การสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน

อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

ISAN IDENTITY REPRODUCTION OF ISAN PEOPLE IN SATON TAMBON

COMMUNITY SOIDAO DISTRICT, CHANTHABURI PROVINCE

ภาคนพนธ

ของ

สทธ กาบพลา

ปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถ�น

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ

มถนายน 2558

การสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน

อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ISAN IDENTITY REPRODUCTION OF ISAN PEOPLE IN SATON TAMBON

COMMUNITY SOIDAO DISTRICT, CHANTHABURI PROVINCE

ภาคนพนธ

ของ

สทธ กาบพลา

เสนอตอมหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ เพ�อเปนสวนหน�งของการศกษาตามหลกสตร

ปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการปกครองทองถ�น

ลขสทธ�เปนของมหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ

มถนายน 2558

q- - -c l a . ltuiu:o.lR1nuy'|ufi

dt :0 {

A u y ^ - . ^ 4 - . - - 4 o on 1 : fl il yt o 9t o n n nu flt I o { n u0 dl u lil Til SU 9i1il n de n 0 u

drtn o co un r r f,,r m i'gr,fi'u vr r_riq

Isan Identity Reproduction of Isan people in Saton Tambon Community

Soidao District, Chanthaburi province

A A

qilr nlily{n]

nBtyRrtuRlifioufl tnfi ilild

{......,........ rJ:vrrucounrnfiuuf

r j r < a di l :e ! lu ytlJ: nH lRlftUilU I

. j r a a dn: : il n 1: ynj : nu 1R lnuT{ u r

(:otgrcn:rrr:ti

n::i l f l1:dounrnfinuf

(n:.fn:u r6u:dr)

1d'iuoqffio1nilil1enurii'u:ruri'gf rlvrvr::fih{riur{Jucirund{ro{n1:flnurerlrrildngn:l a o t

tlE tg rg r ig r.l : e fl I du fl 'l d st : il fi I fil fi n dt ueryt n r : il n n : o I vlo I fi u

tor:.rfirf

(or:.nrrufnrfu o:Tu)

{u d...3..... r6ou..} nn.{y... w.?t..F.,ft

สทธ กาบพลา. (2558). การสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวด

จนทบร. ภาคนพนธ รป.ม. (การปกครองทองถ�น). จนทบร : มหาวทยาลยราชภฏราไพ

พรรณ.

คณะกรรมการท�ปรกษาภาคนพนธ

เชษฐณรช อรชน ปร.ด. (วฒนธรรมศาสตร) ประธานกรรมการ

นกรบ เถยรอ�า รป.ด. (รฐประศาสนศาสตร) กรรมการ

บทคดยอ

การวจยคร� งน� มความมงหมายเพ�อศกษาการดารงอย กระบวนการและปจจยท�มผลเก�ยวกบ

การสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ในการศกษา

ใชระเบยบวธวจยเชงประวตศาสตรอนประกอบดวยจากคาบอกเลา การสนทนากลม การวจยเอกสาร

และการสงเกตการณ ในการสมภาษณมผใหขอมลหลกท�สาคญไดแก ผอาวโส ปราชญชาวบาน

กานน ผใหญบาน ผนาชมชน หลงจากน�นนาขอมลมาทาการวเคราะห ตความและสรางขอสรป

เชงคณภาพ ผลการศกษาพบวาคนในชมชนสะตอนยงคงสบทอดอตลกษณของคนอสานตามฮตสบสอง

และคองสบส�ไวไดเปนสวนใหญ โดยมฮตสบสองขาดหายไปสองคงเหลอสบและคองสบส�ขาด

หายไปหาคงเหลอเกา ประเพณฮตสบสองคองสบส� สวนใหญท�ชาวสะตอนยงคงรกษาไวไดน�นม

กระบวนการการทากจกรรมโดยอาศยกลไกลท�สาคญคอ วดและชมชน เชน การจดประเพณตาง ๆ

ในวนสาคญทางพทธศาสนา สวนปจจยท�มผลตอการสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส� ไดแก

การมกระบวนการขดเกลาทางสงคมท�งโดยตรงและโดยออม ความเช�อส�งท�อยเหนอธรรมชาตท�สามารถ

ใหท�งคณและโทษแกผปฏบตและไมปฏบตตามและการผนวกประเพณฮตสบสองคองสบส� เขากบ

หลกธรรมทางพระพทธศาสนา สวนปจจยท�เปนอปสรรคตอการสบทอดฮตสบสองและคองสบส�

มสาเหตมาจากการไมมเวลาเขารวมกจกรรม ขาดผนาท�มความร ความเขาใจในกระบวนการ ข�นตอนท�

ถกตอง การยอมรบเอากระแสวฒนธรรมตางถ�นเขามาเผยแพร การกดทบทางสงคมและบทบาทของ

สมาชกในครอบครวท�เปล�ยนไปตามกระแสโลกาภวตนจงทาใหบางฮตสบสองและบางคองสบส�

ไมไดรบการยอมรบและสญหายไปในท�สด

คาสาคญ : อตลกษณ การสบทอด

Sutti Gabpila. (2015). Isan Identity Reproduction of Isan People in Saton Tambon Community,

Soidao District, Chanthaburi Province. Independent Study. M.P.A. (Local Government).

Chanthaburi : Rambhai Barni Rajabhat University.

Advisory Committee

Chetnarat Orachun Ph.D. (Cultural Science) Chairman

Nakrob Tianam D.P.A. (Public Administration) Member

Abstract

The purposes of this research were to investigate the existence, process, and factors relating to

the inheritance of the Isan people’s identity in the area of Saton Community in Soidow District in

Chanthaburi Province. The historical research approach with the study from the saying, focus group

discussion, document paper, and observation was employed in this research. The key informants

were the elders, local intellectuals, sub district headmen, village headmen, and local community

leaders. The collected data were then analyzed, interpreted, and created for the qualitative summary.

The research results revealed that people in the Saton Community had mostly showed their

inheritance of the Isan people’s identity based on traditions and customs known as Heet 12 Kong

14 (Heet-Kong). There were two missing aspects of Heet 12 and five missing aspects of Kong 14.

There were still ten aspects of Heet 12 and nine aspects of Kong14 left. The majority of Heet 12

Kong 14 which has been maintained is consisted of activities done in the temple and in the community.

The important religious activity; for example, is usually held in the temple. The factors affecting

the inheritance of Heet 12 Kong 14 are the direct and indirect socialization, beneficial and harmful

superstition, and combination of Heet 12 Kong 14 with Buddhist doctrines. The factors which were

considered as the difficulties of holding the traditions and customs were the lack of activity attendance,

community leaders who does not show their knowledge and understanding of the correct activity

process and step, streams of non-local culture which have been spread out in the community, education,

strain factors, and changing family roles caused by the globalization. These factors have influenced the

acceptance of Heet 12 Kong 14 and have brought the extinction of traditions and customs.

Keyword : Reproduction, Identity

กตตกรรมประกาศ

ภาคนพนธฉบบน�สาเรจสมบรณ ดวยความกรณาและความชวยเหลอใหคาแนะนาอยางดย�ง

จาก ดร.เชษฐณรช อรชน ประธานท�ปรกษาภาคนพนธ รองศาสตราจารย ดร.ชยยนต ประดษฐศลป

กรรมการท�ปรกษาภาคนพนธและ ดร.นกรบ เถยรอ�า กรรมการสอบภาคนพนธ ผวจยขอขอบพระคณ

เปนอยางสง ขอขอบคณคณาจารยทกทานท�ไดประสทธ� ประสาทวชา อนนามาซ� งความทรงคณคา

ทางวชาการตลอดระยะเวลาการศกษา

ขอกราบขอบพระคณพระอธการบญธรรม สทธญาโน ท�ไดใหการอปการะใหทนในการ

ศกษาคร� งน� และใหขอมลเก�ยวกบงานฮตสบสองคองสบส�ในการทาวจย

นายกองคการบรหารสวนตาบลสะตอน ผนาชมชน กานน ผใหญบาน ปราชญชาวบาน

ท�กรณาใหความรวมมอในการใหขอมลจากการลงพ�นท�สมภาษณเปนอยางดย�งและทกทานท�ใหการ

สนบสนน และใหกาลงใจ ซ� งเปนสวนสาคญท�ทาใหภาคนพนธฉบบน� สาเรจไดดวยด คณความด

และประโยชนอนพงมจากภาคนพนธฉบบน� ผวจยขอมอบเปนส�งบชาแดพระคณบดา มารดา คร

อาจารยและผมพระคณทกทาน

สทธ กาบพลา

สารบญ

บทท� หนา

1 บทนา .............................................................................................................................. 1

ความเปนมา .............................................................................................................. 1

วตถประสงคของการวจย ......................................................................................... 8

ประโยชนของการวจย .............................................................................................. 8

ขอบเขตของการวจย ................................................................................................. 7

นยามศพทเฉพาะ ...................................................................................................... 9

กรอบแนวคดในการวจย ........................................................................................... 9

2 แนวคด ทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ ........................................................................... 11

ความหมายของอตลกษณ ......................................................................................... 11

ประเภทของอตลกษณ .............................................................................................. 15

อตลกษณสวนบคคล ........................................................................................... 16

อตลกษณทางสงคม ............................................................................................ 16

แนวความคดการผลตซ� าทางวฒนธรรม .................................................................... 18

แนวความคดเก�ยวกบประเพณฮตสบสองคองสบส� .................................................. �2

งานวจยท�เก�ยวของ .................................................................................................... 26

3 วธดาเนนการวจย ........................................................................................................... 30

การเกบรวบรวมขอมล .............................................................................................. 30

การตรวจสอบขอมล ................................................................................................. 31

การวเคราะหขอมล ................................................................................................... 32

4 การวเคราะหขอมล ......................................................................................................... 33

บรบทของชมชน ...................................................................................................... 33

ประวตความเปนมาของชมชนบานสะตอน .............................................................. 34

อตลกษณคนอสานท�ยงคงสบทอดในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร ................................................................................................... 43

สารบญ (ตอ)

บทท� หนา

5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ ............................................................................ 69

วตถประสงคของการวจย ......................................................................................... 69

สรปผลการวจย ......................................................................................................... 69

อภปรายผล ............................................................................................................... 74

ขอเสนอแนะ ............................................................................................................. 76

บรรณานกรม .............................................................................................................................. 78

ภาคผนวก ................................................................................................................................... 82

แนวการสมภาษณ ................................................................................................................. 83

ประวตยอผวจย .......................................................................................................................... 86

สารบญตาราง

ตาราง หนา

1 ประเพณงานบญฮตสบสอง ............................................................................................ 44

� คองสบส�ท�ยงคงอยในชมชนบานสะตอนหมท� 1 ............................................................ 55

บทท� 1

บทนา

ความเปนมา

อตลกษณไมใชส�งท�เกดข�นตามธรรมธรรมชาตแตเปนส�งท�เกดจากการสรางของวฒนธรรม

ในชวงเวลาหน� งและวฒนธรรมกเปนส�งกอสรางทางสงคม นอกจากน� วฒนธรรมกไมใชส�งท�หยดน�ง

หรอตายตว หากแตมรปแบบเปนวงจรท�เรยกวา “วงจรแหงวฒนธรรม” ดงน�นอตลกษณท�งหลาย จงม

กระบวนการถกผลตใหเกดข�น สามารถถกบรโภคและถกควบคมจดการอยในวฒนธรรมเหลาน�น ท�งน�

ยงมการสรางความหมายผายทางระบบตาง ๆ ของการใชหรอนาเอามาสรางเปนอตลกษณของเรา อตลกษณ

ทองถ�นเกดจากส�งตาง ๆ ท�ถกสรางข�นในแตละจงหวด เชน ตราสญลกษณ คาขวญ สญลกษณประจา

จงหวด ประเพณ การแตงกาย ภาษาท�ใชพด อาหารท�รบประทาน สถานท�ทองเท�ยว ส�งเหลาน� เปนส�งท�

สงคมไดสรางข�นเปนวฒนธรรมประเพณทองถ�นของแตละจงหวด (อภญญา เฟ� องฟสกล. 2556 : 125)

ภาคอสานหรอภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยนบต�งแตแรกเร�มมการพฒนาการ

ทางประวตศาสตรรวมกนกบอาณาจกรลานชางซ� งไดสถาปนาข�นท�ฝ�งซายของแมน� าโขง ในราวพทธ

ศตวรรษท� 19 และเปนสวนหน�งของราชอาณาจกรลาว ทาใหคนในภาคอสานมความเปนลาวรวมกน

กบคนท�อยในดนแดนลาวท�งทางดาน เช�อชาต ภาษา ธรรมเนยม ประเพณ คตความเช�อ รวมถงจารต

ตอมาในชวงตนพทธศตวรรษท� 24 อานาจของรฐไทยเร�มขยายอทธพลมายงบรเวณภาคอสานและไดเขา

ครอบครองเปนผลสาเรจในป พ.ศ. 2436 โดยรฐไทยไดทาการปฏรปมณฑลเทศาภบาลผนวกภาคอสาน

เขามาเปนสวนหน�งของรฐไทยสงผลใหอสานถกแบงแยกออกจากดนแดนลาวโดยเดดขาด โดยรฐไทย

ไดเขามาจดการปกครองรปแบบใหมเพ�อกระชบความสมพนธระหวางหวเมองอสานกบสวนกลาง

ใหมากข�นพรอมกบไดถายทอดขนบธรรมเนยมประเพณจากสวนกลางใหคนพ�นเมองผนวกอสานเขาเปน

อนเดยวกนกบภมศาสตรรฐไทยท�งทางดานกายภาพและความรสกสานกของผคน อยางไรกดคนอสาน

ถอไดวาเปนคนไทยท�มอตลกษณอนโดดเดนเปนลกษณะของกลมตนท�มความแตกตางจากคนไทยใน

พ�นท�อ�น ๆ ไมวาจะเปนภาษา การแตงกาย อาหาร ความเช�อ ประเพณและวถชวต แตส�งท�สะทอนอตลกษณ

ทางวฒนธรรมของตนอสานท�เดนชดท�สดคอ ประเพณฮตสบสองคองสบส� (นาฏนภา ชลตานนท.

2524 : 198)

ฮตสบสองคองสบส�จงเปนขนบธรรมเนยมประเพณของชาวอสานท�ปฏบตสบตอกนมา

จนถงปจจบน ซ� งเปนวฒนธรรมท�แสดงถงความเปนชาตเกาแกและเจรญรงเรองมานานอนเปนเอกลกษณ

2

ของคนอสานและทองถ�นอสานท�ทาใหคนอสานสามารถดารงเผาพนธของตนมาไดจนถงปจจบน เม�อคน

อสานมการอพยพยายถ�นฐานไปยงท�อ�นหรอไปยงภาคอ�น ๆ กไดนาเอาหลกปฏบตฮตสบสองคองสบส�

ไปเปนแบบแผนในการดาเนนชวตดวย

ฮตสบสองท�คนอสานยดถอน�นมาจากคาสองคาไดแก ฮต คอคาวา จารต หมายถงความประพฤต

ธรรมเนยม ประเพณ ความประพฤตท�ด ดงน�นฮตสบสองจงหมายถงประเพณท�ประชาชนในภาคอสาน

ปฏบตกนมาในโอกาสตาง ๆ ท�งสบสองเดอนของแตละป เปนการผสมผสานพธกรรมท�เก�ยวกบเร�องผ

และพธกรรมทางการเกษตรเขากบพธกรรมทางพทธศาสนา นกปราชญโบราณไดวางฮตสบสองไวดงน�

(ปรชา พนทอง. 2534 : 738-742)

1. เดอนอาย – บญเขากรรม

งานบญเดอนอายหรอเดอนเจยง พระสงฆจะทาพธเขากรรมหรอท�เรยกวาเขาปรวาสกรรม

เพ�อทาการชาระมลทนท�ไดลวงละเมดพระวนยคอ ตองอาบตสงฆาทเสส การอยกรรมน�นจะใชเวลา 6-9 วน

ในระหวางน� เองชาวบานจะเตรยมอาหารหวานคาว นาไปถวายพระภกษท�งเชาและเพล เพราะการอยกรรม

จะตองอยในบรเวณสงบ เชน ชายปาหรอท�หางไกลชมชน (หรออาจเปนท�สงบในบรเวณวดกได) ชาวบาน

ท�นาอาหารไปถวายพระภกษในระหวางอยกรรมน� เช�อวาจะทาใหไดบญกศลมาก

2. เดอนย� – บญคณลาน

บญคนลานหรอบญคนขาวบญ คนลานหรอบญคนขาวเปนพธกรรมฉลองภายหลงจาก

เสรจส�นการเกบเก�ยว ชาวบานรสกยนดท�ไดผลผลตมาก จงตองการทาบญโดยนมนตพระสงฆมาสวด

มนตในลานขาวและในบางแหงจะมการสขวญขาวเพ�อฉลองความอดมสมบรณ กลาวขอบคณแมโพสพ

และขอโทษท�ไดเหยยบย �าพ�นแผนดนในระหวางการทานาเพ�อความเปนสรมงคลและใหผลผลตเปน

ทวคณในปตอไป

3. เดอนสาม – บญขาวจ�

บญขาวจ�เปนประเพณท�เกดจากความสมครสมานของชมชน ชาวบานจะนดหมายกนมา

ทาบญรวมกนโดยชวยกนปลกผามหรอปะราเตรยมไวในตอนบาย คร� นเม�อถงรงเชาในวนตอมาชาวบาน

จะชวยกนจ�ขาวหรอป� งขาวและตกบาตรขาวจ�รวมกน หลงจากน�นจะใหมการเทศนนทานชาดกเร�องนาง

ปณณทาสเปนเสรจพธ

4. เดอนส� – บญพระเวส

บญผะเหวดเปนสาเนยงชาวอสานท�มาจากคาวา บญพระเวสหรอพระเวสสนดรเปนประเพณ

ตามคตความเช�อของชาวอสานท�วา หากผใดไดฟงเทศนเร�องพระเวสสนดรท�ง 13 กณฑจบภายในวนเดยว

3

จะไดเกดรวมชาตภพกบพระศรอรยเมตไตย บญผะเหวดน� จะทาตดตอกนสามวนวนแรกจดเตรยมสถานท�

ตกแตงศาลาการเปรยญ วนท�สองเปนวนเฉลมฉลองพระเวสสนดร

5. เดอนหา – บญสงกรานต

เดอนหา บญสรงน� าหรอบญฮดสรง บญฮดสรงหรอบญสงกรานต จดใหมในวนข�น 15 ค�า

เดอนหา ซ� งถอเปนวนข�นปใหมของไทยมาต�งแตโบราณ ในวนข�นปใหมของไทยมาแตโบราณในวนน�

พระสงฆนาพระพทธรปออกจากโบสถมาไวท�หอสรงตอนบาย ชาวบานจะนาน� าอบ น� าหอมมารวมกน

สรงน�าพระพทธรปท�หอสรงน� จากน�นกออกไปเกบดอกไมมาจดประกวดประชนในการบชาพระ ระหวางน�

ชาวบานพากนเลนแคน ฉ�งฉาบเพ�อความสนกสนาน รดน� าดาหวญาตผใหญและเลนสาดน� ากน โดยชาวบาน

อาจเลนสนกสนานถง 15 วน

6. เดอนหก – บญบ�งไฟ

บญบ�งไฟเปนประเพณท�เกดจากความเช�อเก�ยวกบแถน เม�อถงเดอนหกเร�มตนการทานา

ชาวบานจะจดบ�งไฟเปนการบชาขอใหพญาแถนบนดาลฝนใหตกลงมา ประเพณบญบ�งไฟเปนกจกรรม

รวมกนของชมชนอสานหลาย ๆ หมบาน หมบานเจาภาพจะปลกโรงเรอนเรยกวา ผามบญ ไวตอนรบ

ชาวบานจากหมบานอ�น และดแลจดหาอาหารสาหรบทก ๆ คน เชาของวนงานชาวบานจะรวมกน

ทาบญประกวดประชนแหและจดบ�งไฟท�ตกแตงอยางงดงาม บ�งไฟของหมบานใดจดไมข�นชาวบาน

หมบานน�นจะถกโยนลงโคลนเปนการทาโทษและจะมการเซ�ง ฟอนกนอยางสนกสนานและจะมการ

เซ�งปลดขกรวมอยในขบวนดวยเสมอ โดยมความเช�อวาเปนการไลผใหพนออกไปจากหมบานและเรง

ใหแถนสงฝนลงมาเรว ๆ

7. เดอนเจด – บญซาฮะ

บญซาฮะหรอชาระ เกดตามความเช�อท�วาเม�อถงเดอนเจดตองทาบญชาระจตใจใหสะอาด

และเพ�อปดเปาส�งรงควาญไมเปนมงคลออกจากหมบาน บางทองถ�นเรยกประเพณน�วาบญเบกบาน ซ� งม

พธกรรมท�งทางศาสนาพทธและไสยศาสตร ในวนงานชาวบานพากนนาภตตาหารมาถวายแดพระภกษสงฆ

และรวมกนฟงเทศน ฟงธรรม รวมท�งมการเซนไหวศาลหลกบานเพ�อขอความคมครองใหพนจากภยพบต

และชวยขบไลส�งไมดไมงามออกไปจากหมบานใหบานเกดความเปนสรมงคล

8. เดอนแปด – บญเขาพรรษา

บญเขาพรรษาของภาคอสานเปนประเพณทางพทธศาสนาคลายคลงกบทางภาคกลางคอ

จะมการทาบญตกบาตร ถวายผาอาบน�าฝน สบง จวรและเทยนพรรษา หากแตในภาคอสานจะจดขบวน

4

แหเทยนอยางย�งใหญและมกมการประกวดความสวยงามของเทยนจากแตละหมบาน ซ� งตกแตงสลกเสลา

เทยนเปนลวดลายเร�องราวทางพทธศาสนาอยางสวยงาม เม�อแหเทยนมาถงวดชาวบานจะรบศล รบพร

ฟงธรรม ตอนค�าจะเวยนเทยนรอบพระอโบสถ

9. เดอนเกา – บญขาวประดบดน

บญขาวประดบดน จดข�นในชวงปลายเดอนเกาเปนการทาบญใหญาตผลวงลบ โดยการ

นาขาวปลาอาหารคาวหวาน หมากพล บหร�อยางละเลกละนอยหอดวยใบตองเปนสองหอกลดตดกน

เตรยมไวต�งแตหวค�า คร� นถงเวลาตสาม ตส�ของวนรงข�นจะนาหออาหารและหมากพลไปวางไวตาม

โคนตนไมรอบ ๆ วด เพ�อใหญาตพ�นอยผลวงลบรวมท�งผไรญาตอ�น ๆ ซ� งเช�อวาจะมาเย�ยมญาตพ�นอง

ในเวลาน� มารบไปเพ�อจะไดไมอดอยากหวโหย นอกจากจะเปนการทาบญและทาทานแลวยงแสดงถง

ความกตญ�อกสวนดวย

10. เดอนสบ – บญขาวสาก

บญขาวสากเปนประเพณในวนข�น 15 ค�า ซ� งชาวบานจะจดเตรยมสารบอาหาร ซ� งบรรจ

ขาวเหนยว อาหารแหง เชน ปลายาง เน�อยาง แจวบองหรอน� าพรกปลาราและหอขาวเลก ๆ อกหอหน� ง

สาหรบอทศใหญาตผลวงลบและนาไปทาบญท�วด โดยจะเขยนช�อเจาของสารบอาหารและเคร�องไทยทาน

ใสไวในบาตรเพ�อใหพระในวดจบสลาก หากภกษรปใดจบสลากไดช�อผใดกจะไดสารบอาหารพรอม

เคร�องไทยทานของเจาภาพน�น ๆ

11. เดอนสบเอด – บญออกพรรษา

บญออกพรรษาในเดอนสบเอด นอกจากจะเปนโอกาสท�พระภกษสงฆจะแสดงอาบตและ

วากลาวตกเตอนกนแลว ชาวบานในภาคอสานยงมกจกรรมกนอกหลายอยาง ท�งประเพณตกบาตรเทโว

การจดประทปโคมไฟประดบประดาตามตนไม บางแหงนาตนออยหรอไมไผมามดเปนเรอจดโคมแลว

นาไปลอยในแมน�าท�เรยกวา การไหลเรอไฟ เพ�อเปนพทธบชาสาหรบหมบานท�อยไกลแหลงน� าจะนยม

ทาปราสาทผ�งหรอผาสาดผ�งทาจากกาบกลวยประดบประดาดวยข�ผ�ง ซ� งทาเปนดอกไม แตปจจบนมก

ใชข�ผ�งมาตกแตงปราสาทท�งหลง แลวจดขบวนแหมาถวายท�วดอยางสนกสนาน

12. เดอนสบสอง – บญกฐน

บญกฐนคอ บญท�เรยกวา กาลทานน� มกาหนดใหทาไดเฉพาะในชวงวนแรม 1 ค�า เดอน11

ถง 15 ค�า เดอน 12 ของทกป จงมช�อเรยกอกอยางวา บญเดอน 12 ชาวอสานเช�อวาผใดไดทาบญกฐน

จะไมตกนรกและจะไดรบผลบญท�ทาในชาตน� ไวเกบกนในชาตหนา งานบญกฐนจงจดเปนงานสาคญ

ในสวนพธกรรมน�นคลายคลงกบภาคกลางแตท�ชาวอสานและเคร�องบรวารกฐน ซ� งสวนมากจะเปน

เคร�องใชในครวเรอนมาต�งวางไวในท�เปดเผยเพ�อใหญาตพ�นองหรอชาวบานใกลเคยงนาส�งของ เชน

5

เส�อ หมอน อาสนสงฆ ฯลฯ มารวมสบทบ ตอนเยนของวนรวมกจะนมนตพระสงฆมาเจรญพระพทธมนต

ตอนกลางคนอาจจดใหมมหรสพตาง ๆ และท�ขาดไมไดในงานบญกฐนกคอ ตองจดบ�งไฟ พล อยางนอย

จานวน 4 บ�ง เอาไวจดเม�อตอนหวค�าหน�งลก ตอนดกหน�งลก ตอนใกลสวางหน�งลกและตอนถวายกฐน

อกหน�งลก นอกจากจดบ�งไฟพลแลวกจะจดบ�งไฟตะไลเปนระยะ ๆ ในขณะท�แหกฐน

คองสบส�เปนคาและขอปฏบตคกบฮตสบสอง คองแปลวา แนวทางหรอครรลอง ซ� งหมายถง

ธรรมเนยมประเพณหรอแนวทางและสบส� หมายถงขอวตรหรอแนวทางปฏบตสบส�ขอ ดงน�นคองสบส�

จงหมายถงขอวตรหรอแนวทางท�ประชาชนทกระดบนบต�งแตพระมหากษตรย ผมหนาท�ปกครองบานเมอง

พระสงฆและคนธรรมดาสามญพงปฏบตสบส�ขอ สรปไดหลายมมมองดงน� (ปรชา พนทอง. 2534 : 22)

1. เปนหลกปฏบตกลาวถงครอบครวในสงคมตลอดจนผปกครองบานเมอง

2. เปนหลกปฏบตของพระมหากษตรยในการปกครองบานเมองและหลกปฏบตของประชาชน

ตอพระมหากษตรย

3. เปนหลกปฏบตท�พระราชายดถอปฏบต เนนใหประชาชนปฏบตตามจารตประเพณและคน

ในครอบครวท�ปฏบตตอกน

4. เปนหลกปฏบตในการปกครองบานเมองใหอยเปนสขตามจารตประเพณ

แตละขอมคาวาฮตนาหนาดวย (ทาใหเกดความสบสนกบฮตสบสอง) แตละคองจะมสบส� ฮต

ยกเวน ฮตปคองเดอนจะมเพยงสบสองฮต ซ� งน�นกคอฮตสบสองท�กลาวไวแลวขางตน

คองประกอบดวย 1) ฮตเจาคองขน 2) ฮตทาวคองเพย 3) ฮตไพรคองนาย 4) ฮตบานคองเมอง

5) ฮตปคองยา 6) ฮตตาคองยาย 7) ฮตพอคองแม 8) ฮตใภคองเขย 9) ฮตปาคองลง 10) ฮตลกคองหลาน

11) ฮตเถาคองแก 12) ฮตปคองเดอน (ฮตสบสอง) 13) ฮตไฮคองนา และ 14) ฮตวดคองสงฆ (ปรชา พนทอง.

2534 : 599)

ดงน�นฮตสบสองคองสบส� ท�กลาวมาขางตนจงเปนเปนครรลองหรอเปนแบบแผนในการ

ดาเนนชวตของคนอสานท�ไดยดถอเปนแนวทางปฏบตตลอดมาจนถงปจจบน ซ� งคนอสานในชมชน

สะตอนท�สบช�อสายมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย กไดนาเอาหลกฮตสบสองคองสบส�

มาปฏบตดวย เพราะคนอสานเปนกลมชนท�มประวตศาสตรความเปนมาทางดาน เช�อชาต ภาษา วฒนธรรม

ขนบธรรมเนยม ประเพณและระบบความเช�อท�เปนเอกลกษณของตนเอง เม�อมการอพยพกระจายตว

ออกไปยงภาคตาง ๆ เพ�อหาแหลงท�อยและพ�นท�ทากน คนอสานกไดนาเอาหลกปฏบตทางพระพทธศาสนา

และขนบธรรมเนยมประเพณของชาวอสานท�เคยยดถอปฏบตสบตอกนมาจนถง ซ� งขนบธรรมเนยม

ประเพณและวฒนธรรมน�แสดงถงความเปนชาตเกาแกและเจรญรงเรองมานานอนเปนเอกลกษณของ

6

คนอสานและทาใหคนอสานสามารถดารงเผาพนธของตนมาจนถงปจจบน ขนบธรรมเนยมหรอหลก

ปฏบตท�วาน� กคอ ฮตสบสองคองสบส� ดงน�นฮตสบสองคองสบส� จงหมายถงประเพณท�ประชาชนใน

ภาคอสานปฏบตกนมาในโอกาสตาง ๆ ท�งสบสองเดอนของแตละป เปนการผสมผสานพธกรรมท�เก�ยวกบ

เร�องผและพธกรรมทางการเกษตรเขากบพธกรรมทางพทธศาสนาเม�อคนอสานยายถ�นฐานมาอยในพ�นท�

สะตอนกไดนาเอาหลกจารตประเพณฮตสบสองคองสบส�นามาเปนหลกในการดาเนนชวตดวย

การอพยพยายถ�นฐานของคนอสานในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร เร�มม

การอพยพยายถ�นฐานเขามาอยในพ�นท�สะตอนในราวป พ.ศ. 2510 และไดสรางชมชนสะตอนข�นมาจน

เปนชมชนในปจจบน ชมชนบานสะตอน หมท� 1 ปจจบนอยในเขตพ�นท�การปกครองขององคการบรหาร

สวนตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ซ� งผวจยไดมโอกาสไดพดคยกบผเฒาผแกและปราชญ

ชาวบานท�เปนคนในพ�นท�ท�รเร�องราวเปนอยางด ไดความวาท�คนอสานไดอพยพมาอาศยอยท�น�กเพ�อหน

ภยแลงมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เม�อราว 30 กวาปกอน เพ�อมาหาแหลงท�ดนทากนใหม ท�มความ

อดมสมบรณกวาท�เดม แลวไดมาอาศยอยบรเวณน� เหนวาท�ดนตรงบรเวณพ�นท�สะตอนในขณะน�น ยงเปน

ปาดบช�นท�เปนแนวทอดยาวเช�อมตอกบผนปาในเขตกมพชาเพ�อนบานของเราและท�ยงมความอดมสมบรณ

มท�งลาคลองไหลผาน แหลงน�าอดมสมบรณเหนวาเปนพ�นท�ท�เหมาะท�จะใชในการปลกพช ทาสวน ทาไร

และทาการเกษตรประกอบกบพ�นท�แหงน� เปนท�วางเปลาไมมเจาของจงสามารถจบจองเปนเจาของไดเลย

และพ�นท�สะตอนยงเปนผนปาท�มความอดมสมบรณเตมไปดวนพชพรรณธญญาหาร สตวปานานาชนด

เดมชาวบานท�อาศยอยในบรเวณน� ยงดารงชวตดวยการหาของปา ลาสตวในการเล� ยงชพอยในเวลาน�น

และคนอสานไดเขามาอยอาศยรวมกบคนในพ�นท�เดมซ� งเปนชาวเขมรท�ไดอาศยอยกอนแลว ตอมาไดม

คนอสานท�อพยพมาจากทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอเพ�มมากข�นจงไดเลอกท�จะสรางชมชนตรงบรเวณ

น� ข�นมากเพราะเหนวาพ�นท�ตรงน� มความเหมาะสมท�งสภาพดนฟาอากาศ ท�จะทาการปลกพชไร ทาสวน

เชน ไรขาวโพด มนสาปะหลงและทาไรฝาย เหตท�คนอสานไมเลอกอพยพไปแถวชายทะเลเพราะวาไม

มความรเร�องการทาประมง และเหนวาพ�นท�บรเวณสะตอนเปนท�ราบสงลกษณะพ�นท�เหมาะแกการทาไร

ทาสวนและลกษณะของอากาศคลายกบถ�นท�อยเดมจงไดเลอกเอาพ�นท�ตรงน�ต�งเปนชมชนข�นมา จงได

บกเบกจบจองท�ดนบรเวณน� เพ�อเปนแหลงท�ทากนแหงใหมและไดสรางแหลงท�อยท�พกพาอาศยข�นมา

และเม�อเหนวาแหลงท�ตนทากนมความอดมสมบรณเหมาะแกการทาเกษตรกรรมปลกมนสาปะหลง

ขาวโพดและเหมาะแกการสรางบานเรอนและเหมาะแกการทามาหาเล�ยงชพแลวจงนกถงญาตพ�นองท�

ตองทนอยกบความแหงแลงทางภาคอสานอยากใหมามท�ทากนท�มความอดมสมบรณ จงแจงขาวไปยง

ญาตพ�นองท�อยยงถ�นท�อยเดม คอภาคอสานน�นเอง เม�อญาตพ�นองท�อยยงถ�นเดมไดทราบขาวตามคา

7

บอกเลาของคนรนกอน ๆ ท�อพยพไปยงพ�นท�น�นกอนแลวกไดมการยายถ�นฐานตามกนมาเพ�อมาสมทบ

กบญาตท�อยกอนแลวทางน� และมการอพยพตามกนมามากข�นเร�อย ๆ และไดจบจองแหลงทากนใหม

แลวกไดต�งเปนชมชนข�นมา เรยกวา ชมชนบานสะตอน ชมชนน� ซ� งประชากรสวนใหญท�อาศยอยใน

ชมชนตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร รอยละ 90 เปนคนอสาน ซ� งอพยพมาจากหลาย

จงหวดของทางภาคอสานไดแก จงหวดอบลราชธาน นครราชสมา บรรมย ศรษะเกษ รอยเอด ยโสธร

สรนทร กาฬสนธ ขอนแกน มหาสารคาม เพชรบรณและจงหวดอ�น ๆ ของทางภาคอสาน ซ� งการอพยพ

ยายถ�นของคนอสานเขามาอาศยอยในภาคตะวนออกโดยเฉพาะในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอ

สอยดาว จงหวดจนทบร คนอสานกลมน� ถงแมจะอพยพมาอยในภาคตะวนออกซ� งเปนเขตชายแดนท�

ตดตอระหวางไทยกบกมพชาดานทศตะวนออกกตามและเปนพ�นท�ท�ตางจากถ�นเดม คนอสานกลมน� ก

ยงคงยดถอคตความเช�อแบบด�งเดม คอยดม�นในวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณตามอตสบสองคอง

สบส�ท�เปนความเช�อเดมท�สบทอดกนมาจากถ�นท�อยเดมคอของภาคอสานมาเปนแนวทางปฏบตในการ

ดาเนนชวตในสงคมคนอสานท�เกดข�นมาใหมชมชนตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร (ใบส

เทวโลก. สมภาษณ. 2557)

ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ประชากรสวนใหญท�อาศยอยในชมชนเปนคน

อสานมการสบทอดขนบธรรมเนยมประเพณตามฮตสบสองคองสบส� วฒนธรรม ภาษา อาหาร การละเลน

และคตความเช�อแบบคนอสาน ส� งเหลาน� เปนส� งสะทอนความเปนอตลกษณของคนอสานผานการ

แสดงออกทางสงคมวาเปนกลมคนหรอกลมคนพวกเดยวกน คอคนอสานคนกลมน� มอดมการณทาง

อานาจของระบบความเช�อในส�งศกด� สทธ� ยดม�นในวฒนธรรม ขนบธรรมเนยม ประเพณตามฮตสบสอง

คองสบส� มความม�นคงในพระพทธศาสนาและภมปญญาของตนและใหความสาคญในระบบเครอญาต

กลมผอาวโสของหมบาน ซ� งหมายถงกลมผนาการอพยพ ผนาของกลมกอต�งหมบาน ผมอายมากท�อาศย

อยในหมบานมานานแลวและกลมหมอพ�นบาน ผทรงภมปญญาตามฮตสบสอง คองสบส�และผนาชมชน

เพราะคนอสานเหนวาส�งเหลาน� คอมรดกทางวฒนธรรมท�บรรพบรษส�งสมและสบทอดกนมาจากรนสรน

ดงน�นขนบธรรมเนยมประเพณฮตสบสองคองสบส� วฒนธรรมในดานการดาเนนชวต ภาษา อาหารและ

สภาพแวดลอม ส�งเหลาน� จงเปนตวกาหนดอตลกษณและเปนตวบงบอกตวตนวาน�คอตวตนของคนอสาน

อยางแทจรง

พ�นท�สะตอนเปนพ�นท�ตดชายแดนท�มแนวเขตตดตอกบเขตประเทศกมพชาท�มคนอสานอาศย

อยเปนจานวนมากและเปนกลมของคนอสานท�อยในภาคตะวนออกท�ยงคงมการสบทอดการปฏบตตาม

ขนบธรรมเนยม ประเพณตามฮตสบสองคองสบส�และยงมวถชวตและคตความเช�อแบบด�งเดมอย ซ� งคน

8

ในชมชนยงใชภาษาอสานในการส�อสารกนจงเปนพ�นท�ท�นาสนใจ แตปจจบนการสบทอดขนบธรรมเนยม

ประเพณตามฮตสบสองคองสบส�ตามความเช�อแบบด�งเดมซ� งเปนอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบล

สะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบรมแนวโนมลดนอยถอยลงเน�องจากบรบททางสงคมของชมชน

ไดเปล�ยนแปลงไปตามกระแสโลกาภวตน

ดงน�นผวจยจงมความสนใจท�จะศกษาการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนสะตอนวาม

กระบวนการในการสบทอดกนมาอยางไรและมปจจยและเง�อนไขอะไรท�ทาใหการสบทอดอตลกษณตาม

ประเพณฮตสบสองคองสบส�ยงคงอยและสญหายไป

ผลจากการศกษาวจยในคร� งน� จะทาใหตระหนกถงคณคาทางวฒนธรรมตามประเพณฮตสบสอง

คองสบส�และการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวด

จนทบร ตลอดท�งไดนาองคความรท�ไดจากการศกษาไปเช�อมโยงหรอเผยแพรไปสหนวยงานของภาครฐ

เชน สภาวฒนธรรมประจาตาบล สถานศกษาเพ�อกอใหเกดประโยชนกบชมชน สงคม ประเทศชาตอยาง

ย �งยนสบไป

วตถประสงคของการวจย

การวจยคร� งน� ผวจยมวตถประสงคดงน�

1. เพ�อศกษาอตลกษณท�ยงคงสบทอดของคนอสานในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอ

สอยดาว จงหวดจนทบร

2. เพ�อศกษากระบวนการท�ยงคงสบทอดอตลกษณตามตามประเพณฮตสบสองคองสบส�ของ

คนอสานในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

3. เพ�อศกษาปจจยและเง�อนไขท�มผลตอการสบทอดอตลกษณตามประเพณฮตสบสองคองสบส�

ของคนอสานในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

ประโยชนท�คาดวาจะไดรบ

การวจยคร� งน� ผวจยคาดวาจะไดรบประโยชนดงน�

1. เพ�อใหคนในชมชนเหนคณคาประเพณฮตสบสองคองสบส�ของคนอสานในชมชนสะตอน

ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

2. เพ�อสงเสรมและเผยแพรประเพณฮตสบสองคองสบส�ของคนอสานในชมชนสะตอน

ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

9

3. เพ�ออนรกษและฟ� นฟประเพณฮตสบสองคองสบส�อนเปนอตลกษณของคนอสานในชมชน

สะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

ขอบเขตของการวจย

การศกษาถงการสบทอดอตลกษณตามประเพณฮตสบสองคองสบส�ของคนอสานในชมชน

สะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ไดกาหนดขอบเขตของการศกษาไวดงน�

ขอบเขตดานพ�นท� การเลอกพ�นศกษามความสาคญตอการไดมาซ� งขอมลท�ตรงและเพยงพอตอ

การอธบายปรากฏการณท�ตองการศกษา ลกษณะพ�นท�ท�ทาการศกษาจะตองสอดคลองและตรงตามความ

มงหมายของการวจย ปญหาการวจยและกรอบความคดในการวจยซ� งในการวจยคร� งน� ใชวธเลอกพ�นท�

ในการศกษา โดยกาหนดเกณฑของพ�นท�ท�ศกษาไวดงน� คอพ�นท�ในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวด

จนทบรท�ปรากฏยงมการสบทอดอตลกษณดานวฒนธรรมประเพณตามฮตสบสองคองสบส�ของคนอสาน

อย ไดแก หมท� 1 บานสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

นยามศพทเฉพาะ

อตลกษณ หมายถงคณสมบตเฉพาะตว เพราะฉะน�นคาวา “อตลกษณ” จงหมายถงคณลกษณะ

เฉพาะตว ซ� งเปนตวบงช�ของลกษณะเฉพาะของบคคล สงคม ชมชนหรอประเทศ ตวอยางเชน เช�อชาต

ภาษา วฒนธรรมทองถ�นและศาสนา ซ� งมคณลกษณะเฉพาะของชมชนน�น ๆ ซ� งไมเหมอนกบสงคมอ�น ๆ

พดงาย ๆ คอลกษณะท�ไมเหมอนกบของบคคลอ�น ๆ น�นเอง

การสบทอด หมายถงการดารงไวซ� งความเปนอตลกษณส�งท�ดงามท�มการถายทอดสกนมาของ

คนอสานในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว เชน วฒนธรรม ประเพณและธรรมเนยมปฏบตของคนอสาน

ขนบธรรมเนยมประเพณ หมายถงประเพณของชาวอสานท�อยในชมชนตาบลสะตอน อาเภอ

สอยดาว จงหวดจนทบรท�ยดถอปฏบตสบตอกนมา เชน ประเพณบญบ�งไฟ ประเพณบญกลางบาน ประเพณ

การแตงงาน ประเพณทาบญตกบาตร ประเพณข�นบานใหม

ชาวอสาน หมายถงประชาชนชาวอสานท�อาศยอยในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวด

จนทบร

วฒนธรรมประเพณอสาน หมายถงขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมท�เรยกวาฮตสบสอง

คองสบส� ซ� งฮตสบสอง คอประเพณประจาสบสองเดอนท�คนในสงคมไดมโอกาสรวมชมนมทาบญทก ๆ

10

เดอน ในรอบปทาใหใกลชดสนทสนมคนเคยกน สามคคกนใกลชดกบศาสนาอนเปนเคร�องขดเกลาจตใจ

ของคนใหสงข�น สวนคองสบส�น�นเปนหลกปฏบตตนใหเหมาะสมแกกาลเทศะตามฐานะของแตละตน

ฮตสบสองคองสบส�จงมลกษณะคลาย ๆ กบกฎหมายท�กาหนดหนาท�บคคลตองปฏบตตอตนเองและสงคม

ฮตสบสอง หมายถงจารตประเพณสบสองรายการคอประเพณประจาสบสองเดอนน�นเอง

เปนจารตประเพณท�จะทาใหสมาชกในสงคมไดมโอกาสรวมชมนมกนทาบญเปนประจาทก ๆ เดอนของ

รอบป ผลท�ไดรบคอทกคนจะมเวลาเขาวดใกลชดกบหลกธรรมของธรรมทางศาสนาย�งข�น ทาใหประชาชน

ในยานใกลเคยงรจกมกคน สามคคกนเปนอยางดและมผลงานทางออมคอ เม�อวางจากการงานอาชพแลว

กมจารตบงคบใหทก ๆ คนเสยสละทางานรวมกนเพ�อสงคมสวนรวมไมใหคนอยวาง ถาผใดฝาฝนกถก

สงคมลงโทษต�งขอรงเกยจอยางจรงจง

คองสบส� เปนคาและขอปฏบตคกบฮตสบสอง คอง แปลวา แนวทางหรอครรลอง ซ� งหมายถง

ธรรมเนยมประเพณหรอแนวทางและสบส� หมายถง ขอวตรหรอแนวทางปฏบตสบส�ขอ ดงน�นคองสบส�

หมายถง ขอวตรหรอแนวทางท�ประชาชนทกระดบนบต�งแตพระมหากษตรย ผมหนาท�ปกครองบานเมอง

พระสงฆและคนธรรมดาสามญพงปฏบตสบส�ขอ อาจสรปไดหลายมมมองดงน�

1. เปนหลกปฏบตกลาวถงครอบครวในสงคมตลอดจนผปกครองบานเมอง

2. เปนหลกปฏบตของพระมหากษตรยในการปกครองบานเมอง และหลกปฏบตของ

ประชาชนตอพระมหากษตรย

3. เปนหลกปฏบตท�พระราชายดถอปฏบต เนนใหประชาชนปฏบตตามจารตประเพณและคน

ในครอบครวท�ปฏบตตอกน

4. เปนหลกปฏบตในการปกครองบานเมองใหอยเปนสขตามจารตประเพณ

บทท� 2

แนวคด ทฤษฎและงานวจยท�เก�ยวของ

ในการสารวจองคความรท�เก�ยวของกบการวจยสามารถสรปเปนหวขอตาง ๆ ไดดงน�

1. ความหมายของอตลกษณ

2. ประเภทของอตลกษณ

2.1 อตลกษณสวนบคคล

2.2 อตลกษณทางสงคม

3. แนวความคดการผลตซ� าทางวฒนธรรม

4. แนวความคดเก�ยวกบประเพณฮตสบสองคองสบส�

5. งานวจยท�เก�ยวของ

ความหมายของอตลกษณ

สงคมมนษย คอการอยรวมกนของมนษยโดยมลกษณะความสมพนธซ� งกนและกนหลาย

รปแบบ เชน อาชพ อาย เพศ ศาสนา ฐานะ ท�อยอาศย สงคมของมนษยเกดจากกลมบคคลท�มความ

สนใจรวมกนไมวาจะในดานใด เชน ประเทศ จงหวดและอ�น ๆ และมกจะมวฒนธรรมหรอประเพณ

รวมถงภาษา การละเลนและอาหารการกนของตนเองในแตละสงคม การท�มนษยรวมกนเปนสงคมน�น

เพราะมนษยมพฤตกรรมการอยรวมกนในสงคมพฤตกรรมเหลาน�นไดขดเกลามาโดยลาดบจนกลายเปน

วฒนธรรม ดงน�นในแตละสงคมจงยอมมวฒนธรรมเฉพาะตวถอเปนเอกลกษณอนโดดเดน แมวาจะ

มชนกลมตาง ๆ ตามภาษาพดท�หลากหลายแตวฒนธรรมจะแสดงถงความเปนปกแผน การมวฒนธรรม

ท�เปนเอกลกษณอยางเดนชดและหลากหลายจนกลายเปนวฒนธรรมหลกของประเทศ

มนษยไดสรางวฒนธรรมข�นมาเพ�อตอบสนองความตองการดานตาง ๆ เพ�อใหการดาเนน

ชวตในสงคมเปนไปอยางเหมาะสมและสอดคลองกบบรรทดฐานทางสงคม ทาใหเกดการหลอหลอม

ใหสมาชกในสงคมมทศนคตความเช�อ ความสนใจ ความคดสรางสรรคไปในทางเดยวกน กอใหเกด

ความเปนอนหน�งอนเดยวกน คอการนยามตวตนหรอบอกวาตนเปนใครตรงกบศพททางวชาการ

ดานมานษยวทยาท�วา “อตลกษณ” (ดารง ฐานด. 2546 : 73)

อตลกษณ คอจตสานกสวนตวและจตสานกรวมในสงคมท�เกดจากการนยามตวเองวาตวเอง

คอใครมความเปนมาอยางไร แตกตางจากคนอ�นอยางไรและจะใชอะไรเปนเคร�องหมายของการ

แสดงออก คาวา “อตลกษณ ” น�น หมายถงอะไร ซ� งถาพดกนงาย ๆ กคอส�งท�แสดงถงความเปนตวตน

ของคน ซ� งสวนหน�งกจะเปนลกษณะของตวตนภายนอก เชน กรยาทาทาง ภาษาและการแสดงออก

ตอบคคลอ�นกบลกษณะของตวตนภายใน ไดแก ความรสกนกคด นสยใจคอ คตนยม ความเช�อและ

12

ส�งยดเหน�ยวจตใจ อตลกษณน�นเปนเพยงคาท�ตองการส�อถงคาพดบางประการเพ�อแสดงความเปน

ตวตนของบคคลและเปนตวบงช� ของลกษณะเฉพาะของตวบคล สงคม ชมชน เชน เช�อชาต ภาษา

วฒนธรรมทองถ�นและศาสนา ฯลฯ ซ� งมคณลกษณะท�ไมท�วไปหรอสากลกบสงคมอ�น ๆ กลาวคอ

ลกษณะท�ไมเหมอนกบของคนอ�น ๆ (ยรฉตร บญสนท. 2546 : 65)

“อตลกษณ” มาจากภาษาบาลวา อตต รวมกบคาวา ลกษณ โดยท� “อตตะ” มความหมายวา

ตวตน ของตน สวน“ลกษณะ” หมายถงสมบตเฉพาะตว อตลกษณเปนเร�องของการใหคานยามและ

ตความหมายเชงคณคา ซ� งคณคาเหลาน�นไมจาเปนตองไดรบความเปนสากล แตเปนความหลากหลาย

ทางวฒนธรรมหรอการสรางตวตนจากวฒนธรรมยอยกได ทาใหเกดการยอมรบซ� งพหลกษณทาง

สงคมซ� งไมเหมอนกบเอกลกษณในคานยามสมยแรกท�จะตองสรางเพ�อความเปนปกแผนของสงคม

เทาน�น แตอตลกษณเปนเร�องของการยอมรบในการมอยของปจเจกอยางจรงจงในสมยกอนน�น เม�อพด

ถงคนไทยในสายตาของชาวตางประเทศ กคอการย�มแยมจนไดรบสมญาวาเปน “Land of Smiles” หรอ

“ดนแดนแหงรอยย�ม” ถดมากคอ การเปนมตรกบชาวตางชาตและความเอ�ออาร โดยปกตคนไทยมกจะ

เปนคนท�สภาพเรยบรอย รกสนก ชอบความสะดวกสบาย และเกบความรสก นอกจากรอยย�มแลว

คนไทยไมคอยแสดงอะไรออกมาทางสหนาหรออากปกรยา ไมวาชอบหรอไมชอบ จะเหนดวยหรอไม

เหนดวย ดงน�นจงออกจะเปนการยากท�จะคาดเดาความหมายจากรอยย�มของคนไทย (ประสทธ� ลปรชา .

2547 : 32)

ฉลาดชาย รมตานนท (2554 : 155) ไดกลาวไววา อตลกษณมความสาคญตอระบบสงคม

กลาวคอประการแรกทาใหเรารสกวาเปนตวเราหรอพวกเราท�แตกตางจากคนอ�น โดยไมจาเปนตอง

มเพยงหน�ง แตอาจมหลายลกษณท�ประกอบข�นมา อตลกษณไมใชส�งท�มอยตามธรรมชาตท�เกดข�นมา

พรอมกบคนหรอส�งของแตเปนส�งท�ถกสรางข�นและเปล�ยนแปลงไดซ� งบงบอกถงลกษณะเฉพาะ

ลกษณะพเศษท�จะบงบอกตวตนของส�งน�นหรอบคคลน�น

อภญญา เฟ� องฟสกล (2543:4) ไดกลาววา อตลกษณมความหมายเปนปจเจกท�เช�อมตอ

และสมพนธกบสงคม ซ� งสงคมกาหนดบทบาทหนาท�และคณคาท�ตดตามมากบความเปนสาม-ภรรยา

ความเปนศษย-อาจารย อตลกษณจงเปนเร�องของสญลกษณดวย อตลกษณ (Identity) เปนความรสก

นกคดท�บคคลมตอตนเองวา “ฉนคอใคร” ซ� งจะเกดข�นจากการปฏสงสรรคระหวางตวเรากบคนอ�น

โดยผานการมองตนเองและการท�คนอ�นมองเรา อตลกษณตองการความตระหนก (Awareness)

ในตวเราและพ�นฐานของการเลอกบางอยาง น�นคอเราจะตองแสดงตนหรอยอมรบอยางต�งใจกบ

อตลกษณท�เราเลอก ความสาคญของการแสดงตนกคอ การระบไดวาเรามอตลกษณเหมอนกลมหน� ง

และมความแตกตางจากกลมอ�นอยางไรและ“ฉนเปนใคร” ในสายตาคนอ�น

13

คาวา “อตลกษณ” ไมมบนทกไวในพจนานกรม แตมตาราหลายเลมใหความหมายคาวา

“ อตลกษณ ” ไววาคณลกษณะเฉพาะตว ซ� งเปนตวบงช�ของลกษณะเฉพาะของตวบคล สงคม ชมชน

หรอประเทศน�น ๆ เชน เช�อชาต ภาษา วฒนธรรมทองถ�นและศาสนา ฯลฯ ซ� งมคณลกษณะท�ไมท�วไป

หรอสากลกบสงคมอ�น ๆ กลาวคอลกษณะท�ไมเหมอนกบของคนอ�น ๆ “อตลกษณ” มาจากภาษา

บาลวา อตต ผสมกบคาวา ลกษณ โดยท� “อตตะ” มความหมายวา ตวตน, ของตน สวน “ลกษณะ”

หมายถงสมบตเฉพาะตว หากมองเพยงแครปศพท “อตลกษณ” จงเหมาะจะนามาใชหมายถงลกษณะ

เฉพาะตวของส�งใดส�งหน�งมากกวา สวนคาวา “เอกลกษณ” มคาวา “เอก” ซ� งหมายถงหน�งเดยว จงนาจะ

หมายความวาลกษณะหน�งเดยว (ของหลาย ๆ ส�ง) หรอลกษณะท�ของหลาย ๆ ส�งมรวมกน ซ� งเปน

ความหมายแรกตามพจนานกรม ยรฉตร บญสนท (2546 : 65) กลาววาอตลกษณคอลกษณะเฉพาะ

ลกษณะพเศษท�สามารถบงบอกตวตนของส�งน�นหรอบคคลน�น

อตลกษณคอ ความรสกนกคดตอตนเองวา “ฉนคอใคร” ซ� งจะเกดข�นจากการปฏสงสรรค

ระหวางตวเรากบคนอ�น โดยผานการมองตวเองและคนอ�นมองเราและในขณะเดยวกนมโนทศน

อตลกษณจะถกกลาวควบคไปกบเร�องของอานาจ นยามความหมายหรอการสรางภาพแทนความจรง

(Representation) เม�ออตลกษณไปสมพนธกบแนวคดท�กลาวมาขางตนแลว ดจะมความหมายท�

แตกตางจากความหมายท�เขาท�เขาใจกนโดยสามญสานกมาก (อภญญา เฟ� องฟสกล. 2543 : 1)

อตลกษณแตกตางจากบคลกภาพในประเดนท�สาคญหลายประการ เราอาจมบคลกภาพ

รวมกบบคคลอ�น แตการมอตลกษณรวมมนยของการเก�ยวพนกบการต�นตว (Active) บางอยางใน

ตวของเรา เชน เราเลอกท�จะแสดงตวตนกบกลมหรออตลกษณท�เฉพาะ ซ� งบางคร� งเราอาจมตวเลอก

มากกวาคนอ�นและอตลกษณตองการความตระหนก (Awareness) บางอยางท�เก�ยวของกบสวนท�เปน

ของเรา บคลกภาพอธบายลกษณะตาง ๆ ท�บคคลท�วไปจะม เชน การเขาสงคมเกงหรออาจเปน

คณลกษณะภายใน แตอตลกษณตองการพ�นฐานบางอยางอาจถกจดประเภทดวยการมลกษณะ

บคลกภาพ แตเราตองแสดงตนเอง (น�นคอการยอมรบอยางต�งใจ) กบอตลกษณความสาคญของการ

แสดงตวตน (Marking Oneself) คอการมอตลกษณเหมอนกบกลมหน� งและมความแตกตางกบอก

กลมอ�น หากลองคดถงสถานการณท�เราพบกบใครสกคนในคร� งแรก และเรากาลงพยายามคนหาวา

เขาคอใคร ดวยการต�งคาถามวาเขามาจากไหนและเขาทาอะไรในสถานการณตาง ๆ ส�งเหลาน� เปน

การกาลงพยายามคนหาส�งท�เก�ยวกบตวของบคคลน�และส�งท�ทาใหเขาเหมอนกบเราดวย (ส�งท�เราม

รวมกบเขา) และส�งท�ทาใหเขาแตกตางจากเรา หรอการพจารณาถงสถานการณการเดนทางไกล

สถานท�ท�คณจะไป คณไดยนเสยงคนกลมหน�งกาลงสนทนาแลวพดภาษาเดยวกบคณ คณจะรบรดวย

ความรสกของการระลกร (Recognition) และความเปนเจาของรวมกบกลมน�นการท�คณมบางอยาง

รวมน� ไดนาเสนอชวงของการระลกรและการมบางอยางรวมกบผอ�นผท�มอตลกษณรวมกบคณ

14

อตลกษณถกแสดงออกใหเหนดวยการคลายกน น�นคอมนเก�ยวกบบคคลท�เหมอนเราและความ

แตกตางของบคคลท�ไมเหมอนกบเรา (อภญญา เฟ� องฟสกล. 2543 : 4)

ฉลาดชาย รมตานนท (2545 : 34) กลาววาอตลกษณน�นไมใชส�งท�เกดข�นลอย ๆ ตาม

ธรรมชาต แตเปนส�งท�เกดจากการสรางของวฒนธรรมในชวงเวลาหน�งและวฒนธรรมกเปนส�งกอสราง

ทางสงคม (Social Construct) นอกจากน� วฒนธรรมกไมใชส�งท�หยดน�งหรอตายตว หากแตมรปแบบ

เปนวงจรท�เรยกวา “วงจรแหงวฒนธรรม” (Circuit of Culture) ดงน�นอตลกษณท�งหลายมกระบวนการ

ถกผลต (Produced) ให เกดข�น สามารถถกบรโภค (Consumed) และถกควบคมจดการ (Regulated)

อยในวฒนธรรมเหลาน�น และท�งน� ยงมการสรางความหมายตาง ๆ (Creating Meanings) ผานทาง

ระบบตาง ๆ ของการสรางภาพตวแทน (Symbolic Systems of Representation) ท�เก�ยวกบตาแหนง

แหงท�ตาง ๆ ทางอตลกษณอนหลากหลายท�เราเลอกใชหรอนาเอามาสรางเปนอตลกษณของเรา

เพราะฉะน�น คาวา อตลกษณ ประกอบดวยคาวา อต (อด-ตะ) ซ� งหมายถง ตนหรอตวเอง กบ ลกษณ ซ� ง

หมายถง สมบตเฉพาะตว คาวา อตลกษณ จงมความหมายถง ผลรวมของลกษณะเฉพาะของส�งใด

ส�งหน�งซ� งทาใหส�งน�นเปนท�รจกหรอจาไดซ� งมความหมายตรงกบคาภาษาองกฤษวา Identity

ประสทธ� ลปรชา (2546 : 32) อธบายอตลกษณ (Identity) วามรากศพทมาจากภาษาลาตน

คอคาวา Indentitas เดมใชคาวา Idem ซ� งมความหมายวาเหมอนกน (The Same) หมายถงความเปน

ลกษณะเฉพาะของกลมคนท�แตกตางกนแตละกลมคน อตลกษณไมใชส� งท�มอยแลวท�เกดข�นมา

พรอมกบคนหรอส�งของแตเปนส�งท�ถกสรางข�น ดงน�นจงสามารถเปล�ยนแปลงได

อภญญา เฟ� องฟสกล (2546 : 26) กลาววา อตลกษณ (Identity) เปนมโนทศนท�คาบเก�ยว

ความสมพนธกบหลายแขนงทางสงคมศาสตรวทยา มานษยวทยา จตวทยาและปรชญา ในสาขาเหลาน�

มมโนทศนท�มความหมายใกลเคยงท�เก�ยวเน�องกบอตลกษณ

ยรฉตร บญสนท (2546 : 65) ไดกลาวไววา อตลกษณมความสาคญตอระบบสงคม กลาวคอ

ประการแรกทาใหเรารสกวาเปนตวเราหรอพวกเราท�แตกตางจากคนอ�น โดยไมจาเปนตองมเพยงหน�ง

แตอาจมหลายลกษณท�ประกอบข�นมา อตลกษณไมใชส�งท�มอยตามธรรมชาตท�เกดข�นมาพรอมกบ

คนหรอส�งของแตเปนส�งท�ถกสรางข�นและเปล�ยนแปลงได ซ� งบงบอกถงลกษณะเฉพาะลกษณะพเศษ

ท�จะบงบอกตวตนของส�งน�นหรอบคคลน�นประการตอมา

อตลกษณของคนอสานเปนส�งสะทอนความเปนตวตนของคนอสานไดอยางดและส�งท�

สะทอนถงความเปนตวตนท�ทกคนมองท�ทกคนเหนบอกไดเลยวาน�นคอคนอสาน ส�งท�บอกหรอ

แสดงใหเหนถงอตลกษณของคนอสานกคอ ภาษาอสานมท�งภาษาท�เปนบทกลอนหรอเรยกอกอยางวา

ผญาเปนวฒนธรรมทางภาษาท�ถายทอดมาจากบรรพชนเปนส�งสะทอนใหเหนถงวฒนธรรมภาษา

และวฒนธรรมภาษาอสานไดมความทกขยากเพราะปลงตกวาชวตน� มทกขอยแลว หากมหนทางใด

15

ท�จะทาใหเกดความสขไดมกตดสนใจทากอนจงทาใหคนอสานชอบอสระ รกสนกไมเปนคนเจาทกข

แมวาตนจะมชวตท�ลาเคญกตามจงทาใหสงคมอสานมลกษณะท�พเศษแตกตางจากสงคมเม�อเทยบ

ภาคอ�น (พรทพย ซงธาดา. 2538 : 3) ส�งท�สะทอนความเปนอตลกษณของคนอสานอกอยางหน� ง

คออาหาร ซ� งสะทอนใหเหนถงความเปนตวตนและวถชวตความเปนอยของคนอสานประเพณ

วฒนธรรมและความเช�อท�อยเหนอธรรมชาต ยดม�นในศาสนาและเช�อในกฎแหงกรรมท�งหมดน� คอ

ส�งท�บงบอกถงความเปนอตลกษณของคนอสานถงแมวาคนอสานจะไปประกอบอาชพในท�วทกภาค

ของประเทศเขากจะนาวถชวตและความเช�อในส�งเหลาน�ไปดวยและน�คอความเปนตวตนของคนอสาน

พฒนา กตอาษา (2546 : 139) ไดกลาวไววา เน�อหาสาคญของอตลกษณ คอจตสานกสวนตว

และจตสานกสวนรวมในระดบสงคมท�เกดจากการนยามตวเองวาตงเองคอใคร เปนมาอยางไร แตกตาง

จากคนกลมอ�นหรอสงคมอ�นอยางไรและจะใชอะไรเปนเคร�องหมายในการแสดงออก นอกจากน�ยงมนกวชาการท�ใหความหมาย อตลกษณทางวฒนธรรมไววา หมายถงความรสกหรอวฒนธรรม

รวมของกลมหรอการท�ปจเจกชนมอทธพลหรอการไดรบการยอมรบจากวฒนธรรมของกลมน�น ๆ

นอกจากน�การยอมรบวฒนธรรมของกลมคนยงมความเก�ยวเน�องกบบรรทดฐานของสงคม (Norms)

ซ� งบคคลตองยอมรบความเปนเอกลกษณหรออตลษณของกลมใหได ความสาคญของการสราง

เอกลกษณทางวฒนธรรมทาใหเหนความแตกตางและความหลากหลายทางชาตพนธ ท�งน� ความ

แตกตางดงกลาวควรไดรบการยอมรบมากกวาการตาหนหรอเกดความขดแยงระหวางกลม เพราะ

เกดจากความแตกตางและการไมยอมรบวฒนธรรมเฉพาะของกลมน�น ๆ นอกจากน� การยอมรบ

ในอตลกษณทางวฒนธรรมของกลมทาใหบคคลไดรบการยอมรบเขารวมเปนสมาชกของกลมได

งายมากข�นดวย

ดงน�นพอสรปไดวา “อตลกษณ” ของบคคลน�นจะเกดข�นไดตอเม�อมความรสกรวมกน

ในดานการตระหนกรบางอยางเก�ยวกบตวตนของเราเก�ยวกบการยอมรบในความเปนตวตนประกอบกบ

การแสดงตวตนใหเหนวามความเหมอนหรอแตกตางอยางไรกบกลมอ�น อตลกษณเกดข�นจากการ

ปฏสมพนธท�งระหวางสงคมและตวบคคล แตจะเลอกอตลกษณใดอตลกษณหน�งท�ยอมรบเพ�อนามาใช

ภายใตเง�อนไขของเวลาและพ�นท� อตลกษณน�อาจกาหนดไดท�งจากบคคลเปนผกาหนดตนเองหรอ

กาหนดโดยสงคม อตลกษณกบสงคมจงเปนเร�องท�แยกจากกนไมได

ประเภทของอตลกษณ

อตลกษณ คอความเช�อมตอและสมพนธกบสงคม เพราะการแสดงออกซ�งความสมพนธตาง ๆ

กระทาผานระบบสญลกษณหลายแบบในอกดานหน�ง อตลกษณเก�ยวกบมตภายในของความเปนเรา

อยางมากท�งในดานอารมณ ความรสกนกคด เพราะมนษยใหความหมายหรอเปล�ยนแปลงความหมาย

เก�ยวกบตนเองท�สมพนธกบโลก (อภญญา เฟ� องสกล. 2543 : 4) จงไดแบงอตลกษณเปน 2 ระดบ

ไดแก อตลกษณสวนบคคลและอตลกษณทางสงคม อธบายไดดงตอไปน�

16

อตลกษณสวนบคคล

ประสทธ� ลปรชา (2543 : 33) กลาววาอตลกษณสวนบคคล (Personal Identity) เปนการ

มองตนเองในแงมมตาง ๆ ของสงคมวาเราเปนใค เชน นางสาว ก. มองตนเองวาเปนคนไทย เปนคนใต

เปนผหญง เปนนกศกษาเปนพทธศาสนกชน ซ� งการมองตนเองในแงมมตาง ๆ ของนางสาว ก. กคอ

อตลกษณในแงมมตาง ๆของนางสาว ก.น�นเอง

นนทนา น�าฝน (2536 : 36) กลาวถงอตลกษณสวนบคคล สรปไดวาอตลกษณของบคคล

เปนสญลกษณอยางหน�งในตวบคคลท�ทาใหบคคลน�นมความเปนตวของตวเอง ซ� งแตกตางจากผอ�น

เหนไดวาอตลกษณเปนคณลกษณะประการหน�งในตวบคคล ซ� งในทางสงคมวทยามองวา เม�อบคคล

มาอยรวมกนในสงคมตองมการตดตอส�อสารกนหรอมการกระทาทางสงคมระหวางกน โดยพฤตกรรมท�

แตละบคคลแสดงออกมาเปนปฏสมพนธเชงสญลกษณ ข�นอยกบปทสถานทางสงคมตามโครงสราง

ทางสงคมน�น ๆ การกระทาระหวางกนทางสงคมทาใหบคคลมบทบาทตามสถานการณท�ตนสมพนธอย

อตลกษณทางสงคม

อตลกษณทางสงคม (Social Identity) เปนลกษณะอยางหน�งในตวบคคลท�จะทาใหบคคลน�น

มความเปนตวของตวเอง ซ� งแตกตางจากผอ�นเหนไดวาอตลกษณเปนคณลกษณะประการหน�งในตว

บคคล ซ� งในทางสงคมวทยามองวาเม�อบคคลมาอยรวมกนในสงคมกมการตดตอส�อสารกนหรอมการ

กระทาทางสงคมระหวางกน (Social Interation)โดยพฤตกรรมท�บคคลแสดงออกมาเปนปฏสมพนธ

เชงสญลกษณ (Symbolic Interaction) ข�นอยกบสงคม (Social Norms) ตามโครงสรางทางสงคมน�น ๆ

การกระทาระหวางกนทางสงคมทาใหบคคลมบทบาทตามสถานการณท�ตนสมพนธอย เพ�อศกษา

ความคาบเก�ยวและปฏสมพนธของท�งสองระดบน� บคลกภาพ ไมไดหมายถงการตอบสนอง ตอส�งเรา

ขางนอกแตเปนความพรอมหรอแนวโนมท�จะตอบสนอง (อภญญา เฟ� องฟสกล. 2546 : 33)

นทธนย ประสานนาม (2550 : ออนไลน) ไดกลาวถงอตลกษณวาอตลกษณ เปนความรสก

นกคดท�บคคลมตอตนเองวา “ฉนคอใคร” ซ� งเกดข�นจาการปฏสงสรรคระหวางตวเรากบคนอ�นโดย

ผานการมองตนเองและคนอ�นมองเรา อตลกษณตองการความตระหนกในตวเราและพ�นฐานของ

การเลอกบางอยาง น�นคอเราจะตองแสดงตนหรอยอมรบอยางต�งใจกบอตลกษณท�เราเลอก ความสาคญ

ของการแสดงตนกคอการระบไดวาเรามอตลกษณเหมอนกลมหน�งและมความแตกตางจากกลมอ�น

อยางไรและ “ฉนเปนใคร” ในสายตาของคนอ�น “อตลกษณ” มความแตกตางจากคาวาบคลกภาพ

เน�องจากบคคลอาจมความเหมอนกนไดในแงของบคลกภาพ เชน การมนสยหรอลกษณะบางอยาง

ท�อาจจะเหมอนกนได แตการเหมอนกนในดานอตลกษณของบคคลน�นจะเกดข�นไดกตอเม�อมความ

รสกรวมกนในดานตระหนกร บางอยางเก�ยวกบตวตนของเรา หมายถงการยอมรบในความเปนตวตน

ประกอบเขากบการแสดงตวตนใหเหนวามความเหมอนกนหรอแตกตางอยางไรกบกลมอ�นหรอ

บคคลอ�น

17

จากท�กลาวมาขางตน พอสรปไดวาอตลกษณท�แสดงออกมอย 2 ลกษณะ คออตลกษณ

สวนบคคล คอลกษณะบคคลท�นยามตวเองวาวาคอใครเปนส�งท�เปนรปธรรมจนเกอบจะจบตองและ

รสกได เชน รปราง หนาตา เพศ สถานะ ความรและอตลกษณทางสงคมเปนภาพท�บคคลอ�นมตอ

บคคลหน� งโดยอาศยสญลกษณท�มลกษณะเปนนามธรรม ดงน�นอตลกษณกบสงคมจงแยกกนไมออก

เน�องจากการนยามความเปนตวตนของอตลกษณน�นตองมการอางองกบสงคม แมจะเปนในระดบ

ตวบคลกยงตองมการนยามตนเองวามบทบาทอยาไรในสงคมท�บคคลอาศยอย

อตลกษณเปนเร�องท�มสวนรวมกนอย หลายประการ เชน อตลกษณเปนเร�องของปจเจกชน

อตลกษณเปนเร�องของการสรางจากบรบทเชงพ�นท�และเวลา (วฒนธรรมและประวตศาสตร) อตลกษณ

เปนเร�องของการใหคานยามและตความ มความหมายเชงคณคา ซ� งคณคาเหลาน�นไมจาเปนตองไดรบ

ความเปนสากล แตความหลากหลายทางวฒนธรรมหรอการสรางตวตนจากวฒนธรรมยอยกได ทาให

เกดการยอมรบซ� งพหลกษณทางสงคม ซ� งไมเหมอนกบเอกลกษณในคานยามสมยแรกท�จะตองสราง

เพ�อความเปนปกแผนของสงคมเทาน�น แตอตลกษณเปนเร�องของการยอมรบในการมอยของปจเจก

อยางจรงจง

ลกษณะสาคญอตลกษณยงเปนเร�องของการใชสญลกษณ (Symbol) เพราะการแสดงออก

ซ�งความสมพนธตาง ๆ จะกระทาโดยผานระบบสญลกษณท�หลายรปแบบในอกดานหน�งอตลกษณ

กยงเก�ยวของกบมต “ภายใน” ของความเปนตวเราอยางมากท�งในดานของอารมณ ความรสกเรา เพราะ

มนษยใหความหมายหรอเปล�ยนแปลงความหมายท�เก�ยวกบตนเอง ในกระบวนการท�เขาสมพนธกบ

โลกและปรมณฑลของอตลกษณและตวตนท�มนซอนทบกนอย จงมการจดแบงประเภทของอตลกษณ

เปน 2 ระดบคอระดบอตลกษณสวนบคคล (Personal Identity) และอตลกษณทางสงคม (Social Identity)

ท�จะใชแสดงตน เชน การท�สงคมกาหนดบทบาทหนาท�และระบบคณคาท�ตดตวมา ความเปนพอ

ความเปนเพ�อนความเปนสามภรรยา เขมโรงเรยน ผาท�พนคอของทม ภาษาหรอบางท�อาจเหนได

จากเส�อผาท�ใส สญลกษณและการสรางภาพแทนความจรง (Representation) เปนส�งสาคญในการ

แสดงใหเหนแนวทางหรอท�เรามอตลกษณรวมกบบคคลบาง คนและการแยกแยะตวเราดวยการ

สรางความตางจากคนอ�น ในความเขาใจน� เองแมวาในฐานะของบคคลเราควรจะยอมรบในอตลกษณ

ตาง ๆ อยางต�งใจ อตลกษณเหลาน�นยงเปนผลผลตท�สาคญของสงคมท�เราอาศยอยและความสมพนธ

ระหวางตวเรากบคนอ�น อตลกษณจงไดจดเตรยมการเช�อมโยงระหวางบคคลกบโลกท�เขาอาศยอย

นอกจากน� อตลกษณยงรวมถงเร�องวา “ฉนมองตวฉนเองอยางไรและคนอ�นมองฉนอยางไร” มนเขา

ไปเก�ยวกนตวตน (Self ) และส�งท�อยภายใน มนเปนการกาหนดตาแหนงท�ระลกรจากสงคม ซ� งเกดข�น

จากการท�คนอ�นรบรดวยไมใชแคเรารบรเทาน�น อยางไรกตามการท�เรามองตวเราอยางไรและคนอ�น

มองเราอยางไรมนอาจไมสอดคลองกนเสมอไป

18

แนวความคดการผลตซ�าทางวฒนธรรม

การผลตซ� าทางวฒนธรรมเปนกระบวนการท�รองรบความย �งยนและเปนหลกประกนความ

ตอเน�องของวฒนธรรมเม�อเกดวฒนธรรมข�นตองผลตซ� าเพ�อสบทอดวฒนธรรม ถาวฒนธรรมท�เกด

ข�นมาใหมไมไดรบการผลตซ� า วฒนธรรมใหมน�นกจะมอายเพยงแคส�น ๆ แลวกสญหายไป แนวคดน�

เกดมาจากการผลตซ� าดานวตถนยม การผลตซ� าดานแรงงาน เชน การหาคนงานรนใหมทดแทนและ

การผลตซ� าดานความคด จตสานกและอดมการณ

กาญจนา แกวเทพ และสมสข หนวมาน (2551 : 67) ไดอธบายแนวความคดเร�องการผลต

ทางวตถของมารกเพ�มเตมวาไมเพยงแตวตถเทาน�นท�ตองมการผลต แมแตวฒนธรรม อดมการณ/

จตสานกกตองผานกระบวนการผลตเชนเดยวกน (Cultural Production) โดยวฒนธรรมแบงไดเปน

2 ประเภท คอ 1) วฒนธรรมท�มชวตอย (Lived Culture) หมายถงวฒนธรรมทกอยางอยในชวงเวลา

หน�ง สถานท�หน� งและเฉพาะคนท�มชวตอยในชวงเวลาน�นเทาน�นท�จะเขาถงและสมผสวฒนธรรม

ดงกลาวได 2) วฒนธรรมท�ไดรบการบนทกไว (Record Culture) หมายถง บางสวนของวฒนธรรม

ท�มชวตอยและไดรบการบนทกหรอผลตซ� าเพ�อสบทอดตอมา หรอเรยกอกอยางหน� งวา “วฒนธรรม

แหงยคสมย” (Culture of the Period) ซ� งถอเปนสวนหน�งของ “ประเพณในการเลอกสรร” (Selective

Tradition) เน�องจากวาในชวตประจาวนของคนเรามวฒนธรรมท�ถกสรางข�นใหมตลอดเวลา แต

ประเพณในการเลอกสรรจะทาหนาท�คดเลอกใหวฒนธรรมบางอยางถกผลตซ� าใหมชวตยนยาวตอไป

และทกคร� งท�มประเพณในการเลอกสรรเกดข�น จะมการตความหมายใหกบวฒนธรรมท�จะถกบนทก

ไวเสมอ ท�งน�สถาบนหรอบคคลท�มอานาจจะเปนผช�ขาดความยนยงของวฒนธรรมและแตละกลม

จากการนาเสนอความหมายของการผลตซ� าทางวฒนธรรมตามแนวคดของนกวชาการ

ดงกลาวขางตน สามารถสรปไดวา การผลตซ� าทางวฒนธรรม หมายถงการปกปอง ดารงรกษาหรอ

เพ�มพนวฒนธรรมท�มการผลตข�นในกลมสงคม เม�อเกดการผลตและสรางความหมายทางวฒนธรรม

ใหมข�นมา สมาชกจะทาการคดเลอกความคด ความเช�อ คานยมหรอการปฏบตท�เหมาะสมและทาการ

ผลตซ� าดวยวธการตาง ๆ จนเกดการยอมรบเปนบรรทดฐานเพ�อการอยรวมกนแสดงถงความเปน

หน�งเดยวของกลม สรางความแตกตางระหวางกลม วฒนธรรมใดท�มการผลตข�นแลวไมไดรบการ

ยอมรบ วฒนธรรมน�นกจะตายไปในท�สด ท�งน� สถาบนหรอบคคลท�มอานาจจะเปนผช� ขาดความยนยง

ของวฒนธรรมและแตละกลมสงคมกจะมแนวทางปฏบตดานวฒนธรรมแตกตางกน

การผลตซ� าทางวฒนธรรมเปนความสมพนธขององคประกอบการผลตซ� าทางวฒนธรรม

ท�งในระดบท�เปนนามธรรมและรปธรรม ประกอบไปดวยผผลตวฒนธรรม เน�อหาสาระ สถานท�

ส�อท�ใชในการสบทอดและผมสวนเก�ยวของกบวฒนธรรม การผลตซ� าทางวฒนธรรมจงเกดการส�อสาร

ข�นเพ�อสบทอดหรอขยายผเผยแพรวฒนธรรมเพ�มชองทางในการส�อสารทางวฒนธรรมและเพ�ม

19

สมาชกใหมในองคการ การผลตซ� าทางวฒนธรรมจะมความหมายสมบรณกตอเม�อเปนการผลตซ� า

ท�มรหส ความหมายหรอความเช�อบางประการแฝงอยเบ�องหลง ดงน�น กาญจนา แกวเทพ และสมสข

หนวมาน (2551 : 67) จงเสนอแนวทางการศกษากระบวนการผลตและผลตซ� าทางวฒนธรรมซ� งม

องคประกอบ 4 ดาน ไดแก การผลต การเผยแพร การบรโภคและการผลตซ� า ซ� งสามารถนามาประยกตใช

ในการศกษาวฒนธรรมองคการ โดยพจารณาวาวฒนธรรมในองคการถกผลตข�นมาไดอยางไร ใครเปน

ผผลตวฒนธรรม วฒนธรรมดงกลาวมการเผยแพรหรอส�อสารในองคการอยางไร สมาชกในกลม

รบรและเขาใจวฒนธรรมเหลาน�อยางไร อกท�งสมาชกในกลมมวธการผลตซ� าวฒนธรรมองคการ

อยางไร ตามภาพ

ภาพประกอบ 1 กระบวนการผลตและผลตซ� าทางวฒนธรรม

แหลงท�มา: กาญจนา แกวเทพ และสมสข หนวมาน. 2551: 675

กาญจนา แกวเทพ และสมสข หนวมาน (2551 : 67) จะไดใหแนวทางในการวเคราะห

กระบวนการผลตและผลตซ� าทางวฒนธรรม อธบายเพ�มเตมถงกระบวนการผลตและผลตซ� าทาง

วฒนธรรมท�ง 4 ดาน ดงน�

1. ดานการผลต คอการพจารณาวาวฒนธรรมไดรบการผลตและสรางความหมายข�นมา

ไดอยางไร ใครเปนผผลตทางวฒนธรรม ผผลตสรางสญลกษณหรอส�งประดษฐทางวฒนธรรมอยางไร

ท�งน� กรสเวรล (Grisworld. 2004 : 80-85) ไดอธบายวาการผลตวฒนธรรมมความสมพนธกบการ

เปล�ยนแปลงสภาพแวดลอมภายนอกองคการ เชน ระบบการตลาด ผซ�อผบรโภค ผท�มอานาจทาง

การตลาด รวมท�งโครงสรางทางการเมอง สงคมและวฒนธรรม ผผลตวฒนธรรมจะทาการตรวจสอบ

สภาพแวดลอมอยางรอบคอบเพ�อท�จะผลตวฒนธรรมใหมความสอดคลองกบความตองการของผม

สวนเก�ยวของเพ�อตอสกบคแขงขน การผลตวฒนธรรมจะนาไปสการสรางความหมายของวตถทาง

การผลต

กระบวนการทางวฒนธรรม การผลตซ� า การเผยแพร

การบรโภค

20

วฒนธรรม โดยการสรางความหมายทางวฒนธรรมตองอาศยความเขาใจท�ตรงกนท�งผผลตและผรบ

ดวย

2. ดานการเผยแพร คอการพจารณาวาผผลตวฒนธรรมดาเนนการเผยแพรวฒนธรรมให

เปนท�รบรกนในองคการอยางไร โดยกลาวถงการเผยแพรวฒนธรรมวาเกดมาจากการท�แตละกลม

สงคมพยายามท�จะผลตวฒนธรรมใหเปนของตนเอง ดงน�นจงทาใหผผลตวฒนธรรมและสมาชกใน

กลมรวมกนสรางความหมายและวถทางการรบรวตถทางวฒนธรรม และดาเนนการแบงปนความหมาย

ทางวฒนธรรมท�มอยดวยวธการตาง ๆ ใหเปนท�รบรกนภายในกลม ซ� งอาจจะทาใหเกดผลประโยชน

หรอเปนอปสรรคตอการขบเคล�อนกลมกได การเผยแพรวฒนธรรมเปนกจกรรมการแลกเปล�ยน

ความรในระดบปจเจกบคคล ระดบกลมยอยและระดบกลมใหญของสมาชกท�งหมดในกลม เพ�อให

สมาชกในกลมรบรความหมายทางวฒนธรรมขององคการ ผผลตวฒนธรรมจะดาเนนการกระตน

เตอนใหสมาชกในกลมประพฤตตามเปาหมายเสมอ

3. ดานการบรโภค คอการพจารณาวาสมาชกในกลมบรโภคหรอรบรวฒนธรรมท�ถก

เผยแพรอยางไร และความหมายของวฒนธรรมท�สมาชกในกลมรบรมการเปล�ยนแปลงจากส�งท�

ผผลตวฒนธรรมไดสรางข�นไวอยางไรบาง ท�งน�การรบรของปจเจกบคคลเก�ยวของกบการรบรทาง

สงคม (Social Mind) ในฐานะสมาชกของกลมท�เขาไปมสวนรวม ซ� งเกดข�นมาจากการส�อสารระหวาง

บคคลอนจะทาใหเกดความคดท�แตกตางเม�อมารวมอยกนเปนหมคณะ เน�องจากการรบรทางสงคม

มท�มาจากความสนใจเฉพาะสวนบคคล อารมณความรสกและการทาความเขาใจความหมายจาก

สญลกษณหรอวตถท�รบรและมองเหน ความแตกตางของระดบชนช�นในสงคมและประสบการณ

ท�สะสมมาจะสงผลใหแตละคนมการรบรทางวฒนธรรมท�แตกตางกน

4. ดานการผลตซ� าคอการพจารณาวาวฒนธรรมถกผลตซ� าตอเน�องเพ�อใหดารงอยอยางไร

ท�งน� การผลตซ� ามความเก�ยวของกบการส�อสารทางวฒนธรรมซ� งมผลตอการรบรความหมายทาง

วฒนธรรมโดยเทคโนโลย กลมคนและสงคมมความสมพนธตอการสรางและการเปล�ยนแปลงอตลกษณ

ของกลมเพราะสมาชกในกลมมการแลกเปล�ยนขอมลขาวสารและความรทางวฒนธรรมตลอดเวลา

ซ� งการผลตซ� าสามารถทาไดโดยการส�อสารผานตวบคคลหรอการใชส�อเทคโนโลยดวยวธตาง ๆ ดงน�

(Grisworld. 2004: 155-156)

4.1 การบอกเลา การบอกเลาเปนการส�อสารแบบเผชญหนา (Face to Face) ซ� งถกใช

ในการแบงปนความรรวมกนอยางกวางขวาง การใชรปแบบการส�อสารดวยการบอกเลาสามารถพบได

ต�งแตในระดบครอบครว กลมเพ�อนหรอในกลมท�ทางาน ความรท�ถกพดซ� าอยางตอเน�องจะกลายมา

เปนแหลงขอมลทางประวตศาสตร ในการส�อสารดวยวธการบอกเลา คาศพทหรอเร�องราวท�ถกนามา

ใชส�อสารจะมลกษณะเฉพาะเจาะจง มการแตงเตมไปดวยเร�องมหศจรรยพลงล�ลบและเร�องทางจต

21

วญญาณ ใชไดท�ใดท�หน� งเทาน�น เร�องท�เกดข�นจรงและขอมลทางประวตศาสตรสวนมากมกถก

มองขามไป

4.2 การบนทกลายลกษณอกษร ความรท�ไดมาจากการบนทกลายลกษณอกษรท�ปรากฏ

ในงานเขยนเปนการแบงเร�องราวทางประวตศาสตรจากตานาน และเปนการเสรมความรของปจเจก

บคคลอยางเฉพาะเจาะจง งานเขยนมอทธพลตอกลมสงคมเพราะงานเขยนจะทาหนาท�สรางความ

สมพนธของหมคณะเปนส�อกลางระหวางสมาชกท�ไมเคยรจกหรอไมเคยพบกนมากอนใชในการ

พฒนาความรหรอเช�อมความสมพนธในกลมของตน ตวอยางเชนการส�อสารทางการคาผานทาง

หนงสอสญญาการคาขาย การส�อสารทางการเมองหรอทางศาสนาผานทางเอกสารท�บนทกไวเปน

ลายลกษณอกษรหรอการส�อสารระหวางบคคลดวยการใชจดหมาย นอกจากน� งานเขยนยงสามารถ

นาไปใชอางสทธ� ทางกฎหมายได งานเขยนในท�น� ยงรวมไปถงเอกสารท�มกปรากฏในกลมสงคมใด

สงคมหน�งดวย อาท จดหมายขาว พนธกจ การประกาศ ระเบยบ คมอ รายงาน ซ� งเปนการแสดงการ

ส�อสารท�เปนทางการของกลมเพราะมความชดเจน แนนอนและสามารถควบคมได สวนงานเขยนท�

ไมเปนทางการ เชน ขอความหรอภาพวาดบนกาแพง (Graffiti) สามารถเปนส�งหน�งท�สะทอนให

เหนถงวฒนธรรมท�ไมไดกลาวถงอยางเปนทางการหรอแสดงถงอารมณความรสกนกคดของสมาชก

ท�เกดข�นจรงในกลมงานเขยนถอเปนประโยชนในการสบหาวฒนธรรมท�ถกประกาศออกมากบส�งท�

ไมไดถกกลาวถง

4.3 ส�ออเลกทรอนกส ส�ออเลกทรอนกสม 2 รปแบบคอ ส�ออเลกทรอนกสสองทาง

ไดแก โทรเลข โทรศพท แฟกซ อนเทอรเนต และส�ออเลกทรอนกสทางเดยว ไดแก วทยโทรทศน

คาสเซทท ซด ส�ออเลกทรอนกสเหลาน� มคณสมบตรวมกนคอ

4.3.1 ส�ออเลกทรอนกสทาหนาท�เช�อมโยงผคนตางสถานท�ใหตดตอส�อสารกนได

ไมมชองวางเร�องของเวลา สามารถนาเสนอไปยงผคนกลมใหญมากกวาส�งตพมพ เชน จดหมาย

อเลกทรอนกส (E-mail) ท�สามารถใชในการกระจายขาวสารไปยงท�วโลก

4.3.2 ส�ออเลกทรอนกสสามารถแสดงความคดและอารมณท�เกดข�นจรงในขณะน�น

และการสรางความใกลชดระหวางผสงสารและผรบสาร

4.3.3 ส�ออเลกทรอนกสทาใหการเขาถงวฒนธรรมมความเปนประชาธปไตยในเร�อง

ของเขตแดนและเวลา เชน การบนทกการแสดงคอนเสรตไวในเทปบนทกภาพและเสยงท�ทาใหผชม

สามารถเลอกฟงหรอรบชมท�ใดเวลาใดกได ไมมขอจากดในเร�องของเวลาและสถานท�

4.3.4 ส�ออเลกทรอนกสทาใหการเขาถงวฒนธรรมงายมากข�นลดขอจากดดาน

พ�นฐานการศกษา ในขณะท�การส�อสารดวยการเขยนตองการทกษะมากมาย แตในการส�อสารดวย

ส�ออเลกทรอนกส โดยเฉพาะอยางย�งทางโทรทศนหรอโทรศพท ตองการทกษะท�ใชในการส�อสาร

22

นอยกวา อกท�งมนษยสามารถควบคมและใชงานไดแบบเสมอนจรง เชน การรบชมรายการท�นาสนใจ

ผานทางโทรทศน การตดตามขาวสารไดจากท�งหนงสอพมพและทางวทยหรอโทรทศนการแสดง

ความคดเหนหรอความรผานทางการใชโทรศพท รายการทอลคโชว (Talk Show) หรอทางเวบไซต

นอกจากน�การส�อสารผานส�ออเลกทรอนกสสามารถนาไปเปนเคร�องมอในทางการเมองหรอนาเสนอ

แนวคด คานยมท�มอทธพลตอคนในสงคมได รวมถงสามารถนาไปใชสรางโอกาสทางธรกจหรอสราง

ปญหาสงคมเพ�มข�นอกดวย

แนวคดความเก�ยวกบประเพณฮตสบสองคองสบส�

ประเพณ หมายถงกจกรรมท�มการปฏบตสบเน�องกนมา เปนเอกลกษณและมความสาคญ

ตอสงคม เชน การแตงกาย ภาษา วฒนธรรม ศาสนา ศลปกรรม กฎหมาย คณธรรม ความเช�อ ฯลฯ

เปนกฎระเบยบในการปฏบตตนและการวางระวางบคคลในสงคม เชน มารยาทในหองรบประทาน

อาหาร ประเพณของไทยน�นใหความสาคญในการใหความสาคญกบผอาวโส ผนอยตองรจกสมมา

คารวะใหความเคารพผใหญ เชน นกเรยนตองใหความเคารพครบาอาจารย ประเพณลวนไดรบอทธพล

มาจากส�งแวดลอมภายนอกท�เขาสสงคม รบเอาแบบปฏบตท�หลากหลายเขามาผสมผสานในการ

ดาเนนชวต ประเพณจงเรยกไดวาเปนวถแหงการดาเนนชวตของสงคม โดยเฉพาะศาสนาซ� งมอทธพล

ตอประเพณไทยมากท�สด วดวาอารามตาง ๆ ในประเทศไทยสะทอนใหเหนถงอทธพลของพทธศาสนา

ท�มตอสงคมไทย และช� ใหเหนวาชาวไทยใหความสาคญในการบารงพทธศาสนาดวยศลปกรรมท�

งดงามเพ�อใชในพธกรรมทางศาสนาต�งแตโบราณกาล เปนตน คาวาประเพณ ตามพจนานกรม

ภาษาไทยฉบบบณฑตยสถาน ไดกาหนดความหมายประเพณไววา ขนบธรรมเนยมแบบแผน สามารถ

แยกคาตาง ๆ ออกไดเปน ขนบ มความหมายวา ระเบยบแบบอยาง ธรรมเนยมมความหมายวา ท�นยม

ใชกนมาและเม�อนามารวมกนแลวกมความหมายวา ความประพฤตท�คนสวนใหญ ยดถอเปนแบบ

แผนและไดทาการปฏบตสบตอกนมา จนเปนตนแบบท�จะใหคนรนตอ ๆ ไปไดประพฤตปฏบตตาม

กนตอไป (ปรชา พนทอง. 2534 : 27)

ประเพณ หมายถงแบบความเช�อ ความคด การกระทา คานยม ทศนคต ศลธรรม จารต ระเบยบ

แบบแผนและวถการกระทาส�งตาง ๆ เชนการประกอบพธกรรมในบางโอกาสท�ปฏบตเช�อถอกนมา

นานจนกลายเปนแบบอยางความคดหรอการกระทาท�ไดสบตอกนมาและยงมอทธพลอยในปจจบน

(ย�งยง เรอนทอง. 2542 : 100)

ชาวอสานมประเพณท�ประพฤตปฏบตกนมาแตโบราณเรยกวา ฮตสบสองคองสบส� มก

เรยกส�น ๆ วา “ฮตคอง” ฮตสบสองคอจารตในสบสองเดอน ซ� งไดแกพธกรรมตาง ๆ ท�กระทาใน

รอบหน�งปของชาวอสานเปนพธกรรมทางดานศาสนาและพธกรรมทางดานความเช�อเร�องภตผ เชน

23

การเล�ยงผปตา การเล�ยงผตาแฮกกอนการทานา เปนตน สวนคองสบส�น�นเปนครรลองแหงธรรมสบส�

ประการของชนชนปกครองท�พงปฏบตในรอบป ซ� งมพธกรรมสวนหน�งจะสอดคลองกบฮตสบสอง

และสวนหน�งเปนของชนช�นปกครองโดยเฉพาะ (ธวช ปณโณทก. 2544 : 43)

ฮตสบสองมาจากคา 2 คา คอ ฮตกบสบสองฮตมาจากคาวา จารต หมายถงส�งท�ปฏบตสบตอ

กนมาจนกลายเปนประเพณท�ดงามชาวอสาน เรยกวา จาฮตหรอฮต สบสอง หมายถงเดอนท�ง 12 เดอน

ในหน�งป ฮตสบสองจงหมายถง จารตประเพณสบสองรายการคอประเพณประจาสบสองเดอนน�นเอง

เปนจารตประเพณท�จาทาใหสมาชกในสงคมไดมโอกาสรวมชมนมกนทาบญเปนประจาทก ๆ เดอน

ของรอบป ผลท�ไดรบกคอทกคนจะไดมเวลาเขาวดใกลชดกบหลกธรรมของธรรมทางศาสนาย�งข�น

ทาใหประชาชนในยานใกลเคยงรจกมกคน สามคคกนเปนอยางดและมผลงานทางออมคอ เม�อวาง

จากการงานอาชพแลวกมจารตบงคบใหทกๆคนเสยสละทางานรวมกนเพ�อสงคมสวนรวมไมใหคน

อยวาง ถาผใดฝาฝนกถกสงคมลงโทษต�งขอรงเกยจอยางจรงจง

ฮตสบสองของชาวอสานสวนท�กาเนดจากคาสอนและความเช�อของพระพทธศาสนาคลายกบ

ประเพณของชาวพทธในสงคมอ�น สวนฮตท�เกดจากความเช�อในเร�องผ อานาจลกลบและปญหาใน

การดารงชวตประจาวนของชาวอสานจะมเอกลกษณเฉพาะทองถ�น (จารบตร เรองสวรรณ. 2549 : 89)

ปราโมทย ทศนาสวรรณ (2524 : 35) ไดกลาวไววา “ประเพณ” อสานมาจากคาวา “ฮต”

ประเพณของชาวอสานท�ปฏบตสบตอกนมาสบสองเดอนท�เรยกวา “ฮตสบสอง” ชาวอสานเครงครด

งานประเพณซ� งไดจดทาข�นท�งพธท�เก�ยวเน�องในทางพระพทธศาสนา และพธของชาวบานและมก

กลาวควบกนกบระบอบการปกครองโบราณของภาคน� ซ� งเรยกวา “คองสบส�” แลวเรยกคกนไปวา

“ฮตสบสองคองสบส�” ฮตสบสองหรอประเพณสบสองเดอนมดงน�

1. เดอนอาย (เดอนเจยง) – บญเขากรรม

เดอนเจยง (เดอนอาย) นมนตสงฆเจาเขากรรมฯ ชาวบานจะเล�ยงผแถนและผตาง ๆ

(บรรพบรษหรอบรรพบรษผลวงลบ) การนมนตพระสงฆเจามาเขาปรวาสกรรมหรอเขากรรมน�น

เปนพธกรรมเพ�อใหพระภกษผกระทาความผดไดสารภาพตอหนาคณะสงฆ (มใชการลางบาป) เปนการ

ฝกความรสกสานก วจยตอความบกพรองของตวเอง ซ� งตรงกนขามกบสงคมสมยน� ท�มแตโพนทะนา

ถงความช�วความผดของผอ�นขางเดยว

2. เดอนย� – บญคณลาน

เดอนย� ทาบญ “คณขาว” มพระสวดมนตเยนยนเชา เพ�อเปนสรมงคลแกขาวเปลอก

เม�อพระฉนเชาแลวกทาพธสขวญขาว (ทาขวญหรอสตรขวญ) นอกจากน�นในเดอนน� ชาวบานยง

ตองเตรยมสะสมเช�อเพลงหาฟนและถานมาไวในบาน

24

3. เดอนสาม – บญขาวจ�

เดอนสาม ในม�อเพง (วนเพญ) ใหทาบญขาวจ�และบญมาฆะบชา เร�มพธทาบญขาวจ�

ในตอนเชาโดยใชขาวเหนยวป� นหมน�าออยเอาไปป� งหรอจ�พอเกรยมแลวชบดวยไขลนไฟจนสกแลว

ใสภาชนะไปต�งไวในหวแจก (ศาลาวด) นมนตพระรบศล แลวเอาขาวจ�ใสบาตรนาถวายแดพระภกษ

สงฆพรอมดวยอาหารอ�น เม�อพระฉนเสรจแลวมการแสดงพระธรรมเทศนา ขาวจ�ท�เหลอจากพระฉน

กแบงกนรบประทานจะถอวาโชคด

4. เดอนส� – บญผะเหวด

เดอนส� ทาบญพระเวสฟงเทศนมหาชาต มลเหตเน�องมาจากพระคมภรมาลยหม�นและ

มาลยแสนวาผใดปรารถนาท�จะไดพบพระศรอรยเมตไตยหรอเขาถงศาสนาของพระพทธองคแลว

จงอยาฆาตบดามารดา สมณพราหมณาจารย อยายยงใหสงฆแตกสามคคกนกบใหอตสาหฟงธรรม

เทศนาเร�องพระมหาเวสสนดรชาดกใหจบส�นภายในวนเดยวกน เปนตน ในงานบญน�มกจะมผนา

ของมาถวายพระซ�งเรยกวา “กณฑหลอน” หรอถาจะเจาะจงถวายเฉพาะพระนกเทศนท�ตนนมนตมา

กเรยกวา “กณฑจอบ” เพราะตองแอบซมดใหแนเสยกอน

5. เดอนหา-บญสงกรานต

เดอนหา ทาบญข�นปใหมหรอตรษสงกรานต สรงน� าพระพทธบาท ไปเกบดอกไมปา

มาบชาพระ ในระหวางบญน� ทกคนจะหยดงานธรกจประจาวน โดยเฉพาะมวนสาคญดงน� คอ

5.1 วนสงขารลวง เปนวนแรกของงานจะนาพระพทธลงมาความสะอาดและต�งไว

ณ สถานท�อนสมควร แลวพากนสรงพระดวยน�าหอม

5.2 วนสงขารเนา เปนวนท�สองของงาน พากนทาบญอทศสวนกศลใหบดามารดา

ท�ลวงลบไปแลว

5.3 วนสงขารข�น เปนวนท�สามของงงาน ทาบญตกบาตรถวายภตตาหารแด พระ-เณร

แลวทาการคารวะบดามารดาและคนแก สงทายดวยมพธบายศรสขวญ แลวใชน� าท�เหลอใชจากการ

รดน�าใหผใหญน�า มารดใหแกผรวมงาน ภายหลงจงแผลงมาเปนการว�งไลสาดน�ากล�นแกลงกน

6. เดอนหก – บญบ�งไฟ

เดอนหก ทาบญวนวสาขบชา มการเทศนตลอดวน ตลอดกลางคนมการเวยนเทยน

ในเดอนน� มงานบญสาคญอกบญหน� งคอ บญสจจะหรอบญบ�งไฟเพ�อถวายเปนพทธบชาและขอฝน

มผลทางออมเพ�อฝกฝนใหรจกผสมดนปนและใหประชาชนมารวมสนกสนานกนไดอยางสดเหว�ยง

กอนจะลงมอทานาซ� งเปนงานหนกประจาป นอกจากน� กมกจะมการบวชนาคไปพรอมกนดวย ตอน

กลางคนมกจะมการตกลองเอาเสยงดงแขงกนเรยกวา “กลองเสง” บางตารากวาตองมพธสรงน� า

พระพทธรปฝายเหนอและฝายใตตลอดจนมการถอน� าพระพพฒนตอพระพทธเจา พระธรรมเจา

พระสงฆเจา และตอแผนดน

25

7. เดอนเจด – บญซาฮะ

เดอนเจดทาบญบชาเทวดาอาฮกหลงเมอง (วรบรษ) ทาการเซนสรวงหลกเมอง ผพอแม

ผปตา ผเมอง (บรรพบรษ) ผแฮก (เทวดารกษานาไร) ทานองเดยวกนกบแรกนาขวญ ซ� งเปนพธกรรม

กอนจะมการทานา สรปแลวคอใหรจกคณของผมพระคณและส�งท�มคณจงจะเจรญ

8. เดอนแปด – บญเขาพรรษา

เดอนแปดทาบญเขาพรรษา ทาบญตกบาตร ถวายภตตาหารเชาและเพลแกพระสงฆ

บายมการฟงธรรมเทศนากบมการปาวรองใหชาวบานนาข�ผ�งมาหลอเทยนใหญนอย สาหรบจดไว

ในโบสถเปนพทธบชาตลอดฤดกาลเขาพรรษา ในเมองหลวงมการถวาย “เทยนจา” แกอารามสาคญ

9. เดอนเกา – บญขาวประดบดน

เดอนเกาทาบญขาวและอาหารความหวานพรอมท�งหมากพลบหร� หอดวยใบตองกลวย

แลวนาไปวางไวตามตนไมและพ�นหญาเพ�ออทศใหแกบรรดาญาตผลวงลบไปแลวโดยกาหนดทาใน

วนแรมสบส�ค �าเดอนเกา ตอมาภายหลงนยมทาภตตาหารถวายแกพระภกษสงฆ สามเณร แลวอทศ

ใหผแกตามดวยการหยาดน�า (กรวดน�า) ท�งน� เกดจากความเช�อตามนทานชาดกและเปนท�มาของการ

แจกขาวดวย

10. เดอนสบ – บญขาวสาก

เดอนสบทาบญขาวสากหรอขาวสลาก (สลากภตร) ในวนเพญเปนการอทศสวนกศล

ใหแกผตายเชนเดยวกบบญขาวประดบดน โดยมเวลาหางกน 15 วน เปนระยะเวลาท�พวกเปรตจะตอง

กลบคนไปเมองนรก (ตามนทานชาดก) โดยผท�ถวายทานจะเขยนช�อของตนไวในภาชนะท�ใสของ

ทานไว แลวเขยนช�อของตนใสกระดาษนาไปใสไวอกบาตร เม�อภกษสามเณรรปใดจบไดสลากของ

ผใดกจะเรยกใหเจาของสลากนาเอาของถวาย คร� นพระเณรฉนแลวกประชมกนฟงเทศน บรรยาย

นทานวตถและภาษตตาง ๆ ท�งอานสงสสลากภตดวยช�ววนกบคนหน�งจงเลก

11. เดอนสบเอด – บญออกพรรษา

เดอนสบเอดทาบญออกพรรษา หรอสงฆเจาออกวสสปวารณาฯ มการตามประทป

โคมไฟเรยกวาทาบญจดประทป ถาไมใชโคมแกวโคมกระดาษกมกขดเปลอกลกตมกาใหใสหรอ

ขดเปลอกลกฟกทองใหใสบางทาเปนโคม ใชน� ามนมะเยาหรอมะพราวมไสลอยอย มหห�วและ

นาไปแขวนไวตามตนไมเตมวด นอกจากน�นบางหมบานกทาร� วลดเล� ยวไปเรยกวาครวงกตและม

การทาปราสาทผ�งถวายพระดวย

12. เดอนสบสอง – บญกฐน

เดอนสบสอง เปนเดอนสงทายปเกา ตามคตเดมมการทาบญกองกฐน ซ� งเร�มต�งแตวน

แรมหน� งค�าเดอนสบเอดถงกลางเดอนสบเอดถงกลางเดอนสบสอง แตชาวอสานคร� งกอนนยมเร�มทา

26

ต�งแตวนแรมหน� งค�าเดอนสบสอง จงมกเรยกวาบญกฐนวาเปนบญเดอนสบสอง มท�งมหากฐน

(กองใหญ) และบญจลกฐน(กองเลก) ซ� งทากนโดยดวน อฐบรขารท�จาเปนตองทอดเปนองคกฐน

ขาดมไดคอบาตร สงฆาฏ จวร สบง มดโกนหรอมดตดเลบ สายรดประคด ผากรองน� าและเขม นอกน�น

เปนเพยงองคประกอบ หลงจากวนเพญเดอนสบสองแลวจะทอดกฐนไมไดอก จงตองทาบญกองบง

(บงสกลหรอทอดผาปา) และทาบญกองอฐะ คอการถวายอฐบรขารแปดอยางแกพระสงฆ

บญเดอนสบสองท�สาคญของชมชนรมแมน� ากคอการ “ซวงเฮอ” (แขงเรอ) เพ�อบชาอส

พญานาค 15 ตระกล ราลกถงพระยาฟางมท�นาพระไตรปฎกข�นมาแตเมองอนทปตถะนคร (เขมร)

งานวจยท�เก�ยวของ

ทวน ยทธพงษ (2533) ไดศกษาเร�อง “วฒนธรรมการบรโภคอาหารของชาวอสาน : ศกษา

กรณบานเมนใหญ ตาบลแกงเลงจาน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม” ผลการศกษาพบวาแหลงท�มา

ของอาหารของทใชบรโภคของชาวอสานสวนใหญยงคงมท�มาจากแหลงอาหารธรรมชาต คอจาก

แหลงน� า ท�นา ปาและท�โคกกบอาหารท�เกดจากการผลตข�นเอง คออาหารประเภทเน�อสตวและพชผก

ตาง ๆ อาหารเหลาน� มปรมาณมากหรอนอยข�นอยกบฤดกาลและความขยนขนแขงของผผลต การซ�อ

ขายแลกเปล�ยนเพ�อใหไดมาซ� งอาหารเพ�อบรโภคยงคงมนอย อาหารท�ใชบรโภคในโอกาสปกตและ

ในโอกาสพเศษและจะแตกตางกนมากท�งในดานปรมาณและคณภาพ ในโอกาสปกตอาหารท�รบประทาน

จะเปนอาหารท�หาไดโดยท�วไปจากแหลงธรรมชาตและผลตข�นเองเปนหลก อาหารในโอกาสพเศษ

จะมการเตรยมไวลวงหนาโดยผลตหรอซ�อจากรานคาเพ�อใหปราณตและคณภาพด คาใชจายในดาน

การบรโภคอาหารมกาหนดแนนอนข�นอยกบภาวะเศรษฐกจและความจาเปนคร� งคราว สภาพสงคม

ส�งแวดลอมท�เปล�ยนแปลงไมมผลกระทบทาใหวฒนธรรมการบรโภคอาหารเปล�ยนแปลงตามไปดวย

สาทด แทนบญ (2545) ศกษาเร�อง “อตลกษณในวรรณกรรมนราศของหม�นพรหมสมพตสร

(นายม)” ผลการวจยพบวาอตลกษณดานศลปะการประพนธของหม�นพรหมสมพตสรหรอนายม

นาเสนอการดาเนนเร� องโดยใชเวลาเปนแกนในการดาเนนเร� องคอ ใชประเพณในแตละเดอนมา

พรรณนาใชลาดบของสถานท�ในการดาเนนเร�องในนราศ บางตอนแตงเปนกลบทมธรสวาท ขนบ

ในการพรรณนา ไดพรรณนาส�งท�พบเหน ดานประดษฐการเร�มแรกในการพรรณนาเปรยบเทยบความ

ทกขของตนกบความทกขของคพระนางในวรรณคด ดานทศนกวไดแสดงทศนะไว 3 ลกษณะ คอ

ทศนะตอชวต โลกและสงคม ทศนะตอชวตเนนเร�องความรกและความไมเท�ยงของสรรพส�ง นอกจากน�

ทศนะของหม�นพรหมสมพตสรหรอนายมมการแสดงถงการวจารณพระและสตร

ฝนจนทร ศรจนทร (2543) ศกษาเร� อง “การเปล�ยนแปลงอตลกษณของคนในเมอง

ประวตศาสตร กรณศกษาเมองประวตศาสตรพมาย” ผลการศกษาพบการเปล�ยนแปลงสถานะของ

27

เมองพมายไปสการเปนเมองประวตศาสตรทาใหหนวยงานของรฐเขามาจดการและคมเมองเพ�อรองรบ

การทองเท�ยวและเพ�อแสดงถงอารยธรรมท�มมาในอดตสงผลดตอคนในพ�นท�ท�งในดานเศรษฐกจ

และสถานภาพทางสงคม คนพมายไดรบการผลกระทบจากการเปล�ยนแปลงน� อยางชดเจนโดยเฉพาะ

ทาใหประวตศาสตรทองถ�น เชน ตานานเร�องเลาและความทรงจาท�มตอภมลาเนาไดเปล�ยนแปลงไป

เน�องมาจากประวตศาสตรโบราณคดของรฐไดสรางความหมายใหมใหกบปราสาทพมาย เม�อคน

ทองถ�นนาประวตศาสตรรฐมาตความตามวธคดแบบทองถ�นจงกอใหเกดระบบความเช�อและพธกรรม

ท�ถกสรางข�นมาใหม เปนการสรางความหมายท�แตกตางไปจากวฒนธรรมทองถ�นซ� งรฐเปนผสราง

จงทาใหเกดสานกในอตลกษณของทองถ�นใหมท�เปนการผสมผสานระหวางแนวคดจากรฐและภม

ปญญาทองถ�น

จกร ครมงคณ (2547) ศกษาเร� อง “อตลกษณในวรรณกรรมเพลงเพ�อชวตของพงสทธ�

คมภร” โดยศกษาเน�อหา แนวคดและศลปะในการประพนธเพลงจานวนท�งหมด 99 เพลง ผลการศกษา

พบวาดานเน�อหาจะมงเสนอเก�ยวกบเร�องชาวนาและกรรมกรผใชแรงงาน วรชนท�ตอสเพ�อเรยกรอง

ประชาธปไตย อาชพขายบรการเก�ยวกบภาคอสาน ประสบการณชวตสวนตวเก�ยวกบความรก การให

กาลงใจ ดานแนวคดมการนาเสนอแนวคดท�สะทอนใหเหนโลกทศนของพงสทธ� คมภร ในเร�อง

ความรก อดมการณ ปรชญาชวตและการดาเนนชวตในสงคม การเมอง ตอสเพ�อเรยกรองประชาธปไตย

ชาวนากรรมกรผใชแรงงาน ผหญงท�มอาชพขายบรการและการศกษาดานศลปะในการประพนธ

แสดงใหเหนความรความสามารถท�เปนอตลกษณของพงสทธ� คมภร คอสรางสรรคทานองเพลง

ใหแปลกใหม มการเลอกถอยคาตาง ๆ เชน คาแสดงอารมณภาษาถ�น การใชศลปะ การเรยบเรยง

ถอยคา การหลากคา มการใชโวหารตาง ๆ เพ�อใหบทเพลงเกดความไพเราะ กลวธนาเสนอมการ

นาเสนอผานตวอยาง อทาหรณผานความคด ผานการแตงเปนเร�องส�นและผานการบอกเลาตรงไปตรงมา

ทรงศลป แสนสข (2547) ไดศกษาเร�อง “วถอสานจากเพลงลกทงของไมค ภรมยพร”

ผลการศกษาพบวา ชวตและพฒนาการงานเพลงลกทงอสานไมค ภรมยพร ซ� งมช�อจรงวา พรภรมย

พนทะปะกง มภมลาเนาอยท�จงหวดอดรธาน ครอบครวมฐานะยากจน ทาใหตองตอสชวตมาต�งแต

เยาว จากสภาพแวดลอมของบพการท�เปนศลปนนกแสดงหมอลาพ�นบานอสาน ทาใหไดรบการ

ปลกฝงมาจากบรบท เพลงลกทงของไมค ภรมยพร มเน�อหาสะทอนใหเหนขอเทจจรงจากวถการ

ดาเนนชวตของคนอสานในดานสงคม เชน ครอบครวและเครอญาตท�มความรก ความเคารพ เอ�ออาทร

ตอกน ลกษณะของคนอสานและกจกรรมท�ทาในชมชนและทองถ�นตลอดจนการเคล�อนยายแรงงาน

ท�งในประเทศและตางประเทศ ดานเศรษฐกจเก�ยวกบการประกอบอาชพและปญหาเก�ยวกบการ

ประกอบอาชพ ดานวฒนธรรมไดกลาวถงประเพณ นนทนาการและคานยมตาง ๆ ตามสภาพแวดลอม

คณภาพชวต ผลการศกษาดงกลาวแสดงใหเหนแนวทางการดาเนนชวตของนกรองลกทง ไมค ภรมยพร

28

ท�เปนคนขยน อดทน ตอสกบชวตท�ยากจน สรางชวตดวยผลงานเพลงลกทงประพนธข�นจากขอเทจจรง

ของชาวอสาน บทเพลงไดแสดงแนวคด คตเตอนใจใหกบผบรโภคเพลงทาใหดาเนนชวตอยในสงคม

อยางมแบบแผน

นวลด พรหมพกพง (2547) ไดศกษาเร�อง “การสรางอตลกษณของชาวชมชนแออดในจงหวด

ขอนแกน” ผลการวจยพบวา การนยามความหมายความเปนตวตนของชาวชมชนรกษรถไฟ เนนเร�อง

ของสทธจะดารงอยอยางคนเมองอยางมศกด� ศรของความเปนมนษยอยางเทาเทยมกวาการนยาม

ความหมายท�มองชมชนแออดเพยงกายทางภาพ ดงน�นการนยามความหมายของชมชนแออดระหวาง

ชมชนแออดกบรฐและคนภายนอกจงสวนทางกนอยางส�นเชง การนยามความหมายหรออตลกษณ

ชมชนแออดจะแสดงออกอยางชดเจนในพ�นท�การเคล�อนไหวทางสงคม โดยเฉพาะสถานการณ

การเรยกรองสทธในเร�องตาง ๆ ท�เปนปญหารวมของชมชนแออด เชน สทธเร�องท�อยอาศยและสทธ

ในเร�องสาธารณปโภคพ�นฐาน ในสถานการณเรยกรองสทธดงกลาว อตลกษณความเปนคนชมชน

แออดถกนามาใชในการตอส เพ�อตอบโตตอรองตอตานกระแสการไลร�อชมชน ซ� งเปนการกระทา

การลดรอนสทธชาวชมชนแออดของรฐ

สาหรบกระบวนการสรางอตลกษณของชมชนรกษรถไฟน�นพบวา การสรางอตลกษณ

ของชาวชมชนรกษรถไฟไมไดเกดข�นเพยงชมชนน� เทาน�น พบวาแตการสรางอตลกษณของชาวชมชน

รกษรถไฟเกดข�นมาในหลายระดบช�นของกลมผกระทาการทางสงคม จงมการเช�อมโยงกนเปน

กระบวนการต�งแตการสรางอตลกษณระดบมหภาค ระดบชมชน ระดบกลมและปจเจกในระดบ

มหภาคน�นมการรวมตวกนเปนเครอขายสลม 4 ภาคและสรางกลมพนธมตรท�พรอมท�จะเคล�อนไหว

ภาคประชาชนเพ�อชวยเหลอในการตดตามแกไขปญหาของชมชนแออด โดยเฉพาะการไลเร� อชมชน

แออดเพ�อเรยกรองความชอบธรรมและการสนบสนนจากสาธารณะ สวนในระดบชมชนชาวชมชน

รกษรถไฟพยายามปรบปรงสภาพแวดลอมในชมชนใหดข�น มการจดผงแนวความคดท�จะปรบปรง

ชมชนใหเปนชมชนท�สะอาดเปนระเบยบเรยบรอยตามนโยบายเมองนาอยของรฐเพ�อนาเสนอตอรอง

ขอเชาท�ดนการรถไฟแหงประเทศไทย การกระทาเหลาน� เปนการสรางอตลกษณซ� งจะนาไปสการ

เจรจาตอรอง ตลอดจนการตอตาน ขดขน การกระทาท�เปนการรดรอนสทธของผอยอาศยในชมชนสลม

จากการศกษาแนวคดและทฤษฎเก�ยวกบการสบทอดอตลกษณของคนอสานสรปไดวา

นอกจากภาษา อาหาร การแตงกายน�นเปนอตลกษณภายนอกท�มองเหนวาเปนอตลกษณของอสาน

การศกษาอตลกษณของคนอสานน�นควรท�จะศกษาถงวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณฮตสบสอง

คองสบส� คานยม ความเช�อ โดยเฉพาะประเพณฮตสบสองคองสบส�น�นเปนเปนประเพณพ�นบานท�ง

สบสองเดอนท�มความสาคญกบชมชนอสานมาก เพราะประเพณบางอยางนอกจากกระทาเพ�อเปน

ขวญกาลงใจแลวยงเปนการสรางภมคมกนใหผประกอบรอดพนภยอนตรายท�งปวง ไมวาจะเปนภย

29

จากผ สตวรายหรอมนษยทาใหเกดความเช�อม�นในตวเอง ฮตสบสองน�นถอไดวาเปนประเพณทางสงคม

ท�ทกคนตองปฏบตรวมกน สวนคองสบส�ท�ปฏบตกนมานบเปนกรอบและแนวทางในการปฏบตตน

ของบคคล ใหสงคมอยรวมกนอยางมความสข ผวจยเหนวาการศกษาในเร�องดงกลาวของชาวอสาน

จะปรากฏภาพสะทอนอตลกษณของคนอสานใหเดนชดข�น

บทท� 3

วธดาเนนการวจย

การดาเนนการวจยคร� งน� ใชระเบยบวธในการวจยเชงคณภาพทางประวตศาสตร พจารณา

หวขอเก�ยวกบการเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลดงน�

1. การเกบรวบรวมขอมล

2. การตรวจสอบขอมล

3. การวเคราะหขอมล

การเกบรวบรวมขอมล

การเกบรวบรวมขอมลในการวจยคร� งน�จะใชวธตาง ๆ ดงน�

1. การสมภาษณแบบประวตศาสตรจากคาบอกเลา (Oral History) เปนการสมภาษณ

แบบไมมโครงสราง ซ� งผวจยใชวธน� เพราะผวจยตองการขอมลท�ละเอยดลกซ� งเก�ยวกบวฒนธรรม

ประเพณฮตสบสองคองสบส�ของกลมชน และขอมลดงกลาวเปนขอมลท�ยงไมมผใดรวบรวมมากอน

ขอมลท�ไดจากการสมภาษณผวจยจะนามาวเคราะหเพ�อใหเหนภาพและเขาใจปรากฏการณทาง

วฒนธรรมของประเพณฮตสบสองคองสบส�ของชมชน

1.1 การสมภาษณแบบไมเปนทางการ เปนการสมภาษณแบบเปดกวางไมจากดคาตอบ

มความยดหยนและผวจยตองการใหผถกสมภาษณมอสระในการเลาเร�องและใหผสมภาษณเองได

มองเหนภาพและลาดบเหตการณไดถกตอง

1.2 การสมภาษณท�มแนวสมภาษณแบบเจาะลก การสมภาษณในท�น� ผสมภาษณจะ

กาหนดผใหขอมลในการสมภาษณเปนการเฉพาะเจาะจง (Key - informants) ไดแก ผอาวโสท�รเร�อง

เก�ยวกบหวขอวจยเปนอยางด ไดแก ผนาชมชน ปราชญในชมชน ผนาในการประกอบพธกรรมและ

ผนาการอพยพ

2. การสนทนากลม (Focus Group) ผวจยใชการสนทนากลมในการเกบรวบรวมขอมล

โดยใชกบกลมชาวบานผรเร�องราวของชมชนเปนอยางด ปราชญชมชน ผนาในการประกอบพธกรรม

เพ�อตรวจสอบความเท�ยงตรงของขอมลท�ไดรบตามวตถประสงคของการวจย แลวศกษาหาความ

เขาใจของชมชนตามกรอบรปแบบท�สรางข�นวามความเปนจรงมากนอยเพยงใดโดยดาเนนการวาง

แผนการสนทนา เวลา สถานท� ผรวมสนทนา จดเตรยมแนวคาถาม นดหมาย เชญสมาชก จดสนทนา

กลมบนทกเทป จดบนทกโดยคดเลอกผรวมสนทนากลมท�มลกษณะรวม (Homogenous) มผรวม

สนทนาจานวน 6-10 คน

31

3. การวจยเอกสาร เอกสารท�ใชในการวจยน�แบงเปน 2 ประเภท คอ

3.1 เอกสารช�นตน (Primary Data) เปนขอมลท�ยงไมไดผานการวเคราะหและสงเคราะห

ขอมลในสวนน� ไดจากการเกบรวบรวมเอกสารจากทางราชการ เชน เอกสารในการต�งชมชนสะตอน

ประวตชมชนสะตอน

3.2 เอกสารช�นรอง (Secondary Data) เปนขอมลท�ผานการวเคราะหมาแลวระดบหน� ง

เอกสารช�นรองเหลาน� ท�สาคญ เชน ตารา บทความทางวชาการ วารสาร งานวจย วทยานพนธ อนเทอรเนต

ท�เก�ยวของ เปนตน

3.3 การสงเกตการณเปนรปแบบการเกบขอมลเสรมวธการอ�น ๆ โดยใชกระบวนการ

สงเกตจากการเขารวมกจกรรมของชมชน เขารวมในการประกอบพธกรรมของชมชนและผท�เก�ยวของ

ในชมชนเพ�อศกษาขอมลเบ�องตนดานสภาพแวดลอม บรบทของชมชน ศกษาวถชวตความเปนอย

ในชวตประจาวนของชมชนบานสะตอน รวมไปถงพฤตกรรมทางสงคม ประกอบไปดวยการจด

บนทกภาคสนาม จดทาแผนท�สงคม

การตรวจสอบขอมล

ในท�น� จะตรวจสอบขอมลโดยใชเทคนคตาง ๆ คอ

1. การตรวจสอบขอมลจากการสมภาษณผใหขอมลแตละคนวาขอมลมความสอดคลอง

กนหรอไม

2. การตรวจสอบขอมลจากเอกสารวามความถกตองมความสมพนธ เก�ยวของและเช�อมโยง

กบขอมลท�เก�ยวของกบงานวจยหรอไม

3. ตรวจสอบขอมลจากการสงเกตการณในการดาเนนกจกรรม การประกอบพธกรรมของ

ชมชนมความสอดคลองกบคตนยม ความเช�อ วถของชมชนหรอไม

4. ตรวจสอบขอมลโดยบคคลท�เก�ยวของ (Member Checks) โดยใหบคคลท�เก�ยวของหรอ

สมาชกในกลมผใหขอมลหลกฐานตาง ๆ ในภาคสนามวจย (Audience Members) ตรวจสอบความ

ถกตองและครบถวนของขอมลหลกฐานและผลการวจยท�สรางสรรคข�นอยางตอเน�องตลอดจน

กระบวนการแสวงหาความร ความจรงท�กระทาอยางเปนทางการและไมเปนทางการ

5. เช�อมโยงขอมลการวจยแบบสามเสา (Triangulation) เพ�อสะทอนใหเหนวาขอมลหลกฐาน

และผลการวจยท�อาศยการตความของขอมลหลกฐานท�เกบรวบรวมไดมความไววางใจวามความ

ถกตองตามความเปนจรงท�นาเสนอ ในทางปฏบตจะกระทาไดโดยใชวธการเกบขอมลจากหลายแหลง

(Data Triangulation) หลากหลายวธ (Methodological Triangulation)

32

การวเคราะหขอมล

การวเคราะหขอมลในเชงคณภาพท�ใชในงานวจยเปนการตความในลกษณะตาง ๆ คอ

1. การตความเพ�อวเคราะหคณลกษณะท�วไปของผใหขอมลในการสมภาษณ จาแนกตาม

เพศ อาย สถานภาพในชมชน

2. การตความในเชงเหตและผลในลกษณะเปรยบเทยบความคดเหนของคนในชมชน

และของสมาชกในชมชนเก�ยวกบการสบทอดอตลกษณและการดารงอยเก�ยวอตลกษณของคนอสาน

รวมท�งปจจยท�มผลท�ทาใหการสบทอดอตลกษณตามประเพณฮตสบสองคองสบส�ของคนอสานใน

ชมชนสะตอน ตลอดจนแนวทางในการทาใหประเพณฮตสบสองคองสบส� ดารงอยในชมชน

สะตอนตอไป

บทท� 4

ผลการวเคราะหขอมล

ในการนาเสนอผลงานเร�องการสบทอดอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน อาเภอ

สอยดาว จงหวดจนทบร ผวจยไดทาการวเคราะหขอมลหลายรอบจนไดขอมลหลกและขอมลยอย

ซ� งแตละประเดนจะตอบวตถประสงคและคาถามในการวจยโดยแยกประเดนการอภปรายตามลาดบ

ขอคาถามออกเปน 3 หวขอดงตอไปน�

1. บรบทของชมชน

2. ประวตความเปนมาของชมชนบานสะตอน

3. อตลกษณคนอสานท�ยงคงสบทอดในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร

บรบทของชมชน

การศกษางานวจยเร�องการสบทอดอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร ผวจยเหนวาเพ�อตอบคาถามการวจยตามวตถประสงคของการวจย จงควรท�จะทราบ

ประวตความเปนมาของชมชนและทาความเขาใจถงโครงสรางพ�นฐานดานตาง ๆ ของชมชนท�อาศย

อยในบรเวณพ�นท�ทางการปกครองของตาบลสะตอนท�ผานมา ในทานองเดยวกนอดตมกจะเปนท�มา

ของปจจบนและปจจบนมกจะสงผลไปสอนาคตเสมอ เชน บรบททางเศรษฐกจ บรบททางการเมอง

การปกครอง บรบททางสงคมตลอดจนโครงสรางความสมพนธภายในชมชนและเปนการศกษา

เพ�อใหเหนถงววฒนาการทางดานตาง ๆ ท�เปล�ยนแปลงไปตามกระแสของโลกาภวตนเพ�อนาไปส

การเรยนรรากฐานทางประวตศาสตร ความเช�อ เอกลกษณท�มความโดดเดนท�สะทอนถงความเปน

อตลกษณของคนอสานในชมชนทองถ�นบานสะตอน หลงจากน�นจะพบความตอเน�องของการ

เปล�ยนแปลงท�มความเช�อมโยงการสบทอดกนเร� อยมาจนถงปจจบน จากการศกษาเอกสารทาง

ประวตศาสตรพบวานบแตอดตเปนตนมาจนถงปจจบนยงไมมผท�เขามาศกษาและสงตอขอมลไปยง

หนวยราชการหรอหนวยงานท�เก�ยวของ มเพยงขอมลขององคการบรหารสวนตาบลสะตอนท�กลาวถง

ความเปนมาของสะตอนจากการศกษาจงอางจากคาบอกเลาของผเฒาผแกในชมชน เน�องจากไมสามารถ

หาขอสรปทางเอกสารท�ชดเจนได การศกษาประวตศาสตรของคนอสานในตาบลสะตอนในคร� งน�

จงอาศยการศกษาดวยวธการสมภาษณเปนขอมลหลก และจากการศกษาขอมลตาง ๆ ท�เปนเอกสาร

ทางวตถและคาบอกเลาของปราชญชาวบานและของผเฒาผแกในบานสะตอน ดงน�นการนาเสนอ

34

ผลการศกษาอตลกษณของคนอสานในบานสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

ผวจยจงทาการศกษาการยายเขามาของคนอสานในบานสะตอนสรปไดดงน�

ประวตความเปนมาของชมชนบานสะตอน

บานสะตอนเปนหมบานหน�งซ� งอยในเขตการปกครองขององคการบรหารสวนตาบลสะตอน

อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร เปนดนแดนภาคตะวนออกของประเทศไทยท�มลกษณะภมศาสตรท�ด

พ�นท�สวนใหญเปนท�ราบเชงเขาหรอท�ราบสง มบางพ�นท�เปนภเขาสลบท�ราบลม โดยสภาพภมศาสตร

บานสะตอน ทศเหนอตดตาบลทงขนาน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ทศใตตดกบบานหนองตาคง

ตาบลหนองตาคง อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ทศตะวนออกตดกบราชอาณาจกรกมพชา ทศตะวนตก

ตดกบตาบลทรายขาว อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร บานสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร อยหางจากท�วาการอาเภอสอยดาวเปนระยะทางโดยประมาณ 16 กโลเมตร ทางหลวง

แผนดนหมายเลข 3424 หางจากจงหวดจนทบร เปนระยะทางโดยประมาณ 72 กโลเมตรและบาน

สะตอนเปนหมบานท�มกลมคนท�มาจากหลากหลายท� แตสวนใหญของประชากรท�อาศยอยท�บาน

สะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร เปนกลมคนท�อพยพมาจากทางภาคอสาน

จงหวดใกลเคยง เชน ขอนแกน รอยเอด อดรธาน นครราชสมา สกลนคร อบลราชธาน กาฬสนธ

เพชรบรณ สระบร ปราจนบร ฉะเชงเทรา นครนายก บรรมย สระแกวและพดภาษาอสาน รอยละ 90

ของคนในพ�นท�เปนคนอสาน หมบานสะตอนเปนหมบานคนอสานท�อยในเขตภาคตะวนออกและ

เปนพ�นท�ท�ตดเขตชายแดนกมพชา ซ� งเปนคนท�มาจากหลากหลายท� ถงแมจะมาจากหลายท�แตคน

อสานในชมชนแหงน� กยงมวฒนธรรม ขนบธรรมเนยม จารตประเพณฮตสบสองคองสบส� ท�เปน

ระเบยบแบบแผนปฏบตในการอยรวมกนในชมชน

ความเปนมาของสะตอนยคท� 1 ยอนอดตจากน�กลบไปประมาณ 40 กวาป พ�นท�สะตอน

ยงเปนผนปาใหญท�มแนวเขตเช�อมตอพ�นท�ปาเขาสอยดาวและทอดยาวไปเช�อมตอกบพ�นท�ปาฝ�ง

กมพชายงมไมยนตนขนาดใหญนานาชนด เชน มะคาโมง มะคาแต ประด พะยง ชงชนแดง ยางนา

ตะแบก ตะเคยน เปนตน และยงไมมใครมาจบจองเปนเจาของท�ดนและยงไมมช�อเรยกสถานท�น�

มากอน ตอมาไดมผคนเร�มเขามาอยอาศยในพ�นท�น� แตยงไมมากนก และแผวถางปาเพ�อปลกพชพนธ

ธญญาหารและไดต�งเปนชมชนเลก ๆ ข�นมาวา “สะตอน” ท�ต�งช�อน� เพราะคาวา “สะตอน” น�น ได

ทราบจากคาบอกเลาของคนทองถ�นในสมยกอนวาเปนช�อของชาวบานท�เปนผชายชาวเขมร ในอดต

ซ� งยงไมมช�อเรยกสถานท�มากอน อนเปนพ�นท�ปาเขาลาเนาไพร หลากหลายเตมไปดวยสตวปานานา

ชนด ไขปามาลาเรยชกชม ยงไมมผคนอาศยอยเปนชมชน มบานเรอนอยประปราย ชายผน�นเปน

พรานปาชาวเขมร ไดยงชพดวยการหาของปาและลาสตวปาเปนอาหารและไดเขามาลาสตวและหา

ของปาในพ�นท�แหงน�อยเปนประจาและไดมาพกแรมคางคนในบรเวณน�อยบอย ๆ เพราะท�บรเวณ

35

แหงน�จะมบอน�าและมคลองน�าไหลผานอยตลอดเวลา ชายผน� ไดอาศยน� าในบอใชกนใชอาบ ชายผน�น

คนเรยกช�อวา “ตาตอน” ตอมาไดลมปวยและเสยชวตลงดวยไขมาลาเรย บรเวณท�เขาเสยชวตคอ

ท�ต�งหมบานสะตอนปจจบนผคนจงเรยกวา “ตาตอน” และไดเพ�ยนมาเปน “สะตอน” จนถงปจจบน

(ใบส เทวโลก. สมภาษณ. 2557)

ตอมาเม�อป พ.ศ. 2510 มคนอสานท�อพยพมาจากขอนแกน รอยเอด อดรธาน นครราชสมา

สกลนคร อบลราชธาน กาฬสนธ เพชรบรณ คนอสานกลมน� เปนคนอสานกลมใหญท�ยายถ�นมาจาก

ทางภาคอสาน เดมทไดประกอบอาชพดายการทาไรทานา ในการทามาหาเล�ยงชพในถ�นกาเนดเดม

ของตนคอภาคอสาน แตดวยพ�นท�ทางภาคอสานเปนพ�นท�ท�แหงแลงเพราะถกแผวทางปาทาไรทานา

ท�ดนท�ใชทามาหาเล�ยงชพกมไมเพยงพอท�ทาการเล�ยงชพอกตอไป เพราะการทาไรทานา ในสมยกอน

เปนการทาตามฤดการ ตามสภาพดนฟาอากาศ ปไหนฝนตกชกผลผลตกด แตปไหนฝนฟาไมตกตอง

ตามฤดการผลผลตในการทาไรนากไมพอในการดารงชวต จงไดคดหาแหลงท�อยอาศยและแหลงท�

ทากนท�มความอดมสมบรณกวาท�อยเดมของตน ไดยนขาวตรงไหนดท�ดนยงมความอดมสมบรณก

พากนเดนทางไปดไปสารวจกน ในตอนแรกไดยนขาววาในจงหวดเพชรบรณยงมพ�นท�ท�ยงวางและ

มความอดมสมบรณ จงไดไปสารวจตรวจดวามท�วางเปลาใหจบจองไวทาไร ทานาหรอไม เม�อเดนทาง

ไปสารวจดแลวปรากฏวาพอมท�วางใหจบจองเปนเจาของอยและเหนวาเปนท�ท�เหมาะสมจงพากน

กลบไปยงถ�นท�อยเดมไปแจงขาวกบญาตพ�นองวาท�ทากนตรงน� ยงมท�ใหจบจองเปนเจาของได พอ

ไดขาวไดรบฟงคาบอกกลาวจงไดพากนขายท�ขายบานท�อยอาศยเดมแลวยายมาอย อาเภอวเชยรบร

และอาเภออ�น ๆ ท�ใกลเคยง ในเขตจงหวดเพชรบรณ กไดทามาหาเลยงชพดวยอาชพเดมคอทาไร

ทานา อยระยะหน� งกพากนคดหาท�ทากนใหมเพราะท�จงหวดเพชรบรณเวลาทานาแลวเกดน� าทวม

ผลผลตไดรบความเสยหายไมเพยงพอตอการเล� ยงชพและอกอยางคอโจรชกชมมการลกขโมยเกด

การปลนจ�กนอยตลอดเวลาจงไดคดหาท�ทากนใหม พอดไดยนขาวจากญาตพ�นองท�มาทาสวนท�จงหวด

ระยองและญาตพ�นองท�มาทางานอยท�ชลบร วาท�จนทบรยงมท�วางท�ยงมความอดมสมบรณท�พอให

จบจองเปนท�ทากนและเปนพ�นท�ปาดงดบยงมความอดมสมบรณอย ปลกอะไรกงาม ปลกอะไรกได

กน พอไดยนเชนน�นจงพากนลงมาดท�ทากนท�เมองจนทบร โดยน�งรถโดยสารมาพกท�บานญาตท�

ระยองและท�ชลบรแลวคอยน�งรถตอมาท�เมองจนทบร พอถงอาเภอเมองจนทบรแลวตอรถสองแถว

มาลงท�อาเภอมะขามแลวกพากนเดนทางดวยทางเทามาจนถงสะตอนท�ตองเดนกนเขามาท�สะตอน

เพราะในสมยกอนการคมนาคมไมสะดวกยงไมมถนนตดผานสายจนทบรสระแกวเลย มถนนลกลง

จากจนทบรถงอาเภอมะขามเทาน�น จากอาเภอมะขามถงสอยดาวยงเปนทางเกวยน ทางรถลากไมซง

กนอยจงไดพากนเดนเทาเขาไปท�สะตอนในระหวางท�เดนมากสารวจพ�นท�สองขางทางท�เดนไปดวย

วาตรงไหนพอจะจบจองเปนเจาของไดบาง กอนท�จะถงสะตอนไดมาพกคางคนท�เขาเกลอเพราะ

36

เดนทางเทามาค�าอยตรงน�นพอด พอรงกพากนออกเดนทางตอโดยผานโปงน� ารอนมาถงบานตามล

และสารวจพ�นท�ไปดวย แตไดทราบวาพ�นท�สองขางทางท�ผานมคนอ�นจบจองเปนเจาของหมดแลว

(เหลก จนทวงษา. สมภาษณ. 2557)

“ตาออนลาวอยระยองลาวยายมาเฮดสวนอยระยองเลยหละ ลาวยายมาจากรอยเอดไปอย

พจตร แลวเฒาออนนกะมาซ�อท�เฮดสวนท�ระยองกอนแลว กะไปเวาขาวใหหมฟงท�อยวเชยรบร กะ

เลยมานากนกบเฒาออนนไปเวาใหพอใหญหน เลงไทสง ฟงกะเลยไปหาหมหาพอใหญนหละอย

บานโคกสะอาด อาเภอวเชยรบร จงหวดเพชรบรณ ไปเวาใหฟงกะเลยพากนลงมาเบ�งลงมาระยอง

มาพกบาพอใหญออนกอนม�อใหมกะพากนน�งรถมา มาลงจนทบรกะหยางจากอาเภอเมองจนทบร

พนแหลวหยางมาอาเภอหมากขามหยางมาเร� อย ๆ แตวามนกะบอมรถเทยวเอาเส�อผาใสกระเปา

กะพากนยางเบ�งท�เบ�งทางมาเร�อย ๆ ทางจากอาเภอมาขามถงสอยดาว สะตอนนยงเปนปาอยมแต

ทางเกวยน ทางลกรงมมาจากจนทบรถงอาเภอหมากขาม จากมะขามมาถงสอยดาวยงเปนทางเกวยนย

ทางเกวยนตลอดเลยจนฮอดวงน� าเยน จากสระแกวมาถงวงน� าเยนยงเปนทางลกรงอย จากวงน� าเยน

มาฮอดสอยดาวกะยงเปนทางเกวยนอย พากนหยางตามทางมาทางเกวยนแหน ทางรถเขาลากซงแหน’’

(เหลก จนทวงษา. สมภาษณ. 2557)

ไดเดนทางมาถงบานตามลกพากนเดนทางตอไปท�บานวงยาวไปหาญาตพ�นองท�ซ� งเปน

ชาวอสานท�อพยพมาอยกอนแลว ไดมาเจอเพ�อนเจอญาตพ�นองท�มาจากถ�นเดยวกนกพากนดใจมาก

กไดตอนรบขบสดวยด ดวยขาวปลาอาหารตามสภาพความเปนอยและกไดถามขาวคราววาไปยงไง

มายงไง จงไดรวตถประสงคท�มากไดจดท�พกพาอาศยใหหลบนอน พอรงเชามากพากนออกสารวจ

พ�นท�และไดสารวจมาถงตรงบรเวณพ�นท�สะตอนปจจบน เหนวาพ�นท�ตรงน� ยงเปนผนปามไมนานา

พนธท�เตมไปดวยสตวปานานาชนดท�ยงมความอดมสมบรณเหมาะท�จะจบจองเปนท�ทาสวน ทาไร

จงไดพากนจบจองวดเปนลอก ๆ เอาเลยเพราะท�ตรงน�นยงไมมใครเปนเจาของจงจบจองไดตามใจ

ตองการ “เขากะเลยแนะนาใหกะพากนเขามาเบ�งวาท�จากนไปฮอดวงน� าเยน สระเเกว จองเอาโลดซ�

เขาโลด วดเอาโลดคนละส�เสนหาเสน ขอยสเอาจากน�ไปน�ถงใสกะซางช�ไป บาดน�นกะพากนมาถาง

มาแปวไว ” จงไดแผวถางปาทาไร เม�อมาไดท�ท�มความอดมสมบรณแลวกไดแจงขาวไปยงญาตพ�นอง

ตามถ�นตางใหไดรบขาว เม�อญาตพ�นองไดรบทราบขาวสารท�แจงไปกอพยพตามกนมาจนมาเปน

ชมชนท�ใหญข�นมาเปนหมบานสะตอนจนทกวนน� (เหลก จนทวงษา. สมภาษณ. 2557)

ในระยะเวลาไมหางกนในป พ.ศ. 2510 มคนอสานอกกลมท�อพยพมาจากสระบร ปราจนบร

ฉะเชงเทรา นครนายก บรรมย สระแกว คนอสานกลมท�สองเปนกลมคนอสานอกกลมท�อพยพเขามา

อาศยอยในชมชนสะตอนซ� งไดเขามาในปเดยวกน เดมทเปนกลมคนลาวท�ถกกวาดตอนมาต�งแต

สมยกรงธนบรจนถงตนกรงรตนโกสนทร สมยสมเดจพระน�งเกลาเจาอยหว รชกาลท� 3 แหงสยาม

37

ประเทศไดยกทพไปตหวเมองลาวท�งทางหลวงพระบางตอนเหนอและเวยงจนทนตอนกลางและทาง

จาปาสกในเขตลาวใตจนตกเปนประเทศราชข�นตรงตอกรงเทพฯ และไดกวาดตอนผคนท�งไพรพล

และเจานายเมองตาง ๆ มาหลายคร� ง จนคร� งสดทายเม�อคร� งรบกบพระเจาอนวงค พ.ศ. 2369 ท�ยกทพ

ไปตกรงเวยงจนทนแลวกวาดตอนผคนท�งหมดมายงฝ�งสยามใหต�งบานเรอนอยหลากหลายทองท�

ปรากฏมากท�เขตเขมรปาดงเมองศรสะเกษ เมองขขนธและขนหาญ ปรากฏชนลาวเวยงจนทนต�งถ�น

ฐานอาศยอยรวมกบผคนเช�อสายเขมรจากศรสะเกษ โดยเดนทางผานชองตะโกลงมายงเขตเมองกบนทร

อรญประเทศ และประจนตะคามยงมชมชนลาวเวยงจนทปรากฏอยและพดภาษาลาวอยางชดเจน

กลมคนลาวเวยงจนทรจานวนไมนอยต�งถ�นฐานอยหวเมองแถบสระบร นครนายก เชน แถบแกงคอย

หนองแค หนองแซง เสาไห วหารแดง บานหมอ ปะปนไปกบลาวท�มาจากหลวงพระบาง

“ผมเปนเปนลาวสระบรพอแมเพ�นกะบนอยวากอนตายอยากไปหาญาตพ�นองยเวยงจนทน

เด ท�ไดมาอยสะตอนนกะเพราะวากรรมพามามลงลกพ�ลกนองกนมายนกอนแลวตามมาเบ�งถกใจกะ

เลยยายบานขายท�ดนท�อยสระบรมาพอแมเพ�นบออยากมาดอก เลยเวากบเพ�นวาไผบอไปขอยกะส

ไปกะเลยพากนไดมา” จากการสมภาษณ (เสง�ยม ศรปญญา. สมภาษณ. 2557)

คนอสานท�อาศยอยท�บานสะตอนสวนหน�งสบช�อสายมาจากประเทศลาวฝ�งขวาแมน� าโขง

ของประเทศไทยคนอสานกลมน� เปนคนอสานท�อาศยอยท�ปราจน ประจนตะคาม กบนทรบรซ� งเปน

อสานสายลาวท�ถกกวาดตอนมาในสมยรชกาลท� 3 ใหอยในพ�นท�แหงน� และคนอสานกลมน�กไดยน

ขาวจากญาตพ�นองท�มาอยกอนวาท�ดนในเขตสอยดาวยงเปนพ�นท�ปาดงดบท�ยงมความอดมสมบรณ

ยงไมมผคนจบจองเปนเจาของและเปนท�วางใหจบจองเปนเจาของหรอมเจาของแตกสามารถซ�อขาย

กนในราคาท�ถกมากเหมอนใหกนฟร ๆ เลย กเลยเดนทางมาดท�ทากน ในการเดนทางมาดในระยะแรกท�

จะมาถงสะตอนไดน�นตองเดนทางจากปราจนบร สระบร ลงมาทางกรงเทพ ตอมาท�จนทบร ท�ตอง

เดนทางออมมาอยางน� เพราะถนนสายสระแกว จนทบร ยงไมมถนนตดผาน น�งรถบสพอมาลงท�อาเภอ

เมองจนทบรกน�งรถสองแถวตออกทอดหน�งมาลงท�อาเภอมะขาม แลวเดนทางตอดวยทางเทา มาพก

คางแรมท�เขาเกลอหน� งคน แลวเดนทางเทามา โดยผานโปงน� ารอน มาถงบานตามน สอยดาวเดนทาง

มาเร�อยจนขามาถงสะตอนมาสมทบกบญาตพ�นองท�มาอยกอนแลว กไดหาท�พกพาอาศยให ญาตท�มา

อยกอนกไดพากนออกสารวจหาท�ท�เหมาะสมท�ตวเองถกใจ ญาตกแนะนาวาจองเอาเลยวดเอาถาง

เอาอยากไดตรงไหนกจบจองไดตามใจตองการเพราะในพ�นท�สะตอนสมยน�นยงเปนพ�นท�วางเปลา

ไมมเจาของ กไดแผวถางปาจบจองเปนเจาของ พอไดท�ทากนท�ม�นคงแลวกไดแจงขาวไปยงญาต

ของตนตามถ�นตาง ๆ แลวจงไดอพยพตามกนมา สวนกลมท�มาทหลงน� ใช เสนทางการอพยพมาทาง

สระแกว เขาฉกรรจ วงน�าเยน สอยดาวเพราะเร�มตดถนนมาถงสอยดาวแลวแตยงเปนทางรถลากซง

อยและทางลกรงแลวกเขามาซ�อเอาแตกสามารซ�อขายกนในราคาท�ถกมากเหมอนใหกนฟร ๆ เลย

38

ทเดยว เพราะท�ยงไมไดแผวถางเพยงแตมเจาของจบจองไวเทาน�นจงไดซ�อในราคาถกและแผวถาง

เอาบรเวณบานสะตอนและมาสมทบกบคนอสานกลมท� 1 (ใบส เทวโลก. สมภาษณ. 2557)

กลมท� 3 เปนกลมคนกลมคนท�เปนคนภาคกลางและภาคใต มอยประปรายท�อพยพเขามา

อาศยอยบานสะตอน คนกลมน�มาหลงจากท�หมบานสะตอนการคมนาคมท�สะดวกแลวมาอาศยอย

ตอนท�บานสะตอนมถนนลาดยางเขามามการแลกเปล�ยนคาขายพชไรหรอผลตผลทางการเกษตร

และมาเปนพอคาซ�อผลผลตพชไรจากคนอสาน เม�อมาบอย ๆ กเลยหาซ�อท�แถวสะตอนเปนท�รบซ�อ

สนคาทางการเกษตรจากคนอสานในสะตอนและเหนวาการทาธรกจในเร�องการเกษตรนาจะไปไดด

จงไดอยเปนการถาวรจนมาถงปจจบน

เม�อคนกลมท� 1 กลมท� 2 เขามาอยอาศย กไดแผวถางปาเพ�อปลกพชพนธธญญาหาร แตผคน

ท�อพยพเขามาอยอาศยตอนน�นยงมไมมาก เขามาอยในชวงแรกมบรษทสมปทานปาเขามาดาเนนการ

ผนปาบรเวณน�ไดตดปาเปนถนนเพ�อลาเลยงไมซง เปนถนนกวางพอท�รถใหญจะว�งสวนกนได ตอนน�น

ถนนยงเปนถนนท�ตดเพ�อลาเลยงไมออกไปยงโรงเล�อยเทาน�น ยงไมใชถนนท�ทางราชการเปนผสารวจ

เม�อมถนนหนทางกเปนธรรมดาวาผคนจะตองสญจรไปมา แมจะไมไดเปนผท�มหนาท�เก�ยวกบงาน

สมปทานกตาม จงไดพบวาสองขางทางเปนพ�นท�มดนอดมสมบรณไปดวยปยธรรมชาต ปลกพชพนธ

ธญญาหารอะไรกเจรญงอกงาม ใหผลผลตเปนท�พงพอใจอยางย�ง ความท�ไดพบเจอแหลงทองแหง

การเพาะปลกในพ�นท�สะตอน จงไดสงขาวคราวไปยงญาตมตรของตนเองตามจงหวดตาง ๆ โดยเฉพาะ

อยางย�งดนแดนภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยเรา จงไดมการยายถ�นฐานเขามาสทองท�มากข�น

ตามลาดบ การยายเขามาอยชวงแรก ๆ เปนการมาจบจองท�ดนไดตามตองการเพราะยงไมมเจาของ

ท�ดนมากอน ตอมาไดมการซ�อสทธ� ถอครองจากเจาของท�ดนมอแรกในราคาถกหรอบางทเจาของ

ท�ดนมอแรกกยกใหโดยเสนหาไมคดคาราคาอะไรกม เพราะบางรายจบจองเปนเจาของท�ดนนบเปน

รอยไรหรอมากกวาน�น การแบงปนใหกบผมาใหมกเทากบเปนการสรางมตรดวยน� าใจอนดงาม

ตอมานายพรม เวชเฟ� อง ซ� งไดจบจองท�ไวเปนจานวนมาก เหนวาญาตพ�นองยายท�มาจาภาคอสาน

มาเยอะจงไดสละท�ดนของตนใหแกญาตพ�นองท�มาจากท�เดยวกนใหมาอยรวมกนเพ�อจะไดมเพ�อน

ท�คอยดแลและชวยเหลอกน จงไดจดสรรท�ดนวาใหตรงน� คอบรเวณท�ต�งบานสะตอนปจจบน จงได

กาหนดคราว ๆ ไวใหต�งเปนท�สาหรบปลกบานเรอนอกท�หน� ง แบงใหเปนท�สาหรบสรางโรงเรยน

อกแหงหน� ง ตอมาผคนจงไดอยรวมกนเปนจานวนมากข�นมประชากรหนาแนนข�น จงไดเกดเปน

ชมชนในพ�นท�สะตอนและพ�นท�ใกลเคยงมากข�นเปนลาดบ การเพาะปลกของชาวสะตอนในอดต

จะเปนพชลมลกเกอบท�งส�น เชน ฝาย ขาวโพด ถ�วลสง มนสาปะหลง เปนตน ท�ใหผลผลตตามสภาพ

ดนฟาอากาศ ชมชนสะตอนเดมอยในเขตการปกครองของหม 4 บานวงยาว ตาบลทรายขาว อาเภอ

โปงน� ารอน จงหวดจนทบร ตอมาเม�อมคนอพยพเขามาอยอาศยในพ�นท�มากข�นเลยไดยกชมชนสะตอน

39

ใหเปนหมบานและใหช�อวา “บานสะตอน” จงไดแยกบานสะตอนออกจากบานวงยาว ในป พ.ศ. 2517

เปนบานสะตอน หมท� 9 ตาบลทรายขาว อาเภอโปงน� ารอน จงหวดจนทบร มผใหญบานช�อนายหน

เลงไธสง ซ� งเปนคนอสานท�อพยพเขามาสะตอนในยคแรก ๆ ในป พ.ศ. 2520 บานสะตอนไดรบ

ผลกระทบจากภยสงครามของประเทศเพ�อนบานอยางมาก มลกปนใหญมาตกในทองท�อยบอยคร� ง

ท�งผคนของประเทศเพ�อนบานตองอพยพหนภยความไมสงบจากประเทศของตนคอการสรบกนเอง

ระหวางเขมรดวยกน ประชาชนชาวเขมรสวนหน�งจงไดอพยพเขามาพ�งพาพระบรมโพธสมภารของ

พระมหากษตรยไทยในพ�นท�สะตอนกไมนอย ถงกระน�นประชาชนในชมชนสะตอนกไมยอมอพยพ

ท�งถ�นฐานไปอยท�อ�น สอดทนกบภยอนตรายดงกลาวมาจนถงยคเปล�ยนสนามรบมาเปนสนามการคา

ท�งน� เพราะชาวตาบลสะตอนมความสานกรกชาตรกผนแผนดนของตนเองและไมอยากจะหนไป

ไหนอกแลว ประกอบกบหนวยงานทางราชการกไดเขามาดแล มกานนผใหญบานกบเจาหนาท�ตารวจ

ทหาร พลเรอนท�เขมแขงและมพระสงฆองคเจาในทองท�คอยเปนขวญกาลงใจตลอดและประชาชน

กไมยอมหนไปไหนทนอยมาจนสะตอนมความม�นคง ตอมาเม�อนายหน เลงไธสง พนจากตาแหนง

แลว ชาวบานไดใหความไววางใจต�งนายเหลก จนทวงษาเปนคนอสานท�อพยพเขามาในยคแรก ๆ

เปนผใหญบานคนท� 2 ของบานสะตอนข�นกบตาบลทรายขาว อาเภอโปงน� ารอน จงหวดจนทบร

ซ� งมนายจรนทร พยงค เปนกานนตาบลทรายขาวในขณะน�น บานสะตอนถงแมจะมการผคนอาศย

อยมากแตคนท�เขามาอยในสะตอนกอาศยอยแบบกระจดกระจายอยตามท�ดนของตน เขตบานสะตอน

จงไดกวางครอบคลมพ�นท�บานคลองแจง บานทรพยสมบรณ บานสวนสมและบานอ�นโดยรอบบาน

สะตอนกนพ�นท�ไปถงตดเขตชายแดนกมพชาดวย บานสะตอนในขณะน�นการสญจรไปมากไมคอย

สะดวกนก โดยเฉพาะในฤดฝนลาบากมากไปไหนมาไหนกลาบาก เวลาเดนตองถอดรองเทาเพราะ

ดนเหนยวมากเวลาเดนไปตามถนนดนกจะตดเทาจนแทบจะยกเทาไมข�นเลยทเดยว และในป พ.ศ.

2522 ไดมหนวยทหารชางของกองกาลงชางดาจากลพบร ไดทาถนนลกรงจากปากทางบานใหมเขา

มาสหมบานสะตอน จงทาใหการสญจรไปมาระหวางบานสะตอนกบหมบานใกลเคยง สะตอนกบ

ในเมอง การตดตอราชการในตวเมอง ในตวอาเภอกสะดวกข�นมากวาแตเดม สะตอนกเร�มมความ

ม�นคงท�งในเร�องความเปนอย การประกอบอาชพและท�อยอาศย การปกครองของบานสะตอนในยค

แรกยงเปนสงคมแบบด�งเดมมการนบถอเครอญาตและผสงอายมการชวยเหลอเก�อกลซ� งกนและกน

ในชมชนมการปกครองแบบนายบานคอชาวบานจะเลอกบคคลท�เปนคนดมคณธรรมมาปกครอง

โดยมความรสกผกพนเปนอนหน�งอนเดยวกน มความรสกนกคดท�ดตอกน มการปฏบตตอกนดวย

ความรสกวาแตละคนเปนสวนหน�งของชมชนน�น ระบบความสมพนธในชมชนซ� งองอาศยความ

เอ�ออาทร ความผกพนและการมปฏสมพนธระหวางกน

40

ความเปนมาของสะตอนยคท� 2 เร�มต�งแต ป พ.ศ. 2526- 2540 เม�อการสรางบานแปลงเมอง

ของชมชนสะตอนมความม�นคง การดาเนนชวตและวถชวตมความม�นคงข�น จงไดคดหาท�พ�งทางจตใจ

เพราะปกตในการสรางชมชนข�นมาของคนอสานน�นกจะสรางท�ยดเหน�ยวทางดานจตใจควบคไป

ดวยส�งท�ยดเหน�ยวทางดานจตใจกคอศาสนา เพราะศาสนาเปนส�งท�มอทธพลตอพฤตกรรมและความ

รสกสานกผดของชาวอสานมากท�สด ชาวอสานเนนวาสงคมตองมศาสนา ถาปราศจากศาสนาจะทา

ใหสงคมปาเถ�อน คนไมรดช�ว ไมละอายหรอเกรงกลวตอบาป บานเมองจะวนวาย ศาสนาจงเปน

เสาหลกในการยดเหน�ยวทางดานจตใจ เปนหลกแหงความเช�อถอศรทธาและในทศนะของชาวอสานน�น

ศาสนาคอพระพทธศาสนาเทาน�น การนบถอศาสนาของชาวอสานจงเปนการเล�อมใสศรทธาตอ

องครวมของศาสนา ไดแก ศรทธาตอคาสอน ศรทธาตอพธกรรม ศรทธาตอสญลกษณทางศาสนา

ชาวบานจงไดพากนสรางวดประจาหมบานช�อวา วดบานสะตอนข�นมาเพ�อเปนท�ยดเหน�ยวทางดาน

จตใจเปนท�ทาบญประจาของคนในชมชนและใชสาหรบทากจกรรมบญตามประเพณในแตละเดอน

ของชมชน และอกหน� งวดท�ชาวบานสะตอนไดรวมกนสรางเปนวดปาซ� งหลวงปสมชาย ฐตวรโย

วดเขาสกมไดใหทานครบาคาพนธ คมภรญาโณ พรอมพระสงฆสามเณรรวม 10 รป มาสรางวด

เขาแจงเบงซ� งเปนวดปาสายปฏบตกรรมฐานในเขตชมชนบานสะตอน ชาวบานในชมชนบานสะตอน

และใกลเคยงไดรวมกนสรางวดเขาแจงเบงข�นมาเพ�อเปนท�ยดเหน�ยวทางดานจตใจและเปนผนาทาง

จตวญญาณและท�บาเพญบญกศลของคนในชมชนและสาหรบผท�ตองการความสงบเพราะหางไกล

จากชมชน เม�อสรางวดข�นสาหรบเปนท�พ�งทางดานจตใจเปนท�เรยบรอยแลว คนในชมชนเหนวา

บตรหลานของตนท�เกดมาถงเกณฑการศกษาเลาเรยนแลวตองเดนทางไปเรยนท�อ�นท�หางไกลจาก

หมบานมาก การไปมากลาบากเพราะการสญจรในเวลาน�นไมคอยสะดวกเทาท�ควร เพราะในชมชน

ไมมโรงเรยนท�จะใหบตรหลานของตนไดเรยนหนงสอ จงไดสรางโรงเรยนข�นมาเพ�อใหบตรหลาน

ของคนในชมชนไดมโอกาสเรยนหนงสอบางและเปนโรงเรยนท�อยในความดแลของตารวจตระเวน

ชายแดนโดยไดรบความอนเคราะหและความรวมมอจากตารวจตระเวนชายแดนสงครมาสอน

นกเรยนในเกณฑประถมศกษาในระยะแรก

ตอมานายเหลก จนทวงษา ซ� งเปนผนาของชมชนสะตอนในขณะน�นเหนวาคนในชมชน

มความเปนอยท�ดข�นแลว แตวาเหมอนยงขาดอะไรสกอยางท�เปนอสาน คอคนอสานไมมประเพณ

อสานจะเปนคนอสานไดยงไง นายเหลก จนทวงษา จงเปนผร� อฟ� นเอาขนบธรรมเนยมประเพณฮต

สบสองคองสบส�ของอสานมาสชมชนสะตอนและเปนผนาพาในการทางานบญงานประเพณตาง ๆ

ในแตละเดอนในหน�งป โดยไดรบคาแนะนาจากทานครบาคาพนธ คมภรญาโณ วดเขาแจงเบง เปนผ

ช� แนะวาประเพณในแตละเดอนเขาทากนอยางไร ทานครบากจะคอยใหคาปรกษาอยตลอดมา ทาน

ครบาคาพนธ คมภรญาโณ ไดบอกกบนายเหลก จนทวงษา ซ� งเปนท�งผนาชมชนและผนาพาในเร�อง

41

ฮตคองวา “พอออกกานนฮตคองใหรกษาเอาไวเดอ ถาเฮาบอรกษาไวเดกรนหลงเกดใหมใหญลนท�

เกดทหลงเขาสบอฮเด ” เม�อครบาอาจารยทานบอกทานฝากใหรกษาฮตคองเอาไวกเลยไดมการนาพา

คนในชมชนประพฤตปฏบตตามฮตคองต�งแตน�นมา คอใน ฮตสบสองคองสบส�ของชาวอสานน�น

เปนหลกความเช�อท�มาจากหลกธรรมคาสอนในทางพระพทธศาสนาท�สอนใหรจกการแบงปน คอ

สอนใหรจกการให ไมใหมความตระหน� สอนใหรจกเคารพผใหญผมพระคณ เคารพพอแมและสอน

ใหรจกกตญ�ตอผมพระคณ เม�อคนอสานในชมชนไดปฏบตตามฮตคองแลวกรจกการให คอการ

ใหอภยและการใหทานไมตระหน� รจกกตญ�ตอผมพระคณและรจกใหความเคารพตอผใหญผอาวโส

เม�อไดปฏบตตามกทาใหชมชนเกดความสงบสขมความสามคคเกดข�นในชมชน จงไดนาฮตคองมา

เปนแบบแผนในการอยรวมกน

ในป 2532 มการอพยพเขามาของกลมท�เปนคนภาคกลางและภาคใต มอยประปรายท�บาน

สะตอน คนกลมน� อพยพเขามาหลงจากท�หมบานสะตอนไดมไฟฟาใชแลวมถนนลาดยางเขามาแลว

ซ� งมถนนลาดยางจากแยกบานใหมถนนสายจนทบร-สระแกว มายงหมบานสะตอน เม�อมถนนลาดยาง

เขามา การสญจรไปมากสะดวกมากข�น การตดตอคาขายกเร�มเขามามการซ�อขายสนคาทางการเกษตร

ระหวางพอคากบชาวบานมากข�น ความรวดเรวในการขนสนคาทางดานเกษตรมความสะดวก การขน

ผลผลตทางการเกษตรไปขายกสะดวกมากข�น การซ�อขายแลกเปล�ยนกมมากข�น ในขณะเดยวกน

สนคาฟมเฟอยกเร�มเขามาเม�อชมชนทองถ�นมรายไดจากการขายสนคาทางการเกษตรบางครอบครว

พอมเงนเกบหนอยกเร�มหาส�งท�มาอานวยความสะดวกคอโทรทศน ตเยน พดลม รถจกรยานยนต

รถยนตตามลาดบ เม�อการสญจรสะดวกเร�มมผคนทางภาคกลางเร�มเขามามบทบาทตอชมชนโดยเฉพาะ

พอคาท�เปนนายทนมาเปนผรบซ�อผลผลตจากสวนจากไรของคนอสานในชมชน บางกอพยพเขามาอย

ดวยการซ�อท�ของคนในชมชน ตอมาการทาไรมนสาปะหลง ทาไรขาวโพดประสบกบภาวะแหงแลง

ฝนไมตกตองตามฤดกาลจงทาใหการทาไรมนสาปะหลง ไรขาวโพด บางปกขาดทนตองเปนหน�แก

พอคาท�ยมเงนเขามาลงทนกอน เม�อผลผลตไมไดตามเปาคนทาไรมนสาปะหลง ไรขาวโพดกเปนหน�

ตอไป เม�อเปนหน� ไมมเงนใชหน� กตองถกยดท�เพ�อมาใชหน� ในบางครอบครวไมตองการใหท�ดน

ท�ทากนถกยดกใหลกท�เปนคนหนมคนสาวออกไปทางานยงตางถ�นในเมองหลวงบาง รอบ ๆ เมอง

หลวงบางหรอในโรงงานบาง เพ�อมาผอนการชาระหน� สนและเปนคาแรงในการจางแรงงานทาไร

เม�อมคนรนใหมคอคนหนมคนสาวออกไปทางานยงตางถ�นมากข�นท�มความเจรญกวาและคนเมอง

กมาหาซ�อท�ดนตามตางจงหวดเพ�อเปนท�อยอาศยและหนความวนวายจากในเมอง เม�อคนในเมอง

เขามาอยในชมชนกเร�มมบทบาทตอคนในชมชน ท�งดานความคด ความเช�อ วถชวต ทาใหวถชวต

ท�เคยอยกนแบบเรยบงายกลบกลายเปนชมชนท�ตองปากกดตนถบเพ�อท�ตองการท�จะพฒนาตนให

ข�นมาทดเทยมกบคนเมองท�งทางดานฐานะ ความเปนอย การศกษา ภาษาท�พด และส�งอานวยความ

42

สะดวก จงทาใหคนในชมชนท�เปนคนรนใหมมแนวคดท�ตางจากเดมเพราะวาคนในชมชนรนใหม

ไดรบการศกษาท�สงข�นจงทาใหไมเช�อ ความเช�อและคานยมท�ส�งสมมาต�งแตบรรพบรษและเช�อใน

หลกของวทยาศาสตรแทนเพราะสามารถพสจนไดและมเหตผลกวา ซ� งตางกบแนวคดของคนรน

แรก ๆ (พระอธการบญธรรม สทธญาโณ. สมภาษณ. 2557)

ความเปนมาของสะตอนยคท� 3 เร�มต�งแต ป 2541- ปจจบน ชาวตาบลสะตอนน�น เม�อได

สมผสกบผลกระทบของการทาพชไรท�อาศยดนฟาอากาศเปนหลก บางปไดกาไร บางปเทาทน บางป

ขาดทน สวนมากจะขาดทนตองกหน� ยมสนเขามาลงทน เม�อขาดทนบอยเขา การถกยดท�ดนทากนม

มากข�น ท�งเวลาจะปลกพชไรแตละคร� งตองมการเผาวชพชทาใหเสยบรรยากาศโดยรอบ ทองฟามด

คร� มไปดวยควนไฟ เวลาหายใจกไดอากาศท�มกล�นควนไฟเขาสรางกายทาใหไมสบายถงกบเจบปวย

หนกกม จงไดเปล�ยนจากการทาไรมนสาปะหลง ไรขาวโพด หนมาปลกพชสวน เชน มะมวง ยางพารา

ลาไย ท�ตองหลกเล�ยงการเผาวชพชมากข�น ดวยเหตน� ปจจบนตาบลสะตอนมบรรยากาศใหมทองฟาสวย

บรรยากาศเขยวขจไปดวยพชสวน โดยการปลกพชสวน เชน มะมวง ยางพารา ลาไย เปนตน โดยเฉพาะ

อยางย�งลาไยเปนพชเศรษฐกจของตาบลสะตอนในยามน� เลยทเดยว

ในปจจบนชมชนสะตอนเปนชมชนท�กาลงเจรญเตบโต ในชมชนเศรษฐกจเร�มจะดข�นเพราะ

ผลพวงมาจากการท�ชมชนสะตอนไดเปล�ยนจากการทาไรมน ไรขาวโพด มาเปนทาสวนยางพารา

สวนลาไยแทนและในปจจบนพชสวนสงผลตอคนในชมชนแลว คอตอนน�ลาไยเปนสนคาเศรษฐกจ

ท�สรางรายไดใหกบคนในชมชนอยางเปนกอบเปนกา เปนสนคาท�สงขายยงประเทศจนซ� งเปนตลาด

ท�ใหญ จงทาใหคนในชมชนเร�มอยดกนด ภาระหน� สนกลดลงหรอหมดไป การท�คนสะตอนอยดกน

ดข�นทาใหวถชวตของคนในชมชนเร�มเปล�ยนไป ทาใหอยากดอยากม เชน อยากมทว เคร�องซกผา

ตเยน โทรศพทมอถอ คอมพวเตอร อนเทอรเนต รถยนต บาน ส� งเหลาน� เขามามบทบาทตอการ

ดารงชวตของคนในชมชน เม�อชวตมความสะดวกสบายข�นกไมอยากท�ทางานหนกเหมอนแตกอน

งานอะไรท�หนกท�ใชแรงงานกจะจางเอา งานรบจางท�ใชแรงงานคนในชมชนกไมอยากทาแลวหรอ

ทาแตคาแรงกสง เม�อคนในชมชนไมอยากทากตองนาเขาแรงงานจากเพ�อนบานคอแรงงานจาก

กมพชา เพราะคาแรงงานเขมรถกวาคาแรงของคนในชมชน ซ� งปจจบนคนในชมชนและบรเวณ

ใกลเคยงกใชแรงงานจากเพ�อนบานกนหมด ทาใหในชมชนสะตอนไมวาในตอนเชา ตอนเยนท�

ตลาดในชมชนเตมไปดวยเขมรท�เขามารบจางเกบลาไย ทาใหตลาดมความคกคกข�น ส�งท�กลาวมา

ทาใหวถชวตของคนในชมชนคอย ๆ เปล�ยนไปทละนอย โดยคนในชมชนไมรตว เม�อมความเจรญ

ทางดานวตถเขามา คนในชมชนไปทางานตางถ�นมากข�นทาใหสงคมในชมชนเกดการเปล�ยนแปลงและ

การเปล�ยนแปลงของสงคมของชมชน สงผลตอการดารงอยของฮตคองท�สบทอดมาจากบรรพบรษท�

เปนมรดกทางวฒนธรรมท�ชาวบานพยายามรกษาใหดารงอยตอไปตราบนานเทานาน แตกมบางฮต

43

บางคองจะสญหายไปบางตามกาลเวลาหรอมการปรบเปล�ยนใหสอดคลองกบพ�นท�และการ

เปล�ยนแปลงของสงคม แตวถชมชนกยงคงยดถอปฏบตและสอดแทรกอยในชวตประจาวน (พระ

อธการบญธรรม สทธญาโณ. สมภาษณ. 2557)

อตลกษณคนอสานท�ยงคงสบทอดในชมชนสะตอน ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

เทาท�สงเกตและไดสอบถามผทรงวยวฒและปราชญชาวบาน ผนาชมชน ผเฒาผแกท�อาศย

อยในชมชนสะตอน ซ� งเปนคนอสานท�อพยพมาจากทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ กลมชนท�อาศย

อยท�หมบาสะตอนเปนกลมชนท�มชาตพนธท�มลกษณะทางสงคมและวฒนธรรมเดยวกนกบคนอสาน

ท�อยทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอและส�งท�กลมคนอสานในชมชนสะตอนสบทอดมาจากบรรพบรษ

และยงคงปฏบตอย คอประเพณฮตสบสองคองสบส� ซ� งเปนประเพณท�ประชาชนในภาคอสานปฏบต

กนมาในโอกาสตาง ๆ ท�งสบสองเดอนของแตละป เปนประเพณท�ผสมผสานพธกรรมความเช�อท�

เก�ยวกบเร�องผและพธกรรมทางการเกษตรเขากบพธกรรมทางพทธศาสนา เพราะชมชนอสานเปน

สงคมเกษตรกรรมวถชวตตลอดท�งปจงโยงอยการเกษตร ประเพณของคนอสานตลอดท�งปในสบสอง

เดอนจงเปนประเพณเก�ยวกบการเกษตรและพระพทธศาสนา กลมคนอสานเปนกลมคนท�เครงครด

ในประเพณ โดยเฉพาะประเพณฮตสบสองคองสบส� ซ� งประเพณฮตสบสองคองสบส�น�นเปน

ประเพณพ�นบานท�งสบสองเดอนท�มความสาคญกบชมชนอสานมาก เพราะประเพณบางอยาง นอกจาก

กระทาเพ�อเปนขวญกาลงใจแลวยงเปนการสรางภมคมกนใหผประกอบรอดพนภยอนตรายท�งปวง

ไมวาจะเปนภยจากผ สตวรายหรอมนษย ทาใหเกดความเช�อม�นในตวเอง ฮตสบสองน�นถอไดวา

เปนประเพณทางสงคมท�ทกคนตองปฏบตรวมกน สวนคองสบส� คนในชมชนใชเปนกรอบและ

แนวทางในการปฏบตตนในการอยรวมกนของคนในชมชน ทาใหสงคมอยรวมกนอยางมความสข

ฮตสบสองคองสบส�ท�ชมชนบานสะตอนประพฤตปฏบตอยในปจจบนเปรยบเสมอนเขมทศ

และปฏทนชวตของชมชน เปนบรรทดฐานของคนในชมชนและเปนส�งท�ทกคนในสงคมสะตอน

ตองเคารพและถอปฏบต ฮตสบสองคองสบส� จงเปรยบเสมอนกฎหมายของคนในชมชนสะตอน

ทกคนจะตองปฏบตตาม ถาไมปฏบตตามกจะถกลงโทษจากอานาจล�ลบหรอเรยกวาผดผ เปนบท

ลงโทษบคคลท�ลวงละเมดจารตท�เรยกวา “ฮตบานคองเมอง” โดยกลาวถงผบรรพบรษโกรธเคอง

ดลบนดาลใหเปนเจบไขไดปวยและมความเช�อวาถาไมทาตามฮตคองผบรรพบรษกจะโกรธเคอง

บนดาลใหเกดอาเพศ ครอบครวแตกราว คาขายขาดทน ไมมความเจรญในชวต เม�อคนในสงคม

ปฏบตตามฮตคองกจะมแตความสงบสขในครอบครว รมเยนในชวต การปฏบตตามฮตคอง ในแตละ

เดอนน�นกจะทากจกรรมตามความเช�อของประเพณของแตละเดอน ซ� งทกคนในชมชนกจะไดม

โอกาสพบปะพดคยสงสรรคสนกสนานร�นเรง เพ�อแสดงความสามคคและรกใครของคนในชมชน

44

และไดทาสบทอดกนมาต�งแตอดตจนถงปจจบนอาจกลาวไดวา ฮตสบสองเปนประเพณทาบญทาง

พระพทธศาสนาท�ไดกาหนดหนาท�ทาง จรยธรรมของทกคนในสงคมไวแลว โดยมความเช�อวา

สงคมใดปฏบตตามกจะมแตความสงบสขรมเยนในการดาเนนชวต ดงน�นผวจยจงไดนาฮตสบสอง

คองสบส� ท� เปนหลกปฏบตของคนอสานในชมชนสะตอนท�ยงมการสบทอดและยงคงมการ

ประพฤตปฏบตอยในชมชนบานสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบรในสบสองเดอนมาอธบาย

ดงตอไปน�

ฮตสบสองคองสบส�

คาวาฮตสบสอง คอขนบธรรมเนยม แบบแผน ความประพฤตดงามหรอประเพณทาบญ

12 เดอนในแตละปของคนอสาน มดงตอไปน�

ตารางท� 1 ประเพณงานบญฮตสบสอง

ฮตสบสองเดม ฮตสบสองท�ยงคงอย

เดอนอาย - บญเขากรรม

เดอนย� - บญคณลาน

เดอนสาม - บญขาวจ�

เดอนส� - บญพระเวส

เดอนหา - บญสงกรานต

เดอนหก - บญบ�งไฟ

เดอนเจด - บญซาฮะ

เดอนแปด - บญเขาพรรษา

เดอนเกา - บญขาวประดบดน

เดอนสบ - บญขาวสาก

เดอนสบเอด - บญออกพรรษา

เดอนสบสอง - บญกฐน

เม�อไ เดอนอาย - บญเขากรรม

เดอนสาม - บญขาวจ�

เดอนส� - บญพระเวส

เดอนหา - บญสงกรานต

เดอนหก - บญบ�งไฟ

เดอนแปด - บญเขาพรรษา

เดอนเกา - บญขาวประดบดน

เดอนสบ - บญขาวสาก

เดอนสบเอด - บญออกพรรษา

เดอนสบสอง - บญกฐน

ฮตสบสองท�ยงคงอยในชมชนสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร ไดแก

1. บญเดอนอาย-บญเขากรรม

เปนบญประเพณในทางพระศาสนาเปนการทาพธกรรมท�เก�ยวกบพระภกษท�บวชเขามา

ในบวรพระพทธท�จะประพฤตตนใหเปนผมศลอนบรสทธ� สาหรบใหประชาชนไดเปนกราบไหว

45

และการบรจาคทาน ผรบการใหทานกตองเปนผมปฏคาหกเหมาะแกการเปนผรบทานคอตองเปนผ

มศลอนบรสทธ� เพราะพทธศาสนกชนและพระภกษมความเช�อวาพระภกษผตองอาบตสงฆาทเสส

แลวตองเขากรรม ถาไมเขากรรมถอวาไมบรสทธ� แมจะบาเพญคณงามความดกไมอาจบรรลมรรคผลได

มตวอยางเลาไวในสมยพระกสสปะพทธเจา ภกษหนมรปหน�งลองเรอไปในแมน�าคงคาเอามอจบใบ

ตะไคร เม�อเรอแลนไปใบตะไครขาด ทานคดวาเปนเร�องเลก เวลาใกลจะตายคดจะแสดงอาบตแต

หาพระภกษจะรบแสดงไมม แมทานจะบาเพญธรรมอยในปานานถง � หม�นป กไมอาจบรรลธรรม

ช�นสงได เวลาตายไปแลวไดเกดเปนพญานาคช�อเอรกปต คงจะเปนเพราะเหตน� นกปราชญโบราณ

อสานจงไดจดการเขากรรมไวใหเปนประเพณและเปนพธกรรมเพ�อใหพระภกษผกระทาความผด

ไดสารภาพตอหนาคณะสงฆ (มใชการลางบาป) เปนการฝกความรสกสานกในความบกพรองของ

ตวเองและมงประพฤตตนใหถกตองตามพระธรรมวนยดวยการเขากรรมเการาตร คอสามราตรแรก

เรยกวา “อยปรวาส” และหกราตรตอมาเรยกวา “อยมานต” พธเขาปรวาสกรรมจะเปนขางข�นหรอ

ขางแรมกไดและเม�อถงเวลาออกกรรมจะมพระสงฆ 20 รป เปนผสวด “อพภาน” คอสวดระงบอาบต

ภกษท�ออกจากกกรมแลวถอวาเปนผหมดมลทนบรสทธ� ผดผอง

พทธศาสนกชนในพระพทธศาสนามความเช�อวาการท�ตนไดทาบญกบพระท�ออกจาก

กรรมแลวถอวาไดทาบญกบพระผหมดมลทนบรสทธ� ผดผองถอวาไดกศลแรงผท�เปนชาวพทธจงได

มการประพฤตปฏบตสบตอกนมาจนถงปจจบน เพราะดวยความเช�อน� จงทาใหฮตการทาบญเดอน

อายจงยงมการสบตอไมสญหายไป

2. บญเดอนสาม-บญขาวจ�

เปนบญประเพณในทางพระศาสนามเร�องเลาไวในพระธรรมบทวา คราวหน�งมนาง

ปณณทาสไดทาขนมแปงจ� (ขาวจ�) ถวายแดพระพทธเจาและพระอานนท นางคดวาเม�อพระองครบ

แลวคงจะไมฉน เพราะอาหารของเราไมประณตคงจะโยนใหกาและสนขกนเสย เม�อพระองคทรง

ทราบวาระจตของนางปณณทาสแลว จงรบส�งใหพระอานนท ปลาดอาสนะลงทรงประทบน�งฉน

ขนมแปงจ� ณ ท�น�น พอนางปณณทาสไดเหนกเกดความปตยนดสดกาลง พระองคทรงแสดงธรรม

ใหฟง นางกไดบรรลโสดาปตตผลเปนอรยบคคลเพราะขาวจ�เปนมลเหตดงน�น ชาวนาเม�อเกบเก�ยว

แลวจงพากนทาบญขาวจ� เพราะการถวายขาวจ�มอานสงสมาก

นอกจากบญขาวจ�น�แลว ยงเปนวนสาคญในทางพระพทธศาสนาดวย คอวนมาฆบชา เปน

วนท�พระพทธเจาแสดงหวใจหรอหลกพระพทธศาสนาไวโดยยอเน�องจากเหตการณสาคญท�เกดข�น

เม�อ 2,500 กวาปกอน คอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงโอวาทปาฏโมกขทามกลางท�

ประชมมหาสงฆสนนบาตคร� งใหญในพระพทธศาสนา โดยมเหตการณเกดข�นพรอมกน 4 ประการ

คอ พระสงฆสาวก 1,250 รปไดมาประชมพรอมกนยงวดเวฬวนโดยมไดนดหมาย พระสงฆท�มา

46

ประชมท�งหมดเปน “เอหภกขอปสมปทา” หรอผไดรบการอปสมบทจากพระพทธเจาโดยตรง พระสงฆ

ท�มาประชมลวนเปนพระอรหนตผทรงอภญญา 6 และในวนดงกลาวตรงกบวนเพญมาฆปรณมดถ

ข�น 15 ค�า เดอน 3 ดงน�น จงเรยกวนน� อกอยางหน�งวา “วนจาตรงคสนนบาต” หรอวนท�มการประชม

พรอมดวยองค 4

ดวยความเช�อท�วาการไดถวายขาวจ�แดพระสงฆทาใหไดอานสงสมากและขาวจ�เปนอาหาร

ท�ทางายมากไมมข�นตอนซบซอนอะไรมากมาย ถงแมการทาประเพณบญขาวจ�จะเก�ยวกบการทานา

กตามเพราะในถ�นอสานจะทาหลงจากฤดการเกบเก�ยวขาวเสรจและคนอสานในชมชนสะตอนไมได

ประกอบอาชพทานาแตกยงรกษาประเพณบญขาวจ�สบมาเพราะการทาขาวจ�ไมมข�นตอนท�ยงยาก

และทาไปพรอมกบประเพณบญวนมาฆบชาดวยประเพณบญขาวจ�ทาเดอนเดยวกบวนสาคญทาง

พระพทธศาสนาจงยงคงไดรบการสบทอดกนมายงชมชนสะตอน

3. บญเดอนส�-บญพระเวส

งานบญผะเหวดเปนบญเก�ยวกบศาสนาโดยตรงสถานประกอบพธจงอยท�วดสวนใหญ

(บญพระเวสสนดรหรอบญมหาชาต) คาวาผะเหวด เปนสาเนยงของชาวอสาน ท�มาแผลงมาจากคาวา

พระเวส ซ� งหมายถง พระเวสสนดร การทาบญผะเหวด เปนการทาบญและนมนตพระมาเทศนเร�อง

พระเวสสนดรชาดกหรอเทศน มหาชาตซ� งมจานวน 13 กณฑใหประชาชนไดฟง ท�งน� เพ�อเปนการ

ราลกถงพระเวสสนดรผซ� งบาเพญเพยรอนย�งใหญดวยวธบรจาคทานหรอทานบารมในชาตสดทาย

หรอมหาชาตของพระพทธองคกอนท�จะมาเสวยชาตและตรสรเปนพระพทธเจา งานบญผะเหวด

เปนงานบญท�ย�งใหญของชาวอสานนยมทากนทกหมบาน ดวยความเช�อวาหากไดฟงเทศนมหาชาต

ครบท�ง 13 กณฑจบภายในวนเดยวน�น อานสงฆจะดลบนดาลใหไปเกดในศาสนาของพระศรอารย

เมตไตรย ซ� งเปนดนแดนแหงความสขตามพทธคตทางพทธศาสนา

มเร�องเลาไวในหนงสอเทศนมาลยหม�นมาลยแสนวา คร� งหน�งพระมาลยเถระไดข�น

ไปไหวพระธาตเกษแกวจฬามณบนสวรรคช�นดาวดงส ไดไปพบและสนทนากบพระศรอรยเมตไตรย

โพธสตว ผซ� งจะมาเปนพระพทธเจาในอนาคต เม�อพระศรอรยเมตไตรยไดทราบความประสงคของ

มนษยจากพระมาลยแลวจงส�งความมากบพระมาลยวา ถามนษยตองการพบและรวมเกดกบทาน จง

อยาฆาตบโบย พอแม สมณะพราหมณาจารย อยาทารายพระพทธเจา และยยงพระสงฆใหแตกกน

ใหต�งใจฟงมหาเวสใหจบในม�อหน�งวนเดยวจะไดเกดรวมและพบเหนพระองค อาศยเหตน�ประชาชน

ท�หมบานสะตอนจงพากนทาบญพระเวสหรอบญผะเหวดเอาบญมหาชาตเปนประจาทกป

ประเพณบญผะเหวดท�ทากนเปนประจาทกปถอวามความสาคญตอชวตของชาวอสาน

เปนการบงบอกถงความศรทธาความเช�อม�นในพระพทธศาสนา และดวยความเช�อวาหากไดฟงเทศน

มหาชาตครบท�ง 13 กณฑจบภายในวนเดยวน�น อานสงสจะดลบนดาลใหไปเกดในศาสนาของ

47

พระศรอารยเมตไตรย ซ� งเปนดนแดนแหงความสขตามพทธคต ทางพทธศาสนาดวยความเช�อ

ท�กลาวมาน� จงทาใหประเพณบญผะเหวดไดรบการสบตอมา

4. เดอนหา-บญสรงน�าหรอบญสงกรานต

บญสรงน�าหรอบญสงกรานตเปนประเพณเก�ยวกบขวญและกาลงใจในการดารงชวต

ของคนในสงคมหรอในหมบานใหอยเปนสขและเปนการทาบญวนข�นปใหมของไทยแตโบราณ

นยมทาในเดอนหาจงกาหนดเอาวนข�น 15 ค�า เดอนหา จงมช�อเรยกวาบญเดอนหา เร�มต�งแตวนท�

13 เมษายนถงวนท� 15 เมษายน คาวาสงกรานตเปนคาสนกฤต แปลวา ผานหรอเคล�อนยายเขา ใน

ท�น� หมายถงพระอาทตยท�ผานหรอเคล�อนยายเขาไปในจกรราศหน� ง เรยกวา “สงกรานต” ปหน� งม

12 ราศ ราศละเดอน แตวนท�พระอาทตยยกข�นราศเมษ เราเรยกเปนพเศษวา “มหาสงกรานต”เพราะ

ถอวาเปนวนข�นปใหมไทยตามคตโบราณหรอวนท�พระอาทตยเคล�อนยายจากฤดหนาว กาวข�นไปส

ฤดรอน ในระยะน� เรยกตรษสงกรานตกาหนดเอาวนข�น 15 ค�า เดอนหา เพราะมกาหนดเขาไปใน

จกรราศหน�งเปนเดอนท�เร�มตนป

คนอสานมความเช�อวาเม�อฤดเดอนเคล�อนมาถงเดอนหา อากาศอบอาวรอนผดปกตทาให

คนเจบไขไดปวย การอาบน� าชาระรางกาย เปนอบายวธแกรอนผอนเปนเยนใหไดรบความสขกาย

สบายใจและยงมเร�องเลากนมาวา เศรษฐผหน� งไดอยกนกบภรรยามานานไมมบตร บานอยใกลนกเลง

สราท�มบตร 2 คน วนหน�งนกเลงไดกลาวคาหยาบวาเศรษฐมสมบตมากไมมบตรตายแลวสมบตก

สญเปลาและวาตนน�นประเสรฐกวา เม�อไดยนเชนน�นเศรษฐจงไปทาการบวงสรวงขอบตรตอ

พระอาทตยและพระจนทร เวลาลวงเลยมาสามปกยงไมไดบตรจงไปขอบตรกบตนไทรอก ไทรม

ความกรณาไดไปขอบตรกบพระอนทร พระอนทรใหประทานบตรให ช�อธรรมบาลกมารมาเกดใน

ทองภรยาเศรษฐ เม�อธรรมบาลประสตแลวเปนผมความฉลาดทกเร�องเกนความสามารถเดก 7 ขวบ

และเม�อเจรญวยไดเรยนจบไตรเพทเปนอาจารยสอนการทามงคลแกคนท�งหลาย คร� งน�นกบลพรหม

ในพรมโลกลงมาถามปญหากะธรรมบาลกมารโดยตางวาจะใหศรษะเปนประกนใหเวลาเจดวนใน

การตอบปญหา วาคนเราในวนหน�ง ๆ เวลาเชาศรอยไหน เวลาเท�ยงศรอยท�ไหน เวลาเยนศรอยท�ไหน

และไดสญญาวาถาธรรมบาลแกไดจะตดศรษะของตนบชา จนกระท�งวนท� 6 ธรรมบาลยงตอบไมได

คดกงวลใจเดนเขาปาและไดยนนกอนทรยคยกนจงไดรคาตอบวา ยามเชาศรษะอยท�หนาคนจงลาง

หนาในตอนเชา กลางคนอยท�อกคนจงเอาเคร�องหอมประพรมท�หนาอก เวลาเยนศรษะอยท�เทาคน

จงลางเทา เม�อธรรมบาลตอบปญหาน� ไดกบลพรหมจงตดศรษะตนโดยศรษะน� ถอกนวาศรษะของ

กบลพรหมศกด� สทธ� ถาวางบนแผนดนไฟจะไหม ถาท�งข�นไปบนอากาศฝนจะแลง ถาท�งลงใน

มหาสมทรน� าจะแหง กอนจะตดศรษะเรยกธดา 7 คน เอาพานมารองรบแหรอบเขาพระสเมร 60

นาท แลวนาไปต�งไวเขาไกรลาส คร� งถงกาหนดปนางเทพธดาท�ง 7 ผลดกนเชญเอาศรษะ ทาวกบล

48

พรหมมาแหรอบเขาพระสเมรแลวแหกลบไปยงพรหมโลก แตประเพณชาวพทธนยมเอาส�งของท�ตน

เคารพบชามาทาการสรงน�าเพ�อจะนาความสงบสขรมเยนมาสตนและครอบครวและมความสงบสข

ในการดาเนนชวตและไดทาการสรงน� าผใหญท�ตนเคารพ เพราะคนอสานมความเช�อวาการสรงน� า

ผหลกผใหญ ผเปนเจาบานเจาเมองคอ เปนหลกประกนความปลอดภย เรยกวาผหลกผใหญ คอผท�ม

อายสง มความรสง เกดในตระกลสง โดยเปน พอ แม ป ยา ตา ยาย ทานเหลาน� เปนผควรแกการไดรบ

การสกการะเน�องในเทศกาลเชนน�ผนอยในบานจงตองนาน� าหอมไปสรงเอาน� าไปใหทานอาบ เพ�อ

ทานจะไดดใจ มอายม�นขวญยนตอไปและถอเปนประเพณข�นปใหมของชาวไทยโบราณกจะไดทาบญ

ตกบาตรในวนข�นปใหมของไทยเพ�อรบความเปนสรมงคลแกตวเอง ตอนบายกจะทาน� าอบหอม

ดอกไมธปเทยนไปรวมกนท�วด แลวทาพธสรงน� าพระแลวนาน� าท�ไดจากการสรงพระถอเปนน� า

ศกด� สทธ� ไปพรมหวลก หลาน สตวเล� ยง เพ�อกนภตผปศาจแกโรคภยไขเจบใหหายและเพ�อความอยด

กนด ดวยความเช�อน� จงทาใหประเพณบญเดอนหาไดรบการสบทอดมา

5. บญเดอนหก –บญบ�งไฟ

ประเพณบญบ�งไฟ ซ� งเปนประเพณท�เก�ยวกบการทามาหากน เพ�อความอดมสมบรณ

ของผลผลตจากการทาการทาสวน ไร นา บญบ�งไปเปนประเพณหน�งของบานสะตอนท�มการสบทอด

มาจากภาคอสานของไทยเรา บญบ�งไฟมความสาคญตอชาวอสานบานสะตอนมากโดยสบทอด

ความเช�อวาการจดบ�งไฟใหทะยานข�นสทองฟาเปนการขอฝนจากเทพเจาเหลาเทพา เพ�อใหฝนตก

ตองตามฤดกาลและเช�อวาการทาบญประเพณน� จะทาใหเกดความอดมสมบรณของฟาฝนเพยงพอ

แกการปลกขาวปลาอาหารพชพรรณเจรญเตบโตงอกงามดและนามาซ� งความสนกสนานเพลดเพลน

เกดความหวงในชวต เหมอนมท�พ�งอยใกลส�งศกด� สทธ� เพราะมความเช�อวาพญาแถน (เทวดาชาว

อสาน) ดลบนดาลใหเกดความอดมสมบรณจงมการทาบญบชาพญาแถนและบชามเหศกด� หลกเมอง

ทกป เพราเช�อวาหากไมทาจะทาใหฝนตกไมตามฤดกาล เกดโรคระบาดตาง ๆ ได โดยชาวบานสะตอน

มความเช�อเชนเดยวกบทางอสานคอมความเช�อวาบนฟามส�งศกด� สทธ� พญาแถน คอเทวดาท�คอย

ประธานฟาฝน ความอดมสมบรณแหงฤดกาล บ�งไฟคอเคร�องบชาท�จะบอกกลาวใหพญาแถนทราบ

วาตอนน� ถงฤดการเร�มตนการทานา ทาไร ทาสวนแลวโปรดชวยดลบนดาลใหฝนตกตองตามฤดกาล

หนอยและเปนการบอกกลาววาชาวโลกยงใหความเคารพ นบถอบชาไมเคยขาด ขอจงดลบนดาลหรอ

ประทานฟาฝนใหตกตองตามฤดกาล

ซ� งมนทานเลาตอกนมาวา นานมาแลวบานเมองเกดความเดอดรอน ฟาฝนไมตกตามฤดกาล

เกดความลาบากถวนหนา ผนดนแตกระแหงแหงแลง มพญาคนคาก (คางคก) สตววเศษปกครองอย

พ�นดนออกตรวจหาสาเหตวาทาไมฝนฟาจงไมตก จงรวาสาเหตเปนเพราะพญาแถน จงมการตอสกน

กบพญาแถนโดยเอาฝนฟาเปนเดมพนและพญาแถนสพญาคนคากไมได จงตองทาใหฝนตกโดยตอง

49

จดบ�งไฟบอกวาใหตกเม�อใด ดงน�นเม�อถงชวงทานากจะทาบญบ�งไฟแลวนาบ�งไฟไปจดเพ�อบอก

กลาวพญาแถนเพ�อพญาแถนจะบนดาลซ� งความเช�อน� กมการถายทอดมายงชมชนอสานท�สะตอน

ดวยเชนกน

6. บญเดอนแปด – บญเขาพรรษา

บญเขาพรรษา เปนประเพณท�เก�ยวเน�องกบพระพทธศาสนา ซ� งชาวอสานออกสาเนยง

บญเขาวดสา สวนไทยปจจบนน� ใชคาวา พรรษา ซ� งเปนบญท�สาคญแกทกคนในไทยท�วประเทศ

ไมเฉพาะชมชนอสานบานสะตอนเทาน�นและเปนชวงท�พระตองจาพรรษา เพ�อศกษาธรรมไมตอง

เดนทางไปคางคนท�ไหน และเช�อวาการทาบญชวงน� จะไดกศลมากเหมอนบญออกพรรษาเพราะ

เปนชวงท�พระมเจตนาสรางบญสะสมบารมจตแนวแนในคาสอน ซ� งการทาบญกบพระท�มเจตนาด

จงถอวาไดอานสงสมาก

มเร�องเลาวา สมยกอนโลกยงไมเจรญมการเดนทางของภกษบรษทเท�ยวไปสชนบท

ตองเดนดวยเทาเวลาไปโปรดญาตโยมจะตองเดนลดทงนาและเม�อฤดฝนทาใหไมมเวลาพกผอนท�ง

ฤดรอนหนาวและฤดฝน โดยเฉพาะฤดฝนไดย �าเหยยบขาวตนกลาประชาชนเสยหาย สตวนอยใหญ

พลอยถกเหยยบไปและถกวากลาววาขนาดนกแจวแวว ชวงเขาพรรษาจะไมสงเสยงจะอยถ�นตน

จนกวาออกพรรษาแลวเหตใดพทธสาวกจงออกมาเดนย �าขาวกลาใหเดอดรอน เม�อมการรองเรยน

พระพทธองคจงประทบอยท�เวฬวน และใหสงฆจาพรรษาท�วด 3 เดอนเร�ม แรม 1 ค�า เดอนแปด ถงข�น

15 ค�าเดอนสบเอด คอพรรษาแรก ซ� งจะไมอนญาตใหภกษไปพกวดอ�นหรอมเหตจาตองพกไดไมเกน

7 วน ถาไปพรรษาขาดตองอาบตทกกฎ เวนแตกรณจาเปน เชน บดามารดาปวยเหต เปนตน แตตอง

ใหกลบมาภายใน 7 วน พรรษาจงจะไมขาด การอยประจาในอาวาสแหงเดยวตลอด 3 เดอน ในฤดฝน

เรยกเขาพรรษา โดยกาหนดเอาวนแรม 1 ค�า เดอน 8 เปนวนเขาพรรษาเพราะมกาหนดทาในเดอน 8

จงมช�อเรยกอกอยางวา บญเดอนแปด เร�มแตเม�อถงฤดเขาพรรษากเปนหนาท�ของญาตโยมอบาสก

อบาสกาจะตองนาปจจยไทยทานตาง ๆ โดยเฉพาะเทยนพรรษาเคร�องสาหรบใหแสงสวาง แมปจจบน

จะเจรญแลวแตยงรกษาฮตเดมโดยการนาเทยน ธปเทยนไปถวายเชนเดม แตกมเปล�ยนไปบางตาม

แนวคดของแตละคนเพราะบางคนเหนวาปจจบนการใชเทยนไมคอยมความจาเปนบางคนจงใชการ

นาหลอดไฟฟาไปถวายแทนเทยนพรรษา และมการถวายผาอาบน� าฝนเพ�อใหพระภกษสงฆไดใช

อาบน� าในชวงฤดฝน ซ� งเดมกอนพระพทธเจาใหภกษใชเพยง 3 ผน คอสงฆาฏ ผาหมและผานง แต

พออาบน� าฤดฝนไมมผาเปล�ยนอาบจงเปลอยกายอาบ เม�อนางวสาขาทราบเชนน� จงนาความทล

พระพทธเจา วาอยากขอถวายผาอาบน� าฝนแดภกษ ทานจงอนญาตและใหภกษใชผาอาบน� าฝนเปน

วตรปฏบต เปนตน การทาบญจงไดถวายเทยนพรรษา ใหทานทาบญตกบาตร รกษาศลหา ศลแปด

เปนตน อปฐากพระภกษสงฆตามกาลงความสามารถท�ตนทาได และภายในครอบครวกจะมการเขยน

50

คาสตยปฏญาณตนตอพระสงฆวาภายในเวลาสามเดอนวาตนจะประพฤตปฏบตอยางไรบางคนกจะม

การอธฐานวาในชวงเขาพรรษาจะเลกด�มสรา จะเลกสบบร� จะไมกนหมาก จะไมเลนการพนน เปนตน

ซ� งชมชนบานสะตอนกยงคงประพฤตปฏบตเปนพทธศาสนกชนท�ดและเปนอบาสกอบาสกาท�ยงให

การเคารพในประเพณบญเดอนแปดสบตอกนมาเปนประจาทกป

7. บญเดอนเกา-บญขาวประดบดน

เปนประเพณเก�ยวกบความกตญ� และระลกถงบรรพบรษดวยการเซนไหว บญขาว

ประดบดนเปนบญส�นเดอนเกา ท�เรยกอกอยางวา ขาวประดบดนเพราะการทาขาวประดบดนน�น

เปนการนาอาหารคาวหวาน หมากพล บหร� จดใสกระทงวางไวบนพ�น ใตตนไมหรอตามไหลทาง

ตามไร ตามทงนา ตามสวนเพ�อเปนการเซนดวงวญญาณของบรรพบรษ บญขาวประดบดนเปนบญ

ท�มความสาคญตอชาวอสานมาก เพราะเช�อวาเปนบญท�ตองสงสวยใหกบผฮกและผบรรพบรษ เพ�อให

เกดความเปนอยท�ด ทรพยสน ขาวปลาอาหารอดมสมบรณไมมภยรายใด ๆ มาเยอน

มเร�องเลาไวในพระธรรมบทวาญาตของพระเจาพมพสารกนของสงฆ ตายไปแลวเกด

ในนรก คร� นพระเจาพมพสารถวายทานแดพระพทธเจาแลว มไดอทศบญใหแกญาตท�ตาย ตกกลางคน

พวกญาตท�ตายไปมาแสดงตวเปลงเสยงท�นากลวใหปรากฏใกลพระราชนเวศน รงเชาไดเสดจไปทล

ถามพระพทธเจาพระองคไดทลเหตใหทรงทราบพระเจาพมพสารจงไดถวายทานอก แลวอทศสวน

กศลไปให พวกญาตท�ตายไปจงไดรบสวนกศลตอจากน�นมาเปรตเหลาน�กไมมารบกวนอก (ธนยา

ชยมงคล. 2542 : 8)

การทาบญขาวประดบดน ทาเพ�ออทศสวนกศลแดญาตผตายแลวอยางเชน ผบรรพบรษ

ผปยา ตายายและดวงวญญาณเรรอน คนอสานเช�อวาการทาอยางน� จะทาใหวญญาณบรรพบรษไดรบ

สวนบญท�ตนทาไปให เม�อไดรบแลววญญาณบรรพบรษกจะดลบนดาลใหลกหลานมความสงบสข

ในครอบครว มความเจรญรงเรอง หายจากโรคภยไขเจบตาง ๆ นานา ถาไมทาใหกจะดลบนดาลให

เกดส�งเลวรายข�นกบญาตและครอบครว เม�อมความเช�ออยางท�กลาวมาจงมการรบการสบทอดกนมา

ในชมชนสะตอน

7. บญเดอนสบ-บญขาวสาก

บญขาวสากเปนบญท�ทาเพ�ออทศใหแกผตายหรอเปรต โดยมเวลาหางจากบญขาว

ประดบดนเพยง 15วน เปนเวลาท�เปรตตองกลบไปอยท�ของตน ซ� งท�งสองบญน�จะมลกษณะคลาย ๆ กน

คอการหอขาวสงใหเปรต รวมท�งดวงวญญาณบรรพบรษและญาตพ�นองของผทาบญดวยและเปรต

ไมมญาตดวย และทกคนใหความสาคญกบบญน�มาก เพราเช�อวาผบรรพบรษจะมความหว กาลงรอ

สวนบญจากงานน� ถาหากลกหลานบานเรอนไหนไมทาเม�อวญญาณบรรพบรษท�คอยมารบสวนบญ

แลวไมไดรบสวนบญเพราะลก ๆ หลาน ๆ ไมทาให วญญาณบรรพบรษกจะกระทาดลบนดาลให

เปนไปตาง ๆ

51

มเร�องเลาไวในพระธรรมบทวา บตรชายของกระฎมพ (พอคาวาณช ) คนหน�งพอตาย

ยงเหลอแตแม แมหาหญงสาวมตระกลและมอายรนราวคราวเดยวกนมาใหเปนภรยา แตนางไมม

บตรแมจงหาหญงสาวคนใหมมาใหเปนภรยาอก นางคนน� มบตร เมยหลวงคดอจฉาเมยนอยวาถาเจา

ต�งครรภจงบอกแกขา นางเมยนอยพอต�งครรภกบอกเมยหลวง เมยหลวงใหกนยาแทงออก คร� งท�สอง

กเหมอนกน พอมครรภคร� งท�สามนางไมบอก นางหลบหนไปอาศยอยบานญาต จนทองแกเมยหลวง

ตามไปทนบงคบใหกนยา คราวน� ไมแทงเพราะครรภแกลกในทองนอนขวางอดหวใจตาย กอนจะตาย

นางเมยนอยไดผกเวรเมยหลวงวา ขอใหขาเกดเปนนางยกษณใหไดเค� ยวกนตวมนและลกของมน

แลวเมยนอยกตายไปเกดเปนแมว เมยหลวงถกผวฆาตายไปเกดเปนไกในเรอนเดยวกน พอไกไข

ออกมา แมวกเค� ยวกนไข คร� งท�สองกกนอก คร� งท�สามแมวกนท�งไขท�งแมไก แมไกกอนจะตายได

ผกเวรตอแมวไว แมไกเกดเปนนางเสอเหลอง แมวเกดเปนนางเน�อ พอนางเน�อมครรภเสอกมาเค�ยว

กนลกเน�อ คร� งท�สองกกนคร� งท�สามกนท�งแมท�งลก กอนแมเน�อจะตายไดผกเวรตอแมเสอไว แมเน�อ

เกดเปนนางยกษณ เสอเหลองเกดเปนนางกลธดาในเมองสาวตถ เม�อเตบโตไดแตงงานกบชายคนหน� ง

พอคลอดบตรคนแรกนางยกษณปลอมตวเปนหญงสหายไปเย�ยม ไดโอกาสกจบทารกกนเสย คร� งท�สอง

กเหมอนกน คร� งท�สามนางหนไปอยบานผว พอไปถงสระโบกขรณนางอยากจะอาบน� า จงสงบตรให

ผวอม อาบแลวรบเอาบตรมาอมใหกนนม ผวกาลงลงอาบน� า เหนนางยกษณตามมา จงเรยกผวใหข�น

จากสระ พากนอมบตรว�งไปยงพระเชตวนมหาวหาร ขณะน�นพระพทธเจากาลงเทศนสอนประชาชนอย

ผวเมยนาบตรนอยของตนเขาไปมอบกายถวายตวตอพระพทธเจา สวนนางยกษณว�งตามไปหยดยนอย

ขางนอกสมนเทวดายนก�นกางไว พระองคตรสเรยกพระอานนทใหไปตามยกษณเขามา แลวส�งสอนมให

พยาบาทอาฆาตกน ถาจองเวรกนกจะเปนเวรตอกนหลายกปหลายกลป แลวตรสส�งใหนางกลธดา

นานางยกษณไปเล�ยงไว นางไดนานางยกษณไปไวท�เทบมอง แองน� า คไฟชายคา กองข�ฝอยประตบาน

สถานท�เหลาน� นางยกษณไมพอใจจงจดใหอยท�แจง นางยกษณรเกณฑฟาฝนด ปไหนจะแลงหรอ

ทวมบอกหญงสหายใหทราบ หญงสหายทานาไดผลด ชาวบานไดทราบความจรง พากนนบถอนาง

ยกษณ นาขาวปลามาเล�ยงอยางอดมสมบรณจนนางยกษณไดเอาของเหลาน�นถวายเปนสลากภตวนละ

แปดองค อาศยเหตน� คนจงพากนทาบญขาวสาก ถอเปนประเพณมาจนถงทกวนน�และความเช�อน� กได

ถกถายทอดมายงชมชนสะตอนใหไดยดถอปฏบตตอเน�องมาจนถงปจจบน

8. บญเดอนสบเอด-บญออกพรรษา

เปนวนข�น 15 ค�าเดอน 11 เปนวนออกพรรษา วนปวารนา เปนบญท�มความสาคญ

เพราะเช�อวาพระสงฆไดอยจาพรรษาเปนเวลาไตรมาส (3 เดอน) ยอมมความบรสทธ� จรยธรรม

งดงามจะมาซ� งบญและไดบญมาก ชาวอสานเช�อวาเหมอนไดบญจากพระท�ทานไดออกจากนโรธ

สมาบตใหม (การออกจากการปฏบตสมาธภาวนาของพระอรหนต) ถาไดทาบญกบพระในชวงเวลาน�

จะไดบญและมอานสงสมากจงไดมการทาบญตกบาตรเทโว

52

เหตท�ตองทาบญตกบาตรเทโวในวนออกพรรษาถอเอาเหตการณเสดจลงจากสวรรคของ

พระพทธเจาท�เลาวาพระพทธเจาทรงมความตองการโปรดพระมารดาท�สวรรคตไปอยสวรรคช�นดาวดง

แลวทรงไปจาพรรษาอยท�น�นโปรดพระมาดาถงสามเดอนจนครบไตรมาสออกพรรษาจงกลบเมอง

มนษยและมพทธศาสนกชนไปรอรบและรอใสบาตรมากมาย จงทาใหเกดประเพณการตกบาตร

พอถง 15 ค�า เดอน 11 ชาวบานจะรวมกนทาบญตกบาตรเทโวท�วด และฟงธรรมเทศนาและกลางคน

จะจดประทปเพ�อความสวางไสวพรอมมการจดปะทดเสยงดงสนกสนานหว�นไหวดวยและไดทา

สบตอมายงชมชนสะตอนในปจจบน

9. บญเดอนสบสอง-บญกฐน

บญกฐน กฐนคอ ไมสะดงท�ใชสาหรบขงผาเวลาจะเยบผาจวรพระ ในการเยบให

สะดวกข�นจงเปนท�มาของผากฐน คอผาจวร สบงหรอผานงหมท�จะนาไปถวายพระน�นเอง บญกฐน

คอบญท�ตองนาผาเขาไปถวายพระเปนสาคญ บญกฐนเปนบญฮตสดทายของฮตเดอนสบสองของ

ชาวอสาน เปนชวงท�ตองนาจวรไปถวาย เพราะเปนชวงซ� งมกาลเวลา เรยกวาเทศกาลกฐน เกดเปน

ประเพณข�น ซ� งมความสาคญตอชาวอสานมาก ถอวาเปนใหอานสงสแกผทาบญอยางมากเพราะจะได

ถวายจวรใหแกภกษท�ครบไตรมาส เทาน�นและเปนบญท�อยในชวงขาวใหมปลามน ผาท�ใชสะดง

ทาเปนกรอบขงเยบจวร เรยกผากฐน ผากฐนน� มกาหนดเวลาทาถวายเพยง 1 เดอน คอต�งแต แรม 1 ค�า

เดอน 11 ถงเพญเดอน 12 เพราะมกาหนดทาในระหวางเดอน 12 จงมช�อเรยกอกอยางหน� งวาบญ

เดอนสบสอง

คนอสานเช�อวามเร�องเลา ในสมยพทธกาลวามพระภกษ ชาวเมองปาฐา 30 รป พากน

เดนทางไปเฝาพระผมพระภาคเจาซ� งประทบอย ณ พระเชตวนมหาวหารแตไปไมทนเน�องจากการเดนทาง

ใกลวนเขาพรรษาและหนทางระยะไกลและไมสามารถไปถงพระเชตวนมหาวหารไดจนถงกาหนด

เขาพรรษากอนจงพกจาพรรษาท�เมองสาเกต พอออกพรจงรบเขาเฝาพระพทธเจาแตระยะทางไกล

พรอมกบชวงฤดฝนพากนเดนกราฝนทนแดดมจวรเปยกชมไปดวยน� าฝน จนถงพระเชตะวนมหาวหาร

กพากนเขาเฝาพระพทธเจาทนท พระองคทรงเหนความลาบากของภกษเหลาน�น จงมพทธบญญต

ใหภกษแสวงหาผาและรบผากฐนได ฝายนางวสาขามหาอบาสกา เม�อไดรบทราบพทธประสงคแลว

กนาผากฐนไปถวายแดพระสงฆ โดยมพระพทธเจาเปนประธาน นางจงเปนคนแรกท�ถวายผากฐน

การทาบญกฐนจงถอเปนประเพณปฏบต มกาหนด 1 เดอน นบแตแรม 1 ค�าเดอน 11 ถงวนเพญเดอน

12 จงมประเพณทอดกฐนตอ ๆ กนมาจนถงปจจบนและทกสถานท�ท�งคนอสานและคนภาคอ�น

สรปฮตสบสองท�ยงคงสบทอด เปนประเพณท�ประพฤตปฏบตกนมาแตสมยโบราณ คอ

จารตในสบสองเดอนท�มพธกรรมตาง ๆ ท�กระทาตามปฏทนในรอบหน� งป เปนพธกรรมทางดาน

ศาสนาและพธกรรมทางดานความเช�อท�งเร�องผท�กลมกลนอยกบวถชวตของชาวอสานท�กระทาข�น

53

เพ�อเปนขวญและกาลงใจแลวยงเปนเปนการสรางภมคมกนใหกบผประกอบรอดพนจากภยอนตราย

ท�งปวง ไมวาจะเปนภยจากผ สตวรายหรอมนษยทาใหเกดความเช�อม�นในตวเอง พธกรรมทางศาสนา

เปนส�งท�เอ�ออานวยตอกจกรรมทางสงคมและกจกรรมทางสงคมกโอนออนผอนตามและสมพนธ

กบพธกรรมทางศาสนาเสมอมา และในจานวนประเพณ 12 เดอนของชาวอสานน�สามารถแยกเปน

ประเภทตามจดมงหมายหลกในการกระทาไดดงน� (พระครสเทพสารคณ และคณะ. 2544 : 186)

1. ประเพณท�เก�ยวเน�องกบพระพทธศาสนา มท�งหมด 6 เดอน คอเดอนอาย เดอนสาม

เดอนส� เดอนแปด เดอนสบเอดและเดอนสบสอง

2. ประเพณท�เก�ยวกบการทามาหากน เพ�อความอดมสมบรณของผลผลตจากสวน ไร นา

ตลอดความบรบรณของฟาฝน ม 3 เดอน คอ เดอนย� เดอนหกและเดอนสบ

3. ประเพณท�เก�ยวกบขวญกาลงใจ ในการดารงชวตของคนในสงคมหรอในหมบานให

อยเยนเปนสขม 2 เดอน คอ เดอนหาและเดอนเจด

4. ประเพณท�เก�ยวกบความกตญ�และระลกถงบรรพบรษดวยการเซนไหวม 2 เดอน

เดอนเกาและเดอนสบ (ซ� งเดอนสบน� มจดมงหมายเพ�อความอดมสมบรณของผลผลตในสวน ไร นา

และเพ�อแสดงความกตญ�แกบรรพบรษ)

ฮตสบสองท�ไมมการสบทอดและไมมประพฤตปฏบตในชมชนสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร ฮตสบสองท�ไมรบการสบทอดและไมมการประพฤตปฏบตเปนเพราะ ฮตน�นมความ

ตางในบรบทของพ�นท�ไมเมาะสมหรอพ�นท�ท�อาศยอยไมเอ�อตอการประพฤตปฏบตในเร�องของฮต

ความตางในเร�องของอาชพกเปนอกปจจยหน� งท�ทาใหฮต ไมไดรบการสบทอด และความตางการ

ดาเนนวถชวต การศกษา กระแสโลกาภวตน การกดทบทางสงคมและทนทางวฒนธรรมกเปนอก

ปจจยหน�งท�ทาใหฮตน�นไมไดรบการสบทอดหรอมการสบทอดแตกมการปรบเปล�ยนไปตามบรบท

ดานพ�นท� ดานอาชพและวถของการดาเนนชวตในชมชนน�น เชนประเพณดงตอไปน�

1. บญขาวคณลานหรอบญเดอนย�

ประเพณบญเดอนย�เปนประเพณท�เก�ยวกบการทามาหากนและความอดมสมบรณของ

ผลผลตจากสวน ไร นา แตไมมการรบการสบทอดมาเลยเพราะประเพณบญขาวคณลานไดมการกาหนด

ทาข�นในเดอนย�ของทกปหลงจากฤดการเกบเก�ยวขาวเสรจ แตท�ชมชนสะตอนน�นไมไดมทานาขาว

การทาบญเดอนย�หรอบญขาวคณลานจงไมไดรบการสบทอดมาหรอไมไดรบมา เพราะคนอสานใน

ชมชนบานสะตอนน�นตอนอยถ�นท�อยเดมคอภาคอสานน�น มอาชพ คอทาไร ทานา เม�อไดอพยพยาย

ถ�นฐานเขามาอยในพ�นท�สะตอนต�งแตเร�มแรกจนมาถงปจจบนน�น คนในชมชนไมไดประกอบอาชพ

การทานาเพราะวาพ�นท�ตรงบรเวณน�ไมเหมาะแกการทานา แตเหมาะแกการทาสวน ทาไรมากกวา

การทานา การทาบญเดอนย�น�นตองทาในฤดหลงการเกบเก�ยวขาวกอนเวลาจะเอาขาวไปเกบฉาง

54

หรอท�เกบขาวเพ�อไวกนไดตลอดท�งป เม�อถงเดอนย�หรอถงฤดน� กจะมการนมนตพระไปทาบญท�

ลานขาวหรอเอาขาวมารวมกนไวท�ลานวดแลวนมนตพระเจรญพระพทธมนตทาบญตกบาตรรอบ

กองขาว มการเทศนหน�งกณฑ เพราะเช�อวาขาวในนาจะงาม ทานาปตอไปจะอดมสมบรณไมมศตรพช

รกรานพรอมกรวดน� าอทศแกญาตผลวงลบตลอดเทพยาดา เม�อไดรบกศลกจะอวยพรใหฝนตกตาม

ฤดกาลและใหผลผลตอดมสมบรณ เม�อเสรจพธกจะนาขาวเกบยงฉางวดหรอขาย แตท�ชมชนบาน

สะตอนยงไมมการสบทอดประเพณน� เพราะมความตางดานพ�นท�เพราะพ�นท�บรเวณชมชนบาน

สะตอนน�นเปนดนท�ปนดวยหน จงไมเหมาะท�จะประกอบอาชพทานาเหมาะแกการทาไรมากกวา

และคนแถวน�กนยมทาไรมากกวาเพราะใหผลตอบแทนมากวา

2. บญซาฮะหรอบญเดอนเจด

ฮตบญซาฮะ (บญเดอนเจด) เปนบญท�จดข�นเพ�อทาพธปดรงควาญ ขบไลความเสนยด

จญไรภตผปศาจออกจากหมบาน บางแหงเรยกวาบญเบกบานหรอบญบาน เปนบญท�แตละหมบาน

จะทาไมขาด เปนบญเก�ยวกบภตผปศาจ ส�งศกด� สทธ� ประจาหมบาน ผปตา ผตาแฮก มเหศกด� หลกเมอง

ท�คอยคมครองหมบาน ชาวบานเช�อวาจะรวมผบรรพบรษอยดวยท�ชวยดลบนดาลใหชาวบานม

ความสข แตท�ชมชนบานสะตอนน�นไมรบมาสบทอดการทาบญซาฮะหรอบญเดอนเจด เพราะเหนวา

ชมชนของตนมความสงบสขรมเยนอย ไมเคยมภตผปศาจมารงควาญและอกอยางท�ชมชนแหงน� ไมม

การนบถอผปตา เพราะเช�อในพระรตนตรย เช�อในคาสอนของครบาอาจารย (ของพระเดชพระคณ

ทานครบาคาพนธ คมภรญาโณ) ทานสอนวา “ ไผนบถอผตายไปแลวกะไปเปนลกนองผใหผมนใซ ”

เพราะทานมองเหนวาขนาดยงไมตายยงไปกราบไหวผเปนลกนองผต�งแตยงไมตาย พอตายไปแลว

จะไมเปนลกนองผมนจะเปนไปไดยงไงใหเลกนบถอผปตา คนในชมชนเลยหนมานบถอพระรตนตรย

เปนท�พ�งทางจตใจแทนนบถอนบถอผ ประเพณการทาบญกลางบานของคนในชมชนกจะมการนมนต

พระไปเจรญพระพทธมนต ตกบาตรถวายอาหารคาวหวาน และอทศบญกศลแกญาต พ�นอง ปยา ตา

ยายและดวงวญญาณเรรอนใหแทนการเซนไหวผ

สรปฮตท�ไมมการสบทอดและไมมการนามาประพฤตปฏบต แสดงวาเปนฮตท�ตายแลว

เพราะฮตน�นไมเหมาะกบพ�นท� ไมเหมาะกบสภาพแวดลอมของพ�นท�น�น ๆ และไมเหมาะกบวถใน

การดาเนนกจกรรมของคนในชมชนน�น ๆ จงทาใหฮตน�นไมไดรบการถายทอด เม�อไมไดรบการ

ถายทอดกไมมการสบทอด เม�อไมมการสบทอดจงทาใหฮตน�นไมไดประพฤตปฏบต เม�อไมมการ

ประพฤตปฏบต ฮตน�นจงตายและสญหายไปในท�สด

55

ตารางท� 2 คองสบส�ท�ยงคงอยในชมชนบานสะตอนหมท� 1

คองสบส�เดม คองสบส�ท�ยงคงอย

เม�อ 1. เม�อไดขาวใหมหรอผลหมากรากไมใหมให

บรจาคทานแดทานผมศลแลวตนเองจงบรโภค

อยา 2. อยาโกหก อจฉา รษยา อยาปลอมแปลง

เงนตรา อยาพดคาหยาบ

3. ใหทาร� วกาแพงลอมวดวาอารามและบานเรอน

ของตนแลวปลกหอบชาเทวดาไวในส�มมบาน

4. ลางเทากอนข�นบาน

5. วนพระ วนโกน ใหบชาเตา บนได ประต

6. ลางเทาใหสามกอนนอน

7. ถงวนพระเอาดอกไมธปเทยนขอขมาสาม

ผเฒาผแก

8. วนพระใหนมนตพระสงฆมาสวดมนตท�บาน

9. เม�อพระภกษมาบณฑบาต อยาใหพระคอย

นาน แตงตวใหเรยบรอย หามโดนบาตรฯ

10. 10. เม�อพระภกษเขาปรวาสกรรมใหจดดอกไม

ธปเทยน ขนธหา ขนธแปดและเคร�อง

อฐบรขารไปถวาย

11. 11. เม�อเหนพระภกษเดนผานมาใหน�งลงยกมอ

ไหวแลวคอยเจรจา

12. 12. อยาเหยยบเงาพระภกษ

13. 13. อยานาอาหารท�เปนเดนใหพระภกษหรอสาม

รบประทาน

14. อยาเสพกามคณในวนพระ วนเขาพรรษา วน

ออกพรรษา วนมหาสงกรานต และวนเกด

ของตน

1. เม�อไดขาวใหมหรอผลหมากรากไมใหมให

บรจาคทานแดทานผมศลแลวตนเองจงบรโภค

2. อยาโกหก อจฉา รษยา อยาปลอมแปลง

เงนตรา อยาพดคาหยาบ

3. ใหทาร� วกาแพงลอมวดวาอารามและบานเรอน

ของตนแลวปลกหอบชาเทวดาไวในส�มมบาน

4. ลางเทากอนข�นบาน

5. เม�อพระภกษมาบณฑบาต อยาใหพระคอย

นาน แตงตวใหเรยบรอย หามโดนบาตรฯ

10. 6. เม�อพระภกษเขาปรวาสกรรมใหจดดอกไม

ธปเทยน ขนธหา ขนธแปดและเคร�อง

อฐบรขารไปถวาย

7. เม�อเหนพระภกษเดนผานมาใหน�งลงยกมอ

ไหวแลวคอยเจรจา

10 8. อยาเหยยบเงาพระภกษ

9. อยานาอาหารท�เปนเดนใหพระภกษหรอสาม

รบประทาน

56

คองสบส�สาหรบประชาชน

ผวจยจะขออธบายเฉพาะคองสบส�สาหรบประชาชนท�วไปท�ตองประพฤตปฏบตตาม

คองสบส�ท�ยงคงยดถอปฏบตกนอยในชมชนบานสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบรมดงตอไปน�

1. เม�อไดขาวใหมหรอผลหมากรากไมใหมใหบรจาคทานแดทานผมศล แลวตนเองจง

บรโภค คอนาไปถวายพระสงฆ สามเณรกอน ตนเองจงนามารบประทานภายหลงและใหนาอก

บางสวนไปแจกจายญาตพ�นอง

สาเหตเพราะชาวอสานเช�อในคาสอนของพทธศาสนาอยางแนบแนนและมความเช�อวา

ถาไดขาวใหมหรอผลไมใหมจะตองนาไปถวายพระสงฆ สามเณร ผสบศาสนากอน ถอวาไดบญ

กศลแรงและจะทาใหผลผลตด แลวนาอกสวนไปแจกจายพ�นองน�นกเพ�อแสดงความรกความเอ�ออาทร

ตอกนและอกเหตผลคอเปนการสอนใหรจกการแบงปน สอนใหรจกการให ไมใหมความตระหน�และ

ใหรจกมความเอ�อเฟ� อตอกน เม�อคนอสานในชมชนไดปฏบตตามฮตคองแลวกรจกการใหคอการให

อภยและการใหทาน ไมตระหน� มความเอ�อเฟ� อตอกนแลว ผลท�ไดรบคอทาใหสงคมมแตความสงบสข

เพราะผคนยดม�นในคาสอนพระพทธศาสนา จงทาใหเกดความเคารพรกนบถอกนในหมญาตพ�นอง

หากมคนจากถ�นอ�นไปแสดงความรงเกยจหรอดหม�นญาตพ�นองคนใดคนหน� ง จะทาใหคนในตระกล

น�น ๆ รวมกนตอตาน

2. อยาโกงตาช�ง อยาโกหก อจฉา รษยา อยาปลอมแปลงเงนตรา อยาพดคาหยาบเปนคาสอน

ท�สอนใหคนมความซ�อสตยสจรตจรงใจตอกนเพราะวาทกคนเกดมาในโลกน� ไมอยากใหใครคนอ�น

มาคดโกง โกหก อจฉารษยา ไมอยากใหคนอ�นมาพดสอเสยดดวยคาหยาบใหรายตนหรอกกเพ�อปองกน

การคดโกงไมใหเกดการการเอารดเอาเปรยบ ตลอดจนปองกนการทะเลาะเบาะแวง ผลท�ไดรบคอ

ทาใหสมาชกในชมชนมความซ�อสตยตอกนและทามาหากนดวยความซ�อสตยสจรตและอยรวมกน

ดวยความสงบสข ไมเกดการทะเลาะเบาะแวงตอกน

3. ใหทาร� วกาแพงลอมวดวาอารามและบานเรอนของตน แลวปลกหอบชาเทวดาไวใน

ส� มมบานเพ�อใหเกดความปลอดภยแกภกษสามเณรท�อยในวดและกอใหเกดความสะดวกแกการ

ตกแตงบรเวณวดใหสะอาดสวยงามเปนระเบยบและรมร�น สวนใหทาร� วบานของตนน�น กเพ�อให

เกดความปลอดภยแกชวตและทรพยสนและใหปลกไมดอกไมประดบ พชผกสวนครวไวในบรเวณ

บานไดอยางปลอดภย กาหนดใหปลกหอเทวดาไวส� มมเรอนของตนเองเพ�อเสรมสรางขวญกาลงใจ

และยงเปนการสรางภมคมกนใหทกคนในหมบานและทกคนในครวเรอนพนจากภยอนตรายท�งปวง

4. ลางเทากอนข�นบาน เหตเพราะเพ�อรกษาความสะอาดของบานเรอน และรกษาความ

สะอาดของเทา เพราะสมยกอนคนอสานไมมรองเทาใส เดนไปไหนมาไหนดวยเทาเปลา อาจเหยยบย �า

ส�งสกปรกและฝ นละอองมาดวย ถาปฏบตตามผลท�ไดรบคอ ทาใหบานเรอนสะอาดข�นและทาให

เทาไดรบการดแลเอาใจใส นอกจากน�ทาใหทกหลงคาเรอนตองทาอางลางเทาไวท�ตนบนไดบาน

57

5. เม�อพระภกษมาบณฑบาต อยาใหพระคอยนาน แตงตวใหเรยบรอย หามโดนบาตร

อยาถกตวภกษสามเณร ขณะใสบาตรอยาสวมรองเทา กางรม ผาคมศรษะ อมลกอมหลาน ถออาวธ

ท�ไมใหทาเชนน�นก เพ�อกอใหเกดความเรยบรอย กลาวคอพระภกษสามเณรกเดนเรยงแถวมาอยาง

เปนระเบยบ ญาตโยมท�ใสบาตรกน�ง (สาหรบผหญง) หรอยนเรยงแถวคอยใสบาตรอยางมระเบยบ

ไมชลมนวนวาย ใครไดพบเหนกเกดศรทธา

6. เม�อพระภกษเขาปรวาสกรรมใหจดดอกไม ธปเทยน ขนธหา ขนธแปดและเคร�อง

อฐบรขารไปถวายเพ�อเปนการใหกาลงใจแกภกษผสานกผดและมจตใจท�กลบตวใหม เพ�อปฏบต

ตามธรรมวนยใหตนเปนผมศลบรสทธ�

7. เม�อเหนพระภกษเดนผานมาใหน�งลงยกมอไหวแลวคอยเจรจาเปนขอปฏบตตนของ

ประชาชนท�ว ๆ ไป พงจะกระทาตอพระภกษเพ�อเปนการใหความเคารพแกผมศลจงทาใหชาวอสาน

ในบานสะตอนใหความเคารพภกษสงฆมาตราบเทาทกวนน�

8. อยาเหยยบเงาพระภกษเพ�อเปนขอปฏบตตนของประชาชนขณะท�เดนผานหรออยใกล

ภกษเปนการแสดงกรยานอบนอมและใหความเคารพแกผท�มศลมากกวาตน คนท�ตนใหความเคารพ

นบถอแมแตเงากไมกลาท�จะเหยยบจงทาใหชาวอสานมกรยานอบนอมตอภกษ

9. อยานาอาหารท�เปนเดนใหพระภกษหรอสามรบประทานเพ�อเปนขอปฏบตตนของภรยา

ในการแบงปนขาวปลาอาหารแกผท�ตนเคารพนบถอ ทาใหแมบานท�งหลายยงใหความเคารพตอ

ภกษสงฆและสามตนตราบเทาทกวนน� ดงคาผญาของคนอสานท�กลาวไววา “ยามกนเขาผวแกวกน

กอน สามคาแลวเมยแกวจงคอยกน” (ออนตา นามลทศน. สมภาษณ. 2558)

โดยสรปคองสบส� ท�ยงมการสบทอดและยงประพฤตปฏบตกนอยในชมชนบานสะตอน

เพราะคองน�นเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของบรบทดานพ�นท�และมความสอดคลองกบวถชวตของ

คนในชมชน ซ� งคองสบส� ท�กลาวมาท�งหมดน� เปนขอปฏบตท�แฝงดวยคตธรรมท�ทาใหเกดความรก

ความสามคค มความเมตตา เอ�อเฟ� อเผ�อแผเมตตาตอกน เม�อสงคมใดมฮตมคองตามท�กลาวมาแลว

สงคมน�นนาไปประพฤตปฏบตกจะทาใหสงคมน�นเปนสงคมท�สงบสขรมเยนเปนสงคมท�นาอยนา

อาศย

คองสบส�ท�ไมมการสบทอดในชมชนบานสะตอน เชน

1. การลางเทาใหสามกอนนอน คนอสานมคตความเช�อวาสามเปนหวหนาครอบครว

และกอนผชายจะแตงงานแลวมาเปนหวหนาครอบครวน�นจะตองผานการบรรพชาอปสมบทโดย

สถาบนทางศาสนาหรอท�เรยกกนท�วไปวาบวชเรยนเขยนอาน โดยถกขดเกลาทางดานพฤตกรรม

และจตใจกอนอยางนอยหน�งปถงสามปถงจะลาสกขาออกมาครองความเปนฆราวาสหรอครองเรอนได

เม�อลาสกขาออกมาแลวนสยของความเปนพระหรอความเปนอดมเพศ ยงคงตดตวมาอยสวนหน� ง

58

ภายหลงเม�อแตงงานเปนหวหนาครอบครวแลว ภรรยายงคงใหความเคารพในความเปนพระสวนหน� ง

ดงน�นภรรยาจงตองใหความเคารพนบถอและเกรงใจสาม การปฏบตเชนน�นจะทาใหครอบครวม

ความสข ความเจรญรงเรองในการดาเนนชวต

2. วนพระ วนโกน ใหบชาเตา บนได ประต ท�คนโบราณเขาทาอยางน�นเพราะมความเช�อวา

ท�ใหบชาเตาไฟน�น เตาไฟเปนส�งท�มพระคณถาไมมไฟกไมสามารถหงขาวปลาอาหารไดและเตาไฟ

ของคนสมยกอนจะทาเปนกรอบส� เหล�ยมต�งอยบนบานในกรอบส� เหล�ยมจะมดนเถาไฟอย มฟนมหน

สามกอนสาหรบรองต�งหมอสาหรบหงขาวปลาอาหารและเตาไฟเปนส�งท�ใหความอบอนแกบานเรอน

ทานจงใหบชาเตาไฟ

สวนการบชาบนไดน�นคนโบราณอสานถอวาบนไดเปนส�งมพระคณท�เราเหยยบย �า

เวลาข�นเรอน บานเรอนของคนอสานสะมยกอนจะเปนเรอนยกพ�นสงขางลางเปนท�สาหรบทาเปนท�

สาหรบใหววใหควายนอนบนไดข�นบานของคนอสานจงทาเหมอนบนไดลงจะมแมบนไดพอบนได

สงต�าไมเทากน ขางขวาจะสงกวาถอวาเปนพอบนได สวนดานซายจะต�ากวาดานขวาเรยกแมบนได

แลวกจะมลกบนไดเปนข�น หาข�น เจดข�น เกาข�นแลวแตความต�าสงของบาน เวลาข�นลงกเหมอน

เยยบหวพอแมข�นบานทานจงใหเอาดอกไมไปบชาหวบนไดเพ�อเปนการขอขมาตอส�งท�มคณตอเรา

และอกความหมายหน�งกคอบนไดมท�งพอบนไดแมบนไดและลกบนไดเปรยบเหมอนกบคนเราท�

จะข�นสท�สงไดน�นตองอาศยพอแมท�เปนเสาหลกท�คอยอบรมส�งสอนเราชวตเราจงข�นสท�สงได

ทานจงไมใหบญคณของพอและแมทานจงใหบชาบนไดเพ�อเปนการเตอนสตของเราไมใหเปนคน

อกตญ�

การบชาประตน�น ตรงทางเขาประตจะมค�นแมธรณตรงทางเขาซ� งแมธรณประตเปน

เหมอนเทวดาคอยอารกขาประตเขาออก เวลาเขาออกเราอาจจะทาเสยงดงไมเคารพแมธรณ จงไดนา

ดอกไมไปบชาเพ�อเปนการขอขมาแมธรณประตไดไดประมาทลวงเกน

3. พอถงวนพระเอาดอกไมธปเทยนขอขมาสาม ผเฒาผแกทาเพ�อเปนการขอขมาลาโทษ

ไดประมาทพลาดพล�งดวยกายกด ดวยวาจากด ระลกไดกด ระลกไมไดกด ตลอดระยะเวลาท�ไดอย

กนดวยกนมาในเจดวนจากวนพระถงอกวนพระ เพ�อไมใหมส�งท�คางคาในใจตอกนและใหอโหสกรรม

ซ� งกนและกนกอนท�ท�งสองฝายจะไปปฏบตธรรมรกษาศลในวนพระอโบสถศลเพ�อจะไมตดขดท�

ใจเวลาทาสมาธ

4. อยาเสพกามคณในวนพระ วนเขาพรรษา วนออกพรรษา วนมหาสงกรานตและวนเกด

ท�โบราณทานหามเพราะวาวนพระ วนเขาพรรษา วนออกพรรษา วนมหาสงกรานต และวนเกด ควร

ท�จะชาระรางกายใหสะอาดไดใหโอกาสแกอกฝายในการเขาวดรกษาอโบสถศลในวนพระหน�ง ๆ

เพ�อชาระจตใจไมใหหมกมนอยกบเร� องกามกเลส เม�อมเร� องพวกน� เขามาทาใหจตใจมวหมอง

ไมเบกบาน ถาไมทาตามมนจะคะลาไมดเปนอปมงคล

59

กลาวโดยสรปคองท�งส�ประการดงกลาว ไมมการปฏบตแลว สาเหตเกดจากการเปล�ยนแปลง

ทางสงคมและเทคโนโลยทางวทยาศาสตรอยางรวดเรว การเปล�ยนแปลงจากสงคมเกษตรกรรมไปส

สงคมอตสาหกรรม การเปล�ยนแปลงดงกลาวนอกจากจะสงผลตอวถการดาเนนชวต ความเช�อและหลก

ปฏบตท�ดารงอยควถชวต โดยฮตคองท�ชาวบานไดยดถอปฏบตกนมาเปนระยะเวลาอนชานานแลว

อกหน�งปจจยท�มผลตอการเปล�ยนแปลงของฮตสบสอง ไดแก ลกษณะการเปล�ยนแปลงทางสงคม

และวฒนธรรม ปจจยดานความเช�อตอประเพณ ปจจยดานทศนคตสวนบคคล ดานการศกษา นอกจากน�

การพฒนาดานเทคโนโลยใหม ๆ เชน ส�อทว ส�อออนไลน เชน เฟซบค ไลน อนสตารแกรม วอทสแอพพ

ส�งเหลาน� สงผลใหประเพณฮตสบสองคองสบส�มการเปล�ยนแปลงดวย การลางเทาใหสามกอนนอน

พอถงวนพระนาดอกไมธปเทยนมาขอขมาสาม ผเฒาผแก อยาเสพกามคณในวนพระ วนเขาพรรษา

วนออกพรรษา วนมหาสงกรานตและวนคลายวดเกด เดกรนหลงมความเหนวาเปนเร�องความเช�อท�

ลาสมย ในคตโบราณสมยกอนผชายถอเปนชางเทาหนา สวนผหญงถอเปนชางเทาหลง กลาวคอ

ถาผชายหรอหวหนาครอบครวขาดภาวะความเปนหวหนาครอบครวท�ดแลว ยอมจะทาใหฐานะ

ความเปนอยของครอบครวไมดตามไปดวยท�เปนเชนน�กเพราะวาในอดต คนสวนใหญมอาชพ ทาไร

ทานา จงตองอาศยแรงงานของผชายเปนหลกในการทางาน ดงน�นครอบครวจะกนดอยดหรอไมก

ข�นอยกบหวหนาครอบครว น�คอเหตผลในการใหความเคารพสามในสมยกอน แตในปจจบนท�ง

ผชายและผหญงตางไดรบโอกาสทางสงคมอยางเสมอภาค มสทธในการไดรบศกษาและการประกอบ

อาชพท�เทาเทยมกน ทาใหสมพนธภาพระหวางสามภรรยาเปล�ยนไป กลาวคอตางคนกมหนาท�ความ

รบผดชอบตอครอบครวและตอสงคมไมแพกน เชน “ทกวนน�นายอาเภอเปนผหญงกม ผใหญกม

ส.ส กม นายกยงมเลย อยางน�มนจะใหกราบไหวสามไดอยางไร ภรรยาทามาหากนแทบตาย สามอย

บานเล�ยงลก เพราะวาผชายบางคนไปทางานท�ไหน เขากไลออก เพราะวากนเหลาแลวกไมไปทางาน

พอไมไปเขากใหออกเลยตกงาน จงตองอยบานเล� ยงลก สมยกอนภรรยาจะเปนแมบานเสยเปนสวนใหญ

สามเปนคนไปทามาหากนจะรวยจะจนกอยท�หวหนาครอบครวทกอยางผชายจะดแลเปนพอบาน

สวนภรรยาจะเล�ยงลก”

จากการสมภาษณดงกลาวทาใหคองท�วาดวยการกราบไหว ปรนนบตสาม จงมความสาคญ

นอยลงดวย การเปล�ยนแปลงทางดานเทคโนโลยทาใหมนษยตองทางานมากข�นและเรวข�น จนทา

ใหไมมเวลาคดไตรตรอง ไมมเวลาเปนของตวเองและการเปดกวางทางส�อออนไลนทาใหวฒนธรรม

ท�เคยปฏบตมาไมมการสบตอและยงรบวฒนธรรมใหมเขามาอยางเชน การเปดกวางในเร�องของเพศ

เพราะส�อออนไลนทาใหคนสมยปจจบนเหนวาขอหาม อยางหามเสพกามคณในวนพระ วนเขาพรรษา

วนออกพรรษา วนมหาสงกรานตและวนคลายวนเกด คนสมยใหมเหนวาเปนเร�องท�ทนสมย สวนขอหาม

น�นเปนเร�องท�หลาหลงเพราะมนษยเกดมายอมมความตองการทางกายภาพ ไดแก ความตองการ

ท�จะสบพนธเพ�อท�จะดารงเผาพนธของตน และตองการท�จะมเกยรตอยในสงคม ส�งเหลาน� ถอเปน

เร�องปกตของคนในปจจบนจงทาใหคองท�เปนขอหามน�หายไป

60

กระบวนการในการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร สามารถสรปไดวา

1. วดเปนไกลท�สาคญท�ทาใหประเพณฮตสบสองคองสบส�อยในชมชนบานสะตอน

เพราะวดมความสมพนธอนใกลชดกบวถชวตของคนในชมชนจดเปนสถาบนหน�งท�มความสาคญ

ตอคนในชมชนเปนอยางมาก ถาพจารณาในฐานะน� พบวาวดซ� งเปนสถานท�สาคญของพระพทธศาสนา

มความสาคญตอประเพณทางสงคมและวฒนธรรมท�เก�ยวของกบธรรมชาต ปญหาและความเปนอย

ท�งปจเจกชนและสงคมโดยสวนรวม ในสวนท�เก�ยวกบความเปนอยและการอยในสงคม โดยทา

หนาท�เปนพลงท�สรางสรรค เปนสถาบนขดเกลาทางสงคม ปลกฝงวฒนธรรมและจรยธรรมใหแก

คนในสงคม กอใหเกดความรสกรวมทางวฒนธรรมและความรสกเปนชาต นอกจากน� ยงมบทบาท

สาคญในสวนท�เก�ยวกบความสมพนธระหวางสมาชกในสงคม ในการกาหนดแนวทางความสมพนธ

และการปฏบตตอกนระหวางสมาชกในสงคม ท�งทาหนาท�เปนกลไกควบคมพฤตกรรมของสมาชก

ในสงคมอกดวย พระพทธศาสนาทาหนาท� ปลกฝงและถายทอดความร การสรางการเรยนรใหเกด

ข�นกบคนในครอบครวและชมชนเปนสถานท�การถายทอดสบสานประเพณและเปนสถานท�ขดเกลา

ทางสงคม โดยทาหนาท�ถายทอดปลกฝงวฒนธรรม เร�มจากการเปนแบบอยางในการประพฤตด

ปฏบตท�ดใหเดกจนเปนความเคยชน ซมซบจนกลายเปนคณสมบตอยางหน�งของเดกโดยไมรตว วดม

พระสงฆเปนผแทนของวดท�ท�คอยอบรมส�งสอนคนและเปนผถายทอดความรประเพณฮตสบสอง

คองสบส�ใหกบคนในชมชน และเหนวาเปนส�งท�ดงามนามาปฏบต ถายทอด อาจออกมาในรปแบบ

กจกรรมตาง ๆ ของชมชนเพ�อธารงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมไว ซ� งเปนกระบวนการ

ถายทอดประเพณฮตสบสองและคองสบส�

2. ชมชนเปนอกกลไกลในกระบวนการสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส� โดยสมาชก

ในชมชน เชน ผนาชมชน ปราชญชมชน ผอาวโสในชมชน เปนผถายทอดความรในเร�องของวฒนธรรม

ประเพณของฮตสบสองครองสบส�โดยสบทอดผานเร�องราวความเช�อทางพระพทธศาสนา เร�องผล

ของการกระทาเปนเร�องเลาปรมปราท�ถายทอดสบตอกนมาจากการบอกเลาของคนรนกอนมาสคน

รนหลงอยางเชน การเช�อถอ เกรงขามหรอกลวในส�งท�เขาใจวาอยเหนอธรรมชาตหรอในส�งลกลบ

อนไมสามารถจะทราบดวยเหตผลตามหลกวทยาศาสตร และส�งน�นอาจจะใหดหรอรายแกผท�เช�อถอ

กได เม�อมความรสกเชนน�นกสาแดงความเช�อหรอความรสกน�นออกมา เปนรปพธรตอง ประกอบ

ไปดวยคาถาและเวทมนตรเพ�ออานวยประโยชนแกผเช�อถอในทางด เพ�อใหเกดความเปนสรมงคล

ปองกนเหตรายหรอมใหอบาทวจญไรเขามาเบยดเบยน ถาลกหลานไมปฏบตตามฮตจะทาใหเกดไม

สบาย เกดเร�องราย ๆ ข�นในครอบครว ทาใหครอบครวอยกนไมสงบสขเพราะวญญาณบรรพบรษมา

กระทามาบนดาลใหเกดเชนน�น จงขอยกตวอยางในฮตสบสอง เร�องบญขาวสากเปนฮตท�สบในประเพณ

61

อสานเปนบญท�ทาเพ�ออทศแกผตายวญญาณบรรพบรษและเปรตเพราะเช�อวาดวงวญญาณบรรพบรษ

จะมความหว กาลงรอรบสวนบญจากงานน� ถาหากลกหลานบานเรอนไหนไมทาบญอทศไปให เม�อ

วญญาณบรรพบรษไมไดรบสวนบญเพราะลก ๆ หลาน ๆ ไมทาบญให วญญาณบรรพบรษกจะกระทา

ดลบนดาลใหเปนไปตาง ๆ นานา คนอสานท�อาศยอยในชมชนสะตอนมความเช�อเชนน�นจงไดมการ

ทาบญขาวสากข�นในเดอนสบของทกป โดยการพาลก ๆ หลาน ๆ ปฏบตใหดใหเหนอยบอย ๆ จากการ

ท�คนรนกอนทาใหเหนและไดมสวนรวมในการทากจกรรมอยบอย ๆ จนเกดการจดจาและซมซบ

และเรยนรโดยอตโนมตซ� งเปนกระบวนการของการถายทอดฮตสบสองและคองสบส�โดยไมตอง

ไปเรยนรในสถาบนการศกษา

ปจจยและเง�อนไข ท�ทาใหการสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส�ยงคงอยของคนอสาน

ในชมชนบานสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

1. ความเช�อทางพระพทธศาสนาเพราะพระพทธศาสนาเปนรากฐานของสงคมพธกรรม

ทางศาสนาเปนส�งท�เอ�ออานวยตอกจกรรมทางสงคม ประเพณฮตสบสองท�ของชาวอสานท�ปฏบต

กนอยในสบสองเดอนน�นเปนจารตท�เก�ยวกบพระพทธศาสนาและองอยกบหลกคาสอนของพทธ

ศาสนาและพธกรรมในแตละเดอนในรอบหน�งปกจะมพธกรรมท�เก�ยวของกบทางพระพทธศาสนา

ท�งน�น เพราะชาวอสานมความเช�อวาจารตประเพณฮตสบสองคองสบส�มาจากหลกคาสอนของ

พระพทธศาสนา เน�องจากประชาชนในชมชนแหงน�นบถอพระพทธศาสนามาเปนเวลาชานาน การยด

หลกธรรมะในทางพระพทธศาสนาในการดาเนนชวตประจาวน การมวดเปนศนยรวมของประชาชน

การทาบญตกบาตรเขาวดฟงธรรมจงเปนกจท�พทธศาสนกชนพงปฏบต ซ� งฮตตาง ๆ สวนใหญแตใช

วดเปนสถานท�ในการประกอบพธกรรม หรอหากไมประกอบพธกรรมท�วดกยงนมนตพระสงฆไป

เจรญพระพทธมนตในสถานท�ท�ใชประกอบพธกรรม ดงน�นความเช�อทางพระพทธศาสนาจงเปน

ปจจยท�สาคญท�ทาใหฮตคองยงคงอย

2. การปฏบตสบตอกนมา ต�งแตสมยโบราณ กเปนอกปจจยหน� งท�ทาใหฮตคองยงคงอย

แมคนรนหลงจะไมทราบถงความหมายและความเปนมาของการปฏบตตามความเช�อและพธกรรม

ตาง ๆ กตาม ทราบเพยงแตวาตองปฏบตตามคาส�งสอนของพอ แม ป ยา ตา ยาย ท�เคยพาทา นาพา

ปฏบตมาเชนน�นและเหตผลท�ชาวบานตองปฏบตมอย 3 เหตผล คอ การสบสานไวใหลกหลาน

ความกตญ�ตอญาตพ�นองท�ลวงลบไปแลว และในดานครรลองคลองธรรมท�ควรปฏบต เชน ประเพณ

การทาบญบ�งไฟของชาวอสาน ความเช�อเดมเช�อวาเม�อถงฤดเร�มตนแหงการปลกพชพรรณธญญาหาร

กจะจดบ�งไฟไปบอกกลาวพญาแถนซ� งเปนเทวดาของชาวอสานท�คอยดลบนดาลฟาฝนใหตกตอง

ตามฤดกาลเพ�อจะใหเทวดาท�ช�อวาพญาแถนทราบวาตอนน� ถงฤดแหงการเร�มตนแหงการปลกพชพรรณ

ธญญาหารแลว เทวดาพญาแถนกจะดลบนดาลใหเกดฟาฝนตกลงมาใหไดปลกผลผลต แตปจจบนก

62

ยงมการสบทอดประเพณบญบ�งไฟในชมชนเชนเดมแตความหมายเปล�ยนไปคอไมเช�อในความหมาย

เดมแตปฏบตตามเพ�ออยากสบตอไวและเพ�อความสนกสนานและเพ�อการพนนขนตอ อกตวอยางท�

ผวจยขอยกข�นมาเพ�อเปรยบเทยบใหเหนเชน การไมเหยยบเงาพระภกษและการไมเอาของเหลอเดน

มาถวายพระหรอใหสามรบประทาน เปนตน ซ� งชาวบานเช�อวาถาปฏบตตามแลวจะอยเยนเปนสข

ดงเชน ในชวงแรม 14 ค�า เดอน 9 คนอสานมความเช�อวาเขาจะปลอยพวกเปรตหรอดวงวญญาณ

พอ แม ป ยา ตา ยาย เพ�อมาเอาส�งของท�ญาตพ�นองทาบญอทศไปให ถาหากมาแลวไมมอะไรตดไม

ตดมอกลบไปยมบาลจะลงโทษ แลววญญาณกจะโกรธและสาปแชงลกหลานท�ไมทาบญหอขาวนอยให

ดวยเหตน� จงพากนใสใจทา เพราะกลววาเขาจะฆาพอตแมกเลยตองทาเพราะบรรดาวญญาณตาง ๆ

ตองถกลงโทษหากตองกลบไปมอเปลา อาจเปนเพราะไดสญญากบยมบาลวาจะไปเอาของเซนไหว

จากบรรดาลกหลานหรอญาตพ�นอง แตโชครายท�ไมมใครอทศให บรรดาดวงวญญาณกลบมาแลว

ถกลงโทษกเลยพลอยโกรธลกหลานจงสาปแชงตาง ๆ นานา เร�องน�อาจจะเปนกศโลบายใหมความ

กตญ�แมแตผท�ลวงลบไปแลวและยงสอนใหเอ�อเฟ� อตอผอ�นดวย

3. ระบบเครอญาตการเดนทางและการต�งชมชนของมนษยแตละกลม นอกจากจะมความ

สมพนธภายในครอบครวอนประกอบดวยพอ แม ลก แลว ในกลมน�นตองมบคคลอ�นหรอครอบครวอ�น

รวมอยดวย มนษยจงมญาตโดยสายเลอดและญาตนอกสายเลอด ญาตโดยสายเลอดน�น หมายถง บคคล

ท�มผใหกาเนดเปนคนเดยวกนท�เรยกกนวา พ� เรยกกนวา นอง ท�งพ�และนองเรยกผใหกาเนดวา พอแม

สวนญาตนอกสายเลอดน�น อาจหมายถงบคคลอ�น (สายเลอดอ�น) มาสมพนธกบบคคลในสายเลอด

สมพนธกนโดยผกเส�ยวโดยการผกเปนพ�เปนนอง โดยการสมรส โดยการเปนบตรบญธรรม และโดย

การเปนเพ�อน โดยการเปนเพ�อนของเพ�อน โยงใยเปนเครอขายท�ยากจะส�นสด การนบญาตของตระกลใด

ตระกลหน�งเปนการสรางระบบอาวโสและมคาศพทเรยกตาแหนงในระบบอยางชดเจน เร�มจากญาต

สงสดเรยกวาทวดหรออาจเรยกวาเจาโคตร เจาจงแปลวาใหญ แปลวาสงสด รองลงมาคอปยาและตา

ยาย ลงและปา ลาดบถดมาคอ พอและแม อาและนา พ� นอง ลก หลาน เหลน โหลน ถาบคคลในกลม

ญาตโดยสายเลอดไปสมรสกบกลมบคคลอ�นกมตาแหนงและคาศพทเรยกอก เชน ลกเขย ลกสะใภ

พ�เขยพ�สะใภ อาเขยอาสะใภ นาเขยนาสะใภ หลานเขยหลานสะใภ ฯลฯ บคคลท�ผกเส�ยว ผกเปนพ�

เปนนองและเปนเพ�อน ฯลฯ กเรยกญาตของฝายหน�งเสมอวา ไดเปนญาตกนโดยสายเลอด จนกลายเปน

เครอญาตหรอวงศาคณาญาตและกลายเปนวฒนธรรมของระบบอาวโส ระบบอาวโส คอระบบท�นบถอ

บคคลท�มอายมากกวา มตาแหนงในระบบสงกวาอยางเครงครดและเปนระบบท�สรางวฒนธรรมการ

เคารพนบถอและวฒนธรรมการปกครองผเยาวกวาโดยพธกรรมตาง ๆ มาเปนสวนประกอบ เชน

พธกรรมตามประเพณฮตสบสองคองสบส� พธกรรมเหลาน� กอเกดเปนขอปฏบต ระเบยบ ขอบงคบ

เปนสายใยของระบบอาวโสท�ผกรดมดคอใหทกคนอยในระบบระบบอาวโสจงครอบคลมและครอบงา

63

ระบบญาตอานภาพของระบบยงแผขยายไปยงบคคลอ�นท�ไมใชญาต ท�งท�เปนแคคนรจกและคนไม

รจก อาท คนออนเยาวเรยกตาแหนงบคคลท�อาวโสกวาวา ตา ยาย ลง ปา นา อา พ� จากการคาดคะเน

อายและพจารณาบคลกลกษณะ ท�งท�เปนแคคนรจกหรอไมเคยรจกมากอนเลย เรยกตาแหนงบคคล

ท�อายนอยกวา นอง ลก หลาน และใชคาสรรพนามเรยกคนอายรนราวคราวเดยวกนวา คณ (วระ

สดสงข. 2555 : 8)

นอกจากการนบถอญาตท�มชวตอยแลวญาตท�เสยชวตไปกยงไดรบการนบถออยางเครงครด

จงเกดพธกรรมเซนไหวผบรรพบรษ ใครจะอยท�ไหน ไกลแคไหนกตองมารวมพธกรรมน� เพ�อแสดง

ใหเหนถงความกตญ�และความจงรกภกดตอผมพระคณของตน ระบบเครอญาต มทวดหรอปยาตา

ยาย เปนเจาโคตรหรอเปนท�เคารพสงสด แตการดารงชวตมไดมการเคารพกนในเพยงเครอญาตเดยว

เทาน�นแตละเครอญาตยงตองเคารพนบถอผท�อยสงสดในชมชนหมบานอกช�นหน� ง น�นคอ พอธรรม

พอธรรม คอบคคลอาวโสผหน� งท�พรอมสรรพดวยศาสตรตาง ๆ เปนผท�ผานการเค�ยวกราจากการ

เรยนรท�งทางโลกและทางธรรม โดยเฉพาะดานไสยศาสตร มเวทยมนต คาถา อาคมแกกลา มวชา

เก�ยวกบยาสมนไพรรกษาอาการเจบไขไดปวย เปนผท�สามารถเขาทรงตดตอส�อสารกบผบรรพบรษ

ผฟา พญาแถน และส�งล�ลบตาง ๆ พอธรรมจงเก�ยวของกบคนต�งแตเกดจนถงตาย เม�อกาเนดทารก

กนาตวทารกไปฝากเปนลก เจบไขไดปวยกนาตวไปรกษา จนถงวนตายกมพธกรรมท�เก�ยวของ ถาหาก

เปรยบทวดเปนจอมใหญของเครอญาต พอธรรมคอจอมใหญของชมชน หมบานตาบลน�นเอง พอธรรม

จงเปนญาตของทกคนและเปนผปกครองหรอเปนผนาท�แทจรง

ส�งท�นาสนใจในหมเครอญาตน�นคอ ความเช�อและคานยมท�ไดรบการปลกฝงและสบทอด

กนมาหลายช�วอายคนจนกลายเปนรากแกวหย �งลกแตกเปนรากแขนง แตกเปนรากฝอย ยากตอการ

โคนลม ทาลายลาง สงคมชนบทด�งเดมมกยดฮตสบสองคองสบส� เปนหลกการหรอแนวทางในการ

ดารงชวตและมกฎระเบยบตาง ๆ เปนบรรทดฐานเพ�อใหเครอญาตอยดวยกนอยางสงบสข ตวอยางเชน

หากผวเมยทะเลาะกนดวยเร�องใดกตาม ถอวาเปนการละเมดจารตประเพณตองเซนไหวขอขมาผ

บรรพบรษและพอแมในบานโดยใชผาไหม ซ�น โสรง ขอขมาดอกไม ธป เทยน พล บหร� อยางละค

หากกระทาผดรายแรงกตองปรบเงนดวย หากญาตพ�นองทะเลาะกนเองจนเกดเจบไขไมสบาย จะเช�อวา

ผบรรพบรษมาทกทวงเม�อรกษาท�ไหนไมหายกตองไปเขาทรงด แลวมาเซนดวยไกหรอหมและตอง

เปดเผยเร�องราวท�ทะเลาะกนน�นใหทกคนร มปรบไหมไถถอนตามเร�องราวหนกเบา ระบบเครอญาต

จงเปนปจจย ท�ทาใหการสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส�ยงคงอยในชมชนของคนอสานบาน

สะตอน

ปจจยและเง�อนไขท�ทาใหการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน

อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบรเปล�ยนแปลงไป สาเหตท�ทาใหฮตคองเปล�ยนแปลง มดงน�

64

1. การเปล�ยนแปลงทางสงคม สงผลตอประเพณท�คนในชมชนสะตอนเคยปฏบตมาในอดต

การเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวของสงคมจากสงคมเกษตรกรรมไปสสงคมอตสาหกรรม ทาใหสงคม

ท�เคยอยกนแบบเรยบงายกลบกลายเปนการด�นรนแบบปากกดตนถบเพ�อหาเล�ยงชพและครอบครว

สงผลใหคนในชมชนจานวนไมนอยตองเขาทางานในเมองหลวงและรอบ ๆ เมองหลวงตามและโรงงาน

อตสาหกรรมยงตางถ�น การเปล�ยนแปลงดงกลาวนอกจากจะสงผลตอการดาเนนชวตแลว ความเช�อ

และหลกปฏบตท�ดารงอยควถชวตอยาง ฮตคองท�ชาวบานไดถอปฏบตกนมาเปนเวลาชานาน กไดรบ

ผลกระทบดวยเชนกน ดงจะเหนไดจากจานวนคนท�เขารวมกจกรรมทางศาสนาท�มจานวนไมมากนก

หากกจกรรมน�นไมตรงกบวนหยดของทางราชการและของโรงงาน ซ� งโดยปกตแลวจะเปนวนเสาร

วนอาทตยและบางกจกรรมกถกตดทอนหรอลดข�นตอนลง เชน การทาอาหารคาวหวานเพ�อประกอบ

พธกรรมตาง ๆ เก�ยวกบฮตคองกคอย ๆ เลอนหายไป โดยเปล�ยนเปนการซ�ออาหารสาเรจรปมาทาบญ

แทน เชน ขาวหลาม กระยาสารท ซ� งแสดงใหเหนถงการเปล�ยนแปลงวถชวตของคนในชมชนต�งแต

อดตจนถงปจจบน จากท�เคยมเวลาทากจกรรมเก�ยวกบงานบญตาง ๆ รวมกน กมเวลานอยลงและไมม

เวลาพาลกหลานไปรวมงานประเพณตาง ๆ สวนปจจยท�มผลตอการเปล�ยนแปลงของฮตสบสอง

ไดแก ลกษณะการเปล�ยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรม ปจจยดานความเช�อตอประเพณ ปจจยดาน

ทศนคตสวนบคคล นอกจากน�การพฒนาดานเทคโนโลยใหม ๆ กสงผลใหประเพณฮตสบสองมการ

เปล�ยนแปลงดวย (พระอธการบญธรรม สทธญาโณ. สมภาษณ. 2557)

2. การขาดผนาในการสบสาน ผนาในการสบสานฮตคอง ไดแก กานน ผใหญบาน ผนา

ทางศาสนา มคทายกหรอบคคลท�มความนาเช�อถอ แตปญหาท�พบคอ กลมคนเหลาน�กมหนาท�อ�นท�

ตองรบผดชอบ จงทาใหไมมเวลาเขารวมกจกรรมในชมชนและผท�มความรความเขาใจเก�ยวกบฮตคอง

บางคนกอายมากแลว ซ� งเปนขอจากดในการถายทอด เน�องจากตองอาศยท�งความร ความจาและความ

คลองตว เชน การอธบายถงความเปนมา บทสวดในงานพธตาง ๆ การนาปฏบตในพธกรรมตาง ๆ

จงทาใหขาดการเรยนรและฝกหดในบางข�นตอน สวนหนมสาวท�สามารถนากจกรรมไดกอาจขาด

ความนาเช�อถอ เพราะวาจะตองส�งสมท�งความรและประสบการณใหเพยงพอเสยกอน ดงน�นเม�อ

ขาดผนาท�รกระบวนการ ข�นตอนหรอวถปฏบตท�ถกตอง จงสงผลใหกจกรรมบางอยางของฮตคอง

เปล�ยนแปลงหรอขาดหายไป ประชาชนไมรแนชดถงประวตความเปนมาของประเพณ ไมเขาใจใน

ข�นตอนการปฏบต เพยงปฏบตตามท�บรรพบรษถายทอดมา ดงน�นจงมความจาเปนท�จะอธบายถง

ความเปนมาและความสาคญของฮตคองเพ�อใหคนรนหลงไดตระหนกถงการรกษาไวซ� งฮตคอง

3. การรบวฒนธรรมตางถ�นมาเผยแพร กอใหเกดการเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวในชมชน

การรบวฒนธรรมตางถ�นเขามาโดยไมไดปรบใหสอดคลองกบวถการดาเนนชวต ทาใหวถชวตด�งเดม

ของคนชมชนสญเสยไปเกดการรบคานยมและแนวการปฏบตท�อาจไมเหมาะสม วฒนธรรมและ

65

ประเพณท�ดงามและหลากหลายในสงคมสญหายไปหรออาจถกบดเบอนไปจากหลกการด�งเดมท�ด

และถกละเลยมไดนามาประยกตใชใหเปนประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของชมชน

เทาท�ควร ฮตคองไดรบอทธพลจากกระบวนการทางวฒนธรรมดวยเชนกน เม�อคนในชมชนไปทางาน

ในชมชนอ�น เกดการซมซบและรบเอาวฒนธรรมจากชมชนอ�นมาเผยแพรในชมชนแหงน� ซ� งสงผล

ใหฮตคองท�เปนวฒนธรรมด�งเดมถกแทนท�ดวยวฒนธรรมใหมท�คนในชมชนเหนวาทนสมย จนใน

ท�สดวฒนธรรมใหมกไดรบการยอมรบวาถกตองเหมาะสม นอกจากการถายทอดจากบคคลสบคคลแลว

ส�อกเปนอกปจจยหน�งท�มอทธพลตอการแพรกระจายของวฒนธรรม เพราะความเจรญกาวหนาทางดาน

เทคโนโลย กอใหเกดการเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวในสงคมไทย การรบวฒนธรรมตางชาตโดยไมได

ปรบใหสอดคลองกบวถการดาเนนชวต ทาใหวถชวตด�งเดมของคนไทยสญเสยไป เกดการรบคานยม

และแนวการปฏบตท�อาจไมเหมาะสมจากส�อออนไลนและเครอขายออนไลน ทาใหวฒนธรรมและ

ประเพณท�ดงามและหลากหลายในสงคมสญหายไปหรออาจถกบดเบอนไปจากหลกการด�งเดมท�ด

รวมท�งอาจถกละเลยมไดนามาประยกตใชใหเปนประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของ

ชมชนเทาท�ควร

4. บทบาทของสมาชกในครอบครวท�เปล�ยนไป แตเดมอยกนแบบเรยบงายในกรอบของ

ประเพณท�มจารตประเพณและขนบธรรมเนยมทองถ�นคอยควบคม ใหผคนอยกนอยางสงบสข ปจจบน

เม�อคนหนมสาวออกไปทางานท�อ�น โดยเฉพาะผท�เปนหวหนาครอบครวขาดหายไปเปนเวลาหลาย ๆ

เดอน ทาใหสภาพครอบครวขาดความสมบรณเดกไมมความอบอน ในขณะท�เดกรนใหมกหมดความ

เช�อถอในความรความสามารถตอการเปนผนาของคนรนกอน เพราะไดเลาเรยนความรใหม ๆ จาก

ในเมอง มความสามารถในการใชเทคโนโลยใหม ๆ ได พรอมกนน�นกรบเอาความทนสมยหลาย ๆ

อยางมาจากภายนอก จงทาใหหมดความเล�อมใสและเช�อถอในส�งท�เปนจารตประเพณของทองถ�นท�

เคยมบทบาทในการสรางและควบคมความสมพนธทางสงคม ในสมยกอน ชายและหญงตางมบทบาท

หนาท�ของตนเอง ผชายจะถกกาหนดใหเปนผหาเล� ยงครอบครว ทาหนาท�หวหนาครอบครวและเปน

ตวแทนของสมาชกครวเรอนในสงคม สวนผหญงน�นอยตรงน�นเพ�อใหกาเนดบตรและสนบสนนสาม

ใหทาภารกจของเขา ในสงคมชายเปนใหญ เชน สงคมของเรา ชายมอานาจเหนอหญง ซ� งรวมถงภายใน

ครอบครวดวย ตามประเพณผเปนพอจะเปนผหาเล� ยงและเปนผมอานาจสทธ� ขาดในบาน แตในขณะท�

พออาจเปนผตดสนใจข�นสดทาย พอมกจากดบทบาทหนาท� นอกเหนอจากน�นในครอบครว ฝายผ

เปนแมน�นจะรบผดชอบ เปนผดแลครอบครว รบผดชอบ ดแลอารมณความรสกของคนในครอบครว

เปนผประสานใหครอบครวอยดวยกนและทาบทบาทไดอยางราบร�น ในปจจบนส�งตาง ๆ น�นได

เปล�ยนแปลงไปเม�อโครงสรางทางสงคมและเศรษฐกจเปล�ยนแปลงไป บทบาทของสตรกเปล�ยนแปลง

ตามไปดวย มผลทาใหภรรยาตองออกไปประกอบอาชพนอกบาน เชนเดยวกบสาม เพ�อหารายไดมา

66

เล�ยงครอบครวเชนเดยวกน บทบาทของบตรกเปล�ยนแปลงไป ในปจจบนแมวาเดกท�อยในวยรนจะ

ทางานมรายได ซ� งมอยจานวนมาก แตมนอยเหลอเกนท�เดกเหลาน� จะหาเงนมาชวยเหลอจนเจอ

ครอบครว สวนใหญเขาจะใชเงนไปเพ�อความสนกสนานและความเพลดเพลนของเขาเอง ผหญงจง

ตองแบกรบภาระในการรบผดชอบกจวตรประจาวนในครอบครวมากกวาฝายชาย คณพอบานจานวน

มากข�น จงจาเปนท�จะตองรบบทบาทในการเล�ยงดลก ๆ และทางานบานมากข�น ซ� งท�กลาวมาน�น

เปนส�งท�เกดข�นกบสงคมไทยในปจจบนเชนกน ในอดตอทธพลของปยา ตายาย ตอลก ๆ หลาน ๆ

น�นมมาก แตในปจจบนฝายลกหลานหลายคนกลบตดสนใจท�จะไมดาเนนตามฮตสบสองคองสบส�

ซ� งเปนแบบแผนของบรรพบรษอกตอไป แตตดสนใจเร�องตาง ๆ ในครอบครวดวยตวเอง โดยไม

ปรกษาหารอกบพอแมหรอปยาตายาย เชน ในอดต จงทาใหฮตคองไมไดรบการสบทอดและ

สญหายไป

จากเหตการณดงกลาวทาใหคองท�วาดวยการกราบไหว ปรนนบตสาม จงมความสาคญ

นอยลงดวย กลาวไดวา การเปล�ยนแปลงทางดานเทคโนโลยทาใหมนษยตองทางานมากข�นและเรว

ข�นจนทาใหไมมเวลาใหกบครอบครวและคนรอบขาง สงผลใหความสมพนธภายในครอบครวและ

กบคนอ�น ๆ เปล�ยนไป (สวรรณ สพร. สมภาษณ. 2557)

5. ทนทางวฒนธรรมคอ ความรหรอภมปญญาท�ส�งสมมาในอดตและถายทอดมายงรน

ตอรนเม�อมการหล�งไหลเขามาของกระแสโลกาภวตนไมวาจะเปนการคมนาคมท�มความสะดวกข�น

การศกษาท�สงข�นและการเปล�ยนแปลงอาชพซ� งแตเดมวถชวตและการประกอบอาชพตองอาศย

แรงงานคน แตพอโลกเจรญข�น การผลตท�เดมเคยใชแรงงานคนแตปจจบนหนมาพ�งเคร�องจกรกล

ใชในการผลตและเพ�มผลผลตท�มความสะดวกสบายและทนสมยข�น จงทาใหประเพณฮตสบสอง

คองสบส� ท�เปนความรภมปญญาของบรรพบรษท�ไดส�งสมมาเปล�ยนแปลงไป (ชชชย จนทรจตร.

สมภาษณ. 2557)

6. การศกษาในปจจบนมการเปล�ยนแปลง ทาใหวถทางความคดเปล�ยนไปมความคด

ท�แตกตางกน มความเช�อทางดานวทยาศาสตรมากข�น เช�อในส�งท�สามารถพสจนไดวามจรงจะไมม

ความเช�อหากพสจนไมได ประเพณฮตสบสอง ใชหลกทางพระพทธศาสนาในการประกอบพธกรรม

และปฏบตสบทอดกนมานาน สวนคองสบส� เปนสวนหน� งของประเพณฮตสบสอง ใชหลกทาง

พระพทธศาสนาเหมอนกน แตตางกนตรงท�คองสบส�ไมเหมาะสมกบสงคมในปจจบน เพราะบางคอง

ไมสามารถนามาใชไดกบวถชวตในสงคมในปจจบน เชน การกราบเทาสามในวนพระ ในสมยกอน

เช�อวาจะทาใหมความเจรญในชวตเพราะกอนท�จะแตงงานผชายตองผานการบวชเรยนพระกอนถอวา

เปนผนาครอบครว แตปจจบน การปฏบตน� ไมมแลวเพราะความเจรญทางดานการศกษาและเทคโนโลย

ทาใหความเช�อเปล�ยนแปลงไป (บญธรรม สระขนธ. สมภาษณ. 2557)

67

7. กระแสโลกาภวตนคอ ความกาวหนาทางดานเทคโนโลยการส�อสารและการคมนาคม

ภายใตระบบทนนยม โลกถอเปนหวใจสาคญของโลกาภวตนระบบการส�อสารชวยสงผานประสบการณ

วถชวตและวฒนธรรมวตถนยมจากภายนอกมาผนวกรวมเขากบทองถ�น กอใหเกดการเปล�ยนแปลง

อยางรวดเรวท�งทางดานเศรษฐกจ สงคม การคมนาคมขนสง เทคโนโลย การเมองและวฒนธรรม

ท�เช�อมโยงระหวางปจเจกบคคล ชมชน คานยมและระบบคณคาตาง ๆ ในชมชนสะตอนซ� งสะทอน

ลกษณะของโลกาภวตน ซ� งกอใหเกดความฉาบฉวยช�วแลน ท�งในแงของรสนยมการบรโภคและการใช

ชวตของคนในชมชนสะตอน อกท�งยงทาใหบางส�งบางอยางเลอนหายไปจากจตสานกของคนใน

ชมชนอกดวย อาท ความรสกสงบ ความตอเน�องม�นคง ความผกพนลกซ� งระหวางคนในชมชนดวยกน

รวมถงความผกพนกบเวลาและสถานท�และผลของกระแสโลกาภวตนมผลตอการเปล�ยนแปลงวธคด

เปล�ยนวธมองความจรง เปล�ยนแบบแผนในการใชชวตประจาวนของคนในชมชนสะตอนและเปล�ยน

แบบแผนประเพณตาง ๆ เชน ประเพณฮตสบสองคองสบส�ท�คนในชมชนสะตอนเคยปฏบตสบทอด

กนมา การเขามาของกระแสโลกาภวตนตองแลกดวยการสญเสยของวฒนธรรมทองถ�นและกอใหเกด

ปมดอยทางวฒนธรรมตอตนหนมสาวชาวสะตอน โดยเฉพาะวยรนท�งชายและหญงเกดความรสก

อบอายในรากเหงาวฒนธรรมของตน รสกอายในความเปนคนอสานและไมกลาท�จะบอกกบใครวา

ตนเปนคนอสาน อายท�จะพดภาษาทองถ�นของตวเอง แตมความกระตอรอรนท�จะรบวฒนธรรมจาก

ภายนอกชมชนเขามาแทนท� อยางเชน การพดจะไมพดภาษาถ�นแตจะพดภาษากลางแทน เพราะเหน

วามนคอสญญาลกษณของชวตท�ทนสมย ทาใหเยาวชนในชมชนปฏเสธวฒนธรรมด�งเดมของตนจง

เปนสาเหตใหฮตสบสองคองสบส�หายไป (ราเมศ เนตรจนดา. สมภาษณ. 2557)

8. การกดทบทางสงคมเกดข�นจากการปฏสงสรรคระหวางตวเรากบบคคลอ�นโดยผาน

การมองตนเองและคนอ�นมองเราน�นหมายถงเรามองคนอ�นอยางไรและเราถกคนอ�นมองอยางไร

ในจงหวดจนทบรเปนจงหวดท�มความหลากหลายทางวฒนธรรม อตลกษณของผคนจงหลากหลาย

ตามไปดวย เพราะมประชากรหลากหลายกลมหลากหลายชาตพนธ ซ� งเปนกลมชนท�มความแตกตาง

จากคนในพ�นท�ซ� งเปนชนกลมใหญในจงหวดจนทบร ซ� งมความแตกตางทางดานศาสนา ภาษา

ขนบธรรมเนยม วฒนธรรม ประเพณ คนอสานกเปนอกกลมท�มความตาง เปนกลมเลก ๆ ท�อพยพ

ยายถ�นฐานเขามาอยในจงหวดจนทบร กลมคนอสานท�อาศยอยในชมชนสะตอนเหลาน� คนในพ�นท�

จนทบรจะใหภาพกลมในแงลบเสมอและพยายามผลกกลมคนอสานเหลาน� วาเปนคนไมด ในสงคม

ถกมองวาเปนพวกคอมมวนสตท�อพยพมาหนจากการตามจบของทางราชการและถกมองวาเปน

กลมคนหลาหลง สกปรก นาสมเพชเวทนา เปนพวกอดอยาก พวกหวโหย ถกมองวาเปนพวกยากจน

ไมทนสมยเปนอคตท�คนในพ�นท�สรางข�นมาท�งส�น ไมยอมรบตวตนท�แทจรงของกลมคนอสาน อกท�ง

ยงมความหวาดระแวงในความตางทางดานอตลกษณ จนกลายเปนการกดทบอตลกษณของกลมคน

68

อสาน สงผลใหกลมคนอสานมความรสกวาไมสามารถดารงอยอยางมเกยรตไดและกลายเปนรสก

วาตนเองเปนพลเมองช�นสองของจงหวดจนทบร เกดความรสกอายทาใหมผลตอการสบทอดประเพณ

ฮตสบสองคองสบส� (สกล สาเภา. สมภาษณ. 2557)

บทท� 5

สรปผล อภปรายผลและขอเสนอแนะ

การนาเสนอผลการวจยในบทท� 5 น� จะแบงหวขอการเสนอออกเปน 4 หวขอใหญ ๆ

ดงตอไปน�

1. วตถประสงคของการวจย

2. สรปผลการวจย

3. อภปรายผลการวจย

4. ขอเสนอแนะ

วตถประสงคของการวจย

การวจยคร� งน� ผวจยมวตถประสงคของการวจยดงตอไปน�

1. เพ�อศกษาการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร

2. เพ�อศกษากระบวนการท�ยงคงสบทอดอตลกษณตามตามประเพณฮตสบสองคองสบส�

ของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

3. เพ�อศกษาปจจยและเง�อนไขท�มผลตอการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชน

ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

สรปผลการวจย

ขอคนพบท� 1 ตามวตถประสงคขอท� 1 สามารถสรปไดวาในชมชนบานสะตอนท�ยงคง

การสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส� โดยไมใชเพยงแคเปน การถายทอดจากคนรนหน� งไปสคน

อกรนหน� งเทาน�น แตมนเปนกระบวนของการเรยนรกระบวนการพฒนาโดยการเปล�ยนแปลง การ

ปรบแตง การตความหมายใหม การสรางสรรคใหม การถายทอด การสบทอดเหตเพราะฮตสบสอง

คองสบส� เปนส� งท�เกดมาจากการเรยนรจากภมปญญาของบรรพบรษของคนในชมชน คนในชมชน

สะตอนจงพยายามท�จะตอสด�นรนเพ�อท�จะรกษาอตลกษณอนเปนแบบแผนของความคด ความเช�อ

วถทางและแนวปฏบตของตนเองไว โดยอาศยกระบวนการในการสบทอดทางวฒนธรรมซ� งเปน

กระบวนการท�มลกษณะเปนการไหลเวยนอยางตอเน�องกนไปอยางไมรจบ การสบทอดฮตสบสอง

คองสบส� เปนกระบวนการท�สาคญย�ง ท�จะดารงไวซ� งส�งท�ดงามสบไป การถายทอดหรอการสบทอด

ประเพณฮตสบสองคองสบส� เร�มจากการเปนแบบอยางใหเดกเลยนแบบจนเปนความเคยชนซมซบจน

กลายเปนคณสมบตอยางหน�งของเดกโดยไมรตว ผใหญหรอบคคลอ�น ซ� งเปนผรในประเพณฮตสบสอง

คองสบส�ท�ส�งสมไว เหนวาเปนส�งท�ดงามนามาปฏบต ถายทอด อาจออกมาในรปแบบกจกรรมตาง ๆ

70

ของชมชน เพ�อธารงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรม การสบทอดวฒนธรรมประเพณ

ฮตสบสองคองสบส�ของชมชนบานสะตอนสามารถแบงการพจารณาไดเปนสามมต คอมตบคคลเปน

การสบทอดวฒนธรรมจากบคคลกลมหน�งไปยงบคคลอกกลมหน�ง มตพ�นท�เปนการสบทอดวฒนธรรม

จากสถานท�หน� งไปยงอกสถานท�หน� งและมตเวลา เปนการสบทอดวฒนธรรมจากหวงเวลาหน�งไปยง

อกหวงเวลาหน�ง โดยมลกษณะเปนกระบวนการท�ตอเน�อง

การถายทอดผานมตบคล คอการถายทอดจากรนไปสอกรนหน�ง เบ�องตนสมาชกในครอบครว

เชน ป ยา ตา ยาย พอ แมจะเปนผถายทอดความรเร�องของวฒนธรรมประเพณของฮตสบสองคองสบส�

การเรยนรและฝกตนเองใหเหนคณคาจงเปนวธการท�ดและควรทาต�งแตวยเดก ดวยการปลกจตสานก

มความเปนพลวต ยดหยนได มความคงท�เพยงบางสวน มการเปล�ยนแปลงได ในบางสวนเพราะคน

ในชมชนเช�อวาประเพณฮตสบสองคองสบส� ในประเพณ 12 เดอนของชาวอสานในชมชนบาน

สะตอนน�นมประเพณท�เก�ยวของกบพระพทธศาสนา ท�งหมด 6 เดอน คอเดอนอาย เดอนสาม เดอนส�

เดอนแปด เดอนสบเอดและเดอนสบสอง ประเพณท�เก�ยวกบการทามาหากนเพ�อความอดมสมบรณ

ของผลผลตจากไรนา ตลอดจนความบรบรณของฝนม 3 เดอน คอเดอนย� เดอนหก เดอนสบ ประเพณ

เก�ยวกบขวญกาลงใจในการดาเนนชวตของคนในสงคมหรอในหมบานใหอยเยนเปนสขม 2 เดอน

คอเดอนหาและประเพณท�เก�ยวกบความกตญ� และระลกถงบรรพบรษดวยการเซนไหว ม 2 เดอน

คอ เดอนเกากบเดอนสบ

ขอคนพบท� 2 ตามวตถประสงคขอท� 2 สามารถสรปไดวากระบวนการการสบทอดฮตคอง

ของชมชนสะตอนไดแก

1. วดเปนกลไกท�สาคญท�ทาใหประเพณฮตสบสองคองสบส�อยในชมชนบานสะตอน

เพราะวดมความสมพนธอนใกลชดกบวถชวตของคนในชมชนจดเปนสถาบนหน�งท�มความสาคญ

ตอคนในชมชนเปนอยางมาก ถาพจารณาในฐานะน�พบวา วดซ� งเปนสถานท�สาคญของพระพทธศาสนา

มความสาคญตอประเพณทางสงคมและวฒนธรรมท�เก�ยวของกบธรรมชาต ปญหาและความเปนอย

ท�งปจเจกชนและสงคมโดยสวนรวมในสวนท�เก�ยวกบความเปนอยและตอเน�องของสงคม โดยทา

หนาท�เปนพลงท�สรางสรรค เปนสถาบนขดเกลาทางสงคม ปลกฝงวฒนธรรมและจรยธรรมใหแก

คนในสงคม กอใหเกดความรสกรวมทางวฒนธรรมและความรสกเปนชาต นอกจากน� ยงมบทบาท

สาคญในสวนท�เก�ยวกบความสมพนธระหวางสมาชกในสงคม ในการกาหนดแนวทางความสมพนธ

และการปฏบตตอกนระหวางสมาชกในสงคม ท�งทาหนาท�เปนกลไกควบคมพฤตกรรมของสมาชก

ในสงคมอกดวย พระพทธศาสนาทาหนาท� ปลกฝงและถายทอดความร การสรางการเรยนรใหเกด

ข�นกบคนในครอบครวและชมชนเปนสถานท�การถายทอด สบสานประเพณและเปนสถานท�ขดเกลา

ทางสงคม โดยทาหนาท�ถายทอดปลกฝงวฒนธรรม เร�มจากการเปนแบบอยางในการประพฤตด

ปฏบตท�ดใหเดกจนเปนความเคยชน ซมซบจนกลายเปนคณสมบตอยางหน�งของเดกโดยไมรตว วดม

71

พระสงฆเปนผแทนของวดท�ท�คอยอบรมส�งสอนคนและเปนผถายทอดความรประเพณฮตสบสอง

คองสบส�ใหกบคนในชมชน และเหนวาเปนส�งท�ดงามนามาปฏบต ถายทอด อาจออกมาในรปแบบ

กจกรรมตาง ๆ ของชมชนเพ�อธารงรกษาขนบธรรมเนยมประเพณและวฒนธรรมไวเปนกระบวนการ

ถายทอดประเพณฮตสบสองคองสบส�

2. ชมชนเปนอกกลไกลในกระบวนการสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส� โดยสมาชก

ในชมชน เชน ผนาชมชน ปราชญชมชน ผอาวโสในชมชน เปนผถายทอดความรในเร�องของวฒนธรรม

ประเพณของฮตสบสองคองสบส�โดยสบทอดผานเร�องราวความเช�อทางพระพทธศาสนา เร�องผลของ

การกระทาเปนเร�องเลาปรมปราท�ถายทอดสบตอกนมาจากการบอกเลาของคนรนกอนมาสคนรนหลง

อยางเชน การเช�อถอ เกรงขามหรอกลวในส�งท�เขาใจวา อยเหนอธรรมชาตหรอในส�งลกลบ อนไม

สามารถจะทราบดวยเหตผลตามหลกวทยาศาสตรและส�งน�นอาจจะใหดหรอรายแกผท�เช�อถอกได

เม�อมความรสกเชนน�นกสาแดงความเช�อหรอความรสกน�นออกมาเปนรปพธรตอง ประกอบไปดวย

คาถาและเวทมนตรเพ�ออานวยประโยชนแกผเช�อถอในทางด เพ�อใหเกดความเปนสรมงคล ปองกน

เหตรายหรอมใหอบาทวจญไรเขามาเบยดเบยน ถาลกหลานไมปฏบตตามฮตจะทาใหเกดไมสบาย

เกดเร�องราย ๆ ข�นในครอบครว ทาใหครอบครวอยกนไมสงบสขเพราะวญญาณบรรพบรษมากระทามา

บนดาลใหเกดเชนน�นจงขอยกตวอยางในฮตสบสอง เร�องบญขาวสากเปนฮตท�สบในประเพณอสาน

เปนบญท�ทาเพ�ออทศใหแกผตายวญญาณบรรพบรษและเปรต เพราะเช�อวาดวงวญญาณบรรพบรษ

จะมความหว กาลงรอรบสวนบญจากงานน� ถาหากลกหลานบานเรอนไหนไมทาบญอทศไปให เม�อ

วญญาณบรรพบรษไมไดรบสวนบญเพราะลก ๆ หลาน ๆ ไมทาบญให วญญาณบรรพบรษกจะกระทา

ดลบนดาลใหเปนไปตาง ๆ นานา คนอสานท�อาศยอยในชมชนสะตอนมความเช�อเชนน�นจงไดมการ

ทาบญขาวสากข�นในเดอนสบของทกป โดยการพาลก ๆ หลาน ๆ ปฏบตใหดใหเหนอยบอย ๆ จาก

การท�คนรนกอนทาใหเหนและไดมสวนรวมในการทากจกรรมอยบอย ๆ จนเกดการจดจาและซมซบ

และเรยนรโดยอตโนมตซ� งเปนกระบวนการของการถายทอดฮตสบสองและคองสบส�โดยไมตอง

ไปเรยนรในสถาบนการศกษา

ขอคนพบท� 3 ตามวตถประสงคขอท� 3 ปจจยและเง�อนไขท�มผลตอการสบทอดอตลกษณ

ของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร พบได 3 ประเดนดงน�

1. การปรบเปล�ยนวถปฏบตของคนในชมชนใหสอดคลองกบการเปล�ยนไปของสงคม

การเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวของสงคมจากสงคมเกษตรกรรมไปสสงคมอตสาหกรรม

ทาใหสงคมท�เคยอยกนแบบเรยบงายกลบกลายเปนการด�นรนแบบปากกดตนถบเพ�อหาเล� ยงชพ

และครอบครว สงผลใหคนในชมชนจานวนไมนอยตองเขาทางานในโรงงานอตสาหกรรมท�งใน

พ�นท�และตางถ�น การเปล�ยนแปลงดงกลาวนอกจากจะสงผลตอการดาเนนชวตแลว ความเช�อและ

หลกปฏบตท�ดารงอยควถชวตอยางฮตคองท�ชาวบานไดถอปฏบตกนมาเปนเวลาชานาน

72

2. การขาดผนาในการสบสานและความไมตอเน�องของผนาในการสบสานฮตคอง ไดแก

กานน ผใหญบาน ผนาทางศาสนา มคทายกหรอบคคลท�มความนาเช�อถอ แตปญหาท�พบ คอกลมคน

เหลาน�กมหนาท�อ�นท�ตองรบผดชอบ จงทาใหไมมเวลาเขารวมกจกรรมในชมชน และผท�มความร

ความเขาใจเก�ยวกบฮตคองบางคนกอายมากแลว ซ� งเปนขอจากดในการถายทอด เน�องจากตองอาศย

ท�งความร ความจาและความคลองตว เชน การอธบายถงความเปนมา บทสวดในงานพธตาง ๆ การนา

ปฏบตในพธกรรมตาง ๆ จงทาใหขาดการเรยนรและฝกหดในบางข�นตอน สวนหนมสาวท�สามารถ

นากจกรรมไดกอาจขาดความนาเช�อถอเพราะวาจะตองส�งสมท�งความรและประสบการณใหเพยงพอ

เสยกอน ดงน�นเม�อขาดผนาท�รกระบวนการ ข�นตอนหรอวถปฏบตท�ถกตอง จงสงผลใหกจกรรม

บางอยางของฮตคองเปล�ยนแปลงหรอขาดหายไปและความไมตอเน�องของผนา เชน ถาผนาชมชน

ยงเปนคนอสานและเปนคนท�ยดม�นในฮตคองอยและคนอสานยงมบทบาทตอชมชนอยหรอถาเม�อ

เปล�ยนข�วผนาของชมชนท�ไมใชกลมของคนอสานและคนอสานไมมบทบาทในชมชน กทาใหมผล

ตอการดารงอยหรอสญหายไปของฮตคองได

3. การรบวฒนธรรมตางถ�นมาเผยแพรกอใหเกดการเปล�ยนแปลงอยางรวดเรวในชมชน

การรบวฒนธรรมตางถ�นเขามาโดยไมไดปรบใหสอดคลองกบวถการดาเนนชวตทาใหวถชวตด�งเดม

ของคนชมชนสญเสยไป เกดการรบคานยมและแนวการปฏบตท�อาจไมเหมาะสม วฒนธรรมและ

ประเพณท�ดงามและหลากหลายในสงคมสญหายไป หรออาจถกบดเบอนไปจากหลกการด�งเดมท�ด

และถกละเลยมไดนามาประยกตใชใหเปนประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของชมชน

เทาท�ควร ฮตคองไดรบอทธพลจากกระบวนการทางวฒนธรรมดวยเชนกน เม�อคนในชมชนไปทางาน

ในชมชนอ�นเกดการซมซบและรบเอาวฒนธรรมจากชมชนอ�นมาเผยแพรในชมชนแหงน� ซ� งสงผลให

ฮตคองท�เปนวฒนธรรมด�งเดมถกแทนท�ดวยวฒนธรรมใหมท�คนในชมชนเหนวาทนสมย จนในท�สด

วฒนธรรมใหมกไดรบการยอมรบวาถกตองเหมาะสม

4. บทบาทของสมาชกในครอบครวเปล�ยนไป สมยกอนผชายเปนชางเทาหนา สวนผหญง

เปนชางเทาหลง กลาวคอถาผชายหรอหวหนาครอบครวขาดการเปนหวหนาครอบครวท�ดแลวจะทา

ใหฐานะความเปนอยของครอบครวไมดตามไปดวย ท�เปนเชนน�กเพราะวาในอดตคนสวนใหญมอาชพ

ทาไร ทานา จงตองอาศยกาลงของผชายเปนหลกในการกรางานหนก ดงน�นครอบครวจะกนดอยด

หรอไมกข�นอยกบหวหนาครอบครวและน�คอเหตผลในการใหความเคารพสามในสมยกอน แตใน

ปจจบนท�งผชายและผหญงตางไดรบโอกาสทางสงคมอยางเสมอภาค มสทธในการไดรบศกษาและ

การประกอบอาชพท�เทาเทยมกน ทาใหสมพนธภาพระหวางสามภรรยาเปล�ยนไป เชน คองท�วาให

ลางเทาใหสามกอนเขานอน คนอสานเช�อวาสามเปนหวหนาครอบครวและกอนผชายจะแตงงาน

แลวมาเปนหวหนาหรอผนาครอบครวน�น ตองผานการบวชเรยนเขยนอานผานการขดเกลาทางดาน

73

จตใจกอนอยางนอยหน�งปถงสามป ถงจะสามารถลาสกขาออกมาครองเรอนได เม�อลาสกขาออกมา

นสยของความเปนพระยงมอยสวนหน�ง เม�อแตงงานมครอบครวแลวผชายกจะเปนหวหนาครอบครว

ภรรยาตองใหความเคารพในความเปนพระสวนหน�ง ตองใหความเคารพและเกรงใจ ซ� งเปนหนาท�

ของภรรยาท�ตองปฏบตตอสาม มความเช�อวาการทาเชนน�นจะทาใหครอบครวมความสขมความ

เจรญรงเรอง ในปจจบนผชายและผหญงมสทธเทาเทยมกนท�งดานการศกษา หนาท�การงาน จงทา

ใหบางฮตสญหายไปเพราะไมมความเหมาะสมกบกบสมยปจจบน

5. ทนทางวฒนธรรม คอความรหรอภมปญญาท�ส�งสมมาในอดตและถายทอดมายงรน

ตอรนเม�อมการหล�งไหลเขามาของกระแสโลกาภวตนไมวาจะเปนการคมนาคมท�มความสะดวกข�น

การศกษาท�สงข�นและการเปล�ยนแปลงอาชพซ� งแตเดมวถชวตและการประกอบอาชพตองอาศย

แรงงานคน แตพอโลกเจรญข�นการผลตท�เดมเคยใชแรงงานคนแตปจจบนหนมาพ�งเคร�องจกรกลใช

ในการผลตและเพ�มผลผลตท�มความสะดวกสบายและทนสมยข�น จงทาใหประเพณฮตสบสองคอง

สบส�ท�เปนความรภมปญญาของบรรพบรษท�ไดส�งสมมาเปล�ยนแปลงไป

6. การศกษาในปจจบนมการเปล�ยนแปลง ทาใหวถทางความคดเปล�ยนไปมความคด

ท�แตกตางกน มความเช�อทางดานวทยาศาสตรมากข�น เช�อในส�งท�สามารถพสจนไดวามจรงจะไมม

ความเช�อหากพสจนไมได ประเพณฮตสบสองใชหลกทางพระพทธศาสนาในการประกอบพธกรรม

และปฏบตสบทอดกนมานาน สวนคองสบส� เปนสวนหน�งของประเพณฮตสบสอง ใชหลกการทาง

พระพทธศาสนาเหมอนกน แตตางกนตรงท�คองสบส�ไมเหมาะสมกบสงคมในปจจบน เพราะบางคอง

ไมสามารถนามาใชไดกบวถชวตในสงคมในปจจบน เชน การกราบเทาสามในวนพระ ในสมยกอน

เช�อวาจะทาใหมความเจรญในชวตเพราะกอนท�จะแตงงานผชายตองผานการบวชเรยนพระกอนถอ

วาเปนผนาครอบครว แตปจจบนการปฏบตน�ไมมแลวเพราะความเจรญทางดานการศกษาและเทคโนโลย

ทาใหความเช�อเปล�ยนแปลงไป

7. กระแสโลกาภวตน คอความกาวหนาทางดานเทคโนโลยการส�อสารและการคมนาคม

ภายใตระบบทนนยม ถอเปนหวใจสาคญของโลกาภวตน ระบบการส�อสารชวยสงผานประสบการณ

วถชวตและวฒนธรรมวตถนยมจากภายนอกมาผนวกรวมเขากบทองถ�น กอใหเกดการเปล�ยนแปลง

อยางรวดเรว ท�งทางดานเศรษฐกจ สงคม การคมนาคมขนสง เทคโนโลย การเมองและวฒนธรรมท�

เช�อมโยงระหวางปจเจกบคคล ชมชน คานยมและระบบคณคาตาง ๆ ในชมชนสะตอน ซ� งสะทอน

ลกษณะของโลกาภวตน ซ� งกอใหเกดความฉาบฉวยช�วแลน ท�งในแงของรสนยมการบรโภคและการ

ใชชวตของคนในชมชนสะตอน อกท�งยงทาใหบางส�งบางอยางเลอนหายไปจากจตสานกของคนใน

ชมชนอกดวย อาท ความรสกสงบ ความตอเน�องม�นคง ความผกผนลกซ� งระหวางคนในชมชนดวยกน

74

รวมถงความผกพนกบเวลาและสถานท�และผลของกระแสโลกาภวตนมผลตอการเปล�ยนแปลงวธคด

เปล�ยนวธมองความจรง เปล�ยนแบบแผนในการใชชวตประจาวนของคนในชมชนสะตอนและเปล�ยน

แบบแผนประเพณตาง ๆ เชนประเพณฮตสบสองคองสบส�ท�คนในชมชนสะตอนเคยปฏบตสบทอด

กนมา การเขามาของกระแสโลกาภวตนตองแลกดวยการสญเสยของวฒนธรรมทองถ�นและกอใหเกด

ปมดอยทางวฒนธรรมตอตนหนมสาวชาวสะตอน โดยเฉพาะวยรนท�งชายและหญงเกดความรสก

อบอายในรากเหงาวฒนธรรมของตน รสกอายในความเปนคนอสานและไมกลาท�จะบอกกบใครวา

ตนเปนคนอสาน อายท�จะพดภาษาทองถ�นของตวเอง แตมความกระตอรอรนท�จะรบวฒนธรรมจาก

ภายนอกชมชนเขามาแทนท� อยางเชนการพดจะไมพดภาษาถ�นแตจะพดภาษากลางแทน เพราะเหนวา

มนคอสญลกษณของชวตท�ทนสมย ทาใหเยาวชนในชมชนปฏเสธวฒนธรรมด�งเดมของตน จงเปน

สาเหตใหฮตสบสองคองสบส�หายไป

8. การกดทบทางสงคมเกดข�นจากการปฏสงสรรคระหวางตวเรากบบคคลอ�นโดยผาน

การมองตนเองและคนอ�นมองเราน�นหมายถง เรามองคนอ�นอยางไรและเราถกคนอ�นมองอยางไร

ในจงหวดจนทบรเปนจงหวดท�มความหลากหลายทางวฒนธรรม อตลกษณของผคนจงหลากหลาย

ตามไปดวย เพราะมประชากรหลากหลายกลมหลากหลายชาตพนธ ซ� งเปนกลมชนท�มความแตกตาง

จากคนในพ�นท�ซ� งเปนชนกลมใหญในจงหวดจนทบร ซ� งมความแตกตางทางดานศาสนา ประเพณ

ภาษา ขนบธรรมเนยม วฒนธรรม คนอสานเปนอกกลมท�มความตาง เปนกลมเลก ๆ ท�อพยพยายถ�นฐาน

เขามาอยในจงหวดจนทบร กลมคนอสานท�อาศยอยในชมชนสะตอน คนในพ�นท�จนทบรจะใหภาพ

ในแงลบเสมอและพยายามผลกกลมคนอสานเหลาน� วา เปนคนไมดในสงคม ถกมองเปนพวก

คอมมวนสตท�อพยพมาหนจากการตามจบของทางราชการและถกมองวาเปนกลมคนลาหลง สกปรก

นาสมเพชเวทนา เปนพวกอดอยาก พวกหวโหย ถกมองวาเปนพวกยากจน ไมทนสมย เปนอคตท�คน

ในพ�นท�สรางข�นมาท�งส�น ไมยอมรบตวตนท�แทจรงของกลมคนอสาน อกท�งยงมความหวาดระแวง

ในความตางทางดานอตลกษณ จนกลายเปนการกดทบอตลกษณของกลมคนอสาน สงผลใหกลมคน

อสานมความรสกวาไมสามารถดารงอยอยางมเกยรตไดและกลายเปนรสกวาตนเองเปนพลเมองช�นสอง

ของจงหวดจนทบร เกดความรสกอายทาใหมผลตอการสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส�

อภปรายผล

ในการวเคราะหถงองคความรใหมท�ไดจากการวจย ผวจยจะอภปรายผลดงน�

จากผลการศกษาพบวา การสบทอดฮตสบสองและคองสบส�ซ� งเปนหลกประพฤตปฏบต

ของคนอสานยงคงดารงอยในชมชนบานสะตอนไดจนถงปจจบนเปนเพราะวฒนธรรมหรอประเพณ

75

ฮตสบสองคองสบส�น�นไดรบการยอมรบในสงคมน�นและสงคมหรอชมชนน�นเหนคณคาของ

วฒนธรรมหรอประเพณฮตสบสองคองสบส� จงไดมการสบทอดตอกนมา การสบทอดประเพณคอ

การนาประเพณฮตสบสองคองสบส�ท�เปนประเพณของชาวอสานซ� งปกตน�นกมการประพฤตปฏบต

กนอยแลวเปนปกตของทางภาคอสาน แตชมชนสะตอนเปนคนอสานท�อาศยอยในภาคตะวนออกและ

ไดนาเอาประเพณฮตสบสองคองสบส�มาเปนหลกในการประพฤตปฏบตน�นเปนการนามาทาซ� าอก

คร� งคอการผลตซ� าทางวฒนธรรมน�นเอง ซ� งผวจยพบวามความสอดคลองกบแนวคดของ วลเลยมส

เบอรม�งแฮม นกทฤษฎวพากษรนหลงและนกวฒนธรรมศกษาสานกเบอรมงแฮม (กาญจนา แกวเทพ

และสมสข หนวมาน (2551 : 66) ไดอธบายถงกระบวนการสบทอดหรอกระบวนการผลตซ� าทาง

วฒนธรรม

ท�งน�วลเล�ยมส ไดกลาวถงวฒนธรรมทกอยางท�มอยในชวงเวลาหน�ง สถานท�หน� งจะมเฉพาะ

คนท�อยในชวงเวลาและสถานท�น�นเทาน�นท�จะเขาถงและสมผสวฒนธรรมดงกลาวได หากวฒนธรรม

ท�ไดรบการบนทกหรอผลตซ� าเพ�อสบทอดตอเน�องหรอวฒนธรรมน�นจะถอเปนวฒนธรรมแหงยคสมย

ซ� งถอเปนสวนหน�งของประเพณในการเลอกสรรท�ผคนในสงคมจะมการจดระบบและใหความสาคญ

กบวฒนธรรมท�งหลายไวประเพณในการเลอกสรรจะทาหนาท�คดเลอกใหวฒนธรรมบางอยางเทาน�น

ท�จะไดรบการผลตซ� าไปยงคนรนหลงตอไป ดงเชนในชมชนบานสะตอนกจะมประเพณฮตสบสอง

คองสบส�ท�ไดรบการเผยแพรและผลตซ� ามาอยางตอเน�อง โดยท�บคลากรในชมชนบานสะตอน ผรบเอา

ฮตสบสองคองสบส�ไดใหความสาคญ สามารถรบรเขาใจในเน�อหาสาระ ความหมายและเหนคณคา

ของฮตสบสองคองสบส�ของคนในชมชนบานสะตอนรวมกน ฮตสบสองคองสบส�ไดรบการเผยแพร

และผลตซ� ามาอยางยาวนานนบแตเร�มมการกอต�งหมบานสะตอนอยางเปนทางการจนกระท�งมาถง

ปจจบน บางฮตบางคองอาจจะลดลงและเปล�ยนแปลงไปบางตามกาลเวลา แตกมบางฮตบางคอง

เทาน�นท�ไดรบการเผยแพรและผลตซ� า เชน ฮตบญเดอนหกหรอประเพณบญบ�งไฟของชาวสะตอน

ซ� งอยในฮตสบสอง สวนคองสบส�ในคองท�หน� ง คอ เม�อไดขาวใหมหรอผลหมากรากไมใหมให

บรจาคทานแดพระสงฆและทานผมศลแลวตนเองจงบรโภคท�ยงคงทาการสบทอดกนมาผานระยะเวลา

ท�ยาวนาน

จากการนาเสนอการสบทอดประเพณฮตสบสองคองสบส�เปรยบเทยบกบแนวคดการผลต

ซ� าทางวฒนธรรมของวลเลยมส เบอรม�งแฮม สามารถสรปไดวา การผลตซ� าทางวฒนธรรม หมายถง

การปกปอง ดารงรกษา หรอเพ�มพนวฒนธรรมท�มการผลตข�นในกลมสงคม เม�อเกดการผลตและสราง

ความหมายทางวฒนธรรมใหมข�นมา สมาชกจะทาการคดเลอกความคด ความเช�อ คานยมหรอการ

ปฏบตท�เหมาะสมและทาการผลตซ� าดวยวธการตาง ๆ จนเกดการยอมรบเปนบรรทดฐานเพ�อการอย

รวมกนท�แสดงถงความเปนหน� งเดยวของกลมและสรางความแตกตางระหวางกลม วฒนธรรมใดท�ม

76

การผลตข�นแลวไมไดรบการยอมรบวฒนธรรมน�นกจะตายไปในท�สด ท�งน�สถาบนหรอบคคลท�ม

อานาจจะเปนผช� ขาดความยนยงของวฒนธรรมและแตละกลมสงคมมแนวทางปฏบตดานวฒนธรรม

แตกตางกนไป

วลเลยมส เบอรม�งแฮม ยงอธบายตอไปอกวา วฒนธรรมใดท�มการผลตข�นมาแลวไมไดรบ

การยอมรบวฒนธรรมน�นกจะตายไปในท�สด ซ� งสอดคลองกบบางฮตบางคองท�อยในฮตสบสอง

คองสบส�ของคนอสานท�อยในชมชนบานสะตอน เชน ฮตสบสองท�เปนประเพณปฏบตของคนอสาน

ในสะตอนมสบสองเดอนหายไปสองขอคงเหลอสบขอและคองสบส�ท�เปนแบบแผนในการดาเนน

ชวตมสบส�ขอหายไปหาขอคงเหลอเกาขอแสดงใหเหนวาฮตสบสองและคองสบส�ท�หายไปสองน�น

มการผลตข�นมาแตไมไดรบการยอมรบหรอไมเขากบสภาพแวดลอมของสงคมน�น เม�อไมไดรบการ

ยอมรบกไมมการผลตข�นมาอก ฮตคองน�นกจะตายไปในท�สดกลาวคอไมมการสบทอดอตลกษณ

ของคนอสานตอไป

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

จากขอคนพบท�ไดจากการวจยคร� งน� ผวจยเหนวาควรมขอเสนอแนะท�เปนนยยะในเชง

นโยบายท�สาคญดงน�

1. ควรนาประเพณฮตสบสองและคองสบส�บรรจเปนหลกสตรทองถ�นในการเรยนการสอน

เพ�อปลกฝงและสรางจตสานกใหเหนคณคาแลหวงแหนในประเพณของตน

2. ผนาชมชนควรตระหนกถงสาคญของฮตสบสองและคองสบส�และเปนผขบเคล�อน

ในการดาเนนกจกรรมตามฮตสบสองและคองสบส�

3. สภาวฒนาธรรมตาบลสอยดาวควรท�จะรวบรวมบนทกฮตสบสองและคองสบส�ไวเปน

ลายลกษณอกษรเพ�อใหคนรนหลงท�มาศกษาจะไดรความหมาย ไดเขาใจและเหนคณคาในฮตสบสอง

และคองสบส�

4. ควรใหการศกษาแกคนในชมชนเพ�อใหรเทาทนของการเปล�ยนแปลงของสงคมและการ

หล�งไหลเขามาของวฒนธรรมตามกระแสโลกาภวตน

5. ผนาชมชนควรมนโยบายในการอนรกษ ฟ� นฟ สงเสรมและมการประชาสมพนธ

ของงานประเพณในแตละเดอนในเชงทองเท�ยวทางวฒนธรรมเพ�อดงดดความสนใจใหอยากมาดมา

ศกษาและเปนแหลงเรยนรของชมชนและทาใหคนในชมชนอยากหวงแหนรกษาใหดารงอยในชมชน

ตอไป

ขอเสนอแนะสาหรบการวจยคร�งตอไป

1. ควรมการทาวจยโดยใชกระบวนการมสวนรวมในการสบทอดอตลกษณของคน

อสานในชมชนบานสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

77

2. ควรมการทาวจยเพ�อหาแนวทางการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนบาน

สะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

3. ควรมการทาวจยเพ�อศกษาเพ�อพฒนารปแบบฮตสบสองคองสบส� เพ�อสงเสรมการ

ทองเท�ยวในชมชนบานสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

บรรณานกรม

79

บรรณานกรม

กาญจนา แกวเทพ และสมสข หนวมาน. (2551). สายธารแหงนกคดทฤษฎเศรษฐศาสตรการเมอง

กบส�อสารศกษา. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

จกร ครมงคณ. (2547). อตลกษณในวรรณกรรมเพลงเพ�อชวตของพงษสทธ� คมภร. วทยานพนธ

กศ.ม. (ภาษาไทย). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม.

จารบตร เรองสวรรณ. (2549). ของดอสาน (อนสรณงานพระราชทานเพลงศพ นางอรนช

เรองสวรรณ ท.ช. ณ วดพระศรมหาธาตวรมหาวหาร เขตบางเขน กรงเทพฯ วนจนทรท�

27 นาคม พ.ศ. 2549). กรงเทพฯ : อกษรเจรญทศน.

ฉลาดชาย รมตานนท. (2545). แนวคดในการศกษาอตลกษณความเปนไท. กรงเทพฯ :

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร.

ชชชย จนทรจตร เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (15 ธนวาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

ทรงศลป แสนสข. (2547). วถอสานจากเพลงลกทงของไมค ภรมยพร. วทยานพนธ ศศ.ม.

(ไทยศกษาเพ�อพฒนา). เลย : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเลย.

ทวน ยทธพงษ. (2533). วฒนธรรมการบรโภคอาหารของชาวอสาน : กรณศกษาบานเมนใหญ

ตาบลแกงเลงจาน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม. วทยานพนธ ศศ.ม. (ไทยคดศกษา).

มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ธนยา ชยมงคล. (2554). การจดการความรประเพณบญขาวประดบดนของประชาชนตาบลนาหนาด

อาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม. การศกษาอสระ รป.ม. (การปกครองทองถ�น).

ขอนแกน : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน.

ธวช ปณโณทก. (2544). “การวจยเร�องไทยศกษาและวรรณกรรมทองถ�นอสาน,” ธรรมทรรศน.

2 (1) : 43.

นวลด พรหมพกพง. (2547). การสรางอตลกษณของชาวชมชนแออดในจงหวดขอนแกน.

วทยานพนธ ศศ.ม. (สงคมวทยาการพฒนา). ขอนแกน : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยขอนแกน.

นทธนย ประสานนาม. (2550). เพศ ชาตพนธ และปญหาเก�ยวกบอตลกษณในภาพยนตรเร�อง

Touch of Pink. (ออนไลน). แหลงท�มา : http:// www.midnigthuniv.org.

3 สงหาคม 2557.

80

นาฏนภา ชลตานนท. (2524). ประวตศาสตรนพนธไทย. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

บญธรรม สระขนธ เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (17 ธนวาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

ใบส เทวโลก เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (10 มนาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

ปราโมทย ทศนาสวรรณ. (2524). อสาน. กรงเทพฯ : ไทยวฒนพานชย.

ปรชา พนทอง. (2534). ประเพณโบราณไทยอสาน. อบลราชธาน : ศรธรรมออฟเซท.

ฝนจนทร ศรจนทร. (2543). การเปล�ยนแปลงของคนเมองประวตศาสตร : กรณศกษาเมอง

ประวตศาสตรพมาย. วทยานพนธ ส.ม. (มานษยวทยา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

พระครวมลกตตสนทรและคณะ. (2548). การสบสานและการอนรกษวฒนธรรม ประเพณ 12

เดอนท�เอ�อตอวถชวตชมชนโดยความรวมมอของชมชนตาบลชอแฮและตาบลปาแดง

อาเภอเมอง จงหวดแพร. กรงเทพฯ : สานกงานกองทนการวจย.

พระสข ชาครธมโม (ศรมาตย). (2553). การศกษาวเคราะหการเปล�ยนแปลงของประเพณ

ฮตสบสอง : กรณศกษาตาบลเมอเกา อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน. วทยานพนธ พ.ม.

(พระพทธศาสนา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระอธการบญธรรม สทธญาโณ เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ.

(20 ธนวาคม 2557). ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

พฒนา กตตอาษา. (2546). ทองถ�นนยม. พมพคร� งท� 2. กรงเทพฯ : กองทนอนทร.

ย�งยง เรอนทอง. (2542). พ�นฐานวฒนธรรมไทย. อบลราชธาน : สถาบนราชภฎอบลราชธาน.

ราเมศ เนตรจนดา เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (19 ธนวาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

วน สาดกาปง เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (20 ธนวาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

วระ สดสงข. (2555). เครอญาตทางอสาน. กรงเทพฯ : อตลกษณ.

สกล สาเภา เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (20 ธนวาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

สาทด แทนบญ. (2545). อตลกษณในวรรณกรรมนราศของหม�นพรหมสมพตรสร (นายม).

วทยานพนธ กศ.ม. (ภาษาไทย). มหาสารคาม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม.

81

สวรรณ สพร เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (15 ธนวาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

เสง�ยม ศรปญญา เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (4 พฤศจกายน 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

เหลก จนทวงษา เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (20 ตลาคม 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

อภญญา เฟ� องฟสกล. (2556). อตลกษณ. กรงเทพฯ : สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต.

ออนตา นามลทศน เปนผถกสมภาษณ, สทธ กาบพลา เปนผสมภาษณ. (15 พฤศจกายน 2557).

ท�บานสะตอนหมท� 1 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร.

Grisworld, Alexander B. (2004). Towards a History of Sukhodaya Art. Bangkok : The Fine

Arts Department.

ภาคผนวก

แนวการสมภาษณ

83

แนวการสมภาษณ

1. ประวตศาสตรของคนอสานในชมชนตาบลสะตอนมความเปนมาอยางไร

2. คนอสานอพยพเขามาอยท�ตาบลสะตอนต�งแตเม�อไร

3. เพราะอะไรถงเลอกท�มาอยท�สะตอน

4. มการอพยพเขามาอยางไร

5. ชมชนสะตอนต�งข�นเม�อไร

6. คนอสานในตาบลสะตอนมการสบทอดประเพณวฒนธรรมอะไรมาบาง

7. เม�อมการสบทอดมามกระบวนการในการสบทอดอยางไร

8. ทาไมตองมการสบทอด

9. อะไรท�สะทอนความเปนอตลกษณของคนอสาน

10. ประเพณฮตสบสองคองสบส�เปนหลกในการดาเนนชวตของคนอสานเพราะอะไร

11. ประเพณ วฒนธรรม การละเลนของคนอสานท�ยงคงสบทอดอยมอะไรบาง

12. ประเพณฮตสบสองในตาบลสะตอนท�ยงคงสบทอดอยมอะไรบาง

13. เดอนอายมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

14. เดอนย�มประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

15. เดอนสามมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

16. เดอนส� มประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

17. เดอนหามประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

18. เดอนหกมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

19. เดอนเจดมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

20. เดอนแปดมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

84

21. เดอนเกามประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

22. เดอนสบมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

23. เดอนสบเอดมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

24. เดอนสบสองมประเพณอะไรท�แสดงความเปนอตลกษณของคนอสานในตาบลสะตอน

(ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�ออยางไร)

25. ประเพณคองสบส�ในตาบลสะตอนท�ยงคงสบทอดอยมอะไรบางเพราะอะไร มคต

ความเช�ออยางไร )

26. คองท�หน� งวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

27. คองท�สองวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

28. คองท�สามวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

29. คองท�ส� วาดวยเร� องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

30. คองท�หาวาดวยเร� องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

31. คองท�หกวาดวยเร� องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

32. คองท�เจดวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

33. คองท�แปดวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

34. คองท�เกาวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

35. คองท�สบวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

85

36. คองท�สบเอดวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

37. คองท�สบสองวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

38. คองท�สบสามวาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

39. คองท�สบส�วาดวยเร�องอะไร (ถาม ทาไม อยางไร เม�อไร เพราะอะไร มคตความเช�อ

อยางไร)

40. คนอสานในตาบลสะตอนทาไมถงมความเช�อในประเพณฮตสบสองคองสบส� เพราะ

อะไรถงมความเช�ออยางน�น

41. ฮตสบสองคองสบส�ท�ยงคงอยมอะไรบาง

42. ฮตสบสองคองสบส�ท�ยงคงอยเพราะอะไร

43. ฮตสบสองคองสบส�ท�สญหายไมไดรบการสบทอดมอะไรบาง

44. ฮตสบสองคองสบส�ไมมการสบทอดเพราะเหตใด

45. ประเพณวฒนธรรม การละเลนของคนอสานในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบรมการสบทอดกนมาอยางไร

46. ปจจยท�สงผลตอการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอนมอะไรบาง

47. ปจจยทางการเมองการปกครองในระดบทองถ�นสงผลตอการสบทอดอตลกษณของ

คนอสานในชมชนตาบลสะตอนหรอไม/อยางไร

48. ปจจยทางเศรษฐกจสงผลตอการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน

หรอไม/อยางไร

49. ปจจยทางสงคมสงผลตอการสบทอดอตลกษณของคนอสานในชมชนตาบลสะตอน

หรอไม/อยางไร

50. ฮตสบสองคองสบส� เปนขนบธรรมเนยมประเพณของชาวอสานท�ปฏบตสบตอกน

มาจนถงปจจบนมการสบทอดตอกนมาอยางไร

51. การละเลนประเพณบญบ�งไฟของคนอสานในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวด

จนทบร ทาอยางไร

52. การละเลนประเพณบญบ�งไฟของคนอสานในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวด

จนทบร ทาเพ�อประโยชนอะไร

53. การละเลนประเพณบญบองไฟของคนอสานในตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว จงหวด

จนทบร ทาแลวใครไดประโยชน

ประวตยอผวจย

87

ประวตยอผวจย

ช�อ – ช�อสกล นายสทธ กาบพลา

วน เดอน ปเกด 2 พฤษภาคม 2519

สถานท�เกด 18 หม 5 ตาบลตงสมบรณ อาเภอทาคนโท

จงหวดกาฬสนธ

สถานท�อยปจจบน 93 หมท, 6 ตาบลสะตอน อาเภอสอยดาว

จงหวดจนทบร

ตาแหนงหนาท�การงานในปจจบน หมอแผนไทย ครผรบมอบตวศษยประจาศนย

แพทยแผนไทยวดเขาแจงเบง ตาบลสะตอน

อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

สถานท�ทางานในปจจบน ศนยแพทยแผนไทยวดเขาแจงเบง ตาบลสะตอน

อาเภอสอยดาว จงหวดจนทบร

ประวตการศกษา พ.ศ. 2539 มธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนทาคนโทวทยาคาร

จงหวดกาฬสนธ

พ.ศ. 2544 บภ. บว. กองการประกอบโรคศลป

กระทรวงสาธารณสข

พ.ศ. 2549 นตศาสตรบณฑต น.บ.

(นตศาสตร) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช

พ.ศ. 2557 รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต รป.ม.

(การปกครองทองถ,น)

มหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ