายชางคดเปนการตอบแทน ซงเรยกวาเปนการอนญาต

ใหใชสทธไขว (cross-licensing)

จากตวอยางทยกมานจะเหนไดวาสทธบตรซงเปนสทธในทางลบ ไมไดใหสทธแกผทรง

สทธบตรในการ ผลต ใช ขาย ฯลฯ เพยงแตใหสทธแกผทรงสทธบตร ในอนทจะหามผอน (รวม

ทงผทมสทธบตรตอยอดเทคโนโลยของเขาดวย) ในการผลต ใช ขาย ฯลฯ แขงกบเขา (ดลกศรวงขน

ในแผนภมท 1) เมอผทมาตอยอดเทคโนโลยตองการนำสทธบตรของตนออกมาหาประโยชนเชง

พาณชย (หรอถาไมมสทธบตรเอง กคอตองการใชสทธบตรของผทรงสทธบตรทเขาไปตอยอดไว)

เขากสามารถขออนญาตใชสทธจากเจาของสทธบตรทเปนฐานเทคโนโลยของเขาได (ลกศรวงลงใน

แผนภมท 1)

เพอความเขาใจทสมบรณ ลองสมมตวารฐใหสทธบตรเปนสทธในทางบวก (positive

right) สงทจะเกดขนกคอ ผเรยนซงเปนผทรงสทธบตรวทย กจะกระหยมยมยอง วาเปนผเดยวท

รฐอนญาตใหผลต “วทย” จำหนายได ในขณะทนายชางคดกกระหยมยมยองเหมอนกน วาเปน

ผเดยวทรฐอนญาตใหผลตวทย (ทมลกบดหมนหาสถานดวย) ออกจำหนายได แตเมอนำไปผลต19

เขาจรง กจะเปนจดเรมตนของการพพาท คอทงผเรยนและนายชางคดกจะชไปทขอถอสทธ ดวย

ความเขาใจทวาแตละคนไดสทธจากรฐมาแลว และเปนสทธแตผเดยวเสยดวย แตกลบใชสทธไมได

เพราะกลายเปนการละเมดสทธซงกนและกน ตางฝายกตางไมยอมกน จนเกดเปนคดความโดยไม

จำเปนเลย เพราะถาเขาใจเสยตงแตแรกวาสทธตามสทธบตรเปนสทธในทางลบ จะไดรวาทจรง

ตนเองไมไดรบสทธจากรฐในการผลตวทยเลย สทธทไดเปนสทธในการหามผอนไมใหผลต ถาใน

กรณของผเรยน กสามารถหามผอนไมใหผลตวทย (ตามรายละเอยดในขอถอสทธ) ถาในกรณของ

อนง รปแบบการเขยนขอถอสทธ กมสวนสรางความวนวายและขอพพาทดวยเชนกน ตวอยางเชน รปแบบการเขยนขอถอ19

สทธทนยมกนในสหรฐอเมรกา ซงรายยาวองคประกอบตางๆ ของการประดษฐนน กไมไดแยกใหชดเจนวา สวนใดเปนสวน

ของศลปวทยาการทมอยกอนแลว และสวนใดเปนสวนทผขอสทธบตรไดประดษฐขนใหม ซงจะไดรบการคมครอง หรอแมจะ

ใชรปแบบการเขยนขอถอสทธ ทใชกนแพรหลายในยโรป และนยมใชกนอยในประเทศไทย (เรยกวา Jepson claim) กยงหน

ไมพนการสรางความวนวายจากขอพพาทน เพราะขอถอสทธในสทธบตรของนายชางคดจะขนตนในทำนองทวา “วทยทม

ลกษณะเฉพาะคอมวงจรหาสถาน …” ตรงนโปรดสงเกตวาในการเขยนขอถอสทธของสทธบตรแบบทนยมใชใน

ประเทศไทยเพราะใหความสะดวกแกผตรวจสอบสทธบตรและดเผนๆ วานาจะเขยนไดงายสำหรบผหดเขยนคำขอรบสทธ

บตรนน สวนทตอยอดขนมาและไดรบความคมครองตามกฎหมายจรงๆ จำกดเฉพาะสวนทอยหลงวลทวา “มลกษณะ

เฉพาะ” ซงคนทวไปรวมทงผทรงสทธบตรดวยมกไมทนสงเกต จงเขาใจไปตามสทธในทางบวก วารฐใหสทธแกผทรงสทธบตร

วงจรแยกคลนวทยในการผลตวทยไดทงเครอง

�17

นายชางคด เขากไดสทธจากรฐในการไปหามผอนผลตวงจรเลอกสถาน (รวมทงลกบดหมนหาสถา

นบนหนาปดวทยตามทเขาเขยนขอถอสทธไว) ไมใชสทธในการหามผอนผลตวทยทงเครอง ซงเปน

สทธของผเรยน ถาผเรยนยงไมเขาใจ โปรดกลบไปดแผนภมท 1 อกครง

1.4 สทธในทรพยสนทางปญญากบการผกขาด

ในระบบทนนยม (capitalism) ซงเนนการคาเสร (free trade) นน การคมครองสทธใน

ทรพยสนทางปญญาไมถอวาเปนการผกขาด (monopoly) ถงแมวาผลของการคมครองสทธใน

ทรพยสนทางปญญาจะกอใหเกดการผกขาด (โดยผทรงสทธ หรอผรบอนญาตใหใชสทธ) กตาม

ทงนเนองจากการผกขาดทเกดขน เปนการผกขาดอยางจำกด (limited monopoly) และระบบ

ทนนยมยอมรบแนวคดทวา ประโยชนตอสวนรวมทเกดขนจากการคมครองสทธในทรพยสนทาง

ปญญา ในแงของการพฒนาเทคโนโลย และการทำใหสงคมมสนคาและบรการใหมๆ ไ ดใช มมาก

จนตองยอมใหมการผกขาดขนบาง เพอเปนเครองลอใจใหนกประดษฐมกำลงใจในการประดษฐ

คดคนเทคโนโลยใหมๆ และเปนเครองลอใจใหนกลงทนและผประกอบการ นำเทคโนโลยไปผลต

ใหเปนสนคาหรอบรการขนอยางเปนรปธรรม

ทเรยกวาการผกขาดอยางจำกดนน หมายความวา ผทรงสทธตองมขอแลกเปลยนบาง

อยางในการไดรบสทธ (ทำนองเดยวกบ “หนาท” ซงตองมคกบ “สทธ”) นอกจากนนกฎหมาย20

ทรพยสนทางปญญายงกำหนดขอจำกดสทธ (limitations to exclusive rights) ไ วดวย เปนตนวา

ในกฎหมายลขสทธมการกำหนดขอยกเวนในการละเมดลขสทธ (พรบ. ลขสทธ มาตรา 32-43 ใ น

ตารางท 2ก) ซงหลายขอเปนขอยกเวนทตางประเทศเรยกวา fair use หรอ fair dealing เชน การ

ทำสำเนาไวใชเพอประโยชนของตนเองเปนตน สวนในกฎหมายสทธบตร กมขอยกเวนสทธเชนกน

(พรบ. สทธบตร มาตรา 36 วรรคสอง ในตารางท 2ข) เชน “การกระทำใดๆ เพอประโยชนในการ

ทเหนชดเจนทสดนาจะเปนระบบสทธบตร ซงมเงอนไขวาผขอรบสทธบตรตองเปดเผย “รายละเอยดการประดษฐทม20

ขอความสมบรณ รดกม และชดแจง อนจะทำใหผมความชำนาญในระดบสามญในศลปะหรอวทยาการทเกยวของสามารถ

ทำและปฏบตตามการประดษฐนนได และตองระบวธการในการประดษฐทดทสดทผประดษฐจะพงทราบได [พรบ. สทธบตร

มาตรา 17 (3)] สวนระบบลขสทธนนตงแตสมยโบราณไมมเงอนไขใหผสรางสรรคตองนำงานสรางสรรคออกแผยแพรหรอ

แสดงตอสาธารณชน เนองจากผสรางสรรค เชน นกเขยน และจตรกร จำเปนตองเปดเผยผลงาน เชนนำไปจดพมพจำหนาย

หรอนำไปตงโชวในแกลเลอร เพอใหเกดรายไดขน จงไมมความจำเปนทกฎหมายจะตองบงคบใหเปดเผยผลงาน

�18

ศกษา คนควา ทดลอง หรอวจย …” แมในกฎหมายคมครองความลบทางการคาของไทย กมขอ

จำกดสทธ (พรบ. ความลบทางการคา มาตรา 7) 21

1.5 วทยาศาตร เทคโนโลย และนวตกรรม

เนองจากหวขอของการบรรยายน คอ การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาท

เกยวของกบ “เทคโนโลย” ในทนจงขอใหความหมายของวทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม

(STI) ดงน

วทยาศาสตร (science) หมายถง ความรเกยวกบกฎเกณฑของธรรมชาต

เทคโนโลย (technology) หมายถง การนำความรทางวทยาศาสตรมาประยกตใช เพอ

แกปญหาหรอยกระดบความเปนอยของมนษย

ในทศวรรษท 80 ผเชยวชาญเรองการบรหารจดการเรมมความตระหนกวา เทคโนโลย

ในภาคการผลตอาจซอนหรอฝงตว (embodiment) อยในสสงดวยกน ไดแก 1. ฝงตวอยในเครอง

มอเครองจกรหรอโรงงาน (technoware) ซงเปนวตถหรอสงของ (object-embodied physical

facilities) 2. ฝงตวอยในมนษย (humanware) ทมความรความเชยวชาญหรอทกษะในแตละสาขา

วทยาการ (person-embodied human abilities) 3. ฝงตอยในสารสนเทศ (inforware) เชนใน

หนงสอตำรา คมอ แบบแปลน ฯลฯ (record-embodied documented facts) และ 4. ฝงตวอยใน

การบรหารจดการ (orgaware) ของหนวยงานหรอโรงงาน (institution-embodied organizational

framework) 22

กฎหมายคมครองความลบทางการคาของไทยมขอแลกเปลยนและขอจำกดสทธเชนกน แตระบบกฎหมายคมครองความลบ21

ทางการคามทมาจากตระกลกฎหมายตอตานการแขงขนทไมเปนธรรม ประเทศตางๆ ทวโลกจงกำหนดใหการกระทำบาง

ประการ เชน การนำความลบทางการคาไปเปดเผย เปนการกระทำทผดกฎหมาย และมบทลงโทษดวย แตไมไดกำหนดให

เกดเปนสทธตามกฎหมายขนแตอยางใด ดงนน กฎหมายคมครองความลบทางการคาของประเทศตางๆ จงเขยนขอยกเวน

ความผดไว (เชนการคนพบโดยอสระ และการทำวศวกรรมยอนกลบ) แตไมเรยกวาขอจำกดสทธ ซงมเฉพาะในกฎหมายไทย

เทานน เพราะกฎหมายของเรากำหนดใหเจาของความลบทางการคามสทธตางๆ ตามกฎหมาย (พรบ. ความลบทางการคา

มาตรา 5 วรรคสอง)

แบบจำลองของ technology embodiment นไดรบการพฒนาขนโดย Asia and Pacific Centre for Transfer of Technology 22

ซงเปนหนวยงานหนงของ United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UNESCAP) ดใน

UNESCAP. (1989), A Framework for Technology- based Development Volume II, Technology Content Assessment, Bangalore:UNESCAP. และใน Sharif, M.N. 1988. Basis for Techno-economic Policy Analysis. Science and Public

Policy 15(4):217-229.

�19

ในทศวรรษเดยวกน ธนาคารโลกไดทำการศกษาเกยวกบการถายทอดเทคโนโลย

(technology transfer) และการแพรกระจายของเทคโนโลย (technology diffusion) ในประเทศ

ตางๆ ทประสบ (และไมประสบ) ความสำเรจทางเศรษฐกจ และนกเศรษฐศาสตรเทคโนโลยไดตง23

หลกการขน โดยมองจากประเทศโลกทสามซงเปนประเทศผรบเทคโนโลยในสมยนนวา “การถายทอดเทคโนโลยจะเกดขนได ตอเมอเกดการยกระดบของขดความสามารถทางเทคโนโลย”

ขดความสามารถทางเทคโนโลย ของภาคอตสาหกรรม สามารถแบงออกเปนขด

ความสามารถยอยๆ ไดหลายอยาง เชน ขดความสามารถในการเลอกรบเทคโนโลย (technology

selection capability) ขดความสามารถในการจดหาเทคโนโลย (technology procurement

capability) ขดความสามารถในการใชเครองจกรในโรงงาน (operative capability) ขดความสามารถ

ในการปรบแตงเครองจกรเพอตอบสนองตอลกษณะของวตถดบทเปลยนไป (adaptive capability)

ขดความสามารถในการซอมเครองจกรทชำรด (repair capability) ขดความสามารถในการขยาย

กำลงผลตโดยยงไมตองตดตงเครองจกรเพมเตม (capacity stretching capability) ขดความ

สามารถในการออกแบบ (design capability) และ ขดความสามารถในการพฒนานวตกรรม

(innovative capability) เปนตน นกเศรษฐศาสตรเทคโนโลยในยคนนไดพฒนาวธการวดวาขด

ความสามารถทางเทคโนโลยยอยๆ เหลานเกดขนไดเพยงใดในแตละโรงงาน และในอตสาหกรรม

ในภาพรวม

หลกการถายทอดเทคโนโลยตามทนกเศรษฐศาสตรเทคโนโลยมองจากดานผร บ

เทคโนโลยดงกลาว เปนประโยชนตอทศนคตของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

เปนอยางมาก เพราะชใหเหนวา การทำสญญาอนญาตใหใชสทธไมไดจบทการลงนามในสญญา

แตคสญญาจำเปนตองเตรยมการถายทอดเทคโนโลยเพอใหผรบอนญาตใหใชสทธสามารถนำการ

ประดษฐและโนวฮาวตางๆ (เทคโนโลย) ทเขาไดรบอนญาตใหใชสทธ ไปทำประโยชนใหเกดขนได

จรง จงจะมสวนแบงกลบมาเปนคาสทธใหแกผทรงสทธ

อยางไรกตามในหลายกรณ ผทรงสทธ (เจาของเทคโนโลย) ทำสญญาอนญาตใหใชสทธ

โดยตงใจปองกนไมใหเกดการถายทอดเทคโนโลยไปถงมอของผรบอนญาตใหใชสทธ ตามปกตใช

วธฝงเทคโนโลยไวในเครองจกร (technoware) เชน เมอตางชาตเขามาตงโรงงานผลตลกปน

อตสาหกรรม (ball baring) ในประเทศไทยเมอปลายทศวรรษท 80 นน เทคโนโลยทใชเอออำนวย

ใหเจาของเทคโนโลยสามารถฝงเทคโนโลยของการผลตลกปนไวในองคประกอบของวสดทใชทำ

ดรววใน Lall, S. 1992. Technological Capabilities and Industrialisation. World Development 20(2):165-186.23

�20

ลกปน และในเครองจกรทำลกปน ซงทกอยางสงจากตางประเทศมาตดตงในโรงงาน คนงานไทยร

แตวธคมเครอง ไมรแมแตวธซอมเครอง จงตองถอวาไมมการถายทอดเทคโนโลยขน หรอยา

รกษาโรคบางอยางทตางชาตอนญาตใหคนไทยนำสตรมาตงโรงงานขนในประเทศไทย โดยนำเขา

สารออกฤทธและวตถดบตางๆ มาจากตางประเทศ และมมาตรการรกษาความลบอยางด ทำให

คนงานในโรงงาน (และบางกรณแมแตเจาของโรงงาน) ไมรแมแตวาเปนสารอะไร คนงานมหนาท

ปอนวตถดบตางๆ เขาไปในเครองผสม ในขณะทบรษทเจาของสทธเรยกการอนญาตใหใชสทธน

วาเปนการถายทอดเทคโนโลย ซงอาจจะเรยกไดจากมมมองของเจาของเทคโนโลย แตถาจากมม

มองของประเทศผรบเทคโนโลยแลว เทคโนโลยถกฝงอยในสารเคมตางๆ ผรบรแตวธการผสม ไม

ไดเกดการถายทอดเทคโนโลย เพอใหตอไปโรงงานผลตยานนจะสามารถผลตยาใหมไดเองตงแต

ระดบตวยาออกฤทธไดเลย

นวตกรรม (innovation) ทใชกนอยทวไปมความหมายไดหลายอยาง ในทนจะใชใน

ความหมายวา การนำเทคโนโลยมาสรางเปนผลตภณฑหรอบรการใหม ทสามารถหาประโยชนเชง

พาณชยออกมาเปนตวเงน หรอทำประโยชนอยางอนใหเหนเปนรปธรรมได นวตกรรมหนงๆ อาจ

ประกอบดวยเทคโนโลยหลายอยาง เมอครงทดาวเทยมสำรวจโลก (Earth Observation Satellite

หรอ EOS) เปนผลตภณฑใหมทมประโยชน เรากเรยกมนวาเปนนวตกรรม การออกแบบและผลต

ดาวเทยมสำรวจโลก ตองใชเทคโนโลยกลมใหญๆ หลายกลม เชน เทคโนโลยขบเคลอน

เทคโนโลยควบคมการทรงตว (เพราะตองหนกลองถายภาพลงมายงผวโลก) เทคโนโลยควบคมและ

สงสญญาณภาพลงมายงโลก เทคโนโลยไฟฟากำลงทประกอบดวยเซลลแสงอาทตยและแบตเตอร

เปนตน เทคโนโลยถายภาพระยะไกล ฯลฯ

�21

2. การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

2.1 ความหมายของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

ในความหมายอยางแคบ การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา หมายถง

การนำสทธในทรพยสนทางปญญาทเกดขนหรอมอยไปใชประโยชนใหไดมากทสด (เชน ใชใหได

กำไรมากทสด หรอใชใหเปนประโยชนตอสวนรวมมากทสดเปนตน แลวแตการตงเปาหมายของ

ยทธศาสตร ดงจะกลาวตอไปในหวขอท 10) และดำเนนการใหสทธในทรพยสนทางปญญาเหลา

นนมอายคมครองไดนานทสด กอนทสทธนนจะสนอายไปตามทกฎหมายกำหนดไว หรอกอนท

ทรพยสนทางปญญาจะสนสภาพไป

ในความหมายอยางกวาง การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา หมายรวม

ตงแตการสรางแรงจงใจใหเกดการประดษฐคดคนหรอการสรางสรรคโปรแกรมคอมพวเตอรขน ซง

ในขณะนนสทธในทรพยสนทางปญญาอาจจะยงไมเกด (ในกรณการสรางสรรคโปรแกรม

คอมพวเตอรสทธในทรพยสนทางปญญาเกดขนโดยอตโนมตเมอสรางงาน) และนำการประดษฐ

คดคน (นอกจากโปรแกรมคอมพวเตอร) เขาสระบบการคมครองเพอใหเกดสทธในทรพยสนทาง

ปญญาขน ตลอดไปจนถงการนำสทธในทรพยสนทางปญญาทเกดขนหรอมอยแลวไปใชประโยชน

ใหไดมากทสด และดำเนนการใหสทธในทรพยสนทางปญญาเหลานนมอายความคมครองไดนาน

ทสด นอกจากนนยงรวมถงการวเคราะหขอมลเกยวกบสทธในทรพยสนทางปญญาของคแขง เพอ

ประโยชนในการพฒนาเทคโนโลย และเพอใชในการวางแผนยทธศาสตรทางธรกจดวย

การเลอกใชนยามอยางแคบหรออยางกวาง กแลวแตวตถประสงคและสงแวดลอมของ

การใชงาน ตวอยางเชน องคการทรพยสนทางปญญาโลก (WIPO) มกจะใชนยามอยางแคบ โดย

ตดสวนทเปนการสรางแรงจงใจใหเกดการประดษฐคดคนหรอการสรางสรรคโปรแกรมคอมพวเตอร

ไปเรยกวาเปน “การพฒนาทรพยสนทางปญญา” (Intellectual Property Asset Development) แต

ถาพจารณาจากกจกรรมการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา ซงดำเนนการโดย

สำนกงานทปรกษากฎหมายทรพยสนทางปญญาทมกจกรรมครบวงจรแลว การบรหารสทธใน

ทรพยสนทางปญญาจะมขอบเขตกวาง

(00)

Kno

wle

dge

Bas

e

Ince

ntive

s to

Res

earc

h an

d In

vent

ion

(50)

IP U

tiliz

atio

n

(20)

R

esea

rch

&C

olla

bora

tion

Res

earc

h 01

Know

ledg

e &

Expe

rienc

e

21

Basic

Re

sear

ch

22

Appl

ied

Rese

arch

92

Rese

arch

Pu

blica

tion

91

Rese

arch

Fu

ndin

g

41

Inve

ntive

&

Crea

tive

Activ

ity

46

Own

ersh

ip

Assig

nmen

t

47

Man

agem

ent

Assig

nmen

t (O

ptio

nal)

52

Deve

lopm

ent

53

Upsc

ale/

Engi

neer

ing

54

Mfg

. &

Mar

ketin

g

51

Busin

ess

Plan

IP C

lear

ance

(40)

Tec

hnol

ogy

Man

agem

ent

(30)

Inte

llect

ual

Prop

erty

Prot

ectio

n 96

Bene

fit S

harin

g&

Socia

l Ben

efits

- Em

ploy

men

t- T

ax R

even

ue

- Raw

Mat

eria

ls- G

oods

& S

ervic

es-

Heal

th- T

echn

olog

ical P

rogr

ess

95Pr

ivate

Fi

nanc

ial

Ince

ntive

s Sh

ared

Am

ong

-In

vent

ors

-Un

ivers

ity-

Fund

ing

Agen

cy-

Indu

stry

-Te

chno

logy

M

anag

emen

t Ag

ency

(60)

Lice

nsee

’s

Act

iviti

es

Tech

nolo

gy

Man

agem

ent O

ffice

62

Deve

lopm

ent

63

Upsc

ale/

Engi

neer

ing

64

Mfg

. &

Mar

ketin

g

61

Busin

ess

Plan

IP C

lear

ance

65

Subl

icens

ing

94

Fina

ncin

g (in

sta

ges)

44

IP

Valu

atio

n

31

Appl

icatio

n Pr

epar

atio

n an

d Fi

ling

A

BC

DE

F

Spin

-O

ffFi

rms

Old

and

New

Firm

s

Conc

eptu

al F

ram

ewor

kTe

chno

logy

Dev

elop

men

tLe

gend

Know

ledg

e &

Tech

nolo

gy F

low

Pate

nt In

form

atio

n

Ince

ntive

to C

reat

e &

Inve

nt

IP R

ight

s

Gov

ernm

ent P

olicy

In

terv

entio

n

42

Inve

ntio

n D

isclo

sure

33

IP R

ight

Mai

nten

ance

97

Inte

llect

ual P

rope

rty

Polic

y Fo

rmul

atio

n-

Fund

ing

Agen

cy-

Unive

rsity

-Re

sear

ch In

stitu

te-

Priva

te C

ompa

ny

98

Tech

nolo

gy

Man

agem

ent

Trai

ning

49

Due

Dilig

ence

35

IP A

udit/

Revie

w

32

Pros

ecut

ion

/ Ex

amin

atio

n of

Ap

plica

tions

36

IP P

ortfo

lio

45

IP

Stra

tegy

70 IP

Sal

e/Au

ctio

n/Do

natio

n

34

Infri

ngem

ent

Mon

itorin

g,

IP R

ight

Enfo

rcem

ent

& Di

sput

e Re

solu

tion

43

Pate

ntab

ility

Sear

ch, e

tc.

93

CRA

(Col

labo

rativ

e Re

sear

ch A

gree

men

t)

48

Lice

nsin

gJo

int V

entu

reM

erge

r, Ac

qet

c.

10

Stra

tegi

es-

Ove

rall B

usin

ess

Stra

tegy

-Pr

oduc

t Stra

tegy

-Te

chno

logy

Stra

tegy

-Pa

tent

Stra

tegy

-Te

chno

logy

Stra

tegy

-In

telle

ctua

l Pro

perty

Stra

tegy

-In

nova

tion

Stra

tegy

�23

(00) ฐานความร

01. องคความรและประสบการณทมอยเดม

(10) การวางยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา (intellectual property strategy)

(20) กจกรรมทเกยวของกบการวจย ไ มวาจะเปนการวจยในมหาวทยาลยหรอสถาบนวจยของภาครฐ การวจยในภาคเอกชน หรอการรวมวจยระหวางภาคเอกชนกบมหาวทยาลยหรอ

สถาบนวจยของภาครฐ หรอระหวางทงสามภาค ในกรอบนยงแบงกจกรรมออกเปน

21. การวจยขนพนฐาน (basic research)

22. การวจยประยกต (applied research)

23. การวจยทงสองระดบ มความเกยวของใกลชดกบหลายกจกรรมจากภายนอก เชน กจกรรมหมายเลข 91-94

(30) กจกรรมทเกยวของกบการคมครองทรพยสนทางปญญา กลาวโดยสรปได 4 กจกรรม คอ

31. การขอรบสทธบตร (filing of applications for patents, layout design, etc.)

32. การดำเนนการขอรบสทธบตรตอไปจนสนสดกระบวนการ (patent prosecution)

33. การรกษาสทธ (intellectual property right maintenance) เชน การจายคาธรรมเนยมรายปสำหรบสทธบตรไทย คาธรรมเนยมการตออนสทธบตร ฯลฯ

34. การเฝาระวงการละเมดสทธ การบงคบตามสทธ และการระงบขอพพาท (intellectual property right enforcement and dispute resolution)

35. การทำรายการทรพยสนทางปญญา (intellectual property audit/review)

36. คลงทรพยสนทางปญญาของหนวยงาน (intellectual property portfolio)

(40) การบรหารจดการเทคโนโลย (technology management) ประกอบดวย 8 กจกรรมหลก ไดแก

41. การประดษฐคดคนหรอสรางสรรค (inventive/creative activities) ซงอาจเปนผลมาจากการวจยขนพนฐาน (กจกรรมท 11) หรอจากการวจยประยกต (กจกรรมท 12) หรอในสมย

โบราณอาจไมจำเปนตองมการวจยมากนก โดยนกประดษฐจะใชความรและประสบการณของตนเองในการพฒนาการประดษฐคดคนขน

42. การเปดเผยการประดษฐคดคนตอผบงคบบญชาหรอหนวยงาน (invention disclosure) เพอใหองคกรรบทราบวาเกดการประดษฐหรอการสรางสรรคขน อนเปนขนตอนแรกรบ

เทคโนโลยเขาไปบรหารโดยองคกร

43. การสบคนขอมลสทธบตร (patentability search) หรอทรพยสนทางปญญาชนดอน

44. การประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญา (intellectual property valuation) เพอการตดสนใจเชงยทธศาสตร

45. การสรางยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา (intellectual property strategy) ใ หแกโครงการหนงๆ หรอใหแกการประดษฐหนงๆ วาควรจะขอรบความคมครองในระบบกฎหมายใด

บาง และจะนำมาใชประโยชนไดอยางไร จงนาจะกอประโยชนสงสดและเกดความเสยงนอยทสด

46. การโอนความเปนเจาของสทธในทรพยสนทางปญญา (ownership assignment) เชน ผประดษฐทเปนลกจางโอนใหนายจาง

47. การโอนสทธในการบรหารจดการเทคโนโลย (management agreement) เชน ผรวมวจยหลายฝายโอนใหฝายใดฝายหนงทมความรความสามารถในการบรหารเทคโนโลยเปนผ

บรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาของเทคโนโลยนนๆ

48. การนำทรพยสนทางปญญาออกหาประโยชน โ ดยผอนนอกเหนอจากผทรงสทธ เชน การอนญาตใหผอนใชสทธในทรพยสนทางปญญา (licensing of intellectual property right)

การตงกจการรวมคาหรอรวมวจย การควบรวมกจการ เปนตน

49. การสอบประวตและทรพยสนของผสนใจรบอนญาตใชสทธ (due diligence)

(50) การนำมาใชประโยชน (utilization) รวมทงการหาประโยชนเชงพาณชย (commercialization) รวมทงการตงวสาหกจแยกออกมาจากมหาวทยาลย (spin-off)

51. การวางแผนธรกจ (business planning) และการสบคนขอมลทรพยสนทางปญญาเพอปองกนการละเมดสทธ (intellectual property clearance)

52. การพฒนา (development) รวมทงการพฒนาผลตภณฑ (product development)

53. การเพมกำลงการผลต (upscale) และการออกแบบทางวศวกรรมของเครองจกรและโรงงาน (engineering)

54. การทำตลาดสนคา และ/หรอ บรการทเกยวของ (marketing)

(60) กจกรรมการหาประโยชนเชงพาณชยโดยผอนทไมใชผทรงสทธ (เชน โดยผรบอนญาตใหใชสทธ) ซงมขนตอนทำนองเดยวกนกบ (50)

61. การวางแผนธรกจ (business planning) และการสบคนขอมลทรพยสนทางปญญาเพอปองกนการละเมดสทธ (intellectual property clearance)

62. การพฒนา (development) รวมทงการพฒนาผลตภณฑ (product development)

63. การเพมกำลงการผลต (upscale) และการออกแบบทางวศวกรรมของเครองจกรและโรงงาน (engineering)

64. การทำตลาดสนคา และ/หรอ บรการทเกยวของ (marketing)

65. การอนญาตใหใชสทธชวง (sublicensing)

(70) การขาย โอน หรอบรจาคทรพยสนทางปญญา (sale, assignment, donation)

(80) การบงคบตามสทธ (right enforcement) และการระงบขอพพาท (dispute resolution) กจกรรมทงสองไมไดแสดงไวในแผนภม แตเปนกจกรรมทอาจจะเกดขนได

(90) กจกรรมสนบสนน

91. การใหทนวจย ซงดำเนนการโดยหนวยงานใหทนวจย ซงหมายถงแหลงทนในภาครฐ

92. การตพมพผลงานวจย โดยสำนกพมพทชำนาญและมชอเสยงในการตพมพผลงานดงกลาว

93. การตรวจสอบประวตและทรพยสน (due diligence) การเจรจาตอรอง (negotiation) และการทำสญญารวมวจย (Collaborative Research Agreement, CRA)

94. การจดสรรเงนลงทนและความชวยเหลอจากภาครฐ

95. การจดสรรเงนลงทนจากภาคเอกชน

96. การแบงปนผลประโยชน และการใหผลประโยชนแกสวนรวม

97. การใหความรดานทรพยสนทางปญญา (intellectual property) และการบรหารจดการเทคโนโลย (technology management)

98. การวเคราะหขอมลสทธบตรและทรพยสนอตสาหกรรม (industrial property) ชนดอนๆ เพอใชในการแกปญหาการวจย และใชในการวางแผนยทธศาสตร

แผนภมท 2 : ตวอยางกรอบแนวคดการจดการสทธในทรพยสนทางปญญาในความหมายอยางกวางในการใชงาน ใหผเรยนดกรอบแนวคดนในแนวนอน (landscape) สญลกษณ A ถง F หมายถงกจกรรมทภาครฐนาจะสนบสนนได

ทมา : ดดแปลงจาก เลอสรร ธนสกาญจน. 2555. แนวทางการบรหารจดการทรพยสนทางปญญาจากการสนบสนนของภาครฐ หรอจากความรวมมอของภาครฐ

เอกชน และสถาบนการศกษา จดพมพโดย สำนกงานคณะกรรมการนโยบายวทยาศาสตร เทคโนโลยและนวตกรรมแหงชาต (สวทน.) ISBN: 978-616-12-0193-7

�24

2.2 กรอบแนวคดของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

แผนภมท 2 แสดงตวอยางขนตอนหรอกจกรรมการบรหารจดการสทธในทรพยสนทาง

ปญญาอยางครบวงจร ซงอาจแบงเปนกลมใหญๆ ไดดงน (เลขทลงทายดวย 0 หมายความรวมทง

กลม เชน กจกรรมท 10 หมายความรวมตงแตกจกรรมท 11 ถง 19)

01 ถง 09 ฐานความรและประสบการณทมอยเดม

10 ⇒ 11 ถง 19 การวางยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา

20 ⇒ 21 ถง 29 การสรางทรพยสนทางปญญา ซงโดยมากเปนผลของการวจยพนฐานและประยกต

30 ⇒ 31 ถง 39 การคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา

40 ⇒ 41 ถง 49 การบรหารจดการเทคโนโลย

50 ⇒ 51 ถง 59 การนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน ในทนเนนประโยชนเชงพาณชย โดย

เฉพาะอยางยงการตงวสาหกจ แตทจรงแลวนบรวมประโยชนสาธารณะดวย

60 ⇒ 61 ถง 69 การนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน โดยผรบอนญาตใหใชสทธ

70 ⇒ 71 ถง 79 การขาย โอน หรอบรจาคทรพยสนทางปญญา

80 ⇒ 81 ถง 89 การบงคบตามสทธ และการระงบขอพพาท

90 ⇒ 91 ถง 99 กจกรรมสนบสนน

ในทนจะอธบายถงขนตอนในแผนภมท 2 อยางยอๆ เพอใหผเรยนเหนภาพรวมของ

กจกรรมการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวกบเทคโนโลย กอนทจะลงราย

ละเอยดในบางกจกรรมทผเรยนควรร และไมซำซอนกบการบรรยายของวทยากรทานอนๆ โดยจะ

ใหเลขทหวขอของรายละเอยด ตรงกบเลขทของกจกรรมในแผนภมท 2 เพอความสะดวกในการ

อานคำอธบายใหสมพนธกบการดแผนภมประกอบ

การวางยทธศาสตร (กจกรรมท 10) ทเปนกลองสเหลยมเลกๆ อยทมมซายลางของ

แผนภมท 2 เปนเสมอนหวใจของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา ยทธศาสตรใน

ภาพใหญอาจหมายถงยทธศาสตรขององคกร ซงถาเปนองคกรทางธรกจเชน บรษท กจะหมายถง

ยทธศาสตรทางธรกจ (business strategy) ซงถามขนาดใหญและซบซอนมาก กมกจะถกซอยยอย

ออกเปนหลายยทธศาสตร เชน ยทธศาสตรการวจยและพฒนา (R&D strategy) ยทธศาสตร

ทรพยสนทางปญญา (IP strategy) ยทธศาสตรสทธบตร (patent strategy) ยทธศาสตรนวตกรรม

(innovation strategy) เปนตน ยทธศาสตรยอยเหลาน ถกกำหนดทศทางโดยยทธศาสตรใหญของ

�25

องคกร (เชนยทธศาสตรทางธรกจดงกลาวแลว) และจำเปนตองเดนหนาไปอยางสมพนธกนเปน

จงหวะ เรองยทธศาสตรนจะกลาวตอไปในหวขอ 10

กจกรรมการวจย ไมวาจะเปนการวจยในภาคเอกชน การวจยในมหาวทยาลยดวยทน

จากแหลงทนภายในหรอภายนอกมหาวทยาลย หรอการรวมวจยสองฝายระหวางมหาวทยาลยกบ

ภาคเอกชน หรอการรวมวจยสามฝายระหวางหนวยงานใหทนวจย มหาวทยาลย และภาคเอกชน

หรอแมแตการรวมวจยสฝายระหวางหนวยงานใหทนวจย มหาวทยาลย หองปฏบตการวจยในภาค

รฐ และภาคเอกชน อยในกจกรรมวจย (กจกรรมท 20) ซงประกอบดวยกจกรรมยอยๆ สอง

กจกรรม คอ การวจยพนฐาน (กจกรรมท 21) และการวจยประยกต (กจกรรมท 22) โ ดยในกรณ

การรวมวจยนน กอนจะทำความตกลงรวมวจย จะตองมการสอบประวตหนวยงานหรอบคคลทจะ

รวมวจยดวย (Due Diligence เชนเดยวกบกจกรรมท 49) การเจรจาตกลงกนในเงอนไขตางๆ

(Negotiation) ซงรวมไวในการทำสญญารวมวจย (Collaborative Research Agreement หรอ CRA)

กจกรรมการวจย (กจกรรมท 20) ไดรบการสนบสนนดานเงนทนจากแหลงทนวจย 24

(กจกรรมท 91) และถกกระตนจากผลประโยชน ทผประดษฐหวงวาจะไดรบจากการแบงปนผล

ประโยชน (กจกรรม 95) จากผลการวจยทไดถกนำไปใชประโยชน โดยเฉพาะอยางยงจาก

การหาประโยชนเชงพาณชย (commercialization) และจากนโยบายสนบสนนการวจยของรฐบาล

(A ในแผนภมท 2) นอกจากนน การวจยยงเปนกจกรรมทใชขอมลทรพยสนทางปญญาโดยเฉพาะ

อยางยงขอมลสทธบตร ผลการวจยทเปนองคความรถกสงไปลงพมพในวารสารทางวชาการ

(กจกรรมท 92) นอกจากนนอาจจะนำไปสการประดษฐคดคนผานทางการสะสมความรและ

ประสบการณ (กจกรรมท 01) ซงจะนำไปสการขอรบความคมครอง (เชนขอรบสทธบตรได) ในภาย

หลง

ทนวจยในกรณมหาวทยาลยหรอสถาบนวจยในภาครฐ หมายความรวมทงงบประมาณแผนดนทไดรบประจำป งบประมาณ24

ทไดเปนรายโครงการจากแหลงทนวจย และงบประมาณจากเงนรายไดของมหาวทยาลยหรอสถาบนวจยเอง เนองจากในท

น ตองการเนนวาปจจยขาเขา (input) ของการวจยพนฐานและการวจยประยกต (นอกเหนอจากบคลากร หองปฏบตการ

เครองอปกรณทมอยแลว รวมทงองคความรจากเอกสารวจย) กคอ (1) เงนทนวจยจากกจกรรมท 91 (2) ขอมลทรพยสน

ทางปญญา (เชน จากเอกสารสทธบตร) ตามเสนประสชมพ และ (3) แรงกระตนทวนกลบมาจากการใชประโยชนทรพยสน

ทางปญญา ในรปเงน ชอเสยง ฯลฯ ตามเสนไขปลาสเขยว

�26

ผลการวจยทเปนการประดษฐคดคน จะถกจดการโดยกระบวนการบรหารจดการ

เทคโนโลย (กจกรรมท 40) โดยผานขนตอนการเปดเผยรายละเอยดการประดษฐ (Invention 25

Disclosure) ใหหนวยงานไดรบทราบอยางเปนทางการ (กจกรรมท 42) จากนนหนวยงานจะทำการ

สบคนขอมลทรพยสนทางปญญาทเกยวของ (กจกรรมท 43) เพอประเมนคณคาของทรพยสนทาง

ปญญาทเกดขน (กจกรรมท 44) และจดทำยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา (intellectual property

strategy ใ นกจกรรมท 45 นอกเหนอจากกจกรรมท 10 ซงเนนทยทธศาสตรธรกจ ยทธศาสตร

ผลตภณฑ ยทธศาสตรเทคโนโลย ฯลฯ) วาจะดำเนนการคมครองสทธในทรพยสนทางปญญานนๆ

อยางไร และจะใชแนวทางใดในการนำทรพยสนทางปญญานนไปใชประโยชน

อนง ในการประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาทเกดขน (กจกรรมท 44) จะตอง26

มการคาดการณวา ทรพยสนทางปญญาจะไดรบการใชงานในวงการใด (เชน เกษตรกรรม หรอ

อตสาหกรรม สาขาใด) ใ นลกษณะใด (ผลตภณฑหรอบรการอะไร) ซงจะทำใหไดแนวคดวาคณคา

ในอนาคตของทรพยสนทางปญญานนๆ มมากนอยเพยงใด อนจะนำไปสการตงยทธศาสตร

ทรพยสนทางปญญาในระดบโครงการ (กจกรรมท 45) ทเกดความสมดลยระหวางการคมครองและ

การใชประโยชนจากทรพยสนทางปญญานนๆ

นอกจากนนโดยทวไปการประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาในขนตอนน มกจะ

ทำควบคกนไปกบการประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาอนขององคกรทเกยวของ และทำไป

กาารบรหารจดการเทคโนโลย (technology management) ตามปกตหมายรวมตลอดทกระบวนการทเกยวของกบการ สราง 25

พฒนา และถายทอดเทคโนโลย ตงแตขนตอนตางๆ ในการหาขอมลเกยวกบผลตภณฑทตงใจจะสรางขน การกระตนใหเกด

การประดษฐคดคน ตลอดไปจนถงการนำเทคโนโลยไปใชประโยชน สำหรบกจกรรมท 33, 34, 35 และ 36 นน มความ

เกยวของกบสทธในทรพยสนทางปญญาเปนพเศษ จงอาจเรยกวาเปนการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

(intellectual property right management) ในความหมายอยางแคบดวย (รวมเรยกวากจกรรมท 30)

ทจรงแลวการประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญา (intellectual property valuation) มหลายวธ และเกดขนไดในหลายขน26

ตอน อาท (1) เปนสวนหนงของการประเมนมลคาของวสาหกจในการควบรวมกจการและการรวมทนเปนตน ซงอยใน

กจกรรมท 48; (2) ใ ชสำหรบแปลงทรพยสนทางปญญาเปนทน คอใชทรพยสนทางปญญาคำประกนเงนกจากสถาบนการ

เงน ในกรณทไดมการผลตหรอดำเนนกจการไปแลวอยางนอยประมาณสามป ซงไมอยในแผนภมท 2; (3) ใชในการขอกเงน

จากสถาบนการเงนเพอตงโรงงานในกจกรรมท 94 สำหรบกจกรรมท 54 และ 64; (4) ใชในการหาเงนทนระยะเรมแรกในการ

พฒนาผลตภณฑในกจกรรมท 94 สำหรบกจกรรมท 52, 53, 62 และ 63; (5) ใชในการประเมนคาสทธเมอเจรจาทำสญญา

อนญาตใหใชสทธในกจกรรมท 48; (6) ใชเพอประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาดงเดมของแตละฝายในการทำสญญา

รวมวจยในกจกรรมท 93; (7) ใ ชประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาทยงไมมความแนนอนวาจะนำไปใชประโยชนอะไร

ไดในกจกรรมท 44 เพอตงยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาในภาพยอยตามกจกรรมท 45 นอกจากนนยงอาจตองใชใน

การขาย การประมล และการบรจาคทรพยสนทางปญญาในกจกรรมท 70 อกดวย

�27

พรอมกบการประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาของคแขงทเกยวของดวย เปนตนวาเพอให

เหนสถานภาพวาการประดษฐขององคกร นาจะสามารถฝาเขาไปขอรบสทธบตร ทามกลางขอถอ

สทธในสทธบตรตางๆ ของคแขงหลายรายในเทคโนโลยทใกลเคยงกนไดอยางไร การประเมนใน

ลกษณะน บางทอาจจะตองทำมากกวาหนงรอบ เชน รอบแรกทำโดยผเชยวชาญในเทคโนโลย

สาขานนซงมความรกวางขวางออกไปถงผลตภณฑทเกยวของดวย แลวสงผานขอมลกบองคความ

รทสกดไดไปใหตวแทนสทธบตร ทมความเชยวชาญในการวเคราะหประเมนขอบเขตความ

ครอบคลมของสทธบตร เปนตน

เมอหนวยงานไดตดสนใจทจะดำเนนการบรหารจดการทรพยสนทางปญญา กจะใหผ

ประดษฐหรอสรางสรรคงาน โอนสทธในทรพยสนทางปญญา (สวนใหญเปนการโอนสทธในการ

ขอรบสทธบตรเนองจากสทธตามสทธบตรยงไมเกด) ใหแกหนวยงาน (กจกรรมท 46) พรอมกนกบ

ทำสญญาแบงปนผลประโยชนทจะเกดขนในอนาคต (กจกรรมท 95) ซงอาจเปนขอตกลง ทอง

ระเบยบของหนวยงาน ใ นกรณทมผเกยวของหลายฝาย เชน หนวยงานใหทนวจย มหาวทยาลย

และนกวจย มหาวทยาลยกอาจจะจำเปนตองทำความตกลงกบหนวยงานใหทนวจย ทงในดาน

ความเปนเจาของสทธ และการแบงปนผลประโยชน ซงมความหลากหลาย เนองจากระเบยบของ

หนวยงานใหทนวจยและของมหาวทยาลยตางๆ ในประเทศไทยยงมความลกลนกนอย

ความเปนเจาของสทธในทรพยสนทางปญญาดงกลาว นาจะเปนแรงกระตนทดของนก

วจยในการประดษฐคดคน และของหนวยงานในการใหความสำคญกบการบรหารจดการทรพยสน

ทางปญญา จนทำใหผลการประดษฐคดคนไดรบการใชประโยชนในเวลาอนรวดเรว ในสหรฐ

อเมรกาและอกหลายประเทศทใชสหรฐอเมรกาเปนตวอยาง จงมการออกกฎหมายหลายฉบบ เชน

รฐบญญตแกไขเพมเตมกฎหมายสทธบตรและเครองหมายการคา ค.ศ. 1980 (Patent and

Trademark Law Amendment Act of 1980 ทมกเรยกกนวากฎหมาย บาย-โดล หรอ Bayh-Dole

Act) ใหมหาวทยาลย และภาคเอกชน ถอสทธในผลการประดษฐคดคนทเกดขนโดยการสนบสนน

จากภาครฐ แทนทหนวยงานใหทนวจยจะถอครองสทธนเสยเอง เรยกวาเปนการกระตนโดยภาค

รฐ (D ในแผนภมท 2) อยางไรกตามสำหรบในประเทศไทย ยงไมมการศกษาทสามารถแยกผลกระ

ทบของการไดรบโอนความเปนเจาของทรพยสนทางปญญาใหชดเจนวาการไดรบโอนสทธดงกลาว

จะทำใหมหาวทยาลยมความกระตอรอรนในการจดการทรพยสนทางปญญามากขนเพยงใดเมอ

เทยบกบการไมไดรบโอนสทธ และการไดรบโอนสทธดงกลาวจะทำใหเกดการนำทรพยสนทาง

ปญญาไปใชประโยชนไดดกวาหรอเรวกวาเพยงใด เมอเปรยบเทยบกบการทสทธในทรพยสนทาง

�28

ปญญาตกอยกบหนวยงานใหทนวจย ทหลายแหงกเรมมหนวยงานถายทอดเทคโนโลยของตนเอง

ซงถามองในมมของการถายทอดเทคโนโลยแลว การใหผรบทนวจย (เชนมหาวทยาลย) เปนผ

ถายทอดเทคโนโลยยอมจะมขอไดเปรยบในแงความเขาใจเนอหาของเทคโนโลยนนอยในบคลากร

ของมหาวทยาลยเอง เชนอาจารยและนกวจยเปนตน

ในการคมครองทรพยสนทางปญญาเชนสทธบตรนน ตองมการยนคำขอ (กจกรรมท 31)

ซงจะถกตรวจสอบ (กจกรรมท 32) กอนทหนวยงานของรฐจะรบจดทะเบยนตามกฎหมาย เชนใน

กรณของสทธบตรไทย ซงจะใชเปนตวอยางในสามยอหนาถดไป

การเตรยมคำขอรบสทธบตรและการยนคำขอรบสทธบตร (กจกรรมท 31) รบขอมลการ

ประดษฐมาจากขนตอนการตงยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา ในขณะทตองใชขอมลสทธบตร

ประกอบการเขยนคำขอรบสทธบตรดวย

คำขอรบสทธบตรทไดยนตอกรมทรพยสนทางปญญาแลว จะผานเขาสขนตอนการตรวจ

สอบตามทกฎหมายกำหนด ในกรณของไทยนนประกอบดวยการตรวจสอบเบองตน การ27

ประกาศโฆษณาคำขอรบสทธบตร การคดคาน การโตแยง การตรวจสอบการประดษฐ ไป28 29 30 31

จนถงการรบจดทะเบยน (ออกสทธบตร) ใ นระหวางขนตอนตางๆ ผขอรบสทธบตรจำเปนตอง32

ตดตาม ตอบหนงสอของผตรวจสอบหรอของอธบด ชำระคาธรรมเนยม และยนคำรองตามความ

จำเปน (เชน ยนขอใหตรวจสอบการประดษฐ) การประคบประคองใหคำขอรบสทธบตรไดรบการ

หมายถงการตรวจสอบวาสงทขอรบสทธบตรตองไมเขาขอตองหามตามกฎหมาย นอกจากนนคำขอรบสทธบตรตองม27

รายการครบถวน โ ดยเฉพาะอยางยงขอถอสทธตองชดแจง รายละเอยดการประดษฐตองมขอความสมบรณ รดกม และชด

แจง อนจะทำใหผมความชำนาญในระดบสามญในศลปะหรอวทยาการทเกยวของสามารถทำและปฏบตการตามการ

ประดษฐนนได และตองระบวธการในการประดษฐทดทสดทผประดษฐจะพงทราบได (พรบ. สทธบตร มาตรา 24(1)

และมาตรา 28)

พรบ. สทธบตร มาตรา 28(2)28

พรบ. สทธบตร มาตรา 31 วรรคแรก29

พรบ. สทธบตร มาตรา 31 วรรคสอง30

หมายถงการตรวจสอบเนอหาของคำขอรบสทธบตรในรายละเอยด วามความใหม มขนการประดษฐสงขน และสามารถ31

ประยกตใชประโยชนในการผลตทางอตสาหกรรม รวมทงหตถกรรม เกษตรกรรม และพาณชยกรรม หรอไม (พรบ. สทธบตร

มาตรา 29)

พรบ. สทธบตร มาตรา 33 และมาตรา 34 วรรคสาม32

�29

ตรวจสอบไปตามขนตอนนเรยกวา Prosecution of Patent Application (กจกรรมท 32) อนง ขน

ตอนการตรวจสอบคำขอรบสทธบตร จะลดความเปนอปสรรคตอการประดษฐคดคนได หาก

นโยบายของรฐบาลทจะทำใหออกสทธบตรไดรวดเรว และทนคาใชจาย ไดรบการนำไปปฏบตให

เปนรปธรรม

หลงจากออกสทธบตรแลว กยงมขนตอนในการรกษาสทธบตรใหคงสภาพตอเนองไปจน

ครบอาย (กจกรรมท 33) เปนตนวาการจายคาธรรมเนยมรายป นอกจากนน ผทรงสทธยงจำเปน

ตองเฝาระวง (กจกรรมท 34) หากมผละเมดสทธบตร กตองพจารณาถงความเหมาะสมทจะฟอง

ละเมดสทธบตรอนเปนวธบงคบตามสทธ หรอใชวธระงบขอพพาทโดยแนวทางอน (Alternative

Dispute Resolution หรอ ADR) การบงคบตามสทธจะสงผลตอความเชอมนในระบบการคมครอง

ทรพยสนทางปญญา ซงจะมผลกระทบไปถงกจกรรมการประดษฐคดคนและนวตกรรมดวย

ทงทรพยสนทางปญญาทงทไดจดทะเบยนแลว (เชน สทธบตรการประดษฐ) และทไมได

หรอไมตองจดทะเบยน (เชน ผลงานสรางสรรค และความลบทางการคาบางประเภท) และผลงาน

ประดษฐคดคน (เชน การประดษฐจากกจกรรมท 31) ซงไมไดรบการเปดเผยการประดษฐ

(กจกรรมท 42) จงตองใชการสกดออกมาจากผประดษฐคดคน เชน ดวยการสมภาษณเปนตน จะ

ไดรบการเฝาระวงอยเนองๆ โดยกจกรรมการตรวจสอบและทบทวนทรพยสนทางปญญา (IP

Audit/Review) ซงจะทำรายการทรพยสนทางปญญาขององคกร (กจกรรมท 36) และหาทางใช

ประโยชนจากทรพยสนทางปญญาขององคกรใหเตมเมดเตมหนวย โ ดยใชกลไกของการตง

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา (กจกรรมท 45) แตถาองคกรไมไดคดจะใชประโยชนจากทรพยสน

ทางปญญานนๆ เอง กอาจจะนำออกขาย นำออกประมล หรอบรจาคเพอการกศล (กจกรรมท

70) กได ในกรณทเปนการนำออกขายหรอประมล รายรบทเกดขนจะถกสงไปตามเสนจดไขปลา

สเขยว เชนเดยวกบคาสทธและผลประโยชนอนๆ ทเกดขนจากทรพยสนทางปญญา

กลบมาดการบรหารเทคโนโลย (กจกรรมท 40) บางกรณการโอนสทธในทรพยสนทาง

ปญญา (กจกรรมท 46) อาจทำไปพรอมกบการโอนอำนาจการบรหารจดการเทคโนโลยใหฝายใด

ฝายหนง (กจกรรมท 47) เพอความคลองตวในการบรหารจดการ แตยงไมมแนวปฏบตแนนอน

ในกรณวสาหกจเอกชน การนำทรพยสนทางปญญาไปสรางเปนผลตภณฑ (หรอบรการ)

มหลายทางเลอก (กจกรรมท 48) เชน จะทำเอง หรออนญาตใหผอนใชสทธในการผลต หรอจางผ

�30

อนผลต หรอตงกจการรวมทนกบผทมความชำนาญในสาขาทจำเปนตองใชเปนตน ทงยงม

ประเดนดานภาษอากรใหพจารณาดวย

สวนมหาวทยาลยหรอสถาบนวจยมทางเลอกไมมากในการใชประโยชนจากทรพยสน

ทางปญญา ปกตจะมอยสองทาง คอ จะใชสทธในทรพยสนทางปญญาทเปนเจาของอยเอง

(กจกรรมท 50) หรอจะอนญาตใหผอน (เชน ภาคเอกชน) ใชสทธในทรพยสนทางปญญา (กจกรรม

ท 48 และ 60) ซงจะตองมการสอบประวตและทรพยสนของผขออนญาตใชสทธใหแนใจวาขอมล

และตวเลขตางๆ ทเขานำมาอางประกอบการขออนญาตใชสทธนนเปนความจรง (เชนเดยวกบการ

สอบประวตและทรพยสนกอนการรวมวจย) ตรงนกเปนอกจดหนง ทนโยบายของรฐบาลสามารถ

เขามากระตนการนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน (E ในแผนภมท 2) ดวยการกำหนด (หรอ

อยางนอยกอนญาตให) ฝายทมขดความสามารถสงทสดในการนำทรพยสนทางปญญาไปใช

ประโยชน (อาจเปนภาคเอกชนกได) เปนผบรหารจดการทรพยสนทางปญญานนในกรณท

มหาวทยาลยยงไมมความพรอมในการบรหารจดการทรพยสนทางปญญา

ในกรณทมหาวทยาลยหรอสถาบนวจยประสงคจะใชสทธในทรพยสนทางปญญาเอง

(กจกรรมท 50) กอาจทำไดในบรบทของหนวยงานนนๆ หรอไมกตงเปนองคกรธรกจขน จด

ทะเบยนเปนนตบคคลแยกออกมาจากหนวยงานเดมใหชดเจน (start-up company) แตไมวาจะใช

แนวทางใด กจะตองผานขนตอนของการพฒนา (กจกรรมท 52) เชนการพฒนาผลตภณฑ ซงมก

จะใชความสามารถของบคลากรแตกตางจากนกวจยซงเปนผประดษฐตงแตแรก ตามดวยการขยาย

กำลงการผลตและวศวกรรม (กจกรรมท 53) เชนการออกแบบเครองจกรหรอโรงงาน โ ดย

จำเปนตองทำการสบคนและอาจจะขออนญาตใชสทธในทรพยสนทางปญญาของผอน (เรยกวาทำ

intellectual property clearance เชนทำ infringement search เพอใหม freedom to operate) เพอ

ไมใหสนคาหรอบรการทจะผลตขน ละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาของผอน (กจกรรมท 51)

จากนนจงเปนขนตอนของการผลตและการขายสนคาหรอบรการใหสงคมไดใชสงใหมๆ ทเปน

ประโยชน และเพอใหเกดรายได

ในกรณทมหาวทยาลยหรอสถาบนวจยประสงคจะอนญาตใหผอนใชสทธ (กจกรรมท

48) ผรบอนญาตใหใชสทธ (กจกรรมท 60) กตองผานขนตอน (กจกรรมท 61 ถง 64) เชนเดยวกบ

ทหนวยงานดำเนนการเอง (กจกรรมท 51 ถง 54) โดยเพมเตมความเปนไปไดในการอนญาตใหใช

สทธชวง (กจกรรมท 65) ถาสญญาอนญาตใหใชสทธไมไดหามไว อยางไรกตามในกรณนภาค

�31

เอกชนควรจะมความคลองตวในการพฒนาผลตภณฑมากกวามหาวทยาลยหรอสถาบนวจยใน

ภาครฐ

กจกรรมการพฒนาไปจนถงการตงโรงงานผลตสนคา จำเปนตองมเงนทนรองรบ

กจกรรมการเงน (กจกรรมท 94) ถกแยกออกไปจากการใชสทธเอง (กจกรรมท 50) และการ

อนญาตใหผอนใชสทธ (กจกรรมท 60) การกระตนโดยนโยบายของรฐบาล (F ในแผนภมท 2) จะ

ชวยใหมเงนทนเพอการพฒนาผลการวจยใหกลายเปนสนคาหรอบรการได

ผลประโยชนทเกดขน ไ มวาจากการขายทรพยสนทางปญญา (กจกรรมท 70) หรอจาก

การอนญาตใหผอนใชสทธ (กจกรรมท 60) หรอจากการใชสทธเอง (กจกรรมท 50) ไหลตามเสนจด

ไขปลาสเขยว ดานขวาของแผนภม วกลงดานลาง กลบมาเปนประโยชนตอเอกชน (กจกรรมท 95)

และประโยชนสาธารณะ (กจกรรมท 96)

การแบงปนผลประโยชนทเกดขนจากการใชทรพยสนทางปญญา (กจกรรมท 95)

ระหวางภาคสวนตางๆ ทเกยวของ ตามสญญาหรอขอตกลงทไดทำกนไวตงแตกอนลงมอทำวจย

สงผลใหเกดความตนตวในการวจยประยกต (กจกรรมท 22) และการประดษฐคดคนและสรางสรรค

(กจกรรมท 41) ซงอาจถกกระตนไดดวยนโยบายของรฐบาล (B ในแผนภมท 2) เกยวกบการแบง

ปนผลประโยชน เชน การกำหนดรอยละขนตำทผประดษฐตองไดรบ หรอกำหนดวธการหกคาใช

จายใหเปนมาตรฐานกอนจะแบงผลประโยชนกน เปนตน

สนคาและบรการ ประกอบกบการผลตสนคาและบรการดงกลาว จะทำใหเกดประโยชน

ตอสงคม (กจกรรมท 96) เปนตนวา สรางงาน จายภาษเงนได สนบสนนใหเกดอตสาหกรรมตอ

เนอง ทำใหสงคมมสนคาและบรการใหมๆ ชวยยกระดบคณภาพชวต โดยเฉพาะอยางยงในดาน

สขภาพ และชวยใหเกดการพฒนาทางเทคโนโลย เปนตน

การสรางความชดเจนโปรงใสใหกบขนตอนตางๆ และลดความลกลนในการบรหาร

จดการเทคโนโลย มาจากการทแตละหนวยงานมนโยบายทรพยสนทางปญญาของหนวยงานนน

เอง (กจกรรมท 97 ซงเปนผลจากการมยทธศาสตรตามกจกรรมท 10) นโยบายทรพยสนทาง

ปญญา เปนเอกสารกำหนดขนตอนทงหมดในการบรหารจดการทรพยสนทางปญญา และการ

บรหารจดการเทคโนโลยในสวนทเกยวของกบทรพยสนทางปญญา รวมทงกำหนดผมอำนาจใน

การยกเวนกฎระเบยบในตวนโยบายหากเกดความจำเปน

�32

ถงแมประเทศไทยจะมกฎหมายสทธบตรมาแลวกวา 30 ป แตกจกรรมหนงทยงมความ

จำเปนอยกคอการใหความรความเขาใจดานทรพยสนทางปญญา และการบรหารเทคโนโลย

(กจกรรมท 98) ตอทกภาคสวน (อาจารย นกวจย นสตนกศกษา ผบรหารมหาวทยาลย ผบรหาร

แหลงทนวจย หนวยงานของรฐเชนสำนกงบประมาณ กรมบญชกลาง สำนกงานตรวจเงนแผนดน

ภาคเอกชน ฯลฯ) เพอใหเขาใจกลไกการบรหารจดการเทคโนโลยอนมเปาหมายเพอประโยชนของ

สงคมเปนสวนรวม (ผลประโยชนทภาคเอกชน มหาวทยาลย หรอผประดษฐหวงวาจะไดรบนน

เปนเพยงเครองมอเพอใหบรรลเปาหมาย)

โดยสรป แผนภมท 2 แสดงตวอยางของขนตอนในการบรหารจดการสทธในทรพยสน

ทางปญญาในความหมายอยางกวาง ซงใชไดกบทกบรบท เพยงแตอาจจะตองปรบแตงบางสวน

บางเลกนอย เชน ถานำไปใชกบนกประดษฐอสระ ไมมตนสงกด (ในเอกสารนใชคำวาหนวยงาน

หรอองคกร) ผใชแผนภมนกจะตดกจกรรมท 42 (การเปดเผยรายละเอยดการประดษฐตอ

นายจางหรอองคกรตนสงกด) ออกไป หรอถานำไปใชกบมหาวทยาลย การใหผอนใชสทธใน

ทรพยสนทางปญญา (กจกรรมท 48) กมกจะจำกดอยเฉพาะการอนญาตใหหนวยงานอนไมวาใน

ภาคเอกชนหรอภาครฐเปนผใชสทธ ไมมการรวมทน หรอหาพนธมตรทางธรกจเปนตน

ในบรบทของการอบรม “กฎหมายทรพยสนทางปญญาชนสง: หลกปฏบตสากล และ

การดำเนนคด” จะเหนไดวา หลายขนตอนของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาใน

แผนภมท 2 เปนเรองทมการบรรยายอยแลวในการอบรม ดงนนในการบรรยายนจะไมกลาวใน

รายละเอยดในสวนหวขอทแสดงไวในตารางท 2 เพอลดความซำซอน

�33

2.4 การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาจากมมมองของภาคสวนตางๆ

ผประกอบการในภาคเอกชน ผบรหารมหาวทยาลย และผบรหารระดบประเทศ มกจะ

มองการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาไมเหมอนกน ดงน

ผประกอบการในภาคเอกชน

ผประกอบการในภาคเอกชน มกจะมองการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

วาประกอบดวยขนตอนหรอกจกรรมทสำคญดงน

1. การวางยทธศาสตรการบรหารสทธในทรพยสนทางปญญาระดบองคกร โดยวางยทธศาสตร

ใหสอดคลองกบยทธศาสตรธรกจ (business strategy) ขององคกรนน ดงจะกลาวตอไปใน

หวขอ 10

2. การทำใหเกดทรพยสนทางปญญาขนในองคกรธรกจ อนอาจเกดจากการสนบสนนให

บคลากรขององคกรพฒนาการประดษฐ (invention) แบบผลตภณฑ (design) หรอโนฮาว

(knowhow) ใหมๆ ขนเอง หรอจะซอจากแหลงภายนอก หรอจะขออนญาตใชสทธจาก

มหาวทยาลย หรอจะใหผมเทคโนโลยเขามารวมทนเพอใหแนใจวาจะเกดการพฒนาและการ

ถายทอดเทคโนโลยอยางตอเนอง ขนตอนนไมไดสนบสนนใหเกดทรพยสนทางปญญาขน33

อยางสะเปะสะปะ หรอตามใจพนกงานทรกการประดษฐ แตขนอยกบยทธศาสตรธรกจของ

องคกร (business strategy) หรอ ยทธศาสตรผลตภณฑ (product strategy) ตวอยางเชน

องคกรอาจกำหนดยทธศาตรทางธรกจวาจะวางตลาดผลตภณฑใหมอยางหนง ซงตองขอ

อนญาตใชสทธบางสวน และลงทนทำวจยและพฒนาเองบางสวน เมอมยทธศาสตรแลว

ในอก 5 ปตอมาทรพยสนทางปญญาทเกดขนจากการวจยและพฒนาเพอรองรบผลตภณฑ

ใหมนอาจจะอยในรปของสทธบตร 5 ฉบบ กบอนสทธบตร 15 ฉบบ ประกอบกบสญญา

อนญาตใหใชสทธอก 3 สญญา กบโนวฮาวซงเปนความลบขององคกรเองอก 7 รายการ

แลวฝายการตลาดยงขอเพมเครองหมายการคาอก 8 เครองหมาย รวมกนทงหมดเรยกวา

นายธนนท เจยรวนนท เจาสวแหงเครอซพ กลาวถงแนวทางการพฒนาการเกษตรไทยสตลาดโลกไววา “… คนเกงๆ ในโลก33

นเราเชญมาดกวาเราไปซอเทคโนโลยเขาแลวกเปนขขาเขาตลอด เราเชญมาใหเขามหนกยงดกวา อยางบรษททำเรองโลตสซ

เปอรเซนเตอร ผมเชญมาทงทมเลย คนทอปๆ ของโลกเลย เงนเดอนมากกวา 3 เทากยงคม แลวกมาถายทอด ใหเขามหน

แลวกมาถายทอดความร แลวกกลายเปนเทคโนโลยของเรา เรากขายออกไปได ตอไปไปลงทนทประเทศดอยพฒนา

ได” [ทมา: ถนอมศกด จรายสวสด. 2555. คมภรฝามรสมเศรษฐกจ: ยทธศาสตรขมทรพยบนดนของเจาสวธนนท เจยรวน

นท. กรงเทพฯ:Animate Group. หนา 112.]

�34

พอรตโฟลโอทรพยสนทางปญญา (intellectual property portfolio) ซงหมายถงสทธใน

ทรพยสนทางปญญาทงหมดทจำเปนสำหรบการผลตผลตภณฑนนๆ ใ หสามารถนำออก

วางตลาดไดโดยไมละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาของผอน (ยทธศาสตรเชงรบ) แถมยง

ไดรบความคมครองจากกฎหมายทรพยสนทางปญญาดวย (ยทธศาสตรเชงรก) อนง ขน

ตอนการสรางทรพยสนทางปญญานอาจครอบคลมถงการตรวจสอบ (audit) วามทรพยสน

ทางปญญาอะไรบางทไดถกสรางขนในองคกรแลว แตผบรหารไมทราบ เพราะระบบการเปด

เผยการประดษฐ (invention disclosure) ขององคกรยงมชองโหวอย เปนตน

3. ความเปนเจาของทรพยสนทางปญญา การประชาสมพนธโครงการแปลงทรพยสนทาง

ปญญาใหเปนทนโดยรฐบาลเมอหลายปกอนทำใหผประกอบการในประเทศไทยใหความ

สำคญแกความเปนเจาของทรพยสนทางปญญาคอนขางมาก เพราะทราบวาเมอถงคราว

อบจน กอาจนำทรพยสนทางปญญาทองคกรธรกจนนเปนเจาของไปตราคาเพอชำระหนได

ปญหาในทางปฏบตอยทการประเมนมลคาของทรพยสนทางปญญาใหสะทอนถงมลคาทแท

จรงในบรบทของประเทศไทย ประเดนนแตกตางจากแนวคดของบรษทตางประเทศ ซงด

เหมอนจะยอมรบการทำสญญาอนญาตใหใชสทธแบบมผรบอนญาตใหใชสทธเพยงราย

เดยว (exclusive licensing) มากกวาผประกอบการไทย ซงไมคอยจะยอมรบ แตอยากเปน

เจาของสทธมากกวา

4. การนำทรพยสนทางปญญาเขาสระบบการคมครอง เชน นำการประดษฐไปขอรบสทธบตร

กอนคแขง และการเรงรดการตรวจสอบสทธบตรใหไดรบการจดทะเบยนอยางรวดเรว กอนท

จะถกลอกเลยนเสยกอน ทงนกขนอยกบยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาในเรองนนๆ ซง

ควรจะถกกำหนดกอนทจะนำการประดษฐไปขอรบสทธบตร แตสามารถเปลยนแปลงไดเมอ

มขอมลใหมเพมขน เชน ตงยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาวาใหนำการประดษฐไฟเบอรลด

นำหนกไปขอรบสทธบตรหลายสบประเทศทวโลกผานสนธสญญาความรวมมอดานสทธบตร

(Patent Cooperation Treaty หรอ PCT) เพราะหวงวาจะหาผรวมทนวางตลาดทวโลก

สำหรบผทอยากลดความอวน แตเมอเวลาผานไปหลายเดอน ผลการทดสอบจากหอง

ปฏบตการยนยนวาไฟเบอรนนอกจากจะชวยลดนำหนกแลวยงชวยเพมอตราการเปนมะเรง

ในสตวทดลองดวย ในกรณนอาจตองแกไขยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาสำหรบโครงการ

น และอาจจบลงดวยการละทงคำขอรบสทธบตรทวโลกดงกลาว

�35

5. การนำทรพยสนทางปญญาไปหาประโยชนเชงพาณชย ขนตอนนสำคญมาก เพราะเปนการ

สรางรายรบใหแกองคกร (ในขณะทขนตอนท 1 และ 2 มแตรายจาย) องคกรจะตองวาง

ยทธศาสตรวา จะใชวธการใดในการหาประโยชนเชงพาณชย เชน จะนำทรพยสนทางปญญา

ไปพฒนาเปนผลตภณฑหรอบรการขนมาเอง หรอจะจางผอนทำ หรอจะอนญาตใหผอนใช

สทธในทรพยสนทางปญญาเพอหาประโยชนเชงพาณชย (เชน ตาม พรบ. สทธบตร มาตรา

38) โ ดยทำสญญาอนญาตใหใชสทธไว วาจะตองแบงผลประโยชนทเกดขนบางสวนมาใหแก

องคกร หรอจะนำทรพยสนทางปญญาสวนทไมเกยวของกบธรกจหลก (core business) ของ

องคกรออกขายเพอสรางรายได (เชน ตาม พรบ. สทธบตร มาตรา 38) อนง ขนตอนนมก

เรยกกนโดยทวไปวา การเปลยนทรพยสนทางปญญาใหกลายเปนนวตกรรม (innovation) ซง

ในกรณของผลตภณฑ จะตรงกบคำวาการพฒนาผลตภณฑ (product development) เพอให

สามารถนำไปผลตคราวละเปนจำนวนมาก แลวนำออกขายใหไดรายไดและกำไร

6. การเฝาระวงการสรางทรพยสนทางปญญาของคแขง เชน การเฝาระวงประกาศโฆษณาคำขอ

รบสทธบตร (patent publication) ตาม พรบ. สทธบตร มาตรา 28(2) ใ นสาขาเทคโนโลย

(technical field) ทเกยวของกบธรกจขององคกร เพอจะไดตดสนใจวาจะยนคดคานตาม

พรบ. สทธบตร มาตรา 31 หรอจะนำขอมลของคแขงทเปดเผยไวในประกาศโฆษณาคำขอ

รบสทธบตรดงกลาวสงใหฝายวจยและพฒนานำไปหาวธตอยอด เอาไวเผอวาวนหนงอาจ

จำเปนตองทำสญญาอนญาตใหใชสทธไขว (cross-licensing) เปนตน นอกจากนนยง

หมายความถงการวเคราะหสภาพของเทคโนโลยจากขอมลในเอกสารสทธบตร (หรออาจ

เรยกวาทำ patent intelligence analysis) ซงจะทำใหผบรหารเหนภาพของการพฒนา

เทคโนโลยและผลตภณฑเกยวกบเทคโนโลยทสนใจในภาพรวม รวมทงอาจจะเหนชองทางท

จะทมงบประมาณวจยและพฒนาลงไป เพอพฒนาเทคโนโลยใหม หรอออกผลตภณฑใหม

ดวย

7. การเฝาระวงการละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาขององคกร การเฝาระวงการละเมด

เครองหมายการคา และการละเมดสทธบตร ขนตอนนอาจดำเนนการโดยฝายทรพยสนทาง

ปญญาขององคกรเองถามกำลงคนพอ แตองคกรธรกจขนาดเลกหรอแมแตขนาดกลาง อาจ

ใชบรการของสำนกงานกฎหมาย หรอสำนกงานตวแทนสทธบตรทมความชำนาญโดยเฉพาะ

ชวยดำเนนการแทน ซงเมอตรวจพบวามผละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาขององคกร ก

จะไดใหสำนกงานดงกลาวดำเนนการยนโนตสใหหยดการกระทำละเมด ฯลฯ ตอไปเลย

�36

อยางไรกตามหลายครงเบาะแสการละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาอาจมาจากลกคา

ผานฝายการตลาดกได

8. การตรวจสอบเพอไมใหองคกรเองถกผอนฟองวาไดกระทำละเมดสทธในทรพยสนทาง

ปญญา ตวอยางเชน ทำการสบคนการละเมด (infringement search ซงเรยกอกอยางหนงวา

clearance search หรอ freedom-to-operate search) วามสวนประกอบใดในผลตภณฑใหม

ทองคกรกำลงจะผลตและทำตลาด จะไปละเมดสทธบตรของผอนหรอไม ถาพบจะไดหาวธ

เลยง หรอไมกขออนญาตใหใชสทธจากผทรงสทธเสยใหถกตองตามกฎหมาย กอนทจะเรม

ผลตผลตภณฑใหมนน

ผบรหารมหาวทยาลยของรฐ

เนองจากมหาวทยาลยของรฐ ไมไดเปนองคกรธรกจ มเปาหมายไมตางกนมากนก คอ

เปนสถาบนการศกษา ทำการวจยเพอความเปนเลศทางวชาการ บรการสงคม และอยรอดดานการ

เงน ดงนนผบรหารมหาวทยาลยของรฐจงไมสนใจการวางยทธศาสตรธรกจขององคกร และมกมอง

ขามขนตอนการวางยทธศาสตรดานทรพยสนทางปญญาขององคกร หรอถาจะวางยทธศาสตร

ระดบรองลงไป กไมเหนความสำคญของยทธศาสตรระดบผลตภณฑ (product strategy) แตจะ

กระโดดไปวางยทธศาสตรระดบเทคโนโลย (technology strategy) และทพบบอยทสดคอวางไดแค

ยทธศาสตรระดบสทธบตร (patent strategy) วาจะพยายามขอรบสทธบตรใหได และรกษาสทธไว

ใหได แตเนองจากมสทธบตรแคเพยงไมกชนในทศทางทหลากหลายเพราะขาดการวางยทธศาสตร

ระดบผลตภณฑ ซงเปนตวคมใหบรษทเอกชนตองพฒนาหรอขออนญาตใชสทธในทรพยสนทาง

ปญญาหลายรายการทจำเปนตอการพฒนาผลตภณฑแตละอยาง (อาจจะกวารอยรายการในผลต

ภณฑจรงๆ ทเรยกวาเปนการสราง intellectual property portfolio) มหาวทยาลยจงมกถกแหลงเงน

ทนวจย ประณามอยตลอดมาวาใชเงนวจยไปเทาไหรกไมเคยไดผลงานออกมาเปนรปธรรม

โดยสรป ผบรหารมหาวทยาลยมกจะมองการบรหารจดการสทธในทรพยสนทาง

ปญญา วาประกอบดวยขนตอนหรอกจกรรมทสำคญดงน

1. การสรางทรพยสนทางปญญาขนในมหาวทยาลย ผบรหารมหาวทยาลยตองการโนมนาว

จตใจอาจารยและนกวจย ใ หใชเวลานอกเหนอจากการสอน การวจย และการบรการสงคม

มาสรางผลงานประดษฐคดคน เครองมอของผบรหารทใชโนมนาวบคลากรของ

มหาวทยาลย กคอกำหนดใหการสรางทรพยสนทางปญญาเปนดรรชนวดความสำเรจ (key

�37

performance indicator หรอ KPI) ตวหนง ของทงบคคลและของหนวยงานยอยภายใน

มหาวทยาลย โดยไปปรากฎอยในการคำนวณภาระงาน และผลการปฏบตงานของบคลากร

แตละคน ของภาควชา และของคณะหรอสถาบนภายในมหาวทยาลยนน ปญหาทพบได

ทวไปคอดรรชนวดความสำเรจดงกลาวใหความสำคญมากตอตวเลขจำนวนสทธบตรและอน

สทธบตรทขอรบและไดรบ แตยงใหความสำคญคอนขางนอย กบคณภาพหรอศกยภาพของ

การประดษฐ กบการนำสทธบตรไปใชประโยชนไดจรง อนง ผบรหารมหาวทยาลยมความ

ตองการทจะตรวจสอบหาทรพยสนทางปญญาทไดรบการพฒนาขนในมหาวทยาลยไมให

หลดรอดสายตาของผบรหารไปได แตเทาทผานมามกไมคอยไดรบความรวมมอจากอาจารย

และนกวจย ซงอนทจรงสามารถแกไขใหเกดความรวมมอได ดวยการแกไขนโยบายทรพยสน

ทางปญญา (intellectual property policy) ของมหาวทยาลยใหมเครองลอใจ (incentives)

อาจารยและนกวจย จนทานเหลานนยนดเปดเผยการประดษฐ (เรยกวาทำ invention

disclosure)

2. ความเปนเจาของสทธในทรพยสนทางปญญา และกตกาในการแบงปนผลประโยชน

ทรพยสนทางปญญาในมหาวทยาลย มกเกดจากผลการวจยหรอการประดษฐคดคนของ

อาจารยหรอนกวจย ซงอาจจะมสญญารบทนจากแหลงทนภายนอกมหาวทยาลยมากกวา

หนงแหลงทน และอาจเปนผลงานทรวมกนทำกบบคลากรภายนอกจากหลายหนวยงานกได

มหาวทยาลยจงใหความสำคญเกยวกบการกำหนดความเปนเจาของของสทธในทรพยสน

ทางปญญาคอนขางมาก นอกจากนนในสญญารบทนวจยอาจระบการแบงปนผลประโยชน

ระหวางแหลงทนกบมหาวทยาลยจากทรพยสนทางปญญาทเกดขนเปนผลงานวจย และ

สญญารบทนของแหลงทนตางๆ กอาจมเนอความขดแยงกนเองดวยเนองจากขาดการตรวจ

สญญาทรดกม ตวอยางเชน มหาวทยาลยอาจทำสญญารบทนวจยจากแหลงทนหนงตาม

แบบฟอรมของแหลงทนนนวา ทรพยสนทางปญญาทเกดขนทงหมดในโครงการวจยเปนของ

แหลงทน แตแหลงทนจะแบงกำไรจากการนำทรพยสนทางปญญาไปหาประโยชนเชง

พาณชยใหแกมหาวทยาลยครงหนง ในขณะทสญญาทมหาวทยาลยทำกบอกแหลงทน

หนงในโครงการเดยวกนมสาระสำคญวาทรพยสนทางปญญาทเกดขนทงหมดในโครงการ

วจยเดยวกนนน เปนสมบตรวมระหวางหนวยงานผใหทนกบมหาวทยาลย และผล

ประโยชนทเกดขนตองนำมาแบงกนฝายละครง ในสถานการณเชนนฝายใดจะเปนเจาของ

สทธในทรพยสนทางปญญาฝายละเทาใด และจะแบงปนผลประโยชนกนอยางไร เมอ

ปรากฎเรองทำนองนขน หนวยบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาของมหาวทยาลย

�38

(อาจรวมกบฝายนตกร) ตองรบเจรจาใหเกดความชดเจนเปนลายลกษณอกษร กอนทจะม

รายรบเขามาและเกดการโตเถยงกนระหวางมหาวทยาลยกบแหลงทนวจยทงสองแหลง และ

อาจรวมถงมหาวทยาลยอนทเปนตนสงกดของผรวมวจยคนอนๆ ดวย อกประเดนหนงท

เกยวของกบความเปนเจาของสทธในทรพยสนทางปญญากคอ มหาวทยาลยขนาดใหญท

สามารถกำหนด “ความสามารถหลก” (core competency) ของแตละองคกรยอยใน

มหาวทยาลย (เชน ภาควชา หรอหองปฏบตการ หรอศนยความเปนเลศดานตางๆ เปนตน)

มกจะไดรบความไววางใจจากแหลงทนวจยใหมหาวทยาลยเปนผทรงสทธในทรพยสนทาง

ปญญาทเกดขนจากงานวจยทแหลงทนนนใหทนสนบสนน ครนเมอภาคเอกชนเขามาตดตอ

ขออนญาตใชสทธจากมหาวทยาลย มหาวทยาลยกจะพยายามเจรจาใหออกมาในลกษณะ

การใหใชสทธแบบมผรบอนญาตใหใชสทธเพยงรายเดยว (exclusive licensing) แตเขยนขอ

ยกเวนไววา มหาวทยาลยเองตองสามารถใชสทธในทรพยสนทางปญญานน เพอพฒนา

ทรพยสนทางปญญาใหมเพอหาประโยชนเชงพาณชยไดดวย เพราะถาไมเขยนขอยกเวนไว

หรอโอนสทธทงหมดไปใหภาคเอกชน หนวยงานยอยภายในมหาวทยาลยกอาจจะไม

สามารถพฒนาความสามารถหลก (core competency) ใ หตอยอดไปเรอยๆ เพอคง

ความเปนเลศทางวชาการ ทงยงไมสามารถหารายไดจากการอนญาตใหใชสทธใหมๆ เพม

เตมในอนาคตอกดวย [กรณนมความไมแนนอนวาอาจไมเขาขายขอยกเวนสทธตามมาตรา

36 วรรคสอง (1) เพราะอาจมปญหาวาทำใหเสอมเสยตอประโยชนอนชอบธรรมของผทรง

สทธบตร (คอภาคเอกชนทรบโอนสทธบตรไปแลว) เกนสมควรหรอไม] ในกรณแบบนถา

เจรจากนรเรอง (สวนมากเปนการเจรจากบบรษทตางประเทศ) สญญาอนญาตใหใชสทธก

มกจะออกมาในรปทมผรบอนญาตใหใชสทธเพยงรายเดยวโดยมขอยกเวนวามหาวทยาลย

สามารถใชสทธในทรพยสนทางปญญานนในการพฒนาทรพยสนทางปญญาใหมเพอหา

ประโยชนเชงพาณชยได แตเมอจะนำการพฒนาออกหาประโยชนจะตองเจรจากบภาค

เอกชนเจานนเปนรายแรก (right of first refusal) ถาภาคเอกชนเจานนไมสนใจมหาวทยาลย

ถงจะเจรจากบภาคเอกชนเจาอนได เปนตน

3. การนำทรพยสนทางปญญาเขาสระบบการคมครอง มหาวทยาลยทมกจกรรมดานทรพยสน

ทางปญญาและถายทอดเทคโนโลยมายาวนานจะมประสบการณวา ตองมการกำหนด

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา (intellectual property strategy) ของทรพยสนทางปญญา

ชนหนงๆ หรอพอรตโฟลโอหนงๆ เสยกอน จงจะรวาจะนำเขาสระบบการคมครอง (เชนนำ

ไปขอรบสทธบตร) หรอไม เมอไร แตมหาวทยาลยทมอใหมในดานการบรหารสทธใน

�39

ทรพยสนทางปญญา มกจะไมมประสบการน ทำใหในระยะแรกๆ มหาวทยาลยพยายามนำ

การประดษฐของอาจารยไปขอรบสทธบตรไทยโดยไมไดกำหนดยทธศาสตรทรพยสนทาง

ปญญา และถาของบประมาณได กมกจะพยายามนำไปขอรบสทธบตรในตางประเทศดวย

เชน ขอรบสทธบตรสหรฐโดยไมสามารถอธบายไดวาเพราะเหตใดจงตองนำไปขอรบสทธ

บตรในสหรฐอเมรกา ทราบแตวาถาไดรบสทธบตรสหรฐมาแลว จะทำใหมหาวทยาลยมชอ

เสยง ปญหามอยวามหาวทยาลยมอใหมหดขบไมไดพยายามนำทรพยสนทางปญญานออก

ไปหาประโยชนเชงพาณชย (เชน หาผรบอนญาตใหใชสทธในสหรฐอเมรกา) พรอมกบการ

ขอรบสทธบตร ทำใหกวาจะรตว กไดใชงบประมาณไปในการขอรบสทธบตรรวมลานบาท

แตไมมรายไดเกดขนเลย ยงถาเปนหนวยงานของรฐทมงบประมาณมาก กยงพยายามขอรบ

สทธบตรในหลายประเทศหรอทกประเทศทเปนรฐภาคของสนธสญญาความรวมมอดานสทธ

บตร (Patent Cooperation Treaty หรอ PCT) จนเวลาผานไปเปนปจงไดพบวาจะตองเตรยม

คาใชจายในการขอรบสทธบตรเปนรายประเทศไวรวมหลายสบลานบาท โ ดยยงไมมรายได

เกดขนเลยแมแตบาทเดยว ซงทำใหผบรหารเรมตระหนกถงความจำเปนของการวาง

ยทธศาสตรสำหรบทรพยสนทางปญญาแตละรายการ กอนจะดำเนนกจกรรมอน (อยางไร

กตาม การวางยทธศาสตรของมหาวทยาลยไมกาวไปถง product strategy ดงกลาวแลว)

4. การนำทรพยสนทางปญญาออกหาประโยชนเชงพาณชย มหาวทยาลยมความหวงจะสราง

รายไดจากทรพยสนทางปญญา แตสวนใหญไมรวธการหาประโยชนเชงพาณชยเพราะไมใช

ความเชยวชาญของมหาวทยาลย ปญหามอยวามหาวทยาลยสวนนอยเทานนทม

ประสบการณและความสามารถในการหาผรบอนญาตใหใชสทธจากภาคเอกชนมารบชวง

การพฒนาผลตภณฑหรอบรการ ใ นกรณทไมมภาคเอกชนมารบอนญาตใหใชสทธ

มหาวทยาลยไทยขนาดใหญบางแหง กมประสบการณในการตงวสาหกจทมพนฐานอยบน

เทคโนโลย (technology-based enterprise) เชนจางผบรหารมออาชพ มาบรหารการ

ถายทอดเทคโนโลยจากอาจารยหรอนกวจยของมหาวทยาลย ซงอาจจะรบตำแหนงเปนท

ปรกษาบรษท หรอไมกเปน CTO (Chief Technology Officer) ของบรษท หรอในกรณทยง

ตองทำการวจยและพฒนาผลตภณฑ (product development) ตอเนองจากทรพยสนทาง

ปญญาทมอยใหอยในรปทนำไปผลตขายได กอาจจำเปนตองฟอรมทมงานทมความสามารถ

ในสาขาตางๆ ทจำเปนตองใช การตงวสาหกจเองเปนสงททาทายมากในหลายๆ ดาน ทง

ในดานการถายทอดเทคโนโลย การวจยและพฒนาผลตภณฑ และโดยเฉพาะอยางยง การ

เงนและการทำตลาด ในชวงทศวรรษทผานมา ถงแมสำนกงานคณะกรรมการการอดมศกษา

�40

(สกอ.) จะตงโครงการสนบสนนหนวยบมเพาะวสาหกจในสถาบนอดมศกษา (University

Business Incubators หรอ UBI) ขนกตาม วสาหกจสวนมากทไดรบการบมเพาะ เปน

วสาหกจทไมไดมพนฐานอยบนเทคโนโลยทไดรบการพฒนาขนในมหาวทยาลยเอง

ผบรหารระดบประเทศ

ผบรหารระดบประเทศ มกจะไมมเวลาใหความสนใจกบรายละเอยดในระดบจลภาคคอ

ในระดบบรษท แตจะใหความสนใจมากกบดรรชนมหภาค เชน อตราการเตบโตของผลตภณฑมวล

รวมในประเทศ (GDP growth rate) รอยละของประชาชนทวางงาน (unemployment) การลงทน

ตรงจากตางประเทศ (Foreign Direct Investment หรอ FDI) ปรมาณเงนทไหลออกไปตางประเทศ

เปนคาสทธตางๆ (royalty payment to foreign countries) และอนดบ (rank) ทประเทศไทยไดรบ

ในการจดอนดบของหนวยงานตางประเทศหรอระหวางประเทศ เชนการจดอนดบในรายงาน

ประจำปเกยวกบความสามารถแขงขนระดบโลก (World Competitiveness Yearbook) ทจดทำขน

โดยโรงเรยนธรกจชอ สถาบนระหวางประเทศเพอการพฒนาผบรหาร (International Institute for

Management Development หรอ IMD) หรอในรายงานความสามารถในการแขงขนระดบโลก

(Global Competitiveness Report) ทจดทำโดยทประชมเศรษฐศาสตรระดบโลก หรอ เวรล อโค

โนมค ฟอรม (World Economic Forum หรอ WEF) เปนตน ตวเลขเหลานมความเกยวของกบ

ความสามารถในการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาของวสาหกจและของสถาบนการ

ศกษาภายในประเทศ ในทศทางทความสามารถในการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

จะชวยฉดใหประเทศไทยไดรบการจดอนดบทดขน

ในระดบมหภาค กลาวไดวาการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญามองค

ประกอบอย 4 สวน ไดแก

• การสรางทรพยสนทางปญญา

• การนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน

• การนำทรพยสนทางปญญาเขาสระบบคมครองสทธ และ

• การบงคบตามสทธและการระงบขอพพาท

ในการศกษาทจดทำใหสำนกงานกองทนสนบสนนการวจยไวเมอเปลยนสหสวรรษใหม

ผสอนและคณะไดอปมาความสมพนธระหวางองคประกอบทงส เหมอนกบลอทงสของรถสลอ

สภาพของรถสลอดงกลาวเมอตนสหสวรรษใหม แสดงไวในแผนภมท 3

�41

แผนภมท 3: การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาของประเทศไทยในระดบมหภาค เมอตนสหสวรรษใหม คอเมอ พ.ศ. 2543 (ค.ศ. 2000) การบรหารจดการสทธในทรพยสนทาง

ปญญาของประเทศไทยอปมาเหมอนรถสลอ ทสองลอดานซาย หมนเรวกวาสองลอดานขวา รถจง

วงวนอยกบท ไมมงไปสจดหมายปลายทาง [ทมา: เลอสรร ธนสกาญจน, จกรกฤษณ ควรพจน,

อรพรรณ พนสพฒนา, ธนต ชงถาวร, เจษฏ โ ทณะวณก และ เฉลมชย กกเกยรตกล. 2545.

โครงการวจยหายทธศาสตรดานทรพยสนทางปญญาของไทยในทศวรรษใหม สนบสนนโดย

สำนกงานกองทนสนบสนนการวจย อานรายงานวจยออนไลนไดท http://elibrary.trf.or.th/

project_content.asp?PJID=RDG4430006 ]

จากแผนภมดงกลาว รถสลอในรปแทนความเจรญของประเทศ ลอขวาหลงและหนา

แทนการสรางทรพยสนทางปญญา กบการนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชนตามลำดบ ลอ

หลงและลอหนาขางซายแทนการนำทรพยสนทางปญญาเขาสระบบการคมครองสทธ (เชนการจด

ทะเบยนสทธ) และการบงคบตามสทธและระงบขอพพาทตามลำดบ จะเหนไดวาลอหนาชวย

บงคบทศทาง ลอหลงมหนาทขบเคลอนประเทศไปขางหนา ลอรถดานขวาเกยวของกบการสราง

และใชประโยชนจากทรพยสนทางปญญา ใ นขณะทลอรถดานซายเกยวของกบการคมครองสทธใน

ทรพยสนทางปญญา ประเทศไทยในยคนนอปมาเหมอนรถทลอดานซายหมนเรวกวาลอดานขวา

(การคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา พฒนาเรวกวาการสรางและการใชประโยชนจาก

ทรพยสนทางปญญา) ทำใหรถคนนไมวงไปหาเปาหมายใดๆ แตวงวนเปนวงกลมอยกบท

การสรางทรพยสนทางปญญา

การนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน

การนำทรพยสนทางปญญาเขาสระบบคมครองสทธ

การบงคบตามสทธและระงบขอพพาท

รถของไทยวงวนอยกบท

การสรางและใชประโยชนจากทรพยสนทางปญญา

การคมครองทรพยสนทางปญญา

�42

การอปมาอปมยขางตนไดรบการตอบรบเปนอยางดจากนกวชาการทรพยสนทาง

ปญญาในยคนน และการสอสารแบบอปมาอปมยน ดจะสามารถเขาถงผบรหารระดบประเทศได

เมอกรมทรพยสนทางปญญา กระทรวงพาณชย ไดประกาศในการประชมสดยอดผนำดาน

ทรพยสนทางปญญาของประเทศไทยใน พ.ศ. 2546 วา สามยทธศาตรหลกดานทรพยสนทาง34

ปญญาของประเทศ ประกอบดวยยทธศาสตรการตดอาวธทางปญญาใหพรอมรบในสงคราม

เศรษฐกจการคาระดบสากล ซงมการนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชนในเชงพาณชยเปนหนง

ในมาตรการ ซงแตกอนแตไรมา กรมทรพยสนทางปญญาไมเคยใหความสำคญตอการสรางและใช

ประโยชนจากทรพยสนทางปญญาเลย เพราะทกรฐบาลทผานมา มองวาการสรางและใช

ประโยชนจากทรพยสนทางปญญาเปนเรองของกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ในขณะท

งบประมาณแผนดนและความชวยเหลอระหวางประเทศดานทรพยสนทางปญญา กลบไปลงทกรม

ทรพยสนทางปญญา กระทรวงพาณชยแทบทงสน การประกาศสามยทธศาสตรหลกดงกลาว จง

เปนการปฏรปแนวคดของกรมทรพยสนทางปญญา ซงสงผลใหพนธกจของกรมทรพยสนทาง

ปญญามความเกยวของกบการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาอยางครบวงจรมาจนถง

ปจจบนน.

เมอผเรยนไดเหนการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา จากมมมองของ

ผประกอบการในภาคเอกชน ผบรหารมหาวทยาลย และผบรหารระดบประเทศพอเปนสงเขปแลว

ตอไปนจะไดกลาวถงกจกรรมทเกยวของกบการบรหารสทธในทรพยสนทางปญญา (กจกรรมใน

แผนภมท 2) บางกจกรรมในรายละเอยด โ ดยจะตงตวเลขของหวขอใหเหมอนกบเลขทของ

กจกรรมในแผนภมท 2 เพอความสะดวกในการอานเนอหาแลวดแผนภมท 2 ประกอบไปดวย

ยทธศาสตรดานทรพยสนทางปญญาไทย (2546) ประกอบดวย 3 ยทธศาสตรหลก ไ ดแก (1) ตดอาวธทางปญญาใหพรอม34

รบในสงครามเศรษฐกจการคาระดบสากล (2) คมครองงาย ขยายพนทและขอบเขตการคมครองใหครอบคลมทกภมปญญา

ไทย (3) ปองปรามการละเมดทรพยสนทางปญญาแบบเบดเสรจและเดดขาด ในยทธศาสตรแรกประกอบดวย 4 มาตรการ

คอ (1) สรางความรความเขาใจดานทรพยสนทางปญญา (2) สรางเครอขาย (networking) และแนวรวมในชมชนเพอเผยแพร

ความร (3) สงเสรมการนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชนในเชงพาณชยแบบครบวงจร และ (4) เพมขดความสามารถใน

การแปลงทรพยสนทางปญญาเปนทน [ทมา: DIP. 2546. ยทธศาสตรดานทรพยสนทางปญญาไทย. กรมทรพยสนทางปญญา กระทรวงพาณชย ตลาคม 2546.]

�43

10. ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา (กจกรรมท 10 ใ นแผนภมท 2) เปนตวกำหนด

แนวทางการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา ใ นประเทศอตสาหกรรมจะเนนใหเปน

สวนหนงของการอบรมผบรหารระดบสงขององคกร และคณะกรรมการบรหาร (บอรด) ขององคกร

องคกรแตละรปแบบ และองคกรแตละแหง มกมการจดกลมกจกรรมและกลม

ยทธศาสตรทเกยวกบการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาแตกตางกน และเรยกชอตาง

กนดวย ทำใหเกดความยงเหยงและสบสนไดงายตอบคคลภายนอก ตวอยางเชน บรษทหนงอาจม

การกำหนดยทธศาสตรธรกจ (business strategy) ของทงองคกร มยทธศาสตรทรพยสนทาง

ปญญา (intellectual property strategy ซงเขาหมายความอยางแคบวาเปนการสรางและสะสม

ทรพยสนทางปญญา) มยทธศาสตรนวตกรรม (innovation strategy หมายถงการนำทรพยสนทาง

ปญญามาหาประโยชนเชงพาณชย) มยทธศาสตรสทธบตร (patent strategy ครอบคลมเฉพาะการ

ประดษฐกลมเลกๆ ทเกยวของกบโครงการใดโครงการหนง) แตอกบรษทหนงอาจจะรวม

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาและยทธศาสตรนวตกรรมเขาไปเปนสวนหนงของยทธศาสตร

ธรกจ และไมแยกยทธศาสตรสทธบตรออกมาใหเหน แตทจรงอาจจะมการวางยทธศาสตรสทธ

บตรของแตละเรองแตละโครงการไวอยางดกได ในขณะทอกบรษทหนงอาจไมมยทธศาสตรอะไร

ใหเหนเลย แตทจรงมยทธศาสตรการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาซอนอยในแผน

ถายทอดเทคโนโลยของบรษทเปนตน ดงนนในการพจารณาทำความเขาใจยทธศาสตรและ

กจกรรมการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา ผเรยนอยาไปตดยดกบชอของยทธศาสตร

หรอแมแตชอของกจกรรมใหมากนก แตใหดความหมายและเนอหา (โดยเปรยบเทยบกบแผนภมท

2)

โดยสรปแลว ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาสามารถแบงออกเปนหลายระดบ

ตวอยางเชน

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาระดบองคกร ซงในหลายกรณอาจรวมเปนเนอ

เดยวกนกบยทธศาสตรทางธรกจขององคกรกได กำหนดแนวทางขององคกรในภาพรวม

ยทธศาสตรระดบองคกรนปกตจะไมเปดเผยตอบคคลภายนอก แตเปนตวกำหนดนโยบาย

ทรพยสนทางปญญาขององคกร ซงเปนเอกสารทองคกรเปดเผยใหสาธารณชนทวไปไดรบร

�44

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาสำหรบผลตภณฑ หมายถง ศาสตรและศลปในการ

ใชทรพยากรขององคกร ทงทางธรกจ เทคนค และกฎหมาย เพอสนบสนนใหนำผลตภณฑออกส

ตลาดจนประสบความสำเรจ

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาสำหรบเทคโนโลย หมายถงศาสตรและศลปของ

การจดการการวจยใหเปนตอในการเผชญกบคแขงในตลาด

ยทธศาสตรสทธบตรสำหรบการประดษฐ หมายถงแผนอนชาญฉลาดและรอบคอบ

ในการนำการประดษฐชนหนงๆ (หรอกลมของการประดษฐ) ไปหาความคมครองตามกฎหมาย

และนำไปใชใหเกดประโยชนจนชนะการชงไหวชงพรบกบคแขง

ในทนจะใหตวอยางของขนตอนในการวางยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาระดบ

องคกรไวในหวขอ 10.1

10.1 ยทธศาสตรดานทรพยสนทางปญญาระดบองคกร

องคกรจะตองมยทธศาสตรการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา ยทธศาสตรทวาน

ไมใชจะตงขนมาลอยๆ เนองจากผบรหารเหนความสำคญแลวสงใหลกนองเขยนยทธศาสตรขน หรอไป

ลอกมาจากยทธศาสตรการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาขององคกรอนซงมรปแบบของ

องคกรและสภาพแวดลอมแตกตางกน แตจะตองเขยนขนอยางสอดคลองกบยทธศาสตรใหญขององคกร

นนๆ ไมวาจะในบรบทขององคกรไมหากำไร หรอวสาหกจหากำไร

การวางยทธศาสตรดานทรพยสนทางปญญาขององคกร (ในทนสมมตวาเปนองคกร

ทางธรกจ) สามารถแบงเปนขนตอนหลกๆ ไ ด 4 ขนตอนดงตอไปน (1) กำหนดเปาหมายทาง35

ธรกจขององคกร (2) ประเมนสทธในทรพยสนทางปญญาทองคกรเปนเจาของ และสภาพการถอ

สทธโดยคแขงในทรพยสนทางปญญาทใกลเคยง (3) วเคราะหและประเมนคณคาของทรพยสนทาง

ปญญาขององคกรในการทำใหองคกรไปถงเปาหมายทางธรกจ และ (4) พฒนายทธศาสตรดาน

ทรพยสนทางปญญาขององคกร

ดดแปลงจาก Spruson & Ferguson. 2007. Intellectual Property Management: A practical guide for electrical and 35

electronics related industries. Chapter 3: What the board and CEO must know.

�45

1. กำหนดเปาหมายขององคกร

เปาหมายขององคกรในเวลาหนงๆ อาจหาไดจากเอกสารแสดงพนธกจขององคกร

หรอจากแผนธรกจเปนตน แตตองระวงวา เปาหมายขององคกรอาจจะถกเปลยนไปไดตลอดเวลา

โดยผวางนโยบายขององคกร

ทนททเหนเปาหมายขององคกรชดเจน เรากอาจจะเรมเหนลทางวา สทธในทรพยสน

ทางปญญาจะชวยใหองคกรบรรลเปาหมายไดอยางไร เปนตนวา

• สกดกนผลตภณฑของคแขง

• สรางรายไดจากการนำไปผลตสนคาหรอบรการ หรอจากการอนญาตใหใชสทธ

• ปองปรามผทอาจจะคดละเมดสทธ

• ดำเนนคดกบผทละเมดสทธ

• สรางความมนใจใหนกลงทน

• สรางชอเสยงใหองคกร

• เพมมลคา (หน) ขององคกร

ขอพจารณาในการนำสทธในทรพยสนทางปญญามาชวยใหองคกรบรรลเปาหมาย

• วฎจกรชวตของผลตภณฑ (product life cycle) เชน เวลาทตองเผอไวในการนำผลตภณฑ

ออกตลาด (lead-time) ความถในการเปลยนแปลงเทคโนโลยทใชในผลตภณฑ และอายใชงาน

ของผลตภณฑ

• ยทธศาสตรการหาประโยชน (exploitation strategy) จะนำออกหาประโยชนเชงพาณชย

อยางไร จะผลตในประเทศหรอนอกประเทศ จะผลตเอง อนญาตใหผอนใชสทธ หรอตงกจการ

รวมคา (joint venture) เปนตนวาเพอผลทางภาษ 36

กรณทบรษทหรอหางหนสวนนตบคคลทตงขนตามกฎหมายไทย หรอบรษทหรอหางหนสวนนตบคคลทตงขนตามกฎหมาย36

ตางประเทศและประกอบกจการในประเทศไทยทำสญญารวมคา (joint venture agreement) กบบรษทหรอหางหนสวน

นตบคคลอน แลวประกอบกจการในประเทศไทย เงนสวนแบงกำไรทไดรบจากกจการรวมคา (เงนปนผล) ไดรบยกเวนไมตอง

เสยภาษ ตามพระราชกฤษฎกาออกตามความในประมวลรษฎากรวาดวยการยกเวนภาษอากร (ฉบบท 10) พ.ศ. 2500

มาตรา 5 ทว ซงเพมเตมโดยพระราชกฤษฎกา (ฉบบท 108) พ.ศ. 2524 ดเพมเตมในเอกสารประกอบการอบรม “กฎหมาย

ทรพยสนทางปญญาชนสง: หลกปฏบตสากล และการดำเนนคด” หวขอ การวางแผนภาษอากรเกยวกบสญญาอนญาตให

ใชสทธในทรพยสนทางปญญา โดย ศ. (พเศษ) ชยสทธ ตราชธรรม และ ผศ. ดลยลกษณ ตราชธรรม วนท 15 พฤศจกายน

2557

�46

• ตลาด (market) ตองรจกตลาดหลกๆ ของผลตภณฑเปนอยางด วามขนาดเทาใด มลคาเทาใด

ผซอเปนใคร และนาจะซอในชวงเวลาใด

• คแขง (competitor) คแขงเปนบคคลหรอธรกจกลมใด มโรงงานอยทไหน ทำตลาดทไหน และม

ความเคารพสทธในทรพยสนทางปญญาเพยงใด

• การละเมดสทธ (infringement) ใ ครนาจะเปนผละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาของ

องคกร เปนบคคล หรอกจการขนาดเลกหรอใหญ ผลตภณฑขององคกรตงใจจะผลตขน ม

จำหนายผานชองทางทองคกรไมไดรบรอง (gray market เชนในกรณนำเขาซอนหรอ parallel

import) หรอไม และองคกรไดสรางทางเลอกอะไรไวบาง สำหรบผทสนใจจะละเมดสทธใน

ทรพยสนทางปญญาขององคกร เปนตนวา ถาตงคาตอบแทนสทธไวไมสงนกในขณะทคาใช

จายในการสคดละเมดทรพยสนทางปญญา รวมทงคาเสยหาย คาปรบ มมลคาสง ผทกำลงคด

จะละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาขององคกร อาจจะเปลยนใจมาเปนผรบอนญาตใหใช

สทธกได

2. ประเมนสถานภาพของสทธในทรพยสนทางปญญาทองคกรเปนเจาของ และสถานภาพการถอ

สทธโดยคแขงในทรพยสนทางปญญาทใกลเคยง (competitive intellectual property landscape)

ขนตอนนเปนการประเมนเทคโนโลยทมอยในองคกรวามความสำคญแคไหน และ

ประเมนสทธในทรพยสนทางปญญาของเทคโนโลยเหลานน วามความเขมแขงของตวสทธตาม

กฎหมายแคไหน มอายความคมครองนานเทาใด ฯลฯ

สวนการประเมนสถานภาพการถอสทธโดยคแขงในทรพยสนทางปญญาทใกลเคยง

ซงในปจจบนมโปรแกรมคอมพวเตอรชวยในการวเคราะห จะชวยใหสามารถบอกไดวา การ

กดกนทางการคาโดยอาศยกฎหมายทรพยสนทางปญญา มาจากเทคโนโลยอะไร และนาจะม

ผลในการกดกนไดจรงหรอไม เพอเปนขอมลรองรบในการวางยทธศาสตรดานทรพยสนทาง

ปญญาขององคกร ซงจะชวยหา “ทลง” ในการนำทรพยสนทางปญญาขององคกร ไปหา

ประโยชนเชงพาณชย โดยแทรกเขาไประหวางขอบเขตความคมครองของสทธบตรฉบบตางๆ ท

ขวางกนอย (เรยกวาเพอใหม freedom-to-operate) รายละเอยดในหวขอนโปรดอานในหวขอ

“การใชขอมลทรพยสนทางปญญาในการวางแผนยทธศาสตร” ในหวขอ 10.3

3. วเคราะหและประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาขององคกรในการทำใหองคกรไปถงเปา

หมายทางธรกจ

�47

เมอกำหนดเปาหมายขององคกรจากขนตอนท 1 และรสถานภาพของทรพยสนทาง

ปญญาขององคกรเมอเทยบกบคแขงแลว ขนตอนนเปนการพจารณาวาทรพยสนทางปญญา

ตางๆ ทองคกรมอยจะมสวนชวยใหองคกรไปถงเปาหมายไดอยางไรบาง หรอเรยกวาเปนการ

ประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญาขององคกรในการทำใหองคกรไปถงเปาหมาย กจกรรม

ในขนตอนนจะทำใหพบวา ทรพยสนทางปญญาบางรายการมคณคามาก บางกมคณคานอย

ทงนตองเนนวา เปนคณคาในการทำใหองคกรไปถงเปาหมายทางธรกจเทานน

คณคาของทรพยสนทางปญญาทมตอการไปใหถงเปาหมายขององคกรนน เปนผล

รวมของคณคาดานตางๆ เชน

• คณคาในการสรางรายได (revenue contribution) เชน รายไดจากผลตภณฑทมทรพยสน

ทางปญญาเปนองคประกอบ และรายไดจากการอนญาตใหใชสทธ ฯลฯ

• คณคาในการสรางความแตกตาง (margin contribution) ททำใหผลตภณฑมคณภาพเหนอ

กวาผลตภณฑของคแขง และสามารถขายไดทราคาสงกวาผลตภณฑของคแขง

• คณคาในการตลาด (marketing benefits) ททำใหผบรโภคเกดความรสกวาผลตภณฑของ

องคกร (ทมทรพยสนทางปญญาเปนองคประกอบ) มคณภาพสงกวา หรอดกวาผลตภณฑ

ของคแขง ทำใหตดสนใจซอไดงายขน

• คณคาตอองคกรในภาพรวม (organizational value) เชน สรางความมนใจใหแหลงเงนกใน

การขยายกจการ หรอสรางความมนใจใหแกผทจะเขามารวมลงทน 37

นายธนนท เจยรวนนท เจาสวแหงเครอซพ เลาประสบการณการคาและการลงทนในประเทศจนไววา “การไปเอาเทคโนโลย37

มานนตองไปเอาอนดบหนงมา ถาไปเอาอนดบสองหรอสามมา การเจรจากบจนจะยาก ถาเราบอกเขาวาเรามเทคโนโลย

อนดบหนงของโลกในดานนน อยางนเขาสนใจ ประสบการณแบบนเกดขนมาแลวทนครเซยงไฮ คอ ซ.พ. จะลงทนผลตเบยร

ออกขายในจน ฝายจนเหนวา ซ.พ. เลยงไก ผลตมอเตอรไซค และจะมาทำเบยรขายอก ผมบอกวาผมจะดงเฮนเนเกนมา ผ

วาการนครเซยงไฮบอกวาหากดงมาได ยนดจะรวม … เรามการตดตอกบบรษทใหญๆ ดานปโตรเคมในฮอลแลนด เรา

ตดตอกบบรษทแมคโครฯ บรษทนใหญกวาเฮนเนเกนและเปนหนสวนของเราดวย พอเราไปตดตอเฮนเนเกน ประธานบรษท

เขาใหการตอนรบผมอยางด เราไดเปรยบทวามชอเสยงโดงดงพอ … ผมไปเอาเทคโนโลยเฮนเนเกนมาไดสำเรจ ผวาการนคร

เซยงไฮกเอาโรงงานทใหญทสดและทนสมยทสดมารวมลงทนดวย (เบยรซ.พ.ในจนใชภาษาองกฤษเปนเครองหมายการคา

โดยกลบตวอกษรของคำวาเบยรทำใหอานออกเสยงเปน ‘รบ’ - Reeb)” [ทมา: ถนอมศกด จรายสวสด. 2555. คมภรฝา

มรสมเศรษฐกจ: ยทธศาสตรขมทรพยบนดนของเจาสวธนนท เจยรวนนท. กรงเทพฯ:Animate Group. หนา 90-91.]

�48

4. พฒนายทธศาสตรดานทรพยสนทางปญญาขององคกร

ผลของการวเคราะหในขนตอนท 3 ทำใหสามารถแบงทรพยสนทางปญญาของ

องคกรออกเปนสามกลม (ในแตละกลม อาจจะแบงซอยทรพยสนทางปญญาตางๆ ออกไปได

อกตามความสำคญทางเทคนค และตามระดบความแขงแรงของความคมครอง โ ดยอาศย

ขอมลทไดจากการอานประเมนสทธบตรในขนตอนท 2)

• ทรพยสนทางปญญาทเปนแกนหลกขององคกร (core intellectual property) ทรพยสน

ทางปญญาเหลาน มคณคาทจะทำใหองคกรไปถงเปาหมายทางธรกจ

• ทรพยสนทางปญญาเหลอใช (surplus intellectual property) หมายถงทรพยสนทาง

ปญญาทมคณคานอยหรอไมมคณคาเลยในการทำใหองคกรไปถงเปาหมายทางธรกจ

• ชองวางของทรพยสนทางปญญา (intellectual property gaps) หมายถงทรพยสนทาง

ปญญาทองคกรควรจะตองม (แตยงไมม) เพอชวยใหองคกรไปถงเปาหมายทางธรกจ

ทรพยสนทางปญญาในกลมนอาจจะมทมาจากผลการวเคราะหสถานภาพการถอสทธโดยค

แขงในทรพยสนทางปญญาทใกลเคยงในขนตอนท 2 หรออาจจะยงเคยไมมการสรางขนมา

เลยกได

ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาทพฒนาขน ประกอบดวยสองดาน ไ ดแก

ยทธศาสตรเชงรก และยทธศาสตรเชงรบ ซงทงสองดานมความจำเปนตอองคกร ความทาทาย

อยทการกำหนดสดสวนของยทธศาสตรเชงรกกบเชงรบใหเหมาะสมกบเปาหมายและสภาพของ

องคกร และการตดตามเปลยนแปลงสดสวนนใหเหมาะสมกบองคกรในชวงเวลาตางๆ ของการ

พฒนาองคกร

• ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาเชงรก (offensive intellectual property strategy) มง

ปองกนทรพยสนทางปญญาทเปนแกนหลกขององคกร ดวยสทธตามกฎหมายทมนคงแขง

แรง และมความครอบคลมเชงภมศาสตรอยางรวดเรวไปถงทกททองคกรไปตงโรงงานผลต

ผลตภณฑ หรอจำหนายผลตภณฑนน หรอกอนทจะมผอนเชนผนำเขาผลตภณฑไปชงขอจด

ทะเบยนเครองหมายการคาในประเทศทนำเขา ยทธศาสตรนตองการการเขยนคำขอรบสทธ

บตรทครอบคลมและรดกม คอไมเปดชองโหวใหคแขงพบวธเลยงขอถอสทธ (design

around) และไมใหคแขงหาวธตอยอดสทธบตรหรอลอมกรอบสทธบตรดวยการประดษฐ

จำนวนมาก (patent flooding หรอ blanketing) จนองคกรไมสามารถใชสทธบตรหา

ประโยชนเชงพาณชยได หรอไมกตองยอมทำสญญาอนญาตใหใชสทธไขว นอกจากนนยง

�49

ตองการการบงคบตามสทธ (enforcement) ทเขมงวด เดดขาด อนง ยทธศาสตรทรพยสน

ทางปญญาเชงรกน อาจเสรมดวยโมเดลทางธรกจ ทชวยลดการละเมดสทธในทรพยสนทาง

ปญญาขององคกร 38

• ยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาเชงรบ (defensive intellectual property strategy) มงท

จะปองกนไมใหองคกรไปละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาของผอน จะไดไมถกฟองเปน

คดความและเสยงตอการชดใชคาเสยหายและการเสยชอเสยง ยทธศาสตรเชงรบนจำเปน

ตองใชขอมลจากการประเมนสถานภาพการถอสทธโดยคแขงในทรพยสนทางปญญาทใกล

เคยง (competitive intellectual property landscape) ดงกลาวแลวในขนตอนท 2 ซงตองทำ

อยเปนประจำ ตามสถานภาพทเปลยนแปลงไปตลอดเวลา ตวอยางยทธศาสตรทรพยสน

ทางปญญาเชงรบไดแก

• การขออนญาตใชสทธจากผทรงสทธรายอน เพอไมใหกดขวางการนำไปใชใน

ผลตภณฑ

• การเลยงขอถอสทธ (design around) เชน ในกรณสทธบตรกรรมวธ คอการหาทาง

เลยงไปใชกรรมวธอนทไดผลเหมอนกนหรอใกลเคยงกน โดยมตนทนไมตางกนนก 39

• การเปลยนขอกำหนด (specifications) ของผลตภณฑหรอกรรมวธ เพอจะไมตองเสยง

ตอการละเมดสทธบตรของผอน

• ปลอยผลตภณฑหรอบรการออกสตลาดทละเวอรชน ในแตละเวอรชนกเพมสงใหมๆ

หรอลกเลน หรอสมรรถนะ (features) เขาไปทละนอย ทำใหสามารถบรหารจดการ

เพอลดโอกาสการละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาของผอนไดงายขน

• พฒนาหรอซอพอรตโฟลโอทรพยสนทางปญญาเพอใชเปนเครองตอรองในการทำ

สญญาอนญาตใหใชสทธไขว

นายธนนท เจยรวนนท เจาสวแหงเครอซพ เลาประสบการณในประเทศจน เกยวกบการถกลอกเลยนแบบผลตภณฑวตถดบ38

ในการทำครว เชน นำมนถวเหลอง และเครองปรงรส เชน ซอว ไ ววา รานขายของชำตางๆ ใชวธเอาผลตภณฑซ.พ. ซงม

คณภาพสงขนหนาเพอดงดดลกคาใหเขาราน เสรจแลวกพยายามขายสนคายหอเลยนแบบ [ไมแนใจวาละเมดสทธใน

ทรพยสนทางปญญาหรอเปลา] ซงมคณภาพดอยกวามากแตรานไดกำไรมากกวาสนคาของซ.พ.สถงหาเทา ซ.พ.แกปญหาน

ดวยการตงโครงการศนยขายสนคาซ.พ. ตามตำบลตางๆ ทวประเทศจน ใ นลกษณะเปนเอเยนตขายสนคาซ.พ. ทงหมด ใ น

ขณะทเลาไดเปดโครงการไปแลว 3 หมนแหง ใ นอก 5-10 ปจะขยายใหครบ 7 แสนกวาแหงใหครอบคลมทกตำบลใน

ประเทศจน วธนใชเงนลงทนไมมากเนองจากเปนรปแบบเอเยนต [ทมา: ถนอมศกด จรายสวสด. 2555. คมภรฝามรสม

เศรษฐกจ: ยทธศาสตรขมทรพยบนดนของเจาสวธนนท เจยรวนนท. กรงเทพฯ:Animate Group. หนา 98-99.]

บรษททมชอเสยงระดบโลก ในการเลยงไปใชกรรมวธอนในการผลตผลตภณฑ คอบรษทยา Cipla ในประเทศอนเดย39

�50

• ยนคดคานคำขอรบสทธบตรทเปนเครองกดขวางการใชสทธขององคกร หรอฟองเพก

ถอนสทธบตรทเปนเครองกดขวาง ในกรณทสทธบตรไดรบการจดทะเบยนสทธแลว

• สรางพนธมตรในอตสาหกรรมเดยวกน เพอใชทรพยสนทางปญญาบางสวนรวมกน

โดยไมเกดการละเมดสทธ

• ปรบโครงสรางขององคกรใหเหมาะสม

• ลดความเสยหายจากความเสยงทอาจจะเกดขนจากการละเมดสทธในทรพยสนทาง

ปญญา โดยทำสญญาจำกดความรบผด

• พฒนาแผนทางเลอกฉกเฉน

• ทำประกนการละเมดสทธในทรพยสนทางปญญา

อนง ใ นการกำหนดยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาขององคกร ควรทจะเผอการขยาย

องคกรออกไปยงตางประเทศ ซงมประเดนใหพจารณาหลายประเดน เปนตนวา

• การคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา (intellectual property protection) เชน ขอรบสทธ

บตรในประเทศทจะผลตหรอขายผลตภณฑเปนตน โดยทำผานตวแทนสทธบตรของประเทศ

นนๆ

• การสรางแบรนดหรอยหอของสนคาหรอบรการ (branding) เชน ตรวจสอบกอนสงผลตภณฑไป

จำหนายในตางประเทศวาเครองหมายการคาบนสนคานนจะไปละเมดเครองหมายการคาทได

รบความคมครองในประเทศผนำเขาสนคาหรอไม

• การไมละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาของผอน เชน ดวยการสบคนเพอปองกนการละเมด

ทรพยสนทางปญญาในประเทศทจะตงโรงงานผลตสนคาหรอสงสนคาไปขาย (infringement

search หรอ freedom to operate search)

• การนำเขาซอน (parallel importation) เชน หาความรวามกฎหมาย (เชน กฎหมายลขสทธ

กฎหมายสทธบตร และกฎหมายเฉพาะ) หามการนำเขาซอนในประเทศทจะตงโรงงานหรอจะ

อนญาตใหผอนใชสทธบตรหรอไม

• มาตรฐานอตสาหกรรม (industry standards) เชน ตองหาความรเกยวกบมาตรฐาน

อตสาหกรรม ในประเทศทจะสงสนคาไปขาย หรอถาจะผลตสนคาในตางประเทศแลวนำเขามา

ในประเทศไทย กตองคำนงถงมาตรฐานอตสาหกรรม (มอก.) ของไทยเชนกน

�51

เมอไดยทธศาสตรทรพยสนทางปญญาขององคกรแลว สงทจะเปลยนยทธศาสตรให

เปนกรอบการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาอยางเปนรปธรรม (intellectual

property management framework) ไดแกนโยบายทรพยสนทางปญญา กบ แผนดำเนนการดาน

ทรพยสนทางปญญา ซงเมอจดทำขนแลว ตองนำไปขอความเหนชอบจากผบรหารองคกร (เชน

CEO) และผานการเหนชอบจากกรรมการบรหารขององคกรดวย จากนนถาโครงสรางขององคกร

มกรรมการอำนวยการดแลอยอกชนหนง อยางนอยกตองแจงในการประชมคณะกรรมการอำนวย

การขององคกรเปนเรองเพอทราบ

• นโยบายทรพยสนทางปญญา (intellectual property policy)

นโยบายทรพยสนทางปญญา เปนเอกสารทกำหนดหลกการของการบรหารจดการสทธ

ในทรพยสนทางปญญาในองคกร ในทางปฏบตมกระบไวอยางชดเจนถงขนตอนตางๆ ในการ

บรหารจดการสทธดงกลาว และเงอนไขทใชในแตละขน (ตวอยางเชน นโยบายทรพยสนทาง

ปญญาของมหาวทยาลยหนง อาจจะเขยนไวชดเจนวา มหาวทยาลยจะไมอนญาตใหผใดใชสทธใน

ทรพยสนทางปญญาของมหาวทยาลยแตเพยงผเดยว คอไมทำสญญา exclusive license) และท

สำคญยงไดแก นโยบายทรพยสนทางปญญาจะระบไวดวยวา ถาจะยกเวนไมใชหลกการและ

เงอนไขทกำหนดไวในนโยบายทรพยสนทางปญญา จะตองไดรบอนญาตจากใคร ในตางประเทศ

นโยบายทรพยสนทางปญญา เปนเอกสารทแตละองคกรนำขนเผยแพรตอสาธารณชนบนเวบไซต

ขององคกรนน เพอใหทวโลกไดเหนวาในองคกรมขนตอนการดำเนนการตางๆ ดานทรพยสนทาง

ปญญาอยางโปรงใส และบคคลภายนอกทจะมาตดตอกบองคกร เชน มาเจรจาขออนญาตใชสทธ

ในทรพยสนทางปญญาขององคกร กจะไดทราบลวงหนาไวกอนวา อาจจะมเงอนไขบางอยางท

องคกรจะไมเจรจาดวย เพราะขดกบนโยบายทรพยสนทางปญญาขององคกร ทำใหการเจรจาไม

เยนเยอ แตถาเขาอยากจะเจรจาในประเดนดงกลาวจรงๆ กอาจตองยนขอเสนอไวใหองคกร

พจารณาอยางรอบคอบ และกอนทองคกรจะตกลงตามขอเสนอกจะตองไดรบการอนมตจากผม

อำนาจตดสนใจ ซงระบไวในนโยบายทรพยสนทางปญญาขององคกรเสยกอน

ถงแมทงองคกรธรกจและมหาวทยาลย จะมเอกสาร “นโยบายทรพยสนทางปญญา”

ดวยกนทงค แตมหาวทยาลยในประเทศไทย มกจะเขยนนโยบายทรพยสนทางปญญาโดยไมมการ

วางยทธศาสตรมากอน สวนมากเปนการนำนโยบายทรพยสนทางปญญาของอกมหาวทยาลย

หนงมาปรบเพยงเลกนอย (เชนเปลยนชอของมหาวทยาลย) เพอใหสามารถประชาสมพนธไดวา

มหาวทยาลยนกมนโยบายทรพยสนทางปญญาแลว จนกวาจะเกดกรณทเปนปญหาใหญๆ ขน ผ

�52

บรหารและสภามหาวทยาลยจงจะรสกตววาจะตองทำความเขาใจในเอกสารชนน และลงมอราง

กนใหมโดยใหมความเกาะเกยวมาจากยทธศาสตรในภาพรวมของมหาวทยาลยเปนจดเรมตน

• แผนดำเนนการดานทรพยสนทางปญญา (intellectual property implementation plan)

แผนดำเนนการดานทรพยสนทางปญญา เปนองคประกอบสวนทสองของกรอบการ

บรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาขององคกร เปนการนำนโยบายทรพยสนทางปญญา

มากระจายใหเหนความเชอมโยงของระบบการบรหารจดการทรพยสนทางปญญา รวมทงการจด

แบงทรพยากรขององคกรในการดำเนนการดงกลาว โดยลงในรายละเอยด

ในตางประเทศ บรษทขนาดใหญจะตองมนโยบายทรพยสนทางปญญา ซงกลาวแลววา

มกจะนำออกเผยแพรทางเครอขายอนเทอรเนต แตแผนดำเนนการดานทรพยสนทางปญญา ซง

ลงในรายละเอยดนน ปกตจะเกบไวในบรษท ไมเผยแพรตอบคคลภายนอก

สำหรบในมหาวทยาลยนน ปจจบนมหาวทยาลยไทยแทบทกแหงมเอกสาร “นโยบาย

ทรพยสนทางปญญา” แตไมมการจดทำแผนดำเนนการดานทรพยสนทางปญญาอยางเปน

กจจะลกษณะ

�53

10.3 การใชขอมลทรพยสนทางปญญาในการวางยทธศาสตร

ขอมลทรพยสนทางปญญาโดยเฉพาะอยางยงขอมลสทธบตร สามารถใชรองรบการ

วางยทธศาสตรทางธรกจ ดวยวตถประสงคตอไปน 40

• เพอทำความเขาใจสถานภาพของเทคโนโลย (technological status)

• เพอหาความเปลยนแปลงของเทคโนโลย (technological change)

• เพอหาโอกาสทางธรกจ (business opportunity)

• เพอหาขอมลของบรษทคแขง (business intelligence)

• เพอหาแนวโนมของธรกจในระดบโลก (globalization of business)

ตวอยางงายๆ ทแสดงใหเหนวาขอมลสทธบตรเปนดรรชนชอนาคต (forward

indicator) กคอ ระหวาง พ.ศ. 2529 ถง 2532 ตวเลขการขอรบสทธบตรไทยในเทคโนโลยชนสง

หลายชนดมจำนวนมากขนเปนลกคลน ปรากฎการณนมทมาจากบรษททเขามารวมในโครงการอส

เทอรนซบอรด เรมขอรบการสงเสรมการลงทนไปพรอมกบขอรบสทธบตรไทยในเทคโนโลยใหมๆ

ทจะนำมาใชในการผลต ดงนนการเฝาระวงตวเลขการขอรบสทธบตรในแตละสาขาเทคโนโลย

(เชนดจากประกาศโฆษณาคำขอรบสทธบตร) ทำใหสามารถทำนายสภาพธรกจไดลวงหนาหลายป

ขอมลทถกสบคนและสกดออกมาจากเอกสารสทธบตร ปกตจะมาจากเอกสารสทธบตร

จำนวนมาก เชนเปนรอยเปนพน หรอแมแตเปนลานฉบบ เมอราว 20 ปกอนยงสามารถทำดวย

มอ (ไมมโปรแกรมคอมพวเตอรชวย) แตในปจจบน (พ.ศ. 2557) มโปรแกรมคอมพวเตอรชวยใน

การวเคราะหดงกลาวหลายโปรแกรม อาทโปรแกรม Thomson Data Analyzer หรอโปรแกรม

Aureka ThemeScape จากบรษท Thomson Reuters [http://www.brainshark.com/thomsonts/

vu?pi=zGsz14q9Goz11Fuz0] ซงเปนบรษทขามชาตทมรากเหงามาจากสหราชอาณาจกร

โปรแกรม Mateo จากบรษทฝรงเศสชอ Mateo Software [http://www.matheo-software.com/

en/] และโปรแกรมบนเครอขายอนเทอรเนตชอ WIPS Global จากบรษทเกาหลทใหบรการ

สบคนสทธบตรแกสำนกงานสทธบตรเกาหล [http://www.wipsglobal.com/service/mai/

main.wips] เปนตน

ทมา : JPO/JIII. 2000. Guidebook for Practical Use of “Patent Map for Each Technology Field.” Tokyo: Japan 40

Patent Office, Asia-Pacific Industrial Property Centerม JIII, 48 pp. อนง เอกสารภาษาองกฤษฉบบนแปลและเรยบเรยง

มาจากเอกสารภาษาญปนทบรษทญปนแทบจะทกบรษทใชเปนแมแบบในการวเคราะหขอมลจากเอกสารสทธบตร

�54

ตอไปนเปนตวอยางวธวเคราะหขอมลเบองตนจากเอกสารสทธบตร การวเคราะห41

ทำนองนมอยประมาณ 20-30 แบบ ในทนแสดงตวอยางเพยง 5 แบบงายๆ ไดแก

1. การวเคราะหหาชองวาง (gap) เชงเวลา ในการขอรบสทธบตร

กราฟทใชในการวเคราะหน แกนตงแสดงจำนวนคำขอรบสทธบตรในเทคโนโลยยอย

หนงๆ แกนนอนแสดงเวลา (สวนมากนบเปนป) โดยอาจพจารณาเฉพาะคำขอรบสทธบตรใน

เขตประเทศหนงเทยบกบตางประเทศ เปนตน สงทมองหาในกราฟแบบน คอชวงเวลาทไมมการ

ขอรบสทธบตร (เรยกวาชวงวาง หรอ gap) เพอเปนจดเรมตนของการพจารณา (สวนมากใชการ

ประชมผเชยวชาญ) หาเหตผลของการเกดชวงวาง วาการทจำนวนคำขอรบสทธบตรลดลงนน นา

จะเกดมาจากสาเหตใด คอเกดจากเทคโนโลยเดมนนลาสมยแลว หรอยงไมมเทคโนโลยใหมมา

ทดแทน หรอมปญหาทางเทคโนโลยทไมมบรษทใดแกสำเรจ ซงถาเปนในกรณหลงน กอาจจะม

ความเปนไปไดวา ถาทมงบประมาณและบคลากรวจยลงไปแกปญหานจนสำเรจ กจะสามารถ

ขอรบสทธบตรในเทคโนโลยทปรบปรงขนเพอแกปญหานนๆ ไ ด เรยกวาทำใหสามารถเลอกทจะ

สรางสทธในทรพยสนทางปญญาทจำเพาะเจาะจงในการใชเพอ “ฝาดาน” สทธบตรของบรษทอน

ใหเขาตลาดของผลตภณฑทบรษทไดตงยทธศาสตรทางธรกจไว เปนตน

ทมา : JPO/JIII. 2000. อางแลว41

รปท 1: กราฟการวเคราะหความถของสทธบตรตามเวลา รปซายและกลาง แสดงการวาดกราฟของจำนวนคำขอรบสทธบตรกบปทยนคำขอ รปขวาเรยกวา “กราฟลกหน” แถวตาม

แนวนอนแตละแถวหมายถงเทคโนโลยยอยๆ เมดกลมเลกๆ สมมตวาเปนลกหน ทหยอดลงในชองตางๆ แทนคำขอรบสทธ

บตร 1 คำขอ สวนชองขาวกบชองดำ แสดงคำขอรบสทธบตรทขอโดยชาวญปนหรอบรษทญปน เปรยบเทยบกบคำขอรบ

สทธบตรของชาวตางชาตหรอบรษทตางชาต [ทมา: สองรปซายจาก JPO/JIII (2000) อางแลว หนา 17 รปขวาสดจาก

เอกสารของ JPO/JIII ทแจกในการอบรมการวเคราะหเทคโนโลยจากเอกสารสทธบตร]

�55

2. การวเคราะหความสกงอมของเทคโนโลย (technology maturity)

การวเคราะหความสกงอมของเทคโนโลย ทำไดโดยวาดกราฟแสดงความสมพนธของ

จำนวนคำขอรบสทธบตรในเทคโนโลยนนๆ ใ นชวงเวลาหนง กบจำนวนผขอรบสทธบตรใน

เทคโนโลยนนๆ ใ นชวงเวลาเดยวกน โ ดยมหลกการวา เทคโนโลยเกดใหมยงมจำนวนคำขอรบ

สทธบตรนอยอย จำนวนผขอรบสทธบตรกนอย กราฟจงตงตนทมมซายลาง ตอมาเมอเทคโนโลย

เรมมผสนใจมากขน ทงจำนวนคำขอรบสทธบตรและจำนวนผขอรบสทธบตรกจะมากขน กราฟจง

เฉยงขนไปทางขวามอ (Development Period) ตอมาเมอเทคโนโลยใกลจะสกงอม จำนวนผขอรบ

สทธบตรจะเรมคงท แตจำนวนคำขอรบสทธบตรยงเพมขนอยซงเปนผลจากงานวจยทดำเนนตอ

เนองกนมาจากการลงทนเมอไมกปกอน กราฟจงเรมมวนตวตงขน (ความชนหรอ slope มากขน)

เมอเทคโนโลยเขาระยะสกงอมแลว (Mature Period) จำนวนผขอรบสทธบตรจะลดลง เหลอเฉพาะ

รายทเอาจรงเอาจงกบการวจยในเทคโนโลยนนๆ จำนวนของคำขอรบสทธบตรจงอาจจะยงไมลด

นก ทำใหกราฟเรมมวนตวกลบไปทางซาย สดทายเมอเทคโนโลยลาสมย จำนวนผสนใจทำวจย

ลดลง และจำนวนสทธบตรกลดลง กราฟจงมวนเขาไปหาจดเรมตน (Declining Period) อยางไร

กตามอาจมความสนใจในเทคโนโลยนนๆ กลบคนขนมา ถาหากมผแกไขปญหา (ทอาจม) สำเรจ

หรอสามารถนำเทคโนโลยนนไปใชประโยชนอยางอนได ทำใหเทคโนโลยเรมฟนขนมาใหม

(Recovery Period)

การวเคราะหนชวยใหทำนายไดวา จะเกดอะไรขนตอไปกบเทคโนโลยทสนใจ และ

สามารถใชประกอบในการคาดคะเนความคมคาในการลงทนวจยเพอใหไดมาซงสทธในทรพยสน

ทางปญญา และ การลงทนเพอคมครองสทธดงกลาวอกดวย

รปท 2: กราฟรปกนหอย แสดงความสกงอมของเทคโนโลย กราฟซายเปนกราฟทางทฤษฎ (ดคำอธบายในเนอเรอง) กราฟจะมวนตวเปนกนหอยในขณะทเทคโนโลยสกงอม กราฟกลาง

เปนตวอยางจรงจากตำราของญปน สวนกราฟขวาเปนตวอยางจรงจากเอกสารของญปนอกฉบบหนง [ทมา: กราฟซายและ

กลางจาก JPO/JIII (2000) อางแลว หนา 14-15 กราฟขวาจากเอกสารประกอบการอบรมการบรหารจดการทรพยสนทาง

ปญญา ทจดโดย AOTS/JIII]

�56

3. การวเคราะหหาทศทางของการพฒนาเทคโนโลยในบรษท (และบรษทคแขง)

บรษทญปนนยมใชกราฟเรดาร (Radar Graph) หรอกราฟใยแมงมม วเคราะหทศทาง

การพฒนาเทคโนโลยในบรษทคแขง ในกราฟชนดน ทศตางๆ ของรศมแสดงทศทางของธรกจ

และความยาวของเสนรศมแทนจำนวนสทธบตรทยนขอ ดงตวอยางกราฟในรป

ขอมลทศทางการพฒนาเทคโนโลยในบรษทคแขง ทำใหทราบวา บรษทเนนเทคโนโลย

ดานไหนเปนพเศษในชวงเวลาหนงๆ และมการเปลยนแปลงทศทางของการพฒนาเทคโนโลยหรอ

ไม ถาม กสามารถคาดเดาไดวา ใ นเวลาอกไมนาน บรษทคแขงจะเรมขอรบสทธบตรในสาขา

เทคโนโลยทเขาไดลงทนพฒนาไว ซงจะทำใหเกดสทธในทรพยสนทางปญญาขนในอกไมกปตอมา

รปท 3: กราฟเรดาร หรอกราฟใยแมงมม แสดงทศทางของการพฒนาเทคโนโลยในบรษทคแขง กราฟใยแมงมม หรอกราฟเรดาร เปนกราฟทมกใชกนสำหรบขอมลทเกยวของกบแนวทางเลอกตางๆ ซงแตละทาง สามารถระบตวชวด ซงให

ผลออกมาเปนตวเลขได ในกรณน ทศทางตางๆ ใชแทนเทคโนโลยตางๆกน สวนตวชวด ไดแกคำขอรบสทธบตร แผนภมน เปนการวเคราะห

ของบรษทเทยน ทแสดงแนวทางของบรษทคแขงอกสราย คอ Sumitomo Chemical (ซายบน), Mitsui-toatsu Chemical (ขวาบน), Mitsubishi

Chemical (ซายลาง), Toray (ขวาลาง) ในเทคโนโลย 5 สาขา ไดแก New material (แกนตง), New energy (ขวาบน), Environmental engineering

(ขวาลาง), Medical (ซายลาง), และ Opto-electronics (ซายบน) [ทมา: เอกสารการอบรมการบรหารจดการทรพยสนทางปญญาของ JPO/IPIC]

�57

4. การวเคราะหการตอยอดของเทคโนโลยตามเวลา

การวเคราะหการตอยอดเทคโนโลยตามเวลา ทำไดโดยวาดแผนภม ทเวลาเคลอนจาก

ซายไปขวา ใหกลอง (box) แตละใบแทนสทธบตร (หรออนสทธบตร) ทขอรบ (หรอทไดรบ) เสน

ทโยงจากกลองหนงไปอกกลองหนง แสดงการตอยอดของเทคโนโลย ประโยชนของการวเคราะหน

คอทำใหผวเคราะหไดเหนภาพของการพฒนาเทคโนโลยนนๆ ตงแตอดตมาจนปจจบนจนเกด

ความเขาใจในภาพรวมของการพฒนาเทคโนโลย นอกจากนนการอานแผนทสทธบตรจากซายไป

ขวา กจะไดเหนภาพรวมของสทธในทรพยสนทางปญญา ทจะไปหามผทมาตอยอดทางเทคโนโลย

ไมใหผลต ใช ขาย ฯลฯ อกดวย

รปท 4: แผนภมแสดงการตอยอดของเทคโนโลย (แผนทสทธบตรแบบหนง) แกนนอนเปนเวลา กลองหนงกลองแทนสทธบตรหรออนสทธบตรหนงฉบบ ลกศรแสดงความเชอมโยงระหวางสทธบตรหรอ

อนสทธบตร [ทมา: แผนภมซายจาก JPO/JIII (2000) หนา 13 แผนภมขวาจากเอกสารการอบรมของ AOTS/JIII]

�58

5. การวเคราะหจดกลมเทคโนโลยดวยขอมลทรพยสนทางปญญา

การวเคราะหจดกลมเทคโนโลย อาจกลาวไดวาเปนการวเคราะหทมประโยชนทสด

และมการใชงานมากทสด ไ มวาจะเปนในงานประจำ หรอเพอวางยทธศาสตรสทธบตรเปนราย

โครงการ หรอเพอวางยทธศาสตรสทธบตรขององคกร ทงนเนองจากแผนภมทไดจากการ

วเคราะหจดกลมเทคโนโลยทำใหเราทราบถงการกระจกตวของสทธบตรในเทคโนโลยทใกลเคยงกน

ซงจะทำใหเราตองใชความระมดระวงยงขนในการบรหารสทธ

ปจจบนในประเทศไทยมหลายหนวยงานทงในภาครฐ (เชน สำนกงานพฒนา

วทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต) และภาคเอกชน (เชนเครอปนซเมนตไทยและอกหลาย

บรษท) ททำการวเคราะหจดกลมเทคโนโลยดวยขอมลทรพยสนทางปญญาเปนประจำ โ ดยทก

โครงการกอนจะเรมงานตองทำการวเคราะหนเสยกอน เพอใหเหนภาพ technology and

intellectual property landscape

รปท 5: การวเคราะหการจดกลมเทคโนโลย (แผนทสทธบตรอกแบบหนง) รปซายเปนการจดกลมเทคโนโลยแบตเตอรชนดประจไฟได โ ดยมตวแปรเปนความจ และแสดงประโยชนใชงานไวดวย สวน

รปขวาเปนแผนทสามมตทคอมพวเตอรสรางขนจากโปรแกรม Aureka ThemeScape เพอจดกลมเทคโนโลยทใกลเคยงกนให

อยใกลกน จดเลกๆ ในแผนทแสดงถงสทธบตร (หรอคำขอรบสทธบตร) 1 ฉบบ สของจดทเหนในแผนท อาจใชแสดงถงผขอ

สทธบตร หรอผรบโอนสทธบตร ซงปกตหมายถงบรษททรบโอนสทธมาจากพนกงานททำการประดษฐขน จดเดนของแผนท

นคอผดสามารถเหนภาพรวมของสทธบตรของแตละบรษทวาอยในกลมเทคโนโลยอะไรทใกลเคยงหรอหางจากเทคโนโลยอน

[ทมา: รปซาย JPO/JIII (2000) หนา 8, รปขวา http://www.researchinformation.info/rijanfeb04patents.html]

�59

เพอใหผเรยนไดจนตนาการเหนไดวาขอมลทรพยสนทางปญญาชวยในการวางแผน

ยทธศาสตรทางธรกจไดอยางไร จะไดยกตวอยางการเขาตลาดใหมของบรษทแคนอน (Canon) 42

ซงเดมทเดยวเปนบรษทผลตกลองถายรป แตในทศวรรษท 80 ไดกาวขนมาเปนผผลตเครองถาย

เอกสารชนนำ ทงๆ ทแตไหนแตไรมาบรษทแคนอนไมเคยอยในตลาดเครองถายเอกสารเลย

มหนำซำบรษทอนทครองตลาดอย ยงครอบครองสทธบตรพนฐานของเครองถายเอกสาร ซง

ทำหนาทเปนเครองกดขวาง (barrier to entry) ไมใหบรษททไมมสทธบตร (รวมทงแคนอนดวย)

เขามาแยงชงตลาดได ยงไปกวานน ตอมาในทศวรรษท 90 แคนอนกไดกาวขนมาเปนผผลต

เครองพมพสำหรบคอมพวเตอร (printer) ชนนำ ทงๆ ทไมเคยอยในวงการเครองพมพมากอนเลย

เรองมอยวา เมอผบรหารของแคนอนตดสนใจวาเครองถายเอกสารจะเปนอนาคตของ

บรษทนน แคนอนไดวเคราะหเอกสารสทธบตรอยางเปนระบบ โดยเบองตน คดแบงเครองถาย

เอกสารออกเปนสวนๆ เปนตนวา สวนปอนกระดาษ สวนลกกลง สวนหลอมหมกใหละลาย ฯลฯ

จากนนในแตละสวน กดำเนนการสบคนเอกสารสทธบตรจากทวโลก จนไดจำนวนเอกสารสทธ

บตรหลายพนฉบบสำหรบสวนหนงๆ แลวนำเอกสารสทธบตรทสบคนได มาวเคราะห เปนตนวา

เขยนกราฟจำนวนสทธบตรทขอรบในปหนงๆ (แบบเดยวกบรปท 1) และกราฟแสดงพฒนาการ

ของเทคโนโลย (แผนทสทธบตรแบบเดยวกบรปท 4) แลววเคราะหวา ชวงเวลาใดจำนวนการขอรบ

สทธบตรลดลงจนเปนทองคลน หรอเปนชวงวางในกราฟ (gap) จากนนกระดมความคดในบรษท

วาการทจำนวนคำขอรบสทธบตรลดลงนนเกดมาจากเหตใด เกดจากเทคโนโลยเดมนนลาสมยแลว

ยงไมมเทคโนโลยใหมมาทดแทน หรอมปญหาทางเทคโนโลยบางประการ ทไมมบรษทใดแกสำเรจ

ในกรณหลงน หากแคนอนมนใจวานาจะหาทางออกได กจะทมทนวจยและพฒนาตรงจดทเปน

ปญหานน เมอเวลาผานไปสองสามป กแกปญหาไดและนำเทคโนโลยทพฒนาไดไปขอรบสทธบตร

ทำใหอกไมกปตอมา แคนอนกมสทธบตรหลายฉบบ ทอดชองวางทางเทคโนโลยเครองถาย

เอกสาร ในจำนวนสทธบตรเหลาน บางฉบบแคนอนกนำไปทำการอนญาตใหใชสทธไขว (cross-

licensing) กบบรษทอน คอแคนอนอนญาตใหอกบรษทหนงใชสทธตามสทธบตรของตน แลกกบ

การทอกบรษทหนงใหแคนอนใชสทธตามสทธบตรบางฉบบของเขาเชนกน แตสทธบตรอกสวนหนง

แคนอนกสงวนไวสำหรบเปนจดขายของแคนอนเองโดยเฉพาะ ไ มนำออกไปอนญาตใหบรษทอน

ใชสทธ การอนญาตใหใชสทธไขวนทำใหแคนอนสามารถเขาตลาดเครองถายเอกสารได และ

ทมา: การวเคราะหเทคโนโลยอวกาศจากเอกสารสทธบตร หลกการและซอฟทแวรชวยวเคราะห โ ครงการยอยในโครงการ42

เผยแพรความรดานอวกาศสประชาชน เสนอ กระทรวงเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร โดย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

14 ธนวาคม 2548

�60

เมอเวลาผานไปไมกป ทกคนกคนกบชอแคนอน วาเปนผผลตเครองถายเอกสารรายใหญราย

หนงของโลก

ในทศวรรษตอมา เมอผบรหารของแคนอนตดสนใจวาเครองพมพ (printer) จะเปน

อนาคตของบรษทในทศวรรษตอไป แคนอนกใชวธเดยวกนน ตงแตการคดแบงเครองพมพออก

เปนสวนๆ ในแตละสวนแคนอนกสบคนเอกสารสทธบตรทวโลกจำนวนเปนพนๆ ฉบบ แลวนำ

มาเขากรรมวธวเคราะห จนไดชองวาง (gap) ทางเวลา ทแทบไมมการขอรบสทธบตร จากนนจง

ระดมความคดเพอตอบคำถามวา เพราะเหตใดจงมการขอรบสทธบตรนอยในชวงเวลาทสำรวจพบ

และถาเชอวามาจากปญหาทางเทคนค ทยงไมมผใดแกไดแตแคนนอนมนใจวานกวจยของแคนอน

นาจะแกได แคนอนกจะทมเงนทนลงไปในการวจยและพฒนาเพอแกปญหานน และนำเทคโนโลย

ใหมทพฒนาไดไปขอรบสทธบตรทนท จากนนจงนำสทธบตรบางฉบบไปอนญาตใหใชสทธไขวกบ

บรษทอน เพอใหแคนอนสามารถเขาตลาดได แตเกบสทธบตรบางฉบบไวสำหรบใชเปนจดขายของ

แคนอนเอง เปนตนวาสทธบตรในเทคโนโลยบบเบลเจทพรนตง (bubblejet printing) ซงกลายเปน

จดเดนของเครองพมพแคนอน ซงเครองพมพยหออนไมม

ถงแมการวเคราะหเทคโนโลยจากเอกสารสทธบตรจะเปนเทคนคทมความสำคญอยาง

ยงตอการวางแผนยทธศาสตรขององคกร แตการวเคราะหเทคโนโลยจากเอกสารสทธบตร กมขอ

ควรระวงในการนำไปใชดงตอไปน

• ในขนตอนสบคนเอกสารสทธบตร อาจตองลงทนเพอใหแนใจวาครอบคลมจรง ทงในสวนของ

สทธบตร และประกาศโฆษณาคำขอรบสทธบตร อาจตองใชการสบคนดวยคลาส (ทง

International Patent Classification หรอ IPC กบ US classification) รวมกบการสบคนจาก

ฐานขอมลของสำนกงานสทธบตรยโรป (EPO) และเสรมดวย World Patent Index (WPI)

เพอใหมนใจวาครอบคลมครบถวนอาจตองใชการสบคนทงในทศทางทอางองสทธบตรอน

(reference) และในทศทถกอางอง (citation) ดวย

• อาจจำเปนตองใชมนษยชวยกรองสทธบตรทสบคนไดโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอร เพอตด

สทธบตรทไมเกยวของจรงๆ ออกไป เรยกวาเปนการคดกรองขนตน

• ฐานขอมลสทธบตรสหรฐ สามารถสบคนในลกษณะเปนไฟลตวหนงสอ (text file) ยอนกลบไป

เพยงชวงเวลาหนง (ปจจบนจนถงเพยง ค.ศ. 1976) แตสทธบตรทเกากวานน ตองสบคนดวย

หมายเลขสทธบตร และโดยคลาสเทานน ทำใหไมสามารถทำการวเคราะหทตองเจาะลกลงไป

ถงเนอหาในตวเอกสารสทธบตรได เชน การหาชอผประดษฐ ผยนคำขอรบสทธบตร ประเทศผ

�61

ยนขอรบสทธบตร ฯลฯ หากจำเปนตองวเคราะห อาจตองใชโปรแกรมอานภาษา (Optical

Character Reader หรอ OCR) เพอแปลงภาพของเอกสารสทธบตรออกมาเปนไฟลตวหนงสอ

เสยกอน

• ในกรณทเอกสารสทธบตรทสบคนมจำนวนหลายพนชนขนไป จะทำใหเกดความลำบากในการ

เขยนกราฟ แผนภม หรอทำแผนทสทธบตร (map) ถงจะเขยนไดกอาจดไมรเรอง เนองจากเสน

ตางๆ ทเชอมโยงแสดงความสมพนธระหวางสทธบตร มจำนวนมากจนทบกนไปทบกนมา

ทำใหอาจตองหาวธทำความสะอาดแผนภมโดยอตโนมต เปนตนวาส งใหโปรแกรม

คอมพวเตอรเลอกแสดงผลเฉพาะนกประดษฐทมสทธบตร 1 ฉบบขนไป หรอ 2 ฉบบขนไป

หรอ 3 ฉบบขนไป หรอใชขอมลจาก การวเคราะหการถกอางอง (citation analysis) เปนเครอง

กำหนดความสำคญของสทธบตรฉบบนนๆ เปนตน แลวเลอกพจารณาเฉพาะสทธบตรทม

ความสำคญมากกวาคาตำสดทกำหนดขน แตในอกหลายกรณกไมสามารถทำไดโดยงาย

เพราะตองใหผเชยวชาญในสาขาเทคโนโลยนนๆ อานเอกสารสทธบตรเพอประเมนความ

เกยวของ (relevance) และความสำคญ (importance) ของสทธบตรแตละฉบบ ซงนอกจากจะ

ใชเวลานานแลว ยงอาจตองมคาใชจายเปนคาเวลาของผเชยวชาญอกดวย ซงทำใหคาใชจาย

ของกจกรรมนสำหรบเทคโนโลยในผลตภณฑหนงๆ อาจคดเปนตวเงนไดหลายลานบาท (แต

ผลทไดรบมคณคาตอธรกจมากกวารายจายมาก)

• การวเคราะหบางวธ ขนกบการจดกลมขอมล หรอจดชวงเวลา เปนตนวา การเขยนกราฟของ

จำนวนคำขอรบสทธบตรในเทคโนโลยหนงๆ เปนฟงกชนของปทยนคำขอรบสทธบตร (แบบ

เดยวกบกราฟในรปท 1) อาจจะตองวเคราะหหลายครง แลวเปลยนชวงเวลาไปเรอยๆ เชน

ชวงละ 1 ป 2 ป 3 ป 4 ป หรอ 5 ปเปนตน เพอดวากราฟจะแสดงยอดคลนและทองคลนหรอ

ไม

• ผสรปผลการวเคราะห จำเปนตองเขาใจวธการวเคราะหดวย จงจะสรปไดใกลเคยงความเปน

จรง ประเดนนอาจเปนปญหา เมอใชซอฟทแวรวเคราะหเทคโนโลยจากเอกสารสทธบตร

เพราะผใชอาจจะไมเขาใจวธทซอฟทแวรทำการวเคราะหจรงๆ

�62

10.4 ตวอยางการวางยทธศาสตรธรกจทตงอยบนทรพยสนทางปญญา

กรณศกษายทธศาสตรธรกจระดบคลาสกทจะเปรยบเทยบใหดในทนไดแก

1. บรษทโทรเลข ซงมพนฐานอยบนเทคโนโลยโทรเลข ทประดษฐขนโดยแซมวล มอรส (Samuel

Morse)

2. บรษทเอทแอนดท ซงมพนฐานอยบนเทคโนโลยโทรศพท ทประดษฐขนโดย อเลกแซนเดอร

เกรแฮม เบลล (Alexander Graham Bell)

เมอป ค.ศ. 1837 ทนททแซมวล มอรส ประดษฐโทรเลขขนได เขารบนำการประดษฐ

ใหมนไปขอรบสทธบตรและไดรบสทธบตรจากประเทศตางๆ ใ นขณะเดยวกนเขากตงบรษท

โทรเลข เพอวางเสาโทรเลขและพาดสายโทรเลขไปตามแนวรางรถไฟ (รถจกรไอนำเรมใชงานได

จรงใน ค.ศ. 1812 กอนสมยของมอรสเปนเวลานาน) โมเดลทางธรกจทมอรสใชกบโทรเลขคอ

สรางโครงขายและดำเนนกจการโดยบรษทของมอรสเองทงหมด เพราะเขามองโทรเลขวาเปน

เทคโนโลยทยงยาก ผทจะสงหรอรบโทรเลขเปนตองเรยนรรหสมอรส (morse code) ชาวบาน

ทวไปคงจะไมสามารถใชไดโดยตรง จงตองตงเปนสถานโทรเลข ซงมพนกงานของมอรสเปนผรบสง

โทรเลขอยในสถาน จากโมเดลทางธรกจนเอง เมอโครงขายโทรเลขขยายตวออกไปตามรางรถไฟ

ทขยายตวออกไปอยางไมหยดยง มอรสกตองวนวายในการหาเงนทนมาขยายโครงขายอยตลอด

เวลา

อกเกอบสทศวรรษตอมา เมอเบลลประดษฐโทรศพทขนใน ค.ศ. 1874 เขากนำการ

ประดษฐของเขาไปขอรบสทธบตรสหรฐ และคดโมเดลทางธรกจทจะหาเงนจากเทคโนโลยใหม สง

ทแตกตางกนระหวางโทรศพทของเบลลกบโทรเลขของมอรสกคอ ความกาวหนาของเทคโนโลยท

ไมบงคบใหผใชตองเรยนรหสมอรสทยงยากนาจะเปนสงททำใหสามารถนำโทรศพทเขาไปไวใน

บานทกบานได สดทายเบลลเลอกใชโมเดลทเรยกวา แฟรนไชส (franchise) ตามคำแนะนำของ

พอตาซงเปนนกธรกจ ทำนองเดยวกบโมเดลธรกจของรานสะดวกซอในปจจบน คอบรษทของ

เบลลเปนผควบคมมาตรฐานทางเทคนค และขายอปกรณโทรศพทดวย สวนผใดทสนใจลงทน

กสามารถซออปกรณจากเบลล ซงมครบหมดทกอยางทจำเปนในการสรางชมสายโทรศพท

สำหรบเมองหนงๆ (สมยนนยงไมมโทรศพททางไกล) แลวสงพนกงานมาเรยนวธใชจากเบลล ถา

อปกรณเสย เบลลกมศนยซอม ฯลฯ การวางรปแบบทางธรกจเชนน ทำใหเบลลไมตองลงทนมาก

นก เพราะมผสนใจลงทนสรางชมสายโทรศพทตามเมองตางๆ ทำใหกจการของเบลลขยายตวออก

ไปอยางรวดเรวและไมหยดยง สรปวา ทงธรรมชาตของเทคโนโลย และการตดสนใจของเบลลใน

�63

การทำแฟรนไชส ทำใหกจการโทรศพทเจรญรดหนาไปอยางรวดเรวกวาโทรเลข โดยไมเปนภาระ

ทางการเงนแกเบลลมากนก

เรองความแตกตางระหวางโมเดลธรกจของมอรสกบเบลลกจบเพยงเทาน แตอยางไร

กตามเมอเรมเลาเรองกจการโทรศพทแลว ผเขยนจะขอเลาตอไปสกนด เพอแสดงใหเหนความ

เกยวของระหวางเทคโนโลย ทรพยสนทางปญญา การดำเนนธรกจ และกฎหมาย

การทสมยนนไมมโทรศพททางไกล มสาเหตมาจากขอจำกดทางเทคโนโลยลวนๆ คอ

ถาพยายามวางสายโทรศพทออกไปไกลเกนเขตเมอง คอไกลเพยงไมกไมลจากชมสาย สญญาณ

โทรศพทจะเบาลงมาก และทประหลาดกคอ เสยงแหลมๆ ของสภาพสตรจะหาวกลายเปนเสยง

ผชาย ปญหาเรองเสยงหาวนตอมา ไมเคล ปปน (Michael Idvorsky Pupin) ศาสตราจารย

ทางฟสกสแหงมหาวทยาลยโคลมเบยทมหานครนวยอรค คนพบเมอราว ค.ศ. 1900 วาเกดจาก

การทสญญาณความถสง (เสยงแหลม) ถกลดทอนในสายโทรศพทไดงายกวาสญญาณความถตำ

รปท 2: ตวอยางสทธบตรสหรฐของเดอฟอเรสต แสดงการใชหลอดวทยของเขาในการรบสงวทย

�64

(เสยงทม) เขายงไดประดษฐขดลวดเรยกวา โหลดดง คอลย (loading coil) สำหรบเกาะกบ

สายโทรศพทไวใหสญญาณทกความถผานสายไปไดดพอๆ กน เปนการกำจดปญหาเสยงหาวได

อยางถาวร ทงยงทำใหการลดทอนสญญานทกความถนอยลงจนสามารถวางสายโทรศพทออกไป

ยงเมองใกลๆ ไดอกดวย สวนการแกปญหาเสยงเบาใหหมดสนไปนน ใน ค.ศ. 1906 วศวกรชอ

เดอฟอเรสต (Lee de Forest) ไดใชหลอดวทยทเขาประดษฐขน เรยกวาหลอดออเดยน (Audion)

เปนเครองทวนสญญาณ (relay) ขยายสญญาณทออนใหกลายเปนสญญาณทแรงขน ทำใหการวาง

สายโทรศพทขามระหวางฝงตะวนตกกบฝงตะวนออกของทวปอเมรกาเหนอเปนไปได

เมอมผแกปญหาทางเทคนคสำเรจ บรษทเอทแอนดท (AT&T) ของเบลล กพยายามขอ

อนญาตใชสทธ และไดรบอนญาตใหใชสทธตามสทธบตรของผประดษฐ ประวตศาสตรจารกไววา

เอทแอนดทจายคาสทธ (upfront payment) ใหปปนทนทเปนเงน 185,000 เหรยญสหรฐใน

สมยนน และจายคาสทธรายป (royalty payment) ใหปปน อกปละ 15,000 ดอลลารจนกวา

สทธบตรจะหมดอาย (สมยนนสทธบตรสหรฐมอาย 17 ปนบแตวนจดทะเบยนสทธบตร) ทำให43

ปปนกลายเปนอาจารยมหาวทยาลยทรำรวยไปในทนท สวนเดอฟอเรสตนนอนญาตใหเอทแอนด

ทใชสทธตามสทธบตรหลอดวทยออเดยนของเขายกเวนในกจการวทยโทรเลขเมอ ค.ศ. 1913 โดย

ไดรบคาตอบแทนเพยง 50,000 เหรยญสหรฐ และตอมาใน ค.ศ. 1917 ไดขายสทธตามสทธบตรน

ไปใหเอทแอนดทหมดดวยคาตอบแทน 250,000 เหรยญสหรฐ สรปวาใน ค.ศ. 1913 เอท44

แอนดท กมเทคโนโลยในมอพรอมทจะสรางเครอขายโทรศพททางไกลขามทวปครอบคลมทว

สหรฐอเมรกา ซงไมเคยมผใดสามารถทำไดมากอน

จากชวงเวลานนเปนตนไป เทคโนโลยโทรศพทกคอนขางจะอยตว เหลอแตการแขงขน

กนดวยยทธศาสตรและยทธวธทางธรกจลวนๆ เปนตนวาในยคแรกนน เอทแอนดทเปนผประกอบ

การรายเดยวทมเทคโนโลยพอจะใหบรการโทรศพททางไกลได และไดรบโอนสทธบตรมาจากทงป

ปนและเดอฟอเรสต จงเหมอนกบไดผกขาดตลาดนไวเพยงเจาเดยว กำไรทพอกพนขน เอทแอนด

ทใชไปในการกวานซอแฟรนไชซเกา ทใหบรการชมสายโทรศพทอยในเมองตางๆ เขามาอยใน

เครอขายชอ เบลลซสเตม (Bell System) ซงควบคมโดยเอทแอนดทเอง ตอมาอกหลายทศวรรษ

เมอสงครามโลกครงทสองสงบลง วศวกรเรดารหางานทำลำบากเพราะไมมสงคราม จงหนมา

IEEE (2002) A Fifty-Year Foundation for the Future, 1952-2002. IEEE Communications Society.43

ตามประวตวาเดอฟอเรสตยอมใหเอทแอนดทใชสทธดวยคาตอบแทนทถกมาก เพราะใน ค.ศ. 1913 นน เขาจวนจะลม44

ละลายจากการสคดสทธบตร ทเกยวของกบการประดษฐวทยของเขา [Tyne, Gerald E. J. (1977). The Saga of the Vacuum Tube. Indianapolis, IN: Howard W. Sams & Company. pp. 114–115. อางถงใน Wikipedia]

�65

ออกแบบระบบสอสารทใชจานไมโครเวฟแบบทเรามกจะเหนตดอยบนยอดเสาโทรคมนาคม แต

ปรากฎวาบรษทโทรศพททางไกลทตดตอกนดวยคลนไมโครเวฟไมสามารถแขงขนกบเอทแอนดท

ไดเลย เนองจากชมสายโทรศพทตามเมองตางๆ ซงอยในเบลลซสเตมไมเลอกใชบรการใหมผาน

คลนไมโครเวฟ แตเลอกใชบรการโทรศพททางไกลผานสายของเอทแอนดทซงเปนบรษทแม เอท

แอนดทจงยงใหญขนเรอยๆ เพราะไมวาคแขงจะใชคลนไมโครเวฟ หรอใชดาวเทยมสอสาร กไมม

ทางสในเวทธรกจกบเอทแอนดท ซงคมเบลลซสเตมได จนใน ค.ศ. 1982 กระทรวงยตธรรมของ

สหรฐ จงไดยตการผกขาดน ดวยการฟองเอทแอนดทเปนคดปองกนการผกขาด (antitrust) จนใน

ทสดเอทแอนดทถกบบใหปลอยบรษทชมสายโทรศพทตามเมองตางๆ ทเคยอยในเบลลซสเตมให

แยกตวเปนบรษทอสระ (และตอมาหลายบรษทกถกซอหรอควบรวมกจการไป) เพอใหเกดการ

แขงขนไดมากขน โดยเฉพาะอยางยงในการใหบรการโทรศพททางไกล เปนตน

�66

22. การบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญาในหองปฏบตการ

ในหองปฏบตการวจยไมวาจะเปนหองปฏบตการของภาคเอกชนหรอของมหาวทยาลย

(กจกรรม 21 และ 22 ใ นแผนภมท 2) และหองปฏบตการวจยและพฒนารวมทงโรงงานตนแบบ

(กจกรรม 52, 53, 62 และ 63) มประเดนทเกยวของกบการบรหารจดการสทธในทรพยสนทาง

ปญญาอยหลายขอ เชน

22.1 การจงใจใหนกวจยกลายเปนนกประดษฐ (incentive to invent)

หนวยงานทงในภาคเอกชนและมหาวทยาลย ตางสนใจหาวธการจงใจใหนกวจยในหอง

ทดลอง กลายเปนนกประดษฐทสรางทรพยสนทางปญญาออกมาอยางตอเนอง (prolific inventor)

แนวทางทใชมหลายอยาง เชน ตงเปนดรรชนสำหรบประเมนผลงาน (Key Performance Indicator

หรอ KPI) ตงรางวลทงทเปนเกยรตและเปนเงนแกนกประดษฐทมผลงานมากและคณภาพด หรอ

ตงคาตอบแทนใหแกนกประดษฐเมอทำการประดษฐไดแตละรายการ นกประดษฐจะไดคา

ตอบแทนเปนขนๆ ตามความกาวหนาของการขอรบสทธบตร นอกจากนนอาจจะไดรบตำแหนง

อนทรงเกยรตในองคกรสงขนไปเปนลำดบชนตามจำนวนสทธบตรทไดรบการจดทะเบยนและไดรบ

การนำไปใชงาน บรษทเอกชนทมชอเสยงมากทสดในการใชมาตรการทำนองนคอบรษท ไอ บ เอม

22.2 การใชสมดบนทกการทดลอง (laboratory notebook) สำหรบบนทกหลกฐานทแสดงการประดษฐและยนยนตวผประดษฐ

เปนเรองปกตทนกประดษฐจะตองมสมดจดบนทกตดตวไวตลอดเวลา สำหรบบนทก

แนวคดใหมๆ ซงนำไปสการทดลอง และผลการทดลอง ซงจะไดใชประโยชนในขนตอนการเตรยม

คำขอรบสทธบตร (กจกรรมท 31 ในแผนภมท 2) และใชเปนหลกฐานยนยนวานกประดษฐคนนน

เปนผประดษฐจรง นอกจากนนในสมยกอนยงสามารถใชเปนหลกฐานยนยนเวลาทเกดการ45

ประดษฐ (conception of idea - reduction to practice) สำหรบการขอรบสทธบตรสหรฐซงเดมใช

ระบบผประดษฐกอนมสทธดกวา (first to invent) แตเดยวนเปลยนเปนระบบผยนคำขอรบสทธ

บตรกอนมสทธดกวา (first to file) เหมอนทใชกนในประเทศอนทวโลกรวมทงประเทศไทยดวย

ตามกฎหมายไทย ผประดษฐเปนผมสทธขอรบสทธบตร (พรบ. สทธบตร ม. 10 วรรคแรก) นอกจากจะโอนสทธในการขอรบ45

สทธบตรนไปใหผอน (พรบ. สทธบตร ม. 10 ทงสองวรรค) ซงเมอการประดษฐนนไดรบการจดทะเบยนสทธบตรแลว ผขอรบ

สทธบตรกจะกลายเปนผทรงสทธตามสทธบตร หรอเรยกสนๆ วาเปนเจาของสทธบตร ดงนน สมดบนทกจะมบทบาทสำคญ

ในการยนยนผประดษฐตวจรงเมอเกดขอพพาทขนวาใครควรจะเปนผมสทธขอรบสทธบตร

�67

ดงนนสมดจดบนทกการทดลองควรมลกษณะดงตอไปน

1. มความแขงแรง คงทน เกบไวไดนาน

2. ไมสามารถเพมเตมเนอหาหรอนำเนอหาออกไปจากตวเลมไดโดยไมปรากฎหลกฐาน ปกต

จะใชการเขาเลมแบบเยบก (thread sewn ดวยมอ หรอ smyth sewn ดวยเครอง) นอกจาก

นนตวสมดยงถกพมพเลขหนาเรยงกนมาตลอดทงเลม ทำใหสงเกตเหนไดงายหากมความ

พยายามทจะเพมเตมหนาใหมเขามาในตวเลม หรอฉกกระดาษออกไปจากตวเลม

3. สมยโบราณมกมกระดาษคารบอนสำหรบทำสำเนาแทรกอยทกหนา แตสมยนไมนยมใช

เนองจากไมสามารถทำสำเนาของเอกสารหรอรปตางๆ ทตดลงไปในสมดบนทก (ปจจบนใช

ถายเอกสาร หรอใชสมดดจทล)

4. มเนอทสำหรบใหพยานลงนามรบรองวามการทดลองหรอเกดการประดษฐขนจรงในแตละวน

พยานนปกตจะใชบคคลทอยในวงการเดยวกนกบผประดษฐ แตไมไดทำงานในโครงการ

เดยวกน แตถาการประดษฐนนมผประดษฐรวมกนมากกวาหนงคน จะใหผประดษฐรวมลง

นามดวยกได

วธการใชสมดบนทก

1. ใชสมดบนทกการทดลองเลมเดยวตอเนองกน อยาใชสมดสองเลมสำหรบเปนเลมรางกบเลม

คดลายมอเหมอนสมยเปนเดกนกเรยน นกประดษฐบางคนอาจมสมดฉกเลมเลกตดตว

สำหรบบนทกไอเดยใหมๆ ไ ดทนท แตตองรบนำมาตดกาวเขาในสมดบนทกการทดลอง

แลวลงวนทใหเรยบรอยตามขอ 4

2. จดบนทกดวยหมกทลบไมได

3. เวนท 2-3 หนาแรกไวเขยนสารบญ นอกจากนใหเขยนตอกนไปทกหนา หามเวนหนาวาง

เพอไมใหเกดขอครหาวา เตรยมเวนหนาวางไวสำหรบเตมขอความสำคญในวนหลงดวย

เจตนาไมสจรต

4. ลงวนท และชอการทดลองไวบนหวกระดาษ

5. บนทกวตถประสงคของการทดลองในแตละวน แมวาจะซำกบของวนกอน ถาไมบนทกเชนน

มกจะอานไมรเรองหลงจากเวลาผานไป 2-3 เดอน

�68

6. บนทกรายละเอยดทกอยางของการทดลอง วาดรปประกอบ ตดรปถาย ตดกระดาษกราฟ

ตดกระดาษจากสมดบนทกเลกๆ ทนำตดตวไปทกทได กาวทใชในการตด หามใชกาวยาง

หรอกาวสตกกซงสามารถลอกออกแลวปดกลบเขาไปไดโดยไรรองรอย ใหใชกาวธรรมดาท

ถาหากพยายามลอกออกมนจะดงกระดาษใหขาดตดออกมาดวย ทำใหเหนไดงายวามความ

พยายามลอกกระดาษออก

7. การทดลองทไมไดผล หรอไดผลไมตรงตามทคาดไว ยงตองบนทกใหละเอยด เพราะผลการ

ทดลองทวาไมไดผล กอาจเปนทรพยสนทางปญญา (เรยกกนวา negative knowhow) ทอาจ

จดเปนความลบทางการคาไดหากมลกษณะครบถวนตามทกฎหมายกำหนด สวนผลการ

ทดลองทออกมาไมตรงตามทคาดไว หรอไมตรงตามทฤษฎนน อาจเปนจดเรมตนของการคน

พบใหม ซงนำไปสการประดษฐใหม อนอาจมประโยชนใชสอยได

8. บนทกความรสก ความเขาใจ แนวคด แผนงานขนตอไป ฯลฯ ลงไปดวยนอกเหนอจาก

เนอหาของการทดลองจรงๆ

9. แกไขขอความโดยขดเสนผากลางบรรทดใหพอมองออกวาเปนการแกไข แลวเขยนใหมให

เรยบรอยบนพนทใกลเคยงขอความเดม หามใชสขาวปายลบคำผด หามใชยางลบ หรอยาลบ

หมก

10. ไมนำสมดบนทกการทดลองออกไปนอกการทดลอง เกบรกษาสมดบนทกการทดลองไวในท

ปลอดภย (ปกตจะใชตเซฟ เพราะตเหลกเกบเอกสารหลายรนทลอกกญแจแลวสามารถเปด

ไดโดยไมตองใชกญแจ) และมมาตรการปองกนการสญเสยจากเพลงไหม เชน ทำสำเนาทก

อาทตย ชดหนงสงหวหนาหองปฏบตการ อกชดหนงสงเขาหองนรภยของบรษทหรอ

มหาวทยาลย ซงตงอยคนละทกบหองปฏบตการ (วธการขนกบนโยบายทรพยสนทางปญญา

และแผนดำเนนการขององคกร ตวอยางเชน บางบรษทยงใหทำสำเนาอกหนงชด สงไปเกบ

ไวทบานของเถาแกหรอเจาของบรษทดวย)

ปจจบนนกวทยาศาสตร วศวกร และนกประดษฐจำนวนหนง เรมทดลองใช

คอมพวเตอรทงแบบตงโตะและแบบพกพา ใ นการบนทกการทดลองและการประดษฐ ซงมขอดวา

สามารถบนทกเสยงและภาพเคลอนไหวได (นกประดษฐบางคนชอบพดออกมาดงๆ เวลาใชความ

คด) แตมขอเสยวา อาจจะถกทำสำเนาโดยผประดษฐไมทราบ และการพสจนวาสมดบนทกดจทล

ไมไดถกตดทอนหรอเพมเตม อาจมความยงยากเมอใชเปนพยานหลกฐานในศาล ปจจบนหนวย

�69

งานในประเทศไทยทไดทดลองใชสมดบนทกดจทลมาเปนเวลาหลายป และนาจะมประสบการณ

มากทสด คอศนยเทคโนโลยอเลกทรอนคสและคอมพวเตอรแหงชาต (NECTEC) ในสงกด

สำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (สวทช.)

22.3 กลไกเปดเผยการประดษฐคดคนและสรางสรรคตอผบรหาร (invention/creation disclosure)

การประดษฐคดคนและสรางสรรคสวนใหญในองคกร มกจะเกดขนในหองปฏบตการ

กบในสายการผลต ซงทงคอยหางไกลจากผบรหาร ดงนนจงมความจำเปนตองมกลไกทจะใหผ

ประดษฐคดคน ซงอาจจะเปนนกวจยในหองปฏบตการ หรอเปนผปฏบตงานในสายการผลต

เปนตน ไดเปดเผยตอผบงคบบญชาตามลำดบชน สงทเปดเผยนอาจจะเปนการประดษฐ

(invention) หรอโนวฮาว (knowhow) หรอโปรแกรมคอมพวเตอรเปนตน ซงในขนตอนน ทกอยางท

อาจจดเปนความลบทางการคาได ตองถอปฏบตเปนความลบทางการคาไวกอน

การเปดเผยการประดษฐคดคนและสรางสรรคตอผบรหารองคกรธรกจถอเปนเรองใหญ

ทำใหองคกรธรกจมกมมาตรการจงใจตางๆ ททำใหพนกงานยนดเปดเผยการประดษฐคดคนและ

สรางสรรค สวนมากในตางประเทศมกจะออกมาทงในรปของบำเหนจพเศษ กบสถานภาพพเศษใน

หนวยงาน (รางวล หรอตำแหนงพเศษ) ดงไดเกรนไปแลวในกรณบรษท ไอ บ เอม เปนตน

นอกจากภาคเอกชนจะมระบบการเปดเผยการประดษฐคดคนและสรางสรรคตอผ

บรหารองคกรธรกจแลว หลายแหงมกจะเสรมเปนครงคราวดวยการสกดการประดษฐคดคนและ

สรางสรรค (auditing) ทอาจจะรอดหรอดตาทงผบรหารและพนกงานทเปนผประดษฐเอง ซงโดย

ทวไปใชการสมภาษณพนกงานโดยผเชยวชาญ หรอโดยเจาหนาทของฝายทรพยสนทางปญญา

ขององคกร เปนตน

ในทางตรงกนขาม มหาวทยาลยแทบทกแหงและสถาบนวจยของรฐหลายแหงใน

ประเทศไทย ไมมระบบการเปดเผยการประดษฐคดคนและสรางสรรค ดงนน ผบรหาร และแมแต

ผบงคบบญชา เชน หวหนาหองปฏบตการ อาจไมทราบวาไดมการประดษฐคดคนหรอสรางสรรค

อะไรขนบาง ในเมอทรพยสนทางปญญาทไดรบการพฒนาขนในมหาวทยาลยมจำนวนนอย คาใช

จายตอทรพยสนทางปญญาหนงรายการกมมากขนตามสวน ในมหาวทยาลยหลายแหงคาใชจาย

นมมากเสยจนผบรหารอยากจะปดหนวยงานทรพยสนทางปญญาของมหาวทยาลย รฐบาลจงเขา

แทรกแซงดวยการสนบสนนงบประมาณผานโครงการตางๆ ของสำนกงานคณะกรรมการการ

�70

อดมศกษา (สกอ.) เปนตน แตตราบใดทยงไมไดแกปญหาทตนเหต ถารฐบาลหยดการสนบสนน

ปญหากจะกลบมาอก

แนวทางแกไข คอมหาวทยาลยและหนวยงานวจยของรฐทกแหงจะตองมระบบเปดเผย

การประดษฐคดคนและสรางสรรคทใชงานไดจรง ซงในไมกปทผานมา ศนยเทคโนโลยอเลกทรอ

นคสและคอมพวเตอรแหงชาต (NECTEC) ในสงกดสำนกงานพฒนาวทยาศาสตรและ

เทคโนโลยแหงชาต (สวทช.) ไดทดลองพฒนาระบบดงกลาวเปนสวนหนงของสมดบนทกดจทลท

กลาวถงแลวในหวขอกอนหนาน

22.4 การรกษาความลบทางการคาไมใหถกเปดเผย (disclosure) หรอถกเอาไปโดยไมไดรบ

อนญาต (acquisition through improper means)

การรกษาความลบทางการคาในหองปฏบตการ สวนหนงไดกลาวถงแลวในหวขอท

เกยวกบสมดบนทกการทดลอง ในหวขอนจะเปนมาตรการอนทไมเกยวกบสมดบนทก

• ผปฎบตงานในหองปฏบตการ ตองไดรบการอบรมเกยวกบทรพยสนทางปญญา และโดย

เฉพาะอยางยงเกยวกบความลบทางการคา

• หองปฏบตการ โดยเฉพาะอยางยงหองปฏบตการวจย ตองมบรเวณรบแขก (ผมาเยยมเยยน)

แยกตางหากจากหองปฏบตการ เพอแขกทมาเยยมผปฏบตงานจะไดไมมโอกาสลวงรความลบ

ทางการคา ซงอาจจะอยในเอกสารทวางอยบนโตะทำงานของผปฏบตงาน หรออยในการ

ทดลองทอยบนโตะปฏบตการ เปนตน

• ผปฎบตงานในหองปฏบตการ ตองไมนำเอกสารจากททำงานกลบไปทำทบาน เพราะอาจจะไป

ลมทงไวในรถแทกซ หรอตามรานอาหาร ฯลฯ ปจจบนหนวยงานวจยในตางประเทศทผปฏบต

งานใชคอมพวเตอรแบบโนตบคเปนประจำทงททำงานและทบาน กจะออกแนวปฏบตเปนการ

เฉพาะสำหรบปองกนความลบทางการคารวไหลผานทางคอมพวเตอรและโลกออนไลน

• ผปฎบตงานในหองปฏบตการ ตองระวงตวอยเสมอวา คแขงทางธรกจกำลงจบตาดและหาทาง

ใชวศวกรรมสงคม (social engineering) หลอกใหผปฏบตงานมอบความลบทางการคาใหอยาง

เตมใจ

• ผปฎบตงานในหองปฏบตการของบรษทตองตระหนกวา ในการสมภาษณเขาทำงานในบรษท

อกแหงหนงนน ผสมภาษณอาจหลอกถามความลบทางการคาจากบรษททเขากำลงทำงานอย

�71

หรออาจจะถามเอาตรงๆ เลยกได โ ดยคาดวาผสมครอาจจะเปดเผยความลบทางการคาของ

บรษทเพราะอยากไดงาน แตถาบอกไปแลวกอยาคดวาจะไดงานจรงๆ เพราะบรษทใหมยอม

จะไมไวใจวา วนหนงพนกงานผทรยศตอททำงานเดมกอาจจะทรยศตอททำงานใหมได ถาเหน

ทอนนาสนใจกวา

• เชนเดยวกบทปฏบตตอผปฏบตงานในโรงงาน เมอพนกงานในฝายวจยและพฒนาจะยตการ

ทำงานในองคกร กจะตองมการสมภาษณขาออก (exit interview) ซงเปนการคยกนเพอทบทวน

สกดทรพยสนทางปญญาตางๆ ออกมาอกครง และทำความเขาใจกนวา อะไรเปนสวนของ

ทกษะกบประสบการณ (skill and experience) ทเขาไดรบขณะเปนพนกงานขององคกร และจะ

ตดตวเขาไปยงททำงานแหงใหมโดยทองคกรจะไมกาวกาย แตอะไรเปนความลบทางการคา

ขององคกร ซงเขามหนาทจะรกษาใหเปนความลบตอไป แมจะพนสภาพความเปนพนกงานไป

แลวกตาม

�72

30. การคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา

การคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา เปนองคประกอบสำคญสวนหนงของการ

บรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา ในทนจะไมลงในรายละเอยด เพอปองกนการซำซอน

กบการบรรยายของวทยากรทานอนๆ ดงตารางท 3

ตารางท 3: การบรรยายเกยวกบการคมครองสทธในทรพยสนทางปญญา

ในบรบทของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา การคมครองสทธใน

ทรพยสนทางปญญา หมายถงการนำทรพยสนทางปญญาเขาสระบบคมครองในกรณทรพยสน

อตสาหกรรมทตองมการยนคำขอ ตรวจสอบ และจดทะเบยน (กจกรรมท 30 ในแผนภมท 2) สวน

ในกรณโปรแกรมคอมพวเตอรนนลขสทธเกดเมอสรางงาน แตกมกนยมนำงานไปจดแจงทกรม

ทรพยสนทางปญญา

เมอสทธในทรพยสนทางปญญาเกดขนแลว จงจะสามารถบรหารจดการสทธตอไป

เปนตนวาหาผทสนใจและมความสามารถมานำการประดษฐหรอนำโปรแกรมคอมพวเตอรดงกลาว

ไปพฒนาเปนผลตภณฑใหสามารถใชงานไดจรง สามารถนำไปจำหนายใหไดกำไร ตลอดจนมการ

บรการหลงการขายใหผใชไดรบความประทบใจ นอกจากนนหากมผละเมดสทธ ผทรงสทธก

สามารถใชการบงคบตามสทธ (enforcement) และการระงบขอพพาท (dispute resolution) ซงนบ

เปนกจกรรมท 80 ในคำอธบายแผนภมท 2 (แตไมไดแสดงไวในแผนภมเนองจากเนอทไมพอ)

กจกรรม ชอกจกรรมในแผนภมท 2 ตรงกบการบรรยาย วนท

31 การขอรบสทธบตร หลกกฎหมายสทธบตร หลกปฏบตและขอสงเกต โดย ดร. จกรกฤษณ ควรพจน

9 พฤศจกายน 2557

32 การดำเนนการขอรบสทธบตรตอไปจนสนสดกระบวนการ

การขอรบสทธบตร ยกรางขอถอสทธ การบรหาร

จดการ และการดำเนนคดสทธบตร โดย สนต รตนสวรรณ และปรบโยชน ศรกจจาภรณ

16 พฤศจกายน 2557

70 การบงคบตามสทธ และการระงบขอพพาท

การขอรบสทธบตร ยกรางขอถอสทธ การบรหาร

จดการ และการดำเนนคดสทธบตร โดย สนต รตนสวรรณ และปรบโยชน ศรกจจาภรณ

16 พฤศจกายน 2557

�73

ในทนขอเนนวา กจกรรมท 30 ถกกำหนดกรอบไวโดย (1) ยทธศาสตรหลกขององคกร

ในภาพรวม (เชนยทธศาสตรธรกจหรอ business strategy ของบรษท), (2) ยทธศาสตรผลตภณฑ

(product strategy) ของผลตภณฑนนๆ ในบรษท, (3) ยทธศาสตรเทคโนโลย (technology

strategy เชน เพอการสะสมเทคโนโลยของบรษทหรอมหาวทยาลย) และ (4) ยทธศาสตรราย

ทรพยสนทางปญญา เชน ยทธศาสตรสทธบตรสำหรบการประดษฐแตละชน (patent strategy ซง

เปนสวนหนงของกจกรรมท 45 ในแผนภมท 2) ตวอยางเชน สมมตวามหาวทยาลยแหงหนง

ไมมยทธศาสตรธรกจ ไมมยทธศาสตรนวตกรรม ไมมยทธศาสตรผลตภณฑ และไมมยทธศาสตร

เทคโนโลยเลยกตาม แตกควรจะมยทธศาสตรสทธบตรสำหรบการประดษฐทอาจารยไดเปดเผย

ตอฝายทรพยสนทางปญญาของมหาวทยาลย ซงกอนจะตงยทธศาสตรสทธบตรไดกตองหาขอมล

พนฐานหลายอยาง เพอใหผกำหนดยทธศาสตรไดเหนสถานการณทงหมด เปนตนวาการประดษฐ

นคออะไร ทจรงตองการอะไรจากการขอรบสทธบตร (นอกเหนอจากการไมอยากมคแขง) ตองหา

ขอมลอะไรเพมและใครจะเปนผหาขอมลดงกลาว จะตองยนคำขอรบสทธบตรเมอใด ใครจะ

รางคำขอรบสทธบตรดงกลาว จะเปดเผยรายละเอยดการประดษฐแคไหนด จะเขยนขอถอสทธ

ใหกวางหรอแคบขนาดไหนด และตองการใหสทธบตรครอบคลมไปถงประเทศใดบาง เมอขอมล

เบองตนพรอม กสามารถลงมอกำหนดยทธศาสตรสทธบตรดงกลาวไดดวยความรวมมอของ

ตวแทนสทธบตร จากนนจงดำเนนการขอรบสทธบตรตามยทธศาสตรสทธบตรทเขยนไว

�74

40. การบรหารจดการเทคโนโลย

ในการอบรมน ประกอบดวยการบรรยายจากวทยากรหลายทาน ทเกยวของกบ

กจกรรมทอาจเรยก (ในความหมายอยางแคบ) ไดวาเปนการบรหารจดการเทคโนโลย เนองจาก

เกยวของกบเนอหาสาระของเทคโนโลย และ/หรอ เศรษฐศาสตร และ/หรอ ธรกจ มากกวาจะ

เกยวของกบสทธตามกฎหมาย ดงแสดงไวในตารางท 4

ตารางท 4: การบรรยายเกยวกบการประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญา และการวางแผนภาษ

ขอใหผเรยนไปอานเอกสารทเกยวของในแตละหวขอในตาราง

รหส ชอกจกรรมในแผนภมท 2 ตรงกบการบรรยาย วนท

44 การประเมนคณคาของทรพยสนทางปญญา

การประเมนราคา หลกเศรษฐศาสตร และการเรยก

คาสนไหมทดแทนในทรพยสนทางปญญา โดย ดร. คมนทนงชย ฉายไพโรจน และ ญาณาภค

มนตารตน

26 ตลาคม

2557

45 การสรางยทธศาสตรทรพยสนทางปญญา (รายโครงการ/การประดษฐ)

ขอตกลงระหวางประเทศ มมมองการวางแผนภาษ

ในการทำธรกรรมทางอเลกทรอนกสทเกยวของกบ

ทรพยสนทางปญญา โดย ศ. (พเศษ) กตตพงษ อรพพฒนพงศ และคณะ

บรหารหลกสตร

22 พฤศจกายน

2557

48 การนำทรพยสนทางปญญาไปใหผอนใช

ประโยชน เชน การอนญาตใหใชสทธตามสทธบตร

สญญาอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญา:

วเคราะหสญญาประเภทตางๆ โดย สชาต ธรรมา

พทกษกล

16 พฤศจกายน

2557

การวางแผนภาษอากร เกยวกบสญญาอนญาตใหใช

สทธในทรพยสนทางปญญา โดย ศ. (พเศษ) ชยสทธ ตราชธรรม และ ผศ. ดลย

ลกษณ ตราชธรรม

15 พฤศจกายน

2557

�75

48. การนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน

การนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชนตามแผนภมท 2 เปนหวใจของการบรหาร

จดการสทธในทรพยสนทางปญญา ในทนจะใหแงคดบางประการไวดงน

48.1 การเลอกวธนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน

การตดสนใจวาจะนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชนอยางไร เปนสวนหนงของการ

วางแผนยทธศาสตร ตวอยางเชนในวชาการบรหารจดการเทคโนโลย มคำแนะนำเบองตนตาม

แผนภมท 3 วา

ถาองคกรของเรามทงความคมครองทรพยสนทางปญญา ทรพยากร และตลาด ลงทนทำเอง

พจารณาตอไปวา คแขงมการตลาดทดกวาหรอไม ถาคแขงมตลาดดกวา strategic alliance

พจารณาตอไปวา องคกรอนมทรพยากรทตองการหรอไม ถาม joint venture

ถาได พจารณาวาตองการทรพยากรพเศษบางอยางทองคกรไมม ถาไมตองการ อาจ license out

ถาตลาดพรอม สามารถหาความคมครองทรพยสนทางปญญาไดไหม ถาไมได ทำวจยตอ

สำรวจวาตลาดพรอมรบไหม ถาตลาดไมพรอม เกบไวกอน

เรมตนจากการประดษฐ

แผนภมท 3: แนวทางการตดสนใจเลอกวธนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน วธอาน เรมตนจากบรรทดลางสด อานยอนขนบน

48.2 การรกษาความลบทางการคาในกระบวนการผลต

ในกระบวนการผลต (กจกรรม 54 และ 64) อาจมความลบทางการคาเกยวของดวย

โรงงานจงจำเปนตองมมาตรการรกษาใหความลบทางการคาคงสภาพเปนความลบอยตลอดไป

หรอใหนานทสดเทาทจะทำได ในทนจะแบงบคคลทตองการเขาถงความลบทางการคาเปนสอง

กลม ไดแก บคคลนอกองคกร กบบคคลในองคกร

1. บคคลนอกองคกร (นอกโรงงาน หรอนอกบรษท) ตวอยางของบคคลกลมนรวมถงเพอนของผ

ปฏบตงานในโรงงานทมาเยยมหรอมารอพบ พนกงานของบรษททลำเลยงวตถดบมาสง แขก

�76

ทมาเยยมชมโรงงาน ผบรหารขององคกรอนทมาเจรจากบผบรหารขององคกร แลวอาจจะมา

เดนเยยมชมโรงงานดวย รวมทงทปรกษาทมาชวยแกไขปญหาบางอยางของโรงงาน เชนแก

ปญหาการบำบดนำเสยจากกระบวนการผลตเปนตน หลกการรกษาความลบเบองตนกคอ

อยาใหเขาถงความลบได เชน สรางทางเดนมกระจกใสลอมรอบใหแขกเดนไดรอบโรงงานแต

มองไมเหนสวนทตองการเกบไวเปนความลบทางการคา ทงยงไมสามารถพดคยกบพนกงานใน

สายการผลตได จดหองรบแขกทมาเยยมพนกงานแยกจากสายการผลต ถาจำเปนตองเปดเผย

ความลบ (เชนเปดเผยใหทปรกษาดานการเพมผลผลต) ตองมการลงนามในสญญาไมเปดเผย

ความลบ (nondisclosure agreement) เสยกอน โ ดยระบใหพอรเรองดวยวาความลบในสญญา

หมายถงอะไรบาง นอกจากนนในกรณทความลบทางการคาอยในวสดทสามารถปลวไปตามลม

ได เชน อยในเชอแบคทเรยทใชในการเปลยนวตถดบใหเปนผลตภณฑ กจำเปนตองดำเนน

กรรมวธการผลตในระบบปด และฆาเชอแบคทเรยนนใหหมดสนกอนนำผลตภณฑออกจำหนาย

แตในกรณทมความจำเปนตองใหวสดทมความลบทางการคาเปนองคประกอบแกบคคล

ภายนอกองคกร อยางนอยทสดตองทำสญญาถายโอนวสด (material transfer agreement หรอ

MTA) เพอกำหนดเงอนไขในการใชวสดและการเกบรกษาความลบ

2. บคคลในองคกร (พนกงานบรษท ผปฏบตงานในโรงงาน) หลกการเบองตนคออยาใหพนกงาน

เขาถงความลบทางการคาได หรอถาจำเปนสำหรบการปฏบตงานกตองหามาตรการพเศษชวย

เชนในอตสาหกรรมอาหาร ยา และเครองสำอาง ซงตองมการผสมวตถดบตางๆ เขาดวยกน วธ

หนงทนยมใชกนกคอ การใหฝายรบวตถดบเขารหสวตถดบทนททรบวตถดบเขามาในโรงงาน

แลวเปลยนปายหรอฉลากใหมหมด เมอสงเขาไปเกบในคลงวตถดบ กจะเกบตามรหส สวนสตร

สำหรบผสมวตถดบเขาดวยกนกใชรหสดงกลาวนทงสนโดยไมบอกชอของวตถดบเลย ดงนน

พนกงานททำหนาทชงตวงวตถดบใหไดนำหนกหรอปรมาตรตามสตร กจะไมทราบวาวตถดบคอ

อะไร สงมาจากแหลงใด อยางไรกตามการใชมาตรการทำนองน จะตองมระบบปองกนการ

อานรหสพลาด (เชนใชเครองอานบารโคดชวย) และตองแนใจวาพนกงานผสมวตถดบ (ซงรสตร

ทเขารหส) จะไมสามารถรวมมอกบพนกงานรบวตถดบ (ซงรวธถอดรหส) เพอหาสตรทแทจรง

ของผลตภณฑได นอกจากนนควรใหความรแกพนกงานในการปองกนความลบทางการคารว

ไหล และอาจตองระบใหชดในสญญาจาง พรอมทงมเงอนไขปองกนการไปทำงานกบคแขงหลง

พนสภาพพนกงานไปแลว ซงตองระวงในการเขยนสญญาจาง อยาใหมลกษณะสญญาไมเปน

ธรรมคอทำใหนายจางไดเปรยบลกจางเกนสมควร เพราะศาลมอำนาจสงใหสญญาจาง ขอ

�77

บงคบเกยวกบการทำงาน ระเบยบ หรอคำสง มผลบงคบเทาทเปนธรรมและพอสมควรแก

กรณ 46

นอกจากมาตรการทางกฎหมายเชนสญญาชนดตางๆ แลว ยงมเทคนคทาง

บรหารธรกจทใชกนเปนปกต เชน การใหการเขาถงความลบสมพนธกบตำแหนงและคา

ตอบแทนในองคกร ดงนนผทมตำแหนงสงขน กจะไดเขาถงความลบทางการคามากขน (พรอม

กบมความตระหนกมากขนถงความรบผดชอบของตน) หรอในองคกรทบรหารจดการความลบ

ทางการคาไดอยางด จะมรายการของสงทถอวาเปนความลบทางการคา และทกคนทไดเขาถง

ความลบทางการคาจะตองลงนามในเอกสารรบรองวาตนไดเขาถงความลบทางการคานนแลว

(indoctrination list) เพอจะไดเกดความตระหนกอยตลอดเวลาวาตนมหนาทปกปองความลบ47

ทางการคานนไว แลวเมอจะยตการทำงานในองคกร กจะตองมการสมภาษณขาออก (exit

interview) เพอทบทวนและสกดทรพยสนทางปญญาตางๆ ออกมาอกครง และทำความเขาใจ

กนวา อะไรเปนสวนของทกษะกบประสบการณ (skill and experience) ทเขาไดรบขณะเปน

พนกงานขององคกร และจะตดตวเขาไปยงททำงานแหงใหมโดยทองคกรจะไมกาวกาย แตอะไร

เปนความลบทางการคาขององคกร ซงเขามหนาทจะรกษาใหเปนความลบตอไป แมจะพน

สภาพความเปนพนกงานไปแลวกตาม อนง นเปนเหตผลสำคญประการหนงทองคกรควรจะ

พยายามรกษาความสมพนธกบพนกงานไวใหด และใหจากกนไปดวยดเมอถงคราวจำเปน

ดคำพพากษาศาลฎกาท 2548/2533, 1275/2543 และ 6075/2549 ประกอบกบกฎหมายใหม คอ พระราชบญญตคมครอง46

แรงงาน พ.ศ. 2541 แกไขโดยพระราชบญญตคมครองแรงงาน (ฉบบท 2) พ.ศ. 2551 มาตรา 14/1 ซงกำหนดวา “สญญา

จางระหวางนายจางกบลกจาง ขอบงคบเกยวกบการทางาน ระเบยบ หรอคาสงของนายจางททาใหนายจางไดเปรยบลกจาง

เกนสมควร ใ หศาลมอานาจสงใหสญญาจาง ขอบงคบ เกยวกบการทางาน ระเบยบ หรอคาสงนนมผลใชบงคบเพยงเทาท

เปนธรรมและพอสมควรแกกรณ”

indoctrination ใ นทนไมไดแปลวา “ลางสมองใหฝกใฝลทธทางการเมอง” แตแปลวา “teaching of professional 47

methodology”

�78

60. การอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญา

ตารางท 5: การบรรยายเกยวกบการอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญา

เนองจากในการอบรมนไดจดตารางการบรรยายเกยวกบการอนญาตใหใชสทธใน

ทรพยสนทางปญญาไวแลวตามตารางท 5 ในทนจะขอฝากแนวคดบางประการไวสนๆ ดงน

60.1 ความสอดคลองกบยทธศาสตร

ผบรหารองคกร และผบรหารทรพยสนทางปญญาขององคกร ตองตอบคำถามใน

บรบท (context) ของยทธศาสตรธรกจขององคกร และ/หรอ ยทธศาสตรระดบผลตภณฑ/บรการให

ไดวา อนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญาไปดวยวตถประสงคอะไร และทำไมถงเลอกการ

อนญาตใหใชสทธ แทนทจะใชวธอนในการหาประโยชนจากทรพยสนทางปญญานน (ดเรอง

ยทธศาสตรในหวขอ 10 และดหวขอ 48.1 การเลอกวธนำทรพยสนทางปญญาไปใชประโยชน)

60.2 เปาหมายของการอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญา

ในกรณทองคกรเจาของทรพยสนทางปญญาเปนมหาวทยาลย (รวมสถาบนวจยของรฐ

ดวย) เปาหมายของการอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญาทเกยวของกบเทคโนโลย ควรจะ

เปนการทำใหเทคโนโลยทไดรบการประดษฐคดคนขนในมหาวทยาลยไดรบการพฒนาตอใหเปน

ผลตภณฑหรอบรการโดยภาคเอกชน ซงมเงนทน ความร และประสบการณในดานธรกจและ

พาณชยกรรมมากกวามหาวทยาลย เทคโนโลยดงกลาวจะไดถกใชงานใหเปนประโยชนตอ

ประชาชนในวงกวาง และอาจมประโยชนอนตามมาดวย เชน ทำใหเกดการจางแรงงานในโรงงาน

มากขน การบรการสงคมเชนนถอเปนพนธกจอยางหนงของมหาวทยาลย รายไดหรอคาสทธจาก

สวนแบงกำไรทเกดขนตองถอเปนเรองรอง ถามหาวทยาลยมองรายไดเปนหลก จะทำใหขาด

ความสนใจทจะหาประโยชนจากเทคโนโลยทสรางรายไดไมมากแตอาจเปนประโยชนตอผดอย

โอกาสในสงคมมาก

รหส ชอกจกรรมในแผนภมท 2 ตรงกบการบรรยาย วนท

60 การอนญาตใหผอนใชสทธในทรพยสนทางปญญา เชน การอนญาตใหใชสทธตามสทธบตร

สญญาอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญา: วเคราะหสญญาประเภทตางๆ

โดย สชาต ธรรมาพทกษกล

16 พฤศจกายน 2557

การวางแผนภาษอากร เกยวกบสญญาอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทางปญญา โดย ศ. (พเศษ) ชยสทธ ตราชธรรม และ ผศ. ดลยลกษณ ตราชธรรม

15 พฤศจกายน 2557

�79

60.3 ความคาดหวงในคาสทธ

ตารางท 6: ตวอยางความสำเรจในการนำการประดษฐออกหาประโยชนเชงพาณชย ของมหาวทยาลยสหรฐ[ทมา: รวบรวมเมอป 2003 จากขอมลบนเครอขายอนเทอรเนต]

ตวอยางทรพยสนทางปญญา

ทมชอเสยง

มหาวทยาลยตนกำเนดเทคโนโลย

บรษททรบอนญาตใหใชสทธ

หรอตองจายคาสทธ

รายไดเขามหาวทยาลย(ลาน US$)

เครองดม Gatorade University of Florida

Stokely-VanCampซงถกซอโดย

The Quaker Oats Co.ในป 1983

> 25 เปนคาเครองหมายการคา ซงสามารถ

ตออายไดเรอยๆ

Recombinant DNA Technology

University of California and

Stanford University

บรษทเปนจำนวนมาก(มหาวทยาลยใชกลยทธเกบคา upfront นอยๆแตไดจำนวนบรษทมาก)

200

Growth Hormone U. of California at San

Francisco

Genentech 200 (จากการยอมความกนนอกศาลในป 1999)

Ziagen (ยาโรคเอดส) U. of Minnesota Glaxo Wellcome > 30 ตอป

Cisplatin/Carboplatin(ยาฆามะเรง)

Michigan StateUniversity

Bristol-Myer> 160

และเพมขนเรอยๆ

FAX Algorithm(Group 3 FAXทใชกนอยทวไป)

Iowa State Universityบรษทผลตเครองโทรสาร

ทกยหอ> 36

Magnetic Core Memory(หนวยความจำใน

คอมพวเตอรรนโบราณ)

Massachusetts Institute of

Technology (MIT)

บรษทผลตเครองคอมพวเตอรเมนเฟรมยคแรกๆ

22

Vitamin D U. of Wisconsin บรษทยา และอาหาร 14

Synthetic Penicillin MIT บรษทยา 14

Superconductor U. of Houston Du Pont 4.5

Warfarin U. of Wisconsin บรษทเคมภณฑ 4

�80

มหาวทยาลย (รวมสถาบนวจยของรฐ) ไมควรตนเตนกบตวเลขคาสทธทมหาวทยาลย

ในตางประเทศรายงานในการสำรวจประจำปของหนวยงานทเกยวของ (ดตวอยางในตารางท 6)

และคดวามหาวทยาลยไทยตองทำยอดใหไดเชนนนบาง เพราะตวเลขคาสทธเปนตวเลขเฉลย ซง

อาจจะมาจากรายไดใกลศนยของหนงรอยมหาวทยาลย เฉลยกบรายได 300 ลานดอลลารสหรฐ

จากสทธบ ตรทประสบความสำเรจหนงฉบบจากหนงมหาวทยาลย กทำใหคาเฉลยอยท

มหาวทยาลยละ 3 ลานเหรยญได ใ นทางปฏบตมหาวทยาลยสวนใหญหาเงนจากทรพยสนทาง

ปญญาไดไมมากนก และอาจตองรอเปนสบๆ ป กวาจะไดพบกบการประดษฐทเมอมการบรหาร

จดการสทธในทรพยสนทางปญญาอยางถกตองแลว สามารถหาเงนใหมหาวทยาลยไดมาก

60.4 การเจรจาขออนญาตใชสทธ

การเจรจาเพอนำไปสการอนญาตใหใชสทธ ควรตงอยบนความเขาใจถงความตองการ

และขอจำกดของผเจรจาทงสองฝายดวย จงจะไดขอยตทมประโยชนตอทงสองฝายอยางแทจรง

การเจรจาทดเฉพาะอำนาจตอรอง (bargaining power) เพยงอยางเดยว มกจะไปไมรอดเพราะ

ปกตตองมการถายทอดเทคโนโลยตามมาซงตองใชการประคบประคองและประคบประหงมจากค

สญญาทงสองฝาย หรอถาตกลงทำสญญากนไดแบบทคสญญาฝายใดฝายหนงไดเปรยบอกฝาย

หนงมาก สดทายอาจตองเลกสญญาไปกลางคน เชน ผรบอนญาตใหใชสทธ (licensee) ทเสย

เปรยบมากอาจถงกบลมละลาย หรอผอนญาตใหใชสทธ (licensor) ทเสยเปรยบมาก อาจหาอบาย

ทำใหถายทอดเทคโนโลยไมสำเรจ หรอเมอเกดปญหาขนกแกปญหาอยางเชองชา

การเจรจาและการทำสญญาอนญาตใหใชสทธ ควรทำหรอตรวจโดยผเชยวชาญดาน

การทำสญญาอนญาตใหใชสทธโดยเฉพาะ และผเชยวชาญทางธรกจและเทคโนโลยทเกยวของ ถา

ขาดดานใดดานหนงไปแลว สญญาอาจมปญหา เชน ผทรงสทธอาจจะไมสามารถเกบคาสทธได

เลย หรอเมอเกดขอพพาทขนในอกสบปตอมาถงจะรวาตนเปนฝายเสยเปรยบ เปนตน

�81

70. การขาย โอน หรอบรจาคทรพยสนทางปญญา

ดงกลาวแลวในเรองเกยวกบยทธศาสตร องคกรทางธรกจทมการบรหารจดการสทธใน

ทรพยสนทางปญญาอยางถกตอง ควรสำรวจคลงทรพยสนทางปญญาขององคกรเองปละ 1-2

ครง เพอแยกกลมทรพยสนทางปญญาทไมจำเปนหรอไมเกยวกบการดำเนนงานขององคกร ออก

ไปพจารณาดำเนนการจำหนายเพอสรางรายได หรอบรจาคเพอวตถประสงคอน เชน เพอสราง

ภาพลกษณทดแกองคกร วามความรบผดชอบตอสงคม (corporate social responsibility หรอ

CSR)

บรษทขนาดใหญในตางประเทศ ทมงบประมาณวจยและพฒนาจำนวนมหาศาล มกจะ

มทรพยสนทางปญญาทพรอมจะขายอยตลอดเวลา ยงเปนผลงานประดษฐคดคนทตอนแรกดนา

ตนเตนจนบรษทรบขอรบสทธบตรไว แตสดทายหาทางนำไปประยกตตอไมได หรอไมมตลาด ก

อาจจะถกตงราคาไวถกมาก หรอสามารถเจรจาลงมาไดตำมาก เพราะบรษทคดวา เกบไวกเสยเงน

คาธรรมเนยมรายปไปเปลาๆ ทรพยสนทางปญญาเหลานอาจเปนการลงทนทดของผทสามารถ

เหนคณคาของมน

�82

80. การบงคบตามสทธ และการระงบขอพพาท

ในการอบรมนไดจดตารางการบรรยายเกยวกบการอนญาตใหใชสทธในทรพยสนทาง

ปญญาไวแลวตามตารางท 7

ตารางท 7: การบรรยายเกยวกบการบงคบตามสทธและการระงบขอพพาทเกยวกบทรพยสนทางปญญา

ในบรบทของการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา การทจะใหสทธใน

ทรพยสนทางปญญามความศกดสทธ ผทรงสทธจะตองพจารณาทจะใชยทธศาสตรทรพยสนทาง

ปญญาเชงรก (proactive intellectual property strategy) ซงรวมถงการบงคบตามสทธ

(enforcement) เมอเกดการละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาขน

ถงแมตามทฤษฎ สทธในทรพยสนทางปญญา จะมลกษณะทำนองเดยวกบทรพยสทธ

ทวไป ซงกอตงขนโดยอาศยอำนาจของกฎหมาย ใหเปนสทธทจะบงคบเอาแกทรพยสนโดยตรง ใช

บงคบแกบคคลไดทวไป แตในทางปฏบตผทรงสทธในทรพยสนทางปญญามกจะไมสามารถบงคบ

แกบคคลทละเมดสทธในทรพยสนทางปญญาของเขาได เพราะจะมขอโตแยงกลบมาเสมอ เชน โต

แยงวาสทธบตรไมสมบรณ หรอโตแยงวาสงทผทรงสทธอางวาเปนความลบทางการคานนทจรง

ขาดคณสมบตของความลบทางการคาตามทกฎหมายกำหนดไว ดงนน ผทรงสทธจงตองไปรองตอ

ศาล โดยฟองเปนคดละเมดสทธในทรพยสนทางปญญา เชน คดละเมดสทธบตร ซงจำเลยกมกจะ

ฟองกลบ ขอใหศาลเพกถอนสทธบตรทเขาอางวาไมสมบรณ เปนตน

โดยทวไปไมวาจะเปนโจทกหรอเปนจำเลยในคดละเมดสทธในทรพยสนทางปญญา ก

มกลงเอยดวยการเสยประโยชน จากคาเสยเวลาทำมาหากน คาใชจายเกยวกบคดเชนคา

ทนายความ และอาจตองจายคาปรบ คาสนไหม และจายคาทนายแทนคความตามทศาลสง ฯลฯ

รหส ชอกจกรรมในแผนภมท 2 ตรงกบการบรรยาย วนท

80 การบงคบตามสทธ และการระงบขอพพาท

การดำเนนคดทรพยสนทางปญญา หลกปฏบตและขอสงเกต โดย กรกนยา สวรรณพานช และคณะบรหารหลกสตร

8 พฤศจกายน 2557

การขอรบสทธบตร ยกรางขอถอสทธ การบรหารจดการ และการดำเนนคดสทธ

บตร โดย สนต รตนสวรรณ และปรบโยชน ศรกจจาภรณ

16 พฤศจกายน 2557

การระงบขอพพาททางเลอกกบทรพยสนทางปญญา: การเจรจา และไกลเกลย

โดย สรวศ ลมปรงษ และฐดารตน นรนทรางกร ณ อยธยา

23 พฤศจกายน 2557

�83

ดงนน การระงบขอพพาททางเลอก (Alternative Dispute Resolution หรอ ADR) จงไดรบความ

นยม

แตถาจำเปนตองเปนคดความจรงๆ กขอแนะนำใหใชบรการจากนกกฎหมายทรพยสน

ทางปญญาทมความรและประสบการณจรงๆ เนองจากมนกกฎหมายจำนวนหนง ทกอความเสย

หายใหลกความ ดวยการฟองผดมาตรา ทำใหถกยกฟอง หรอไมสบประวตพยานผเชยวชาญของ

อกฝายหนง จงไมทราบวาปรญญาวศวกรรมศาสตรดษฎบณฑตของพยานผเชยวชาญทยกมาอาง

ใหศาลเชอถอนนไมมอยจรงเปนตน ทำใหเปนฝายแพคดไปโดยไมจำเปน ดงมตวอยางจากศาล

ทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศกลาง และคำพพากษาศาลฎกาดวย ผสนใจ

สามารถสบคนไดจากศนยขอมลของศาลฎกา

�84

90. ตวอยางปญหาทเกยวของกบการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา

หวขอนเปนตวอยางปญหาเกยวกบการบรหารจดการสทธในทรพยสนทางปญญา ทได

รวบรวมมาจากตวอยางจรงทงในประเทศไทยและตางประเทศ ในทนไดแบงตวอยางปญหาตาม

ระบบกฎหมายทรพยสนทางปญญา (intellectual property regime) ออกเปนลขสทธ สทธบตร

ความลบทางการคา และเครองหมายการคา แตในชวตจรงปญหามกจะรวมกนอยเปนกลมตาม

ผลตภณฑหรอบรการทเกยวของ (product or service oriented) บางเรองกเกยวของกบกฎหมาย

ทรพยสนทางปญญาทกระบบในเรองเดยวกน

ในตวอยางปญหาแตละขอ อาจจะมทงการแกไขสถานการณเฉพาะหนา และการ

ปองกนปญหาระยะยาว ซงไมควรจะเปนเรองยากสำหรบผเรยนทจะคดหาคำตอบ หลงจากทไดฟง

การบรรยายจากวทยากรจนครบหมดทกทานในทกหวขอแลว

90.1 ลขสทธ 1. อดตพนกงานประจำในฝายคอมพวเตอร  รองขอใหศาลหามนายจางเกาแกไขดดแปลง

โปรแกรมคอมพวเตอรทเขาเคยเขยนไวใหบรษทฯ  เมอสมยทเปนพนกงานอย

2. บรษทฯ เพงพบวา เพลงโฆษณายอดนยมของสนคาของบรษทฯ  เปนสทธของบรษทโฆษณา

หรอบรษททรบทำพอารใหเมอหลายปกอน

3. บรษทฯ  ไดรบหนงสอจากสำนกงานกฎหมายตวแทนของบรษทโปรแกรมคอมพวเตอรขามชาต

ใหมาทำความตกลงเรองซอฟทแวรคอมพวเตอร  เนองจากมพนกงานของบรษทฯ  ไดแจงตอ

สำนกงานตวแทนวา  บรษทฯ  มเครองคอมพวเตอรเปนจำนวนมาก  ทมโปรแกรมของบรษท

ขามชาตนนตดตงอยอยางไมถกตองตามกฎหมาย

4. โปรแกรมคอมพวเตอร  ซงพฒนาโดยบรษทฯ  ถกลอกเลยน  ไปวางตลาด

5. สำนกพมพจากตางประเทศ  ใหสำนกงานตวแทน  สงหนงสอเตอนวา  บรษทฯ  อาจถกฟอง

ละเมดลขสทธจากการทำสำเนาหนงสอตำรามาจากหองสมดของมหาวทยาลยตางๆ  มาไวใน

หองสมดของบรษทฯ  (หรอในหองปฎบตการของบรษท)

�85

90.2 สทธบตร 1. ผบรหารไมทราบถงการประดษฐคดคนตางๆ  ของพนกงานบรษท  ซงเมอพนสภาพความเปน

พนกงาน  กนำทรพยสนทางปญญาเหลานนตดตวไปยงบรษทคแขงดวย

2. บรษทฯ  ตดสนใจขายผลการประดษฐคดคนประเภทวสดใหมไปดวยราคาถกเพยงไมกหมน

บาท  เนองจากตรวจสอบไมพบวานาจะเปนสงมประโยชนในทางอตสาหกรรมใดๆ  แตตอมา

ผทซอไป นำการประดษฐนนไปขอรบสทธบตร  แลวผลตขายเปนของเลนเดก เรยกวาดน

นำมนชนดไมเลอะมอ วางขายไปทวโลก ในเวลาหาปไดกำไรเกอบพนลานบาท

3. แมวาจะไดรบสทธบตร ซงทำใหไมมคแขงเลยกตาม  ผลตภณฑของบรษทฯ  กไมไดทำกำไรให

มากเทาทเคยตงความหวงไว 

4. ทรพยสนทางปญญาของบรษทฯ  ดเหมอนจะสรางรายจายใหบรษทฯ  มากกวารายรบ

5. คำขอรบสทธบตรของบรษทฯ  ถกปฎเสธเนองจากการโฆษณาทำตลาดของบรษทฯ  เอง

6. คำขอรบสทธบตรของบรษทฯ  ถกปฎเสธ  โดยผตรวจสอบสทธบตรอางเหตผลวามการ

ประดษฐทเหมอนกนทกประการและจดทะเบยนสทธบตรไวแลวในประเทศจน

7. บรษทฯ  ขออนญาตและไดรบอนญาตใหใชสทธตามสทธบตรไทย  ในเทคโนโลยทบรษท

ไตหวนมาจดสทธบตรไวในประเทศไทย  แตเมอทำสญญาและจายเงนกอนแรกแลวปรากฎวา

เทคโนโลยนน  ใชไดเฉพาะกบการผลตในสเกลเลก  ไมสามารถขยายสเกลการผลตใหขนไปถง

ระดบอตสาหกรรมได

8. บรษทฯ  ลงทนทำวจยและพฒนาไปมากมาย  จนไดผลตภณฑชนดใหม  แตพอจะนำออก

ทดลองตลาด  กถกสำนกงานกฎหมายตวแทน  ยนโนตสวาบรษทฯ  กำลงละเมดสทธบตร

ไทย  ทบรษทตางประเทศแหงหนงเปนเจาของ

9. กจการของคแขง  ไดรบสทธบตรไทย  ในการประดษฐทบรษทฯ  ไดวางขายในประเทศไทยมา

ตงสบปแลว  โดยบรษทไมเคยลวงรการขอรบสทธบตรของคแขงเลย  แถมยงตองไปฟองเพก

ถอนสทธบตรจากคแขงดวย

10. บรษทฯ  จายเงนไปเกอบ  50  ลานบาท  เพอขอรบสทธบตรใน  30  ประเทศทวโลก 

เนองจากคาดวาจะตองขายสนคาไดกำไรอยางมหาศาล   แตเมอเวลาผานไปเพยงปเดยว

ฝายวจยและพฒนาของบรษทฯ เองกลบพบวา  การใชสนคาของบรษทฯ  จะกอใหเกด

มลภาวะอยางใหญหลวง  จนคดวาคงไมสามารถทำตลาดไดเปนแน

11. เทคโนโลยใหมลำยคของบรษทฯ  ซงไดรบสทธบตรแลวดวย  กลบไมเปนทยอมรบของผ

บรโภค  โดยไมมเหตผลทดมาอธบาย

�86

12. บรษทฯ  ลงทนไปมากในการวจยผลตภณฑชนหนง จงรบขอรบอนสทธบตรไวทนท  จากนน

นำผลงานไปพฒนาตออก  5  ป  ใหเปนผลตภณฑ  กบใชเวลาอก  2  ป  ในการสรางเครอง

มอและโรงงานผลต  อกทงเสยเวลาไป  3  ป  ในการทำตลาด  แตยงไมทนจะขายสนคาได

คมทนเลย  ความคมครองตามกฎหมายสทธบตรกหมดลง  บรษทอนๆ  กสามารถผลตและ

ขายแขงไอยางเตมท

13. ผลตภณฑดาวเดนของบรษทฯ  ถกคแขงกอปปแบบเหมอนกนทกประการ  แตเนองจากบรษทฯ  ไมไดขอรบสทธบตรไว  จงไมรจะทำอยางไรด

14. ผลตภณฑตวทำเงนของบรษทฯ  ซงไดรบสทธบตรไทยแลว  ถกลอกแบบ  แตไมสามารถหา

ตนตอหรอโรงงานของผละเมดสทธบตรได  จงไมรจะไปจบใครมาฟองศาล

15. บรษทฯ  ถกสำนกงานกฎหมายยนโนตส  ใหหยดผลตและจำหนายสนคา  เนองจากคแขงได

รบสทธบตร  (หรออนสทธบตร)  ไวแลว  (หรอไดมการประกาศโฆษณาคำขอรบสทธบตร

แลว)  หรอโรงงานของบรษทฯ ถกคำสงศาลบงคบชวคราว  ใหปดโรงงาน  ยดเครองจกร ฯลฯ

16. สทธบตรในผลตภณฑดาวเดนของบรษท  ถกคแขงฟองเพกถอน

17. ความผดพลาดพลงเผลอดานธรการ  ซงดจะเปนเรองเลกนอย  กลบเปนเหตใหสทธบตร

สำคญของบรษท  ถกเพกถอน

18. สญญาอนญาตใชสทธ  ทงจากตางประเทศ (in license)  และทบรษทฯ  อนญาตใหผอนใช

สทธ  (out license) อยในสภาพเละเทะ  ไมมใครจำไดวาเคยไดรบอนญาตจากไหน  เรอง

อะไร  หรอเคยอนญาตใหใครใชสทธอะไรของบรษทฯ  บาง  และเมอไรจะตองจายเงน  หรอ

รบเงนเทาไร  หรอมเงอนไขอะไรทบรษทฯ  จะตองดำเนนการ  หรอคสญญาจะตองทำอะไร

บาง ฯลฯ

19. บรษทฯ  อยากจะเรมเขาสวงการอตสาหกรรมหนง  ซงไมเคยเขามากอน  ในขณะทบรษทอน 

มสทธบตรไทยหลายชน  เปนกำแพงปอมปราการ  ขดขวางไมใหบรษทฯ เขาสวงการได

90.3 ความลบทางการคา 1. ความลบทางเทคนคของบรษทฯ  ถกขโมยโดยคแขงหรอพนกงานของบรษทฯ  เอง  แลวนำไป

ขอรบสทธบตรในชอของตน

2. เทคโนโลยลบของบรษท  ถกลอกเลยนโดยคแขง  ซงเพงจะสงผบรหารมาเจรจากบบรษทฯ

เรองการรวมมอทางเทคนค

�87

3. วสดชนดใหมทคนคดไดโดยนกวจยของบรษทฯ  และสงไปทดสอบคณสมบตทหองทดลองใน

มหาวทยาลย  ตกไปอยในมอของคแขง  ซงนำไปขอรบสทธบตรทนท

4. สงทบรษทฯ  ถอวาเปนความลบทางการคาของบรษท  เมอเปนคดความในศาล  ปรากฎวา 

ศาลไมถอวาเปนความลบทางการคา  บรษทฯ  จงไมมสทธตามกฎหมาย

5. ทปรกษาดานความปลอดภยของบรษทฯ  ออกแบบระบบรกษาความปลอดภย  ซงจะตองใชงบประมาณกวา  500  ลานบาทในการสราง  เพอเกบความลบทางการคาของบรษทฯ ซง

สามารถตราคาเปนเงนเพยงไมถง 50 ลานบาท

6. พนกงานของบรษทฯ  ออกจากงาน  ไปทำงานอยกบคแขง  แลวนำความลบทางเทคนคของบรษทฯ  ไปบอกคแขง  (หรออาจนำไปบอก  ตงแตตอนทสมครงานใหม  ทงๆ  ทยงเปน

พนกงานของบรษทฯ  อย)

90.4 เครองหมายการคา 1. เครองหมายการคาของบรษทฯ  ถกนำไปจดทะเบยนในตางประเทศ  โดยบรษทผนำเขาสนคา

ของบรษทฯ

2. เครองหมายการคาของบรษทฯ  ถกผอนนำไปจดทะเบยนเปน  internet  domain  name  ทง

ในประเทศไทยและทวโลก

3. internet  domain  name  ของบรษท  เปนสทธของ  web  host  ซงบรษทฯ เคยใชบรการอย