smail Bilgin _ Elveda Balkanlar (Unutulan Vatan)

Kitaplar, uygarla yol gsteren klardr.

UYARI:

www.kitapsevenler.com

Kitap sevenlerin yeni buluma noktasndan herkese merhabalar...

Cehaletin yenildii, sevginin, iyiliin ve bilginin paylald yer olarak

grdmz sitemizdeki

tm e-kitaplar, 5846 Sayl Kanun'un ilgili maddesine

istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacyla

ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuan "Braille Not Speak", kabartma

ekran

vebenzeri yardmc aralara, uyumluolacak ekilde, "TXT","DOC" ve "HTML" gibi

formatlarda, tarayc ve OCR (optik

karakter tanma) yazlm kullanlarak, sadece grmeengelliler iin,

hazrlanmaktadr. Tmyle cretsiz olan sitemizdeki

e-kitaplar, "Engelli-engelsiz elele"dncesiyle, hibir ticari ama

gzetilmeksizin, tamamen gnlllk

esasna dayal olarak, engelli-engelsiz Yardmsever arkadalarmzn youn emei

sayesinde, grme engelli kitap sevenlerin

istifadesine sunulmaktadr. Bu e-kitaplar hibirekilde ticari amala veya

kanuna aykr olarak kullanlamaz, kullandrlamaz. Aksi kullanmdan doabilecek

tmyasalsorumluluklar kullanana aittir.

Sitemizin amac asla eser sahiplerine zarar vermek deildir.

www.kitapsevenler.com

web sitesinin amac grme engellilerin kitap okuma hak ve zgrln yceltmek

ve kitap okuma alkanln pekitirmektir.

Sevginin olduu gibi, bilginin de paylaldka pekieceine inanyoruz.

Tm kitap dostlarna, grme engellilerin kitap okuyabilmeleri iin gsterdikleri

abalardan ve

yaptklar katklardan tr teekkr ediyoruz.

Bilgi paylamakla oalr.

LGL KANUN:

5846 Sayl Kanun'un "altnc Blm-eitli Hkmler" blmnde yeralan "EK

MADDE 11" : "ders

kitaplar dahil, alenilemi veya yaymlanm yazl ilim ve edebiyat

eserlerinin engelliler iin retilmi bir nshas yoksa

hibir ticar amagdlmeksizin bir engellinin kullanm iin kendisi veya

nc bir kii tek nsha olarak

ya da engellilere ynelik hizmet veren eitim kurumu, vakf veya dernek gibi

kurulular tarafndan ihtiya kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri

formatlarda oaltlmas veya dn verilmesi

bu Kanunda ngrlen izinler alnmadan gerekletirilebilir."Bu nshalar hibir

ekilde satlamaz, ticarete konu edilemez ve amac dnda kullanlamaz ve

kullandrlamaz.

Ayrca bu nshalar zerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin

bulundurulmas ve oaltm amacnn belirtilmesi zorunludur."

bu e-kitap Grme engelliler iin dzenlenmitir.

Kitap taramak gerekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir itir. Ne

mutlu ki, bir grme

engellinin, dzgn taranm ve hazrlanm bir e-kitab okuyabilmesinden duyduu

sevinci paylaabilmek

tm zahmete deer. Sizler de bu mutluluu paylaabilmek iin bir kitabnz

tarayp,

kitapsevenler@gmail.com

Adresine gndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katlmay dnebilirsiniz.

Bu Kitaplar size gelene kadar verilen emee ve kanunlara sayg gstererek ltfen

bu aklamalar silmeyiniz.

Siz de bir grme engelliye, okuyabilecei formatlarda, bir kitap armaan

ediniz...

Teekkrler.

Ne Mutlu Bilgi iin, Bilgece yaayanlara.

Tarayan: Yusuf Alparslan

smail Bilgin _ Elveda Balkanlar (Unutulan Vatan)

"Szlatr baz saatler dayanlmaz bir ac,

Kk toprakta kalp kendi kesilmi aac.

Ruh arar baka teselli her esen rzgrda,

Ne yazk! Domuyoruz imdi o topraklarda."

Yahya Kemal Beyatl

Bu kitap, her Rumeli trksnde aklmza gelen, bizim diyarlarda ehit den,

gazi olan, muhacir duruma dp oralar terk etmek zorunda kalanlara ithaf

edilmitir.

elveda balkanlar

unutulan vatan

ismail bilgin

Bu kitap

Emine Erolu'mn yayn ynetmenliinde,

Adem KoaVn editrlnde yayna hazrland.

Kapak tasarm Ravza Kzltn,

mizanpaj Sibel Yaln

tarafndan yapld.

1. bask olarak 2007 Kasm aynda yaymland.

Kitabn Uluslararas Seri Numaras

(ISBN) : 978-975-263-679-8

rtibat: Alayksk Cad. No: 11 Caalolu I istanbul Yazma : P.K. 50 Sirkeci I

stanbul Telefon: (0212)511 24 24 Faks : (0212) 512 40 00

www. timas .com. tr timas0Mitnas.com.tr

Bask ve cilt:

Sistem Matbaaclk

Ylanl Ayazma Sok. No: 8

Davtpaa-Topkap/stanbul

Tel: (0212)482 1101

TMA YAYINLARI/1756 TARH-ROMAN/3

Eserin her hakk anlamal olarak Tima Yaynlan'na aittir. zinsiz

yaynlanamaz. Kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.

elveda balkanlar"""1"""

unutulan vatan

TMA YAYINLARI

STANBUL 2007

964 ytlnda Gelibolu'nun Evrcc bucanda dodu. oo j/fe i'c ortaokulu

Evrce'de, liseyi Gelibolu'da bitirdi ve "~* stanbul niversitesi Mhendislik

Fakltesi, Jeoloji Mhendislii Blmn kazand. 1993 ylnda yksek lisansn,

1999 ylnda doktorasn tamamlayarak jeoloji doktoru unvann ald.

2000 ylnda, akademik hayatn srdrd stanbul niversitesi'nden ayrld.

Hlen bir kamu kurumunda jeoloji mhendisi olarak almaktadr. Yaynlanm

makaleleri bulunan yazarn, edeb faaliyetlerinin yan sra bilimsel almalar

da srmektedir.

Dier Eserleri:

anakkale Destan-Gerek Efsanelerin yks

Sarkam-Bcyaz Hzn

Medine Mdafaas-l Kaplan Fahrettin Paa

anakkale'ye Gidenler

Gelibolu

Tarayan: Yusuf Alparslan

NSZ

Yahya Kemal, Balkanlar iin; "Trkler, bir deniz gibi Balkanlardan ekilmi

lkin tuzunu brakm, btn o topraklar Trklk kokuyor." diyor.

Balkanlar tam 500 sene boyunca, dayla tayla, kurduyla kuuyla, tozuyla

topra ile bize yar olmu diyarlard. Bu nazl diyarlar daha sonra 93 Harbi

diye bilinen 1877-78 Osmanl-Rus sava ile elimizden kmaya balam,

Balkanlara yerleen Trkler son 125 yl gibi uzun bir zaman diliminde byk

aclar, byk skntlar ekmilerdir. Fetih iin balayan gidi, byk bir

muhacerete dnm, bu geri ekili Balkan Harbi'nde krk gn gibi bir ksa

zamanda oiup bitmitir. Sistematik olarak yaptrtlan srgnlerle, korkutmayla

ve vahetlerle bir millet Balkanlarda yok edilmek istenmitir. Ama Trk'n

brakt tuz tortular halen Balkanlarda kprler, hanlar, hamamlar, camiler ve

mezarlklarla erimemi ve erimeyecektir...

Kafilelerle Balkanlardan gelenlerin torunlar hl bir Rumeli Trksnde

dedelerinin o ac glerini hatrlamaktadrlar.

Trk milleti zor bir corafyada hayatn devam ettirmektedir. Bugnk hayat

hakkn da ne kadar zor artlar altnda kazanabildiini de iyi bilmektedir. Bu

vesile ile Balkan Sava'n anlamadan anakkale'yi ve Kurtulu Sava'n

anlamann mmkn olmad kanaatindeyim. zellikle yarn ki Trkiye'ye yn

verecek genlerin bu olaylar dizisini iyi anlamalar midi ve dncesiyle

kitabm yazmaya gayret ettim. Takdir elbette sayn okuyucularndr...

6 ELVEDA BALKANLAR

Kitabn yazm ncesindeki aratrmalarm srasnda bilmediim birok kahramanla

tantm. Sizlerin de tanmanz dilei ile iyi okumalar efendim.

Bu kitabn yazm esnasnda beni destekleyen ve sosyal hayatlarn kstlamak

zorunda kalmam anlayla karlayan aileme teekkr bir bor bilirim.

KASIM-2007

Not: Kitaplar okuyucu ile birlikte olgunlar. Balkan Harbi ile ilgili katkda

bulunmak, hatralarn nakletmek ve romanla ilgili eletiride bulunmak isteyen

kymetli okuyucularm e-posta adresimden bana ulaabilirler.

Elektronik postam: ibilginl7@mynet.com

1 BALKANLARDAN KAI

"Dalar dalar Viran dalar Yzm gler

Kalbim alar"

Balkanlar, bir da silsilesi, bir da yumadr. Omuz omuza vermi her.bir da,

baka bir dan dizine koyar dumanl ban. Balkanlarn geitleri zordur,

almazdr. Dereleri cokuludur, hrn kayalar dier dalara gre daha

serttir, keskindir... Korku bu dalarda btn heybetiyle gezer. Bir zirveden

dier bir zirveye atlayarak daima byr. nsanlarn yreine zehirli ylan

misli reklenir. Yrekler-deki korku artarak insan esir alr. Korku,

Balkanlarda her ssz tan altna, dikenli am yapraklarna, derin uurumlarna

siner.

Gne nazl bir ekilde Balkan dalarnn gsne yaslanarak altn sars

rengine brnr. Gn dalarn ve nice korkunun zerine buralarda hep tella

doar...

Gece, Balkanlarda daha karanlktr. Zulme isyan edercesine ban kaldrm

zirvelerin zerine bir perde misli iner. Dalarn eteklerine yaylr,

derelerine ker... Korku, karanlkla daha da byr.

ieklerin en yabanisi Balkanlarda ayr bir gzel aar. Her iein vahi bir

cezbesi, dalarn srtlarn kaplayan imenlerin bir baka yeili, gln ayr

bir rengi ve kokusu, papatyalarn ayr bir sars ve beyaz vardr. Dalarn bir

kuak boyunca arpp ykselmesiyle olu-

8 ELVEDA BALKANLAR

an o mthi krlganlk her yerde kendini kolayca belli eder. Bu krlganlk

insanlarda da gzle grlr.

1877 ylnda ite bu dalarda balayan kavga artk bir saldrya dnm,

Osmanl'nn Plevne nlerinden ekilmesiyle artm, 1912 ylna gelindiinde bu

dalarda her Trk'n endiesini mayalayarak bym, o da silsilelerinde kin

bir kasrga olmutur.

Kknarlarn adet gizledii kk bir kyn bacalarndan ykselen dumanlar,

gamsz bir ekilde geceye karrken, sert esen rzgrn uultusu camlar

sarsyor, tahta kaplar gcrdatyordu. Uzakta havlayan kpekler, ken bu

kasvetli havay datmak istercesine gecenin gizemini sryordu. Kyller

kaplarna srg stne srg vurmu, kepenkleri skca kapatm, yreklerindeki

heyecan ve endie her dem giderek bymt. Yastk altndaki altpatlarlar,

pitovlar yalanmt. Duvarlardaki asl tfeklerin bakm yaplm, ineleri

gzden geirilmi, fiekleri doldurulmu her an kullanma hazr hale

getirilmiti.

Darda braklan baz eyalar rzgrla birlikte kah ta avlulara kah ahap

evlerin duvarlarna arpyor, bu grltden dolay kyllerin yrekleri azna

geliyor; bir sre soluksuz kalyor, ne olup bittiini anlamaya alyor, neden

sonra rzgrn ve kpeklerin sesini duyunca yatr gibi oluyorlard. Ancak

ilerinde yer eden endie bir trl yakalarn brakmyordu. akan imekler

kyn giriindeki ta kprnn kemerlerini tehir ediyordu.

Trk kylleri, Bulgar etecilerini takip etmek zere gnderilen Osmanl

askerlerinin geiinden, ne kadar gven duyduysalar, Bulgar askerlerinin,

bugnlerde snra doru ilerleyip kendi kylerine varmalarndan da o derece

korkuyorlard. Her eye ramen onlar Osmanl askerine gveniyorlard.

Son zamanlarda, Bulgaristan'a yakn Trk kylerine, Bulgar askerlerinin ve

etelerinin saldrs balam zellikle Trklere yaplan zulmler gittike

artm, iki devletin savaa tututuu ynnde haberler drt bir yana hzla

yaylmt. Kyller bu haberleri ilk nce nemsememi, Bulgarlarn nasl olsa

yenileceini dndklerinden endie etmemilerdi. Zamanla etelerin artan

basknlar karsnda

SMAL BLGN 9

byk korku duymular, ok sevdikleri ormana ne odun kesmeye ne de mantar

toplamaya gidebilmilerdi.

Snrdaki ve snra yakn kyller evlerinden dar kamyordu. Duyulan nal

sesleri, atlan bir el silah, ac ac yanklanan bir lk tedirgin olmalarna

yetip artyordu. Artk bak srtnda yaamaya alan kyller bir ey

yapamamann aknl ve sknts iindeydiler.

Kyn ileri gelenlerinden bazlar yllardr beraber yaadklar Bulgar

komularna mallarn ucuz pahal demeden satyor ve ky terk etmek iin

hazrlk yapyorlard. Trklerin tarlalarn ve evlerini ok ucuza alan

Bulgarlar ise bin bir ayia kararak, Trkleri korkutuyor, mallarn ok daha

ucuza almann hesabn yapyorlard. Halen Trk, Bulgar, Rum, Ermeni halkn

kark bir ekilde yaad kylerdeki papazlar ise Trk ahaliye gitmelerinin

ok yanl olacan sylyorlar, kalmalar iin kendilerine gvence

veriyorlard ama ok sayda zulm haberini iitenler kalp kalmamak konusunda

byk kararszlk yayorlard.

Bir yangnn rzgrla yaylmas gibi Bulgar etelerinin yaptklar zulmler de

snrdaki kylere bir bir sramaya balamt. Bu sray bazen o kadar hzl

oluyordu ki, bir gece de be on kyn yakld, talan edildii haberleri

duyuluyordu. Kylerdeki Trk ahali Bulgaristan'n kendi crmne aldrmadan

Osmanl Devleti'ne sava amasn hayretle karlyordu. Bugne dek Balkan

ilerine doru giden Osmanl askerlerinden haber alnamamt. stelik

Bulgarlarn; Yunanllarla, Karadallarla ve Srplarla birletii ynndeki

haberler her yere dalga dalga yaylyordu.

etecilerin bakla aalara astklar bildirilerde "stanbul'a kadar sizi

kovalayacaz! stanbul'u ele geireceiz!" eklinde tehditler okunuyordu.

Kyller ne yapacaklarn bilemiyor, bir sre daha beklemeyi dnyorlard.

Nasl olsa Osmanl askerlerinin zafer haberlerini yaknda alacaklard. Daha dne

kadar, byk bir devletin tebaas durumunda olan Bulgarlara koskoca Osmanl

yenilecek deildi ya. Daha dne kadar Yunanistan, Srbistan, Karada birer

Osmanl eyaleti deil miydi? Ancak son yllarda dadan yuvarlanan kayalar misli

bu eyaletler bir bir Osmanl'dan kopmu, Osmanl'y yenme hlyalar grr hale

gelmilerdi. Bu olacak bir i miydi? Beyhude bir heves, ham hayal rn ilerdi

ite.

10 ELVEDA BALKANLAR

Birka hafta sonra ky emesinde geceleri atlarn sulayanlara, sk skya

rttkleri perdelerini aralayp baktlar. Gelenlerin Osmanl askeri olduunu

sanrken baz kaplarn alndn grdler. Korkulan bir kat daha byd;

gelenler, sakn Bulgar askeri ya da etecileri olmasnd? Duyduklar zulmlere

yoksa kylerinde de mi ahit olacaklard? Yoksa sylentiler doru mu kyordu?

Sahi darda neler olup bitiyordu? Aylar nce geip giden Osmanl taburlarndan

bir haber niye alnamyordu?

Yamurun bardaktan boanrcasma yad srada akan imekler saa sola kaan

baz glgeleri ortaya karyordu. Atlar imeklerden rkyor, yerlerinde

duramayp aha kalkyor, sinirli sinirli toynaklar ile yerleri eeliyorlard.

Ky emesinin yaknndaki evin atsndan den bir kiremit ieride bulunanlar

endielendirdi. Yusuf ve Belks, korkudan byyen gzleriyle birbirlerine

baktlar. Gen adam yavaa kalkarak duvarda asl duran tfeini ald. Odann

iinde yavaa yrd. Giri kapsnn arkasnda bekledi. Eli tetikteydi. Byk

bir heyecan iinde olduu ikide bir oynayan byklarndan belli oluyordu.

Karsna:

- Lambay sndr, dedi ve ekledi: Sakn korkma... Bebek alamasn, dikkat et.

Belks bebeini alp koynuna bastrd. Ortal koyu bir sessizlik kaplad.

Yusuf pr dikkat kapnn almasn bekledi. Rzgrn ve yamurun sesi srp

giden sessizlii bozdu. Darda bir kara kedi, yatt saak altndan bir baka

yere geerken, karlat kpek yznden ac bir ekilde miyavlad. Bunun

zerine Belks bebeine daha sk sarld. Yusuf ise terlemeye balayan

elleriyle tfeini yoklad. Bir iki kez yutkundu. Kap almaynca silahn

indirdi. Titreyen bir sesle karsna:

- Kedi olmal, dedi.

- Ya o grlt neydi yle?

- Bilmiyorum.

- Darda neler olup bitiyor, bilmiyoruz... Kineyen atlar, nal sesleri?

- Herhalde gelenler bizim askerlerdir.

SMAL BLGN 11

- nallah yledir... Her eyi sattn kyl biliyor mu?

- Hayr. Sadece papaz biliyor.

Bu sz zerine Belks derin bir nefes alp verdi.

- Ona gvenilmeyeceini en iyi sen biliyorsun.

- Baka kime satabilirdik ki? Papaz bana zengin bir Bulgar buldu. Sr kalacak.

Ne bizimkiler ne de onlarnkiler bilecek. Zaten iki- gece sonra buradan

gideceiz... Savan balad haberi her yerde konuuluyor.

- Ya evimiz? Tarlamz? Hayvanlarmz?

- u an hibirinin nemi yok. Can telna dtk. Belki sonra geri geliriz.

- O zaman, sattn fiyata mallarn geri alabilir misin?

- Bilmiyorum. Sadece senin ve bebeimizin can gvenliini dyorum. Doru

drst bir haber alsaydk.

- Herkes bir eyler sylyor.

- Herkese inanmamak ama ihtiyatl olmak lzm. Komu kyde eteciler bizimkilere

yapmadklarn brakmamlar.

- Ya sra bizim kye de gelirse?

- Bilmiyorum. Ama kendi canmz kurtarmak iin buralardan gitmemiz gerektiini

iyi biliyorum...

- Bu yerlerden mi? Hani eme banda grp seni sevdiim kymzden, Boz

Tepe'deki bereketli tarlalarmzdan, komularmzdan ayrlmak bu kadar kolay m?

Bu szler zerine Yusuf sustu. Yeleinin cebinden ttn kesesini kard.

Karanlkta parmaklarnn arasna sktrd kadn zerine bir pske ttn

koyup iyice yaydrd. Sonra kad hafif hafif yuvarlad. Diliyle kad slatp

cigarasn azna gtrd. Tam akma a-kacakt ki vazgeti. Temkinli olmak

biraz daha beklemek amacndayd. Salarn eliyle tarad. Bir sre sustu. Sonra

konumaya balad:

- Belks'm, buralar lm soluyan diyarlar oldu artk. Herkes byle diyor; lm

soluyan diyarlar... Halbuki buralar daha dne kadar bizim diyarlard.

Aln terimizle topra ektik, rnmz bitik. yi rnler aldk. Kyde sevdik,

sevitik. Hr grmz olmad pek. Mutluyduk. Bu or-

12 ELVEDA BALKANLAR

manlarda, bu dalarda niceleriyle beraber yaadk. Ne kurdu kskandk ne de

kuu... Ancak ne olduysa oldu. Aramza nifak tohumlan ekildi. Sonra dediler ki

"Her yerde hrriyet var. Serbestlik oldu. Herkesin dini kendine." Sanki eskiden

de yle deil miydi? "Herkes zgr." dediler. "Herkes kanun nnde eit."

dediler. Hatrlasana, o gn kyn meydannda silah atm, iftetelli oynamtk.

Ben de seni orada grdydm. te o zaman sana vuruldum... Sana sevdalandm...

Yusuf sustu. Azna cigarasn gtrd. Ttn kokusu alnca biraz olsun

rahatlamt sanki. Hl ayaktayd. Elinde silah olduu halde bam duvara

dayad. Gzlerini yumdu. Kald yerden yava yava anlatmaya devam etti:

- Sonra ne oldu? Dalarda eteciler tredi. Hkmet etecilerin peine asker

yollad. "Hrriyet var." dendi. "Onlar bizim kardeimiz." dendi. "Herkes kanun

nnde eittir." dendi. eteciler bu tutumdan dolay daha da palazlandlar.

Kuvvetlendiler. Biz hrriyet derken, birlik derken, onlar ise hep ayrlk

dediler. "Osmanl'dan ayrlyoruz. Baka devlet kuruyoruz." dediler. Halbuki her

eyi paylayorduk. Acy da tatly da... Cenazemize gelirlerdi. Biz de

onlarnkine giderdik. Bayramlardk... Ne olduysa bu Bulgarlarn nankrl

yznden oldu. Gzlerini kan brd. imdi tek dertleri topraklarn daha da

bytmek.

- Sen de onlara toprak sattn.

Bu szde sitem biraz da fke vard. Yusuf bunlar sezince karsna:

- Bu szlerinle bana sitem ediyorsun, dedi. Ben ne yaptysam, senin iin,

bebeimiz iin yaptm. Malda mlkte gzm yok. Bundan sonra a kalalm ama hr

yaayalm!

-Ya bu topraklar? Haydi biz gidiyoruz. Ya bakalar da giderse?

- Gidecekler zaten.

- Bu topraklar kolay bir ekilde nasl brakrz? Trnamzla kazdk,

terimizle slattk, sevdamz ile yeerttik. Havasn soluduk. Suyunu itik.

Bebeimiz burada dodu. Buralar gzden kartamayz ki...

- Muhtar gibi konuuyorsun. Gzn kan brmlere neyle kar koyacaz?

Olanlar bilmiyor gibisin. Ben korkak biri deilim. Vatan diye, bizim diye

bellediimiz diyarlar bir bir elimizden kabilir.

- Ya hkmet? Ya askerimiz? Ya Osmanl askeri?...

SMAL BLGN 13

- Hkmeti bilmem. stanbul'da ne yaparlar? Asker geldi ve gitti. Nerede

savatlar? Yendiler mi yenildiler mi bilmiyoruz. Sadece her yerde kol gezen bir

korku ile asl astar olmayan sylentiler var.

- Peki bu sylentiler doru mu?

- Olabilir.

- Erken karar vermedik mi acaba?

- Komu kyller yalan syleyecek deil ya.

-Ya bu Bulgarlarn bir oyunu ise? Hani topraklarmz daha ucuza hatta bedavaya

almak iin...

Yusuf burada ne diyeceini bilemedi. Sz eveledi geveledi. Sonunda:

- Bilmiyorum, dedi... Bak Belks, seni gzmden bile saknrm. Sann bir

teline zarar gelsin istemem. Kzmzn da... Ben dlek biri deilim. Vatann

deerini ok iyi bilen biriyim. Neylersin ki belirsizlik var. Bilinmezlik var.

Yoksa burada kalp vurumak isterim. Ama bu yreklilii be kii gsterirse

olmaz. Onlarn nnde duramayz. Siviller, apulcularn nnde duramaz...

Ben Trk pehlivanlarnn grelerini dinleyerek bydm buralarda. Byk

dedemden atalarmzn aknlarn dinledim...

Balkanlarn her yanma kendi mayamz atmz. Bize diyar olmu. Yar olmu. Oysa

imdi? Sus! Sesini karma. Bir atl buraya yaklayor. Nal seslerinden

anlyorum. Aman kzmz alamasn.

Yusuf azndaki cigaray yere att. Tetie dokunmak iin eli titremeye balad.

Karanla alan gzleri kapnn srglerine dikildi. Nal sesleri gittike

yaklayordu. Atn kinemesi duyuluyordu. Yamurun iddetini arttrd bu

havada acaba bu atn sahibi kimdi? Kye niin geliyordu? Ya da gelenin ba

dertte miydi? Sorular ard arkasna Yusuf'un kafasnda dnendi. Ancak meraktan

ve endieden dolay bu sorulara cevap bulamad. Nal sesleri kesildi. Yamurun

sesinden baka bir ey duyulmad. Yusuf karsna:

- Herhalde geip gitti, dedi.

Belks ise karlk vermedi. Sk skya gsne bastrd bebeinin alamamas

iin Allah'a dua edip duruyordu.

- Geti gitti.

14 ELVEDA BALKANLAR

Kocas szn bitirmiti ki atn kinemesi hemen kapnn nnden duyuldu. Ses o

kadar yakndan geldi ki Yusuf neredeyse atn ieride kinediini sand. Silahn

kapya dorulttu. Kapy aan olmad. Yusuf ne yapacan bilmez bir haldeyken

"pat" diye kapnn nne bir ey dt.

- Bir ey attlar, dedi karsna yavaa... Bir ey., ama., ne?..

Bir hrlt duydu. Kpek miydi acaba? Bekledi. Hrltl ses kesildi.

- Ses kesildi, dedi. Herhalde kpekti. Sonra bir "Ah" nidas duydu.

- Bir insan olmal. Sanki "Ah" dedi. Hay Allah neler oluyor? En iyisi dar

kp bakaym.

Kars:

- Hayr! dedi. Dar kma ya bir tuzak ise?

- Olabilir ama byle ieride durarak sabahn olmasn bekleyemeyiz...

- Olsun, bekleyelim.

- Ben dar kp bakacam. -Ahh!

- Bak yine "Ah" dedi. Bu bir insan. Yaral ya da hasta olmal. -Ama...

- Kapy yavaa aacam, sen dier odaya ge. Bir keye saklan ve sesini hi

karma.

Belks adet dizleri zerinde emekleyerek dier odaya geti. Yusuf kapnn ifte

srgsn yava yava kaldrmaya balad. Bir ayayla kapy aralarken

elleriyle tfeini sk skya kavrad. Eli nerdeyse tetie deecekti.

Ayaklaryla kapy biraz daha aralad. Hafife ban uzatt, iri dileri ve

korkudan bym gzleriyle bir atn yzyle karlat. At, Yusuf'u grnce

kinedi. O anda Yusuf da elinde olmadan tetie basverdi. Kula delik deik

olan at aniden geri dnd. Ac ac kineyerek karanlklar iinde kayboldu. Yusuf

akn bir halde hayvann arkasndan bakarken, kap nnde yatan biri ac iinde

"Ahh!" diye tekrar inledi. Gen adam aknlk iinde yerde yatana yaklat.

SMAL BLGN 15

- Kimsin? -Trk'm...

- Ne oldu?

- Zabitim..

- Ne oldu?

-Yara..l..ym.. Yar..dm.... -Hay Allah...

Yusuf elindeki tfei kapya dayad. Yaralnn yzn evirdi. Kan iindeydi.

Yamur kanlar ykyordu. Yaral Zabitti. Yusuf zabitin gsn yoklad. Bir

yaras olduunu anlad.

Zabiti srkleyerek ieri ald. Ardndan karsna seslendi:

- Belks gel! Yaral bir Trk zabiti... Lambay yak. Ks ama...

- Neler oluyor? Yaras nasl?

- Ar kan kaybetmi olmal. Ama bilinci yerinde... Zorlukla da olsa

konuabildi.

Zabitin yzn sildiklerinde bir gznden vurulduunu anladlar.

- Bir de gsnde yaras var... ok kan kaybediyor.

- ieri almakla hata m ettin yoksa?

-Ya ne yapacaktm! Orada inleye inleye lmesini mi bekleyecektim! At onu kye

kadar getirmi olmal... Allah vere de tfek sesine ky ayaa kalkmasa bari...

- Zabiti vurdun sandm.

- Ben atn vurdum herhalde.

- Atn m?

- Evet. -Ama..

- Amann sras deil imdi bak yine inliyor. -Ahh... kan...

-Kan, diyor...

- Sana ne oldu byle?

-Kaybettik... sava... bittik... Kan... lm... lm. Yusuf ve Belks gz

gze geldiler...

16 ELVEDA BALKANLAR

- Ben sana demedim mi? Bak ite canl bir ahit...

- lm diyerek bir eyler anlatmak istedi ama...

- Ahh! l...yo...rum. Kan.. Ka..n..

Zabitin ba yana dt, azndan ince bir kan szd. Yusuf hemen nabzn

yoklad.

-ld..

Belks korkuyla iini ekti.

- ld m! -Evet...

- imdi ne yapacaz?

- Bilmiyorum. Hele bir sabah olsun.

- Ne yani, bir ehit ile mi geceyi geireceiz?...

- Artk o Hakk'a kavutu... Ben banda sabaha kadar Kur'an- Kerim okurum.

Haydi sen bebei al da yat. Uyumaya bak.

- Evde bir ehit varken, yat ve uyu diyorsun. Hayr! Ben de seninle birlikte

Kur'an okurum.

- yi ya sen bilirsin...

Kar koca ehidin banda sabaha dek Kur'an okuyarak gn dualarla karladlar.

Sabah namaz iin camiye toplanan kalabaln iinde muhtarla gren Yusuf

geceleyin olan biteni anlatt. Muhtar bu duruma ok ard. Zabiti le

namazndan sonra ky mezarlnda gmmeyi teklif etti. Yusuf ise ehidin hemen

gmlrse daha iyi olacan syledi. Aksi halde son sylentiler yznden kyde

panik olabileceini belirtti.

Sabah namaz eda edildikten sonra az saydaki kyl, zabiti defnettiler. Daha

sonra mezarlktan ayrldlar...

Yusuf eve geldiinde, kars yerdeki ehit kanlarn temizlemek iin

urayordu. Belks kocasna:

- Evimiz kanland, dedi. Yusuf ise:

- O kanlar, bir Trk zabitinin kan... diye karlk verdi. Sonra sustu. Odadaki

mindere oturdu. Yerde uyumakta olan kzma bakt.

SMAL BLGN 17

Ne yapacan dnyordu. Zabitin syledikleri kulaklarndan durmadan

nlyordu:

"Kaybettik... sava... bittik... Kan... lm... lm..."

Zabit ne demek istemiti? Yoksa o da m, lm soluyan diyarlar diyecekti? "Kim

bilir?.. Papaz bir an nce altnlarmz getirse de buradan gitsek... Bugn

getireceini sylemiti ama..."

Adamn, kederi byynce, kendine kaln bir cigara sard. Pamuklu akma ile

cigarasn yakt. Derin bir nefes ekti. Duman hrsla fledi. Bu fleyiinde

iinde duyduu btn skntlar def etmek ister gibi bir hali vard. "Ne olacak

halimiz a kzm, yavrum? Kzanm..." dedi... Gzleri odann iine ar ar

dalan cigara dumanlarna taklp kald. Kendi kendine konumaya balad:

- te u cigara dumanlar gibi Balkanlarda dalyor muyuz? Bir cigara

kadnn kl gibi yitecek miyiz, bir saman p gibi savru-lacak myz? Acaba

bu dalara, krlara, bayrlara tekrar dnecek miyiz? ememize, tarlamza, kyn

meydanndaki ulu nara daha sonra kavuacak myz? Yoksa bu ayrlk yaman

mdr? Bu ayrlk derinden midir?... Ey Balkanlar, bu ayrlk yrekten midir?

Nasl gideceiz? Neyle gideceiz? Biz gitsek, yreimiz burada kalacak. Mezarda

llerimiz, ambarda budaymz, ahrda hayvanmz kalacak. Kyn yzyllarca

yourduu, var eyledii kltr, gelenei grenei yok olacak. En nemlisi

buralar bizsiz, buralar ksz kalacak.

Adam bada kurup oturmutu. Uyuan ayan deitirdi. Neden sonra

yanaklarndan szlen yalarn farkna vard. Kolunun yeniyle gzyalarn

sildi.

- Hey gidi Koca Osmanl. Buralar sensiz kalacak. Aysz, yldzsz kalacak.

Kur'an'sz, mescitsiz, camisiz kalacak. En nemlisi hey Koca Osmanl, Balkanlar

duasz kalacak! Bizler yetim, bu diyarlar da ksz kalacak. Bir yanmz hep

eksik olacak...

Bizler buraya ait deil miyiz? Bu diyarlar bizim deil mi? Bu diyarlardan

gidersek blbller ter mi? Gller goncaya durur mu? Rzgr yine aalarn

yapraklarn okar m? Sular alar m? Biz gittikten sonra kurdu kuu alar m?

Adamn mavi gzlerinden dmeye hazr yalar titreyip duruyordu... Kap

alndnda Yusuf hzla yerinden kalkt. Kapy at. Kapda papaz dikiliyordu.

18 ELVEDA BALKANLAR

- Vre seni severim... Altnlar getirdim... Ancak bir eyler duydum.

- Ne duydun papaz efendi?

- Gece buraya bir yaral zabit gelmi. lm... Kyl onu mezarla gmm.

- Bilmem... Gece baz sesler duyduk. At kinemeleri falan ite... Papaz manal

manal Yusuf'un gk gzlerine bakt.

-Al bakalm altnlarn. Gle gle harca... dedi.

-Sa ol...

Papaz baka bir ey demeden uzaklat. Kapda kalakalan Yusuf onun arkasndan

bakt. Papazn gzlerinde hi de iyi eyler grmemiti. Alay, sinsilik ve sorup

soruturan bir edas vard. Ancak o zerinde durmad.

- ki sonra ekip gideceiz nasl olsa... dedi.

Bu szleri kolay sylyordu ama yrei kyden kopacak olmann acs iindeydi.

"Ancak elden ne gelir artk. Zabit ne demiti; Kaybettik. .. Sava... bittik...

Kan... lm... lm... Yoksa bu diyarlar kaybediyor muyuz?" dedi kendi

kendine... "Belki bir gn yine bu diyarlara gelebilirlerdi. Neden olmasnd?

Osmanl elbette bu topraklar yle kolay brakacak deildi ya... Gelirlerdi

gelirlerdi.

Bu teselli veren dnceleri sayesinde bir nebze olsun kendini iyi hissetti.

Kzn kucana ald. Uzun uzun onu koklad. Kck ellerini tuttu. Kznn

deniz mavisi gzlerine bakt. Yumuack tombul yanaklarn okad. Doyasya

pt. Sonra kznn kulana ezan okuyup defa "Hicran" diyerek adn koydu.

Kapy aan Belks kocasnn, "Hicran" dediini duyunca ard.

- Kzmzn adn Hicran koydum.

- Adyla bin yaasn. Hicran?...

- Hicran ya... baksana son zamanlarda yaadklarmza. Bizim diyarlardan

ayrlacak olmamz, beni bu ad vermeye sevk etti. Ne bileyim iimden yle geldi

ite. Ben de deyiverdim; Hicran...

Sonra Belks kzma birka kez seslendi:

- Hicran... Hicran... nallah sonumuz hicranl olmaz, dedi. Ne zaman gideceiz?

SMAL BLGN 19

- En ksa srede... Kyde be aile daha gitmek iin hazrlanyormu. u

anlalyor ki buradan geen Osmanl askerleri ar bir yenilgiye uramlar.

Bulgarlar hzla ilerliyor. imizdekilerin de yz glyor. Artk buralarda

huzur kalmad vesselam...

- Huzuru baka diyarlar da m arayacaz?

- Hr bir ekilde nefes alacamz her yer, hr bir ekilde korkusuzca karnmz

doyurup yaayabileceimiz her yer artk bizim iin diyardr. Yardr. Vatandr.

- O nasl sz! Buras vatanmz deil miydi? Vatan bellediimiz yerleri bu kadar

kolay m terk edeceiz? Hani 500 yldr at koturan atalarmzn hatralar,

dklen kanlar, ektikleri zahmetleri, aclar! Bu kadar kolay m, bu

topraklardan ekip gitmek?

- Kolay deil elbette ama elimiz kolumuz bal ne yazk ki. Askerimiz bile

Bulgar'a kar koyamadysa, seksen hanelik kyn halk nasl kar koysun? Ziyan

olur gideriz. Kyma urarz. Bizler artk unu kabul etmeliyiz ki, byk

dedelerimizin, atalarmzn anlatt o mazisi anl anl fakat u an perian

bir milletiz. Artk bamzn aresine bakmalyz.

- Ne diyeyim ki? Sabah ola hayr ola...

1 Ekim 1912, sal gn stanbul halk nceki gnlerin aksine gazetelerini bir

baka ilgi ile okumulard. Gazetelerin yazd bir telgraf metni ahalinin

heyecanlanmasna yol amt. Bulgar ve Srp ordular seferberlik iln etmiti.

Haber srpriz deildi. Daha yaz aylar banda Osmanl Devleti'ne kar Balkan

ttifak kurulmutu. Ancak bu ittifak bakentte kmsenmiti.

stanbul'da yaayanlar, ilkbahar ve yaz aylarnda Arnavut isyann, zellikle de

Makedonya snrndaki ete savalarn, Yunanistan ile Girit kmazn ve yan

balarndaki Bulgaristan'n sava istediini iyi biliyordu.

Btn bunlar halk tarafndan bilinmesine ramen kurulan ittifaka kar Osmanl

Devleti'nde askeri bir hazrlk grlmyordu. Aslnda askeri hazrlklarn

yaplmamas insanlar endieye deil bilkis gizli bir gvene sevk ediyordu. Her

bireyin aklnda drt kk devletin hibir zaman Osmanl Devleti ile baa

kamayaca fikri hakimdi. Kurulan ttifak o kadar nemsenmemiti ki, stanbul

tiyatro-

20 ELVEDA BALKANLAR

lannda o dnem Paris'ten gelen bir tiyatro topluluunun Beyo-lu'nda

sahneleyecei "Sefil Ak" ve "Kamelyal Kadn" oyunlarnn duyurular

yaplyordu. Ayrca duvarlar; sinema afileri, algl kahvelerin, elence

yerlerin listeleri sslyordu.

Beyolu'nda her zaman olduu gibi insan seli akp duruyordu. Gazete datclar

sadece Osmanlca deil ngilizce, Rumca, Franszca yazl gazeteleri hanereleri

yrtlrcasma bararak satyorlard. Gazetelerde sradanl bozacak baka

haberler yer almyordu.

Ertesi gn halkn gzne arpan en byk deiiklik, stanbul'da ne kadar ie

yarayacak hayvan var ise bunlara el konmasyd. Ksa bir sre ierisinde

stanbul'daki hayvanlarn pek ou toplanm, fayton srclerinin elinde ancak

bakmsz ve hastalkl atlar kalmt. Bu el koyma ii o kadar acele ve herkesin

gz nnde yaplmt ki halk buna ok armt. Galata kprsnde durdurulan

arabalara hemen orada el koyulmu, yolcular ve araba srcs derhal

indirilmiti. Bazen de srclerin ellerinde izin kad bulunmadndan atlar

alnmt. Hatta bir faytonu eken atn koumlar sklm, bunun zerine src

kprnn ortasndaki arabasn mterilerin yardmyla itekleyerek gtrmek

zorunda kalmt. Bu durum oradan geen yayalar tarafndan garip karlanm,

glmelere hatta hafif bir alaya yol amt.

Baz igzar jandarmalar srclerin ellerindeki kamlarn dahi ordu mal

olduunu sylemi, bunlar alarak listeye kaydetmiler, zellikle salam ve yeni

grnen, vurduunda iyi ses karan krbalara el koymulard.

Hasta, zayf atlarn boyunlarna "Askerlik hizmeti iin elverili deildir."

diye bir yaz aslyor ve bu yaz krmz bir mhrle resmiyet kazanyordu.

Ahaliden bazlar tek geim vastas olan atlarna el konulmamas iin

hayvanlar evlerinin altndaki odunluk ve kmrlklerde hatta mahzenlerde

saklyordu. Ancak bu durumu ihbar edenler oluyor, askerler hem hayvanlar alyor

hem de sahiplerine ceza kesiyorlard.

Ertesi gn kk gruplar halinde toplanan gstericiler ellerindeki bayrak ve

afilerle Beyazd Meydanna doru yrye gemilerdi. Afilerin zerinde;

SMAL BLGN 21

"Yaasn sava!"

"Yine Yunanistan'la!"

"Yine Bulgaristan'la, Srbistan ve Karada'la!" sloganlar fkeyle

haykrlyordu1.

2 Ekim 1912'de, Osmanl Darlfnun rencileri sava lehine byk bir gsteri

dzenlemi, bu gsteriler dnk gsterilerden daha kalabalk ve ses getirici

olmutu. Ayrca Pera'daki Yunan konsolosluuna doru yryen renciler, burada

Yunanistan' protesto etmi, fkesine hakim olamayan baz gstericiler, bir

duvarn tulalarn skerek konsolosluun bahesine atmlard. Bunun zerine

askerler gsteri yapan rencileri sngleriyle datarak istenmeyen naho

olaylarn bymesine engel olmulard.

4 Ekim 1912, cuma gn ise Sultan Ahmet Camii avlusunda byk bir miting

dzenlenmiti. ttihat ve Terakki Partisi'nin ileri gelenleri ortak bir miting

yapmak istediklerini Hrriyet ve tilaf Partisi yneticilerine iletmiler ama

ret cevab almlard. Birbirini ekemeyen bu iki parti, milli konularda dahi

bir araya gelme inceliini ve zverisini ne yazk ki gsterememiti. Bunun

zerine ayn yerde iki parti tarafndan iki ayr miting yaplmas

kararlatrlmt.

Hrriyet ve tilaf Partisi'nin gsterisi saat 10.00'da balam, caminin geni

avlusu hnca hn dolmu, toplananlar:

"Sava isteriz!"

"Balkanlara yryelim!"

"Cihat iln edilsin!"

"ttifak bozalm!"

"Haydi anl asker!" diye slogan atmlard.

Bu gsterilere sadece Trkler deil gayrimslimlerden de katlanlar olmu,

Osmanl'nn Balkanlarda o eski gnlerine tekrar dnmesi iin haykrp

durmulard...

ttihat ve Terakki Partisi'nin gsterisi leden sonra saat 14.00'de ayn yerde

yaplm, sabahkinden biraz daha kalabalk olmu, mitinge katlanlar durmadan

barp armt:

"Harp isteriz harp! Harp isteriz harp!"

"Haydi Sofya'ya!"

1 VVilhelm Feldmann, istanbul'da Sava Gnleri, s 25.

22 ELVEDA BALKANLAR

"Haydi anl asker Balkanlara!

Bu mitingde Talat Bey, Hasan Fehmi Efendi, Cemaleddin Arif Bey, Agop Efendi

Boyacyan, Nesim Mazlia Efendi, Dr. Paayan Efendi, mer Naci Bey toplananlar

evke getirici konumalar yapm daha sonra bu grup Fatih'teki Fatih Sultan

Mehmet'in kabrini ziyaret ederek kabri banda yemin etmiti2.

Her iki gsteriye katlanlar daha sonra birleerek Dolmabahe Sa-ray'na doru

yrm, Sultan V. Reat' selmlamlard.

Aslnda Osmanl Devleti'nin seferberlik iln etmesinden nce Balkan Devletleri

arasnda ikili ittifaklar oluturulmaya balanmt bile. Fransz k Temps

gazetesi, 7 Mays 1912 gnk saysnda Bulgar-Srp anlamasnn imzalandn

bildiriyordu ama o sralarda Tanin, kdam gazeteleri bata olmak zere Osmanl

basn, Srp ve Bulgarlar tarafndan estirilen szde bar havaya kanm,

kendi kamuoyunu bilmeden yanl ynlendirmiti. Srp ve Bulgar gazeteleri

yaptklar yaynlarda, ban Osmanl Devleti'nin ekecei byk bir Balkan

birliinden sz etmi, bu konuda saysz makaleler yazmlard.

Ayrca dnemin hkmeti Srplara kar hogrl davranm, onlarn Almanya'dan

ald yeni ve seri ateli toplarn Avusturya topraklarndan geememesi zerine,

Sadrazam Sait Halim Paa toplarn deniz yoluyla Selnik'e ve oradan da demiryolu

ile Srbistan'a tanmasna izin vermiti. Sonradan bu durum fark edilmi,

deien hkmet tarafndan verilen izin kaldrlmt ama Srplar pek ok topu

kolayca, bir sre sonra sava iln edecekleri Osmanl Devleti zerinden tamay

baarmt. O dnem yaanan gaflet bununla da snrl kalmamt. Hkmet,

Balkanlarda erkenden asker terhisine balamt. Tecrbeli ve eitimli tam 70

bin asker evine dnmt. Yani savatan bir buuk ay nce Osmanl ordusunun

drtte biri salverilmiti3.

Koana olaylarndan4 sonra arad mazereti bulan Balkan Devletleri hzla

gsteriler yapmaya ve seferberliklerini tamamlamaya a-

2 Aram Andonyan, Balkan Sava, s 199.

3 brahim Artu, Balkan Sava, s 75. Bu da yetmezmi gibi Yemen'de kan

isyanlar bastrmak iin 35 taburluk bir kuvvet Balkanlarda esen sava

rzgrlarna aldrmadan Yemen'e gnderilmiti.

4 Koana Olaylar: 1 Austos 1912 ylnda, Kosova'ya bal Koana Pazar

yerin- . de Bulgar komitaclar bomba patlatarak 28 kiinin lme sebep olmu ve

bu olaylarn Trkler tarafndan protesto edilmesi esnasnda meydana gelen

galeyanda 21 Bulgar lm, 190 kii de yaralanmt.

SMAL BLGN 23

lrken, Avrupal devletlerin notalar Bab- Ali'ye verilmeye balanmt.

Ayrca ngiltere, Fransa, talya, Almanya, Avusturya ve Rusya; Osmanl

Hkmetinden Rumeli ve Anadolu'da reformlar yapmasn istemilerdi.. Gazi Ahmet

Paa hkmeti de reformlarn yaplacan bildirmiti. Hkmet Balkanlarda

meydana gelen mnferit olaylar karsnda soukkanl olmak gerektiini

belirtmi, iyi niyetinin bir nianesi olarak da, Trakya'da dzenleyecei

tatbikatlardan vazgetiini bildirmiti. Bununla yetinmeyen hkmet

Balkanlardaki terhislere hzla devam etmiti.

Kyn Trk mahallesinde sabah namazna giden ahali caminin kap koluna

sktrlm domuz kuyruklarn grnce ok ard. Bunun ne anlama geldiini

hepsi iyi biliyordu. Artk buradan "defolup gidin" diyen bir iaretti bu.

Cemaatten biri:

- Ellerini ok abuk tutmular, dedi.

- Bulgar komularmz gerek yzlerini gsterdiler.

- Onlar yapmamtr.

- etecilerin iidir bu. Konumay ksa kesip camiye girdiler. Namazlarn eda

ettikten

sonra yemenilerini giyerlerken, kyn delisinin koarak geldiini grdler.

Yakas paas dalm, bar alm, yalm ayak ve elinde hi brakmad

sopasyla barp duruyordu:

- ldrmler! ldrmler! ldrmler!

- Kimi ldrmler!

- Ben bilmem. ldrmler!

- Kimi be adam!

- Ben bilmem ldrmler!

- O zaman bizi grdn yere gtr.

- Gtrrm. Ama ben bilmem kimi ldrmler.

- Tamam anladk, kes artk.

Cemaatin sinirleri gerilmiti. Ya bu deli yalan sylyorsa? diye ilerinden

geiriyorlard. Yine etecilerin ileri miydi acaba? Ne olmu-

24 ELVEDA BALKANLAR

tu acaba? Yoksa yeni bir zulm haberi miydi bu? yice meraklanan ve heyecanlanan

cemaat adet koarcasna delinin ardndan gidiyordu. Kyn dna kp Papaz

Tepe'ye giden patikaya koyulduklarnda soluk solua kalmlard. Bazlarnn

dizleri titriyor, kalpleri hzla arpyor, bazlar da kt bir ey grmemek

iin dua ediyordu. nallah delinin bir yalan olsun, diye durmadan niyazda

bulunuyorlard. Deli ise kyllerin nnde koturuyor "Yava ol!" demelerine

aldrmadan ayn cmleleri tekrar edip duruyordu:

- ldrmler! ldrmler! Ben bilemem! Ama ldrmler!

Papaz Tepesi'ne kan kyller yamacn barndan derin bir vadiye doru

ilerliyorlard. Aada ise Kanl Dere dedikleri, yazn dahi suyu kesilmeyen bir

dere vard. Bu dere yata aslnda her kylnn gayet iyi bildii bir yerdi.

nk kyn btn erkekleri burada yzme renmi, balk tutmutu.

Deli, bayr aaya daha da hzla kouyor, bazen dyor, toza bu-lanyor,

kalkp yine kouyordu. Kyller de ona yetimek iin byk bir gayret sarf

ediyor, bir yandan da syleniyorlard. Neden sonra Kanl Dere'ye indiklerinde,

suyun bklm yapt talk bir yere ba-kakaldlar. Deli soluk solua elini

uzatp:

- ldrmler! ldrmler! ldrmler! dedi.

Kayalklar kzla boyanmt. Yaklak yirmiye yakn Osmanl askeri ehit

edilmiti. ehitlerin kanlan, Kanl Dere'nin berrak ve souk sularna karyor,

bir kez daha bu ismin nasl verildiini ispatlyordu sanki.

- Kardeler, bunlar Osmanl askeri..

- Nasl ldrlmler acaba?

- Tuzaa m drlmler?

- Hayr, dedi birisi. Bunlar yaral olarak cepheden geri ekilenler sanrm.

eteciler onlar ldrmler. Baksanza pek ounun sargs var...

- Demek ki doruymu.

- Askerimiz, Bulgar karsnda tutunamam.

- Evet artk her ey anlalyor. Buralarda barnanlayz...

- Hemen kye dnelim.

SMAL BLGN 25

Kyller ehitlere birer Fatiha okuyup geri dndler. Deli ise bakt durdu.

- ldrmler... ldrmler... ldrmler...

Bu elim haberin renilmesi ky halknn zerinde ok etkisi yapt. Herkes Papaz

Kosta'y ziyaret etti. Kendisine mallarn satmak istediklerini, ucuz pahal

demeden gzden karacaklarn beyan etti. Papaz Kosta bu duruma ok sevinmekle

birlikte sevincini belli etmedi. Hatta kyllere teskin edici szler syledi.

Ancak grdklerinden etkilenen ve korkan kyller, kararlarnn kesin olduunu

belirttiler. Papaz Kosta kendilerine yardmc olacan ifade etti. gn sonra

da kyllerin tarlalarn, mallarn, evlerini ve hayvanlarn Bulgarlar ucuz

bir ekilde satn ald. Kyn tamam artk Bulgarlarnd.

Trk kylleri sadece arabalarn, ineklerini, kzlerini ve atlarn

satmamlard. kacaklar yolculuk iin bu hayvanlara ihtiyalar vard.

Gittike sabrszlanan ve hazrlklarn tamamlayan kyller, yarn sabah

erkenden yola koyulacaklar, bir an nce Edirne'ye ve kendilerini daha gvende

hissedecekleri yere doru muhacerete balayacaklard. nk Edirne bir mstahkem

mevkiiydi. Bir kaleydi. stelik stanbul'a da yaknd. Dersaadet'e uzanan tren

hatt vard. Gerekirse trenle daha ierilere, stanbul yaknlarna dek

gidebilirlerdi. Koskoca devlet onlar akta brakacak deildi ya. Elbet

karnlarn doyuracak, i de bulabileceklerdi. Hepsinin iinde yeni umutlar

yeermeye balamken, kylerinden ayrlacak olmann acs kendilerini

hrpalyordu. Halden hle giriyorlard. O gece evlerde kimse ne eiyle ne

dostuyla korntu. Azlar bak amad. Sadece sessiz bir ekilde bu

diyarlardan gidecek olmann yorgunluu ve kederi iindeydiler. Eyalarn

toplarken dudaklar kpr kpr duaya duruyordu. Gnllerdeki yangn durmadan

byyordu. Bu yangn belliydi ki Balkanlar saracakt.

Kyller akamdan arabalarnn zerini hasrlar ve kaim perdelerle rttler.

Yanlarna yol boyunca yetecek kadar yiyecek, kap kaak ve biraz giyim eyas

alp yola kmak iin hazrlandlar. Kuaklarna soktuklar altn keselerini

yokladlar. Tek mitleri, bu altnlarla Edirne'de bir eyler alabilmek ve yeni

bir hayata balayabilmekti.

Gece yars olduunda kyde derin bir sessizlik hkm sryordu. Evlerinde son

geceyi geirecek olan kadnlar iin iin gzyalar-

26 ELVEDA BALKANLAR

n dkyor, erkekler ise cigara stne cigara saryordu. Bu arada yanlarnda

gtremeyecekleri hayvanlarn ahrdan sesleri ykseldike, ocuklar gzyalarn

tutamyorlard.

Sabah olduunda kafile kyden ayrlrken lklar, hkrklar, feryatlar

birbirine kart. Gidenleri uurlamaya gelen Bulgarlarn ve Ermenilerin dahi bu

hazin tablodan gzleri doldu. Hatta gayrimslimlerle iyi komuluk yapanlar

birbirine sarlp alad. Haklar hell edildi ve erkekler, kzlerin, ineklerin

ya da atlarn yannda yayan yola koyuldu. Kadnlar, ihtiyarlar ve ocuklar ise

eya dolu arabalarn iinde oturabilecek yerlere oturdular. Konvoy kyden

ayrlrken, erkekler ve kadnlar sk sk arkalarna dnp, bugne dek havasn

soluduklar, suyunu itikleri kylerine son bir defa baktlar. Baklarnda her

ey vard; hzn, ac, hatra ve hasret...

Kafile bir sre dz yolda ilerleyip dik yokuu karken, arabalarn ykl

olmasndan dolay hayvanlar, haznn serin havasna ramen ter iinde

kalmlard. Bunun zerine kafileden birisi bard:

- Yryebilenler insin! Hayvanlarn ykn hafifletelim yoksa bayr

kamayacaz. stelik yolu da tkayacaz...

Bu szler zerine Belks, Hicran' kucana alp arabadan indi. Kocas Yusuf

ykl arabay ekmeye alan ata bir krba vurdu:

- Deh! Haydi olum.

Arabalarn tahta tekerleri gcrdayarak yava yava dnmeye ve dik yokuu

trmanmaya balad. Yrmekte olan ihtiyarlardan bazlar yokuta abuk yoruldu.

Biraz dinlenmek istediler. Bu kez de kafileden ayr kalmamak iin genlerin

yardmyla ayaklarn adet sryerek ilerlemeye baladlar. Bin bir zorlukla

yokuu trmandklarnda, nlerindeki yolun daha dz olduunu grdler.

htiyarlar tekrar arabalara bindirildi. Kafile tekrar yola koyuldu. Bu arada

genlerden biri ata balad:

"Yetim idim, beni anam bytt, Evimizde kara baykular tt. Kulbemiz viran

kald inledik, Mezarcm nerededir bilmedik. Trk olunun lm okar ban,

Aktmadan babas iin yan."

SMAL BLGN 27

Bu atn nameleri kafiledeki herkesin gnlne iledi. Deminden beri alamamak

iin kendini zor tutan erkekler dahi sessizce gzyalarn aktr oldu.

Kafiledeki herkesin aklnda bir cmle mh gibi asl kalmt; "Trk olunun

lm okar ban"

Yusuf'un gzleri dolu olduu halde:

- Hicran nasl? dedi karma. -yi...

- Aman stn sk rt de mesin. Yollarda hastalanmasn...

- Bebekler... ihtiyarlar... yryemeyenler ve hasta olanlar var. Onlar bu

yolculua dayanabilirler mi?

- Drt gnlk yol. Dayanmallar. Belks ac ac gld:

- Bunu demek kolay. Acaba dayanabilecekler mi?

- lerideki orman geersek, iimiz biraz kolaylar ama orman geride brakmak

iin en az iki gnlk daha yolumuz var.

- Geeriz inallah...

- nallah...

Kanlar gcrdyor, kpekler havlyor, atlar ara sra kiniyordu. Bazen bir

hkrk sesi duyuluyordu. Bazen derin bir i eki... Kafile ilerliyordu.

Yol ormanlk alan ierisinde dz bir ekilde gittikten sonra saa sola dnerek

vadiye doru iniyordu. Vadide tarihi bir kpr vard. Bu kprnn merkezdeki iki

byk kemerin sanda ve solunda drt kemer daha gze arpyordu. zerinden

sadece bir arabann geebildii, yarm metre derinliinde tatan korkuluklar

bulunuyordu. Kprnn banda ve sonundaki kitabeler kprnn yapmn

anlatyordu. Kemerlerden kvrla kvrla akan sular ileride genileyen yatakta

yava bir ekilde szlp gidiyordu. Sonbahara ramen stlerin dklmeyen baz

yapraklar serin suya deiyordu. Sazlklarla bezenmi her iki kyda rdekler

nazl nazl yzyor, blbller durmadan feryad- fign ediyordu. Yusufuklar

suyun stnde uuyordu. Bu gzel manzara, kylerini terk eden ahalinin

yreindeki hzn ile byk bir tezat oluturuyordu.

Kafile son dnemeten sonra kprye yneldii srada kprnn dier banda

birka atl belirdi. Srtlarnda tfekleri aslyd. Bu atl-

28 ELVEDA BALKANLAR

lar sakin bir ekilde yolun ortasna durup muhacirlerin yaklamasn

bekliyorlard. Ne sesleniyor ne de herhangi bir iaret yapyorlard. Kyller

atllar grnce heyecanlandlar. imdi herkes yolun ortasnda duran bu iki

atlya bakyordu. "Eer bunlar eteci ise daha fazla olmalar gerekir." diye

dnrlerken aniden bir silah sesi duyuldu. Sesten kafiledeki atlar rkp

kinedi. Ardndan bir silah sesi daha iitilince, saa sola kamak isteyen atlar

arabalar, kanlar kprnn korkuluklarna arpmaya balad. Arabalardan

bazlarnn dingili ve ar krlnca, kprnn ortasnda kald. Kprnn

tkanmasyla dier arabalar ilerleyemedi. ocuklar alad, kadnlar lk

attlar. Erkekler ne yapacaklarn bilemediler. Atllar mavzerlerle kafileye

rastgele ate ettiler. Bu ateten ndeki kzler vurulunca, olduklar yere kp

ac ac brmeye baladlar. te o anda atllarn Bulgar etecileri olduunu

anlayan erkekler silahlarna davranmak istediler. Ancak kar ate birden

iddetlendi. Yolun her iki yannda saklanan dier eteciler de ortaya kp

atee katldlar. Bir anda ortalk can pazarna dnd. Arabadan inemeyen

ihtiyarlar etecilere kolay hedef oldu. Kadnlar ve ocuklar vurulurken,

erkekler ise kpr korkuluklarnn arkasna saklanp ate etmeye altlar.

eteciler kendi dillerince:

- Sakn sa brakmayn!

- Yoksa Osmanl askerlerinin malubiyetini her tarafa yayarlar...

- Hepsini hi acmadan vurun! diyorlard. Karlkl ate srerken, Yusuf

karsna: -Atla, dedi.

- Nasl atlarm!

- Atla yoksa hepimizi ldrecekler! Hicran' bir sepetin iine koyarak dereye

atla!

-Ya grrlerse!

- Gremezler, sazlklar var. Henz uzaktalar seni fark etmeyebilirler!

-Ya sen!

- Ben burada lnceye dek onlara kar koyacam.

- Ben de gitmiyorum, yannda kalaym. Beraber lelim.

SMAL BLGN 29

- Olmaz. Hicran iin, kzmz iin bunu yapmalsn. -Ama..

-Amasyok! Haydi... Haydi!

- Elveda!

- Haydi!

Belks bir bohasn koluna, bebeini iine koyduu sepeti de dier koluna

takt. Sinerek kprde geriye doru gitti. Sonra kendini serin sulara brakt.

Atlarken gzlerini yummu, soluunu tutmutu. Serin sulara dnce gzlerini

at. Ne bohas ne de Hicran'm olduu sepet suya batmt. Su, kadn hzla

srkledi. Belks ilerideki sazlara doru gitmeye gayret etti. Suda batmadn

grnce sakinleti. Ancak tehlikeden kurtulmak iin biraz daha srklenmeliydi.

Kprnn stnde hayvanlarn, ocuklarn, kadnlarn ve ihtiyarlarn cesetleri,

parkeli talarn zerine dm, kprnn st tamamen kana boyanmt.

etecilere en ok direnen Yusuf olmutu. Ama kalabalk karsnda yapaca bir

ey kalmaynca, belindeki kamay ekmi, kendisine doru gelen etecilere

saldrrken vurulmutu. Yusuf her yannn biber gibi yandn hissetmiti.

Neden sonra meye ve titremeye balam, gzlerini amak istemi, bir trl

aamamt. Karanlklar iinde kalm, hissettii karanlk zaman getike

artmt. Yusuf takati kesilmek zereyken zorlukla "Hic. ran" diyebilmi ve son

nefesini vermiti...

Kafilede Belks'tan baka kurtulan olmamt. Bunun zerine etecilerin lideri:

- zerlerini arayn. Altnlar aln, dedi. Kpry temizleyin. Kimsenin

kurtulmadndan emin olmamz gerek. Etraf da iyice aratrn.

Ad Gelin Kprs olan bu Osmanl yapsndan, Osmanl halk, daha ierideki

Osmanl topraklarna gitmek isterken, emellerine ulaamam, ehit

edilmilerdi...

Belks souk suda srklenirken, geride ne olup bittiini dnyor ama

kocasnn sa kurtulamayacan iyi biliyor, sessizce al-

30 ELVEDA BALKANLAR

yordu. Aslnda hkra hkra alamay ok istiyordu. Etrafta etecilerin

olabilecei dncesiyle kendini tutarak sessizce gzya dkyordu.

Dere yatann darald kayalk bir yere geldiinde suyun derinlii azald.

Belks gsne dek gelen suda ayaa kalkt. Sazlklar aralayarak kayalara ayak

bast. Sepetin iinde slanan Hicran' alp gsne bastrd. Istmaya alt.

Bebeini biraz sallayp emzirdi. lerideki bir tepeye doru yrmeye balad.

Msr bahelerinin arasndan ar ar yryerek tepeye doru ilerledi. Ufukta

ne bir ky ne de bir yol gzkyordu... Nereye gidecekti? Nasl gidecekti?

Edirne ne yana derdi? Edirne'ye hangi yoldan gidilirdi? Yolu bulabilir miydi?

Acaba eteciler kendisini yakalayacak myd? Byle bir ihtimali dnmek

istemiyor, bana nelerin geleceini ok iyi biliyordu. Etraf iyice aratrmal

ve ok iyi gizlenmeliydi. Karn ackmt. Yiyecek olarak bohasna sard

birka dilim ekmek de slanmt. "Daha sonra yerim hem biraz da kururlar."

dncesiyle sararan, hasad yaplm msr tarlalarnda dikkatle yrd. Tepeye

yaklatnda heyecan son raddeye varmt. alklar kendine siper ederek,

aalarn arkasna saklanarak, etraf kolaan etmek istedi. Bir yandan da

kendine sorular soruyordu.

- Edirne ok mu uzakta? Edirne'ye nasl gidilir? Edirne, bir kurtulu, yeni bir

hayata balay demek midir?

Ne yapp ne edip Edirne'ye varmalyd. Kz Hicran iin bunu yapmalyd. Kocas

Yusuf kz iin ehit olmam myd?

Yrdke snyor, ara sra bebeini alp gsne bastryor, emziriyor, tekrar

yrmeye devam ediyordu. Bu yry esnasnda elbisesi kuruyordu. Ufka

baktnda, kara kara bulutlar grd.

- Yamur yamasa bari, nereye snrm, diye dnd.

Msr tarlalarndan sonra bu kez patates tarlalarndan geti. Ancak bileine

kadar amurlu tarlalarda yrmek o kadar zor ve zahmetliydi ki, killi toprak

ayandan yemenileri alyordu. En sonunda onlar amur iinde brakp

etikleriyle yrmeye devam etti. Ancak bu sefer de yerdeki kurumu, sertlemi

otlar, dikenler ayaklarna batmaya balad. Birka kere durup ayandaki

dikenleri kard. Durmann kendine zaman kaybettireceini dnnce,

ayaklarnn

SMAL BLGN 31

acsna katlanarak yrmeye alt. Kocasn kaybetmenin acs kezzap gibi

yreini yakyor, ayana batan dikenlerin acsn hissetmiyordu bile. Yrd

srede gzlerinden yalar szlp duruyordu. Her eye ve her zorlua ramen

hayatta kalmalyd. Bunu biricik kz Hicran iin yapmalyd. imdi tek amac

kznn hayatta kalmasn salamakt.

Soluk solua tepeye trmanrken yz kzarm, terlemiti. zerindeki nemli

elbiseler allardan, kuruyan otlardan izilmeye ve yrtlmaya balamt.

leride ne vard? Tepenin ardnda ne grecekti? Acaba neyle karlaacakt?

Edirne ne taraftayd? Yaknda myd, uzakta myd? Btn bu sorulara cevap

bulmann midiyle yorulan Belks gayretini bytmek iin Hicran'a bakt. Onun

alamas zerine de kararl ve azimli ekilde tepeye doru trmand. amurda bir

adm atyor, bir sre aaya doru kayyor, yere dyor, yerden kalkyor

tekrar byk bir gayretle bayr trmanmak istiyordu. Bu d ve kalklar

kendisini yormu, elbisesi, yz gz, salar amura bulanmt. Azna,

dilerinin arasna, burnuna dahi amurlar girmiti. Yere tutunmak istediinden

elleri kanam, parmaklarna kymklar, dikenler batmt. Doya doya hkrarak

alamak ve feryat etmek istiyordu ama nerede olduunu bilememenin verdii

ekingenlikle, "etecilere rastlarsam ya da yaknmdaysalar sesimi

duyabilirler." endiesiyle susuyor, iinden nice saysz feryatlar, lklar

atyordu.

Tepeyi trmanrken aaya kaymamak iin bir alya skca tutundu. Biraz

dinlendi. Kollar uyumutu. Ayaklar ve elleri acdan szlyordu. Sepeti atm,

Hicran' arkasna balam, iki kolunun serbest kalmasn salam bylece daha

rahat hareket edebileceini dnmt. Yzndeki scaklktan ateinin

ykseldiini anlyor, gzleri kararyor, dizlerindeki mecali tkeniyordu. Daha

fazla ayakta duramayacan anlaynca yere kt.

"Burada kalmamalym. Gayret etmeliyim yoksa ziyan olurum" diye dnp yeniden

ayaa kalkmak istedi. Baaramad. Bir daha denedi. Glkle ayaa kalkabildi.

Tepeye varmak iin az bir yolu kalmt. Biraz daha ilerlerse etraf

grebilirdi. Belki yaknlarda bir Trk ky grebilirdi? Bu dnce ile bir

hamle daha yaparak tepeye doru bir iki adm att. Ayaklar titredi. Yere dt.

Bu sefer emekleyerek tepeye doru ilerledi.

32 ELVEDA BALKANLAR

"Allah'm bu acya, bu yorgunlua dayanma azmi ver. Kzm Hicran iin. ehit

edilen kocam iin. Allah'm, beni, bu garip kulunu buralarda ziyan etme...

Allah'm bana yardm et..." diye dua etti.

Tepeye ulanca amura bulanm yzn ukurda toplanan suda ykad. evreye

dikkatlice bakt. Hibir ey gremedi. Ne bir ky ne de bir yol vard. leride

dzleen tarlalar bir baka tepeye srtlarn dayamlard. Bunun zerine morali

bozuldu. Bohasn at. Bir dilim ekmek ile biraz peynir kard. amurlu

yerlerini sildi. "Yemek zorundaym. Ya stm kesilirse? Hicran'm neyle

emziririm? amurlu olsa da yemeliyim." Peyniri ekmee katk edip yedi. Oturduu

yerden ilerideki bir alya sokuldu. Etraf seyretmeye balad. "Her yer tarla.

Koruluk... allk... Nasl giderim? Ne yana giderim? Edirne ne yandadr acaba?

Edirne'ye bir ulaabilseydim, her ey daha kolay olurdu. Hicran'm kzm,

biricik yavrum. kszm. Sen ve ben bu hayat gsleyebilecek miyiz?"

Ban kaldrp bulutlara bakt. "Yamur yamasa. Tekrar slan-masak bari...

amura bulanm bir kaderimiz var. Yzmz, aldyla vndmz alnmz bile

amurland. Olsun, amur lekesi kar. zi de kalmaz. Ama alnmza kara lekeler

srlmese... O lekeler asla kmaz. Kalkmalym. Yrmeliyim."

Srtna balad Hicran ile zorlukla ayaa kalkt. Bayr aaya doru inmeye

balad. Aklk yerden gitmektense, allara ve aalara yakn yrmeyi tercih

etti. Att her adm ona artk strap veriyordu. Ateinin ykseldiini

hissediyor ve durmadan sayklyordu: "Edirne, Edirne... yolun ne yandadr?.. Ah

Yusuf'um... Gelin kprsnde al kanlara boyanan Yusuf'um... Barmda derin bir

hicran, srtmda ise kzm Hicran var.

Belks gzlerini uykuya dalar gibi kapatt... Bir mddet sonra beyaz gelinliini

ve bandan topuklarna dek inen gm telleri gryordu. Sonra bir kr atla

emenin banda bitiyordu Yusuf. Karsnda srma cepkeni ile ona glmsyor,

elini uzatyordu. Hani ilk kez birbirlerini grdkleri o Hasret emesinde. Hani

koca narn altndaki o emede... Birden Gelin Kprsnde silahlar patlyordu.

lklar, hkrklar ve hayvan barlar birbirine karyordu. Yusuf'u

vuruyorlard, gsnde derin, onulmaz yaralar alyordu. Gl bahelerindeki

yedi verenler gibiydi Yusuf'unun yaralar. te o anda

SMAL BLGN 33

yutkunamyor, soluk alamyordu. Boulacan sanyordu. Aniden avaz kt

kadar bard:

- Hayr! Hayr!

Gzlerini atnda kara bulutlar greceini dnrken bir hasr grd.

Hasrn boluklarndan kara bulutlan seebildi.

- Hicran! dedi. Belks aniden doruldu. Arabann tavannda asl duran tencere

alnna arpt. Bir kez daha haykrd:

- Hicran!

Yal kadn onun yzn okad. Nasrl ellerini yanaklarnda dolatrd. Belks

eliyle yzn, gzn yoklad. amurlu deildi.

- Neredeyim?

- Korkma kzm. ok ile ekmisin. Saykladn durdun. Ama her ey geti artk.

- Bitti mi, ben yeni balyor sanyordum.

- Bitti bitti. -Siz?

- Muhaciriz kzm. Bu yatan sonra yollara dtk... Yurdumuzdan, kendi

yurdumuzdan skn ektik. Patates yumrularn topraktan karr gibi kymzden

kardlar bizi. Baksana ahaliye hep yollarda...

- Nereye gidiyorsunuz? -Edirne'ye doru...

- Edirne'ye mi! Sahi mi!

- Sahi ya kzm ama gavur brakrsa...

- Brakrsa m?

- Evet. Bizim asker bozulmu kzm hem de ok fena... Bulgarlar onlar nlerine

katp kovalam. Adm adm yaklayormu dman Krklareli'ye, kr ki biz

Edirne'ye daha yaknz. Ertesi gn varrz, diyorlar... Sen ok hrpalanmsn.

amura bulanmsn. Yzn temizledim. Bebein slak kundan deitirdim.

Senin zerine de bir setre attm.

- Saol. Allah tuttuunu altn etsin...

- Bu yatan sonra bize altn deil ama mezarmzda rahata uyuyacamz, dman

izmesi basmayaca bir yer lzm a kzm. Bundan byle bahe kadar topramz

olsa da yeter.

34 ELVEDA BALKANLAR

- nallah o da olur anne. Adnz?

- Kibar Ana derlerdi kyde.

- Ben tepedeyken etrafma baktmda hi yol gremiyordum. Ne araba vard ne de

kafile. Ben buraya nasl geldim peki?

- Halil'im buldu seni. Kafilenin nnden at koturuyordu. Kpekler kokunu alm.

yle bulmu. Atn terkisinde getirdi seni.

- Hicran! yi mi?

- ok iyi... Meraklanma. imdi ml ml uyuyor. Isnd yavrucak. Haydi sen de

uyu biraz. ok yorulmusun...

- Halil hangisi?

Kibar Ana az ileride giden delikanly gsterdi.

- te u kratta giden. ok mert ve cesur biridir. Korku nedir bilmez... "Bir

an nce yola kalm." dedi. Kylye son durumlar anlatt. Gazete okur. Gavurca

dahi bilir. stanbul'da dadi'yi okudu. "Buralarda durulmaz." dedi. "Bulgarlarn

ayaklan altnda inenmeyelim, Edirne'ye doru, stanbul'a doru yola kalm."

dedi. yi de etti. Sonradan duyduk, komu kyleri hep yamalam kr olasca

gavur. .. Elleri krlsn... Ama Mevlm byktr. Mazlumun yanndadr. Peygamber

Efendimiz gibi muhacir olduk. Muhacirlik o zamandan, Efendimizden kalm bize.

Ne yapacaksn, mecbur katlanacaz. .. Her eyin hayrls bakalm. Kadir Mevlm

hicretimizi, muhacirliimizi hayrl klsn. Mbarek klsn...

- Topraklarmzdan ayrlyoruz Kibar Ana.

- Toprak avu ii kadar da gitse elemimiz da kadar olur kzm. Kanl

gzyalarmz dkeriz. Toprak her eyimizdir. Ancak Halil'im diyor ki bizim

asker bozulmu. Ne zaman grlm bizim askerimizin bir adm geri adm att.

Yoksa bunlar bizim askerler deil mi? Aksi halde terk eder miydik slamz,

yurdumuzu... Eh artk Edirne olacak yurdumuz belki. orlu, belki Tekfurda m

derler Tekirda m derler oras. Belki Dersaadet... Baa gelen ekilirmi. Sahi

sana ne oldu byle?

Szn burasnda Belks sustu. Hkra hkra alamak, doya doya gzya dkmek

istedi. Kendini brakt. Alad alad. O aladka, Kibar Ana'nm o nasrl

elleri, o toprak kokan elleri, o dua kokan elleri Belks'm omzunda ve salarnda

gezindi durdu. Yal gzlerle

SMAL BLGN 35

kadnn kr kr olmu yzne bakt. Ak kahverengi gzleri, yuvarlak yz,

geni aln ve i yanaklar ile bilge bir kadn gibi grnd ona Kibar Ana.

Bana sard beyaz yama kendisine bir nura-ni ehre kazandryordu.

Ellerini ve ayaklarn izen, kanatan, actan nice dikenler imdi gnln de

izip kanatyor, kanl gzyalar aktmasna yol ayordu.

Belks, Kibar Ana'ya olup biteni anlatnca, onun da gzyalarna hakim

olmadn grd. Yal kadn:

- Aclar gnahlarmza kefarettir, dedi. Aclar, ekebilenin omuzlarna

yklenir. Kocan ve kylleriniz ehitlik mertebesine ulam. Hicret ederken

ehit olmular. Lkin askerimiz onlarn cn yerde komaz. Bunu byle bilesin...

imdi sabretmelisin kzm. Sabr ve tevekkl her eyin ilacdr. Haydi imdi

uyumaya bak. Biraz dinlen. Dinlen ki kzma st verebilesin. Karnn a m?

Belks am diyemedi. Sadece:

- amursuz bir dilim ekmek istiyorum, dedi. Gzyalaryla slatt ekmei

bitirdikten sonra Kibar Ana'nm dizine ban koyup bir ocuk gibi uyudu.

Kafile uzadka uzamt. Edirne'ye giden oseye ktklarnda yalnz

olmadklarn grdler. Yol muhacirlerle dolmutu. lerinde kendi diyarlarndan

ayrlmann acs yreklerini yakarken, Edirne'ye varacak olmann midini de

tayorlard...

Bu srada akam karanl ar ar memleketin ve muhacirlerin stne inerken,

kafileden kadife gibi bir ses yreklerdeki yangn tututurmaya yetti:

"Dalar dalar Viran dalar Yzm gler Kalbim alar"

Kafile karanlk bastrdnda mola vermemi, bir an nce Edirne'ye doru yol

almak istemiti. Bu arada arabalarda lamba ve mum yaklmamas zellikle

tembihlenmiti. Kederin yreklerde dourduu karanla bir de gecenin mayalanan

karanl eklenmiti.

36 ELVEDA BALKANLAR

Gecenin ilerleyen saatlerinde hava iyice serinlemiti. Tek tk attran yamur

damlalar arabalarn stn rten kaln bezlere, hasrlara arpyor, ara sra

esen sert rzgr akbetlerinin ne olacan dnen muhacirlerin yzn adet

okuyordu. Haznla birlikte sararan yapraklar rzgra kaplp telere

savruluyordu. Bu telere savrulu, muhacirlerin Rumeli'nden, Balkanlardan

savruluuna ok benziyordu...

Hazn Osmanl'nn btn mit yapraklarn sarartmt...

stanbul'da kmas muhtemel bir sava ufukta gzkrken, 6 Ekim Pazar gn

leden sonra Bakanlar Kurulu, 1880 tarihli Vilayet Yasasnda, Avrupa topraklar

iinde kalan yerlerde reformlarn uygulanacan iln etti. Bu haber Osmanl

Ajans ile hemen dnyaya iln edildi. Ayrca ajansn belirttiine gre sava

tehlikesi artk geip gitmiti5.

Savan atlatld haberi duyulduunda stanbul halk biraz olsun rahatlamt.

ehirde bir iyimserlik ve rahatlk havas tekrar grlmeye balanmt.

Bu haberlerin getirdii rahatlk niversite rencilerinde grlmemiti. Saat

ikide Beyazd'da Meydannda toplanmlard. Sava naralar atmlar ve daha

sonra uzun bir yry konvoyu oluturmular, Sadrazamla dek yrmlerdi.

Yolda giden rencilere dierleri de katlm, kalabalk daha da artmt. Bab-

Ali'ye ynelen renciler burada sadrazam grmek istemilerdi. Ancak sadrazam

rencilerle grmeye kmamt. Buna fkelenenler pencerelerden binann iine

girmiler, kendilerini dar karmak iin gelen askerlere direnmilerdi:

- Bize deil Yunan'a ve Bulgar'a ate edin!

Bahriye Nazr General Mahmut Muhtar Paa toplantdan ayrlm, rencileri

yattrmaya almt. Savan ktlne ve ykmna dikkat ekmiti ama bu

szler rencileri yattrmam tam aksine daha da fkelendirmiti. Talebeler,

bakan slklam, protesto etmilerdi. renciler durmadan sava lehinde slogan

atmt:

- Yaasn sava!

- Sava ya da lm!

5 stanbul'da Sava Gnleri,, s 28.

SMAL BLGN 37

- Tekrar hkmetle!

- Tekrar Kmil'le!6

Kratyla kafilenin nnde, giden Halil kark duygular iindeydi. Bu g

dierleri gibi onu da mahzunlatrmt. Atnn yularn brakm, gzlerini

karanla dikmi bir halde yava yava ilerliyordu. Akl fikri bu gn tarlada

bulduu amurlara bulanan o kadndayd. Ellerini ve ayaklarn gz nne

getirince ona acmadan edemedi. Ancak bir merak iini kemirip duruyordu. Bu

kadn nereden kamt? Buralara dek nasl gelmiti? Yavrusuyla bunca zorlua

nasl katlanmt? Neler olmutu? Utanmasa arabada uyuyan kadn uyandrp "u

hikyeni anlat." diyecekti. Ancak kendisi de bunu Belks'a hibir zaman

sormayacan, soramayacan gayet iyi biliyordu.

Halil kendini avcla kaptrm, tarlalarn ekip bien bir delikanlyd.

Genellikle yalnz dolamay seven, alkan biriydi. Babas 93 Harbi'nde pka

geidinde ehit dmt. O gnden sonra annesine yardm etmi, evin geimini

salamak iin cann trnana takp alp durmutu. Gnlne gre bir sevdii

olmamt.

indeki gizli merak Halil'i durmadan tahrik ediyordu. amurdan adet

seilemeyen bu kadnn ehresi acaba imdi nasld? Gzleri ne renkti? Salar

uzun mu, ksa myd? Hayalinde bir trl can-landramad simasn grmek iin

sabrszlanyordu. Sonra:

- Neler dnyorum! dedi.

Btn duygu ve dncelerini geride brakmak ister gibi atn mahmuzlad. Krat

yola dizilmi, saysz arabann yannda drtnala komaya balad. Onu grenler

"brahim'in Halil, yine dellendi." demekten kendilerini alamadlar.

Krat geceye, bir karanlk tnele girercesine dald. Arkasna amurlar ata ata,

kineye kineye, drt nala komaya balad. Halil ise gzlerini karanla dikmi

sanki bir ift yeil gz grecekmi gibi atn habire mahmuzlayp duruyordu...

Halil gece boyunca kendi arabalarnn yanma hi gelmedi. Annesi de olunu hi

merak etmedi. Oluna sonsuz bir gven duyuyordu.

6 a.g.e, s 29.

pfi BALKANLAR /

^a yine birilerine yol gstermeye ya da yardm etmeye gitmi-

a x\# tt^ arabamn bir kesinde kvrlp yatan Belks'n salarn

" A r t?ir yan^an dua ediyordu. imdi tek tesellileri, tek dayanak-

.fj\tA\- Bir zamanlar ahin gibi Rumeli'ne, Balkanlara nasl gel-

* ^'fi'.? J3alar yllardr nasl dik durmutu? imdi balan yerdey-

i x r)'an bkkt. Turnalar gibi g yollarna dmlerdi.

h kar uyanan Belks yan banda Kibar Ana'y grnce,

at>* n111 imek hzyla gz nnden geirdi. Uyuyan Hicran'a

ff kakt. Onu yanandan pt. Uzun uzun koklad. Bu bebek

' il^kefdisini her zaman bylerdi. Elleriyle kznn yanaklarn

sv> }c oldu ama izilmi, kanam, yarlm parmaklarn, bebe-

a^r0zsz cildine dokundurmaya kyamad. Ellerini titreyerek

tv ; Yumruk yapt. Yumruunu srd. Dolan gzlerine hakim inn VP-

' -v 6 s

geri se Belks'n bu haline acd. Bir ey diyecekti vazgeti.

\'fo di haline brakmann daha iyi olacana kanaat getirdi. Ak-

ktf jil'i ge'di- Gn masna ramen henz ortalkta yoktu. "Ge-

a&Aet yeseydi iyi olurdu ama..." dedi. ma i i

lipbr^

aklardan Edirne'nin minareleri belirli belirsiz gzkyor-

roK inare^e" yanur ykl bulutlar ara sra gizliyordu.

gu ' cjrlerde biraz olsun rahatlama grlyordu. Artk Bulgar

vfut1' den kurtulduklarn dnyorlard... Eski Dersaadet'te

ui'kc^ garabileceklerdi. Gelecee mitle bakabileceklerdi. Zorlu

lat1'1 kofku dolu gnler geride kalmt. Minareli ehir dedikleri

v?'kta kucak am onlara "gelin" der gibiydi. Nasl ki yzyl-

x nevtbU ehirden Balkan ilerine aknclar uzanmsa imdi de

. CC a torunlar arabalarla, faytonlarla, kanlarla Edirne'ye

jii' jr ekilde geri dnyordu, akn^ v

uzu' ; dn, bir denizin ekilmesi gibiydi. Deli dalgalar misli

a w roan deniz daha sonra durulmu, sakinlemi bir halde

ve,1W $u ekinte Balkanlara braklan tuz her yerde, her kaya-

:y> *A&, her derede, her kyde kelip kalmt. Bu tuz Trk'n

' het v. la kalan tortusuydu. Bu tortu, hanlar, hamamlar, kervansa-

twot^ex' eme^er> camiler, mescitler ile bu diyarlarda hep yer

etmi?' *

SMAL BLGN 39

Halil, Edirne'yi uzaktan grnce, stanbul'dan dnlerinde bir sre dinlendii

bu ehre dayanlmaz bir hasret duydu. O, Edirne'nin halini merak ediyordu. Bu

yzden atm ileri srd. Kilometrelerce uzunluundaki kafilenin kah yanndan kah

iinden drt nala geerek, atn Edirne'ye doru sryordu. Ara sra "Haydi

olum, deh!" diyerek, atnn daha hzl komas iin gayrete getiriyordu.

isele-meye balayan yamura aldrmadan, yzyllar nce akma gidenleri

dlyordu. Atnn stnde dalara doru drtnala komak, tozlu yollardan,

patikalardan imek hzyla geip gitmek mutluluunun doruk noktasna ulat

ender anlard. Halil, Edirne'ye yaklanca ehre hayran hayran bakt. Sanki bu

ehri ilk defa gryordu... Tabyalara, kalenin surlarna ve daha arkada ykselen

minarelere dald gitti. Bu arada tabyalarn nne dek gelen kafileleri grd.

"Herkes mi geliyor Rabbim?" demekten kendini alamad. Bulutlarn ehrin stnden

adet srklenircesine geip gidilerini izledi. Kavak aalarnn belirli

belirsiz grnlerine bakt. Neden sonra atn aniden "Deh olum!" diyerek

geriye dndrp koturmaya balad. Ara sra bir nara atyor, bir glyor ve

daha hzl komas iin yular hayvann srtna vuruyordu. Aniden hayal

dnyasna dalyor, ndeki giden kslerin vuruunu, tularn dalgalandn

dlyor, damarlarndaki kann kamlandn sanyordu. te bu anlarda tam bir

yiit oluyordu. Tozuyan yollardan, alayan derelerden, dalardan ap rzgrla

yaryordu.

Halil arabalarna yaklanca atn durdurdu. Arabadaki Belks' dnd. Onu

grmek iin byk bir istek duymasna ramen "Acaba alnr m, benden utanr m,

mahcup olur mu?" dedi. Arabaya doru gidip gitmemekte tereddt etti. Gitse ne

diyecekti? Belks'a merakla bakmayacak myd? Halil'in beynindeki bu sorular

onun olduu yere mhlanp kalmasna sebep oluyordu. Nasl olsa, annesi kadna

iyi davranrd. Zaten annesi bugne dek herkese, komularna din, dil ayrm

yapmadan hep yardm etmiti. "Komuluk ok nemlidir. Kendi dinimizden, kendi

milletimizden olmasa da komularmzn bizlerin zerinde hakk vardr." derdi.

Her kandilde yapt helvadan komularna birer tabak gnderirdi. Onlar da

taba geri verirken, yaptklar pekmezden, bulgurdan taban iine koyarlard.

Komuya verilen tabak bo getirilmezdi. Taba bo getiren komunun "gnl de

bo" denirdi o zamanlar. Hele komunun tavu-

40 ELVEDA BALKANLAR

una kt, kpeine hot asla denmezdi. Eer inekleri yol ortasnda yatyorsa,

rahatsz edilmez, etrafndan geilirdi.

Kibar Ana, kocasnn pka GeidFnde ehit dmesinden sonra bir daha evlenmemi

Halil'e sahip kmak, ev ve tarla ilerini ekip evirmek iin bir adam gibi

didinip durmutu. Daha sonra ileri Halil stlenmi, annesinin btn ykn

alvermiti. Olunun ava tutkun olmas dnda bir ikyeti yoktu... Ana oul

gnlerini sabr ve tevekkl ile sarmalamlar, bugnlere dek gelmilerdi.

Annesinin biricik dncesi Halil'i evlendirmekti. Gelin olarak Evlek Aye'nin

kz Resmiye'yi dnyordu ama sava patlam, eteciler ortal kasp

kavurmaya balam, bu dncesini gerekletirememiti... Hele bir, yerleri,

yurtlar, ileri, alar belli olsundu bakalm. Elbet Halil'in de ksmeti

kacakt...

Kibar Ana olunu merak ederken, ileride kratyla oyalandn grnce:

- Deli olan gelmez ki, dedi. Karn da atr lkin am demez. Kimseden bir ey

istemez... Belks, yal kadnn bu szlerini duyma-mazlktan geldi. Fark

ettirmeden ilerideki genci grmeye alt. O esnada Hicran' alamaya balad.

Yavrusunu sallayp avutmaya koyulurken bir yandan da Edirne'ye bakyordu...

inde belli belirsiz bir sevin vard. Kocasnn "gidin" dedii Edirne'ye

gelmilerdi. Belki orada yerleirdi. bulur, Hicran'n bytrd. Belki

stanbul'a giderdi. Trenlerin stanbul'a dek gittiini sylemiti Yusuf'u.

Trenle hi yorulmadan, zahmet ekmeden bakente giderdi. Kim bilir?

i karmakart. zlmesi gereken yzlerce krdm vard sanki. Yeni bir

hayata balayacakt. Hayata tutunmaya, hayatta kalmaya alacakt kzyla.

Elinde avucunda bir eyi kalmamt. On paras dahi yoktu. Alt aylk bir kz

ocuu ile nereye giderdi? Ne doru drst giysileri ne de eyalar vard. ki

kuru can yola kmlard ite. Bu yolculukta, bu muhacirlikte ona kuvvet veren,

gayrete getiren tek ey; Hicran'nn olmasyd. Onun kokuuydu. Bu koku,

Belks'a skntlarla ve yokluklarla mcadele gc veriyor, sabrn

arttryordu.

Halil arabaya biraz daha ayaklamca, Belks'n bebeini emzirdiini fark etti.

Hemen atn ters yne dndrerek oradan uzaklat.

SMAL BLGN 41

Kadnn salarna krmz bir ember baladn fark etti. Dalgn dalgn

kafilenin dier arabalar arasna girip gzden kayboldu.

Kafilelerin oluturduu kuyruklar uzuyordu. Halk Edirne'ye bu kadar

yaklamken, bir an nce ieri girip skntlarndan kurtulmak istiyordu. Ama

onlar ne kadar acele ederse etsin, Edirne kalesinin kaplar muhacirlere bir

trl almyordu. Herkes neler olup bittiini birbirine soruyor, neler olduunu

anlamaya alyordu. Kendilerine sylenen tek ey; kaplarn daha sonra

alacayd. Bu haberin getirdii bezginlik gittike artyor, uzun yollardan

gelen, cann diine takp yerlerinden, yurtlarndan ayrlan bu insanlar ok

zlyordu.

- Gavur muyuz?

- Bizleri niin ieri almyorlar?

- Edirne, diye diye yollara dtk.

- Ya arkamzdan Bulgarlar yetiirse? diye birbirlerine yaknp duruyorlard...

Muhacir olarak yollara den bu insanlarda ynla hayal krkl

yaanmaktayd. Krlganlk kendilerini yle etkilemiti ki arp kalmlard.

ektikleri bunca ilenin, verdikleri ehitlerin karl bu mu olacakt?

Edirne nlerinde byle mahzun bir halde bekleip duracaklar myd?

2 EDRNE KPRS TATAN

"Edirne'nin ard balar

Meri akar sular alar

Einden ayrlan alar"

Bir Rumeli Trks..,

Gne, bulutlarn bir tl perde gibi rtt semda ar ar ykseliyor, iyice

dalmaya balayan karanlkta klarn ilk nce Selimiye'nin drt minaresine

vuruyordu. Sis Edirne'nin etrafndaki istihkamlarna doru dalyordu. Ufukta

ise Istranca dalarnn sisli ahikalarna nazr, irili ufakl birok tepe

birbiri ardna sralanyordu.

Meri ve Tunca, Edirne'nin iki yanandan dklen gzyalar gibi szlp

gidiyordu. Camilerin gm lemlerinde serelerin sesleri gelirken, uzun

servilerin uultular kulaklar trmalyordu.

Trenle Edirne'ye gelen ttihat ve Terakki Partisi'ne mensup iki mfetti

bindikleri landonda7 ilerlerken grdklerinden dolay aknd. Yol yorgunluuna

aldrmadan eski bakentin halini yadrgadlar. Dar, i ie gemi dzensiz

sokaklar ile amurlu su birikintilerinin olduu caddeler vard. Baz eski evler

zamana diremeyip kendiliinden yklmt. ki mfetti ehir merkezine

geldiklerinde epey dolamalarna ramen doru drst ne bir han ne de bir yemek

yiyecek yer bulabilmilerdi.

7 Landon: Faytona benzeyen bir tr araba.

SMAL BLGN 43

ehrin Hkmet ve Sultan Selim caddelerinin etrafnda eskimi nice tahta evler

ile barakalar sralanyordu. Mfettilerden biri:

- u caddeler bu halde mi olmalyd azizim. Ecdadmz burada Selimiye gibi

muhteem bir camiyi yapm ama yollarn dahi dzen-leyememiiz. O camiye lyk,

ona yakr geni ve temiz bir cadde yapamamz. Ne kadar da yazk... Ben ki

Edirne'yi bir baka trl tahayyl ederdim. Ancak itiraf etmeliyim, byk hayal

krklna uradm ve ok zldm.

-Al benden de o kadar... Tarihi ehri ne halde bulduk. Adet amurdan boulacak

gibi...

ki mfettiin aknl bununla da bitmedi. Kalacaklar yere giderken,

duvarlara aslan duyurulara gzleri takld. Katlarda; Edirne rediflerinin8

silah altna alnacan ve alt hafta talim yaplaca yazyordu.

Mfettilerden biri arkadana:

- ster misin, bizi de eitime alsnlar? Alt hafta daha askerlik yapalm, dedi.

- Her ey olabilir. Edirne'de de kalabiliriz. Baksana savan kt bir

zamanda Edirne'ye geldik.

Kalabalk iinde adet kaybolan landona neferler kaytsz kalyor, mfettiler

ise gelip geen erata dikkatlice bakyorlard.

Hi durmadan, hangi alana ihtiya duyulduuna baklmadan, stanbul'dan trenlerle

Edirne'ye asker yollanyordu. Topu yerine denizci, piyade yerine gereinden ok

svari geliyordu. stanbul'dan itibaren Trakya'nn btn istasyonlarnda

"Allah'n seven trene binsin, Edirne'ye gitsin." eklinde, kayna bilinmeyen

ama kulaktan kulaa yaylan baz sylentiler yznden, trenler salkm saak bir

halde askerleri Edirne'ye tayorlard. Gelen askerler birbirine karyor,

birlikler arasnda dzen kurulamyordu.

stelik kale komutanl halka 19 maddelik bir bildiri yaynlam, kalede

bulunan yallar, dknler ve en az iki aylk paras ve yiyece-

8 Seferberlikte silah altna alman, 8 yllk hizmet yapan asker grubu.

44 ELVEDA BALKANLAR

i olmayan, hkmete sakncal grlenlerin gne kadar kaleden kmalar

gerekmektedir, denilmiti.9

Kalede keif birlii komutanlarndan Yzba Cemal bulunduu yerden dalgn

dalgn kaleye girenlere bakyordu. "Asker devaml geliyor. Halka gne dek

burasn terk etmelerini sylyoruz. Balkanlardan g eden muhacirleri kaleye

almyoruz. Peki biz ne yapmaya alyoruz? ehrin idaresi bir tek smail Paaya

kald, pek yaknda Edirne'yi savunmak iin kr Paann da gelecei syleniyor.

Edirne Valisi Halil Bey ise kendine bal ynetim merkezlerini dolap Mrefte,

Tekirda taraflarna gidiyor, yolluklarn bitirsin10 diye bakyor. Bununla da

kalsa iyi, yaplacak baka bir ii yokmu gibi vilayet dairesinin hamamn ve

merdivenlerini yktrtp yeniden yaptrtyor. Hey Allah'm, ne gnlere kaldk...

Bu askerleri nasl dzene sokacaz? Sivil halk ne yapacaz? Ya muhacirleri?

imiz gittike zorlayor."

Yzba Cemal kale nnde bekleenlerin barp armas zerine, neler

olduunu anlamak iin bizzat kaleden kp aratrma yapmaya karar verdi. Hem de

hava alrm." dedi.

Kale iinde hzl admlarla yryor, askerin iinden geiyor, baz neferler

kendine selm veriyor, bazlar ise grmemezlikten geliyordu. Kaleye girmek

isteyen birok insan fkeliydi. zgn ve kzgnd. Gn getike

sabrszlanyorlard. Yzba Cemal kaleden kp muhacirlerin iine karnca,

kalabala akn gzlerle bakyor, Edirne nlerinde bekleen muhacirlerin geri

evrilmek istemesinden dolay yreinde strap duyuyordu. Yrrken kendine

baran, merhamet dileyen, feryat eden insanlar iitmiyor gibiydi.. Ayrca bu

durumun muhakemesini yapyordu ama iin iinden kamyordu. aresizlik elini

kolunu balyordu.

Muhacir kadnlar arabalarnn stnde en kk bir bolua kvrlm halde

yatyor, yal adamlar titreyen ayak ve elleriyle hayvanlarn banda yaln ayak

durup Yzba Cemal'e yalvaran, yardm isteyen gzlerle bakyorlard. Kadnlar

ve bebekler alyor, yurtlarndan kopularnn acs dinmeden, kale nnde kendi

askerinden hak et-

9 Hafz Rakm Ertr, Balkan Savanda Edirne Savunmas Gnleri, s 8.

10 a.g.e, s 15.

SMAL BLGN 45

medikleri bir muameleye maruz kalmalar, aclarn daha da bytyordu. Yamur,

arabalara aslan Trk bayraklarnn zerine yayordu. Balkanlardan gelen

yamur, Koca Osmanl'nn haline muhacirlerle birlikte sanki gzya dkyordu.

Yzba Cemal artk hissizlemi, gnlndeki hesaplamann arl ve etinlii

karsnda ezili/or, bir kasrgaya tutulan geminin denizde srklenmesi gibi o

da muhacir kalabalnn iinde srkleniyordu. Kulaklarnda feryatlar,

barlar, yakarlar devam ediyor ancak yzba bunlarn hibirini duymuyormu

gibi, bir baka dilde sylenmi de anlamyormu gibi, konvoyun iinde ylesine

ilerliyordu.

Aniden yzbann yakasna bir ift el yapt:

- Komutan bu insanlar neden kaleye alnmaz? dedi ellerin sahibi. Yzba Cemal

bu ses zerine kendine geldi. dnyasndan bir klcn knndan syrlmas

gibi syrld. Bir ey diyecekti, diyemedi. Sustu. Onun bu sakinliinden cesaret

alan bir ift nasrl el yakasndan tutup sarsmaya devam ediyordu.

- Komutan bu insanlarn gnah ne!

- Muhacir olmak m!

- Yurtsuz, yuvasz kalmak m!

- Bize yaplan reva mdr!

Bu serzenilerin artmas zerine Belks ve Halil ileri atldlar.

- Anne yapma!

- Kibar Ana kendine gel!

Yzba Cemal'in yakasna yapan o nasrl ellerin sahibi Kibar Ana'dan bakas

deildi. Onun, adyla tezat oluturan bu hareketi hem olunu hem de Belks'

korkutmutu. kisi de komutann aniden fkelenip sert davranacandan endie

ediyordu. Oysa Yzba Cemal yakasn kurtarmaya almyordu. Ama Kibar Ana'nm

ellerine sarlan Belks' grnce, birden heyecanland:

- O! O sensin! O sensin! diye adet haykrd.

Belks ve Halil, Yzba Cemal'in ne demek istediini anlamadklar iin sadece

Kibar Ana'y uzaklatrmak istiyorlard. Ancak yzbann azndan hep ayn

cmleler kyordu:

46 ELVEDA BALKANLAR

- O! O sensin!

Yllar sonra ok sevdii birini grm gibi gen subay bir lahzada Belks'm

ehresindeki btn ayrntlar beynine naketti; siyah salarna balad

krmz emberi ile uzun kirpikleri, ince kalar ve birok eyin okunduu yeil

gzleri, yuvarlak bir yz vard. te bu ayrntlar, ona yllar nce kaybettii

bir sevgiliyi amur iinden karp getirmiti. Bir muhacir konvoyunda, barn

dalad, gnlnden hi kaybolmayan kara sevda, bir gmen kuun kanadnda geri

dnmt sanki...

Yzba Cemal heyecanlanm ve umutlanmt. imdi hibir ey umurunda deildi.

Ne muhacirler, ne de Edirne kalesi... Sadece ve sadece yitirdii bir sevgiliyi

yeniden bulmann tarifsiz sevincini yayordu. Bu sevin onu ok eski gnlere

tad. Bir sevda yorgunu subay gerek hayattan sanki bir perdeyi aralar gibi

gemie dalverdi...

Makedonya'da etecilerin izini sren bir grup Osmanl askeri patikada yorgun bir

ekilde ilerliyordu. Onlarca metre yksekliinde aalarn dallarndaki geni

yapraklar gn nn nn kapatyordu. Scaktan bunalan askerler

mataralarmdaki son damla suyu da iip almlarmdaki, boyunlarndaki terleri byk

mendilleriyle siliyor-lard.

Merutiyet'in getirdii serbestlik havasndan beklenen kardelik ne yazk ki

olumamt. Hl gayrimslimlere, Osmanl askerine eteler saldryor,

etelerin bir trl n ahnamyordu. Gn getike basknlar artyordu.

Doru bir atn zerindeki Temen Cemal'in yorgunluktan ve uykusuzluktan gzleri

kapanyor, bir kuun, bir vahi hayvann uzakta yanklanan sesiyle gzlerini

ayordu. Ara sra Cemal'in dudaklarnda bir tebessm beliriyordu. Merutiyetin

iln ediliinden sonra arkadayla bir kye uzaktan baktklarnda krmz

bayraklar grmlerdi. Arkada Merutiyet'in ne kadar nemli olduunu, bunun

kylerde dahi bayram havas estirdiini belitmi, "Arkadam, bunlar hrriyet

bayraklar! Hrriyet herkes iin iyidir." demiti. "Artk peinde olduumuz

eteciler de silah brakacak, krgnlklar bitecek, srp giden kin nihayet

herkesin hakkn almas ile sona erecek." diye ballandra ballandra anlatmt.

Cemal ise arkadann bu szleri-

SMAL BLGN 47

ni dinlemi, bir ey diyememiti. Kyn giriine yaklanca ikisi de "Acaba?"

demeye balamlard. Bu krmz bayraklar hi de yle arkadann ifade ettii

gibi hrriyet bayraklarna benzemiyordu. Bu phe iinde atlarn trsa

kaldrp daha da yaklanca, Temen Cemal kahkaha ile glmeye balamt. Bir

eliyle de arkadana hrriyet bayraklarn gstermiti. Arkada ise kan beynine

sram halde kendisini paylamt:

- Glme! Ne var bunda glecek! demi, Cemal ise karnn tuta tuta glmeye devam

etmi, arkada da burnundan solumutu:

- Ne bileyim saflk ite! Kyllerin kurumas iin ast krmz biber

dizilerini hrriyet bayra sandm. Ne var bunda! deyip durmutu11.

Bu hatra gzlerinin nnde canlannca, Temen Cemal'in tebessm artmt.

Dalgnlkla: "Hey gidi Hrriyet!" demiti. Yanndaki askerler onun bu ekilde

konumasna bir anlam verememilerdi. Ancak etecilerle arptklar bir

dnemde komutanlarnn bu ekilde barmasn yadrgamlard. Ormann

derinliinde yol alrken, patika onlar bir su deirmenine gtrmt. Temen

Cemal burada bir mddet dinlenip karnlarn doyurabilir ve doya doya su iip

mataralarn taze suyla doldurabilirler, diye dnmt:

- Deirmenin avlusunda dinlenelim! Mola yarm saat, fazla gevemeyin, diye emir

vermiti.

Kendisi deirmenin byk tahtadan yaplm arkna su tayan kanala yaklam,

souk suyla elini yzn bir gzel ykamt. Sonra deirmenciyle grmek zere

ieri girmiti.

- Kimse yok mu!

Biraz sonra st kata uzanan tahta merdivenlerden una bulanm biri gzkmt:

- Ne istediniz?

- Hibir ey... Biraz dinleneceiz. Su ieceiz...

- te dere, kararnz kadar iin.

- Ho be etmek istedim.

- Benim iim var... Ho be edecek zamanm yok...

11 mer Seyfettin, Bomba, s 108-120.

48 ELVEDA BALKANLAR

Temen Cemal adamn bu szlerinden rahatsz olmutu. Yine de bir ey demedi.

- ler nasl? -Eh ite...

- ete takibinden geliyoruz...

- Her halinizden belli oluyor, dedi deirmenci.

- Merak etme, senden bir ey istemeyeceiz. Karnmz doyurduktan sonra

gideceiz...

-Siz bilirsiniz...

Deirmenci bu szden sonra iine dnm, temen de deirmenden kp

askerlerinin yanma gitmiti.

- Karnnz iyice doyurun. Bol bol su iin. Mataralarnz doldurun, iki

arkadanz da tetikte olsun. Zira bu deirmenciyi hi gzm tutmad. Bizi

sevmedii her halinden belli oluyor.

- Bizi buralarda kim seviyor ki, dedi erin biri. Temen Cemal, ere bakt.

inden "Doru" dedi. "Bizi kim seviyor ki... Hrriyete ramen gene de

sevilmiyoruz... etecilerin silah brakmasn umduk. Ama onlar bana msn,

demedi. Nasl bir hrriyet iln ettiysek..."

Bu srada deirmenin arka penceresinden yere atlayan biri ormana giden yolda

hzla koup kayboldu. Bu deirmencinin yannda alan genlerden biriydi.

Temen taynn dnceli bir ekilde dilerken neden sonra etraflarna kurun

yamaya balad. lk atlarda neferi vurulmutu. Hemen su kanalnn iine

atlayp tabancasn eken Cemal, saldran- I lara kar koymaya almt. Bir

erin daha ac iinde haykrmasyla onun da vurulduunu anlad.

- Ah deirmenci elini ne kadar da abuk tutmusun. Ama alacan olsun, eer sa

kalrsam yandn sen!

Kanaln iinde akan suyun tersine doru yrd. leri gidip kendini korumay

dnyordu. ki etecinin kaim bir kayn aacn siper yaparak tfeklerle ate

ettiklerini grd. Birini omzundan dierini de kolundan vurdu. Onun yer

deitirdiini anlayan eteciler Emenin olduu yere ate ettiler. Cemal yamur

gibi yaan kurunlardan kendini su arknn iine atarak kurtuldu. Ban

kaldrp yana

S MA t L BLGN 49

sramak istediinde, sa omzunda bir scaklk hissetti. Eliyle omzunu yoklad.

Vurulmutu. Yine de ate etmeye alt. Ancak gcnn azalmaya baladn

anlad. Hemen atna doru komak iin allarn arasna dald. Bu arada

eteciler ate ederek, nara atarak oradan uzaklatlar. Temen atma gidecekken,

fikir deitirip deirmene doru kotu. Kapya bir tekme atp olanca fkesiyle

bard: - Neredesin hain!

eride sadece dnen talarn sesi geliyordu. eride kimse yoktu. Belli ki

deirmenci ve yannda alanlar da etecilerle birlikte kamt. Temen Cemal

deirmenin tahta merdivenlerine kt. Yaras szlyordu. Souduka daha da

acyacan biliyordu. Bir sre dinlenip darya bakmalyd. Askerleri ne

haldeydi? Terliyor, omzundaki yarann acs her dem artyordu. Gzleri,

deirmenin dnen talarna taklmt. Bir sre sonra deirmen de talar gibi

dnmeye balad. Ayaa kalkmak istedi. Yere dt. Bu kez bann dnmesine

aldrmadan srnd. Tam kapya varmt ki ylp kald. Koskoca bir boluk her

yann sard. Sonra koyu bir karanlk tm diman kaplad.

Temen Cemal kendine geldiinde bir odadayd. Ba ucunda bir Meryem Ana ikonu

vard. Bunu grnce nerede olduu anl