1

SLAM RTND VACB V HARAM

MLLR

MLLF: AYTULLAH L MEKN

MTRCM: LQAR SMAYILZAD

2

Bu kitab etiqadlar v mllr aid olub, Qurani-krim aylri v hli-beyt ()-n

davranndan toplanm, hminin i fqihlrinin oxunun nzrlri il uyundur.

3

NN SSZZ

Bildiyiniz kimi istr Qurani krim, istrs d msumlarn () buyurduuna sasn insanlarn yegan qurulu yolu ilahi tqva v prhizkarlqdan ibartdir. Prhizkarlq v ilahi tqva is slind Allah-taalann vacib etdiyi gstrilri yerin yetirib, Onun qadaan etdiyi haram v gnah ilrdn kinmk demkdir. amma bununla bel sadt v nicat arzusunda olanlarn

Allah-taalann vacib v haram etdiyi mllr bard trafl mlumat yoxdur. El buna gr d bu mvzuya aid kitablar yazlmal v ya trcm edilrk ziz oxucularn ixtiyarnda qoyulmaldr.

Qarnzda olan slam ritind vacib v haram mllr kitabn mhtrm mllifi bu haqda lazmnca vacib v haram mllrdn sz amdr ki, onu grdkdn sonra trcm edib ziz oxucularn ixtiyarnda qoymaq qrarna gldim. midvaram ki, bu kitab sadt v qurtulu yolu axtaranlar n faydal bir vasity evril bilr.

naallah.

4

MMQQDDDDMM

nsan mllri v rftarlar il iki nvdr:

1. Batini v etiqadi rftarlar; tsdiq ediln v qid balanlan rftarlar kimi: 2. Zahiri v akar rftarlar; danq v bdn hrktlri kimi ki, bunlarn hr biri d haram v

vacib mllr amil olur.

Fikir v qidy aid mllr hmiyytli olub, daha ox tsir malikdir. Bel mllr illt

(sbb) olub, bdn aid mllr is onun mlulu saylr. nki, hr bir insann danq v rftar onun qid v iradsindn irli glir.

Bu kitab iki blmd hazrlanmdr:

1. Etiqadlar nvan il batini vacib v haram mllr blmsi; 2. mllr nvan il zahiri vacib v haram olan ilr blmsi: Bu bard sz balamazdan qabaq aadak mtlblri qeyd etmk daha mnasibdir: Birinci: str salam al, istrs d mqdds rit baxmndan dini saslar (qidlr) v

mllrin yrnilmsi hr bir mkllf (hddi blua atm) tkidli olan eyni vacib saylr. Bel ki, dinin qid saslarna yiylnmk iman, dini gstrilri hyata keirmk is dalt

adlanr. Bu iki byk nemti ld edn xs, insaniyytin byk zirvsin nail olmu v hqiqtd Allah-taalann btn istklrini hyata keirmidir. Hminin onun n asimani

(ilahi) qanunlar qarsnda he bir msuliyyt qalmayaraq, ilahi hdlr vfa edilmi v etiqad

v ml baxmndan dini vziflrin ncam v (ilahi) tqva yerin yetmidir. Etiqad saslarnn trk edilmsi kfr, (dini gstrilr saylan) mllrin trk edilmsi is fisq (fasiqlik) saylr ki,

bunlarn hr ikisi insann aznl v axirtd iddtli msuliyyt damasna sbb olacaqdr. ndi is, vzif ncam niyyt il qarnzda olan bu kitab cmiyyt tqdim edir v

midvaram ki, sadt arzusunda olanlar z qidlrin dzli vermkl iman drcsin atb, (dini gstrilri) ncam vermkl dalt yolunu sesinlr v nticd l-lzin amnu v milus-salihat (man gtirib, saleh mllr ncam vernlr) aysinin aydn simvoluna evrilsinlr.

kinci: Bu kitabn birinci blmsind qeyd olunmu etiqadi msllr Qurani-krimin

mxtlif sur v aylri, hli-beytin () rvaytlri, hminin klam (etiqad) elmin dair kitablarda praknd halnda idi ki, biz burada lazm olan miqdarda onlar toplayaraq siz tqdim etmiik.

kinci blmnin mllr aid olan msllri d fqihlrin msthb, mkruh, hminin thart, ncast v s. bu kimi ftva kitablarnda qarq v praknd halnda idi. Bel ki, vacib

v haram mllri sair mllrdn ayraraq qeyd etmiik. nki msuliyyt v czaya malik olan mllr mhz vacib v haram ilrdn ibartdir. Msthb v mkruh mllr riayt etmk is insann kamalna sbb olur. Sair mllri yerin yetirmmk is bir vacibin trk edilmsi v ya haram bir i dmy sbb olmaynca, insan n czalanmaq (v zab) gtirmz.

nc: Fiqh elminin mqddimsind istr vacib, istrs d haram mllr n mxtlif nvlr v qismlr byan olunmudur ki, oxucunun vacib v haram ilrin vziyyti v onlardan itat etmk yolundan agah olmas n bu haqda ictimai kild izah vermk ox mnasibdir.

VACBN NVLR

Vacib mlin nvlri aadaklardan ibartdir: 1. Nfsi v qeyri-vaciblr; Nfsi vacib ayr bir ml atmaq n deyil, mhz zlynd vacib saylan ml deyilir ki,

buna misal olaraq namaz v orucu qeyd etmk olar.

5

Qeyri-vacib is ayr bir vacib ml atmaq n vacib saylan ml deyilir ki, buna misal olaraq, dstmaz, cnabt qsl, paltar paketmk v s. bu kimi ilri qeyd etmk olar. Bu nv vacib mllr mqqddmi vacib d deyilir.

2. Tbbdi v tvssli vaciblr:

Tbdi vacib el bir ml deyilir ki, yalnz qrbt v ibadt niyyti il ncam verilmli, ks tqdird is batil hesab olunacaqdr. Msln, hcc v namaz v s. Tvssli vacib is qrbt niyyti olmasa bel, mlin znn ncam verilmsi kifaytedici saylan vacib i deyilir. Buna misal olaraq namaz qlmaq n murdar eyi yumaq v ya bdni pak etmk kimi mllri qeyd etmk olar.

3. Eyni v nifayi vaciblr; Eyni vacib hr bir mkllfin xsusi trzd tlb ediln vacib ml deyilir. Msln, namaz,

oruc, dstmaz v s. Kifayi vacib is bir meyyitin dfn edilmsi kimi bu idn xbrdar olan bir dst camaatdan tlb ediln vacib deyilir.

4. Tyini v txyiri vaciblr;

Tyini vacib mkllfdn tlb ediln myyn bir ml deyilir. Msln, sbh namaz v s. Txyiri vacib is iki, v ya bir ox mllr arasnda ixtiyarla bir mlin hyata

keirilmsinin vacib olmasndan ibartdir ki, buna misal olaraq, zhr v ya cm namazlar, hminin Ramazan aynda orucun almas kffarsini qeyd etmk olar.

5. Mtlq v mrut vaciblr; Mtlq vacib, salamn cavabnn vacibliyi kimi, vacib olmasnda he bir rt malik olmayan

i deyilir. Mrut vacib is vacibliyinin myyn rt bal olan ilr deyilir. Msln, vacibliyi n istitat (imkan) rti saylan hcc mli v s.

6. Mnccz v mllq vaciblr; Mnccz vacib, hal-hazrda tlb ediln ml deyilir. Msln, vaxt atm borcun

dnilmsi kimi v s. Mllq vacib is glckdn v myyn mddtdn sonra tlb ediln mldn ibartdir ki, buna misal olaraq, iki aydan v ya hcc mvsmndn Mkky getdikdn sonra dnilsi borcu qeyd etmk olar.

7. ri v qli vaciblr;

ri vacib, Quran v ya snntd (Peymbr v onun hli-beytinin davrannda) vacib saylan mldn ibartdir.

qli vacib is insan alnn lazm bildiyi ml deyilir. Msln, islam ritind hcc v mr mllrini yerin yetirmk vacib olarsa, insan al bu sfrin vasitsini hazrlama vacib

bilir. Bel bir halda hcc v mr mllri, ri vacib, bu sfrin vasitsini (msln tyyar biletini almaq v s.) hazrlmaq is qli vacib saylr.

Hminin Allah tanmaq, yaxlq qarsnda yaxlq, nemt qarsnda tkkr, zlm, yalan v bu kimi al hkmn sasn ilr d bu qbildndir.

Hrnd ritin d al hkmn uyun gstri vermsi d mmkndr. 8. Mvlvi v iradi vaciblr; Peymbr (s), mam () v ya onlarn caniinlri kimi itati vacib olanlar trfindn veriln

gstrii onlarn z trfindn olarsa, yni mslht zndn vacib edilrs, bel bir gstrii mvlvi v ya vilai gstrii, o vacib is mvlvi vacib saylacaqdr. Lakin ayr bir vacib i trf hidayt v ynltm hdfi il hyata kers, bel bir gstri iradi vacib saylr. Msln, mmtin vlliyyi-mri trfindn veriln ordunun yaranmas, atks v ya hml kimi frmanlar mvlvi vacib, onun namaz v oruc kimi mllr verdiyi gstrii is iradi vacib adlanr.

9. Mvss v mzyyq vaciblr;

Mvss vacib ncam verilmsi n geni vaxta malik olan ml deyilir. Bel ki, mkllf bu mli gnn vvli, ortas v ya sonunda yerin yetir bilr. Buna misal olaraq zhr azanndan mribdk (gn batanadk) vaxt olan gnorta namazn qeyd etmk olar.

6

Mzyyq mli is vaxt dar (az) olan mllr deyilir. Msln, Ramazan aynn orucunun vaxt yalnz sbh azanndan axam azannadkdir. Bel ki bu mli n qabaa, n d arxaya atmaq mmkn deyil.

Hminin buna misal olaraq cm namazn da qeyd etmk olar ki, bu namaz cm gnnn gnorta ann vvlind v adi namaz vaxt mddtind yerin yetirilmlidir.

10. Fvri v qeyri-fvri vaciblr;

Fvri vacib drhal v he bir txir olmadan yerin yetirilsi vacib ml deyilir. Msln, salamn cavab, Ayat (zlzl) namaz v ya vaxt atm v sahibinin tlb etdiyi borcun dnilmsi kimi mllr.

Qeyri-fvri vacib n is qzaya getmi gndlik namazlar v ya sahibi trfindn tlb olunmayan borcu qeyd etmk olar.

11. sli v tbii vaciblr; slam ritinin vacib etdiyi hr bir mlin trk edilmsi d istr-istmz qadaan

olunmudur. Bellikl ritin gstri verdiyi ml sli vacib, onu trk etmk is tbii haram saylr. Hminin ritin haram etdiyi hr bir mlin trk edilmsi d istr-istmz zruridir.

Bellikl d o mlin z sli haram, onu trk etmk is tbii vacib saylr. Demk hr sli vacib bir tbii haram v hr sli haram is bir tbii vacib il birgdir. El buna gr d bu kitabda tbii vacib v haram mllr d iar olunmu v msln deyilmidir: rab haramdr, onu trk etmk is vacibdir. Zkat vermk vacibdir, onu trk etmk is haramdr. Tbii vacib v haram szlri baqa yerlrd d ildilir.

Drdnc: Allah-taalann haram etdiyi mllr d al baxmndan qeyd olunmu vacib mllrin nvlrin bln bilr. Lakin bel bir i ox qadir hallarda olub, alimlrin klamnda da ox az zikr olunmudur. El buna gr d bel bir nvlrdn danrq.

Lakin qeyd etmk lazmdr ki, Quran v snntdn ilham alaraq, haram mllr kbir

(byk) v sir (kiik) nvlrin blnmdr. Yni, v kiik gnahlar. Bu blm bir baxmdan al sasndadr. nki bhsiz btn gnahlar eyni sviyyd deyil, ksin al chtindn pislik, frdi v ictimai fsadlar hminin Allah-taala nzrind xoaglmz sayld n bir-biri il frqlidir v n az kbir (byk) v sir (kiik) nvlrin blnrlr. Bu

mtlb is istr Quran, istrs d snntdn aydn kild baa dlr. El buna gr d byk alimlr hdislrdn istifad edrk, byk gnahlar ayrd etmk n

aadak meyar qeyd etmilr: 1. Rvaytlrd (myyn bir gnah n) kbir sznn ildilmsi;

2. Quran v snntd onu ncam vernlr n zab v ya od vdsinin verilmsi; 3. Mslmanlar v dindarlar nzrind byk saylmas: Bellikl qeyd olunmu nvandan birin amil olan hr hans bir gnah kbir, bundan

knarda olanlar is sir gnah saylr. Bu blmnin is he bir mli faydas yoxdur. nki bir baxmdan btn gnahlar byk

gnah saylr. Bel ki, gnah zlynd Allaha qar syan v tyan, hmiin Onun gstrilrindn tcavz edrk gstri v qadaalarnn hrmtini sndrmaqdan ibartdir. Bu is hrnd zat, ad v nvanlar bir-birindn frqli olsa bel ox byk bir i saylr.

El buna sasn btn gnahlar dalti aradan aparandr. daltli xs is istr byk, istrs d kiik gnah ncam verdikd, tvb vasitsil bu gnah aradan aparmaynca mvqqti olaraq daltdn dmli olur. Mqddim sona atdqdan sonra hr iki blmnin msllrin balayrq.

7

BBRRNNCC BBLLMM

ETQADA AD VACB V HARAM MLLR

qidy aid hkmlrin bir dstsi el bir hkmlrdn ibartdir ki, insan zehnind o bard sual yaranan kimi drhal hqiqti tapma vacib olub, onun kk v bh halnda qalmas is haram saylr. Bu hkmlr (bizim qidmiz) nvan il qeyd olunmudur ki, aadaklardan ibartdir:

1. Biz kainat xilqtinin xaliqi olan vacibul-vcud (varl vacib olan) Allahn varlna inanr, hminin Onun mqdds zatnn yeganliyi, Zat camal v clal siftlrind he bir

rikinin olmamasna inanrq. Yni La ilah illllah (Allahdan baqa ayr bir mbud yoxdur).

2. Biz Allah-taalann clal v cmal siftlrin inanrq. Clal siftlrindn mqsd, Onun mqdds zatnn hr bir eybdn uzaq olmas, cmal siftlrindn is mqsd Onun mqdds Zatnn btn gzl v kamal (stn) siftlr malik olmasndan ibartdir.

3. Biz mumi risalt v peymbrliy inanrq; bel ki, Allah-taala briyyt n onlarn zndn bir sra peymbrlr v onlarn vasitsi il asimandan (myyn) kitablar

gndrmidir. Hminin insanlar cmiyytini hidayt etmk, tlim v trbiylndirmk n din

(rit) gndrmidir. Biz Qurani-krimd ad glmi peymbrlr aydn, adlar kilmmi peymbrlr qar is ictimai kild inanrq.

4. Biz rb, Qrey tayfas, Mkk v Mdin hlindn olan hzrt Mhmmd ibni bdillah (s)-in risalt v peymbrliyin inanrq. Hminin O hzrtin (s) sonuncu peymbr, dini v kitabnn is sonuncu din v kitab olduuna inanrq. Bel ki, briyytin O hzrtdn sonra ayr bir peymbr v dinin glmsin ehtiyac yoxdur. nki onun gtirdiyi din (rit), insanlarn

bu dnyada yaad mddtd hr nv frdi, ictimai, maddi v mnvi ehtiyaclarn dyn

btn hkmlr amildir. Bu mtlbin frz edilmsi bzilrinin alna smasa da, onun i dini baxmndan he bir eybi yoxdur.

nki hzrt Mhdi (.c) zhur etdikdn sonra peymbrlik mqamndan baqa sonuncu Peymbrin (s) btn ixtiyarlar v vziflrin malik olacaq v o cmldn ilahi hkmlrin vilaytini ld edrk zaman v xalqn ehtiyaclar sasnda onlar dyidirckdir.

5. Biz axirt almi v cismani qayda (mada) inanrq. Bel ki, dnyaya glib lm btn insanlar, bu maddi alm daldqdan sonra bir daha bu maddi tbitdn knar bir almd dirilck, hminin Mhr adl bir yerd v Qiyamt gn adl bir zamanda Allah-taala qarsnda hazr olacaqdr. bhsiz bel bir byk v misilsiz hadisd btn mlklr, cinlr v heyvanlar bel hazr olacaqdr.

6. Biz hzrt Peymbrdn (s) sonra trii (ri) v intisabi (Allah trfindn seilm) xilaft v imamt inannrq. Bel ki, hzrt Mhmmd (s) vfat etmzdn qabaq, Allah-talann gstriin sasn zndn sonra caniinlik v islam mmtinin rhbrliyi n myyn

xslri nvb il tyin etmidir. Hminin bhsiz O hzrt (s) bu ar v mhm olan vzifni ncam vermmi dnyadan getmmidir.

7. Bizim qidmiz gr hzrt Peymbr (s) z vfatndan sonra caniinliyi z hli-

beytind olan on iki myyn xsi Allah-taalann tkidli gstriin sasn xilaft n tyin etmidir ki, onlarn birincisi hzrt Peymbrin (s) misi olu li ibni bu Talibdir (). Qalan on bir imam is hzrt li () v qz hzrt Fatimnin (s) aadak vladlarndan ibartdir:

Hsn ibni li, Hseyn ibni li, liyyibnil Hseyn, Mhmmd ibni li, Cfr ibni

Mhmmd, Musa ibni Cfr, liyyibni Musa, Mhmmd ibni li, liyyibni Mhmmd, Hsn ibni li v Mhmmd ibni Hsn Mhdi (). On bir imamn xilaft dvran Hicri-qmri tarixi il 260-c ildk davam etmidir, qeyb prdsi arxasnda olan on ikinci imamn rhbrliyi

8

is indiydk davam etmkddir. Bel ki, Allah-taala istdiyi vaxt zhur edrk dnyan daltl dolduracaqdr.

8. Bizim qidmiz gr hal hazrda mslmanlar lind olan Allahn byk kitab Qurani-mcid, Allah-taala trfindn islam Peymbrinin (s) mbark qlbin nazil olmu yegan v

bdi bir mczdir. Bel ki, bu mqdds kitabda n sur v ay ad il qeyri-ilahi bir sz artrlm, n d ondan bir sur v ya ay azaldlmdr. Hminin bu mqdds kitab he bir yol il thrif olunmamdr.

Qeyd etmk lazmdr ki, qidy aid hkmlrdn digr bir hisssi is haqqnda tdqiqat aparlmas vacib olmayn hkmlrdn ibartdir. Htta bu kimi msllrd kk halnda qalmaq caizdir. Lakin triqat (soru-sual v s.) zndn bu bard agahlq tapan xsin z qidlrini onlarn sasnda tnzim etmsi vacibdir. Hminin bu kimi msllri dlilsiz v bh niyyti il inkar etmk caiz deyildir. Bu kimi hkmlr is aadaklardan ibartdir:

9. Bizim qidmiz sasn, Allah-taala cism deyil, baqa eylrdn tkil (trkib) tapmamdr. Onda he bir dyiiklik ba vermz v Onun siftlri zatndan ayr deyildir. O zaman v mkana bal deyil, birindn doulmam v biri ondan doulmamdr. O mqdds Allah vacibul-vcuddur ki, Onun zatnn hqiqtini drk etmk, hr bir all xsin ixtiyar v drraksindn knardr. str peymbrlr, istr mlklr, istrs d dnya alimlri bu idn acizdirlr.

10. Biz mlklrin vcudu, ismti (gnahszl) v Allahn iradsi il dnyada geni istilasna

inanrq. Qurani-krimd is onlarn kainatda mxtlif istila v mmuriyytlrindn oxlu sz

almdr. Bizim qidmiz sasn onlar v xsusi il adlar Qurani-krimd zikr olunmu mlklri inkar etmk, kfr sbb olur, hminin istr bir cins, istrs d mxtlif olan cin v eytanlarn varlna inanrq.

11. Biz Allah-taala trfindn sonuncu peymbr hzrt Mhmmddn (s) qabaqk ilahi

peymbrlr nazil olmu btn asimani kitablara inanrq. Bel ki, Quranda adlar kilmi

kitablara qar aydn, Quranda adlar kilmyn kitablara qar is ictimai kild inanrq.

12. Biz vhy- inanrq. Yni ilahi peymbrlrin Allah-taala il mnvi v gizli rabitsi, hminin btn ilahi din v asimani kitablarn Allah trfindn vhy yolu il insanlara atdrlmasna inanrq. lahi peymbrlr bundan baqa bir sra hkmlr v elmlri d Allah-taaladan alb, xalqa atdrmlar. Onlarn vhyi is nv olmudur:

Birinci: lahi klamn zahiri hissiyyat zvlri yolu il deyil, mhz peymbrin qlbin trlmsi;

kinci: lahi klamn bir ey gz grnmdn qulana yetirilmsi; nc: Vhy mlyinin peymbr nazih olaraq, Allah klamn bir baa olaraq ona

yetirmsi: Hr nvn btn peymbrlr haqqnda onlarn drclri, zamanlar, mkanlar v vhy

olunan szlrin bir-birindn frqli olmas il hyata kemsi mmkndr. 13. Bizim qidmiz gr btn ilahi peymblr dini ilrd hr nv gnah, xta v

shvdn msumdurlar. Bel ki, istr uaqlq, istrs d sonrak hminin istr peymbrlikdn qabaq, istrs d ondan sonra dvranlarda onlardan he bir byk v ya kiik gnah ba vermz.

lahi peymbrlr Allah-taala trfindn hkmlri yrnmk v onu xalqa danq v ya yaz yollar il atdrmaqda shv yol vermzlr. Hminin onlarn (ilahi hkmlri) cmiyyt arasnda da icra etmk, xsi mllr v frdi tqva hallar da bu qbildndir.

14. Biz hzrt Peymbr (s), msum imamlar, hminin onlarn hr bir shab v yaxnlar mlklr v s. mqddslr haqqnda luv etmyi, istr al, istrs d rit baxmndan

tkidl haram bilirik. luv is qid baxmndan onlarn hqiqi hddini amaqdan ibartdir ki, aadaklardan ibartdir:

1. Allah-taalann vcudunu inkar edrkn onlar Allah bilmk; 2. Hm Allah, hm d onlar mstqil kild Allah bilmk; 3. Msihilrin sa () bard dediklri rik qail olmaq;

9

4. Onlarn Allaha mxsus olan bzi siftlr malik olmasn bilmk; msln gylr v yerin xaliqiyyti, insanlar v heyvanlarn yaradan, btn dirilr ruzi vern, canl v qeyri-canllar dirildib, ldrmk v s. bu kimi xsusiyytlri qeyd etmk olar. Qeyd etmk lazmdr ki, luv ox vaxtlar kfr sbb olur.

15. Biz hal hazrda mslmanlar lind olan mqdds Qurani-mcidin thrif olmamasna inanrq. Bel ki, bu mqdds kitab, vhy mlyinin Allah-taala trfindn hzrt Peymbrin

(s) mqdds qlbin nazil etdiyi, O hzrtin (s) mslmanlara yetirdiyi, Quran katiblri vasitsi v daha sonra sair katiblr vasitsi il yazlaraq mslmanlarn ixtiyarnda qoyulan v thrif

olunmadan ldn-l mslmanlar vasitsi il biz atm kitabdan ibartdir. Bu Qurandan n bir sur v ya ay azalm, n d ona bir ay v ya sur artrlmdr.

Bli, bu nurani kitab O hzrtin mbark qlbin nazi olan, lvhi-mhfuzda mvcud olan v lvhi-mhfuzda mvcud olan is Allah-taalann zli elmind mvcud olan bir hqiqtdir.

16. Bizim qidmiz gr on ikinci imam Mhmmd ibni Hsn l-hcct (.c), hzrt imam Hsni skrinin () srind o hzrtin () belindn dnyaya glmi v o hzrtin () vfatnda qabaq Allah-taala trfindn v hzrt Peymbrin (s) gstriin sasn, yer znd btn mlklr n imam v rhbrliy seilmi v o zamandan indiydk qeyb prdsi arxasnda olaraq vilayt v imamt vzifsi, hminin cmiyytin ilahi hakimiyytinin qeyb ilrin yiylnmkddir. Allah-taalann miyyti olduqda is dnyan daltl dolduraraq onu gzl v ryyatan bir mkana evirckdir.

17. Bizim qidmiz gr islam Peymbri (s) ilahi tlim vasitsi il btn dini hkmlr,

dinin saslar v mllri, btn Quran sirrlri v maarifi, hminin zndn qabaqk peymbrlr nazil olmu kitablardan, peymbrliyi srind mvcud olan btn elmlr, qarlad btn elmi suallar v tsvvr v drk edilmsi bizim drkimizdn knar olan btn

elmlr v qeybi xbrlrdan agah olmudur. Hminin O hzrtin (s) msum caniinlri bard d bel bir qidy balyq.

18. Biz Allah kitab olan Qurani-mcidin hcct olmasna inanrq. Yni myyn raitl

Quran zahirinin dlalt etdiyi hr hans bir dini sas, ml v ya elmi qbul etmk lazm, onlar rdd etmk is haram saylr.

19. Biz islam peymbri hzrt Mhmmdin (s) snntinin (davrannn) hcct olmasna inanrq.

Snnt Qurani-krimdn lav hzrt Peymbrin (s) dini hkmlr v ilahi maarif ad il

byan etdiyi klamndan ibartdir. Hminin bizim qidmiz gr, msum imamlar () O hzrtin snntini (davrann) nql v byan ednlrdir. Hminin hzrt Peymbrin (s)

snnti tam kild v olduu kimi O hzrtdn (s) msum imamlara atmdr ki, mhz onlarn vasitsi il baqalarna atan snnt hr nv xatarkarlq, thrif v bhdn knardr. Allah-taala

qiyamt gnnd btn insanlar Quran v snnt vasitsi il soru-suala kck v onlardan hesab kckdir. nsanlar da z iddialarn isbat etmk v ya zlrini shvlrdn tmiz xartmaq n bu iki hcct z gtircklr.

20. Biz salam al v qti idrakn hcct (sbut) olmasna inanrq. Bel ki, hr bir insann

qid v mllrin yaxlq v pisliyin qar qti idrak, Qurani-krim v Peymbrin (s) snnti kimi mhkm dlil v sbut saylr. Qiyamt gn Allahn dalt mhkmsind d al, insann ncam verdiyi btn xeyir ilr, hminin savablar v onun btn gnahlar bard mhkumiyyt v czalanma sndi olacaqdr.

21. Biz varlq alminin zaman baxmndan sonradan vcuda glmsin inanrq. Yni Allah-taala almin btn varlqlarn z uca irad v miyyti il mtlq olan yoxluqdan vcuda gtirmidir. Allah-taalan mqdds zat zli olan vacibul-vcud, ondan baqalarnn varl is mmkinul-vcuddur. Bel ki, Allah-taala olduqca ondan baqa he bir ey (varlq) olmamdr.

22. Biz insann ixtiyar zndn ncam verdiyi ilri bard mrun bynl-mryn qidsin balyq. Bel ki, onun ncam verdiyi hr bir id hm znn hm d Allahn rolu vardr. Ondan irad v hrkt, Allah-taaladan is mqddim v mld kmkdir.

10

nsan srf kild mstqil deyildir. Yni onun irad v istyi ncam verdiyi ilrin tam sbbi v Allah-taalann onun ilrind he bir rolunun olmamas kimi deyildir. Bu is tfviz (insann Allahdan tam kild ayr v mstqil olmas) adlanr. Hminin Allah-taala iradsi d onun ilrind tam ixtiyar damr. Bel ki, insan z ilrind ixtiyar v iraddn mhrum olaraq, bayraq zrind klk vasitsi il hrkt edn kil kimi deyildir. Bu is cbr (insann z ilrind he bir ixtiyara malik olmayb, mcburiyyt zndn i grmsi) adlanr. El buna gr d mrun bynl-mryn insan v Allahn onun ixtiyar zndn hyata ken ilrind tkvini rik olmas demkdir. bu baxmdan halal v haram ilrin arasnda he bir frq yoxdur. Baxmayaraq ki, bunlar sair baxmlardan bir-biri il frqlidir. Bel ki, Allah-taala halal idn raz, haram idn is narazdr. Halal i frman v ya icaz verrk, haram i qadaan v nhy edir. Yax v halal i n savab, haram i n is zab verckdir.

Bu stnlklr insann ixtiyar il ncam verdiyi ilrin ri baxmndandr. 23. Bizim Brzx almin inammz vardr. Brzx dnya almi il Qiyamt arasnda olan

fasild yerln xsusi bir yerdir ki, bu alm dnyasn dyimi btn insanlar v orann ilrini hdsin alan mlklrin qald mvqqti yerindn ibartdir. Brzx almindn mvqqti Behit, Chnnm, savab v zab mvcuddur v ora daxil olan ruhlar nvdr.

1. Oyaq olub, nemtlr iind qalan xalis mminlrin ruhu; 2. Oyaq olub, zab iind qalan sil kafir v fasiqlrin (aznlarn) ruhu; 3. Subat adlanan v Qiyamt gnndk lmdn sonra yuxuya bnzr bir halda qalan

qid v al baxmndan mstzf olan orta vziyytli insanlar. 24. Bizim qidmiz gr Qiyamt gn mkllflrin hamsndan onlarn qid v

mllrinin hr birindn soru-sual olunacaq v onlarn hr biri bu bard mhakimy

kilcklr. Yni qadir olan Allah-taala insanlarn xsi v frdi qid v mllrindn soru-sual apararaq, onlar mhakim edckdir. Hminin tohid v sair dini saslardan tutmu kiik mal v hquqlara qdr ilr yoxlanlaraq, onlarn haqqnda laltl qzavt olunacaqdr.

25. Biz Qiymt gn mhakim v soru-sual zaman hadt v ahidlrin olmasna inanrq.

Yni gnahkarlar v azn qid v ml sahiblri mhr v qiyamtin qorxusundan peymbrlrin glii, onlarn trfindn dinin atdrlmas v ya onlara atmasn, hminin zlri n hcctin tamamlanmas, gnahkarlq v ya baqalarnn hquqlarna tcavzkarlqlarn inkar etdikd, Allah-taala v ya peymbrlr, yaxud da xsusi xslr trfindn ahid gtirilrk onlarn barsind qzavt olunacaqdr. Allah-taala, hr mmtin

peymbri, peymbrlrin caniinlri, mllr n mmur olmu mlklr, yax v pis mllri yazanlar, alimlr, saleh bndlr, pis ilrdn xbrdar olan hidlr, hminin gnah ncam verilmi zamanlar v mkanlar v htta insann z bdn zvlri bel qiyamt gnnn ahidlrindn saylr.

26. Biz axirt almind mllrin hesab olunmasna inanrq. Bel ki, bir insann daxili

qidlri, zahiri mllri v ruhi siftlri v xlaqna dair yax v pis mllri al v mnvi chtdn hesablanaraq o almin mtxssislrinin ayrd etdiyin sasn savab v cza verilckdir. Bel bir hesablamada yax v dyrli mllr ar, pis v dyrsiz mllr is yngl adlanr.

27. Bizim qidmiz sasn dnyada hr bir insann yax v pis mllri onun drrak

qvvsi kamilldikdn mrnn sonunadk mmur olunmu mlklr vasitsi il yazlr. Onun mllri istr zahiri bdn ilri, istr yax qidlr, hminin istr byk, istrs d kiik gnahlardan olsa bel, axirt almind kitab kild sa v ya sol lin verilck v o da akar mhakimdn qabaq (ml) kitabnda mvcud olanlar, hminin mllrinin nec hesablanmas il tan olacaqdr.

28. Biz axirt almind fat mslsin inanrq. Bel ki, bzi gnahkarlar Chnnm

zabna mhkum olunduqdan sonra Allah-taala bzi xslr fat v vasitilik icazsini verck v bellikl do gnahkarlar balayacaqdr.

fat yalnz Allah-taala izni hminin fat ednlr v ya (fat istyn) gnahkarlarn xahii il olacaqdr.

11

fat ednlr byk ilahi peymbrlr, mlklr, almilr, hidlr v saleh bndlrdn ibartdir.

Hminin fat kfr v irk n deyil, ksin mli gnahlara aiddir. fatin faydas is zabdan xilas olmaq v yaxud zabn azalmasndan ibartdir. Qeyd etmk lazmdr ki, fat Behit hli haqqnda da hyata keckdir. Bel ki, mli naqis, savab az v mqam aa olan

bzi Behit hli, fat vasitsi il daha uca olan mqam v daha artq savaba nail olacaqdr.

29. Biz Qiyamt gn sona atdqdan sonra bdi Behit inanrq. Yni Qiyamt gn sona atb, bir dst yax ml v ya fat vasitsi il gzl savaba, ayr bir dst is czaya laiq grldkdn sonra, Allah-taala yax bndlr v sadt atanlar gzllikd vsf olunmayan v zmtd ryyatan olan Cnnt v ya Behit adl yerd sakin edckdir ki, bu Behit bdi v daimi bir yerdir. Behitin insann tsvvrndn knar olan otaqlar, mrtblri, balar, aaclar, sonsuz meyvlri, qadnlar, knizlri v xadimlri vardr. Ora daxil olan xs, he vaxt oradan xaric olmayacaqdr. Behitd qocalq, khnlik, xstlik, narahatlq, qm-qss, hminin he bir ziyanverici, zrrli v rr olmayacaqdr v qeyd olunmu Behit hal hazrda mvcuddur.

30. Biz Qiyamt gn sona atdqdan sonra bdi Chnnm inanrq. Yni Qiyamt mhkmsind iddtli zab v czaya mhkum olunmu xslr, insan tsvvrndn knar, mxtlif zab v odlarla dolu olan Chnnm adli bir yerd dusdaq olacaqlar. Chnnm, kafirlr hminin azn qidli xslr n bdi v daimidir v he vaxt oradan xaric ola bilmycklr. Amma ml baxmndan gnahkar olanlar n is mvqqti bir yerdir.

12

KKNNCC BBLLMM

MLLR AD VACB V HARAM LR

13

BBRRNNCC FFSSLL

DN MAARF V BAQA ELMLR AD MSLLR

31. Hr bir mkllf v all insana, dinin saslarna etiraf edib, mzhbin saslarn qlbn ziq baladqdan sonra, islam dininin ml dair proqramlar, hminin vacib v haram ilri yrnmsi vacibdir.

32. bhsiz dinin saslarna inanan hr bir xs din trfindn ml mrhlsind hdsind olan bir sra vacib mllr, hminin trk etmsi vacib olan bir sra haram ilrdn icmali kild agah olur. Bel bir hkmlr, dinin lazm olan mllri deyilir. Hminin (bdn zvlrin aid) proqram da adlanr.

33. Hr bir mkllf yuxarda qeyd olunmu hkmlrdn agah olduu kimi, yni hqiqi ml v Allahn ondan bu mllri ncam vermsi istyini biln kimi, qli hcct (dlil) onun n tamamlanr v bel bir xsin alaraq hr hans bir yol il onlara yiylnib ml etmsi vacibdir. ks tqdird is axirtd ondan sual olunacaq v czalandrlacaq.

34. Yuxarda qeyd olunan msly sasn, hr bir mkllf mllr bard ictihad v

fiqaht-i ld etmk vacib saylr. Bel ki, btn rit hkmlrini Qurani-krim, hdislr, hminin hzrt Peymbr v onun hli-beytinin () davranlarndan istixrac edib l gtirmsi, daha sonra o hkmlri zehnind yaxud bir kitabda z v ya baqalarnn istifad etmsi n yadda etmlidir. Bu is ictihad v fiqaht adlanr. Bel bir uzun yolu tmk oxlu rtlr v zhmtlr tlb etdiyi n, yalnz nadir xslr nsib olur.

35. ctihad yolunu getmyn v ya getmk istmyn xs tqlid etmk vacibdir. Yni qeyd

olunmu yolu tb, rit hkmlrind mtxssis olmu camiu-rait (yni bir sra rtlr malik olan) fqih mcthid z gtirib, znn hqiqi hkmlrini onun ftvas sasnda ld etmlidir. El buna gr d ictihad v tqlid mkllfin ml dair hkmlr atmaqda iki ayrca yoldur v o bu iki yol arasnda ixtiyar sahibidir.

36. z mctehid olmayan v baqa bir mctehiddn tqlid etmk istmyn xs dini hkmlr atmaq n nc yolu semsi vacibdir. nc yol is ehtiyat zr ml

etmkdn ibartdir. Yni hkmn bilmdiyi hr hans bir mlin (vacib olmasn) ehtimal verdikd onu yerin yetirmlidir v bel bir halda onu trk etmsi haramdr. Lakin dini msllrd ehtiyat yolunu tapman z ictihada baldr. El buna gr d dini hkmlr atmaq yolu ictihad v tqlid- aiddir.

37. Tqlidin mhlli mkllfin istr danq, istr rftar, istr ibadt, istr mamil, istrs d sair bu kimi hkmn bilmdiyi msllrdn ibartdir.

Bellikl tqlid edn xs, hr bir mldn qabaq fqih z gtirrk z vzifsini aydnladrmaldr. nki ks tqdird vacib olan bir mli trk etmsi v ya haram olan bir ml mrtkib olmas v gnaha dmsi mmkndr.

38. Bir zamanda mxtlif fqihlr (mctehidlr) olarsa, tqlid etmk istyn xsin onlarn barsind axtar aparmas vacibdir. Onlarn hams elmi baxmdan eyni sviyyd v yaxud bir-biri il brabr olduqda is onlarn hr hans birindn tqlid ed bilr. Amma onlardan biri baqalarndan daha elmli olarsa, mhz daha elmli fqihdn tqlid etmlidir.

39. Tqlid n myyn rtlr malik olmayan fqihdn tqlidi dndrib, rtlr malik olan fqihdn tqlid etmk vacibdir. Bu is onun bilrkdn v ya shvn tqlid etmsi arasnda he bir frq yoxdur. Hminin o fqihin vvldn v ya sonradan (qeyd olunmu) rtlr malik olmamas arasnda da he bir frq yoxdur. Htta sonradan ayr bir fqih ondan stn olduqda bel tqlidini dndrmlidir.

40. Tqlid edn xsin birinci mctehidi vfat etdikd, diri mctehid vfat edn mctehiddn bilikli olarsa btn msllrd diri mctehiddn tqlid etmsi vacibdir. Amma vfat edn mctehid, diri mctehiddn bilikli v ya onunla brabr olarsa, mkllf (vfat etmi

14

mctehiddn) tqlid etmkd qalmaq mslsindn baqa msllrd birinci mctehid v yaxud

diri mctehid yaxud da bzi msllrd birinci, bzi msllrd is ikinci mctehiddn tqlid ed bilr.

41. Hr bir zonadan istedadl v maddi imkan olan bir dstnin hicrt edrk elmi mrkzlr glib, znn mzhbi vziflrin ncam vermk, hminin baqalarn yrdib, trbiylndirmk (milltlri hidayt edib axirt, chnnm v s. ilrdn qorxutmaq) n dini saslar, mllri v ilahi maarifi zr thsil mul olmas vacibdir.

42. Xalqn dst v mmt tyin etmsi trzind dini cmiyytlr v elmi hvzlr yaratmas kifay vacib1 saylr. Bel ki, onlar aadak hdfi hyata keirmlidir:

1. Cahillrin xeyir, (yni) dinin saslar, mllri v bynilmi xlaq, hminin insann

mnvi tkaml v maddi rifahna sbb olan maarif v elmlr trf dvt olunmas;

2. mr be mruf; (yni hr nv yaxla dvt etmk).

3. Nhy z mnkr. (Yni hr nv pis idn kindirmk. Bu vzif kifayi vacib olaraq btn mslmanlar v ya btn mkllflrin hdsinddir. Dst v mmtdn mqsd elmi v dini maarif hvzlrind thsil alan (v ya drs vern)

xslrdn ibartdir. Bellikl mslmanlara bel bir mrkzlrin zvlrini z aralarndan tyin edrk onlarn xrclrini hazrlamas kifayi vacib saylr. Lakin al hkmn sasn hr bir cmiyytin baya ehtiyac olduu n bel bir i cmiyytin basna vacib olacaqdr.

43. Cahili dz yola ynltmk vacibdir. Yni imkan daxilind dini hkmlr saylan istr qid, istr ml, istrs d onlarn mqddimlrini xalqa yrdib onlar doru yola hidayt etmk zruridir. Bu vacib ml is dini hvzlrin yaradlnn sasl nticlrindn saylr.

44. Fasiq (azn) bir xsin gtirdiyi hr hans bir xbr haqqnda axtar aparmaq vacibdir.

Bel ki, onun gtirdiyi xbr, istr msumdan bir hkm v ya hikmt v yaxud bir fqihdn nql olunan ftva kimi dini hkm, istrs d bir meyyitdn bir vsiyytin nql olunmas kimi xarici mvzulardan olduqda, (bu haqda axtar v tdqiqat aparlmaldr). Bel bir vacib is rti

vacib deyilir. Yni bu xbr ml etmyin rti, o haqda axtar aparb yqin hasil etmkdn

ibartdir. ks tqdird is onun he bir etibar olmayacaqdr.

45. rit hkmlrinin zn yrnmk vacib olduu kimi, onun mvzularn, yni namaz, oruc, zkat, hcc, kffarat v s. bu kimi rit trfindn ixtira olunmu ibadtlri d yrnmk vacibdir.

Hminin ibadtlrin rtlri v manelrini yrnmk d vacibdir. Buna misal olaraq namazn hisslri saylan tkbirtul-ehram, rku, scdlr v namazn rtlri saylan bdn v geyimin pak olmas, dstmazl v z qibly olmaq, hminin onun manelri saylan namaz ortasnda danmaq, bir ey yemk v s. ilri qeyd etmk olar. Hcc mlinin

hisssindn saylan ehram vquf, tvaf v sy d bu qbildndir.

Hminin sair vacib mllrin hisslri v rtlri digr trfdn qeyri-ibadi mvzularn (yni rit hkm adlanan knar mllri) yrnmk d vacib saylr ki, buna misal olaraq az su,

kfr suyu, mdn, nfal, msaft, namaz qsr v ya tamam qlmaq, iqamt, vtn, tmiz torpaq v s. bu kimi mvzulardan ad kmk olar.

Qeyd etmk lazmdr ki, bu nvanlarn hr birin aid rit hkm v ya hkmlri vardr. 46. Hr bir mkllf istr z xsi, istr qohum v cmiyyt, hminin istr ibadt, istrs d

mamil (alver) v s. bu kimi yaayna dair ehtiyacl olduu vacib v haram msllri yrnmsi vacibdir. Hminin dinin saslar v qidy bal msllri yrnmsi d vacib saylr.

Lakin qeyd etmk lazmdr ki, adtn dini hkmlri yrnmk rit v al baxmndan, dinin saslarn (qid msllrini) yrnmk is mhz al baxmndan vacibdir.

1 Kifayi vacib sznn mnas bu kitabn mqddimsind qeyd olunmudur (mtrcimdn).

15

47. Dind bidmt qoymaq haramdr. Yni dindn saylmayan v ya dini bir ml olmas isbat olunmayan hr hans bir ii din ad il ncam vermk v ya baqasna yrtmk haram saylr. Bunun is qidlr, ibadtlr v ya bundan baqa eylr olmas arasnda he bir frqi

yoxdur. Bidt misal olaraq, myyn bir yerd myyn bir aacn mqddsliyin inanmaq, myyn bir yer v ya gnd hminin bir xsin adna a biirmk, vsal v ya skut orucu tutmaq kimi mllri qeyd etmk olar.

48. Elmsiz halda mctehid olub-olmadan ftva vermk v ya rit hkmn byan etmk haramdr. Hminin rit hkmlrin aid suala shv cavab vermk d bu qbildndir.

49. Din aliminin z elmini gizltmsi haramdr. Bel ki, qidlr elmi zr mtkllim

(alimi), rit hkmlri zr mfssir, snnt (msumlarn davran) v hdis elmlri zr

mhddis (hdis nql edn) alimlr z elmlrini yaymaq vacibdir. Yni imkan, cmiyytin ehtiyac olan hminin ondan baqa bu vzifni yerin yetirn bir alimin olmad hallarda dili

v qlmi il z mlumatlarn yayb, byan etmlidir. Amma qeyd etmk lazmdr ki, bu msld elm sahibi tk olarsa, elmi yaymaq ona eyni

vacib, elm sahibi bir ne nfr olduqda is elmi yaymaq (onlarn hr birin) kifayi vacib saylr.

50. Cmiyytin byk ehtiyac olan halda hr bir dnyvi i v fnni zr mtxssis aliminin z biliyini gizltmsi haramdr ki, buna misal olaraq mxtlif sahlrd hkimlik v mhndislik hminin mxtlif snaye ilrind bacarqlar qeyd etmk olar. Htta onlarn hr birin, xalqn ehtiyaclarnn dnilmsi hddind z ilrin mul olmas kifayi vacib saylr. Nec ki, xalqn hr birin xalqn ehtiyac olan halda artq mhart tlb etmyn ticart, rkilik, kinilik, heyvandarlq v bu kimi ilr mul olmas kifayi vacib saylr. Htta islam lklrind mumi v zruri ehtiyac saylb, trk edildikd cmiyytin korluq kmsin

sbb olan fhllikdn byk idar vziflrin qdr ilrd mul olmaq bzi vatlar kifayi,

bzi vaxtlar is eyni vacib saylr. Lakin mqsd he d onlarn pulsuz ilmsi deyil, ksin maa alb-almasa da vacib i mul olmasndan ibartdir.

16

KKNNCC FFSSLL

BADTLR, NAMAZ, ZKAT, XMS, ORUC, HCC, MR BE

MRUF, NYZ Z MNKR, KFFARLR V ONLARIN

MQDDMLRN AD MSLLLR

51. Thartsiz xs aadak drd ml n thart ld edib, (dstmaz, qsl v ya tymmm etmsi) vacibdir:

1. Namaz;

2. Vacib tvaf; (Kbnin trafnda dolanmaq).

3. Qurani-mcid xttin toxunmaq; 4. stihaz olmu qadnn ona qsln vacib olub-olmamasna baxmayaraq gnd be df

vacib olan gndlik namaz n dstmaz olmas. 52. Cnabtli xs aadak alt mli ncam vermsi n cnabt qsl etmsi vacibdir. 1. Namaz;

2. Allah evinin tvaf;

3. Qurani-krimin xttin toxunmaq; 4. Scd aylrini oxumaq; 5. Mscidlrd dayanmaq; 6. Mscidul-hram v Mscidun-Nbi (s) mscidlrindn kemk. 53. Vacib namaz qlmaq v vacib tvaf yerin yetirmk n sidik mxrcini yumaq,

hminin qait mxrcini su v ya tin (da, para v s...) il pak etmk vacibdir. 54. Qeyd olunmu alt mli ncam vermk n heyzdn pak olmu hr bir qadna heyz

qsl etmk vacibdir. 55. Qeyd olunmu alt mli ncam vermk n uaq doub nifas qan grn qadna nifas

qsl etmk vacibdir. 56. Qeyd olunmu alt mli ncam vermk n istihaz qan grm qadna istihaz qsl

etmk vacibdir. 57. Bdni soyumu v qsldn qabaq li v ya bdn zvlrindn birini meyyitin

bdnin toxunduran xs mssi meyyit qsl etmk vacibdir. Bundan baqa hallarn is qsl yoxdur. Hminin insan bdninin smkl hisssi d insann btn bdni hkmnddir.

58. Dstmaz v qsl etmk imkan olmadqda, dstmaz v qsl rt saylan hr hans bir ml n dstmaz v ya qsl vzin tymmm etmk vacibdir.

59. str kii, istrs d qadn, istr byk, istrs d kiik v htta zinadan ml glmi mslman uan zn can verrkn qibly trf evirmk vacibdir. zn qibly trf evirmkdn mqsd onu arxas st yatzdrmaqdan ibartdir. Bel ki, ayaqlar qibly trf olmaldr. Amma qeyd etmk lazmdr ki, bu msl haqqnda mxtlif nzrlr irli srlmdr.

60. Mslmann vfatndan xbrdar olan hr bir mkllf vvlc onun bdninin ncastini pak etmk v daha sonra ona nv su il qsl vermsi kifayi vacib saylr. nv su is aadaklardr:

Birinci: Sidrl qatlm su; kinci: Kafurla qatlm su; nc: Xalis su.

61. Meyyitin scd edrkn yer dyn yeddi bdn zvlrin kafur srtmk vacibdir. Scd zvlri dedikd aln, llrin ii, dizlr v ayan iki byk barmann ba nzrd tutulur.

62. Hr bir mslman tmiz v halal para il kfn bkmk vacibdir. Birinci: Long; kinci: Kynk; nc: Srtasr.

17

Qeyd etmk lazmdr ki, qsl, hnut (scd zvlrin kafur srtmk) v kfn dy meydanlarnda hid olanlara aid deyildir.

63. Ya altm tm hr bir mslman ls (htta zinadan yaranm mslman ua) n meyyit namaz qlmaq vacibdir. Meyyit namaz is qls, kfn v hnutdan sonra qlnr.

64. Hr bir mslman meyyitini torpaq altnda qibly trf dfn etmk vacibdir. Bel ki, onu qbrd sa trfi st yatzdrb zn qibly trf qoymaq lazmdr. Qeyd etmk lazmdr ki, meyyit n qsl, hnut, kfn, namaz v dfn ilrinin ncam verilmsi btn mslmanlara kifayi vacib saylr. Qeyd olunmu ilri kafir n ncam vermk, hminin kafiri mslmanlar qbristanlnda dfn etmk is haramdr.

65. Qeyd olunmu be mli ncam vermk n meyyitin vlisindn icaz almaq lazmdr.

ri vli olmadqda is bu mllr he bir rti olmadan btn xalqa kifayi vacib saylr. Vlidn mqsd, meyyitin ata, oul, qarda, hyat yolda kimi varislrindn ibartdir.

66. Ksbi yerd dfn olunmu, haram kfn, qsldn birini vermdn, hnut v ya kfnsiz

halda dfn olunan hr bir mminin qbrini amaq vacibdir. Hminin kafirlr qbristanl,

mmin hrmtsizlik saylan v ya vsiyyt etdiyi yerd deyil, ayr bir yerd dfn olunduu hallarda da onun qbrini amaq vacib saylr. Qeyd olunmu hallarda onun qbrini ab atmamazlqlarn kamilldirmk v ya onu mnasib yerd dfn etmk zruridir.

67. Btn ibadtlrd qrbt niyyti etmk vacibdir. Bel ki, ibadtlrd insan ibadt mlin baqa eylr v xslr deyil, mhz Allah niyyti vadar etmlidir. Qrbt niyyti n bir-biri il frqli olsa da aada qeyd olunmu niyytlrdn hr biri kifaytedicidir.

1. Allah-taalann gstriini yerin yetirmk;

2. Mnvi v ruhi baxmdan Allaha yaxnlamaq; 3. Allah-taalann ibadt v prsti layiq olmas;

4. Allah-taalann nemtlri qarsnda kr etmk; 5. lahi mhbbt; 6. badt mlind mvcud olan xeyirlr nail olmaq; 7. Axirt almind Behit nail olmaq; 8. Axirt almind Chnnmdn nicat tapmaq;

9. Allah-taalann dnyvi nemtlrini clb etmk; 10. Dnyvi msibtlrdn yaxa qurtarmaq. Qeyd etmk lazmdr ki, bu niyytlrin daha stn beinci v daha sonra nc, onlarn

daha aas is onuncu niyytlrdn ibartdir.

68. Gndlik Sbh, Zhr, sr, Mrib v a namazlarn myyn rtlri il z

vaxtnda qlmaq, haqqnda tkid olunmu vacib mllrdndir. Hminin qeyd olunmu

namazlarn hr birini trk etmk v ya txir salaraq qzaya vermk haramdr.

69. Mslmanlarn rhbri v ya onun trfindn tyin olunmu imam cm-y myyn

rtlr sasnda Cm namaz tkil verib xalq ona dvt etmsi vacibdir. Cm namaz il Zhr namaznn vacibliyi is txyiri vacib saylr.

70. Myyn rtlr sasnda (azan) eidrkn Cm namaznda itirak etmk vacib saylr.

Bu vacib is txyiri vacibdir. Yni mkllf iki rktlik Cm il drd rktlik Zhr namazlar arasnda ixtiyar sahibidir. Lakin Cm namazn qlmaq daha stndr. Qeyd etmk lazmdr ki, bu msl bard mxtlif nzrlr irli srlmdr.

71. Xovf namazn qlmaq vacibdir. Yni dy meydannn qzn vaxtnda qiblnin ksind durmu dmnin etdiyi hml qorxusundan qlnan namaz nzrd tutulur. Bu namaz drd rktli namazlarda camaatla qlndqda dy (sgr) msafir olmasa bel ikst halnda qlmaldr. Xovf namaz bel qlnr:

mam camaat msln zhr namaz balayr v sgrlrdn bir dstsi Zhr namazlarnn birinci rktini imamla (pinamazla) birlikd, ikinci rktini is zlri tklikd qlr v cbhy gedirlr. Daha sonra ayr bir dst glrk z namazlarnn birinci rktlrini imamn ikinci rkti il birlikd, qalann is tklikd qlrlar.

18

72. Mtariy namazn qlmaq vacibdir. Bu is dy meydannda dmnin hmlsindn ayaa durmaq imkan olmayan halda qlnan namazdan ibartdir. Bu namazda tkbir dedikdn sonra namaz hisslri v rtlrini imkan olduu halda yerin yetirmk lazmdr. Htta rku v scdlr n gz v qa iarsi vacib v kifaytedicidir. Hminin bu namazda bdnin sakit dayanmas, z qibly durmaq adi rku v scdlr, libas v s. eylrin pak olmas rtlri gtrlmdr.

73. Qibl rt olan v ya qibly aid olan mllrd qiblni tanmayan xs n onu axtarb tapmas vacibdir. Buna misal olaraq, can vern (mslman) qibly trf evirmk, ln qibly trf dfn etmk, heyvann ban qibly trf ksmk v qibly trf txlli etmkdn qorunmaq kimi hallar qeyd etmk olar.

74. Sfr xm xs drd rktli olan Zhr, sr v a namazlarn ikst qlmas vacibdir.

75. Ayat namaznn vaxtnda qlmaq vacibdir. Bu is gn v ayn tutulmas, zlzl hminin yer v ya gy aid hr hans bir vhtli hadis n qlnan mxsus namazdan ibartdir.

76. Kb evini tvaf etdikdn sonra Tvaf namaznn das vacibdir. Tvaf namaz sbh namaz kimi olub. Hzrt brahim () mqamnn yannda qlnmaldr.

77. Byk oula, atasnn trk edib lndk qzasn yerin yetirmdiyi namazlarnn qzasn qlmas v ya baqasna (pul il) qldrmas vacibdir. Hminin atann qza orucu v anann namaz qzasn yerin yetirmkd byk oula vacibdir. Qeyd etmk lazmdr ki, ikinci msl bard mxtlif nzrlr irli srlmdr.

78. Hr bir mkllf z vaxtnda ncam vermdiyi, batil trzd qld v mrtd (dindn xaric olan) halnda qlmad namazlarnn qzasn qlmas vacibdir. Bunun is gndlik Ayat v ya bundan baqa namazlardan olmas bard he bir frqi yoxdur. lbtt istisna olunmu hallar bu msldn xaricdir. Hminin hn hans bir vacib namaz trk etmk v ya onu z myyn

vaxtndan txir salmaq haram saylr. 79. Hr bir mkllf nzr, hd, and v ya msthb olsa bel baqalar trfindn cr olduu

(pul qarsnda namaz qlmas) hallarda namaz yerin yetirmsi vacibdir. Hminin qd (kbin) snasnda rt yolu il insana lazm olan namaz da bu qbildndir.

80. Ata v anann z vladndan tlb etdiyi, bel ki, onu yerin yetirmdikd narahatlqlarna sbb olan hr hans bir namaz v ya xeyir ii yerin yetirmk vacibdir. nki bel bir halda onlarn szn baxmamaq valideyn qar hrmtsizlik saylr.

81. Aada qeyd olunan drd scd aylrindn birini oxuyan v ya onu baqasndan eidn xs scd etmsi vacibdir.

1. Scd sursinin 15-ci aysi; 2. Fussilt sursinin 37-ci aysi; 3. Ncm sursinin 62-ci aysi; 4. lq sursinin 19-cu aysi.

82. Mbark Ramazan aynda ri zr olmayan hr bir mkllf oruc tutmas vacibdir. Oruc is gn boyu qrbtn illlah (Allaha yaxnlamaq) niyyti il aadak ilrdn prhiz etmy deyilir:

1-Yemk; 2-mk; 3-Kiinin qadnla cinsi laqd olmas;

4-stimna; Yni l v ya baqa vasitlrl zndn mninin xaric edilmsi. 5-Bilrkdn sbh alanadk qsl etmdn cnabt, heyz v ya nifas hallarnda qalmaq; 6-Bilrkdn Allah-taala, peymbrlr () v imamlara () yalan qomaq; 7-Bilrkdn ba suya batrmaq; 8-Bilrkdn qliz toz v ya tstn udmaq; 9-Maye eylrl imal etmk; 10-Bilrkdn v ixtiyar zndn qusmaq.

19

Qeyd olunmu ilrin (oruc tutmu xs) haram olduundan lav, orucun batil olmas,

bzilrinin is kffary sbb olmas il nticlnir. Hminin Ramazan aynn orucu v sair vacib olan orucun trk edilmsi d haramdr.

83. Mbark Ramazan ay, hminin sair vacib olan myyn gnlrin oruc qzasn tutmaq, orucunu qzaya vermi imkan olan xs vacibdir.

84. Etiqaf2 mlini nc gndn davam etdirmk vacibdir. Yni iki gn rzind mscidd

etikaf edib, onu nc gn sbh anadk batil etmyn xs, nc gnn sbh azanndan

drdnc gnn gecsinin vvlindk o gnn orucunu tutub, etikaf mlini davam etdirmsi vacib saylr.

85. Myyn rtlr sasnda doqquz nv maln zkatn vermk vacibdir. Bel ki, iki nv pul, nv heyvan v drd nv taxl (dnli bitki) mhsulu nzrd tutulur.

Qeyd olunmu szlrdn, aadak eylr nzrd tutulur: qzl, gm, dv, ink, qoyun, buda, arpa, xurma v kimi.

Hminin bu mallarn zkat aada qeyd olunmu skkiz yerd msrf olunmaldr: Yoxsullar, miskinlr, zkat yb mhasib ednlr, zkat vermkl qlblri islama doru

ynlnlr, qullarn (alnb azad edilmsi), borclular, Allah yolunda (xeyriyy ilr grmk) v sfrd (pulu qurtarb) yolda qalanlar.

86. Fitr bayram axamnn vvlindn, bayram gnnn fitr namaz vaxtnadk gndlik yemyin fitr zkatn ayrmaq vacibdir. Amma fitr namazn qlmayanlar, fitr zkatn bayram gnnn Zhr vaxtnadk ver bilrlr.

87. Maln v fitr zkatnn qarsn almaq haqqnda tkid olunmu haram ilrdndir. Bu

szdn is qeyd olunmu iki mal hququnu dmmk v ya onlar z vacib vaxtndan txir salmaq nzrd tutulur.

88. Hzrt Mhmmdin (s) hli-beytin () mxsus olan maln xmsunu (bed birini) ayrb vermk vacibdir. Xms on ikinci mamn (.c) qeyb kildiyi dvranda da o hzrtin (.c) mlk saylaraq onun () caniinlrin verilmlidir. Xms myyn rtlr sasnda aadak eylrdn ayrlmaldr.

1-Mharib qnimtlri;

2-Mdnlr;

3-Xzin; (yni taplm ll-cvahirat v s.) 4-Suyun altna girmkl (vadalazlq etmkl) ld ediln cvahirat; 5-Zimmi3 kafirin mslmandan ald torpaq sahsi; 6-Sahib v miqdar myyn olunmayan haram qatm halal mal; 7-nsann illik mxaricindn artq gln hr nv ticart v qeyri-ticart faydalar;

Qeyd etmk lazmdr ki, imkan olan halda xmsu trk etmk v ya onu txir salmaq

haqqnda tkid olunmu haram ilrdn saylr. 89. Hcctul-islam mlini yerin yetirmk vacibdir. Bu is islam ritinin gstriin sasn

hr bir mkllfin myyn rtlr sasnda mrnd bir df Zul-hicc aynda mqdds Mkk v sair yerlr gedrk hcc mlini yerin yetirmsindn ibartdir. Bel bir hcc mli nvdr:

1. Tmtte; 2. frad; 3. Qiran.

Qeyd olunmu hcci nv niyyt v bir sra mllrd bir-biri il frqli olsalarda, mumiyytl bir-birin bnzyir.

2 Etikaf myyn gnlrd n az gn mddtind Came mscidlrind oruc tutub ibadt mul

olmaqdan ibartdir ki, bu mlin znmxsus qaydalar v rtlri vardr (mtrcim). 3 Zimmi kafir islam dvltind yaayaraq onun qanunlarna tabe olan hli-kitaba (msih, yhudi v s.

deyilir).

20

Bu vacib ml on mqddim v rtdn, hminin on hissdn ibartdir ki, onlar sra il qeyd edirik:

Hccin mqddim v rtlri beldir. 1-Hddi-blua atmaq; 2-All olmaq; 3-Mxaric baxmndan imkanl olmal; 4-Bdn baxmndan imkanl (salam) olmal; 5-Vaxt (zaman) baxmndan imkanl olmaq; 6-Yolda bir manenin olmamas; 7-Bu sfrin bdn ziyan v zrrli olmamas; 8-Bu sfrin onun n hddindn artq ziyyt olmamas; 9-Bu sfrin daha hmiyytli olan digr bir vacib mlin trk edilmsin sbb olmamas; 10-Bu sfrin haram bir i il birg olmamas; Hcc mlnin hisslri is beldir: 1-Ehram;

2-rfat lnd dayanmaq;

3-Mrul-hramda dayanmaq; 4-Cmrni (eytan) dalamaq; 5-Qurban ksmk; 6-Minada ba qrxdrmaq v yaxud sa v ya drnaqdan bir az ksmk; 7-Tvaf; 8-Tvaf namaz;

9- Sy (Sfa v Mrv dalar arasnda qamaq); 10-ki v ya gec mddtind Minada qalmaq; 11-Mina gnlrind cmrlri dalamaq; 12-Nisa tvaf; 13-ki rkt tvaf namaz. Qeyd etmk lazmdr ki, hr hans bir yol il insana vacib olmu hcc mlni trk etmk, onu

txir salmaq, hminin vacib mr mlini trk etmk, haqqnda oxlu tkid olunmu haram ilrdn saylr.

90. Tmtt mrsini yerin yetirmk vacibdir. Bu is islam ritinin gstriin sasn hr

bir insanan mrnd bir df vacib olan mldn ibartdir. Bel ki, bu mlin vacibliyi tmtt

hccinin vacib olmas il birg onun mli, tmtt hccinin mli il birg, hminin onun

rtlri d tmtt hccinin rtlri kimidir.

Tmtt mrsi be mldn ibartdir: 1-Ehram;

2-Tvaf; 3-ki rkt tvaf namaz;

4-Sy; 5-Tqsir. 91. Mfrd mr mlni yerin yetirmk vacibdir. Bu is Mkk hri sakinlri v onun

trafnn myyn zonasnda yaayanlar n mrlrind bir df myyn rtlr sasnda vacib olan ibadtdn ibartdir.

Bu ml yeddi hissdn ibartdir ki, tmtt mrsinin be mlinin zrin Nisa tvaf v onun iki rkt namazn lav etmkl dzlir.

92. (Pul vasitsi il) cir almaq, hcctul-islamn batil olmas, nzir v rt etmk, hminin sair yollarla mkllf vacib olmu hr bir hcc v mr mllrini yerin yetirmk vacib saylr.

93. Hdiyy olmu hcci qbul etmk vacibdir. Bel ki, bir nfr sn sn hcc get, xrcin

mnim hdmddir sz deyils, bu sz deyn xs etibarl olduqda mkllf bu tklifi

qbul edib tyin olunmu zamanda hcc getmsi vacib saylr.

21

94. Hr bir mkllf bzi gnah ilri ncam verdikd kffar vermsi vacibdir. Kffary sbb olan gnahlar v onlarn hr birinin miqdar islam ritind myyn olmudur. Kffarlr ibadtlr kimi olduu n onlarn hamsn qrbt niyyti il vermk lazmdr. Burada kffarnin sbblri v miqdar bard sz amaq mnasibdir.

95. Bir mslman shvn ldrn xs, onun diysini vermkdn lav mrtb kffarsi d vermlidir. Bel ki, bir qul azad etmli, bunu bacarmadqda iki ay ardcl oruc tutmal, bunu da bacarmadqda altm yoxsulu doyuzdurmaldr.

96. Ramazan ay orucunun bir gnn he bir zr olmadan v bilrkdn yeyn xs, mxyyyr kffarsi vermlidir. Bel ki, yuxarda qeyd olunmu ryinin istdiyi idn birini yerin yetirmlidir.

97. Ramazan ay orucunun qzasn he bir zr olmadan gnortadan sonra aan xs, on nfr yoxsula yemk vermli, bunu bacarmadqda is gn oruc tutmaldr. Bu is mrttb kffarsi adlanr.

98. Zihar kffarsi vacibdir. Zihar dedikd bir kiinin z hyat yoldana onu z n haram etmk niyyti il sn yaxnlamaq mnim n anama yaxnlamaq kimidir szn demsindn ibartdir. Bel bir sz demk haram olsa da tlaq saylmaz, lakin onun n kffar vermlidir. Bel ki, bir qul azad etmli, buna imkan olmadqda altm yoxsulu doyuzdurmal, bunu bacarmadqda is iki ay ardcl olaraq oruc tutmaldr.

99. znn ri nzir v ya hdini sndran xsin Ramazan ay kffarsi vermsi vacibdir. Bel ki, bir qul azad etmk, ardcl olaraq iki ay oruc tutmaq v ya altm yoxsulu doyuzdurmaq kimi mldn birini yerin yetirmlidir.

100. Yaxn adamlar v ya qohum-qrbasnn msibtind bann tkn qay v ya baqa eylrl ksn qadnn Ramazan ay kffarsi vermsi vacibdir.

101. znn ri andn sndran xsin kffar vermsi vacibdir. Bel ki, ya bir qulu azad etmli, ya on nfr yoxsula yemk vermli yaxud da on nfr yoxsula paltar vermlidir. Bunlara imkan atmadqda is gn oruc tutmaldr.

102. z ri v ya qohumlarnn msibtind san yolan qadnn (and sndrmaq kimi) kffar vermsi vacibdir. nki qadna r v ya qohum-qrbasnn msibtind salarn yolub, zn crmaq v zn qana boyama haram saylr.

103. z vlad v ya hyat yoldann msibtind paltarn cran kiiy (and sndrmaq kimi) kffar vermsi vacibdir. nki bel ilr kii n haramdr.

104. Bir mslman bilrkdn v zlm olaraq ldrn xs cm kffarsi vermk vacibdir. Bel ki, hm bir qulu azad etmli, hm ardcl olaraq iki ay oruc tutmal, hm d altm yoxsulu doyuzdurmaldr. Pul taplmadqda is qalan iki mli yerin yetirmlidir.

105. Ramazan aynn bir gnlk orucunu bilrkdn v he bir zr olmadan haram yemk, rab imk v ya zinakarlq kimi haram bir il aan xs, cm kffarsi vermk vacibdir.

106. Ramazan aynn orucunu imkanszlq v ya hddindn artq ziyyt gr aan qoca kii, qoca arvad v susuzluq xstliyi olan xslrin kffar vermsi vacibdir. Hminin Ramazan aynn orucu, z v ya krpsi n ziyanverici olduundan orucunu aan hamil qadn v ya sd vern anann da kffar vermsi vacibdir. Bel ki, onlarn hr birinin gndlik kffarsi bir

mdd (yni tqribn 750 qarm), aylq kffarsi is iyirmi iki kilo yarm yemk (buda v s.)-dan ibartdir. Qeyd etmk lazmdr ki, hcc v ya mr mllrind mhrim xs haram olan bir ox ilri ncam vermyin d kffarsi vardr. Lakin onlarn hams Allah evinin zvvarlarna aiddir. Bu msllr hcc mllri adl kitabda qeyd olunduu n burada onlardan sz amrq.

107. mr be mruf yni xalq imkan daxilind v myyn rtlr sasnda Allahn vacib etdiyi ilr vadar etmk vacibdir. (Myyn rtlr is aadaklardan ibartdir:)

Birinci: vvl mehriban daha sonra acql danq; kinci: Mehribanlqla icbari ml, daha sonra qeyri-mehribanlq icbariyyti; nc: Daha sonra yaralamaq v ldrmy sbb olan iddtli mllrin hyata

keirilmsi.

22

Qeyd etmk lazmdr ki, birinci mrhl mtlq kild btn camaata, ikinci mrhl yalnz dini rhbrin icazsi il, nc mrhl is mhz islam hakiminin vzifsi olaraq vacib saylr.

108. Nhy z mnkr yni xalq islam dininda haram olan ilrdn mr be mruf mvzusunda qeyd olunmsu mrhllr sasnda kindirmk vacibdir.

mkan olarkn v qarda he bir manenin olmamas hallarnda nhy z mnkri trk etmk,

haqqnda tkid olunmu haram ilrdn saylr.

109. Xbri v imkan olan halda ilahi dind vcuda glmk istyn hr nv bidtin qarsn

almaq vacibdir. Hminin bel bir bidt vcuda gldikdn sonra onu aradan aparmaq da vacib saylr.

110. str kafirlr, istrs d islam ad il islam dininin hqiqtlri il mbarizd olan islam dmnlrinin mdni, siyasi v iqtisadi yrlrinin qarsn almaq vacibdir.

111. Can v mal baxmndan ziyan grdkd bel mminlr v xsusil alimlrin din

hkmlrinin mhv olmas, bidtin yaranmas, din leyhin olan qanunlarn yaylmas hminin dini mqddslr qar hrmtsizlik v pis ilrin yaylmas qarsnda skut etmsi haramdr. lbtt bunda daha byk bir eybin (ziyann) qarda olmas hallarnda skut etmyin he bir eybi yoxdur.

112. Hr bir mkllf istr abadlq, istrs d shralqda txlli halnda z v ya arxas qibly trf oturmas haramdr.

113. Heyzli v nifasl qadn, hminin dstmaz olmayan xslrin li v ya bdnlrini

Qurani-krimin xtti, mbark Allah ad, muqllibl-qulubi v-bsar (r) Xaliqus-smavati vl rz (r) v Bariun-nsmat (r) kimi Allaha mxsus olan siftlr, hminin hzrt Peymbr

(s) v o hzrtin (s) msum hli-beyti olan imamlarn () mbark adlarna toxundurmaq haramdr. Bu msl barsind is mxtlif nzrlr irli srlmdr.

114. Cnabtli, heyzli v nifasl xslrin mscidlrd oturmaq v ya hr nv dayanmas haramdr. Bu bard btn mscidlr brabrdir (eyni hkmddir), amma bel xslrin mscidlrin iindn tb kemsinin eybi yoxdur.

115. Qeyd olunmu xslrin Mkk hrind yerln Mscidul-hram v Mdin hrind yerln Mscidul-Nbi (s) mscidlrindn tb kemsi haramdr.

116. Vacib scd aysi olan Scd sursinin 15-ci, Fussilt sursinin 37-ci, Ncm sursinin 62-ci v lq sursinin 19-cu aylrinin cnabtli, heyzli v nifasl xslr trfindn oxunmas haramdr. Qeyd olunmu xslrin bu surlrin zn oxumasnn haraml bard is mxtlif nzrlr irli srlmdr.

117. Heyzli v nifasl qadnn namaz qlb, oruc tutmas, hminin etikaf n ylmsi haramdr.

118. Fitr v Qurban bayramlar gnnd oruc tutmaq haramdr.

119. Hcc mlrin ncam vern, hminin baqa xslrin Minada Trik (yni Zul-hicc aynn 11-12 v 13-c) gnlri oruc tutmas haramdr.

120. ban aynn sonu v ya Ramazan aynn vvli mlum olmayan gnd, Ramazan aynn birinci gn niyyti il oruc tutmaq haramdr.

121. Qadnn z rinin hququna maneilik trdn halda msthb orucu tutmas haramdr. 122. vladn valideyn qar ziyyt v hrmtsizliy sbb olan vaxtda (msthb) oruc

tutmas haramdr. 123. Sfr zaman vacib v ya msthb oruc tutmaq haramdr. Amma filan orucun sfrd

tutlmasn nzir etdikd is haram saylmr. Hminin nzri clb edck hdd bdn ziyanl olan orucun tutulmas da haramdr. Oruc haram olduqda is batil saylr.

124. Namazda tkttf etmk (yni llri rit gstrii v namazn bir hisssi bilib bir-birinin zrin qoymaq) haramdr. Bunun is yovmiyy (gndlik) v qeyri-yovmiyy, hminin vacib v msthb namazlar arasnda he bir frqi yoxdur. Bu ml il namaz batil olub-olmamas bard is mxtlif nzrlr mvcuddur.

23

125. rit gstrii v tbbd niyyti il mmumlarn (pinamaza iqtida ednlrin) pinamazn hm sursini oxuduqdan sonra amin demsi, hminin pinamazn z v ya tk halnda namaz qlan xsin bu sz (qeyd olunmu niyytl) demsi haramdr. Bu szl namazn batil olub-olmamas bard is mxtlif nzrlr mvcuddur.

126. Bilrkdn v he bir ri zr olmadan yovmiyy namazlarn batil etmk (namaz qlan xsin sonradan o namaz yenidn qlmas niyytind olub onu yerin yetirs bel) haramdr. Buna misal olaraq namaz batil edn hdsi sr v ya hdsi kbr, qibldn dnmk, namazdan knar bir sz danmaq, bilrkdn qh-qh il glmk, dnya ilri n uca ssl alamaq, namazn surtini bir-birin vuran bir mli yerin yetirmk, yemk-imk v bu kimi ilrin yerin yetirilmsini qeyd etmk olar. Zruri hallar is bu hkmdn istisna olmudur.

127. nsann ona eyni v ya kifayi trzd vacib olmu vacib bir mli yerin yetirdiyinin qarsnda pul almas haramdr. Buna misal olaraq meyyit qsl verib, namaz qlmaq v s. bu kimi ilri qeyd etmk olar. Hminin bel bir xsin meyyitin varisi v ya baqalarndan pul almas arasnda he bir frq yoxdur. Bu msl barsind mxtlif nzrlr mvcuddur.

128. str vacib, istrs d msthb ibadtlrd riyakarlq etmk haramdr. Bel ki, ibadi bir mli, xalqn diqqtini clb etmk n yerin yetirmk nzrd tutulur. Bunu is yalnz xalq niyyti il hm Allah, hm d xalq niyyti arasnda, hminin bir mlin sli v ya hisslrind riyakarlq etmk arasnda he bir frq yoxdur. Buna misal olaraq dstmaz alarkn lin yuyulmas v ya baa msh edilmsi, hminin namaz qlarkn qirat (oxunu) v scd v yaxud namazn xsusiyytin aid olan, onu camaatla v ya mscidd qlmaq hallarn qeyd etmk olar. Bir szl desk, hr bir ibadtin qeyd olunmu hallar, hminin ibadtin vvli v ya ortasnda riyakarlq etmk, haram saylaraq o ibadtin (namazn) batil olmasna sbb olur.

129. ki gndn sonra etikafn sndrlmas haramdr. Bel ki, nc gnn sbh andan drdnc gnn axamnadk olan mddt nzrd tutulur. nki altnc, doqquzuncu v belc

hr lklrin etikaf vacib saylr. 130. Hcc v mrnin ehram halnda aada qeyd olunmu iyirmi drd mldn hr birini

ncam vermk haramdr. Ehram mhrrmat adlanan 24 ml aadaklardan ibartdir: 1- str yer, istrs d hava heyvanlar olan vhi v suda yaamayan heyvanlarn ovlanmas; 2- hvtl qadna toxunmaq v htta hvtamiz bax; 3- z v ya baqas n istr bdi, istrs d mvqqti nikah qdi oxumaq v ya qdin

icra olunmasna ahid durmaq; 4- stimna etmk; 5- tirdn istifad etmk; 6- Kii n tikilmi paltar geymk; 7- Gz qara srm kmk; 8- Gzg baxmaq; 9- Kiilr n ayan stn rtn corab v ya ayaqqab geymk; 10- Yalan danmaq, sy vermk v lovalanmaq;

11- Mcadil etmk; (yni la vllah v ya bla vllah szlrin and imk). Bel ki, istr doru, istrs d yalan olaraq bir ii (sz) tsdiq v ya tkzib etmk.

12- Bdn qonmu heyvanlar ldrmk; 13- Bzk n barmaa zk taxmaq; 14- Qadnn bznib-dznmsi; 15- Krem v bu kimi yal eylrin bdn srtlmsi; 16- Hrnd az olsa bel bdn tklrini qrxmaq v ya bu kimi yollarla aradan aparmaq; 17- Kiinin paltar v bu kimi eylrl ban rtmsi; 18- Qadnlarn paltar v bu kimi eylrl zn rtmsi; 19- str kcav, istrs d tyyar il sfr yolunu gedrkn hrktd olan halda kiinin

klg altnda durmas; 20- Dii yumaq v ya xartmaqla bel bdndn qann xarlmas; 21- l v ayaq barmaqlarn drnaqlarnn btv v ya azacq tutulmas;

24

22- Qan xmadqda bel diin kilmsi; 23- Hrmd olan ot v aaclar qrmaq; 24- Ehram halnda soyuq (xncr, qlnc v s.) v ya odlu (tfng v s.) kimi silahlarla silahl

olmaq.

Qeyd olunmu mllrin oxunun (ehram vaxt) haram olmasndan lav, kffarsi d vardr v bu kffarlr islam dininin fiqh elmind zikr olunmudur.

131. Bilrkdn mscidlri, msumlar ()-n pak hrmlri, Qurann cildi v ya vrqini hr

hans bir ncis il murdarlamaq haramdr. Hminin msum imamlarn () qbrlrindn gtrlm trbtin murdarlanmas ona qar hrmtsizlik sayldqda, haramdr. Yuxarda qeyd olunmu (mqdds mkanlar v eylr) hn hans bir ncisl murdarlandqda, onlar drhal pak etmk vacib saylr.

132. Mscidlri dadb ttil etmk, hminin xalqn onlardan istifad etmsinin qarsn

almaq haramdr. Lakin mscidlri (tmir edib) daha yax bir hala salmaq kimi hallarda haram saylmr.

133. Cnabtli olan v ya mscid qar hrmtsizlik saylan hallarda kafir, mrik v qeyri-mrik xslrin mscid daxil olmasna icaz vermk haramdr.

25

NNCC FFSSLL

EVLNMK, QOHUM-QRBA (MHRM), NAMHRM, NFQ V VLADA AD MSLLR

134. Evlnmk ucbatndan gnaha dn kiinin (olann) htta azacq imkan (pulu v s.) olan halda hddi-blua atm v rsiz qzla (qadnla) evlnmsi vacibdir.

135. nsann z lmn sbb olmaynca z namusu, vlad v yaxn adamlarn hdlyn hr hans bir thlknin qarsnda durub onlar mdafi etmsi vacibdir. z lmn sbb

olduqda is bzi vaxtlar caiz, bzi vaxtlar is haram saylr. 136. Sileyi-rhim vacibdir. Bu is valideyn qar danq, salam, gr, mktublamaq v s.

bu kimi ilrd gzl rftar edilmsindn ibartdir. Hminin bu kimi ilrd gzl rftar etmk, sair qohumlara da aiddir. Valideyn v vlada qar bel bir rftar onlarn xrcindn lav olmaldr.

137. valideyni incidib, onlara ziyyt etmk haramdr. Hminin onlarn narahatlna sbb olacaq halllarda istklri il ziddiyytd olmaqda bu qbildndir. Amma onlarn istklri

(gstrilri) qeyri-ri olduqda, szlrindn xmaq haram saylmaz. 138. Yersiz yer qohum-qrba il rabitni ksmk haramdr. Bel ki, imkan olan halda

yoxsul olan ata v ana, nn v baba, ulu baba v s. hminin vlad, nv, ntic v s. kimi yaxn

adamlara maddi yardmn trk edilmsi bu cmldndir. Hminin ri zr olmadan ata v ana qohualar il adi rabitni ksmk d buna misal ola bilr.

139. Ata v anan atasna (babaya) hddi-blua atmamq v byk olsa bel uaqlqdan alsz olan qeyri-aqil vladlara balq v nzarti vladlarn hddi-blu v al hddin

atd zamanadkdir. Bel ki, bu mddtd onlarn istr cismi, istrs d ruhi baxmdan tlim-

trbiysi, dblndirilmsi, hminin mqdds islam ritind tyin olunmu v adt zr vladn pulu, onun pulu olmadqda is vlinin (bann) z pulu il xrcinin dnilmsi zruridir.

140. Hr hans bir hdf v niyytl vlad ldrmk haramdr. Buna misal olaraq: vlad saxlamaqdan aciz qalmaq, onu trbiylndir bilmmk, vlad sahibinin o uaa gr adnn lklnmsi v pis olmas kimi bhanlrl vladn ldrlm hallarn qeyd etmk olar. Htta zinakarlqdan dnyaya glmi ua ldrmyin ayr bir mslman ldrmk il he bir frqi yoxdur.

141. Vlinin (vlad sahibi v basnn) vfat v ya bir xs vsiyyt etdiyi hallarnda o xsin v ya babann (atann atasnn) qeyri-bali v qeyri-aqil uan z v var-dvltin nzart v balq etmsi vacibdir.

142. Hr bir daltli mmin, o olmadqda is sir mminlr ata, baba v ya vsi (vsiyyt

zr tyin olunmu xs), hminin mmtin hakimini tapmaq mmkn olmayan hallarda, yetim v dli uaqlarn baln l alb onlarn var-dvltini z yaaylarn idar etmkd xrclmsi vacibdir. lbtt qohum-qrba bu mrhld baqalarndan stn saylr.

143. Ata v anann atasnn, maddi imkan olan v gnah qarsnda aciz qalan olan v qzn evlnmsi n rait yaratmas vacibdir. Htta vlad, gnaha db-dmdikd evlnmy ciddi ehtiyac olarsa, (onu evlndirmk vacib saylr). Hminin infaq baxmndan vladn yuxarda qeyd olunmu rtlr sasnda z ata v ya anasn evlndrimsi d vacibdir. Bu msl bard is mxtlif nzrlr irli srlmdr.

144. Kiinin htta tlaq vermdiyi (boamad) ifza olunmu qadnn bdi olaraq xrcini

dmsi vacibdir. fza is ri hakimin vasitsi il myyn lazm bir mslht sasnda hddi-blua atmam bir qzn qdinin (nikahnn) bir kii n oxunmasndan sonra o kiinin hddi-blua atmamdan qabaq qzla yaxnlq etmsi v nticd is qzn sidikl heyz, yaxud heyl

26

qait yolunun bir olmas halndan ibartdir. Bel bir kii, o qadn tlaq verib, yaxud o qadn sonradan baqasna r gets bel, mrnn sonunadk xrcini dmlidir.

145. Yaxarda qeyd olunmu kiinin mufzat qadn adlanan bel bir qadnla cinsi laqd olmas bdi olaraq haram saylr. Bu is hllik onu tlaq vermyib z hyat yolda kimi saxlamas hallarna da aiddir.

146. Mrtdd (dindn xaric) olduqdan sonra tvb edib-etmmsin baxmayaraq, ri fitri mrtd olmu qadnn z rindn ayrlb vfat iddsi saxlmas vacibdir. ddnin balanc is mrtdd olan vaxtdan saylr.

147. Kiinin evlnrkn (nikah qdi oxunan zaman ) znd aadak drd eybdn biri olarsa, onlar ab demsi vacibdir:

1-Dlilik; (htta hrdn bir olsa bel). 2-Yumurtalarnn olmamas v ya onlarn idn dmsi; 3-Cinsi orqann ksilmi olmas; 4-Cinsi laq n bacarqsz olmas; 148. Qadnn (nikah qdi oxunan zaman) znd aadak yeddi eybdn biri olarsa, onlar

ab demsi vacibdir: 1-Dlilik; 2-Cinsiyyt orqannda yaxnla mane olan bir eyin (artq t, smk v s.) olmas; 3-Cuzam; (xora xstliyi). 4-il olmas; 5-Brs; (alaa xstliyi). 6-Korluq;

7-fza (yni sidikl heyzin, yaxud heyzl qait mcrasnn eyni olmas). 149. Kii v qadnn qd mrasimind bir-birin aid qoyduqlar v boyunlarna aldqlar rt

v ya rtlr ml etmsi vacibdir ki, buna misal olaraq Quran yrtmk, hcc aparmaq, vtndn xaric olmamaq v s. bu kimi rtlri qeyd etmk olar. Hminin bu rtlrin kii trfindn qadnn hdsin, yaxud qadn trfindn kiinin hdsin qoyulmasnn he bir frqi yoxdur.

150. Qadnn istr cinsi yaxnlq, istrs d baqa ilrd rinin ondan hr nv lzzt

aparmasndan imtina etmmsi vacibdir. Amma ri zr v ya haram hallarda vacib deyildir. Hminin zrl sbbdn, bel bir hallarda da istisna olunur.

151. Kiiy z daimi hyat yoldann yemk, geyim, mskn bu kimi yaay ehtiyaclarn

zaman v mhitin adi vziyytin sasn tmin etmsi vacibdir. Hminin qadnn riciyy iddsi gnlri d xrcini dmk bu qbildndir.

152. str kiinin, istrs d qadnn danq, db, hminin frdi, ictimai v ailvi rftarlarnda bir-biri il adt uyun gzl rftar etmsi vacibdir. Bu gzl rftarn trk edilmsi

is suul-irt yni (pis rftarlq) adlanr. 153. mkanl olan xsin znn yoxsul ata, ana, atasnn atas, anasnn anas v n qdr

yuxar gets, hminin vlad, nv, ntic v n qdr aa gedn xslrin xrcini dmsi vacibdir.

154. Qadnn tlb etmsi v kiinin d imkan olan halda onun mehriyysini dmsi vacibdir. Htta kiinin z yoldan tlaq vermsi n qsdi olmasa bel bu ml vacib saylr.

Bel ki, nikah qdind mehriyy tyin olunub, qadnla yaxnlq etmi olarsa, mehriyynin hamsn dmlidir. Amma yaxnlq hasil olmadqda, mehriyynin yarsn dmli, nikah qind mehriyy myynlmyib, yaxnlq hasil olarsa, mehrul-misli dmlidir. Mehriyy myynldirilmdn he bir yaxnlq hasil olmadqda is kiiy he bir eyi dmk vacib deyildir. Bununla bel tlaq frzind qadna z halna uyun bir ey vermsi zruri saylr ki, bu

da mt adlanr. Qeyd etmk lazmdr ki, qadnn mehriyysini vermmk, mehriyydn ksmk, hminin

qadn mehriyynin hams v ya bir hisssini balamasna mcbur etmk, haqqnda oxlu

tkid olunmu haram ilrdn saylr.

27

155. Hr bir kiiy z daimi yolda il (yaxnlqda deyil), bir yerd yatmaq mslsind dalt riayt etmsi vacibdir. Yalnz birc daimi hyat yolda olan is azaddr. Amma iki yolda olan kii bir gecd onlarn biri il yatarsa, baqa gecd digr yolda il birg yatmal, sonrak geclrd is azaddr. Hminin v ya drd daimi hyat yolda olan kii, onlarn biri il birg yatarsa, qalanlar il d birg yatmaldr v daha sonra azad saylr. Bu msl bard mxtlif nzrlr mvcuddur.

156. z ri il yaxnlq laqsind olduqdan sonra ayrlan qadnn idd4 saxlmas vacibdir. Bel bir qadnn daimi v ya mvqqti yolda olmas, daim nikahdan sonra tlaq verilmsi v ya mvqqti nikahdan z vaxtn balamas v ya vaxtnn qurtarmas, hminin daimi nikahda z ixtiyar il nikah pozmas arasnda he bir frqi yoxdur. ddnin vaxt mxtlif olsa da qeyd olunmu hallarda qadnn idd saxlamas vacib saylr.

Hminin aada qeyd olunan (nikahn z-zn pozulmas) hallarnda da idd saxlmaq vacibdir:

1-ri fitri mrtd olan qadn; 2-r v arvad kafir halda olduqdan sonra, qadn mslman olub, r is kafir halnda qalar is,

nikahlar z-zn pozular; 3-Qadn bir uaa sd vermkl z rin haram olub, nikahlar da pozular. Buna misal olaraq

bir kiinin qaynanasnn z uana sd vermsi haln qeyd etmk olar. Bu halda kiinin yolda ona haram saylr. Bel ki, qadn bel bir vziyytd d idd saxlamaldr.

157. str daimi, istrs d mvqqti nikahda olan qadnn ri vfat etdikdn sonra idd saxlmas vacibdir. Hminin rinin onunla yaxnlq etmyn halnda da idd saxlamas vacibdir.

158. ri vfat etmi iddd olan qadnn istr srm v tir kimi bdn aid, istrs d bzkli paltarlar kimi sair bzk-dzklri trk etmsi vacibdir. Bunun is bayram v s. gnlrd olmas arasnda he bir frqi yoxdur.

159. Shvn z rindn ayr bir kii il yaxnlq laqsind olan qadnn o i olan vaxtdan

etibarn idd saxlmas v rinin ona yaxnlamamas vacibdir. Bel ki, bu idd vasitsi il shvn hyata kemi yaxnlq nticsind qadnn hamil olub-olmamas aydnlamaldr.

160. Rici tlaq iddsi zamannda qadnn btn aillik qaydalarna ml etmsi vacibdir. Buna misal olaraq rinin icazsi olmadan evdn xaric olmaq v ya kiinin mli kild qaytmasndan imtina etmmsi kimi ilri qeyd etmk olar. Hminin kiinin d qadnn xrcini dmk v onu evdn ixrac etmmk kimi aillik qaydalarna ml etmsi vacib saylr.

161. ziyyt qsdi il iiln and sndrmaq vacibdir. Bel ki, bir kiinin z daimi hyat yoldana ziyyt vermk n dr ay v ya hmilik olaraq onunla yaxnlamamas n and irs, bu and sndrb yolda il cinsi laqd olmal, hminin and sndrmaq kffarsini vermlidir. Bel bir and iyla adlanr.

162. Yaxn adamlar v dostlar haqqnda yersiz tssbkelik etmk haramdr. Buna misal olaraq onlar batil trzd tantdrmaq, baqalarnn haqqn onlara vermk, onlara qar zlmkarla skut etmk v ya onlara qar ediln zlmkarla kmk etmk kimi hallar qeyd etmk olar.

163. Qadnn he bir zru olmadan z ri il yaayda ri v xlaqi vziflr ml etmkdn boyun qarmas haramdr.

164. Kiinin z ailsin qar yax rftar trk edib ailvi yaayda ri v xlaqi vziflr ml etmkdn boyun qarmas haramdr.

165. Kiinin hddi-blua atmam istr daimi, istrs d mvqqti yolda il yaxnlq etmsi haramdr. Bu msld is onun raz olub-olmamas arasnda he bir frq yoxdur.

166. str daimi, istrs d mvqqti hyat yolda il heyz (ayba) v nifas hallarnda cinsi

laqd olmaq hm kiiy, hm d qadna haram saylr. Bu is haqqnda oxlu tkid olunmu haram ilrdndir.

4 dd szndn mqsd z rindn ayrlm qadnn myyn mddtdk r getmyib, tk

qalmasndan ibartdir.

28

167. Qadna lazm olan yerlrd znn hamil olduunu gizltmk, heyz v ya pak olmas hallarndan xbr vermmk, hminin bu bard yalandan xbr vermk kimi ilri haram

saylr. Buna misal olaraq, iddsinin sona atb-atmamas v ya kiinin rcu (qayda) haqq olub-olmamasn bilmk n qadndan bu kimi suallarn soruulmas hallarn qeyd etmk olar.

168. Kiinin z hyat yoldana ziyyt vermsi haramdr. Bel ki, onu tlaq verrk, iddnin sonunda qaydb v ziyyt niyyti il yenidn onu tlaq verib bu vasit il onun baqas il ail hyat qurmas v ya idddn sonra azad olmasnn qarsn almas nzrd tutulur.

169. Tdlis haramdr. Bel ki, istr qz, istrs d onun ri v rfi vlisi trfindn eli n

qz qeyri-hqiqi trzd triflyib, elini aldatmaq nzrd tutulur ki, buna misal olaraq qz

salam, all, eybsiz v s. yax xsusiyytlrl triflmyi qeyd etmk olar. Hminin gizldilmi eybin, nikah qdinin pozulmasna sbb olan eyblrdn v ya baqa eyblrdn olmas arasnda he bir frq yoxdur. Bu ml haram saylmaqdan lav, ritd buyurulmu eyblrin gizldilmsindn olarsa, kiinin trfindn nikah qdinin pozulmas haqqn qoruyub saxlayr. Bel ki, kiinin bu halda tlaq vermdn nikah qdini pozmaa haqq vardr.

170. Hccin Nisa tvaf v ya mfrd mr mlini yerin yetirmyn, hminin bu mli shv yerin yetirn hr bir mkllfin z halal yolda il cinsi laqd olmas haramdr. nki bel bir xs bu tvafn qzasn z v ya naibi vasitsi il yerin yetirmyinc, ehram halnda saylr. Bel bir mkllfin kii, qadn, hddi-blu v ya kiik yal uaq olmas arasnda he bir frq yoxdur.

171. Yuxarda qeyd olunmu mkllf n z tvafn yerin yetirmyinc evlnmk v ya evlndirilmsi haramdr. Lakin hli-snnt kimi Nisa tvafna inanmayanlar bu hkm daxil deyildir. Bel ki, bu cr xslr n vvlki v ya yeni yolda haram saylmr. El buna gr d i qadn v ya kiinin Nisa tvaf ncam vermmi snni kii v ya qadnla ail hyat qurmas haram deyildir.

172. Kiinin aada qeyd olunan znn yeddi dst nisbi mhrmlri il evlnmsi haramdr:

1-Ana, anann anas (nn), atann anas n qdr yuxar gets d (ulu baba, ulu nn v s.); 2-Qz, qzn qz, oulun qz n qdr aa gets; 3-Ata v ana trfindn hminin yalnz ata v ya yalnz ana trfindn saylan bac; 4-Ata v ana trfindn hminin yalnz ata v ya yalnz ana trfindn saylan qardan qz

v nvlri hr n qdr aa gets; 5-Ata v ana hminin yalnz ata v ya yalnz atan trfindn saylan bac qz v nvlr hr

n qdr aa gedrs; 6-Bibi, atann v ya anann bibisi; hr n qdr yuxar gedrs. 7-Xala, atann v ya anann xalas; hr n qdr yuxar gedrs. 173. Kiinin yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il evlnmsi, htta onlarn zinadan dnyaya

glmsi halnda bel haram saylr. Msln, zinadan dnyaya glmi ana, qz v s... 174. Kiinin yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il evlnmsi, onlarn sd mhrmi olduu

halnda bel haram saylr. Msln, sd anas, sd qz v s. 175. Qadnn kiiy aid qeyd olunduu kimi, znn yeddi dst nisbi mhrmlri il ail

hyat qurmas haramdr. Onlar is aadaklardan ibartdir: 1-Oul, oulun olu, qzn olu v n qdr aa gedrs; 2-Ata, atann atas, anann atas v n qdr yuxar gedrs; 3-str ata v ana, istrs d yalnz ata v ya yalnz ana trfindn saylan qarda; 4-Qardan olu v nvlri; 5-Bacnn olu v nvlri4 6-Atann qarda (mi), hminin ata v ya anann misi; n qdr yuxar gedrs. 7-Day, hminin ata v ya anan days, hr n qdr yuxar gedrs. 176. Qadnn yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il ail hyat qurmas htta onlarn zinadan

dnyaya glmsi halnda bel, haram saylr. Msln, zinadan yaranm ata, oul v s.

29

177. Qadnn yuxarda qeyd olunmu yeddi dst il ail hyat qurmas, onlarn sd mhrmi olduu halnda bel haram saylr. Msln, sd yemk vasitsi il qadna ata, olu, qarda, qarda olu, bac olu, mi, day v s.

178. Kiinin rbib il evlnmsi haramdr. Rbib is z hyat yoldann vvlki v ya sonrak rlrindn olan qz v nvlrindn ibartdir. lbtt o qadnla yaxnln hyata kemsi, bunun rti saylr.

179. Kiinin bir qadnla nikah qdi oxunan kimi, o qadnn anas, atasnn anas, hminin anasnn anas il evlnmsi haramdr.

180. Kiinin z olunun hyat yolda (glini) il evlnmsi haramdr. 181. Qadnn z rinin atas il (hr n qdr yuxar gedrs) ail hyat qurmas haramdr. 182. Oulun z atasnn hyat yolda il evlnmsi v baqa szl, qadnn z rinin olu il

v nvlri il (hr n qdr aa gedrs) ail hyat qurmas haramdr. 183. Kiinin eyni zamanda iki bac il evlnmsi haramdr. Bunun is istr eyni zamanda,

istrs d fasil il nikah qdinin oxunmas arasnda he bir frqi yoxdur. kinci nikah haram saylr.

184. Kiinin z ailsindn icaz almadan onun qarda qz il v ya bacs qz il evlnmsi haramdr.

185. Kiinin livat etdiyi xsin anas, bacs v qz il evlnmsi haramdr. Bunun is uaqlq v ya hddi-blu hallarnda etmsi arasnda he bir frqi yoxdur. Lakin bu (pis) ii grn xsin anas, bacs v ya qz livat vern xs haram deyildir.

186. Drd daimi hyat yolda olan kiinin beinci, altnc v ya daha ox qadnlala (daimi) nikah qurmas haramdr.

187. Ehtiyata sasn kiinin daltl keincyin imkansz olduunu bildikd, ikinci, nc v daha ox qadnlarla evlnmsi haramdr.

188. Mslman kiinin hli kitabdan saylmayan hr hans bir kafir qadnla nikah qurmas da haram saylr. lbtt bu haqda mxtlif nzrlr mvcuddur.

189. Mslman qadnn istr hli kitab, istrs d qeyri hli kitabdan olan qeyri-mslman bir kii il daimi v ya mvqqti olaraq ail hyat qurmas haramdr.

190. Daimi hyat yoldann z rindn icaz almadan evdn l xmas v ya sfr getmsi haramdr. Lakin vacib olan hcc v mr sfrlri, zruri malic, mdafi cihad v ya ibtidai cihadda kmk etmk kimi zruri hallarda bu ilrin eyni vacib saylmasna yqin etdikd, hminin mslmanlar rhbrinin gstrii olarsa, evdn xaric olmaq v ya sfr getmk haram saylmaz.

191. nsann zndn yaranm v rit baxmndan z vlad saylan vladn inkar etmk

haramdr. Lakin ri hakimin hkm v ya znn yqin etdiyi hallarnda bu i haram saylmr. 192. Kiinin z ailsi vasitsi il vladnn saxlanmlmas hminin istr az v ya ox

miqdarda pullu, istrs d pulsuz hallarnda sd vermk istyrkn onun qarsn almas haramdr. Hminin onu istr pullu, istrs d pulsuz olaraq sd vermsin mcbur etmk d

haram saylr. Digr trfdn ri vzif miqdarndan artq olaraq atann xrc vermsini tlb etmk d haram ilrdndir.

193. Bir mclisd (halda) qadn df tlaq verib (boayb), dzgn tlaq saylan ilri onun n hazrlamaq haramdr v bu qadn bel bir tlaq vasitsi il o kiinin ailsi olmasndan xaric olmaz.

194. Kiinin df tlaq verdiyi qadnla fasilsiz (ayr bir mhllil olmadan) evlnmsi, haramdr. Bel ki, bir kii z hyat yoldan dzgn trzd tlaq verrs, bu qadn mvqqti olaraq o kiiy haram olar. Bel bir qadn ayr bir kii il evlnib onunla yaxnlqdan olduqdan, hminin o kiidn ayrlb v ya onun vfatndan sonra ilk ri il evln bilr.

195. ri itgin dm bir qadnn baqa bir kiiy r getmsi haramdr. Lakin rinin vfat

etmsini bilmk v ya ri hakim mracit etmk hallarnda bu i haram saylmaz. Bel ki,

ri hakim mracit etdikdn sonra, hakim drd il mddtind axtara mul olur v qadnn

30

ri taplmadqda onun vlisi v ya ri hakim trfindn tla oxunur v qadnn iddsi sona atdqdan sonar baqa bir kiiy r ged bilr.

196. la haramdr. Bu is bir kiinin z yoldana ziyyt vermk n drd ay v ya bdlik olaraq onunla yaxnlamamas n and imsindn ibartdir. Bel bir and imk insann hdsin ds d, haram saylr v onu pozub kffarsini vermk zruridir. (Bu mlin kffarsin aid 161-ci msld izah verilmidir).

197. Kiinin gman v ya ayr bir etibarl xsdn eitdiyin sasn, yqin etmdiyi halda z ailsin zinakarlq nisbtini vermsi haramdr. Htta yqin etdiyi halda bel bir nisbti vermmsi lazmdr. nki bu cr hallarda hakim qarsnda drd nfr ahid gtirmyib v yaxud lian vasitsi il iddiasn isbat ed bilmdikd ona qzf5 czas verilmlidir.

198. Kiinin lian ncam verdiyi qadnla evlnmsi haramdr. Lian szndn mqsd budur ki, kii z ailsin zinakarlq nisbti verib yaxud ondan dnyaya glmi uan znn olmadn iddia etdikdn sonra birlikd hakimin yanna gedrk hr biri znn dz o birinin

is yalan olduunu isbat etmk n drd Qurani andlar imlidirlr. Bel bir halda is onlarn nikah qdi pozularaq bir-birlrin bdi haram olurlar.

199. Kiinin doqquz df iddi tlaq verdiyi qadn, hr birinci v ikinci dfd baqa bir kiiy baqa bir kiiy r gedrs, onunla bir daha evlnmsi haram saylr. Bel ki, o qadn doqquzuncu tlaqdan sonar o kiiy bdi olaraq haram olur. ddi tlaq bard (dini hkam risallrind trafl izahlar verilmidir).

200. rli v ya baqa birisinin iddsind olan qadnla nikah qdi balamaq haramdr. Onlar (kii v qadn) bunu bilrkdn ncam verrs, qadnn ri vfat ets v onu tlaq vers bel, bir-birlrin bdi haram olarlar.

201. Kiinin rd v ya riciyy iddsi halnda olan zinakarlq etdiyi qadnla evlnmsi haramdr. nki bel bir qadnn ri vfat ets v ya ondan ayrlan halda bel zinakarlq edn kiiy bdi haram saylr.

202. Haqqnda qzf olan lal v ya kar qadnla evlnmk haramdr. Bel ki, bir kii dana

bilmyn v ya eitmyn yoldana zinakarlq nisbti verdikdn sonra onu ri dlil il isbat ed bilms, onlarn nikah qdi batil olub, o qadn da kiiy bdi haram saylr. Hminin o kiinin sonradan qzf etdiyi qadnla evlnm haqq yoxdur.

203. Xalas v ya bibisi il zinakarlq edn xsin onlarn qz il evlnmsi haramdr. Bu bard is mxtlif nzrlr mvcuddur.

204. slam ritind hicab (rtk) qadn n haqqnda oxlu tkid olunmu vaciblrdn saylr. Bel ki, qadnn zn baqa kiilr gstrmsi n bznmsi haramdr. Lakin z, llr v geyimin zahiri grn kimi adi v tbii yerlrin, hminin znn ritd istisna olunmu hallarda gstrilmsi is haram deyildir. Onlar is aadaklardan ibartdir:

1-r; 2-Nisbi mhrmlri; (qarda, qarda olu v s.). 3-Sd mhrmlri; 4-Sbbi mrhmlr; 5-Dlilr; 6-Qocalq sbbindn cinsi cazibsi olmayan halda; (amma bu halda bel zn bzmmsi

rt olunur). 7-Hddi-blua atmam olan uaqlar. 205. Kafirlrin hyat yoldalarn onlara qaytarb thvil vermk haramdr. Bel ki, z

rlrindn ayrlaraq mslmanlar iin glib, islam hkumtin pnah gtirmi qadnlarn imanlarnn doruluu sabit olarsa, kafir rlr qar ballqlar ksilr. Bel bir halda onlarn geri qaytarlmas is haram saylr. Hminin onlarn mslmanlar il ail hyat qurmas da caizdir.

5 Qzf szndn mqsd birinin digrin zinakarlq v ya livat nisbti vermsindn ibartdir ki, bel

bir halda z iddiasn isbat ed bilmyn xs myyn hdd czalandr.

31

206. Kiinin istr hvtamiz, istrs d adi baxla namhrm qadnn z v llrindn baqa yerlrin baxmas haramdr. Amma ab gstrmy adt etmi v birinin nhy etmsin mhl

qoymayan qadnlarn bdnlrinin bzi hisssin hvtsiz baxmaq haram saylmr. Buna misal olaraq kafir qadnlar v ya onlardan tqlid edn bir sra mslmanlar qeyd etmk olar. Hminin namhrm qadnlarn z v llrin hvt gz il baxmaq da haramdr.

207. Qadnn istr hvtamiz, istrs d adi baxla namhrm bir kiinin adtn knar aq olmayan bdn hisslrin baxmas haramdr. Adti zr aq olan (z, ba v s. kimi) yerlr hvt gz il baxmas is haram saylr.

208. Qeyri-ri yolla kii il qadnn bir-biri il cinsi laqd olmas (zinakarlq etmsi) haramdr. Hminin bu iin btn mqddimlri d haram saylr ki, buna misal olaraq telefon, mktub v ya ifahi kild shbtlmk, zaman v ya mkan n snd imzalamaq, haram olan hdf doru hrkt etmk, hvtamiz bax, grmk v sair bu kimi ilri qeyd etmk olar.

209. Kiilrin bir-birlri il hmcinsbazlq (livat) v kiinin baqa bir kii v ya olana hvtamiz bax kimi mqddimlri d haramdr.

210. Qadnlarn bir-birlri il hmcinsbazlq (msahiq) etmsi haramdr. Onlarn istr bir-biri il doma, istrs d gey olmas, rli v ya rsiz olmas, hminin hr ikisi v yaxud birinin hddi-blua atb-atmamas arasnda he bir frq yoxdur. Onlardan biri hddi-blua atm olduqda, bu iin haramlq hkm mhz ona aiddir. Hminin zinakarlq bard deyildiyi kimi, bu mlin d btn mqddimlri haram saylr.

211. Yaxn v mhrm olmayan, hminin zruri saylmayan halda iki ryan kii v ya iki ryan qadnn bir rtk altnda yatmas haramdr. Buna misal olaraq ata il oul v ya ana il qz qeyd etmk olar. Hminin htta geyimli halda olan namhrm kii il qadnn bir rtk altnda yatmas bel haramdr v bel gnahlarn znmxsus czalar vardr.

212. ki nfr arasnda zinakarlq, livat v ya msahiq n vasitilik etmk haramdr. 213. Mqdds islam ritind mumiyytl kiinin z yolda v ya qadn olan qulu,

qadnn is z yolda v ya kii olan sahibi il cinsi laqd olub lzzt aparmasndan baqa hr nv hvt v lzztlr haram saylr. Bel ki, bu lzztlrin istimna yolu, z v ya baqas il aparlmas, hminin baqasnn insan v ya heyvan olmas, insann z il mvafiq v ya mxalif cinsd olmas arasnda he bir frq yoxdur. Digr trfdn bu lzztin, bax, pmk, bdnin toxunmas v ya yaxnlq il hyata kemsi arasnda da he bir frq yoxdur.

214. Kii z vrtini (qabaq v arxasn) hyat yoldandan baqa yaxn pisdn ayrd etmyi bacaran kii v ya qadndan rtmsi vacibdir. Namaz vaxt vrtlrini rtmdikd is onun namaz batil saylr.

215. Hr bir insann istr mhrm, istrs d namhrm saylan ayr bir kii v ya qadnn vrtin baxmas haramdr. Amma yaxn pisdn ayrd ed bilmyn uaq, hyat yolda (r v arvad) hminin zruri hallar, bu hkmdn istisna olunmudur.

216. Mhrm v ya namhrm kiinin bir qadn n doan zaman mamalq etmsi haramdr. Lakin qadnn z ri v zruri hallar bu msldn istisna olunmudur.

217. Kiinin z yoldana qar, tilsmi, drman v baqa yollarla balayb meylsiz etmk, zifltmk v ya cinsi qvvsini aradan aparmaq kimi ilr haramdr hminin qadnda da myyn yollarla tinlik yaradb rinin ona yaxnlamamasnn qarsna almaq haram saylr.

218. Ana btnind ntf balandqdan sonra istr vvllr, istrs d doua qdr mddtd uan saldrlmas (abort) haramdr. Bunun is ua saldrann ata, ana v ya nc bir xs olmas, hminin onlarn icazsinin olub-olmamas arasnda he bir frq yoxdur. Bel ki, btn hallarda is diy v kffary sbb olur. Lakin anann hyatnn thlkd olmas v sair bu kimi zruri hallarda haram (v gnah) deyildir.

219. Qadnn bax v toxunmaa ehtiyac olan mayin, malic, crrahi ml, dou v bu kimi btn ilrin qadn hkiminin li il hyata kemsi vacibdir. Zruri hallarda is (kii hkiminin qadn malic etmsinin myyn rtlr sasn) he bir eybi yoxdur.

32

220. Kiinin d bax v toxunmaa ehtiyac olan, yuxarda qeyd olunmu btn maliclri, kii hkiminin li il hyata kemlidir. Zruri hallarda is (myyn rtlr sasn qadn hkiminin malic etmsin) icaz verilmidir.

33

DDRRDDNNCC FFSSLL

MAL, TCART, TLF V SAR BU KM MVZULARA AD MSLLR

221. z v ailsinin yaay (dolanq) xrcini dmk v ya borcunu qaytarmaq n ilmy imkan olan, hminin dolan ayr bir yol il keinmyn hr bir kii v ya qadnn myyn bir i, ticart v sair glirli ilr mul olmas vacib saylr. Hr bir insann qeyd olunmu ehtiyaclarn dmk n zn uyun bir i mul olmamas il haramdr.

222. Sahibi olmayan sahlr, sular v sair mbah imkanlardan istifad etmk, caiz olsa da onlardan baqasnn mhrumiyytin sbb olacaq v z ehtiyacndan artq miqdarda istifad etmk, haram saylr.

223. Hr insana z malnda (var-dvltind) israfkarlq etmsi haram saylr. Bel ki, tlf saylan bir hdd z maln xrclmsi, maln baqalarna verib, aradan aparmaq, hminin onu icary verrk baqalarn lind tlf olmas hallar bu qbildndir.

224. Tbzir yni z maln haram bir i n xrclmk haramdr. 225. Dv, ink, qoyun, at, qatr, toyuq, bal ars v bu kimi heyvanlarn xrcini ot almaq,

otlaqda otarmaq v sair vasitlrl dmk vacibdir. ks tqdird is onlar satb z ixtiyarndan xaric etmk zruridir.

226. Heyvanlarn ban Allah adndan baqa z nzrlrind mqdds v mqrrb saylan bt, gn, ink, da, aac, pir v s. bu kimi adlarla deyib ksmk haramdr. Bu ml, haram saylmaqdan lav heyvann murdarlanmas, hminin maln tlf olmasna sbb olur.

227. str z, istrs d baqas trfindn qsb olunmu maln drhal z sahibin qaytarlmas vacibdir. Bel ki, vvla: maln znn geri qaytarlmas vacibdir; kinci: qsb olunan zamann pulu verilmlidir; nc: onun lind vcuda gln hr nv eyb v atmamazlq aradan qaldrlmaldr; Drdnc: qsbi maldan ldn olunmu sd, yun, bal v s. eylr sahibin qaytarlmal; Beinci: Tlf olub, aradan getmi mnftlrin qiymtinin geri qaytarlmas.

228. Qaytarmaq imkan v qorumaq hququ olmadqda, htta qsb yolu il ld olunmayan baqasnn maln sahibin qaytarmaq vacibdir. ks tqdird is yuxarda qeyd olunmu hallar ona da amil olacaqdr.

229. Qsb olunmu maln z mvcud olduqda onun brabr qiymti v vzini qaytarmaq vacibdir. Amma quyu, ay v bu kimi yerlr dm v yaxud zalmn zorla qsbkardan ald qzl pul v ya zk kimi qaytarlmas mmkn olmayan yalarn (ziyan dnilmlidir). Bu is hylul vzi adlanr.

230. Mal sahibini mal l dm btn xslrdn raz salmaq vacibdir. nki malikin onlarn hr birindn z haqqn tlb etmsin haqq vardr. Bel ki, birinin mal on nfr arasnda ldn-l drk, onuncu nfrin lind aradan gedrs, maln sahibinin on nfrin hr hans birindn haqqn tlb etmy haqq vardr ki, bel bir halda maln qiymtini ona dmk vacib saylr. Mal sahibi, mal thvil verdiyi xs mracit etmli v nticd mal tlf edn xs onun ziyann dmsi atacaqdr.

gr mal, onuncu nfrin ixtiyarnda olsa bel, sahibinin onu tlb etmy haqq vardr. Onlarn hr hans birindn z maln tlb edrs, onun maln qaytarmal, amma buna imkanlar atmadqda is maln qiymtini hylul vzi nvannda dmlidirlr.

231. Bir mal tapan v ya baqa bir tapan xsdn ona atan xsin qqraraq taplm maln z yannda olduunu bildirmsi vacibdir. Bellikl tapm mal bir nfrin ixtiyarnda olduqda onu bu bildiri eyni vacib, bir ne nfrin ixtiyarnda olduqda is bu i onlarn hr birin kifayi vacib saylr.

232. Sahibi trfindn hr hans bir sbb gr atlm v aradan getm thlksind olan sd mr, hminin yaxn pisdn ayrd ed biln v bilmyn ua gtrb saxlamaq vacibdir.

34

233. str borc, istrs d mamild slmilik etmk haramdr. Bunun is slm vernl olann bir-biri il qohum v ya gey olmas arasnda he bir frqi yoxdur. Amma aadak hallar bu hkmdn istisna olunmudur:

1-Zrurt zndn slm almaq; 2-Slm alann mslman, vernin is kafir olmas; (bu iki halda slmilik yalnz onu alan

n caizdir).

3-Ata il oul arasnda slmilik; 4-r il arvad arasnda slmilik. 234. Al-verd gizli olaraq bir mal ayr mal ad il, qarq mal xalis mal ad il v ya zahiri

il batini arasnda frq olan mal satmaq haramdr. Buna misal olaraq, yeyinti mmulat, geyim, nqliyy vsaiti, ev v s. mvzular qeyd etmk olar. Hminin icar, mzarib, mzari v s. mamillrd frldaqlq edrk bu yolla faydalanmaq da haram saylr.

235. Birindn razlq almadan ona istr evi, istr ba, istrs d bir mlkin daxil olmaq haramdr. Amma mumi v ya xsusi trzd mlk sahibinin razlna bir nv lamt olarsa, bel bir i haram saylmaz.

236. Baqasnn malndan sahibinin razl olmayan v ya onun razlndan kk edn hallarda istifad etmk haramdr. Bel ki, istifad edn xsin yoxsul v ya varl olmas, onun vzini vermy niyy edib-etmmsi hminin doma v ya gey olmas arasnda he bir frq yoxdur. Lakin bununla bel aadak hallar istisna olunmudur:

1-Zrurt hallar; 2-tmk (kemk) haqq ad il tsrrf etmk; bel ki, tsadf halda yolu bir ba v ya

meyv aacnn yanndan dn xsin, ba v ya aac sahibinin razln bilms d istr aacdan istrs d yer tklm meyvlrdn bir az yemsi caizdir.

3-Allah-taalan istifad etmk n icaz verdiyi evlr v ya ev yalar; onlar is vladlar, ata, ana, qardalar, baclar, milr, bibilr, daylar, xalalar v dostlar. Hminin kilidi xsin lind olan evlrdn ibartdir. nki mqdds ritin gstriin sasn, insan bu kimi evlrin sahiblrinin razln ld etmdn, onlardan oturmaq, yatmaq, namaz qlmaq, hminin orada

olan yeyinti mmulatndan yeyib-imk kimi adi istifadlr apara bilr. 237. Qsbkarlq haramdr. Bu szdn xalqn maln (haqsz yer) l alb, z ixtiyarna

keirmk mnas nzrd tutulur. Bel ki, bu qsbkarln o maldan ayr istifadlrin edib-etmmsi, icary verdiyi mal kimi onun zndn, hminin sahibsiz sahni onun dalarn tmizlyn xsin lindn almaq kimi mnftindn istifad etmsi, bir xsin yannda girov qoyulmu maldan onu alann icazsi olmadan istifad etmk v ya baqalarn bir i grmy mcbur etmk kimi ml (i) saylmas arasnda he bir frq yoxdur.

238. Baqalarnn mlk saylan v ya baqasnn tapdalamaq hesab olunan yerlrdn istifad etmk haramdr. Buna misal olaraq birinin hququna tcavz saylaraq onun quyusu yannda quyu qazma qeyd etmk olar.

239. Birinin qonu v ya baqalarnn zrr-ziyanna sbb olaraq z xsi mlkindn istifad etmsi haramdr. Hminin bel bir istifadnin trk edilmsi, onun sahibi n d zrrverici v ya tinlik saylmamaldr.

240. Xalqn get-glin mane saylan halda bir xsin mumi yollar, klr v xiyabanlardan z xsi mal kimi istifad etmsi haramdr.

241. mumi yollarda xalqn halna mane saylan halda balkon tikmk, novdan kmk, yeralt qaznt ii aparmaq, quyu qazmaq v ya arx kmk kimi ilr haram saylr.

242. hr v ya knd kimi abadlq yerlrind ink, qoyun toyuq v bu kimi heyvanlarn tutulub z ixtiyarna keirilmsi haramdr. Hminin shrada qamaq v ya mdafi yolu il zn yrtclardan qoruyub saxlaya biln at, dv, ink v bu kimi heyvanlarn tutulub z xsi ixtiyarna keirmsi d haram saylr. Bel ki, bu ii grn xslr zamin saylb (heyvann z, qiymti v s. qarsnda cavabdehdir).

243. Bir xsin sahibi mchul (qeyri-mlum) olan malda tsrrf (l alb istifad) etmsi haramdr. Bel ki, bu maln onun z v ya baqasnn ixtiyarnda olmas arasnda he bir frq yoxdur.

35

244. Borclu xs z borcunu dmkdn boyun qarmayarsa, borc vern xsin gizlind onun pulundan (malndan) verdiyi borcu miqdarnda gtrmsi haram saylr.

245. Yoxsulun zkat, seyyidin is xms miqdarnda ri vziflrini yerin yetirmyib (xms v zkat vermyn xslrin) pulundan (malndan gizli kild gtrmsi) haramdr. Mslmanlarn vliyyi-mrinin icazsi olduqda is bu i haram saylmaz.

36

BBEENNCC FFSSLL

YEMK, GEYM V CANIQORUMAA AD MSLLR

246. nsan z bdnini nzri clb edn hr nv zrrdn qoruyub saxlamas vacibdir. Hminin zn hiss olunan v ya brk xstliy sbb olan hrktdn qorumas da vacibdir.

247. nsann lm v ya sair thlklr yaradan hcum qarsnda imkan olan hr hans bir vasit il zn mdafi etmsi vacibdir. Bel ki, hcum ednin istr insan, istr heyvan, istrs d sair hadislrdn olmas arasnda he bir frq yoxdur. Hminin bu mdafi hcum ednin ziyan grmsi, yaralanmas v ya qtlin sbb olsa bel, vacib saylr.

248. Pullu balqlardan baqa su heyvanlarnn t, yumurta v sair bdn zvlrindn yemk haramdr. Bellikl ti haram olan hr bir heyvann t, yumurta v sair bdn zvlrinin yeyilmsi haram saylr.

249. ti halal olan heyvanlarn tindn yemk v sair istifadlr aparmaq, hminin ti haram olan heyvann bir sra istifad v faydalar n tzkiy olunmas vacibdir. Hr bir heyvann tzkiy6 olunmas is mqdds ritd buyurulduu kimi hyata kemlidir. Bel ki, dvnin tzkiy olunmas nhr etmk,7 bir ox heyvanlarn tzkiy olunmas bann ksilmsi, vhi heyvanlarn tzkiy olunmas ovlamaq, su heyvanlarnn tzkiy olunmas onlarn diri halda sudan xarlmas v yirtknin tzkiy olunmas is myyn bir qab v ya yerd hiyazt8

vasitsi il hyata kemlidir. Hminin (heyvanlar bzi vaxtlar) zruri tzkiy vasitsi il d tzkiy olunurlar. Buna misal olaraq quy