92

/2

00

4

cena 4,50z∏3,60z∏ dla cz∏onków

ISSN 1643-9430

magazyn chorych reumatycznych

• Czy poddaç si´ operacji

• Nowe leki

• Powiedz TAK mówieniu NIE

Wiosna. Po zimie, krótkich dniach i ch∏o-dzie brzmi jak nadzieja. Chocia˝ corazcz´Êciej s∏yszymy, ˝e z pór roku zostanànam tylko zima i lato, to trudno w to uwie-rzyç.

Wiosna to wiosna. To czas, kiedy wszys-tko budzi si´ z zimowego snu. To zmianakolorów wokó∏ nas: z szaroÊci i bieli naradosne kolory budzàcej si´ zieleni i ˝ó∏ciw odcieniach forsycji, prymulek, ˝onkili czywreszcie wielkanocnych kurczaków.

Czas nadziei to tak˝e czas wyznaczaniasobie nowych celów i zadaƒ. To okres ocenynaszej kondycji psycho-fizycznej. To rachu-nek zysków i strat zimowego letargu.

Wiosna sprzyja wyjÊciu z domu, otwarciusi´ na Êwiat wokó∏ nas, odkurzeniu kontak-tów mi´dzyludzkich.

Przyroda budzi si´ do ˝ycia. Oczarowujenas niezmiennie co roku Êwie˝oÊcià i swoimpi´knem. Jak my na jej tle wyglàdamy pozimie?

Czy pasujemy do Êwiata, którego jesteÊmycz´Êcià? Najwy˝sza pora, aby pomyÊleço sobie. Aby Êwie˝oÊç przyrody udzieli∏a si´nam. Je˝eli przespa∏eÊ ca∏à zim´, zapom-nia∏eÊ o çwiczeniach, spacerach, kontaktachz bliskimi Ci ludêmi, najwy˝szy czas, aby si´poprawiç.

Nie traktuj tylko wiosennych porzàdkówjako najlepszy sposób na podniesienieformy. Zrobisz sobie jedynie wi´cej szkody.Jak ka˝dy dobry sportowiec przygotowujàcysi´ do wa˝nych zawodów i Ty potrzebujeszrozgrzewki i rozsàdnego treningu.

Je˝eli przez zim´ przyby∏o Ci kilogramów,nie wpadaj w panik´. Wi´cej ruchu, mniejgodzin w fotelu przed telewizorem i zaglàda-nia do lodówki, a organizm sam sobie pora-dzi.

No i najwa˝niejsze. Ciesz si´ wiosnà. Dajsobie szans´ i bierz przyk∏ad z przyrody.Dzieƒ d∏u˝szy, wi´cej s∏oƒca i ciep∏a. Opty-mistyczne podejÊcie do rzeczywistoÊci po-zwala na pokonanie wielu problemów.

Je˝eli sam sobie ze swoimi problemaminie radzisz, otwórz si´ do ludzi takich jak Ty.Razem ∏atwiej pokonuje si´ przeszkody,a w wielu sytuacjach Twój powa˝ny problemoka˝e si´ znacznie mniejszy. Zdarza si´bowiem tak, ˝e trudne jest dla nas wszystkoto, co nieznane.

Ju˝ teraz zacznij planowaç swoje wakacje.Wakacje to czas wolny od codziennoÊci.Czas, który ka˝demu z nas si´ nale˝yw∏aÊnie za t´ codziennoÊç.

Mo˝esz je przeznaczyç na realizacj´marzeƒ (w koƒcu ka˝dy je ma), na polepsze-nie zdrowia – wystarczy oderwaç si´ natroch´ od trosk codziennych, aby poczuç si´lepiej.

Aby dobrze wykorzystaç czas wypoczynkuju˝ teraz wiosnà nale˝y na niego zapracowaçpoprzez w∏aÊciwe przygotowanie si´.

Nie marnuj czasu na zamartwianie si´, ˝eczujesz si´ gorzej i wielu czynnoÊci niemo˝esz wykonywaç tak dobrze jak dawniej.To, jak si´ czujesz zale˝y od Ciebie. ZawszepomyÊl sobie, ˝e mog∏o byç gorzej i ˝edobrze jest, ˝e dzi´ki Twojej wiedzy i doÊ-wiadczeniu mo˝esz dobrze wykorzystaçswoje ˝ycie.

Niech wiosna obdarzy nas optymizmemi otworzy nas ku przysz∏oÊci.

Jolanta GrygielskaStowarzyszenie Reumatyków

i ich Sympatykówhttp://reuma.idn.org.pl

e-mail: reuma@idn.org.pl

2

W N U M E R Z E :

W SKRÓCIEN A U K A

PRAKTYKA

PROFILE

LEKTURY

Wydawca: Stowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków przy wspólpracyIstytutu Reumatologicznego w WarszawieRada programowa:prof. dr hab. med. Stanis∏aw Luftprof. dr hab. med. Anna Romickadr med. El˝bieta Eymandr socj. Bo˝ena Moskalewiczmgr Jolanta GrygielskaRedaktor:Jolanta GrygielskaProjekt logo: Marek HappachPrzygotowanie do druku:Opracowanie graficzne, sk∏ad.KANN-PRESS, tel.615 51 63Druk:Zak∏ad Poligraficzny Jerzy Kink04-837 W-wa, ul. Gierdawska 4tel. 615 72 71, 615 74 53

Adres redakcji:02-637 Warszawa, Spartaƒska 1tel. (022) 844 42 41 w. 352Adres do korespondencji:Redakcja magazynu Z¸OTY ÂRODEK02-637 Warszawa, ul. Spartaƒska 1

Zastrzegamy sobie prawo do adiustacji, skrótóworaz zmian tytu∏ów.Redakcja nie odpowiada za treÊç og∏oszeƒ.

„Z∏oty Ârodek“ do nabycia w stowarzyszeniach i w prenumeracie. Prenumerata roczna 18 z∏. Wp∏aty na konto Stowarzyszenia Reumatyków i ich Sympatyków w PKO BP S.A. IX O/Warszawa nr 64 1020 1097 0000 7602 0001 9497W numerze zosta∏y wykorzystane rysunki pacjentów – dzieci i m∏odzie˝y, uczniów szko∏y dzia∏ajàcej przyKlinice Wieku Rozwojowego I. R. w Warszawie – bardzo dzi´kujemy

3

str. 4 Czy poddaç si´ leczeniu operacyjnemu stawów?dr Leszek Jung

str. 6 Uzdrowiska polskie:Ko∏obrzegdr Ma∏gorzata Happach

str. 10 Dekalog Reumatyka IHanka ˚echowska

str. 10 GalaretkiHanka ˚echowska

str. 11 Nasze zdrowie, nasze dolegliwoÊci Bo˝ena Moskalewicz

str. 17 OpowieÊç matki -- reumatyczkiTove Hansen

str. 19 12 Âwiatowy Dzieƒ ChoregoHalina Kiszkis

str. 19 Powracajà mi∏oÊci Wies∏aw Janusz Mikulski

str. 20 Nowe lekiMary Anne Dunkin

str. 21 Dzieƒ AktywnoÊci ReumatycznejJolanta Grygielska

str. 22 Razem czy osobno?Halina Kiszkis

str. 23 Krzy˝ówkared. Jerzy Kaleta

str. 13 Pokonaç chorobyreumatyczne (cz´Êç VII) Jolanta Grygielska(opracowanie na podstawie podr´cznika„Arthritis Helpbook“)

str. 16 Powiedz TAK mówieniu NIE Alice Lisch Kelly

ROZRYWKA

4

dr Leszek Jungspecjalista chirurg-ortopeda

CZY PODDAå SI¢ LECZENIU OPERACYJNE-MU STAWÓW

Choroba zwyrodnieniowa oraz przewlek∏ezapalne choroby stawów (m.in. reumatoidalnezapalenie stawów) sà odpowiedzialne za ból,ograniczenie mo˝liwoÊci zarobkowania,zmniejszenie samodzielnoÊci, a w bardzo za-awansowanych i zaniedbanych przypadkachprowadzà do inwalidztwa wymagajàcego sta-∏ej opieki ze strony otoczenia.

Profilaktyka tych schorzeƒ w zasadzie nieistnieje. Nie mo˝emy zlikwidowaç przyczynypowodujàcej poczàtek i rozwój choroby, niemo˝emy zaszczepiç si´ jak w przypadkuchorób zakaênych.

Na szcz´Êcie jednak, nie musimy pod-dawaç si´ biernie zrzàdzeniom losu czy te˝konsekwencjom genetyki i czynników Êrodo-wiskowych. Ból stawowy ograniczajàcy naszànormalnà aktywnoÊç, b´dàcy êród∏em dys-komfortu powinien byç zdiagnozowany i leczo-ny.

Pewnà trudnoÊç stanowi wybór w∏aÊciwejmetody leczniczej – kiedy i jak d∏ugo leczyçzachowawczo? Czy leczyç farmakologicznie,czy fizyko i kinezyterapià? Czy w sanatoriumczy w domu? Czy wreszcie i kiedy leczyç ope-racyjnie?

Obecnie, chory zarzucany jest cz´stoniewiele wartymi informacjami z prasy co-dziennej i czasopism, znajduje si´ podwp∏ywem negatywnej propagandy mediówdotyczàcej opieki medycznej – musi zatemczuç si´ w pewnym stopniu zagubiony.

Wobec tego powstaje pytanie jak i gdzie si´leczyç?

Wydaje si´, ˝e podstawowy jest nadal kon-takt z rzetelnym i dobrze wykszta∏conymlekarzem. Jak go znaleêç? Wbrew obiegowymopiniom nie jest to takie trudne. Nie ma le-pszej rekomendacji dla lekarza i wskazówki

dla chorego ni˝ opinia innego chorego, którydoÊwiadczy∏ ju˝ terapii. Stàd biorà si´ d∏ugiekolejki do jednych specjalistów i puste krzes∏aw poczekalniach u innych – choç posiadajàoni formalnie podobne wykszta∏cenie.

To samo dotyczy kolejek oczekujàcych naleczenie operacyjne w ró˝nych szpitalach –czas oczekiwania si´ga od paru tygodni doparu lat (nawiasem mówiàc, nie widzia∏emnigdy kolejki do sklepu ze z∏ymi towarami;problemem pozostaje skrócenie kolejek podobre towary, ale to w niewielkim stopniuzale˝y od personelu sklepu).

Z osobistych doÊwiadczeƒ i wieloletniejpraktyki wiem, ˝e warto d∏u˝ej szukaç lekarza,do którego b´dziemy mieç zaufanie. èród∏emdu˝ego stresu chorego jest wys∏uchanie 2-3ró˝nych opinii na temat planowanego leczeniawyra˝onych przez kilku specjalistów – ktoÊw tej sytuacji musi byç autorytetem niepod-wa˝alnym. Którego lekarza rad´ zatem za-akceptowaç? Z regu∏y odpowiadam, ˝e tego,który podejmie si´ leczenia, jasno okreÊlikorzyÊci p∏ynàce z terapii, nie ukrywajàc ryzy-ka.

Odradzam specjalistów dajàcych gwarancje100% na 100 lat.

Gdy wiemy ju˝ kto ma nas leczyç nast´pnekroki wydajà si´ stosunkowo proste.Rozwa˝ajàc koniecznoÊç leczenia chirur-gicznego stawów, musimy mo˝liwie pre-cyzyjnie okreÊliç, kiedy nale˝y operowaç, jakiekorzyÊci uzyska chory, jaka przysz∏oÊç goczeka, jeÊli ryzyka operacyjnego nie podej-mie? JeÊli mamy do czynienia z koniecznoÊciàoperowania kilku stawów koƒczyn górnychi dolnych – konieczne jest przyj´cie strategiidotyczàcej kolejnoÊci operacji i koniecznychprzerw pomi´dzy zabiegami.

Dobrze, jeÊli ta strategia oparta jest na oce-nie stanu fizycznego i psychicznego chorego,a tak˝e na wiedzy i doÊwiadczeniu lekarza.Niestety obecnie przepisy i limity bardzoniekorzystnie modulujà te racjonalne wy-znaczniki procesu leczniczego.

Kiedy operowaç? JeÊli chodzi o stan miej-scowy stawów – szczególnie koƒczyn dolnych

N A U K A

– termin operacji powinno wyznaczaç cierpie-nie chorego. Ból przy chodzeniu ograniczajàcynormalnà aktywnoÊç ˝yciowà, mimo braniabezpiecznych dawek leków, szczególnie bólnocny uniemo˝liwiajàcy sen jest najpo-wa˝niejszym wskazaniem do operacji.

Obraz radiologiczny stawu ma mniejszeznaczenie, nawet gdy opis zdj´ç sformu-∏owany jest przez radiologa dramatycznie –wszak nie operujemy radiogramów tylkochorego. Czasami dynamiczny post´p zmianna zdj´ciach rtg mo˝e byç przes∏ankà doprzyspieszenia operacji. Np. ja∏owa martwicag∏owy koÊci udowej mo˝e nabraç takiegoprzebiegu klinicznego, ˝e pacjent przestajechodziç z dnia na dzieƒ. Post´pujàca de-strukcja koÊci tworzàcych staw kolanowy,mo˝e uniemo˝liwiç u˝ycie endoprotezy roku-jàcej najd∏u˝szy dobry wynik leczenia i wyma-gaç zastosowania du˝ego niezbyt fizjolo-gicznego implantu.

Te ostatnie rozwa˝ania sà domenàdoÊwiadczonego ortopedy.

Kiedy operowaç bioràc pod uwag´podesz∏y wiek pacjenta? JeÊli rozwa˝amypóêne lata naszego ˝ycia, jedynym limitempowinien byç stan ogólny chorego, okreÊlajàcystopieƒ ryzyka operacji. Banalne wydaje si´byç przypomnienie, ˝e Królowa Matka prze-by∏a totalnà plastyk´ stawu biodrowegow wieku oko∏o 100 lat. Cytujàc pytania moichpacjentów w podesz∏ym wieku: „Czy jeszczewarto operowaç?“, zawsze odpowiadam TAK– bo jeÊli to operacja na „tylko“ 2, 3 lub 5 lat toi tak na ca∏e pozosta∏e ˝ycie. MyÊl´, ˝e bardzo

wa˝ne jest by te ostatnie lata ˝ycia sp´dziçbez bólu i samodzielnie.

Kiedy operowaç, jeÊli pytanie dotyczy bar-dzo m∏odych chorych? Sadz´, ˝e gdy ˝adnazachowawcza metoda nie gwarantuje komfor-tu ˝ycia, mo˝liwoÊci realizacji planów ˝ycio-wych – zawodowych i osobistych sàdz´, ˝epodj´cie decyzji o operacji jest uzasadnione.Kiedy zdarza∏o mi si´ operowaç z u˝yciemendoprotez biodra i kolana 20-letnich kobietchorych na reumatoidalne zapalenie stawów –zawsze towarzyszy∏ mi niepokój i ÊwiadomoÊçwielkiej odpowiedzialnoÊci. Ewentualnych kry-tyków moich wyborów zach´cam, by wyobra-zili sobie powiedzenie m∏odej kobiecie, ˝e nieb´dzie mog∏a skoƒczyç studiów, za∏o˝yçrodziny, urodziç dziecka – bo stosowanametoda operacyjna nie gwarantuje wiecznejsprawnoÊci, a „tylko“ 15, 20, 30 lat – do koƒcatego nie wiemy.

Jak przygotowaç si´ do leczenia opera-cyjnego, jeÊli przekonani jesteÊmy o jegokoniecznoÊci?

Endoprotezoplastyki stawów biodrowychi kolanowych nale˝à do najbardziej rozleg∏ychi powa˝nych operacji w ortopedii. Nie ulegaj-my z∏udzeniom, ˝e skoro operacja znajomejtrwa∏a ok.1,5 godziny, czyli mniej ni˝ wyko-nanie tzw. trwa∏ej u fryzjera, to zabieg jestma∏y.

Czas trwania operacji Êwiadczy o doÊ-wiadczeniu chirurga i oÊrodka, w którym ope-racj´ przeprowadzono – te majà wp∏yw nakoƒcowy wynik leczenia i zmniejszenie ryzykapowik∏aƒ. Operacja jest jednak zawszepowa˝na, wymaga cz´sto przetoczenia krwi,ryzyko powik∏aƒ nie spada nigdy do zera.Mo˝emy je znacznie zmniejszyç w∏aÊciwymprzygotowaniem.

Wszyscy kandydaci do operacji ortope-dycznej muszà mieç wyleczone nawet naj-mniejsze ogniska infekcji: w uk∏adzie odde-chowym, drogach moczowych, jamie ustnej –sanacja z´bów, na skórze – ropne wykwity,paznokcie wrastajàce itd.

Ka˝de z ww. ognisk mo˝e byç êród∏eminfekcji operowanego stawu – a to jest fatal-

5

N A U K A

L.K. lat 10

6

nym powik∏aniem leczenia operacyjnego(enigmatycznie okreÊlanym mianem powi-k∏ania).

Operacje ortopedyczne niosà za sobà ry-zyko zakrzepicy w obr´bie koƒczyn dolnychze wszystkimi jej konsekwencjami, w tymtak˝e fatalnej zatorowoÊci p∏ucnej.

Wszyscy chorzy obecnie otrzymujà lecze-nie drobnoczàsteczkowà heparynà – jako pro-filaktyk´ oko∏ooperacyjnà zakrzepicy. Zmniej-sza ona ryzyko powik∏aƒ naczyniowych, aleich nie wyklucza. Z powy˝szym problememzwiàzana jest koniecznoÊç leczenia ˝ylakówkoƒczyn dolnych odpowiednio wczeÊniejprzed operacjà ortopedycznà, gdy˝ ˝ylakiznacznie zwi´kszajà prawdopodobieƒstwo wy-stàpienia zakrzepicy.

Wszyscy przewlekle chorzy z nadciÊnie-niem, cukrzycà, chorobà niedokrwiennà serca,chorobà wrzodowà przewodu pokarmowegowinni byç przez swoich lekarzy prowadzàcychdoprowadzeni do stanu „wyrównania“, tj. kon-trolowanego ustabilizowania procesu choro-bowego. Dobrze, gdy specjaliÊci wyra˝à swojàaprobat´ dla planowanej operacji.

Konieczne jest podkreÊlenie, ˝e naszcz´Êcie rzadko operujemy ludzi m∏odychca∏kowicie zdrowych, a najcz´Êciej osobyw podesz∏ym wieku przewlekle schorowane.

W∏aÊciwe przygotowanie i wybór odpo-wiedniej chwili sà podstawà zmniejszaniaryzyka operacyjnego. Np. przyjmuje si´, ˝echorych po przebytym zawale serca powin-niÊmy kwalifikowaç do planowanych operacjinie wczeÊniej ni˝ w 6 miesi´cy po zawale, podwarunkiem stabilnego stanu chorego.

Po uzyskaniu pozytywnej opinii od lekarzyprowadzàcych (dobrze jeÊli sà one wyra˝onena piÊmie) pozostaje nam dokonanie kilku for-malnych ruchów zwiàzanych z badaniami la-boratoryjnymi. Do operacji musimy posiadaçponi˝szy komplet badaƒ:– rtg klatki piersiowej – badanie wa˝ne 12

miesi´cy,– EKG – badanie wa˝ne 3 miesiàce, jeÊli nie

stwierdzano patologii,

– grupa krwi – badanie w dowodzie oso-bistym wa˝ne zawsze,

– morfologia krwi, jonogram, poziom cukru,mocznik, kreatynina, wskaênik protrombi-nowy, badanie ogólne moczu – te badaniawa˝ne przez okres 1 miesiàca.

Na koƒcu pozostaje wyjaÊnienie co choryuzyskuje za podj´te trudy i ryzyko leczeniaoperacyjnego. W∏aÊciwe leczenie, tzn. prze-prowadzone w odpowiednim czasie, w odpo-wiedniej placówce z u˝yciem najnowszych,ale sprawdzonych technik i przy udzialenajbardziej doÊwiadczonych lekarzy, dajeolbrzymià szans´ na:– wyeliminowanie bólu operowanego stawu,– zwi´kszenie zakresu ruchu, zniesienie przy-

kurczów i przymusowej pozycji koƒczyny,– samodzielne chodzenie bez pomocy kul

i laski,– powrót do aktywnoÊci zawodowej, towa-

rzyskiej, a wi´c pe∏en kontakt z otoczeniem.

Czy zatem poddawaç si´ leczeniu opera-cyjnemu stawów uszkodzonych przez chorob´zwyrodnieniowà i przewlek∏e procesy zapal-ne?

Uwa˝am, ˝e tylko chorzy, cierpiàcy z po-wodu przewlek∏ego bólu, majà prawo doodpowiedzi TAK lub NIE.

Tych odpowiedzi TAK b´dzie wi´cej wrazz wi´kszà dost´pnoÊcià leczenia opera-cyjnego. Wymaga to jednak poprawy systemuopieki zdrowotnej, czego wszystkim chorymserdecznie ˝ycz´.

N A U K A

7

dr Ma∏gorzata Happachspecjalista balneoklimatoterapii

UZDROWISKA POLSKIE (5)Ko∏obrzeg

Ko∏obrzeg to najwi´ksze polskie uzdrowiskonadmorskie. Przypuszcza si´, ˝e ju˝ w VII –VIII wieku stanowi∏ wa˝ny oÊrodek handlusolà, uzyskiwanà metodà warzenia z liczniebijàcych tu êróde∏ solanki.

W X wieku Ko∏obrzeg znalaz∏ si´ w grani-cach paƒstwa Mieszka I, decyzjà zaÊ jegonast´pcy – Boles∏awa Chrobrego ustanowionezosta∏o tu w roku 1000 polskie biskupstwo,podleg∏e arcybiskupowi gnieênieƒskiemu.Ko∏obrzeg znajdowa∏ si´ równie˝ w granicachpaƒstwa polskiego w okresie rzàdówBoles∏awa Krzywoustego. Po rozpadzie dziel-nicowym Polski wspólnota polsko – pomorskazaczyna∏a si´ rozluêniaç – nast´powa∏aekspansja feuda∏ów niemieckich, tak˝eduƒskich i holenderskich na wschód. W∏adcazachodnio – pomorski Bogus∏aw X zjednoczy∏w XV i XVI wieku wszystkie ziemie pomorskie.Jeszcze w XVI i XVII wieku zamieszkiwa∏aw Ko∏obrzegu du˝a kolonia s∏owiaƒska, jednakdalsze osiedlanie si´ mieszkaƒców PomorzaZaodrzaƒskiego i Niemiec – powodowa∏o sto-pniowà germanizacj´. Przez kolejne lataKo∏obrzeg by∏ terenem licznych wojen i prze-marszów wojsk (rosyjskich, napoleoƒskich).Âwietnie rozwijajàca si´ gospodarka miastadopiero w XIX wieku uleg∏a kryzysowi, g∏ówniez powodu upadku salin i przejÊcia na kopal-niane wydobycie soli. W tym w∏aÊnie okresieodkryto walory uzdrowiskowe Ko∏obrzegu. Ich„odkrywcà“ by∏ pruski oficer, który skazanytutaj na pobyt w twierdzy ju˝ w czasieodsiadywania wyroku dzi´ki kàpielom mia∏odzyskaç zdrowie i radoÊç ˝ycia. Na poczàtkuuzdrowisko Ko∏obrzeg zas∏yn´∏o kàpielamimorskimi, by wreszcie oprzeç swe znaczenierównie˝ na êród∏ach solankowych i bogatychz∏o˝ach torfu. Po II wojnie Êwiatowej miasto,które wróci∏o w granice Paƒstwa Polskiegozosta∏o szybko odbudowane ze zniszczeƒwojennych. Uzdrowisko Êciàgn´∏o do siebie

rzesze kuracjuszy, a tak˝e wielu wybitnychbalneologów. Najwi´ksze walory Ko∏obrzeguto klimat (talasoterapia), solanki, borowina.

Talasoterapia

Klimat Ko∏obrzegu kszta∏tuje si´ podwp∏ywem morza. Charakteryzuje go du˝azmiennoÊç pogody, sta∏e wiatry, du˝e nas∏o-necznienie. Wiosna przychodzi tu pó˝no,jesieƒ trwa d∏u˝ej, lato jest niezbyt upalne,a zima ∏agodna. Na talasoterapi´, czyli lecze-nie morzem sk∏adajà si´: dzia∏anie s∏oƒca,kàpieli morskich i aerozolu morskiego.

S∏oƒce

Ko∏obrzeg jest najbardziej nas∏onecznionympolskim uzdrowiskiem. Promieniowanie stajesi´ bardziej intensywne z powodu czystoÊcipowietrza nad morzem i odbijania promieni odlustra wody. Wed∏ug zasad talasoterapii czaspierwszej kàpieli s∏onecznej dla osób nieopalonych wynosi od 30 do 35 minut, ka˝dànast´pnà ekspozycj´ na s∏oƒce przed∏u˝a si´o 5 do 10 minut. Przed nadmiarem s∏oƒcai wiatrem kuracjusze chowajà si´ w ko∏o-brzeskim Parku Nadmorskim, oddzielajàcymna przestrzeni kilku kilometrów pla˝´ odbudynków uzdrowiska.

Kàpiele morskie

Kàpiele sà zalecane przy temperaturzewody co najmniej 18 stopni Celsjusza i przy

N A U K A

8

temperaturze powietrza co najmniej 19 stopni.Dla osób zahartowanych wartoÊci te sà ni˝szeo 2 stopnie. Zasolenie Ba∏tyku jest niskie i wy-nosi przeci´tnie 8 promili.

Kàpiele przynoszà najwi´ksze korzyÊciw przypadkach przewlek∏ych nie˝ytów oskrzelii u osób z niskim ciÊnieniem krwi. Kàpielew morzu zwi´kszajà adaptacj´ do wy˝szychtemperatur, co uwa˝a si´ za jednoznaczne zezwi´kszeniem odpornoÊci na infekcje drógoddechowych. Natomiast w chorobach reuma-tycznych kàpiele w Ba∏tyku nie znajdujà zas-tosowania.

Aerozol morski

Ponad 55% wiatrów wieje od morza lubwzd∏u˝ morza. Wyrównuje to ró˝nice tempe-ratur i wilgotnoÊç powietrza, a przede wszyst-kim zaopatruje uzdrowisko w czyste, pozba-wione alergenów powietrze. Dzi´ki wiatrowipojawia si´ aerozol morski. Powstaje przezuwalnianie czàsteczek chloru, sodu, jodu,bromu i innych sk∏adników wody morskiej –w wyniku tarcia o powierzchni´ morza, uno-szenie si´ czàsteczek wody, jej parowanieoraz przez rozbijanie si´ czàsteczek wodyo brzeg. Najwi´ksze st´˝enie aerozolu jest napla˝y, dlatego zaleca si´ spacery nad samymbrzegiem morza, najlepiej w godzinach ran-nych i wieczornych, gdy wiatr wieje od morza.Aerozol wyst´puje g∏ównie na przestrzeni 200metrów w g∏àb làdu, bo ju˝ 400 metrów odpla˝y jego st´˝enie obni˝a si´ o 15 –20%.

Ujemna jonizacja powietrza ma pozytywneznaczenie dla zdrowia – mi´dzy innymipoprzez wp∏yw na uk∏ad wegetatywnyi wewn´trznego wydzielania. Wynikiem tegooddzia∏ywania jest mi´dzy innymi pog∏´bienieoddechu, poprawa czynnoÊci Êluzówek drógoddechowych, zmniejszenie odczuwania bólu,obni˝enie ciÊnienia krwi.

Solanka

Solanka jest kolejnym bogactwem Ko∏o-brzegu i chocia˝ nie s∏u˝y, jak kiedyÊ, do sole-nia potraw (poza tym, ˝e smakosze kwaszàw niej ogórki) to decyduje o powodzeniu mias-

ta i uzdrowiska. Solanki bowiem to wodychlorkowo – sodowe o st´˝eniu soli powy˝ej1,5 %, które przyciàgajà kuracjuszy swoimdzia∏aniem leczniczym. O efekcie leczniczymdecydujà przede wszystkim w∏asnoÊci fizycz-ne solanki. W Ko∏obrzegu wyst´pujà 5% – 6%solanki jodkowe, ˝elaziste, a tak˝e te o ma∏ymst´˝eniu – wody hipotoniczne (0,14% i 0,45%)chlorkowo – sodowe i chlorkowo – wodorowo– fluorkowo – sodowe. Kàpiele solankowe sto-suje si´ w wannach i w basenach do çwiczeƒ.Solanka, poprzez autonomiczny uk∏ad ner-wowy wp∏ywa regulujàco na wiele narzàdówwewn´trznych. Pod wp∏ywem zabiegówsolankowych rozszerzajà si´ naczyniakrwionoÊne skóry, podwy˝sza temperaturaskóry, pobudza mikrokrà˝enie. Solanka madzia∏anie przeciwbólowe, przeciwzapalne,rozluêniajàce mi´Ênie i Êci´gna, uelastycznia-jàce tkank´ ∏àcznà. Pozorne zmniejszenieci´˝aru cia∏a, zanurzonego w solance jestznaczne, co u∏atwia wykonywanie çwiczeƒleczniczych. Wszystkie te w∏aÊciwoÊci znajdu-jà zastosowanie w leczeniu chorób reuma-tycznych, przede wszystkim choroby zwyrod-nieniowej, ale tak˝e chorób reumatycznycho charakterze zapalnym i czynnoÊciowym(fibromialgia). W leczeniu solankà ∏uszczycyi ∏uszczycowego zapalenie stawów dodatkowàrol´ odgrywa efekt keratolityczny i uwra˝liwia-jàcy na promienie ultrafioletowe. Poza lecze-niem chorób reumatycznych i skórnych solan-ka pomaga w leczeniu przewlek∏ych nie˝ytówoskrzeli (w tym zaburzeƒ odpornoÊci nainfekcje), zaburzeƒ hormonalnych i metabo-licznych, jak choroby tarczycy, cukrzycy,oty∏oÊci.

Borowina

Ko∏obrzeg posiada jedne z najwi´kszychw Polsce z∏ó˝ borowiny. Borowina jest torfem,który dzi´ki swoim w∏aÊciwoÊciom fizycznymposiada wybitne dzia∏anie rozgrzewajàce,a tym samym przeciwzapalne, przeciwbólowei rozluêniajàce mi´Ênie.

Wynika ono ze specyficznych w∏asnoÊcipapki borowinowej, utworzonej przez po∏àcze-nie borowiny z wodà. Papka ta dzi´ki du˝ej

N A U K A

9

zdolnoÊci zatrzymywania ciep∏a, ch∏onnoÊciwody i niskiego przewodnictwa umo˝liwiaintensywne i g∏´bokie przegrzewanie organi-zmu bez obawy o oparzenia. Ok∏ad boro-winowy, o temperaturze nawet 40 – 42 stopniCelsjusza, dzia∏a jak bufor termiczny i jestodczuwany jak kàpiel w temperaturze 37 stop-ni. Poza tym borowina wywiera dzia∏aniemechaniczne – przeciwobrz´kowe i umo˝li-wiajàce wch∏anianie wysi´ków oraz dzia∏aniesorbcyjno – wymiennikowe, które jest nieza-le˝ne od dzia∏ania ciep∏a i daje efekt przeciw-zapalny, bakteriostatyczny, hormonalny.Borowina posiada równie˝ w∏aÊciwoÊci kera-tolityczne, znajdujàce zastosowanie w lecze-niu ∏uszczycy.

Borowina ma szerokie zastosowaniew leczeniu chorób reumatycznych, przedewszystkim choroby zwyrodnieniowej stawów.Nie stosuje si´ jej w stanach, gdzie niewska-zane jest stosowanie przegrzewania. Nale˝àdo nich choroby uk∏adu krà˝enia, podesz∏ywiek, zapalenia ˝y∏. W pewnych przypadkachchorób reumatycznych zabiegi borowinowemogà spowodowaç zaostrzenie stanu zapal-nego.

Krenoterapia

W kuracji pitnej wody ko∏obrzeskie (wodys∏one chlorkowo-sodowe) wywierajà dzia∏anieprzeciwzapalne i rozluêniajàce Êluz – na drogioddechowe i przewód pokarmowy. Stanowiàcenne uzupe∏nienie soli, traconej przy poceniu– po zabiegach borowinowych i w solance.Przeciwwskazaniem do picia wód s∏onych jestpodesz∏y wiek nadciÊnienie t´tnicze i niewy-dolnoÊç nerek.

Do chorób reumatycznych, leczonychw uzdrowisku Ko∏obrzeg, nale˝y przedewszystkim choroba zwyrodnieniowa stawówobwodowych: koksartroza, gonartroza, choro-ba zwyrodnieniowa stawów ràk i stóp orazchoroba zwyrodnieniowa stawów kr´gos∏upa.

W grupie zapalnych chorób reumatycznychszczególnie wskazane jest leczenie chorychz ∏uszczycowym zapaleniem stawów – dzi´kidzia∏aniu nadmorskiego s∏oƒca, solanek i bo-

rowin – przeciwzapalnemu, przegrzewajàce-mu i keratolitycznemu, chorzy odnotowujàwybitna popraw´. Podobne znaczenie maleczenie w Ko∏obrzegu dla chorych z zesztyw-niajàcym zapaleniem stawów kr´gos∏upa.Chorzy z reumatoidalnym zapaleniem stawówsà bardziej wra˝liwi na zmiany pogodyi wymagajà Êcis∏ej obserwacji w czasiestosowania zabiegów balneologicznych. JeÊlijednak reumatoidalne zapalenie stawówwyst´puje u osoby z patologià tarczycy,przewlek∏ym nie˝ytem oskrzeli, brakiemodpornoÊci na przezi´bienia, cukrzycà, nad-wagà to pobyt nad morzem w ciep∏ej porzeroku, z zakazem kàpieli morskich w zimnymmorzu mo˝e byç niezwykle korzystny.

Szczególne zalecenia dla chorych reuma-tycznych, odbywajàcych kuracj´ w Ko∏o-brzegu:1) çwiczenia w basenie solankowym,2) wykorzystanie aerozolu morskiego podczas

spacerów nad brzegiem morza,3) kontrolowane kàpiele s∏oneczne,4) ok∏ady borowinowe, picie s∏onych wód –

w ustalonym przez lekarz zakresie.

N A U K A

10

Hanka ˚echowska

Dekalog Reumatyka (1)

OTWÓRZ SI¢ NA ˚YCIEI NA LUDZI

Mimo bólu nie wolno zamykaç si´ w sobie,w domu, w czterech Êcianach. Ka˝dy majakàÊ rodzin´, znajomych – jeÊli uÊwiadomiszim w jakim jesteÊ stanie, na pewno wyjdà Cinaprzeciw. Honor trzeba schowaç do kieszenii mieç troch´ pokory, aby poprosiç kogoÊo pomoc w momencie, kiedy jesteÊ w do∏kubólowym, masz wzmo˝onà aktywnoÊç choro-by

Podczas zaostrzenia choroby siedzi, le˝ysi´ w domu – w mieszkaniu robi si´ duszno.Ale jak przyjdzie remisja, nale˝y otworzyçokna i drzwi i wyjÊç na zewnàtrz. Zobaczyç,jak ludzie ˝yjà, co nowego si´ zdarzy∏o. ˚yciejest w ciàg∏ym ruchu. JeÊli swojà uwag´zajmiesz otoczeniem, dzia∏aniem, zapomniszo swoim bólu. Siedzàc w domu, mimo wolirozmyÊla si´ na swój temat i wyolbrzymiaproblemy.

Pierwsza myÊl, jaka Ci si´ mo˝e skojarzyç:jak tu si´ otworzyç, gdy boli i le˝´ w ∏ó˝ku?Przypomnij sobie, by∏o tak wielokrotnie, gdyle˝a∏aÊ lub gdy bardzo bola∏o, byli ko∏o Ciebiebliscy. RozmawialiÊcie, byliÊcie poch∏oni´cijakimÊ tematem. Wspomnij: tak by∏aÊ zaj´tatematem, dzia∏aniem, ˝e zapomnia∏aÊ o sobie,by∏aÊ poza bólem. Wi´c to na tym polega.Gdy wyjdziesz poza ból, nie ma go w Tobie,zosta∏ w tamtym pomieszczeniu zamkni´tym.

Na tym polega wyjÊcie na Êwiat, nazewnàtrz, zaj´cie mózgu czymÊ innym ni˝w∏asna choroba, ból. Mo˝na si´ tego nauczyç.Sama cierpi´ od wielu dziesi´cioleci, ale przezto, ˝e Êwiat mnie interesuje i ludzie, uciekamz domu bólu do ludzi i zapominam. Jestemw dzia∏aniu.

Warunek tylko trzeba spe∏niç: nie mo˝naotoczeniu obrzydziç ˝ycia swoimi problemamizdrowotno-bólowymi. Ka˝dy ma jakiÊ ból,

z którym musi si´ uporaç. Je˝eli stale mówimyna temat swej choroby, ona roÊnie i hodujemyjà. Trzeba swój ból zdystansowaç, zaakcep-towaç, a wtedy energia nie idzie w gwizdek,a w dzia∏anie.

Ludzie chorujàcy przewlekle, jeÊli starajàsi´ ˝yç w miar´ normalnie, to znaczy podtrzy-mujà przyjaênie, odwiedzajà si´, korzystajàz dóbr kulturalnych (koncerty, teatr, imprezy),pracujà, nie przepracowujàc si´, ˝yjà prawie˝e szcz´Êliwie. Bo szcz´Êliwym si´ nie jest,tylko si´ bywa.

Wiele razy s∏ysz´ od ludzi, ˝e niewychodz´ nigdzie, bo si´ wstydz´ swegokalectwa, bo mnie boli. Ale jeÊli b´dzieszsiedzieç w domu, rozmyÊlaç, b´dzie bardziejbola∏o, a kalectwa ludzie nie widzà, jeÊli jesteÊuÊmiechni´ta, dobrze nastawiona do ludzi.Pozytywne myÊli, nastawienie do ˝ycia, przy-ciàga pozytywne sytuacje i ludzi i szybciejczas up∏ywa.

Mimo wszystko Êwiat i ˝ycie sà wspania∏e,tylko trzeba otworzyç si´ na nie.

Hanka ˚echowska

GALARETKI

˚elatyna jest bardzo zdrowym produktemspo˝ywczym, wspomagajàcym w tworzeniukolagenu. Istniejà opinie, ˝e ˝elatyna pomagautrzymaç wilgotnà mazistoÊç w stawach,spowalnia wysychanie mazi stawowej. A wi´cjedzmy jak najwi´cej produktów z ˝elatynà.

Oto kilka przyk∏adów:

• Kurczak, indyk, ciel´cina, rybaw galarecieSk∏adniki (porcje na 3 – 4 osoby):- mi´so oko∏o 50 dkg- sól i pieprz- marchewka, pietruszka, cebula Êred-

niej wielkoÊci, listek laurowy, zieleangielskie – zagotowaç razem

- groszek zielony, 1 – 2 zàbki czosnku, - torebka ˝elatyny na 1/2 litra wody

P R A K T Y K A

11

Mi´so i warzywa obrane zalaç 1 litremwody, do∏o˝yç listek, ziele angielskie.Gotowaç do mi´kkoÊci. Ciel´cin´ i mi´soz indyka d∏u˝ej, kurczaka krócej. Gdy mi´sob´dzie mi´kkie, wy∏o˝yç do miseczki, a dowywaru wsypaç ˝elatyn´, rozpuÊciç. Dodaçczosnek, groszek (osàczony lub mro˝onysparzony). Dodaç ∏y˝k´ soku z cytryny lubkwasek cytrynowy lub ∏y˝k´ octujab∏kowego. U∏o˝one mi´so w salaterkachzalaç wywarem, odstawiç do Êci´cia. Ude-korowaç marchewka, pietruszkà i grosz-kiem. Smacznego!

Uwaga: ryb´ gotowaç krótko 5 – 10minut i wyjàç na pó∏misek

• Warzywa w galarecieSk∏adniki:- warzywa: broku∏y, kalafior, fasolka

lub inne- roso∏ek w kostce- listek laurowy, ziele angielskie, pieprz,

czosnek- torebka ˝elatyny na 1/2 litra wywaru

Roso∏ek w kostce rozpuÊciç w wodzie,dodaç listek laurowy, ziele angielskiei pieprz oraz warzywa. Ugotowane warzywau∏o˝yç w salaterce. W wywarze rozpuÊciç∏y˝k´ ˝elatyny w proszku, do∏o˝yç czosneki sok z cytryny lub ocet jab∏kowy. Gdyostygnie zalaç warzywa. Odstawiç doÊci´cia. Ocet jab∏kowy u∏atwia przemian´bia∏ek. Smacznego!

• Sernik na zimnoSk∏adniki:- twaro˝ek homogenizowany- 2 galaretki- owoce Êwie˝e lub mro˝one- biszkopty

Galaretk´ rozpuÊciç w po∏owie porcjiwrzàtku. Gdy ostygnie, do∏o˝yç twaro˝ek,wymieszaç dobrze. W tortownicy u∏o˝yçbiszkopty, na które na∏o˝yç warstw´ twa-ro˝ku z galaretkà, a gdy si´ zetnie u∏o˝yçna niej owoce i zalaç nowà rozpuszczonài ostudzonà galaretkà. Odstawiç do lodówkica∏kowitego Êci´cia. Smacznego!

• Przek∏adaniecSk∏adniki:- 3 galaretki o ró˝nym smaku i kolorze- 1 Êmietanka kremówka

RozpuÊciç jednà galaretk´ w mniejszejiloÊci wody ni˝ w przepisie. Ostudzonà wlaçdo tortownicy. Odstawiç do st´zenia. Drugàgalaretk´ rozpuÊciç w 1/3 iloÊci wody,ostudziç i dodaç Êmietank´, wymieszaç. NaÊci´tà pierwszà warstw´ w tortownicywy∏o˝yç drugà warstw´, kremowà.Odstawiç do Êci´cia. Trzecià galaretk´rozpuÊciç w mniejszej iloÊci wody (3/4),ostudziç i wylaç do tortownicy na pozosta∏e2 Êci´te warstwy. Odstawiç do st´˝enia.Smacznego!

Bo˝ena MoskalewiczKierownik Zak∏adu EpidemiologiiChorób Reumatycznych InstytutuReumatologii

NASZE ZDROWIE, NASZE DOLEGLIWOÂCI

Pod takim tytu∏em przeprowadzono pier-wsze w Polsce badanie przesiewowe na tematcz´stoÊci chorób reumatycznych wÊróddoros∏ych mieszkaƒców kraju. Chorobyreumatyczne atakujà w ka˝dym wieku.W Polsce tysiàce dzieci i m∏odzie˝y leczy si´z powodu m∏odzieƒczego idiopatycznego

P R A K T Y K A

B.T. lat 12

12

zapalenia stawów. Niestety w naszym prze-siewie uwzgl´dniono tylko doros∏ych miesz-kaƒców Polski, poniewa˝ przyj´ta metodadoboru próby losowej mog∏aby „przeoczyç“m∏odych chorych.

Czytelnikom „Z∏otego Ârodka“ nie trzebaobjaÊniaç, czym sà przewlek∏e chorobyreumatyczne. Ból, trudnoÊci z poruszaniemsi´, zaostrzenia choroby, to codzienne doÊ-wiadczenie chorego. Powszechna Êwiado-moÊç, ˝e choruje wielu ludzi, nie wywo∏uje jed-nak specjalnych dzia∏aƒ ze strony systemuopieki zdrowotnej. Wielomiesi´czne kolejki dorozpocz´cia zabiegów rehabilitacyjnych,wieloletnie oczekiwanie na operacj´, zwiàzanez cierpieniem chorego, nie wzbudzi∏y stanualarmowego w organizacji lecznictwa.Pojawi∏a si´ palàca potrzeba ustalenia –z du˝à dok∏adnoÊcià – liczby osób zaata-kowanych schorzeniami reumatycznymi.

Badanie epidemiologiczne zaprojektowa∏Zak∏ad Epidemiologii Chorób Reumatycznych.Koszty realizacji ankiety przesiewowej wÊród4000 wylosowanych Polaków pokry∏a firmafarmaceutyczna Pfizer. Wyniki tego – pier-wszego w tak znacznej skali – badanianaukowego chcemy przedstawiç samym zain-teresowanym.

Zgodnie z rezultatem tego badania szacujesi´, ˝e obecnie liczba osób dotkni´tychchorobami reumatycznymi w naszym krajuwynosi 9 milionów.

Przewlek∏e bóle stawów i mi´Êni zmuszajàchorego, aby uda∏ si´ do lekarza. Zazwyczajidziemy do lekarza rodzinnego, wyjàtkowonatomiast do specjalisty – reumatologa.

Zgodnie z deklaracjà osób pytanychw naszym badaniu, lekarz postawi∏nast´pujàce rozpoznanie: co piàty doros∏yPolak leczy si´ z powodu choroby zwyrod-nieniowej, a co dwudziesty piàty z powodureumatoidalnego zapalenia stawów.

Diagnoza przedstawiona ankieterowi przezchorego mo˝e byç niedok∏adnie powtórzonaza lekarzem i z pewnoÊcià istnieje roz-bie˝noÊç mi´dzy dokumentacjà medycznài deklaracjà pacjenta. Niemniej waga proble-

mu dysfunkcji uk∏adu ruchu w skali kraju jestudowodniona cz´stoÊcià odczuwania prze-wlek∏ego bólu i podejmowania leczenia z tejprzyczyny.

Pracujàcy pacjenci korzystajà ze zwolnieƒlekarskich, gdy choroba si´ zaostrzy, albo gdytrzeba udaç si´ na leczenie szpitalne. Liczbadni nieobecnoÊci w pracy z powodu reuma-toidalnego zapalenia stawów wynosi 81 dnirocznie (dla porównania – w Polsce Êredniczas zwolnieƒ wynosi 48 dni rocznie).

Wydatki na leki: chorzy cierpiàcy naprzewlek∏e choroby o charakterze reuma-toidalnym p∏acà z w∏asnej kieszeni ok. 800 z∏rocznie. Praktycznie stosowane leki sà grupyleków tradycyjnych: jak sulfasalazyna lubmetotreksat. Leki nowej generacji sà tak bar-dzo rzadko stosowane, ˝e umkn´∏y badaniustatystycznemu.

Choroby reumatyczne po latach prowadzàdo inwalidztwa. Znaczna liczba osób – 1,3 mi-liona które nie mogà poruszaç si´ bez pomocyortopedycznych lub pomocy innej osoby –ujawni∏a przemilczany dotychczas problemolbrzymiej armii niepe∏nosprawnych s∏abowidocznych w miejscach publicznych.

Niewystarczajàcy system opieki w prze-wlek∏ych chorobach reumatycznych sprawia,˝e choroba zmusza do pozostawania w ∏ó˝ku4,5% chorych, a 16% pacjentów wcale nieopuszcza domu lub jego najbli˝szegootoczenia.

O tym, ˝e na Êwiecie trwa „Dekada KoÊcii Stawów“ pisaliÊmy we wczeÊniejszychnumerach. „Dekada“ ∏àczy organizacje pro-fesjonalne jak: szpitale, przychodnie, placówkibadawcze i organizacje samopomocy, jakStowarzyszenia. Udowodnione fakty mogàbyç podstawà okreÊlonych, uzasadnionych˝àdaƒ wobec systemu.

Mo˝na mieç nadziej´, ˝e zebrane faktystatystyczne i zaanga˝owanie Stowarzyszeƒu∏atwià w przysz∏oÊci zapewnienie optymalnejopieki w stanach przewlek∏ych schorzeƒreumatycznych.

P R A K T Y K A

13

Jolanta Grygielska

Pokonaç choroby reumatyczne (6)

ZDROWO JEÂå (1)Artyku∏ zosta∏ opracowany w oparciu o Kate Lorig,

James F. Fries „Arthritis Helpbook”, wydanie V,rozdzia∏ 14, Perseus Book 2000. Jest to podr´cznikstosowany z powodzeniem od lat w krajachangloj´zycznych w ramach programu „ChallengingArthritis”, opracowanego na Uniwersytecie w Stan-ford w Kalifornii, do nauczenia si´ ˝ycia z schorze-niem reumatycznym

Wdra˝anie nawyków zdrowego jedzeniajest wa˝ne dla ka˝dego. Wiemy, ˝e dobrzezrównowa˝ony sposób od˝ywiania si´ nietylko daje energi´ i si∏´, aby udêwignàç naszepsychiczne i fizyczne zadania, ale tak˝e dajenam dobre samopoczucie i ogranicza ryzykowielu problemów zdrowotnych. Je˝eli od˝y-wianie nie mo˝e zapobiec czy wyleczyç choro-by przewlek∏ej, to nauczenie si´ prawid∏owegojedzenia pomo˝e nam okreÊlaç jej oznaki,zapobiegaç jej komplikacjom i lepiej kon-trolowaç nasze problemy zdrowotne.

Zmiana przyzwyczajeƒ ˝ywieniowych niejest ∏atwa. Co jemy, jak to przygotowujemystanowi przyzwyczajenie ugruntowane przezwiele lat. Dla wielu z nas jest to wa˝nà cz´Êcià˝ycia rodzinnego czy tradycji kulturowych.Nag∏a próba zmiany wszystkiego, co jemy,jest nie tylko nierealna, ale niekorzystnai nieprzyjemna. Je˝eli chcemy wprowadziçzdrowe zmiany w naszych przyzwyczajeniach˝ywieniowych, nale˝y to robiç powoli i stop-niowo.

Co oznacza zdrowo jeÊç?

Zdrowo si´ od˝ywiaç nie oznaczaca∏kowitej rezygnacji z ulubionych potraw, nieoznacza równie˝ specjalnej diety, ani zakupuspecjalnej ˝ywnoÊci. Oznacza natomiastnauczenie si´, jak dokonywaç zdrowszychwyborów tego, co jemy, przygotowywanie˝ywnoÊci po nowemu lub inaczej i jedzeniez umiarem.

Mo˝emy zaczàç zdrowsze od˝ywianie si´,stosujàc podstawowe zasady: jeÊç uroz-maicone posi∏ki, jeÊç regularnie i staraç si´jeÊç tyle samo w poszczególnych posi∏kach.

Urozmaicone jedzenie

Od˝ywianie si´ zgodnie z tà zasadà jestbardzo wa˝ne, aby organizm otrzyma∏ podsta-wowe sk∏adniki od˝ywcze potrzebne dow∏aÊciwego funkcjonowania. Te sk∏adniki to:bia∏ka, cukry, t∏uszcze, witaminy i minera∏y.

Bia∏ka sà zbudowane z aminokwasówwykorzystywanych przez organizm. Bia∏ka sàbudulcem enzymów i hormonów regulujàcychdzia∏anie organizmu. Majà znaczenie dlauk∏adu odpornoÊciowego, który pozwala nazwalczenie infekcji oraz budujà i naprawiajàuszkodzonà tkank´. Dostarczajà cia∏u energii.Nasz organizm produkuje nieznacznà iloÊçbia∏ek, ale jest to za ma∏o na pokryciezapotrzebowania organizmu. Dlatego te˝g∏ównym êród∏em bia∏ka jest po˝ywienie.Mi´so, ryby, drób, jajka i mleko dostarczajànam komplet bia∏ek. RoÊlinne êród∏a bia∏ektakie jak tofu, jarzyny, zbo˝a, orzechy,nasiona zawierajà niepe∏ne bia∏ka. Jedzonewe w∏aÊciwej kombinacji, dostarczajà komple-tu bia∏ek. Pokarmy roÊlinne majà dodatkowàzalet´: zawierajà ma∏o t∏uszczu, du˝o b∏onnikai nie dostarczajà cholesterolu.

Cukry (w´glowodany) sà podstawowymêród∏em energii dla mi´Êni i przemiany materii.Z tego to powodu powinny stanowiç wi´k-szoÊç w codziennym wy˝ywieniu. Jest wielezró˝nicowanych êróde∏ cukrów: zbo˝a, ry˝,makaron, chleb, warzywa (groch i fasola),warzywa korzenne (ziemniaki, marchew itp.).Zbo˝a i warzywa sà równie˝ bogatym êród∏emb∏onnika, witamin i ˝elaza. Sà tak˝e cukryproste znajdujàce si´ w owocach. Mniejkorzystne sà cukry zawarte w przetworzonychproduktach zawierajàcych cukier, miód, syropczy galaretk´.

T∏uszcze sà êród∏em energii dla organizmu.Nasz organizm potrzebuje tak˝e t∏uszczy dobudowy i naprawy tkanek. Mi´so, nabia∏,orzechy, nasiona i oleje sà bogatym êród∏em

L E K T U R Y

14

t∏uszczy. Poniewa˝ t∏uszcze dajà dwa razywi´cej kalorii ni˝ bia∏ka i cukry, wskazane jestograniczenie spo˝ywania t∏uszczy, zw∏aszczanasyconych t∏uszczy zwierz´cych.

Witaminy i sk∏adniki mineralne sà nie-zb´dne w ma∏ych iloÊciach do budowy i si∏ykoÊci i mi´Êni i innych funkcji organizmu.Je˝eli prawid∏owo si´ od˝ywiamy, dostarcza-my organizmowi potrzebnej iloÊci witamini minera∏ów. Czasami konieczne jest przyj-mowanie farmaceutyków. Nie zastàpià onejednak dobrego zrównowa˝onego od˝ywiania.Je˝eli przyjmowanie witamin i minera∏óww tabletkach jest konieczne, najlepiej przyj-mowaç specyfiki zawierajàce skompletowanesk∏adniki zgodnie z dawkà na opakowaniu.Przekroczenie dziennej dawki bez zaleceniai kontroli lekarza mo˝e doprowadziç do pro-blemów zdrowotnych, a nawet wywo∏aç zatru-cie.

JeÊç regularnie

Codzienne regularne jedzenie daje organiz-mowi tyle paliwa, ile potrzebuje w ciàgu ca-∏ego dnia. Z tego powodu wa˝ne jest utrzy-manie w∏aÊciwego odst´pu mi´dzy posi∏kamii przekàskami w ciàgu ca∏ego dnia, pami´tajàco Êniadaniu. Âniadanie jest wa˝ne poniewa˝jest pierwszym êród∏em energii po d∏ugiejnocy.

JeÊç regularnie dla cz´Êci ludzi oznaczaspo˝ywanie dziennie 3 posi∏ków w odst´pie4-5 godzin. Dla innych, zw∏aszcza dla tych,którzy nie mogà jeÊç tak du˝o na raz, oznaczato wi´cej mniejszych posi∏ków. Jak osobapodzieli dzieƒ na posi∏ki, zale˝y od jej oso-bistych potrzeb.

JeÊç tyle samo w ka˝dym posi∏ku

Zapewnia to wystarczajàcà energi´ do opty-malnego funkcjonowania organizmu przez ca∏ydzieƒ. Opuszczanie posi∏ków mo˝e do-prowadziç do niezdrowych nawyków takich jakjedzenie przekàsek czy s∏odyczy. Mo˝e to byçprzyczynà zawrotów g∏owy czy niskiego pozio-mu cukru we krwi. Objadanie si´ mo˝espowodowaç bóle czy k∏opoty z oddychaniem.

Obfite jedzenie wieczorem mo˝e wywo∏aç przy-rost wagi, k∏opoty ze snem czy niestrawnoÊç.

Co znaczy w∏aÊciwa iloÊç jedzenia naka˝dy posi∏ek?

Jest to problematyczne dla ka˝dego z nasi niestety nie ma prawid∏owej odpowiedzi. IloÊçjedzenia zale˝y od wieku, p∏ci, masy cia∏a,poziomu aktywnoÊci i potrzeb zdrowotnych.Z tego to powodu wielkoÊci zapotrzebowaniapodaje si´ w przedzia∏ach.

Generalnie ka˝dy posi∏ek powinien za-wieraç:

- 1 porcj´ bia∏ek (tzn. mi´sa, nabia∏u, czyroÊlinnych),

- 1 porcj´ lub wi´cej warzyw,- 2 porcje ziemniaków lub/i produktów

zbo˝owych,- 1 porcj´ owoców.

Ta formu∏a dobrze wspó∏gra z innym prze-wodnikiem, w którym sugeruje si´ nast´pujàcedzienne porcje:

- 5-12 cz´Êci czy porcji produktówzbo˝owych,

- 5-10 warzyw i owoców,- 2-4 produktów mlecznych,- 2-3 mi´sa i/lub mi´snych substytutów.

Planujàc posi∏ki nale˝y zachowywaç pro-ponowane wielkoÊci w sposób urozmaicony.Zaleca si´, aby nie u˝ywaç, bàdê u˝ywaçz umiarem, produktów bogatych w t∏uszcz,cukier i sód. Do posi∏ku wlicza si´ t∏uszcze,olej, okras´, s∏odycze, s∏one paluszki, alkohol,drinki, a tak˝e ró˝ne smako∏yki, keczup, d˝emi galaretki.

Utrzymanie w∏aÊciwej wagi

Osiàgni´cie i utrzymanie w∏aÊciwej wagijest szczególnie wa˝ne dla osób ze scho-rzeniami reumatycznym. Twoja waga maznaczàcy wp∏yw na objawy choroby i TwojàzdolnoÊç do çwiczeƒ i prowadzenia choroby.Ale czym jest w∏aÊciwa waga?

„Zdrowa“ waga naszego cia∏a nie musi byçzgodna z normami, opracowanymi na pod-stawie badaƒ statystycznych i prezentowany-mi w odpowiednich tabelach, zwykle jako

L E K T U R Y

15

pewien zakres wielkoÊci od...do... Wa˝yçw∏aÊciwie nie oznacza byç szczup∏ym czychudym jak osoby promowane przez media.Taka sylwetka nie jest normalna dlawi´kszoÊci z nas.

Zdrowa waga to taka, która zmniejsza ryzy-ko wystàpienia problemów zdrowotnych lubzwi´kszenia ju˝ istniejàcych i daje dobre sa-mopoczucie psychiczne i fizyczne. OkreÊleniew∏aÊciwej wagi zale˝y od wielu czynników:Twojego wieku, aktywnoÊci, zawartoÊci t∏usz-czu w organizmie i czy masz problemy zdro-wotne zwiàzane z wagà np. wysokie ciÊnienie.

Je˝eli zdecydujesz si´ na zmian´ wagi,odpowiedz sobie najpierw na nast´pujàcepytania.

1. Dlaczego mam zmieniç mojà wag´?

U wi´kszoÊci osób oty∏ych nadwaga bywauwarunkowana nie tylko procesami organ-icznymi, ale mo˝e mieç tak˝e przyczyny psy-chologiczne, w tym i emocjonalne.

Na przyk∏ad, zmieniajàc mojà wag´pomog´ sobie:- zmniejszyç objawy choroby (ból, zm´cze-

nie, depresja itp.)- mieç wi´cej energii do zrobienia tego, co

chc´ (çwiczenia, zainteresowania itp.)- lepiej si´ czuç- lepiej kontrolowaç przebieg choroby i/lub

moje ˝ycie

2. Co mam zmieniç?

Aktywny styl ˝ycia i zmiany nawyków˝ywieniowych to dwa czynniki pozwalajàce nautrzymanie w∏aÊciwej wagi.

Aktywny styl ˝ycia to aktywnoÊç fizycznaspalajàca kalorie i regulujàca apetyt i przemia-n´ materii. AktywnoÊç fizyczna usprawniaporuszanie si´ i oddychanie.

Wprowadzajàc zmiany w od˝ywianiuzacznij od bardzo ma∏ych zmian. Na przyk∏adzacznij od zmniejszenia t∏uszczy i zwi´kszeniazawartoÊci b∏onnika w po˝ywieniu.

Je˝eli decydujesz si´ zwi´kszyç iloÊçb∏onnika w po˝ywieniu, rób to stopniowo. Zbytszybka zmiana mo˝e rozregulowaç Twój uk∏adpokarmowy.

Wybór produktów

Sposoby na zwi´kszenie zawartoÊci b∏onnika- jeÊç ró˝ne owoce i warzywa, surowe lub

krótko gotowane,- jeÊç produkty zbo˝owe o niskiej zawartoÊci

t∏uszczu w tym: pieczywo, bràzowy ry˝i inne,

- piç du˝o wody, aby pomóc przemieszcza-niu si´ b∏onnika,

- próbowaç spo˝ywaç fasol´, groch czysoczewice jako zamienniki mi´sa.

Sposoby na zmniejszenie zawartoÊcit∏uszczu- jeÊç Êredniej wielkoÊci porcje mi´sa, drobiu,

ryb (50 do 100 g)- wybieraç chude kawa∏ki mi´sa,- umiarkowanie stosowaç podroby (wàtroba,

nerki) i jajka,- gotowaç, dusiç i piec mi´so – raczej nie

sma˝yç,- zdejmowaç t∏uszcz z zup,- wykorzystywaç mleko i przetwory mleczne

o niskiej zawartoÊci t∏uszczu,- u˝ywaç bezt∏uszczowych patelni,- u˝ywaç niewielkiej iloÊci t∏uszczy do

okraszenia potraw: mas∏a, oleju, sosów,Êmietany nie wi´cej ni˝ 3 – 4 ∏y˝eczki doherbaty dziennie,

- jako przekàski stosowaç owoce i bezt∏uszc-zowy jogurt zamiast ciast czy lodów.

Czy jestem gotowy na zmiany?

Przy utrzymaniu wagi sukces jest bardzowa˝ny. JeÊli nie jesteÊ przygotowany na zmia-ny, mo˝e Ci si´ zamiar nie powieÊç. Dlategonajpierw musisz odpowiedzieç sobie na pyta-nia:• Czy jest ktoÊ lub coÊ, co u∏atwi Ci

wprowadzenie zmian?• Czy sà powody, które powstrzymujà Ci´ od

bycia bardziej aktywnym czy zmianàzwyczajów ˝ywieniowych?

• Czy niezadowolenie ze strony rodziny,przyjació∏ czy inne przeciwnoÊci ogranicza-jà Twoje mo˝liwoÊci realizacji planu w tymczasie?

Odpowiedzi na powy˝sze pytania pozwolàznaleêç sposób na realizacj´ zamierzonych

L E K T U R Y

16

zmian. Je˝eli oka˝e si´, ˝e obecnie nie jestnajlepszy czas do wprowadzania zmian,okreÊl inny termin. Przyjmij jednoczeÊnie, ˝epodjà∏eÊ dzisiaj w∏aÊciwà decyzj´.

JeÊli zdecydujesz si´ na wprowadzeniezmian teraz, zacznij od tych, które sà dlaCiebie najwygodniejsze. Nie wszystko od razu.

Aby dobrze rozpoczàç, przyjrzyj si´uwa˝nie, co i jak robisz teraz. Sprawdê,gdzie mo˝esz wstawiç do swojego planudnia çwiczenia. W ciàgu tygodnia poobser-wuj jak jesz (co, w jakiej iloÊci, kiedy, jakprzyrzàdzone). Nast´pnie wytypuj 1 – 2rzeczy do zmiany. Je˝eli zauwa˝ysz, ˝ew ciàgu tygodnia 3 – 4 razy jesz czerwonemi´so i to sma˝one, spróbuj zastàpiçsma˝enie gotowaniem czy duszeniem albozamiast mi´sa zjeÊç ryb´ czy drób. JeÊli tosi´ uda, wprowadê nast´pne zmiany.

Alice Lisch Kelly

POWIEDZ TAK MÓWIENIU NIE

„Arthritis Today“ 11-12/2003t∏um. Magdalena Maciejewska

Dêwi´k telefonu. Dzwoni dobry przyjacieli po krótkiej rozmowie o pogodzie przechodzido sedna: Centrum Spo∏eczne potrzebujewsparcia przy sprzeda˝y wypieków. Chceszpomóc, ale jesteÊ zm´czony ju˝ samymmyÊleniem o pieczeniu tych wszystkich sma-ko∏yków i „byciem na nogach“ przez kolejnepopo∏udnie. GdybyÊ tylko wiedzia∏, jak tak-townie powiedzieç „nie“...

Chcemy pomóc naszym przyjacio∏om,rodzinie, wspó∏pracownikom i kiedy proszànas o zrobienie czegoÊ, z ∏atwoÊcià przytaku-jemy. Ale kiedy zgadzamy si´ na coÊ, nie czu-jàc si´ na wcale na si∏ach, niezale˝nie od tegoczy jest to pieczenie ciasteczek czy robienieekstra projektu do pracy, mo˝e to spowo-dowaç du˝y stres.

Pami´taj, ˝e mówienie „nie“ mo˝e byçjednà z najzdrowszych rzeczy, jakà mo˝esz

dla siebie zrobiç. Spróbuj skorzystaç z naszejrady i gdy sà ku temu powody, nie wahaj si´wymówiç s∏owa na „n“.

Zrozum ró˝nic´ pomi´dzy egoizmema dbaniem o w∏asne interesy. JeÊli mówisz„nie“, poniewa˝ powiedzenie „tak“ mo˝espowodowaç dyskomfort lub ból, nie jesteÊegoistà – po prostu dbasz o swoje zdrowie.„JeÊli masz k∏opoty ze zdrowiem, musiszprzede wszystkim myÊleç o sobie i nauczyçsi´ nie przekraczaç rozsàdnej granicy“ mówiDomar.

Uwa˝aj na tych, którzy wybierajà „dobrymoment“. Pora dnia, w której ktoÊ prosi Ci´o przys∏ug´, mo˝e znaczàco wp∏ynàç naTwojà odpowiedê. Wielu z nas ma w ciàgudnia przyp∏yw energii i wtedy bez wahania nawszystko si´ zgadzamy. Póêniej jednak mu-simy odmówiç, bo tak na prawd´ wcale nieczujemy si´ na si∏ach, by sprostaç powie-rzonemu nam zadaniu.

Nie bój si´ powiedzieç „tak“. Badaniawykazujà, ˝e osoby, które dzielà si´ sobàz innymi, sà bardziej hojne i poÊwi´cajà czasrodzinie, przyjacio∏om, sà bardziej uporzàd-kowane i szcz´Êliwe ni˝ te, które tego nierobià. Sekret tkwi w tym, ˝e jeÊli znamygranic´ i potrafimy rozsàdnie dokonywaçwyboru, wiemy kiedy powiedzieç „tak“, a kiedygrzecznie odmówiç.

Kiedy ktoÊ prosi nas o zrobienie czegoÊ,czego nie chcemy wykonaç, wiele razymówimy „tak“, zamiast tego, co naprawd´myÊlmy. Dlaczego mówisz „tak“, kiedy myÊlisz„nie“? Jak myÊlisz, jak inaczej móg∏byÊwybrnàç z tak niekomfortowej sytuacji?

L E K T U R Y

17

Tove Hansen

OPOWIEÂå MATKI –REUMATYCZKI(fragment ksià˝ki „Being a Rheumatic Mother“, red.Monika ¯stensen, Anne Rugelsj¿en, Heraldus,Trondhjem, Norwegia)t∏um. Joanna Kozicka-˚echowska

Mam 38 lat i odkàd skoƒczy∏am 2 lata cho-ruj´ na m∏odzieƒcze idiopatyczne zapaleniestawów. Choroba zaatakowa∏a wszystkiestawy, co objawi∏o si´ ich zdeformowaniem,zesztywnieniem i zaburzeniami w ogólnymfunkcjonowaniu. Nie jestem w stanie podnieÊçràk ponad g∏ow´, pochyliç si´ czy ugiàç kolan,gdy chc´ podnieÊç coÊ z pod∏ogi. Mimo tomoje r´ce, choç zdeformowane, sà wystarcza-jàco silne, aby wykonywaç wi´kszoÊç czyn-noÊci przy zastosowaniu moich w∏asnychsposobów i kilku technicznych pomocy.W ciàgu wielu lat trwania choroby mo˝nanauczyç si´ radzenia sobie za pomocàró˝nych technik. Choroba zniszczy∏a moje bio-dra, kostki, ∏okcie i ramiona. Radz´ sobiew miar´ dobrze ze sztucznymi stawami. Nieczuj´ bólu, ale zawsze, teraz i póêniej, znaj-dzie si´ staw wymagajàcy operacji. Na swójsposób nigdy si´ z tym nie pogodzi∏am, mimo˝e schorzenie reumatyczne nie jest ju˝ aktyw-ne.

Dlaczego pragn´∏am dziecka?

Zawsze kocha∏am dzieci i niaƒczy∏am je,gdy tylko mia∏am takà mo˝liwoÊç. Zawszeczu∏am, ˝e któregoÊ dnia sama b´d´ mia∏adziecko. By∏am cierpliwa, pe∏na wiary i na-dziei. ˚ycie bez dziecka wydawa∏o mi si´smutne i samotne. Wszyscy nasi znajomi mielidzieci, a my z m´˝em byliÊmy sami!

Zanim urodzi∏am dziecko, pozna∏am wielu„wszystko wiedzàcych“, od których s∏ysza∏ams∏owa takie, jak: „Nie doÊç ci troszczenia si´o samà siebie? Masz du˝e, widoczne kalec-two, ˝yjesz mi´dzy szpitalem a domem. Dom,mà˝ i pies z pewnoÊcià ci wystarczà. Jakmasz zamiar daç sobie rad´ z dzieckiem?Musisz sobie jeszcze uÊwiadomiç to, jak twoje

dziecko b´dzie si´ czu∏o widzàc, jak wyglàdajego matka.“

S∏ysza∏am mnóstwo zabawnych stwierdzeƒ,nawet ze strony najbli˝szej rodziny. Niektórzymówili, ˝e choroba mo˝e mnie zawieÊç nawózek inwalidzki. I kto b´dzie si´ wtedyopiekowa∏ moim dzieckiem? Odpowiadam im:„Mam m´˝a i nie jestem umys∏owo upoÊle-dzona. Problemy sà po to, by je rozwiàzywaçi nie sà a˝ tak du˝e, by nie móc sobie daçz nimi rady, zw∏aszcza, ˝e jest nas dwoje“. Niemo˝na ciàgle oglàdaç si´ za siebie w poszuki-waniu problemów. Zawsze tak myÊla∏ami myÊl´ dzisiaj.

CzekaliÊmy na Helen 12 lat. W tym czasiedwa razy poroni∏am. W dniu, w którymwróci∏am z porodówki z naszà córkà, czu∏amsi´ bardzo niepewnie, troch´ przestraszonai sfrustrowana. Znalaz∏am si´ w domu bezfachowej pomocy. Na poczàtku sytuacja by∏agoràczkowa. Przede wszystkim, by∏am abso-lutnie wyczerpana karmieniem córki piersià.Nie mia∏am wystarczajàco du˝o pokarmu.Piel´gniarki z oddzia∏u zmusi∏y mnie doodsysania pokarmu, nieustannie mówi∏y mi,jak bardzo jest istotne karmienie piersià. Pofakcie dowiedzia∏am si´, jak du˝o przez tostraci∏am niepotrzebnie si∏. Nasza córka niemog∏a ssaç, ani te˝ po∏ykaç mleka, przez cotraci∏a wag´.

Gdy mia∏a 3 lata za∏o˝ono jej szyn´Aberdeena, poniewa˝ jedna z jej panewekbiodrowych nie by∏a dostatecznie wykszta∏-

P R O F I L E

J.W. lat 8

18

P R O F I L E

cona. Wymaga∏o to ode mnie du˝ego wysi∏kuprzy przewijaniu zmienianiu pieluch, pod-noszeniu dziecka – nie wiedzia∏am, jakmia∏am je trzymaç? Uroni∏am par´ ∏ez, gdyzak∏adano jej szyn´. Choç nie pyta∏am, lekarzpowiedzia∏ mi, ˝e nie ma to nic wspólnegoz mojà chorobà. Szyna by∏a po to, by mieçpewnoÊç, ˝e w przysz∏oÊci nie b´dzie proble-mów z jej biodrami. Dzisiaj córka jest smuk∏ajak brzoza.

Wiele razy odwiedzali mnie rodzina i znajo-mi. Wszyscy dzwonili, gdy urodzi∏o si´dziecko. Wielu zastawia∏o si´, dlaczego mia∏oza∏o˝one szyny. „Ju˝ ma reumatyzm?“. wiem,˝e wiele osób nurtowa∏o pytanie czy dzieckomatki chorej na reumatoidalne zapaleniestawów i ojca po parali˝u dzieci´cym mo˝ebyç zdrowe. Po wielu rozmowach z nimi przykuchennym stole, wi´kszoÊç tych osób zaak-ceptowa∏a mnie i moje dziecko.

Po urodzeniu ma∏ej pojawi∏y si´ nieoczeki-wane problemy. Dwa razy by∏am hospitali-zowana na oddziale reumatologicznym.Pobyty w szpitalu nie by∏y zaplanowane i niemia∏y nic wspólnego z narodzinami dziecka.Jedna z protez biodrowych poluzowa∏a si´i mia∏am przemieszczenie ∏okcia. Gdy mia∏amiÊç do szpitala, nie otrzyma∏am ˝adnej pomocyze strony s∏u˝by zdrowia w zakresie opiekinad dzieckiem: ani ˝∏obek, ani pomocdomowa.

UmieÊci∏am og∏oszenie w lokalnej gazeciei zatrudni∏am opiekunk´ do dziecka. Przezdwa lata pomaga∏a mi za ka˝dym razem, gdychoroba dawa∏a si´ we znaki. Po up∏ywie 2,5roku, dzi´ki zaÊwiadczeniu od lekarza z od-dzia∏u reumatologicznego, moje dzieckodosta∏o miejsce w przedszkolu.

Wydatki zwiàzane z opiekà medycznà sàogromne i ci´˝ko jest bez pomocy stosownychinstytucji. Gdyby nie pomoc i wsparcie zestrony mojego m´˝a, nie by∏abym w staniezapewniç dobrej opieki córce w jej pierwszychlatach ˝ycia. Bardzo go chwal´. Nie mampomocy ze strony mojej rodziny. Matka nie˝yje, ojciec przebywa pod opiekà piel´gniarkidomowej. Bracia i siostry majà prac´ i w∏asneproblemy. Czasami naprawd´ brakuje mi ich

wsparcia. Mimo ˝e by∏am Êwiadoma tegoprzed urodzeniem dziecka, teraz zdaj´ sobiespraw´ z tego, jak du˝o daje obecnoÊç kogoÊ,na kogo mo˝esz liczyç w potrzebie. Czasamicz∏owiek czuje si´ taki samotny.

Chcia∏abym daç nast´pujàcà rad´ matkomcierpiàcym na schorzenia reumatyczne:

Przedyskutuj wszystko z m´˝em lub part-nerem tak, abyÊcie oboje mieli ÊwiadomoÊçproblemu. Mà˝ musi zdawaç sobie spraw´, ˝eokresowo wi´kszoÊç pracy spadnie na niego.Upewnij si´, ˝e potrzebne wsparcie maszw pobli˝u. Mam na myÊli oÊrodek zdrowia,ergoterapeutów, fizjoterapeutów, lekarzy,˝∏obek, przedszkole, rodzin´ i przyjació∏.Postaraj si´ utrzymywaç kontakty z innymireumatykami, którzy majà ma∏e dzieci. ZnajdêkogoÊ z kim, oprócz m´˝a, mo˝esz poroz-mawiaç.

Poza tym, myÊl´, ˝e bardzo wa˝ne jestbyÊmy my, reumatycy, byli widoczni nazewnàtrz. Mówi´ o towarzyszeniu dziecku,gdziekolwiek jest – w przedszkolu, w szkoleczy podczas innych zaj´ç. Wtedy inne dzieciczy doroÊli przyzwyczajà si´ do nas. Koledzydziecka oswajajà si´ z faktem, ˝e Twojedziecko ma niepe∏nosprawnà matk´. Wychodêze swoim dzieckiem i bierz udzia∏ we wszys-tkim, z czym mo˝esz sobie poradziç. Wa˝nejest, aby od wczesnego dzieciƒstwa Twojedziecko mog∏o przyprowadzaç kolegów dodomu. Sama cz´sto przy∏àczam si´ do zabaww przedszkolu i zarówno dzieci jak i opiekunkiprzyzwyczai∏y si´ do mojej choroby. Mojacórka sama mówi innym dzieciom, ˝e sàrzeczy, których jej mama nie mo˝e robiç i oneto akceptujà.

Odpowiadajàc na pytania dzieci, wa˝nejest, aby dawaç im proste, bezpoÊredniei zrozumia∏e dla nich odpowiedzi. Wtedy jezaakceptujà. MyÊl´, ˝e niektóre z nas majàpoczucie winy, gdy˝ czujà si´ nie wystarczajà-co dobre i sprawy cz´sto idà êle. Dzieci mogàto zrozumieç, jeÊli wyt∏umaczymy im, dlaczegonie mo˝emy robiç pewnych rzeczy, z któryminie dajemy sobie rady. Zaj´cia ruchowe sàcz´sto problematyczne i trudne, ale istniejewiele innych rzeczy, które mo˝emy robiç

19

P R O F I L E

z naszymi dzieçmi. Równie wa˝ne jest, byÊmys∏ucha∏y naszych dzieci, odpowiada∏y na ichpytania, Êpiewa∏y z nimi czy opowiada∏y imbajki. Natomiast ojciec i opiekunki w przed-szkolu mogà pomóc dziecku z nauce jazdy nasankach, nartach czy na rowerze. Opiekunkiw przedszkolu wiedzà, ˝e nie mog´ sp´dzaçzbyt wiele czasu na dworze z mojà córkà.Starajà si´ zrozumieç jej przebywanie naÊwie˝ym powietrzu, w czasie gdy sprawujànad nià piecz´.

Kobieta cierpiàca na schorzenie reuma-tyczne nie powinna si´ obawiaç posiadaniadzieci. Jest to jedna z najlepszych rzeczy,jakich mo˝e doÊwiadczyç. Czasami jest totrudna praca, ale si´ op∏aca: daje mnóstwosatysfakcji i radoÊci. Jestem naprawd´ dumnaz tego, ˝e urodzi∏am to dzieciàtko, siedzàceko∏o mnie. JesteÊmy dwiema ma∏ymi kobieta-mi, które poradzà sobie prawie ze wszystkim.MyÊl´, ˝e Ty te˝ mo˝esz!

Halina Kkiszkis

12 ÂWIATOWY DZIE¡CHOREGO

„Cierpienieprzysz∏o naglepokrzy˝owa∏o planypo∏ama∏omarzeniom skrzyd∏anape∏ni∏o bólemz∏orzeczenia

Póêno przysz∏oolÊnieniedzi´ki cierpieniunaprostowa∏y si´ Êcie˝ki moje“

Czes∏aw Rodziewicz

Z chorobà jest tak, ˝e spada na cz∏owiekai ju˝. Nie wybierasz jej, nie zabiegasz o nià.

Wtedy te˝ nasza g∏owa zarzucana jestpytaniami: DLACZEGO?

Droga odpowiedzi na te pytania jest trudnai d∏uga. Cz´sto nie znajdujemy jednoznacznejodpowiedzi. Nie jest ∏atwo zaakceptowaçchoroby i cierpienia. KtóregoÊ dnia dochodziszdo wniosku, ˝e tak si´ sta∏o, musisz si´nauczyç z nià ˝yç. Jednak, jakie to b´dzie˝ycie to ju˝ zale˝y od nas. To my kszta∏tujemyswojà postaw´ wobec choroby i cierpienia.

KtoÊ napisa∏: „Drzwi serca otwiera si´ niesi∏à, lecz cierpliwoÊcià pukania“. CierpliwoÊçto taki wa˝ny element w znoszeniu choroby.Cz´sto zdarza si´, ˝e chorzy szukajà sensucierpienia. Wa˝ne jest, ˝eby choroba i cierpie-nie nie spowodowa∏o, i˝ staniemy si´ zgorzk-niali i z∏oÊliwi. Musimy mimo wszystko kochaç,uÊmiechaç si´. „Czyƒmy to, czego oczekuje-my od innych“

* * *

powracajà mi∏oÊcijak wyrzucone przez falekolorowe kamykimorze bliskie nieburoÊnie mg∏àjak bochen chlebapowracajà mi∏oÊciwypchni´te kamykiz g∏´bi wód…

Wies∏aw Janusz Mikulski

J.M. lat 15

Mary Anne Dunkin

KIEDY DWA LEKI SÑ LEPSZE NI˚ JEDEN

„Arthritis Today“ nr 11-12/03t∏um. Magdalena Maciejewska

Ostatnio przeprowadzone badania pokaza-∏y, ˝e stosowanie methotrexate – modyfiku-jàcego przebieg choroby – mo˝e przynosiçlepsze efekty, kiedy ∏àczy si´ go z innymlekiem.

ARAVA. Przy badaniu 263 pacjentów, Ci, którzy

za˝ywali równoczeÊnie methotrexate i leflu-nomide (Arava) ponad dwa razy cz´Êciejzg∏aszali popraw´ w bólach stawów ni˝ biorà-cy methotrexate z placebo.

ENBREL. W badaniach, przeprowadzonych na 682

osobach z reumatoidalnym zapaleniemstawów, po∏àczenie methotrexate i etanercep-tu (Enbrel) dawa∏o lepsze wyniki leczenia ni˝stosowanie pojedynczego leku. Po 52 tygo-dniach 85% pacjentów badanej grupyosiàgn´∏o najmniej 20% polepszenia stanuzdrowia w porównaniu do 76% pacjentów sto-sujàcych sam Enbrel i 75% stosujàcych tylkomethotrexate.

HUMIRA. Z 60 pacjentów z reumatoidalnym zapale-

niem stawów, odczuwali wyraêna popraw´w trakcie leczenia methotrexate, 40 z 45 pa-cjentów bra∏o równoczeÊnie adalimumab(Humira) i methotrexate. Osiàgn´li oni conajmniej 20% polepszenie w ciàgu czterechtygodni leczenia; niektórzy w czasie pierwszejdoby

KINERET. W badaniu 419 osób, 46% pacjentów

za˝ywajàcych anakinre (Kineret) z methotrex-ate, wykazuje co najmniej 20% polepszenia,zmniejszenie bólu, lepsze funkcjonowaniei obni˝enie OB. Tylko 19% z tych osób, które

bra∏y methotrexate z placebo, odnotowa∏opopraw´.

REMICADE. Badania przeprowadzone na 1049 osobach

ze Êwie˝o rozpoznanym reumatoidalnymzapaleniem stawów wykaza∏y, ˝e methotre-xate w po∏àczeniu z infliximabem (Remicade)przewy˝sza dzia∏anie samego methotrexatuw zapobieganiu post´powaniu choroby i nie-sprawnoÊci. Po szeÊciomiesi´cznej obserwacjiu pacjentów przyjmujàcych tylko methotrexateobserwowano znacznie wi´kszà destrukcj´stawów ni˝ u osób przyjmujàcych równoczeÊ-nie methotrexate i Remicade.

REMICADE. Zwi´ksza g´stoÊç koÊci

Jeden z nowszych leków – infiximab(Remicade) – mo˝e pomóc w utrzymaniug´stoÊci koÊci, w przeciwieƒstwie do kortyko-steroidów.

Rezultaty? Wszyscy pacjenci doÊwiadczylizwi´kszenia si´ g´stoÊci koÊci. Markery obro-tu koÊci potwierdzi∏y t´ popraw´. Kolejne kli-niczne badania kontrolne muszà wykazaç czyinfliximab móg∏by byç efektywnà i odpowied-nià terapià przy osteoroporozie.

ENBREL.Polecany przy zesztywniajàcym zapaleniu

stawów kr´gos∏upa

Instytut Leków w USA ostatnio zaleci∏leczenie etanerceptem (Enbrel) zesztywnia-jàcego zapalenia stawów kr´gos∏upa – choro-by powodujàcej bóle stawów kr´gos∏upa,obrz´ki i bóle stawów obwodowych. Prze-wlek∏e zapalenie stawów kr´gos∏upaprowadzàce do unieruchomienia. W bada-niach, prawie 80% osób za˝ywajàcych eta-nercept uzyska∏o przynajmniej 20% poprawyw ∏agodzeniu bólu i funkcjonowaniu, w porów-naniu do 30% osób, które otrzymywa∏y place-bo. Dotychczas w leczeniu zzsk stosowanog∏ównie niesteroidowe leki przeciwzapalne,a w niektórych przypadkach leki modyfikujàceprzebieg choroby, takie jak: sulfasalazyna,methotrexat lub glikokortykosteroidy.

20

W S K R Ó C I E

21

W S K R Ó C I E

DZIE¡ AKTYWNOÂCIREUMATYCZNEJ

Dzieƒ 15 marca w Europie i StanachZjednoczonych by∏ Dniem AktywnoÊciReumatycznej. Tego dnia w Brukseli odby∏osi´ spotkanie przedstawicieli stowarzyszeƒosób chorych na schorzenia reumatyczne.Zaprezentowane zosta∏y problemy zwiàzanez tymi schorzeniami oraz przyk∏ady ichrozwiàzywania. W spotkaniu uczestniczy∏pose∏ do Parlamentu Europejskiego RichardHowitt oraz przewodniczàcy EULAR profesorJoseph Smolen. Po zakoƒczeniu spotkaniaw centrum prasowym odby∏a si´ konferencjaprasowa pod szyldem nowej akcji EULARAlliance Against Arthritis (PrzymierzePrzeciwko Chorobom Reumatycznym). W tymsamym czasie w Stanach ZjednoczonychArthritis Foundation zorganizowa∏a na Kapitolu

w Waszyngtonie Arthritis Summit (SzczytReumatyczny).

W stolicach europejskich odby∏y si´ konfer-encje prasowe. Nasze stowarzyszenia zwró-ci∏y uwag´ mediów na problemy osób chorychna schorzenia reumatyczne poprzezzaproszenie do nas dziennikarzy.

Nast´pny dzieƒ, kiedy musimy si´ pokazaçto 12 paêdziernika – Âwiatowy DzieƒReumatyzmu. Przygotowania ju˝ trwajà.Potrzebne nam jest wspólne has∏o, z którymmoglibyÊmy si´ uto˝samiaç i byç uto˝samiani.

Dlatego ju˝ dziÊ og∏aszamy konkurs nahas∏o, które b´dziemy mogli umieÊciç naprzyk∏ad na stowarzyszeniowych koszulkach.JeÊli masz pomys∏, to przeÊlij go na adresredakcji w terminie do 25 czerwca. Czekamy.

Konferencja prasowaod lewej prof. Joseph Smolen,

prof. Paul Emery, prof. sir Ravinder Maini

Spotkanie z Richardem Howittem (drugi z lewej)

Halina Kiszkis

RAZEM CZY OSOBNO?

OczywiÊcie, ˝e razem – w iloÊci si∏a!

Tak pewnie ka˝dy myÊli zak∏adajàc sto-warzyszenie.

Ludzi w stowarzyszeniu musi coÊ ∏àczyç.W naszym Stowarzyszeniu PomocyWzajemnej „Endoproteza“ nicià wià˝àcà ludzijest cierpienie z racji choroby reumatycznej.A idàc dalej, mo˝na powiedzieç, ˝e jest tosposób na radzenie sobie z cierpieniem.Przecie˝ tak naprawd´ stowarzyszenie niezlikwiduje nam bólu, ale pomo˝e w znoszeniuograniczeƒ i cierpieƒ spowodowanych tàchorobà. Choroby przewlek∏e to trudna i d∏ugadroga, dlatego warto jest podzieliç si´ tymz podobnymi sobie.

Ilu ludzi, tyle pomys∏ów na radzenie sobiez chorobà. Wa˝ne jest abyÊmy nie stali si´zgorzkniali, zamkni´ci w sobie i czterechÊcianach naszego domu.

No có˝, po takim wst´pie dochodzimy downiosku, ˝e nale˝y si´ zrzeszaç i to jaknajszybciej! A ju˝ w Stowarzyszeniu „Endo-proteza“ cz∏onków ci co niemiara!

Jaka jednak jest rzeczywistoÊç – Stowa-rzyszenie nasze dzia∏a ju˝ 4 lata. I mimo, ˝eludzi chorych na reumatyzm przybywa, tow naszym Stowarzyszeniu liczba uczestnikównie zwi´ksza si´.

Ludzie zupe∏nie nie ch∏onà informacjizwiàzanych z istniejàcym stowarzyszeniem,dlaczego?

To nurtujàce nas pytanie by∏o pomys∏em naprzeprowadzenie anonimowej ankiety wÊródpacjentów Wojewódzkiego Szpitala Reuma-tologicznego w Sopocie.

22

W S K R Ó C I E

L.K. lat 10

R O Z R Y W K A

Rozwiàzania rozrywki (has∏o krzy˝ówkii brakujàce wyrazy z rymowanki) ∏àczniez kolejnych numerów wraz z naklejonymikolorowymi kuponami nale˝y przesy∏aç nakartkach pocztowych na adres redakcji w ter-minie do 15 listopada br. SpoÊród nade-s∏anych prawid∏owych odpowiedzi rozlosujemyroczne prenumeraty „Z∏otego Ârodka“.Zwyci´zców poinformujemy do 15 grudnia,a ich nazwiska opublikujemy w kolejnymnumerze.

KRZY˚ÓWKA

Litery z pól od 1 do 18 utworzà rozwiàzanie

”Z∏oty Ârodek” ukazuje si´ przy wsparciu finansowym

Poziomo:1. warzywo4. twórca7. eskapada8. bies9. dobroç

12. poczàtek15. oblicze16. klejnot17. etap18. nó˝

Pionowo:1. dowcip2. pokaz3. urz´dnik5. goÊciniec6. wirnik

10. tragik11. b∏azen12. ptak13. na kopercie14. scena

ANAGRAM

Uzupe∏nij rymowank´:

W telewizji du˝o reklam poÊwi´conych ró˝nym __________, co innego Ci poradz´: wi´cej ruchu i pij __________!

* Anagram - (s∏owo utworzone z takich samych liter)

KUPO

N

22/2

004

Bia∏ystokStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o w Bia∏ymstoku15-276 Bia∏ystok, ul. M. Curie-Sk∏odowskiej 24A 0-85 74-68-482

BydgoszczStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o w Bydgoszczy85-020 Bydgoszcz,ul. Konarskiego 1/3, 0-52 49-79-13 w. 255 czwartki 11:00 – 14:00

ElblàgStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o w Elblàgu82-300 Elblàg, ul. U∏aƒska 2A/80-55 233-44-50

GdaƒskStowarzyszenie na Rzecz PomocyOsobom z ToczniemRumieniowym Uk∏adowym „Lupus Polska“80-211 Gdaƒsk, D´binki 20-58 349-15-79

GliwiceStowarzyszenie ChorychReumatoidalnie 44-100 Gliwice, Ks. Ziemowita 60-32 231-06-00

Gryfów ÂlàskiStowarzyszenie „REUMAGRYF"59-620 Gryfów Âlàski, Rzeczna 24

Kamienna GóraStowarzyszenie na RzeczChorych Oddzia∏u Reumatologii„REKRIO"58-401 Kamienna Góra, ul. J. Korczaka 10-75 746-25-70

KrakówStowarzyszenie Chorych na Reumatyzm30-119 Kraków, Al. Focha 330-12 422-30-59

KrakówTowarzystwo Zwalczania ChoróbKoÊci i Stawów30-510 Kraków, Rejtana 2,0-12 295-41-00

LesznoStowarzyszenie Chorych naChoroby Reumatyczne64-100 Leszno, Grota-Roweckiego åwicznia 64, kom. 0-601-81-81-38

LublinStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o w Lublinie20-954 Lublin, ul. Jaczewskiego 80-81 742-54-30

¸ódêStowarzyszenie Chorych na Choroby Reumatyczne „Reuma-san"90-553 ¸ódê, Kopernika 620-42 637-48-15

OlsztynOlsztyƒskie StowarzyszenieChorych Reumatycznie10-684 Olsztyn, Or∏owicza 270-89 542-83-65

OpoleOpolskie Stowarzyszenie ChorychNa Reumatyzm „Milenium“45-403 Opole, Górna 30A0-77 458-12-26

PoznaƒSekcja Spo∏eczna Oddzia∏uPoznaƒskiego PolskiegoTowarzystwa Reumatologicznego61-841 Poznaƒ, pl. Kolegiacki 12a0-61 852-85-97

PoznaƒStowarzyszenie M∏odych Chorychna Przewlek∏e Zapalenie Stawów60-261 Poznaƒ, Chociszewskiego 560-61 867-20-67

SopotStowarzyszenie PomocyWzajemnej „Endoproteza“81-967 Sopot, Grunwaldzka 1/30-58 345-71-11

SzczecinStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o w Szczecinie70-262 Szczecin, ul. Królowej Jadwigi 230-91 488-96-51poniedzia∏ki i Êrody 15:00 –18:00

ÂremStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o w Âremie63-100 Ârem, ul. Mickiewicza 950-61 26-36-273

WarszawaStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Zarzàd G∏ówny: 00-511 Warszawa, ul. Nowogrodzka 16/27 0-22 621-97-20poniedzia∏ki 16:00 – 18:00

WarszawaStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o w Warszawie02-627 Warszawa, ul. Spartaƒska 1 p. 46 poniedzia∏ki i czwartki 15:00 – 16:00

Wroc∏awStowarzyszenie na RzeczReumatologii Dzieci´cej50-043 Wroc∏aw, Plac 1 Maja 80-71 341-00-00 w. 245

Wroc∏awStowarzyszenie Reumatyków i ich Sympatyków Ko∏o we Wroc∏awiu50-539 Wroc∏awul. Jab∏eczna 20/40-71 783-85-06

S T O W A R Z Y S Z E N I A I G R U P Y S A M O P O M O C YC H O R Y C H R E U M A T Y C Z N Y C H