İslam Dünyasında Bilim

Genel bakış Batı Roma İmparatorluğunun çöküşü Bilim merkezi İskenderiye’nin Müslümanların eline

geçmesi (642) İslam topraklarının genişlemesi Sanskritçe ve Yunancadan Arapçaya çeviriler

Geometri, cebir ve trigonometri Astronomi Fizik Tıp ve biyoloji Coğrafya Mekanik

Genel bakış Fetihler neticesinde Bizanslılarla ve Perslerle

karşılaşılmış ve kendilerinden önceki medeniyetlerin yarattığı eserlerden yararlanmak gerektiği inancı hakim olmuştur.

Özellikle Abbasîler döneminde yoğun bir çeviri faaliyetine girişerek, bilim ve felsefe alanlarında atağa kalkmışlar ve önce var olan birikimi anlamaya ve daha sonra da geliştirmeye çalışmışlardır.

Genel bakış

Yunanca'dan tercüme edilen eserler arasında: Hipokrates'in Aforizmalar, Platon'un Devlet ve Kanun, Aristoteles'in Organon, Şiir Sanati, Oluş ve Bozuluş,

Gök Olayları, Hayvanlar, Ruh, Eukleides'in Elementler, Ptolemaios'un Almagest, Coğrafya, Optik, Tetrabiblos, Galenos'un Canlı Hayvan Teşrihi, Ölü Hayvan Teşrihi,

Organların Yararları, ilaçların Terkibi, Ruh Hastalıkları adlı eserleri ile birlikte diğer ünlülere ait birçok ilmî ve felsefî eser de bulunmaktadır.

4

Genel bakış

Hint bilimi de İslâm biliminin biçimlenmesinde etkili olmuştur. Brahmagupta'nın Siddhanta'sı aracılığıyla Hint

astronomisini tanımışlar ve Ptolemaios'u keşfedinceye ve Arapçaya aktarıncaya kadar, araştırmalarını bu esere dayandırmışlardır.

İslam dünyasında bilimsel çalışmaların yapıldığı üç temel kurum vardır: Gözlem evleri: Astronomi Bilgelik evleri: Çeviriler Hastahaneler: Tıp, karantina ve ilaç

İslam dünyasında matematik

Harezmi Matematik ve astronomi alanında çalıştı, En önemli eseri “Al Kitab Al Cabr Al

Mugabalah”(cebir konusundaki ilk bağımsız eser),

Al Cabr kelimesi Latinceye algebra olarak çevrilerek bugünkü batının kullandığı halini almıştır,

Harezmi Bilginin asıl kaynağının Allah olduğunu ve

hakikati onun bileceğini savunmuştur,

“ çemberin çevresini hesaplama bir yaklaşık hesaplamadır. Hiç kimse çemberin çevresi için mutlak doğruyu yansıtacak bir hesap veremez. Bizim bildiğimiz en iyi yöntem, çapı 22/7 ile çarpmaktır. En iyisini Allah bilir.”

Harezmi Bilinmeyen büyüklüğe → şey (x) İkinci kuvvetine → mal (x2) Kareköküne → ced ( ) Birim olarak dirhem sözcüğünü kullandı Birinci ve ikinci derece denklemlerin çözümü üzerine

çalıştı, İkinci derece denklemlerin çözümü ve binom açılımı için

geometrik hesabı kullandı Birinci dereceden denklemleri, bilinmeyen yanlış bir değer

vererek çözmüştür

x

Harezmi Harezmi; x2+ 10x = 39 kökü ifade eden (x)

denklemindeki bilinmeyenini şu metotla buluyordu:

(X2 + 10x) ifadesini ihtiva edecek tarzda düzenlenen karenin alanı: 

(x+5)2 = x2 + 10x + 25 ve buradan x2 + 10x = 39 olduğundan

(x+5)2 = 25 + 39 = 64 yazıyor ve sonuçta; (X+5)2 = 64 veya (x + 5) = 8 ve buradan da x=3'ü elde ediyordu. Burada (x'in kat sayısı olan 10 sayısının yanı sıra (5)e kök diyor ve kareyi tamamlamak için "kök"ün karesini sabit terim olarak yazıyordu. Bugün de aynı işlem "Kareye tamamlamak" olarak bilinmekte ve kullanılmaktadır.

5 x

Harezmi

(a-b)2

a-b b

a

(a-b)2=a2+b2-2ab olduğunu gösteriniz

Ömer Hayyam (1048-1131) Felsefe, şiir, matematik, fizik, astronomi Denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı Denklemleri çoğunlukla geometrik metot kullanarak

çözdü ve çözümlerini konikler üzerinden yaptı Öklid’in postulatları üzerine çalışmış ve Öklid dışı

geometrinin kurulmasına öncülük etmiştir. Binom açılımını buldu. Binom teoremini ve bu

açılımdaki katsayıları ( (a+b)n ) bulan ilk kişi olduğu düşünülmektedir. (Pascal üçgeni diye bildiğimiz şey aslında bir Hayyam üçgenidir )

Ömer Hayyam (1048-1131) Üçüncü derece denklemleri terim sayılarına göre

tasnif etmiş ve her grubun çözüm yöntemini belirlemiştir(2 --x3--, 3 ve 4 terimli)

Selçuklu Sultanı Melikşah’ın isteği üzerinde Melikşah gözlemevinde diğer bilginler ile birlikte Celali takvimini hazırlamıştır (365,2424 gün). Bu takvimin başlangıcı 15 Mart 1079 (9 Ramazan 471) Cuma olmuştur.

İslam Dünyasında Astronomi İslâm Dünyası'nda bilimsel faaliyetlerin gelişmesinde

devrin devlet adamlarının ve bizzat halifelerin önemli rolü olmuştur. Bunlardan, örneğin Hârûn el-Reşid (775-809) ve Memûn (Beyt el-Hikme) (813- 833), bazı vezirler ve zengin aileler bilimsel faaliyetleri maddi ve manevi olarak desteklemişlerdir.

Bunlardan Memûn 830 Bağdat’ta Bilgelik Evi (Beyt el-Hikme) adıyla çevirilerin yoğun olarak gerçekleştirildiği bilimsel bir akademi kurmuştur.

İslam Dünyasında Astronomi Hem pratik (doğrudan gözleme dayanan) hem de

kuramsal astronomi üzerine çalışmışlardır. Yeni gözlem araç-gereç, teknik ve teknolojileri

üretmişlerdir (trigonometri kullanılmıştır). Aristo’yu takip ederek Dünya merkezli evren modeli

üzerinde çalışmışlardır. Ptolemaios’un dış merkezli ve çember merkezli

sistemlerini kullanmışlardır. İç içe geçmiş küreler sistemi de tartışılmıştır.

İslam Dünyasında Astronomi

Fergani Gezegenlerin ve sabit yıldızların uzaklıklarını

hacimlerini ve çaplarını hesaplamıştır

Astronominin esasları adlı eseri batı dünyasında büyük ilgi görmüştür

İslam Dünyasında Astronomi

Battani Rakka’da gözlemevi kurdu Trigonometrik fonksiyonları ilk kullanan kişidir, Presesyonun (devinme) yıllık değerini ve

ekliptiğin eğimini hesapladı

dünya ekseninin 27.000 yılda bir tamamladığı 360 derecelik dönüş

İslam Dünyasında AstronomiBattani Sinüs fonksiyonunun cetvelini hazırladı Gözleme dayalı astronomiyle uğraştı, Kuramsal bilgilerin gözlemlerle doğrulanması

çabasındaydı, Gelişmiş aletlerle ölçüm yaptığı için

çalışmaları hassas ve tutarlı olmuştur

İslam Dünyasında Astronomi

İbn el-Heysem Ptolemaios (Batlamyus) un evren sistemini hem

dinamik hem de matematik açıdan eleştirmiştir.Beyruni Daha hassas ölçümler almak amacıyla yeni

teknikler geliştirdi (verniye ilkesinin) Yerin çevresini 42000 km olarak buldu

( ~40000km)

İslam Dünyasında AstronomiTusi Yeni bir yer merkezli sistem önerisinde

bulunmuştur Tusi çifti olarak adlandırılan iki dairesel

hareketten doğrusal hareketin oluştuğu sistemi geliştirmiştir

İslam Dünyasında Fizik

İbn Sina Havadaki hareketin nedeni hava değil

nesneye aktarılan hareket etme isteği olarak tanımlamıştır

Direnç yoksa hareket sürekli olur Momentum (kütle x hız)

İslam Dünyasında Fizikİbn el-Heysem Optik alanında çığır açıcı çalışmalar yapmıştır

Görme Yansıma-Kırılma Gökkuşağı Karanlık oda

Kemalüddin el-Farisi Gökkuşağının oluşumu

İslam Dünyasında Kimya Simyadan kimyaya Yapısal dönüşüm kuramı

Bütün metaller kükürt-civa bileşimidir Az değerlilerden değerli metaller elde edilebilir

İksir bulunumlaya çalışılmıştır Elementlerin tanınması ve tekniklerin

geliştirilmesine büyük katkıları olmuştur

İslam Dünyasında KimyaCabir ibn Hayyan Hem simya hem de kimya ile ilgilenmiştir Kuramsal ve deneysel çalışmalar yapmıştır Civa-kükürt kuramı: cıvadan oluşum ve kükürt ile

katılaşma İksir: ölümsüz yaşam ve altın elde etme Maddeler: ruhlar (ateşte uçan), metaller (çekiçle

dövülebilen) ve cisimler (eriyen ve erimeyen) Kimyasal bileşikler ve çözücüler üzerine çalışmıştır

İslam Dünyasında KimyaCabir ibn Hayyan İşlemler: buharlaştırma, damıtma, kireçlendirme Element ve nicelik kullanma anlayışlarına katkıda

bulunmuşturZekeriya el-Razi Atomcu anlayışı benimsemiştir Maddelerin sınıflandırılması üzerine çalışmıştır:

Mineraller ve bitkisel-hayvansal maddeler İşlemler: Çözdürme, kristallendirme, süblimleşme

İslam Dünyasında Biyoloji ve Tıp Çalışmaları

Çalışmalar çoğunlukla Antik Yunandaki bilim

adamlarının etkisi altında kalınarak

yürütülmüştür

Bilimsel veriler dini bilgilerle desteklenmeye ya

da dini bilgiler bilimsel verilerle doğrulanmaya

çalışılmıştır

Cahiz Kitab-el Hayvan (hayvanlar kitabı) en önemli

eseridir.

Kitabın yazılış amacı, Allah’ın varlığını yaratılmışlardan örnekler vererek ispatlamaya çalışmıştır.

Canlı varlıklar hayvanlar ve bitkiler olarak ikiye, hayvanlar ise hareketlerine göre 4’e ayrmıştır: Yürüyenler, uçanlar, yüzenler ve sürünenler

Zehravi Cerrah olması dolayısıyla, cerrahi alanda

çalışmalar yapmıştır.

Hayvanlar üzerinde deneysel çalışmalar ve kadavra incelemeleri yapmıştır.

Çalışmalarıyla batı dünyasına da öncülk etmiştir.

İbn Baytar İki önemli eseri vardır

1. Hastalıklar ve tedavisi yöntemleri hakkında

2. Mineraller ve hayvanlardan ilaç yapma hakkındadır.

İbn Nefis

Dönemin ünlü hekimlerindendir,

Küçük kan dolaşımını tam olarak tanımlamıştır.

Çalışmaları 2yy. sonra batıda Servetus ve Colombus tarafından tekrar keşfedilmiştir.

İSLAM DÜNYASINDA COĞRAFYA İslam dünyasında coğrafya eserleri farklı

özeliklerdedir 1. (yer bilimi) Yerin sureti tarzı eserler, (şehirler arası

yolları, fiziki ve siyasi haritaları içerenler)

2. kitab-el buldan tarzı eserler, (şehirlerden ve ülkelerden söz eden, harita içermeyenler)

3. yollar ve memleketlerden bahseden eserler

İdrisi

Dönemin en mükemmel dünya haritasını çizmiştir.

Bu haritada yer yüzü 70 parçaya bölünerek her parçanın coğrafi özellikleri belirtilmiştir.

İSLAM DÜNYASINDA MEKANİK

Farabi

Hava ve boşluk üzerine çalışmalar yapmıştır,

Hava içinde bulunduğu kabın şeklini alır, Cisimlerin boş bıraktığı bütün hacimleri her yöne doğru

doldurur, Havanın hacmi basınçla ters orantılı olarak değişir Havası boşaltılmış bir şişe suya daldırıldığında suyu çeker

(doğa boşluktan sakınır varsayımı)

Hazini Denge, ölçme ve tartma aletleri geliştirme

üzerinde çalışmıştır

4,5 kg de 0,75 g lık farklı gösterebilen hassasiyetinde terazi yapmıştır

Cezeri Hava, boşluk, denge ve hidrostatik

konularında çalışarak pek çok araç yaptı,

Otomat yapımı üzerine çalıştı,

Fil su saatini icat etti

35

Ortaçağ Türk Dünyasında Bilim

1. İslam Öncesi Dönem

2. İslam Sonrası Dönem

İslam Öncesi Dönem Hun Devleti

Dokumacılık Oymacılık Boyama Ayna yapımı Mumyalamayı gerçekleştirdiler

Göktürk Devleti Orhun yazıtları 12 hayvanlı takvimini (her aya bir hayvan ismi) kullandılar Bitkileri hastalıkların tedavisinde kullandılar,

Uygurlar Yeni bir alfabe geliştirdiler Mimariyi geliştirdiler ve taş binalar yaptılar Demiri ve diğer madenleri kullandılar

36

37

İslam Sonrası Dönem Müslüman Türklerin bilime en büyük katkı

sağladıkları dönemdir

Bilimsel eserler Yunancadan Arapçaya hızla çevrildi (özellikle 9. ve 10. yy)

38

Karahanlılar (İlk Müslüman Türk devleti) Edip Ahmet Yükneki: Atabetü'l Hakayık

(Gerçeklerin Eşiği) Yusuf Has Hacib: Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren

Bilgi ) Kaşgarlı Mahmud: Divânu Lügati't-Türk (Türk

Dili Sözlüğü)

Eserleri bu dönemde yazıldı

39

Kaşgarlı Mahmut, bir Türk tarafından çizilmiş ilk dünya haritasını Divânu Lügati't-Türk’te yayınladı

Selçuklular Dönemi Türk bilim ve kültürünün Anadolu’ya yayılmasını sağladılar Eğitim öğretime büyük önem verdiler

İlk medreseler: 1040 Nişabur, 1067 Nizamiye Medreselerini kurdular

Gözlemevlerini kurdular Ömer Hayyam-İsfahan Gözlemevi Nasürüiddin Tusi-Meraga Gözlemevi Uluğbey- Semerkand Gözlemevi (bu gözlemevinde yapılan

gözlem ve araştırmalarla Uluğ Bey Zici adlı eser yazıldı) Tıp bilimine büyük katkılar sağladılar Simya ile ilgilendiler

40

41

Osmanlı Dönemi 14 ve 15. yy’lardan itibaren eğitime önem

verilmeye başlandı ve bir çok medrese açıldı Ali Kuşçu

Dönemin en önemli matematikçisi Medreselerde matematik öğretiminin kurucusu Muhammediyye adlı eseri aritmetik ve arazi

ölçümleri üzerine en çok okutulan kitap oldu

42

Osmanlı Dönemi Takiyüddin

Matematik ve özellikle trigonometriyle ilgilendi Kopernik’in kullanmadığı sinüsü kullandı, sinüs

teoremini, tanjant ve kotanjantı tanımladı ve ispatlarını yaptı

Optikle uğraştı, Güneş saatleri ve mekanik saatleri tasarladı

43

Takiyüddin 1575 te İstanbul gözlemevini kurdu,

Avrupada Tyco Brahe’nin yaptığından daha fazla

bilimsel gözlem yaptı ve güneş kuramı ortaya attı

44

Piri Reis

Büyük Türk denizcisi, Üç önemli eseri vardır:

1. Birinci Dünya Haritası; Harita GB Avrupa, Batı Afrika, GD ve orta Amerika kıyılarını göstermektedir,dağlar, denizler, kumlu sığ yerler, bölgelerin bitkisel ve hayvansal çeşitliliği yer almaktadır,

2. İkinci dünya Haritası;ilk haritanın eksik ve hatalı kısımları düzeltilmiştir,

3. Denizcilik kitabı; Akdeniz, Kızıldeniz, Hint okyanusu ve Çin deniziyle ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir.

45

Katip Çelebi Coğrafya ve tarih alanlarında

eserler verdi En önemli eseri Cihannüma

Cihânnümâ'da kırk adet renkli levha yer alıyor. Bunlardan 13'ü astronomi, kozmografya ve

coğrafya ile ilgili. 27 tanesi ise haritalara ayrılmış. Haritalarda yerleşim birimlerinin Türkçe

isimleri ya da Arapça yazılışları eksiksiz olarak belirtilmiş. Kitaptaki çizimlerden biri de

pusulayı ve İstanbul'un manyetik sapmasını gösteriyor

46

Osmanlı Döneminde kurulan iki önemli kurum: 1. Darül-Fünun (1863)

1933 te İstanbul Üniversitesi oldu

2. Kandilli Gözlemevi (1867) Kandilli rasathanesi olarak günümüzde varlığını

sürdürüyor..