istanbulda film endustrisi

8/7/2019 Istanbulda Film Endustrisi

1/68

stanbul Kltr Miras ve Kltr Ekonomisi Envanteri 2010

stanbuldaKltr Ekonomisini Dndren arklardan biri:

FLM ENDSTRS

Temel Yapsal zellikler, Frsat ve Tehditler, Politika nerileri

Sektrel Aratrma Raporu

Yrd. Do. Dr. Evrim ZKAN TREstanbul Kltr niversitesi, Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi

Mimarlk Blm retim yesi

Aralk2010


2/68

Yasal UyarBtn haklar sakldr. 2010Bu eserin bir ksm ya da tamam Kltr ve Turizm Bakanl ve Trkiye BilimlerAkademisinin izni olmadan hibir ekilde oaltlamaz ve kopya edilemez. Raporda ilerisrlen grlerin sorumluluu yazara aittir. Yayn ve yazar ad kaynak gsterilerek alntyaplabilir.


3/68

i

indekiler

Sunu ....................................................................................................................................................... ii

Teekkr................................................................................................................................................. iii

Summary ................................................................................................................................................ iv

Ksaltmalar.............................................................................................................................................. v

ekil, Tablo ve Kutular Listesi ............................................................................................................... vi

1. GR .................................................................................................................................................. 1

2. FLM ENDSTRSNN TARHSEL GELM ............................................................................. 33. FLM ENDSTRSNN TEMEL YAPISAL ZELLKLER ..................................................... 7

3.a. stanbul Film Endstrisinin Deer Zinciri .................................................................................... 8

3.b. Temel Gstergeler Ne Diyor? letme Says stihdam ve Ciro ................................................. 12

3.c. Sektrlere Derinlemesine Bakldnda .................................................................................. 17

i. Sinema Filmleri ..................................................................................................................... 17

ii. Dizi Filmler ........................................................................................................................... 26

4. KURUMSAL YAPI ve AKTRLER........................................................................................... 29

5. ETM ......................................................................................................................................... 32

6. MEVZUAT YAPISI ...................................................................................................................... 34

7. FIRSATLAR VE TEHDTLER.................................................................................................... 46

8. FLM ENDSTRS N POLTKA NERLER................................................................... 48

Kaynaka ............................................................................................................................................... 53

Ek- Mevcut Tzk Ve Ynetmelikler, Tebli Ve Tip Stat ................................................................. 58


4/68

ii

SunuBu belge, stanbul 2010 Avrupa Kltr Bakenti Ajans destei ile stanbul l Kltr veTurizm Mdrl ve Trkiye Bilimler Akademisi tarafndan yrtlen stanbul KltrMiras ve Kltr Ekonomisi Envanteri 2010 Projesi kapsamnda derlenen seriden biridir.Projenin iki ayandan biri olan Kltr Ekonomisi Envanteri, 21. yzyl stanbulunun

byme akslarndan biri olan kltr alannn gelitirilmesi iin gerekli admlara iaret etmekzere tariflenmi kapsaml bir veri aratrma, haritalama ve deerlendirme almasdr.Bnyesinde bir ok uzman ve akademisyeni bir araya getiren sz konusu envanter almasile ilk defa hem kamu sektr, hem zel sektr kapsayarak stanbulun kltr-sanatvarlklarnn, mirasnn ve ekonomisinin bir fotoraf ekilmi olmakta ve toplanan verilerdenyola karak 21.yzyl banda stanbulun bir kltr bakenti olarak ilerlemesi iin atlmasgereken admlara ve politikalara nerilerde bulunulmaktadr.

Film endstrisi kltr ekonomisinin en tipik alanlarndan birisidir. Kltrel retim, kitleseloaltma ve datm arklarndan geerek kitlesel pazarlar yaratmaktadr. Bu pazarlar sadeceekonomik getirileri bakmndan deil belki daha da nemlisi sembolik anlamlandrma

rejimlerinin temellerini oluturmalar bakmndan nemlidir. Film endstrisi bata kltrekonomisi sektrleri olmak zere birok sektr tetikleyerek, arpan etkisi yaratmakta,kentlerin imajn etkilemekte ve kent ekonomisinde nemli yeri olan turizm sektrnharekete geirmektedir. Bu ynleriyle de stanbulun kent ve kltr ekonomisine yn verecekbir potansiyele sahiptir.

Bu raporda, film endstrisinin yapsal zellikleri zmlenmekte, sz edilen potansiyellertanmlarken, frsat ve tehdit alanlarna dikkat ekilmektedir. Frsat ve potansiyelleri dorudeerlendirmek ve tehditlerden korunmak adna gerekli grlen ncelikli kamusal politikalaraalmann sonu ksmnda yer verilmektedir.

ASU AKSOY - ZEYNEP ENLL


5/68

iii

TeekkrBata, proje e-yrtclerimizDo Dr. Zeynep Enlil ve Do. Dr. Asu Aksoy olmak zere,

benimle bilgi, deneyim ve almalarn paylaan Erdal Tuunel, Mehmet Altoklar veHseyin Kuzuya, film endstrisinin farkl alanlar iin bana yol gsteren sendika ve tmmeslek birliklerinin (SNESEN, TESYAP, FYAB, SNEBR, SETEM, SESBR, SE-SAM,SE-YAP, BROY ve BSB) ynetici ve temsilcilerine ve grlerinden yararlandm tmdier sektr temsilcilerine iten teekkrlerimi sunuyorum. Bu alma boyunca gsterdiidestek, sevgi ve sabr iin sevgili eim Tigine deyrekten teekkrederim.

EVRMZKAN TRE


6/68

iv

Summary

A Wheel for the Cultural Economy in Istanbul:

FILM INDUSTRY

Structural Features, Threats, Opportunities and Policy Implications

Research Report [December 2010].

Istanbul, in the era of competition, is in need of new economic activities that may produce

new employment opportunities and new business fields. Cultural economies, which are

considered among new competitive economies, have the potential to respond to this need.

Film industry is one of the sectors of the cultural economy and it is among the fastest

developing sectors of creative industries. In Turkey, besides feature films, TV series have

been a great component of the film industry. Therefore, film industry is at the core of

television and advertisement fields, and also triggers many creative industries like music and

video. The industry rapidly creates employment opportunities and a large added value for

production and consumption where visual communication and the new media are dominant. It

is historically located in Istanbul, where the entire related actors are mostly located in.

The purpose of this study is to examine the potentials of the film industry in Istanbul in

contributing urban economies. In this study, actors that form the film industry are revealed by

value chain analyses. The structural features of the industry are examined by exposing the

strength and weaknesses, opportunities and threats of the industry. Finally, the policy

implications are set up in order to manage the film industry.


7/68

v

KsaltmalarA.g.e. Ad geen eserA.g.g. Ad geen grmeA.g.k. Ad geen kaynak

BROY Sinema Oyuncular Meslek BirliiBSB Belgesel Sinemaclar Birlii- Sinema Eseri Sahipleri Meslek BirliiCNC Fransz Ulusal Sinema Merkezi (Centre national du cinema)FYAB Film Yapmclar Meslek BirliiGESS Genel Sanayi ve yerleri SaymTO stanbul Ticaret OdasTV zel Tketim VergisiRTK Radyo ve Televizyon st KuruluSNEBR Sinema Eseri Sahipleri Meslek BirliiSNESEN Sinema Emekileri SendikasSE-SAM Trkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birlii

SESBR Seslendirme Sanatlar Meslek BirliiSETEM Sinema ve Televizyon Eseri Sahipleri Meslek BirliiSE-YAP Sinema Eseri Yapmclar Meslek BirliiTAPDK Ttn ve Alkol Piyasas Dzenleme KurumuTESYAP Televizyon ve Sinema Filmi Yapmclar Meslek BirliiTRIPS Ticaretle Balantl Fikri Mlkiyet Haklar (Trade-Related Aspects of

Intellectual Property Rights)

TK Trkiye statistik KurumuTRSAK Vakf Trkiye Sinema veAudiovisuel Kltr VakfYSH Yllk Sanayi ve Hizmet statistikleri


8/68

vi

ekil, Tablo ve Kutular Listesi

ekillerekil 3.1 stanbul Film Endstrisinin Deer Zinciri .................................................................. 9ekil 3.2 1914-1997 Yllar Arasnda retilen Yerli Filmler- Trkiye ................................... 17ekil 3.3 Firmalarn Yer Seimleri .......................................................................................... 25

TablolarTablo 3.1. Giriim Says- Trkiye ve ngiltere ....................................................................... 13Tablo 3.2. Firma Says- stanbul ve Trkiye........................................................................... 14Tablo 3.3. yeri Says- stanbul ............................................................................................. 14Tablo 3.4. TO yesi Firmalar- stanbul.................................................................................. 14Tablo 3.5. alan Says- Trkiye ve ngiltere ....................................................................... 15Tablo 3.6. alan Says- stanbul ve Trkiye ........................................................................ 15Tablo 3.7. SSK'l alan Says- stanbul ............................................................................... 16Tablo 3.8. Ciro- Trkiye ve ngiltere ....................................................................................... 16Tablo 3.9. Gsterime Giren Yerli ve Yabanc Film Says (2005-2009) ................................. 17Tablo 3.10. Gsterime Giren Sinema Filmleriyle ilgili Temel Gstergeler asndanstanbulun 5 Metropolle Karlatrmas................................................................................. 18Tablo 3.11. Materyale Gre Bandrol Saylar (2000-2009) ..................................................... 18Tablo 3.12. Yerli Film ve Yapmc Saylar (2005-2009) ........................................................ 19Tablo 3.13. Yerli ve Yabanc Filmlerde Film Bana Den Gie Gelirleri (2005-2009) ....... 20Tablo 3.14. Datm Firmalar ve Yllara Gre Datlan Yerli ve Yabanc Film Says (2005-2009) ......................................................................................................................................... 22Tablo 3.15. stanbul'da yer alan Sinemalarn ube, Salon ve Koltuk Says ........................... 23Tablo 3.16. Sinema Salonlaryla likili Temel Gstergeler Asndan stanbulun BeMetropolle Karlatrmas ....................................................................................................... 23Tablo 3.17. Gerekletirdikleri Dizi Film Yapm Saysna Gre Yapmc Say ve Oranlar ... 26Tablo 3.18. 10 ve Daha Fazla Dizi Film Prodksiyonu Gerekletirmi Olan Yapmclar(2005-2009) .............................................................................................................................. 26

Kutular

Kutu 1. Beyolunun lk Yerleik Sinemas .............................................................................. 3Kutu 2. Yeilam........................................................................................................................ 3Kutu 3. 1970'ler Bunalm Yllar... ............................................................................................. 4Kutu 4. Prodksiyon Nedir? ....................................................................................................... 7Kutu 5. Peliklden Elekronie Gei... ...................................................................................... 7Kutu 6. Reklam Ajansnn Rol Ne? .......................................................................................... 8Kutu 7. IPTV Nedir? ................................................................................................................ 10Kutu 8. En Byk Eksik Plato! ................................................................................................ 10Kutu 9. Antalya Film Stdyolar Neden Atl?.......................................................................... 11Kutu 10. Etkinlikler: Festivaller ve Yarmalar....................................................................... 12Kutu 11. Ynteme likin... ...................................................................................................... 12Kutu 12. Bandrol Saylar Ne Diyor? ....................................................................................... 18Kutu 13. Sinema Konseyi ......................................................................................................... 29Kutu 14. G Birlii ................................................................................................................. 29Kutu 15. Trkiye zerk Sinema Kurumu ................................................................................ 29Kutu 16. Fransz Ulusal Sinema Merkezi (CNC) .................................................................... 30


9/68

vii

Kutu 17. Fransz Film Tantm Modeli (UNIFRANCE).......................................................... 31Kutu 18. Amatr Aktiviteler.................................................................................................... 32Kutu 19. 5846 Nolu Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu- Ama ve Kapsam................................. 34Kutu 20. 5224 Nolu Sinema Filmlerinin Deerlendirilmesi ve Snflandrlmas ileDesteklenmesi Hakknda Kanun- Ama ve Kapsam ............................................................... 37Kutu 21. Film Yapmlarna Verilen Dier Destekler............................................................... 38Kutu 22. 3984 Nolu Radyo ve Televizyon Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun- Ama veKapsam ..................................................................................................................................... 40Kutu 23. Sponsor Arayanlara Kt Haber ........................................................................... 42Kutu 24. 5225 Nolu Kltr Yatrmlar ve Giriimlerini Tevik Kanunu- Ama ve Kapsam . 44Kutu 25. 4857 Nolu Kanunu- Ama ve Kapsam.................................................................. 44Kutu 26. Sinema Yasas in Taslak.................................................................................... 45


10/68

1

1. GR

Kentlerin birbirleriyle yarmakta olduu u dnemde stanbul, kltrel altyapsn ve potansiyellerini ne karaca, yeni i alanlar ve yeni istihdam olanaklar yaratabilecekekonomilere ihtiya duymaktadr. Rekabeti yeni ekonomiler arasnda saylan kltr

ekonomileri, bu gereksinimlere yant verecek potansiyeli tamaktadr. Kltr ekonomisisektrlerinden biri olan film endstrisi, yaratc endstrilerin k noktas olan Bat Avrupa veKuzey Amerika corafyalarnda, tm dier yaratc endstriler ierisinde en ok gelimegsteren sektrler arasnda yer almaktadr. Televizyon ve reklm endstrilerinin odandaolan film endstrisi, mzik, video ve internet endstrileri ile yakn ilikidedir. Grseliletiimin ve yeni medyann hkim olduu retim ve tketim koullarnda ksa zamandaistihdam yaratmakta ve byk katma deer ortaya koymaktadr.

Bu almann amac; TV ve reklm gibi dier birok yaratc endstri ile dorudan ve dolaylolarak ilikili olan stanbul film endstrisinin kltr ekonomileri ierisindeki roln ve

potansiyellerini saptayabilmek, potansiyellerini ortaya karmasnn nnde duran engelleri

tanmlamak ve bu dorultuda politikalar retebilmektir.Bu dorultuda ncelikle stanbul film endstrisi kavramsallatrmasnn gerekelerine

bakmak gerekmektedir. Bilindii zere Trkiyede film endstrisinin temelini, dnyadakidier rnekleri gibi sinema oluturmaktadr. lk kez saraylar ve konaklarda yaplangsterilerle kendisini gsteren sinemann, Trkiyede kendisine mekn olarak stanbulusemesi ok da artc deildir. Nitekim stanbul, tarihi boyunca ok kltrlln beii,hem satcnn hem de alcnn bir arada olduu youn ekonomik ilikilerin oda olagelmitir.Dolaysyla stanbul, bir filmin ortaya kn hazrlayan her trl ekonomik aktivitenin varolabilecei yegne merkezdir. Sinema, 1800lerin ikinci yarsndan bugne, gelien ekonomikyapsna paralel olarak pek ok destek sektre de ev sahiplii yapan stanbulda, zellikle deTV, reklam gibi iki temel endstri ile kol kola girmi, dizi film ve reklam filmi yapmcl ile

bu alanlar iin retim gerekletirmitir.

Bu yapnn gerektirdii retim ilikilerinin Trkiyenin baka hibir yerinde, sektrel anlamdavar olabilmesi mmkn olmamtr. Yapmc irketinden, cast ajansna, oyuncusundan, sessistemlerine, TV kanallarndan, reklam ajanslarna ve reklam verenlere, film endstrisinioluturan ve destek veren tm paralar stanbulda, meknsal olarak birbirine yakn ya daeriebilir ekilde konumlanmtr. Bu yaknln nedeni sadece ekonomik ilikiler deildir.Kiisel becerilerle bylesine ilgili olan film endstrinin belirsiz doasnda, yz yzeilikilerle insanlar tanmave iletiimi scak tutma, her trl gelimeden haberdar olma gibi

baskn unsurlar yer almaktadr. Dolaysyla da film endstrisinin aktrleri bir aradadr vestanbuldadr. Bu nedenledir ki bu yapy stanbul Film Endstrisi olarak

kavramsallatrmak yanl olmayacaktr.Bununla birlikte, bu yapy temel gstergeleriyle incelemekte glkekiyoruz. Bunun temelnedeni, birincil veri kaynaklarnda film endstrisi iin mevcut olan gstergelerin, stanbulzelinde deil Trkiye btnnde toplanm olmasdr. Dolaysyla almada yer yer,Trkiyedeki film endstrisi ile ilgili byklkler verilmekte, TO ve SGKnn verilerikullanlarak, film endstrisinin stanbuldaki pay yorumlanmaktadr. Buna gre stanbul filmendstrisi, firma says ve alan says olarak Trkiyedeki film endstrisinin ok nemli bir

blmn oluturmaktadr. Bu durum stanbul film endstrisi kavramsallatrmasndorulamaktadr.

Bir baka konu, TK, TO ve SGK veri tabanlarnda yer alan iyeri says, alan says,

ciro gibi gstergelerin, sektrlerin genel resmini ve byme oranlarn salamas ancak filmendstrisinin bu almann gerektirdii derinlikte ele alnmasna imkn vermemesidir.


11/68

2

Sektrlerin potansiyelleri ve kar karya olduu frsat ve tehditler gibi unsurlar ortayakarmak asndan, gsterime giren sinema filmleri ve yaynlanan dizi filmler i le ilgiligstergeler ayrntl biimde incelenmi, sektrel raporlara ve sektr temsilcileriyle yaplanderinlemesine grmelere bavurulmutur.

stanbul film endstrisinde sinema ve dizi film retim srelerinin nemli dzeyde benzerlikgsterdii grlmektedir. Bu iki alan, ortak igc ve hizmet havuzundan beslenmekte, telifhaklar ve kurumsallamayla ilgili sorunlara karbirlikte sava vermektedir. Bunlarn yansra, zellikle dizi film alannda yer alan yapmc, oyucu ve teknik ekibin, sinema alannda darn verdii rnekler grlmektedir. 2005-2009 yllar arasnda en ok izlenen sinemafilmlerinin tmnn yapmc-ynetmen ya da oyuncularnn TV kanallar sayesinde tannankiilerden olumas bu sk ilikilerin ok nemli bir gstergesidir. Dolaysyla bu almadastanbul film endstrisinin sinema ve dizi film alanlarele alnmaktadr.


12/68

3

2. FLM ENDSTRSNN TARHSEL GELM

Trkiyede film endstrisinin kkenleri, tm dnyada olduu zere, sinemaya dayanmaktadr.Sinema Trkiyede, 1800lerin ikinci yarsna doru sarayda, konaklarda bir gsteri olarak

balam, oradan sirklere, tiyatrolara srayarak halka almtr. Trkiyeye levantenler ve

aznlklarla giren sinema, ksa srede bir i alan olarak Trklerin ilgisini ekmitir1.Scogmnamillo, sinemann kendisine Trkiyede merkez olarak neden stanbulu ve bu kentintarihsel oluumun ve zellikleri ile uygun bir blgesini, Beyolunu (Pera) setiini ve1920lerde Beyoluna odaklanan ilgiyi yle zetlemektedir:

Bu ne keyfi ne de tesadf bir seimdir, nk Beyolu bir kentin, bir payitahtn en zelblgesidir... Sinemann kalbi Cadde-i Kebirde atyorCadde-i Kebir Sinemalar mimaritarzlar, i dekorasyonlar, yneticileri, bir ksm kadn olan, niformal, bakml, eldivenli yer

gstericileri (programc denilirdi onlara), terifatlar, kalabalk bfeleri, basn gsterileri,gala geceleri ve filmleri ile Trkiyede sinema tarihinin bir parasn oluturuyorlar. Sinemank bu caddede, stanbul kentinin bu blgesinde balyor, buray kendine merkez alyor,burada tutuluyor ve buradan kentin dier semtlerine, sonradan tm Trkiyeye yaylyor.2

Kutu 1. Beyolunun lk Yerleik SinemasBeyolunun ilk yerleik sinemas 1908de Sigmund Weinberg tarafndan alan Cinema Theatre PatheFrerestir. Bugn yerinde TRTnin platolarnn mevcut olduu yerde kurulmutur ve Tepeba Sinemas olarakda bilinmektedir.

Kaynak: Scogmnamillo, G. Cadde-i Kebirde Sinema, stanbul: Agora Kitapl, 2008.

Yapmclk asndan bakldnda ise, Fuat Uzknay'n imdiki ad Yeilky olan yerde,Ayastefanosdaki Rus abidesinin ykln kameraya ald 1914 ylnn Trk sinemas iin

balang yl olduu sylenebilir. 1914'den 1945 ylna kadar geen 31 yl ierisinde sinemafilmi retiminde kayda deer bir gelime olduundan sz etmek mmkn deildir. Bununla

birlikte Krel, 1940lara, tiyatrocular yerine artk sinemaclarn sinema filmi retimindegrlmeye balad ve n-Yeilam olarak adlandrlan bir gei dnemi olmas asndandikkat ekmektedir3.

Sinema retim ve datm ortamnn Beyolundaki sinema salonlarnn en youn olduuYeilamda meknsal olarak younlamas 1940l yllarla birlikte artmtr4. Filmithalatlarnn yerlemesinin ardndan film yapm irketleri de sokaa yerlemitir. Bumeknsal younlama, irketler arasnda rekabet yaratm, irketlerin ne yaptklar busokaktaki hareketlilikten takip edilir olmutur.

Kutu 2. YeilamYeilam, Trk sinemasnn en parlak olduu dnemde Taksim ve Galatasaray arasndaki blgenin tam ortasndaKulolu ve Ahududu Sokak ile snrlanan adadr. Yeilam (aynzamanda), Trk sinemasnn halk ile bann en

youn olduu, halkn istedii filmleri reten ve aydnlar tarafndan hafifsenen ve eletirilen Trk sinemasnnpopler kanadn ve kendine zg retim ilikilerini anlatmakta kullanlan bir kavramdr. Yeilam ad aslndaBeyolunda film yapan irketlerin yer ald bir sokan kavramlatrlm halidir. Aslnda bir anlamda bukavram bir dnemin film retim ilikilerine, kalplarna, retim ortamna ve gieye odakl retim anlaynaiaret eder. Yeilam adnn Hollywood (Kutsal Aa) gibi bir benzetmeden yola karak Hollywoodu meydanagetiren holly-kutsal (yeil) ve wood-aa (am) gibi iki kelimenin birletirilmesinden ortaya kt ilerisrlmektedir Yeilam aslnda bir retim anlaynn addr.

Kaynak: Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005, s.179-180

1Sinemacln tarihsel geliimini izleyebilmek iin bkz. Scognamillo, 2008.2 A.g.e., s.95-96.3Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005.4 A.g.e.


13/68

4

1950li yllar Trkiyede sinemann hareket kazand yllardr. Tiyatroya zg temsil biiminin sinemaya zg olanla yer deitirdii bu dnem sinemaclar dnemi olarakanlmaktadr5. 1960'lara kadar geen dnemde film ekim says giderek artmtr6.

1960larise Anadoluda film datmnda blge iletmecilerinin egemenliinin ba gsterdiiyllardr. Seyircinin isteklerini ilk elden takip eden blge iletmecilerinin filmlere parasalkaynak oluturmas ile birlikte seyirci, retimde neredeyse dorudan sz sahibi olmu7, blgeiletmecilerinin yapmclara pein para vermeleri ya da kredi amalaryla retim ilikileri dedeimitir. Alclar oalp film says arttka negatif-pozitif film ithalatlarnn tevikiylede piyasada fazla bono dnmesiyle sistem bozulmutur. Film says arttka tefecilik artm,tefecilik arttka film says ykselmi ve bir ksrdng ortaya kmtr8.

phesiz, film says arttka, sinema salon saylar da artmtr. Beyolu sinemalar,televizyonun, videonun ve anarik olaylarn bilinmedii bir dnemde altn anyaamaktadr9. Bol fotorafl magazin dergileri, fotoromanlar, izgi romanlar ve gazeteler gibisinema da dnemin gndelik yaamnda nemli bir yer tutmaktadr10. Scogmnamillo (2008),

bu dnemi, sinemann en yaygn elence olduu, bir kltr ve elence arac olarak gitgide

nem ve taraftar kazand bir dnem olarak tarif etmektedir.Bununla birlikte bu dnemde retilen filmlerin sinemada gsterilmesiyle ilgili skntlar bagstermitir11. Zira film saysndaki artlar, bu filmlerin gsterilecei sinema salon

bulmalarn da zorlatrmtr. Sinema sahibi, halkn ilgisini ekeceini dnd (bir bakadeyile gvendii) az sayda filmi semek zorunda kalmaktadr. Bu durumun beklenen ikisonucundan biri, ekilen pek ok filmin stanbulda gsterim ans bulamam olmasdr.Dieri ise, tutulan filmlerin ok benzerlerinin yaplmaya balanmasdr.

1960l yllardan sonra televizyonun gndelik yaama tam anlamyla girii ile birlikte 12, budneme kadar sinema ile beslenen seyirci, televizyon etkisiyle grnt-obur hale gelmi13,sinemann toplumla yakn ilikilerinde kopmalar ba gstermitir. 1970ler, Trk sinemas

iin bunalm yllardr ve bu bunalm seks filmleri furyas ile atlatlmaya allmtr14. Bueilim film ithalatnda da kendisini gsterir.

Kutu 3. 1970'ler Bunalm Yllar...

70lerin ikinci yarsna vardmzda Beyolu Sinemalarnn afilerinde baka eyler yazlmaya baland. inliBakireler, Bakir Delikanllar ilgi konusu oldular... Bu cinsel altkltr ile adeta bir paralellik kuraracasna UzakDoudan gelme savunma ve dv sanatlar, martial artslar, ek ve bir o kadar da yaygn fiziksel kltroluturmaya yardmc oldular, mitos oluturan Bruce Lee gelip Beyoluna yerleti oradan da tm Trkiyeye.

Kaynak: Scogmnamillo, G. Cadde-i Kebirde Sinema, stanbul: Agora Kitapl, 2008, s.148-149.

5

Kaya Mutlu, D. Puro Lkse; Yeilam Hollywooda Kar, Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler 3, Sinema Dizisi4, yayna hazrlayan D. Bayrakdar, stanbul: Balam Yaynlar, 2003, s.89-94.6Trk Sinemas web sitesi, http://www.turksinemasi.com/filmler/filmler.asp, [eriim tarihi 14 Mays 2010].7 Nilgn Abiselden aktaran Krel (2005, s.193), Samsun Blgesinin dinsel motiflerin ar bast, fedakrlk ve imanrneklerinin dergilendii filmlere, Adana Blgesinin ise kavga sahneleri ieren filmlere eimli olduunu belirtmektedir.Seyircinin blge bazndakibu eilimlerini gzleyen iletmeci, yapmclardan bu ierikte filmler talep etmektedir.8Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005, s.189-191.9 Scogmnamillo, G. Cadde-i Kebirde Sinema, stanbul: Agora Kitapl, 2008.10Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005.11 A.g.e.12Trkiyede televizyonculuun tarihi, stanbul Teknik niversitesinde eitim amal gerekletirilen dzensiz yaynlar biryana brakldnda, Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumunun (TRT) 1964te kurulmas ile balamaktadr. (kaynak: Mutlu,E. Televizyon ve Toplum, TRT Eitim Dairesi Bakanl, Ankara: TRT Genel Sekreterlik Basm ve Yaym MdrlOfset Tesisleri, 1999. )13Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005. Haluk ahin (aktaran Krel, 2005) grnt-oburu

grntnn egemenlii altnda olma durumu olarak tarif etmektedir.14Psteki, N. Toplumsal Deiim Sreci: Bir Etkileme Arac Olarak Sinema ve 90lar Trkiyesi, yaymlanmam doktoratezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2001.


14/68

5

1970lerin sonlarnda terr, televizyon ve videonun etkisiyle izleyici evlerine kapanm ve bugelimeler sinemacln iinde bulunduu krizi derinletirmitir15. Krel, aslnda Yeilamfilmlerinin seyircisini kaybetmediinden, sadece film izleme biimlerinin deitiinden szetmektedir

16.

Yapm aya ise, 1980li yllarn bandabtn dnyada olduu gibi Trkiyede de byyenvideo pazarnn parasal desteiyle geici bir sre iin yeniden canlanmtr. Ancak, video ilesinema sektrleri arasndaki ibirlii uzun srmemi, video pazar iin yaplan filmlerin teknikve ierik olarak kalitesinin dmesi seyirciyi bu alandan uzaklatrrken, 1980li yllarnsonlarndayaanan bir dizi gelime, video sektrnn neredeyse sonunu getirmitir.

Siyah-beyaz televizyondan renkli televizyona gei, ikinci ve nc kanallarn ortaya kyine bu dnemde gereklemitir. Ynetmen, oyuncu, senarist saysndaki art, sinemasalonlarnn kapand ve izleyicinin TVye yneldii bir dnemde ortaya kmtr17. Sadecekapal salonlar deil, saylar ve koltuk kapasiteleri asndan deerlendirildiinde film izlemekltrnde byk neme sahip olduu grlen yazlk sinemalar(bahe sinemalar ya da akhava sinemalar da denilebilir)18, 1970li yllarn ortalarndan itibaren kapanm, stanbulda,

bugn pek ou yerlerinde olmayan 300e yakn yazlk sinema yerini; i hanlarna,apartmanlara, ak ve kapal otoparklara, alveri merkezlerine, spermarketlere

brakmtr19.

1980lerin ortalarndayaplan yasal dzenlemelerle birlikte yabanc datm firmalar sektre bizzat dhil olmu, Hollywood datmclar- Warner Bros (WB) ve United InternationalPictures (UIP)- videokaset ve film pazarna girmitir20. Bu dneme kadar ayakta kalabilen

baz sinema salonlarn slah ederek tekrar seyircinin rabet edebilecei mekanlar halinegetiren bu firmalar, bir taraftan sinemaclkta tekelciliin, Hollywood saldrsnn znesiolmutur21.

1990larn balarnda Trk sinemas; Krfez Sava, SSCBnin yklyla sona eren souk

sava sreci, sahip olunan kltre yabanclama, kltrel deerlerin yitirilii ve standartlamave Amerikan film irketlerinin Trkiyede faaliyete gemeleri gibi faktrler sebebiyle

bunalmdadr22. 1990lar ayn zamanda Trk sinemas iin yeni bir dnem olarakdeerlendirilebilir. Bu dnemin en temel gstergelerinden biri kendi kiisel dnyalarn dahakk lekli ykler ve filmlerle anlatmak isteyen ynetmenlerin artk belli bir dzeytutturan yaptlarla seyirci nne kmalar olarak ifade edilmektedir. Bu yeni dnem Trksinemasnn bugnk dinamiklerinin ekillenmesi ve Trk sinemaclarn dnya sinemasndada seslerini duyurmaya balamas asndan ok nemli bir noktada durmaktadr23. Seyircieilimleri asndan deerlendirildiinde ise, altml yllarn perdede istediini grebilen,

15Scogmnamillo (2008), bu dnemde dzenli ve dzeyli program yapma anlandan uzaklaldndan sz eder. Gsteriadetleri azalm, akam ve gece gsterileri kalkmtr.16Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005.17Psteki, N. Toplumsal Deiim Sreci: Bir Etkileme Arac Olarak Sinema ve 90lar Trkiyesi, yaymlanmam doktoratezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2001. 18Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005.19ilingir, S. "Yldzlarn Altnda", 2005, http://www.sadibey.com/sadi-cilingir/den, [eriim tarihi 1 Aralk 2007]. Sinemasays, sitede isim isim yer verilen sinemalar saylarak elde edilmitir.20 Akman, E. "5224 Sayl Kanundaki En Byk Eksik- Trk Film Sanayinin Oluamamasnn En nemli Nedeni", 2005,http://www.sinekol.com/tr_blg.htmlden, [eriim tarihi 9 Eyll 2008].21Bu srete, dier lke sinemalarnn rnekleri, Alkazar, Beyolu, Pera gibi az sayda bamsz salonla yetinmek zorundakalmtr (Scogmnamillo, 2008).22Psteki, N. Toplumsal Deiim Sreci: Bir Etkileme Arac Olarak Sinema ve 90lar Trkiyesi, yaymlanmam doktora

tezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbu l, 2001.23 Cokun, . "1990 Sonras Trk Sinemas ve Dervi Zaim", 2008,http://www.sadibey.com/dosyalar/Gerekli_Seyler/1990_Sonrasi_Turk_Sinemasi.doctan, [eriim tarihi 29 Aralk 2008].


15/68

6

martlm seyircisi yerini hayal krklna urayan bir seyirciye brakm ve bir anlamdapopler sinema ile seyircisi arasndaki ba ya da kprhasar almtr24.

1990 sonrasnn bir dier nemli gelimesi zel televizyon kanallarnn ortaya kdr25.1990lara kadar TRTnin devam ettirdii resmi devlet ideolojisi ve yayn tekeli korsanyaynclar ile krlm, televizyon kltrne zenginlii ve yaratcl getiren bir dnemi

balatmtr26.

VCD ve DVD teknolojileri yine bu dnemde Trkiyeye gelmitir. zel televizyon kanallarvideo piyasasn neredeyse yok etmi, sinema sektr krizi atlatma amacyla, bu kez zelkanallarla ortak projeler hazrlama yoluna gitmitir.27

Kimi yapmc iin tehdit nitelii tayan bu gelimeler, kimi yapmc ve igc iin frsatalanlar ortaya karmtr. zellikle de 1990larda reklm sektrnn gelimesi ile ivmekazanan reklm filmleri ve reklm geliriyle beslenen TV kanallarnn baat yapmtrlerinden biri haline gelen dizi filmler; reklm filmi yapmcl ve dizi filmyapmcl olmak zere iki temel film yapm alan ortaya karmtr. Bu iki tr, filmendstrisi olaraktanmladmz yapda retim biimi, nicelik ve ekonomik alardan nemlideerler ortaya koymaktadr ve bu alanlardan sinema alanna da belli lde geri beslemelersz konusudur. Bylece film endstrisinin, temel olarak; sinema, TV ve reklm sektrlerininoluturduu ayak zerinde yapland sylenebilir28.

24Krel, S. Yeilam yk Sinemas, stanbul: Babil Yaynlar, 2005, s.197.25 zel televizyon kanallar ile bamsz yapmclar arasndaki iliki 1993 sonrasnda gelimitir. Trkiyede bugn zeltelevizyonlarda ana yayn kuann %80ini bamsz yapm irketlerinin retimi oluturmaktadr (Mutlu, 1999).26 Robins (2000); Aksoy and Robins (1997); ahin ve Aksoy (1993).27Psteki, N. Toplumsal Deiim Sreci: Bir Etkileme Arac Olarak Sinema ve 90lar Trkiyesi, yaymlanmam doktoratezi, Marmara niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, stanbul, 2001 .28 zkan, E. Kentsel Dnmde Kltr Endstrileri: stanbul'da Film Endstrisinin Kentsel Dnm YaratmaPotansiyellerinin Belirlenmesi, yaymlanmam doktora tezi, Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits ehir veBlge Planlama Anabilim Dal ehir Planlama Program, stanbul, 2009.


16/68

7

3. FLM ENDSTRSNN TEMEL YAPISAL ZELLKLERTarihsel gelimenin zetlendii blmde, 1970lere kadar, blge iletmecilerinin de etkisiyle,nemli dzeyde yerli film retiminin gerekletii Trkiyede retim, datm, gsterim vetketim ilikilerini deitiren bir dizi krlma yaand grlmektedir. TVnin yaygn biimde

evlere girmesi, video cihazlarnn ortaya k, zel TV kanallarnn yayna balamas vereklam endstrisinin bymesi; sinemay zayflatmakla birlikte TV, video ve reklam alanlariin film retimini balatan krlmalar arasnda ilk sralarda saylmal.

Tm bu krlmalar bugn Trkiyede film endstrisini; sinema, TV ve reklam alanlar iinfilm retimini ieren, ayakl bir yap olarak tarif etmeyi mmkn klyor. Bu alan iinretim zincirlerindeki halkalar deiiklik gstermekle birlikte, film endstrisinin yaptanprodksiyon, omurgasn ise fikrin olumasndan itibaren gsterime dek uzayan deerzinciri oluturuyor29.

Kutu 4. Prodksiyon Nedir?Prodksiyon (production), sinema ve televizyon bata olmak zere her tr multimedya iin retilen filmleri

(sinema filmleri, TV filmleri, reklm filmleri, dizi filmler, belgesel filmler, video klipler), programlar(elence programlar, reality showlar) ve bu rnlerin ierik retimi, ekim ve kurgulanma (montaj)aamalarndan geerek ortaya k srecini ifade etmektedir.

Film endstrisi ok sayda kk lekli firma ile onlar btnleyen az sayda byk firmadanolumaktadr. Sinema ve dizi filmler iin- gider dalmnn prodksiyon trne gredeikenlik gsterdii- emek youn bir yapdan sz edilebilir. retim sreci, prodksiyontrlerinin her biri iin birbirinden farkl igc, mekn ve teknoloji kullanm gerektirebildiigibi, ayn trde prodksiyonlar iin de farkllaabilmektedir. Bylece her bir prodksiyonda farkl bir ekibin bir araya topland, farkl dinamiklere sahip bir retim srecinden geilerekfarkl bir rn ortaya koyulduu sylenebilir. Dolaysyla, film endstrisinde (oaltma vedatm sreci hari) klasik anlamda bir kitle retiminden sz etmek mmkn deildir. Ortaya

kan her rn, benzersizdir.Kutu 5. Peliklden Elekronie Gei...Kitlesel retim film prodksiyonlar iin geerli olmasa da, prodksiyonlarda kullanlan film eritleri (pelikl)kitlesel olarak retilmektedir. letiim teknolojilerinin gelimesi ve yaygnlamasyla birlikte, film eritlerininyerini dijital kameralar almaya balamtr. Bu durum, film prodksiyonlar iin gerekli olan sermayenin dedmesini ve retimin yaygnlaabilmesini salamtr[1].

Bununla birlikte, elektronik retim tarz, kendi zorluklaryla gelen yeni bir sre olarak grnmektedir. Busrecin Trkiyedeki ilk yansmalar, ar laboratuar maliyetlerinin kalkmas eklinde gereklemitir. Ancak, imaliyetleri dtnden negatif film maliyeti gibi, laboratuar maliyetlerinin de dt bilinmektedir. Bununyan sra, filmin elektronik ortamda saklanmas ile ilgili riskler ve ortaya kan grnt kalitesi gz nnde

bulundurulduunda, elektronik retim tarz temkinli yaklalmas gereken bir deiim sreci olarak

deerlendirilmektedir [2].

[1] Kuzu, H. Hareketli Grntnn retim Tarz Kavram ve Yeni Ufuklar, t.y., www.sinesen.org.trden,[eriim tarihi 9 Mart 2010]; Kuzu, H. Hareketli Grntnn Yeni Ufuklar in Bir Sinopsis, 26. Nisan 2010,BirGn Gazetesinde yaynlanmtr, 2010.

[2] Erdal Tuunel, TESYAP Bakan, 23 Mart 2010 tarihli kiisel grme, stanbul.

Film endstrisinin retim rgtlenmesine ilikin bu zellikleri, istihdam yaps iin de temel belirleyicidir. Film endstrisinde; fikrin olumasndan tketiciyle bulumasna kadar geentm aamalarda mevcut istihdam yatayda; srekli ve sreksiz, deyde ise yaratc ve teknikigc olarak tasniflemek mmkndr.

29Giri blmnde sz edilen gerekelerle, bu alma sinema filmlerine ve dizi filmlere odakl olarak gerekletirilmitir.


17/68

8

Yatay tasniflemeye, film endstrisinin ikili yapsn aklamak amacyla ihtiyaduyulmaktadr. Bu tasniflemeye gre film endstrisi; mevsimlik ii gibi alan bir istihdamgrubunun yan sra, srekli alan bir dier istihdam grubundan olumaktadr. Her bir

prodksiyon iin bir araya gelerek, prodksiyon ekibi ierisinde yer alan ve bitiminde ayrlan,serbest alan ve bu nedenle sreksiz olarak tasniflenen istihdama yazar, oyuncu, senarist

ve kameraman rnek gsterilebilir. Yapm, datm, gsterim aamalarnda rol oynayanfirmalarn sabit alanlar, rnein yapm firmasnn genel koordinatr ve sekreteri ise,srekli istihdam ierisinde gruplanabilir.

Deyde tasniflemeye bakldnda, film retiminde rol alan igcnn yaratc ve teknikigc olarak betimlenebildii grlmektedir. Buna gre; ynetmen, senarist ve oyuncular;hret ve cret gibi temel gstergeler asndan, kameraman, k teknisyeni, set iisi gibialanlardan ayrlarak yaratc igc altnda tanmlanabilir. Yaratc igcnn dndakalan ancak film retiminde aktif olarak yer alan dier igc ise teknik igc olarak tarifedilebilir. stihdam yapsndaki bu farkllklar, stanbul film endstrisinde sosyal haklarda vecretlerde de kendisini gstermektedir. stanbul film endstrisinde zellikle serbest alanigcnn (freelancers) nemli lde kaytszl sz konusudur. Bu kaytszlk, filmendstrimizin kurumsallaamam olmasndan kaynaklanmaktadr (bkz. Kurumsal Yap veAktrler; Mevzuat Yaps).

3.a. STANBUL FLM ENDSTRSNN DEER ZNCR

stanbul film endstrisinde fikrin olumasndan izleyiciyle bulumasna kadar geen sre,kltrel ve ekonomik anlamda byk deerlerin ortaya konulduu bir zincir olarak tarifedilebilir. Bu zincirin her bir halkasn, farkl aamalarda srece dhilolan aktrler, dorudanya da dolayl olarak uyarlan sektrleroluturmaktadr.

Bu zincire yakndan bakldnda, srecin- yapm trlerine gre farkllk gstermekle birlikte-

temelde fikrin oluum aamas ile balad, finans, pre- prodksiyon, prodksiyon, post- prodksiyon, datm ve gsterim aamalarndan olutuu grlmektedir (ekil 3.1). Buanlamda, stanbul film endstrisi, dnyadaki dier rnekleriyle paralellik gstermektedir.

1. ve 2. Halkalar: Fikir Oluumu ve Finans

Fikrin oluumu ve finans aamalar, deer zincirini balatan halkalardr. Bu aamalar,sinema filmlerinin ve dizi filmlerin birbirleriyle olan temel yapsal farkllklarn ortayakoyabilmek asndan da aklaycdr. Zira dizi film yapm srecinde yapm firmas TVkanalnn taeronu olarak almaktadr. Kanal tarafndan smarlanan dizi filmlerin ekiminigerekletiren dizi film yapmcs iin finans kayna TV kanaldr.

Kutu 6. Reklam Ajansnn Rol Ne?TV kanallarnn yegnegeliri reklam geliridir. Dolaysyla bu aamada, reklam verenin yatrmn TV mecrasnaynlendiren reklam ajanslar da srecin bir dier doal aktr olarak ortaya kmaktadr.

Kanal, izleyiciyi ekranlara balayacak, dolaysyla reklam gelirini garanti edecei ierik vekadrolara sahip dizi filmleri yapm irketlerine smarlamaktadr. Sinema filmleri iinse

bylesi, hazr ve srekli bir kaynak sz konusu deildir. erik nceden ortaya kmakta,finans kayna sonraki aamada aranmaktadr30.

3. Halka: Pre-Prodksiyon

Finans aamasn, pre-prodksiyon (prodksiyon ncesi aama) izlemektedir. Bu aama,prodksiyon aamasnda ihtiya duyulacak unsurlara (oyuncular, teknik ekip, meknlar vs.)

30Ayrntl bilgi iin bkz. zkan Tre, 2010; zkan 2009.


18/68

9

ilikin tespit ve karar aamasdr. Bu aamada, finansa ilikin geri beslemeler (btekalemlerinin belirlenmesinin ardndan btede deiiklikler) sz konusu olabilmektedir31

ekil 3.1 stanbul Film Endstrisinin Deer ZinciriKaynak: zkan (2009) yeniden formle edilmitir.

4. Halka: ProdksiyonBu aamann hemen ardndan, ekimlerin gerekletii prodksiyon aamas gelmektedir.Prodksiyon aamasnda aktif olarak var olan aktrler; ynetmen, senarist, oyuncu gibiyaratc igc, k ve ses teknisyenleri, kameramanlar gibi teknik igc, yrtc yapmc,line-producer

32, genel koordinatr gibi yapmdan sorumlu yneticiler, teknik ekipman ve

operatr hizmeti salayan firmalar, oyuncularn temin edildii castajanslar, (film mzikleriile ilgili olarak) mzisyenler, dekor, kostm ve aksesuar tasarm, imalat ya da kiralama ileilgili aktrler, fotoraf sanatlar, ekimlerin gerekletirildii stdyolar ve/veya gerekmeknlar ve yeme-ime, ulam, gvenlik, temizlikgibi destek hizmetlerdir.

Dizi filmler sezon boyunca her hafta dzenli olarak ekilirken, sinema filmleri birka

haftadan birka aya kadar uzayan ksa bir dnem ierisinde bir defaya mahsus olmak zereekilir.

5. Halka: Post-Prodksiyon

Prodksiyon aamasnda ekimin gerekletirilmesinin ardndan ham kaset, kurgu (montaj)ilemlerinden, seslendirme aamasndan ve gerekli grld taktirde zel efekt, renkdzeltme (colour correction)gibi aamalardan gemektedir. Bu srece post-prodksiyonad

31 zkan, E. Kentsel Dnmde Kltr Endstrileri: stanbul'da Film Endstrisinin Kentsel Dnm YaratmaPotansiyellerinin Belirlenmesi, yaymlanmam doktora tezi, Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits ehir veBlge Planlama Anabilim Dal ehir Planlama Program, stanbul, 2009.32 Line Producer; filmlerin verilen bte dhilinde ekimini gerekletiren, bir baka deyile, gelime ve pazarlamaaamalaryla ilgilenmeyen, teknik kararlar veren yapmc ve aslen bir tr taerondur. Line producer, Trkiyede ekimyapmak isteyen yabanc prodksiyon firmalar asndan byk neme sahiptir.


19/68

10

verilmektedir. Animasyon, zel efekt gibi mdahaleler kurgu aamasn daha meakkatli vemaliyetli hale getirmektedir.

6. Halka: Datm

Post-Prodksiyon aamasn, datm aamas izlemektedir. Bu aama, sinema filmleri ile TV

dizilerinin, deer zincirinde birbirinden farkllatbir dieraamadr. Zira TV kanallar iingerekletirilen dizi filmlerin datm aya yoktur. Bu prodksiyonlar dorudan TVdegsterime girmektedir33. Sinema filmlerinin datmn gerekletiren firmalarn sorumlulukalannda temel olarak; afi tasarm, tantm, depolama ve tama gibi gsterim ncesiilemlerin yan sra, filmin hangi salonlarda ne kadar sreyle oynayacann fizibilitesiniyapmak ve gsterimci (sinema iletmecisi) ile uzlamak yer almaktadr.

7. Halka: Gsterim

Datm aamasnn ardndan sinema filmi sinemalarda gsterime girmekte, ardndan DVD-VCD formatndatketici ile buluabilmektedir. Dier gsterim kanallar olarak TV, demelitelevizyon (Pay TV), dijital platformlar, IP TV ve mobil gsterim ortamlar saylabilir34.

Kutu 7. IPTV Nedir?IPTV ( Internet Protocol Television), bu sistem iin abone olmu kullanclara dijital televizyon hizmetlerinindatlmas iin kullanlan bir yapdr. Dijital Televizyonun datlmasilemi, geni bantl bir balant zerindenInternet Protokolnn (IP) kullanlmas ile gerekletirilir. Internet Protokolnn kullanlmas, sunulanhizmetin kalitesinin korunmas amacyla, kamu Internetinin kullanlmasndan daha ziyade, ynetimli bir ebekezerinden salanmaktadr. IPTV hizmeti, genellikle, kullanc talebine dayal grnt-video ile berabersunulmaktadr. Ayrca, web eriimi gibi Internet hizmetlerinin ve Internet Protokol zerinden ses iletiminin(VoIP) de hizmet olarak ayn altyap zerinden sunulmas mmkndr. Internet hizmetinin de salanmasyla,hizmet l oyun (Triple Play) adn alr. Bugn, IPTV, tm dnyada gndemdedir. IPTV salayclna dairrneklerin gnden gne oalmas ve gelecei, IPTVye ilginin kaynan oluturmaktadr. IPTV, diermultimedya hizmetleriyle beraber TV ve video sinyallerini, internet balantnzn ucundan alabilmenize imkntanyan ok kullanl bir sistemdir.

Kaynak: Satturkey, http://www.satturkey.com/makale/IPTV.pdf, [eriim 22 Mays 2010].

Dizi filmler iin gsterim ortam ncelikle TV olmak zere, son dnemde izleyicisi olan bazdizi filmlerin DVD-VCD formatnda da tketiciyle bulutuu grlmektedir.

retim Srecindeki Belli Bal Eksiklikler Neler?

stanbul film endstrisinde film retim srecindeki balca eksiklikler arasnda; bilgibankas/veri taban, AR-GE altyaps, arivleme, gelir sigortas sistemi, filmi yapm srecindesigortalayan irketler, filmlere kredi veren, film zerine uzmanlam bankalar, platolar vefilm retimini, tpk inaat sektr gibi bir kazan alan olarak gren ve kar amacyla finans

salayan yatrmclar saylabilir.

Kutu 8. En Byk Eksik Plato!Mehmet Altoklar, deer zincirindeki temel eksiklii yle tanmlyor:

En temel eksiklik plato. Plato olmay ve plato zerinden kurulmu bir retim modeli de olmay - sinemadakisorun ayrdr ama zellikle televizyonda-bir sr sektr ii atmaya da neden oluyor. Sektr ii atmalarn,reten tarafndaki en nemli meselelerinden bir tanesi 90 dakikalk dizi olur mu diye bir kyamet kopmas. 90dakikalk da olur, 120 dakikalk da olur dizi. Meksikada, Arjantinde, Brezilyada 5 gn gnde 40 dakikadan200 dakikalk dizi ekiyorlar haftada. Dolaysyla dakika meselesi retim alkanl ve gcyle ilgili. Ama

33 Film endstrimizde yakn zamanda ortaya kan gelimelerden biri dizi film ihracatdr. Filmin ihracatyla ilgili sre,

datm aamasnda gereklemektedir. Dizi film ihracat ile ilgili bilgi iin bkz. Dizi Filmler.34Altoklar, M.Trkiye Film Endstrisi Raporu, 2009; Kuzu, H. Hareketli Grntnn retim Tarz Kavram ve YeniUfuklar, t.y., www.sinesen.org.trden, [eriim tarihi 9 Mart 2010].


20/68

11

bizdeki diziler tabi Beykozdan Avclardaki baka bir mekna, oradan Pendikteki hastaneye oradan daBahelievlerdeki eve gitmek zere bir blm ierisinde 6 ayr mekn olduu zaman, tabi ki 90 dakikaekmeniz imknsz hale geliyor. Ama plato sistemi olsa ve iinizin %70-80ini platoda ekiyor olsanz, haftada200 dakika da ekilir. Dolaysyla bence en byk eksik plato ve platoyu destekleyen dier alt yaplar. Oplatonun - i ve d mekn platodan bahsediyorum- marangoz atlyeleri olmal mesela. Biz birok yerde reeldekor elemanlar kullanmak zorunda kalyoruz. Hlbuki yurtdnda yere hal, duvara duvar kd demiyor ki.

Onu hzl retilen bir sistemle, eitli malzemelerle size istediiniz sarayn dekorunu kurua yapabiliyor. Bizbir saray dekoru yapmak istediimiz zaman gerekten Trkiyede 2 tane olan yaldzl boya ustasn kullanmakzorunda kalyoruz. Gerek bir saray gibi davranmaya kalkyoruz. Ne vakit yetiyor ne para yetiyor buna. Hlbuki

bu gelimi film endstrilerinin olduu lkelerde-Amerikann dnda orta ve gney Amerika lkelerinde debyle- ok hzl retim biimleri ve ok ucuz zmler var. Bu zmler maalesef endstrimizin iinde yok baktnzda. Dolmabahe saraynn taht odasn yapmaya kalksam herhalde 4050 bin liradan aayayapamam. Meksikada bir dizi bunu yapmaya kalksa 67 bin liraya karr. Rakamlar ok kabaca sylenmirakamlar. Ben nk marangoz bulup gerekten taht yaptrmaya kalkacam, adam onu kalpla bir eydendkecek. stne ahap grnt veren boya srecek. Ben duvara ya da yere ran ahnn hediye ettii halykoymaya kalkacam, adam onun fotorafn ekip vinille bask yapp hal gibi gsterecek kurua.

Kaynak: Mehmet Altoklar, 1K1E Prodksiyon, 17 Mart 2010 tarihli kiisel grme, stanbul.

Kutu 9. Antalya Film Stdyolar Neden Atl?Film endstrimizde, plato tanmna en yakn rnein; Antalya iliSerikilesinin andrkyndeki Antalya FilmStdyolar olduu sylenebilir. Tekfen Holding tarafndan 25 yllna belediyeden kiralanan 120 dnm arazizerinde 17 milyon dolara ina edilen stdyo, Ortadou'nun en byk film stdyosudur. 10 bin 200 metrekarekapal alan ve 3.040 metrekare ve 1.200 metrekare olmak zere iki ayr stdyosu dnda, prodksiyon ofisleri,makyaj, tuvalet, kostm odalar, amblns, su tankeri ve geni bir fotoraf arivi bulunan stdyoda, suni glet,da ve derelerin de yer almas da projelendirilmitir.

Tm bu zelliklerine ramen Antalya platolarnda bugne dek ok az sayda yerli ve yabanc yapmgerekletirilebilmitir. Platolarn atlolmasyla ilgili farkl grler yle sralanabilir;

- yabanc yapmcnn nndeki ekonomik ve brokratik engeller,-film sektrnn stanbul`da olmas nedeniyle yerli yapmclarn gznden kamas, -yer seimindeki fiziksel hata ve eksiklikler (hava trafiinin youn olduu bir yerde kurulu olmas, denizkenarnda olmamas, uygun olmayanbir toporafyada kurulu olmasnedeniyle yamurda sel basmas gibi),-stdyoda atlyelerin yer almas, ancak retim ve hizmet olmamas gibi lojistik eksikler, -stanbul film endstrisinin yeterince gelierek doyma noktasna gelmi olamamas,-elence merkezinin stanbul olmas dolaysyla stanbulda sinema, TV gibi sektrlerde aktif olarak alanistihdamn Antalyaya gidemiyorolmas,-film iin gerekli olan malzemelerin teminininstanbula kyaslasz konusu olmamas,-kltr altyapsnn Antalyada deil stanbulda kurulu olmas ve-kurulu amac itibariyle yapmcy hedeflemesi dolaysyla dk finansmanla sren yerli sinema sektrngz ard etmesiolarak tarif edilebilir.

Kaynak: zkan, 2009.

Deer Zincirine Aslan Dier Halkalar

Srele dorudan ilikili firma ve ahslarn yan sra TV kanallar ve reklam ajanslarnn dadeer zincirinde nemli aktrler olduundan sz etmitik. Bu srete dorudan ve dolaylolarak rol oynayan dier aktrler arasnda unlar saylabilir: Ik, ses ve grnt sistemleri vehizmetleri kiralayan firmalar, Kimyasal hammadde ithalat gerekletiren firmalar, Afitasarm ve imalat gerekletiren firmalar, Depolama, Kargo/kurye hizmetleri salayanfirmalar, VCD-DVD ithalat gerekletiren firmalar ve VCD-DVD kutulama ve paketleme(shrink) gerekletiren firmalar35.

35Bkz. zkan Tre, 2010; zkan 2009.
http://www.tumgazeteler.com/haberleri/serik/http://www.tumgazeteler.com/haberleri/serik/http://www.tumgazeteler.com/haberleri/candir/http://www.tumgazeteler.com/haberleri/candir/http://www.tumgazeteler.com/haberleri/istanbul/http://www.tumgazeteler.com/haberleri/istanbul/http://www.tumgazeteler.com/haberleri/candir/http://www.tumgazeteler.com/haberleri/serik/


21/68

12

retimden gsterime kadar geen srete; bata Kltr ve Turizm Bakanl olmak zeremevzuat oluturan ve uygulayan ilgili bakanlklar, BB ve yerel belediyeler, eitim altyapssalayan niversiteler ve zel sertifikal eitim veren kurumlar, sinema filmleri iin gsterimortamlar yaratan festivaller, yurt iindeki ve dndaki film pazarlaryla ilgili srekli bilgisalayan sreli yaynlar ve film endstrimizin temel sorun ve potansiyel noktalarn takip

eden ve zm noktalar arayan meslek ii birlikler (Sinema Konseyi, G Birlii, meslekbirlikleri, dernekler ve vakflar) film endstrisinin deer zinciri boyunca rol oynayan nemliaktrler arasnda saylmal.

Kutu 10. Etkinlikler: Festivaller ve YarmalarFilm endstrisiyle ilikili balca etkinlikler arasnda Uluslararas stanbul Film Festivali bata olmak zere 35festivalin yan sra, 19yarma saylabilir [1]. Meslek birlikleri, niversiteler, zel kurulular, dernek ve vakflartarafndan gerekletirilen ya da desteklenen etkinliklerin yannda, kk bireysel giriimler olaraknitelendirilebilecek etkinlikler de mevcuttur.

Yerel belediyelerden gerekli izinlerin salanmas, baz meknlarn cretsiz kullanm ve billboardlarn duyuru

amal kullanlmas konusunda yardm alnmaktayken, Kltr ve Turizm Bakanlndan alnan destek, daha okyarma dlleri olarak yarmaclara datlmakta [2], dolaysyla etkinlii destekleyen ve byten bir kaynakoluturamamaktadr.

Finans konusunda, zel sektrden debeklenen destek gelmemektedir. Kltrsanata sadece kltrsanat olduuiin yatrm yapan Eczacba anlay tm dnyada olduu gibi Trkiyede de bir baka modele doruevrilmekte; baz byk finans kurulular kendi kltrsanat departmanlarn kurmaktadr [3]. Bu durum, finansyaps kurulmam, sponsorluklarla ayakta duran, bir sonraki sene de var olacan garantileyemeyen festivalleriin, sponsorluk desteinin de ortadan kalkma riskini ortaya karmaktadr.

[1] Bkz. stanbul Kltr Miras ve Kltr Ekonomisi Envanteri 2010, Etkinlikler. [2], [3] Bayrakdar, D. Trk Film Aratrmalarnda Yeni Ynelimler 7- Sinema ve Para, stanbul: BalamYaynlar, 2008.

3.b. TEMEL GSTERGELER NE DYOR? letme Says stihdam ve Ciro

Deer zincirine ksaca gz attktan sonra; iletme says, istihdam ve ciro gibi temelgstergeler yardmyla film endstrisine bakldnda, Trkiye statistik Enstits (TK)tarafndan gerekletirilen Yllk Sanayi ve Hizmet statistikleri (YSH) ve Genel Sanayi ve

yerleri Saymnn (GESS)yan sra, Sosyal Gvenlik Kurumu (SGK) vestanbul TicaretOdas (TO) verileri ynlendirici olmaktadr. Bu kaynaklardan edinilen verileri doruyorumlayabilmek adna yer yer, ngiltere film endstrisini temsil eden rakamlarlakarlatrmalar yaplmtr.

Kutu 11. Ynteme likin...

Kltr endstrilerinin hangi yntem ve endikatrlerle llebileceine dair kavramsal tartmalar srmektedir.Film endstrisi de phesiz, bu belirsizlik ortamndan payn almaktadr (bkz. zkan, 2009). Yaygn kabul,NACE Rev.1 sisteminde kodlanan Sinema ve video filmi yapm (Kod: 9211), sinema ve video filmi datm(Kod: 9212) ve sinema filmi gsterimi (Kod: 9213) deerleridir. Bununla birlikte bu kodlar, toplanma vederlenme yntemleri dolaysyla film endstrisi iin yeterli detayda bilgi salayamamaktadr.

Hatrlanmas gereken bir dier nokta, TO ve SGK verilerinin bu kod sistemi dnda bir sistemlesnflandrlddr. Bu yntemsel farkllklar dolaysyla, genel tanmlar ve elde edilen veriler birbirlerindenfarkllk gstermektedir.


22/68

13

i. Giriim Says

TK YSHye gre36 Trkiyede 2008 yl itibariyle film endstrisinde 1.546 firma yeralmakta ve Trkiye toplam giriim saysnn (number of enterprises) %0,06snoluturmaktadr (Tablo 3.1). ngiltere film endstrisinin temel gstergeleriylekarlatrldnda, Trkiyede film endstrisinde yer alan firma saysnn lkedeki toplamfirma says ierisindeki oran olduka dk kalmaktadr. Bununla birlikte 2003-2008 yllararasndaki gelime asndan Trkiyedeki film endstrisi baarl bir grafik izmektedir.Giriim saysnn %200 aan bir byme gsterdii ve Trkiyedeki toplam giriimsaysnda yaanan %48lik bymenin bir hayli zerinde olduu grlmektedir. Buna gre film endstrimiz, firma says itibariyle,artan bir ivmeyle bymektedir.

Tablo 3.1. Giriim Says- Trkiye ve ngiltere

TRKYE NGLTERE

Yl Yapm Datm GsterimTmendstriler % Yapm Datm Gsterim

Tmendstriler %

2003 365 6 215 1.740.353 0,03 5.065 530 205 1.623.715 0,36

2004 474 3 312 2.002.834 0,04 5.275 455 200 1.611.535 0,372005 578 2 374 2.393.578 0,04 5.785 445 200 1.631.540 0,39

2006 965 - 390 2.473.841 0,05 6.210 415 200 1.646.280 0,39

2007 1 121 - 407 2.567.704 0,06 6.575 400 200 1.673.835 0,40

2008 1 126 - 420 2.583.099 0,06 7.970 435 230 2.161.555 0,38

Byme(%) 208,49 - 95,35 48,42 57,35 -17,92 12,20 33,12

Kaynaklar:

Trkiye verileri: TK, YSH, Nace Rev.1.1 sisteminde snflandrlan Sinema ve video filmi yapm (Kod:9211), sinema ve video filmi datm (Kod: 9212), ve sinema filmi gsterimi (Kod: 9213).- Veri yok.

ngiltere (UK) verileri: UK Film Council web sitesi, Statistical Yearbook 2010, http://sy10.ukfilmcouncil.ry.com

dan, [eriim tarihi 1 Aralk 2010]. Kaynakta, Office for National Statistics tarafndan retilen 9211, 9212 ve9213 numaral SIC kodlar kullanlmtr.

TK GESS37 verisine gre ise 2002 ylnda Trkiyede mevcut olan yapm firmalarnn%71,53, datm firmalarnn %72,73, gsterim alanndaki firmalarn ise %26,48istanbulda yer almaktadr (Tablo 3.2). Bu oranlar, Trkiyede film endstrisi alannda yeralan yapm ve datm firmalarnnbyk oranda stanbulda toplandn, bir baka deyilestanbulun film endstrisi iin merkez olduunu gstermektedir. Ayn oran gsterimalanndaki firmalarda yakalanamamtr. Bunun temel nedeni, stanbulda toplanan retici vedatc firmalarn aksine, gsterim ayanda yer alan sinemalarn Trkiyeye dalmolmasdr.

36 YSH almasnda Kaytlar adres erevesi kullanlmtr. rnekleme birimi giriimdir. oklu balantya sahipgiriimler tamsaym yntemi ile, giriim = yerel birim olmas durumunda ise rnekleme yntemi kullanlarak bilgiderlenmitir. Tahmin dzeylerive sektrlerin yaplar dikkate alnarak yaplan almalar sonrasnda tamsaym; birden fazlayerel birimi bulunan tm ok birimli giriimler ve 20+ alan olan tm giriimler iin gerekletirilmitir (TK web sites i,http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=30&ust_id=9, [eriim tarihi 3 Kasm 2010] ).37GESSin veri kayna iyeridir. yerinin tanm yle yaplmtr: Tek bir mlkiyet veya kontrol dzeni altnda malveya hizmet retimi amacyla genellikle tek tip iktisadi faaliyet icra eden, soru kdn doldurabilecek muhasebe, kayt ve

kaynaklara sahip olan yer. Tam saym yntemi kullanlmtr. (TK web sitesi,http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=28&ust_id=9, [eriim tarihi 3 Kasm 2010] ). GESS sadece 1992 ve 2002 yllariin mevcuttur.
http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=30&ust_id=9http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=30&ust_id=9http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=28&ust_id=9http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=28&ust_id=9http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=28&ust_id=9http://www.tuik.gov.tr/MetaVeri.do?tb_id=30&ust_id=9


23/68

14

Tablo 3.2. Firma Says- stanbul ve TrkiyeNace Rev 1 Faaliyet Ad stanbul Trkiye %9211 Sinema ve Video Film Yapm 201 281 71,539212 Sinema ve Video Film Datm 8 11 72,739213 Sinema Filmi Gsterimi 85 321 26,48

Kaynaklar: TK, GESS 2002.

SGK veri tabannda film endstrisine ilikin veriler, sinema filmi ve ses kayd yaymclaltnda toplanmtr. Buna gre stanbulda bu faaliyeti gsteren 855 firma vardr ve bufirmalarn stanbulunkltrekonomisi ierisindeki oran %6,61dir(Tablo 3.3). Bu alandakifirmalar stanbuldaki toplam firmalar ierisinden %0,25lik bir pay almtr. Trkiyede bufaaliyetleri gsteren firmalarn %75,87si stanbulda yer almaktadr.

Tablo 3.3. yeri Says- stanbul

Kod Faaliyet Ad stanbul Trkiye

stanbul

SigortalToplamindekiPay (%)

stanbulKltr

EkonomisiToplamindeki Pay(%)

Trkiye lgiliFaaliyet

indeki Pay(%)

59 Sinema Filmi ve Ses Kayd Yaymcl 855 1.127 0,25 6,61 75,87Kaynak: 2008 Yl Aralk Ay Aylk Prim ve Hizmet Belgesi Alnan yerlerinin Faaliyet Gruplarna GreDalm SGK 2008 Yl statistik Yll

TO veri tabannda ise film endstrisi ile ilikili firmalarn; Sinema filmleri videolar,televizyon programlar veya televizyon reklamlarnn yapm, Sinema filmi, video vetelevizyon programlar ekim sonras faaliyetleri, Film, videobantlar, DVD`ler ve benzerirnlerin sinemalara, televizyon ebekeleri ve istasyonlarna ve sinema sahiplerine

datlmas, Film, videobantlar ve DVD `lerin datm haklarnn elde edilmesi, Diersinema filmi, video ve televizyon programlarnn datm faaliyetleri, Sinema filmigsterim faaliyetleri ve Oyuncu seme ajanslar ve brolarnn faaliyetleri olmak zereyedi grup altnda topland grlmektedir. Bu gruplara bakldnda, TOya ye olanfirmalar arasndan stanbulda film endstrisi alannda alan firma says 1.702dir (Tablo3.4). Tm bu firmalar arasndan zellikle yapm alannda alan firmalarn oran dikkatekicidir.

Tablo 3.4. TO yesi Firmalar- stanbulNace

Kodu Faaliyet Ad stanbul %

591.100Sinema filmleri videolar televizyon programlar veya televizyonreklamlarnn yapm 1.503 88,31

591.200 Sinema filmi, video ve televizyon programlar ekim sonras faaliyetleri 59 3,47

591.301

Film, videobantlar, DVD`ler ve benzeri rnlerin sinemalara, televizyonebekeleri ve istasyonlarna ve sinema sahiplerine datlmas. 38 2,23

591.302 Film, videobantlarve DVD `lerin datm haklarnn elde edilmesi. 9 0,53

591.399 Dier sinema filmi, video ve televizyon programlarnn datm faaliyetleri 11 0,65

591.400 Sinema filmi gsterim faaliyetleri 47 2,76

781.002 Oyuncu seme ajanslar ve brolarnn faaliyetleri 35 2,06

Toplam 1.702 100,00

Kaynak: TO, 2010 yl itibariyle ye firmalar


24/68

15

ii. alan Says

TK, Yllk Sanayi ve Hizmet statistiklerine gre film endstrisinin yapm, datm vegsterim alanlarnda alan says (number of persons employed) 6.880dir (Tablo 3.5) veTrkiyedeki toplam alanlarn %0,07sini oluturmaktadr. 2003-2008 yllar arasndaalan saysndaki byme Trkiyede %59 olarak gerekleirken, ngilterede %32lik birklme yaanmtr. Buna gre film endstrimiz, alan says itibariyle bymektedir.

Tablo 3.5. alan Says- Trkiye ve ngiltere

TRKYE NGLTEREYl Yapm Datm Gsterim Toplam Yapm Datm Gsterim Toplam2003 1.714 67 2.554 4.335 31.620 5.261 20.004 56.885

2004 4.487 (***) (***) 4.487 29.222 2.826 22.670 54.718

2005 5.210 (*) (**) 5.210 26.974 3.379 15.581 45.934

2006 4.242 - 3.365 7.607 25.802 2.862 17.368 46.032

2007 5.029 - 2.938 7.967 23.797 4.514 13.032 41.343

2008 3.603 - 3.277 6.880 23.535 2.752 12.361 38.648

Byme(%) 110,21 - 28,31 58,71 -25,57 -47,69 -38,21 -32,06

Kaynaklar:

Trkiye verileri: TK, YSH, Nace Rev.1.1 sisteminde snflandrlan Sinema ve video filmi yapm (Kod:9211), sinema ve video filmi datm (Kod: 9212), ve sinema filmi gsterimi (Kod: 9213).- Veri yok.

(*) 5429 Sayl Kanun gerei gizlilik ilkesine gre zel sektrde bir veya iki giriime ilikin bilgilerverilmemitir.(**) 5429 Sayl Kanun gerei gizlilik ilkesine gre zel sektrde ve daha fazla giriime ilikin bilgilerverilmemitir.(***) Bilgileri daha nce gizlenmi giriime ait bilgilerin aritmetik ilem sonucu elde edilmesini nlemek amacile verilmemitir.

Gizlenmi zel sektr verileri, sektrneait veya ikili dzey sektr kodlarnn toplamlar ile il ve Trkiyetoplamlarnda gsterilmitir.ngiltere (UK) verileri: UK Film Council web sitesi, Statistical Yearbook 2010,http://sy10.ukfilmcouncil.ry.comdan, [eriim tarihi 1 Aralk 2010].

TK, GESSverisine gre, 2002 ylnda film endstrisinin yapm alannda yer alan istihdam%81,42 olannda stanbulda toplanmtr. Gsterim alannda isebu oran %37,44te kalmtr(Tablo 3.6). Firma saylar ile birlikte deerlendirildiinde anlam kazanan istihdama dair buveriler, firmalar gibi bu alandaki alanlarn da stanbulda ylmakta olduunugstermektedir.

Tablo 3.6. alan Says- stanbul ve Trkiye

Nace Rev 1 Faaliyet Ad stanbul Trkiye %9211 Sinema ve Video Film Yapm 881 1.082 81,429212 Sinema ve Video Film Datm ** 89 -9213 Sinema Filmi Gsterimi 794 2.121 37,44

Kaynak: TK, GESS 2002, alan saylar(**) 5429 Sayl Kanun gerei gizlilik ilkesine gre zel sektrde ve daha fazla giriime ilikin bilgilerverilmemitir.- Datmla ilgili veri olmadndan Trkiye iindeki yzde hesaplanamamtr.

SGK verilerine bakldnda, stanbulda sinema filmi ve ses kayd yaymclnda yer alanalan saysnn 8.134 olduu grlmektedir (Tablo 3.7). Film endstrisi alanlar,stanbulda kltr ekonomileri alannda mevcut olan alanlarn %7,63n oluturmakta,stanbuldaki toplam alanlar ierisinden ise %0,30luk bir pay almaktadr. Trkiyedesinema filmi ve ses kayd yaymclnda alanlarn %77,33 stanbulda toplanmtr.


25/68

16

Tablo 3.7. SSK'l alan Says- stanbul

Kod Faaliyet Ad stanbul Trkiye

stanbulSigortalToplam

indekiPay (%)

stanbulKltrEkonomisi

Toplam

indekiPay (%)

TrkiyelgiliFaaliyet

indekiPay (%)

59Sinema Filmi ve Ses KaydYaymcl 8.134 10.518 0,30 7,63 77,33

Kaynak: 2008 Yl Aralk Ay Aylk Prim ve Hizmet Belgesi Alnan Sigortallarn Faaliyet Gruplarna GreDalm SGK 2008 Yl statistik Yll

Bir dier veri kayna ilgili Meslek Birliklerinin ye listeleridir. ye listeleri bir arayagetirilerek yaplan almada, meslek birliine ye 4.000 dolaynda ahs ve firma tespitedilmitir38.

iii. Ciro

TK, YSHye gre Trkiyede film endstrisinin 2008 yl itibariyle, ciro (turnover) bykl 1,2 Milyar TLdir (Tablo 3.8) ve Trkiye toplamnn %0,07sini ortayakoymaktadr39. ngilterede ise ciro, ayn yl 8 Milyar pound olarak gereklemitir.Trkiyede 2003-2008 yllar arasnda ciroda yaanan byme %65tir ve toplam ciro bymeorannn (%136) olduka altnda kalmtr40.

Tablo 3.8. Ciro- Trkiye ve ngiltere

TRKYE (TL) NGLTERE (Pound)Yapm Datm Gsterim Toplam Yapm Datm Gsterim Toplam

830.203.844 - 360.513.265 1.190.717.109 3.942.443.000 3.060.979.000 1.019.372.000 8.022.794.000Kaynak:

Trkiye verileri: TK, YSH 2008, Nace Rev.1.1 sisteminde snflandrlan Sinema ve video filmi yapm (Kod:9211), sinema ve video filmi datm (Kod: 9212), ve sinema filmi gsterimi (Kod: 9213).ngiltere (UK) verileri: UK Film Council web sitesi, Statistical Yearbook 2010,http://sy10.ukfilmcouncil.ry.comdan, [eriim tarihi 1 Aralk 2010]. Film prodksiyonu, video prodksiyonu,film, video ve TV post-prodksiyonu verileri "yapm" bal altnda; film datm ve video datm "datm"

bal altnda toplanmtr.

Bu blmde; iyeri, alan says ve ciroya ilikin ortaya koyulan deerler, endstrininmevcut paynnkk olmakla birlikte, yllar iinde bydn gstermektedir. te yandan

bu verilerin, zellikle politika retme aamasnda, sektr yapsna ilikin detayl biimde yngsterici olduunu sylemek mmkn deildir.

Bu sorunu amak adna, sektrlerdeki retime, ilikiler ana ve gelimelere yakndan bakmakgerekmektedir.

38Meslek Birlikleri ye Listelerinden elde edilmitir.39TK, YSH 2008.40TK, YSH 2008, Nace Rev.1.1 sisteminde snflandrlan Sinema ve video filmi yapm (Kod: 9211), sinema ve videofilmi datm (Kod: 9212), ve sinema filmi gsterimi (Kod: 9213).


26/68

17

3.c. SEKTRLEREDERNLEMESNE BAKILDIINDA

Sektrlerin detayl biimde ele alnd bu blmde; gsterime giren sinema filmleri, TVkanallarnda yaynlanan dizi filmler, sektrel raporlar gibi ikincil kaynaklardanyararlanlmtr.

i. Sinema Filmleri1914-1997

Sektrmzde 1914 ylndan bugne retilen sinema film saysnda- tarihe blmndeksaca deinilen pek ok nedenle- nemli trman ve dler izlenmitir. Bu yllarierisindeki sinema filmi retim eilimi aadaki grafikte grlmektedir41.

ekil 3.2 1914-1997 Yllar Arasnda retilen Yerli Filmler- Trkiye

Kaynak: Trk Sinemas web sitesi, http://www.turksinemasi.com/filmler/filmler.asp, [eriim 8 Mays 2010]

Buna gre, 1960-1980 dneminde 100 ila 300 dolaynda sinema filmi retilmitir. 1972 yl,

sinemann 302 film retilen altn yl olarak yorumlanabilir. Film says 1980de ve bunuizleyen 3 ylda, 3/4 orannda d gstermi, 1984-1986 dneminde kk bir artla tekrartrmana gemitir. 1990larn ilk yarsnda yaanan kk sramalar bir yana brakldnda,sinema film retimimizin 2000lere kadar gerileyerek bitme noktasna geldiini sylemekyanl olmayacaktr.

Son Dnemde retim: Yerli Film Says Artyor

2005-2009 yllar arasnda gsterime giren filmlere bakldnda, toplam film saysndanemli bir art grlmemekle birlikte, yerli film saysnn yllar ierisinde arttgrlmektedir (Tablo 3.9). 2005 ylnda 27 olan yerli film says srekli art gstererek

2009da 70 filme kmtr.

Tablo 3.9. Gsterime Giren Yerli ve Yabanc Film Says (2005-2009)

2005 2006 2007 2008 2009

Yerli Film 27 32 42 49 70

Yabanc Film 196 204 214 217 184

Toplam 223 236 256 266 254

Kaynak: Boxofficetrkiye web sitesi, www.boxofficeturkiye.com, [eriim tarihi 24 Ocak 2010].

41 Kaynaktan 1914-1997 yllar iin salkl veriye ulalabilmitir. 2005-2009 dnemine ilikin veri, almann ilerleyenblmlerinde izlenebilir.


27/68

18

Gsterime giren yerli ve yabanc film says ve gieleri be metropolle karlatrldndastanbul, dier kentlerin olduka gerisinde kalmaktadr (Tablo 3.10). rnein, stanbulunyllkbilet says Parisin neredeyse te biri, Londra ve New Yorkun drtte biri kadardr.stanbulda bir kii 1 yl iinde tek bir filme gitmekteyken, bu oran Londra ve New York iin5, Paris iinse yaklak 3 filmdir. Tabloda yer verilen bu temel gstergeler, stanbulun

gelimesi beklenen bir pazar olduunu aka ortaya koymaktadr.

Tablo 3.10. Gsterime Giren Sinema Filmleriyle ilgili Temel Gstergeler asndan stanbulun 5Metropolle Karlatrmas

STANBUL LONDRA NEW YORK PARS ANGHAY TOKYO

Metropol Nfusu 12.915.158 7.512.400 8.214.426 11.399.319 18.150.000 12.576.601

Gsterime girenfilm says (yllk) 254* [1] 505* 607* - 169 821*

Bilet says (yllk) 10.272.528** [1] 39.800.000 39.702.600 27.600.000** 11.730.000 22.110.783

Kii bana denbilet says (yllk) 0,8 [1] 5,3 4,8 2,4 0,6 1,8

Toplam gie geliri-$ (yllk) 75.685.429** [1] 190.473.687** 260.052.030** 201.111.111 27.326.728** 273.833.962

stanbul verileri: stanbul Kltr Miras ve KltrEkonomisi Envanteri 2010.Londra, New York, Paris, angay ve Tokyo verileri: London: A Cultural Audit, GLA, London, 2008.

Nfus verileri: London: A Cultural Audit, GLA, London, 2008; Trkiye statistik Kurumu (TK), Trkiyestatistik Yll, 2009, http://www.tuik.gov.tr/yillik/yillik.pdfden, [eriim tarihi 7 Mays 2010].*stanbul, Londra, New York ve Tokyo iin verilen deerler, Trkiye, Byk Britanya, ABD ve Japonyadeerleridir.**lke verisinden hareketle metropol iin elde edilen tahmini deer. [1] 2009 verisi

- Veri yok.

Kutu 12. Bandrol Saylar Ne Diyor?

stanbuldasinema ve video retiminebandrol saylar zerinden bakldnda; film ile ilikili bandrollerin videokaset, 35 mm. sinema, CD-ROM, VCD, DVD ve KARIIK olarak tanmlanan materyaller altnda toplandgrlr. Buna gre, Video, Sinema, VCD gibi sinema ile ilgili materyallerin bandrol alan toplam materyallerierisindeki oran %10dur (Tablo 3.10Tablo 3.11). 2004-2005 yllarndan sonra video kasette bandrol talebiolmad, buna karn VCD-DVD materyalinde bandrol saysnn (tek tip bandrol uygulamasna kadar) arttgrlmektedir. Bu durum, video kaset sektrnn film retimi ierisindeki rolnn biim deitirdii ve VCD-DVD oynatc cihazlarn video oynatcs cihazlarn yerini ald eklinde yorumlanabilir.

Tablo 3.11. Materyale Gre Bandrol Saylar (2000-2009)

kaynak: stanbul Telif Haklar ve Sinema Mdrl Bandrol Verisi, 2000-2009.TY: Bandrol Tablebi Yok

TTB: Tek Tip Bandrol uygulamasna geilmitir ( 27/12/2006). Bu uygulamadan sonra ilgili materyallerKARIIK snf altnda bandrol almtr.* Film, Mzik, Oyun

** Mzik, Sinema, VCD, DVD, CD-ROM** Mzik kaset, cd, promosyon, kitapvs. dahil


28/68

19

Ka Yapmc Var?2005 ylnda sinema yapmcl sektrnde 27 firma aktif olarak prodksiyongerekletirirken, bu say 2009da 71e kmtr (Tablo 3.12). Yllar ierisinde artan yerliyapm saysna paralel olarak, yapm alanndaki firma saysnda da dzenli artgrlmektedir.

Tablo 3.12. Yerli Film ve Yapmc Saylar (2005-2009)

2005 2006 2007 2008 2009

Yerli Film Says 27 32 42 49 70

Yapmc Says 27 28 41 54 71Kaynak: Boxofficetrkiye web sitesi, www.boxofficeturkiye.com, [eriim tarihi 24 Ocak 2010].

Not: Ortak yapmlar dhildir.

2005-2009 yllar ierisinde sinema filmi yapmnda aktif olarak yer alan firma says toplam165tir42. Bunlar arasnda tek bir prodksiyon gerekletirmi olan firmalarn oran %74tr.Bu oran, bu alandaki firmalarn arlkla kk lekli olduunu gstermektedir.

Fida Film, gerekletirdii prodksiyon says itibariyle sektr lideridir. Fida Filmi ; 5 vezerinde sinema filmi prodksiyonu gerekletirmi olan Aksoy, Avar, zen, Plato veEnergy Media takip etmektedir.

Ortak Sinema Yapmlar2005-2009 yllar arasnda toplam 31 yerli ortak yapm gerekletirilmitir. Bu yapmlargerekletiren firma says 45tir. nemli dzeyde finans sknts eken sinema alannda,ortak yapmlarn sayca daha ok olmamasnn nedenlerinden biri, firmalar arasnda ortayakabilecek anlamazlklarn mevcut sistemde mahkeme yoluyla kolaylkla zlememesiolarak ifade edilmektedir

43.

Vizyona giren filmler arasnda yabanc ortakl yapmlarabakldnda; 2007, 2008 ve 2009yllarnda birer film olmak zere son 5 yl ierisinde sadece 3 yabanc ortakl yapmgerekletii grlmektedir. ngilterede ise sadece 2008 ylnda gerekleen ortak yapmsays 22dir44.

Yerli Filmlerin zlenme Oranlar Ykseliyor!

Trkiyede film endstrisinin son yllarda kaydettii hzl byme ve gelimeyle ilgili olarakbaz gstergelere bakldnda; seyirci saysnn 1990larda 10 milyonun altndayken45, 2010ylnda 41 milyonu at grlmektedir46.

Seyircinin yerli sinema filmlerine olan bu ilgisi, film retimi asndan umut verici birgelime olarak nitelendirilebilir. Nitekim Trkiyede yerli sinema filmlerinin, izlenme oranlaritibariyle, toplam sinema filmi gsterimlerinden ald pay, %50nin zerindendir ve bu payile Trkiye, tm Avrupa lkeleri arasnda birinci sray korumaktadr47. Trkiyede sinemayagitme orannn ikiylda bir48, stanbulda ise ylda birin altndaolduu dikkate alndnda,

42 Bir firma yllar ierisinde pek ok yapmda yer alabildiinden, firma toplam says (165), tabloda yllara gre verilenfirmalarn toplamndan daha azdr.43smail Gne, SNEBR Bakan, 10 Aralk 2009 tarihli kiisel grme, stanbul.44 UK Film Council web sitesi, Statistical Yearbook 2010, http://sy10.ukfilmcouncil.ry.com, [eriim tarihi 1 Aralk 2010].45Altoklar, M. Trkiye Film Endstrisi Raporu, 2009.46Boxofficetrkiye web sitesi, www.boxofficeturkiye.com, [eriim tarihi 29 Aralk 2010].47 European Audiovisual Observatory web sitesi, http://www.obs.coe.int/about/oea/pr/berlinale2010.html, [eriim tarihi 9Mart 2010].48 Boxofficetrkiye web sitesinde 2009 yl iin verilen Trkiyede satlan bilet saysnn, ayn yl iin Trkiye nfusuna


29/68

20

izleyicinin yerli sinemaya olan ilgisi gelimeye ak nemli bir potansiyel olarak nekmaktadr.

Gie Gelirlerinde Yerli Film Fark!

Gsterime giren yabanc film saysyla karlatrldnda, olduka az sayda olduu grlenTrk filmlerinin dikkate deer bir gie baars yakalad ortaya kmaktadr. Film banaden gie geliri yerli filmler iin, yabanc filmlere kyasla, olduka yksektir(Tablo 3.13).

Tablo 3.13. Yerli ve Yabanc Filmlerde Film Bana Den Gie Gelirleri (2005-2009)

2005 2006 2007 2008 2009

Yerli Film 2.637.849 TL 2.967.629 TL 1.926.456 TL 3.322.966 TL 1.951.749 TL

Yabanc Film 546.484 TL 596.246 TL 702.949 TL 594.914 TL 848.635 TLKaynak: Boxofficetrkiye web sitesi, www.boxofficeturkiye.com, [eriim tarihi 24 Ocak 2010].

Sinemalar Hareketlendiren Filmlerin Enerjisi TVden geliyor!

2005-2009 yllar arasnda, yerli ve yabanc filmler arasnda ilk haftasonu al rekoru kranilk 10 film yle sralanmaktadr: Recep vedik 2 ve 3, Kurtlar Vadisi: Irak, Yahi Bat,A.R.O.G., Recep vedik(1), Organize ler, Gnei Grdm, Hababam Snf 3,5 ve HababamSnf Askerde49. Bu filmler Trk sinemas iin nemli sayda seyirciyi (2 milyon ila 4,3milyon arasnda) sinemalara ekmitir. Toplamda en okgie yapan ilk 20 film arasna isesadece 3 yabanc film girebilmitir50.

Bu filmlerin tmnn, yerli film olmalar dnda bir dier ortak noktalar, yapmc -ynetmenya da barol oyuncularnn TV ekranlar dolaysyla tannmalar ya da TV kanallar iin

prodksiyon gerekletirmi olmalardr. Bu durum, TV ve sinema endstrileri arasndaki

girift ilikiler ann nemli bir gstergesidir. Seyircinin TV seyretme alkanlklar ile birliktedeerlendirildiinde51, sinemann, TVye olan bu bamllktan nemli dzeyde beslendiiaktr.

Kk Bteli Yapmlar

Trkiyede 2005-2009 yllar arasnda gsterime giren yerli filmlere bteler asndan bakldnda, Kurtlar Vadisi Irak, A.R.O.G. gibi az sayda rnein 10 milyon dolarayaklat52grlyor. Gayri resmi rakamlara gre, ekilen 80 kadar sinema filminin %80ikk bteli yapmlardr53. ngilterede ise 2009 ylnda gerekleen 71 yerli yapmn54

%62sinin arlkla kk bteli (0,5-2 milyon pound aralnda) olduu grlyor. %20likbir oran ise orta bteli filmlere ait (2-5 milyon pound aralnda). 13 filmin 5 milyon pounduat ve byk bteli yapmlar snfna dahil edildii grlyor. ngiltere rneinde, yarmmilyon poundun altnda gerekleen yapm btelerinin, sektre ilikin temel verilerin

blnmesi yoluyla hesaplanmtr.49Boxofficetrkiye web sitesi, Sinema filmleri veri taban, www.boxofficeturkiye.com, [eriim tarihi 24 Ocak 2010].50Bu film unlardr: Avatar, 2012 ve Buz Devri 3: Dinozorlarn afa.51TUIK, Zaman kullanm aratrmas, 2006.52 Net haber web sitesi, http://www.nethaber.com/Haber/149365/Turkiyenin-en-pahali-filmi-olacak, [eriim tarihi 7 Ekim2010].53 Disk/Sine-Sen Sinema Emekileri Sendikas, Sinema/TV Sektr-2009 Yl Raporu, Ynetim Kurulu, Aralk 2009,http://www.sadibey.com/dosyalar/Ozel_Etkinlikler/Sinesen_08.pdfden, [eriim tarihi 3 Haziran 2010].54Ksmen ya da tm ngilterede ekilen filmler ve ortak yapmlarla birlikte 2009 yl iinde gerekletirilen toplam sinemafilmi says 125 olarak verilmektedir. (UK Film Council web sitesi, Statistical Yearbook 2010,http://sy10.ukfilmcouncil.ry.com, [eriim tarihi 1 Aralk 2010]).
http://www.nethaber.com/Haber/149365/Turkiyenin-en-pahali-filmi-olacakhttp://www.nethaber.com/Haber/149365/Turkiyenin-en-pahali-filmi-olacakhttp://www.nethaber.com/Haber/149365/Turkiyenin-en-pahali-filmi-olacak


30/68

21

hesaplanmasnda darda brakld grlyor.55 Bu karlatrma, Trkiyede sz konusuolan en yksek prodksiyon btelerinin dahi, yurt d rneklerle karlatrldnda ortalekli kaldn gsteriyor. Trkiyede ok sayda film- ngilterede endstriye dair geneldeerlendirmeye dahi giremedii grlen- yarm milyon poundun olduka altnda btelerleekiliyor.

Sinema Filmi Yapmcl Bir Yatrm Alan m?

Sinema filmlerini- rnein inaat sektrnde olduu gibi- bir gelir mecras olarak gren vedeerlendiren yatrmclar yok denecek kadar azdr. Film yapmnn doasndan kaynaklanan

belirsizliklerin neden olduu bu durumu Adanr yle aklamaktadr:

Sinema, riskli olduu kadar karl bir yatrm alandr. Oysa Trkiye gibi bir lkede sinemaalannda yatrm yapmak farkl bir zihniyetin varln zorunlu klmaktadr. nk bilinen,

sradan yatrmc somut grnt sunamayan bir alana yatrm yapmaktan kanmaktadr. nsanlara tula fabrikas, ikolata fabrikas, konfeksiyon fabrikas kurmak istiyorum ya da

patates yetitirip satacam, halde komisyonculuk yapmak istiyorum dediinizde en azndan size bir konuma frsat tandklarn ve dncelerinizle az ok ilgilendiklerini grrsnz.nk getirmi olduunuz neri somuttur. in sonunda ortaya ne kaca bellidir. in hangimalzemeyle nasl gerekletirilecei de yle. Sonuta bu insanlar: Bina, ikolata, elbise ya datulayla karlaacaklarn bilirler. Oysa sinemada ortaya neyin kacan nceden sylemekimknszgibidir.56

Aka grlmektedir ki, sinema bir yatrm alan deildir. Bu durumun kanlmaz sonucuolarak, sinema filmi ynetmeni/yapmcs, kendi kaynaklarn yaratmak zorundadr. Sinemafilmleri iin ana kaynaklar; sponsorluk geliri, Kltr Bakanl Fonu, ortak yapm fonlar(Eurimagesgibi), TV gsterim haklar geliri, yerli/yabanc yatrmclar, banka kredisi ve z

kaynaklar olarak grlmektedir.

retim Meknlar: Stdyolar

Yapm aamasnda yer alan aktrlerden biri stdyolar/platolardr. stanbulda ekim iinkullanlan 4byk stdyonun var olduu grlmektedir. Bunlar stanbul Stdyolar (TEM veATA Stdyolar), Film Soka ve Ciner Stdyolardr57.

Antalyada 2001de ina edilmi olan ekim platosu, yeterli byklk ve donanma sahipolmasna ramen iletilememi ve atl kalmtr58. stanbulda yan sanayinin olduu (dekor ve

kostm imalat, k, kamera), depolama ve arive imknveren, ak ekim alanlarna sahipaktif bir platonun eksiklii sektr temsilcileri tarafndan sklkla tekrarlanan sorunlararasndadr.

Mevcut stdyolar ise teknik zellikleri ve fiyat politikalar gerei, sinema filmlerinden ziyade,arlkla TV program ve reklam ekimlerinde hizmet vermektedir. Dolaysyla, zellikle deorta ve kk bteli yerli sinema filmi retiminin gerekletirilebilecei stdyo imknlarolduka snrldr.

55 UK Film Council web sitesi, Statistical Yearbook 2010, http://sy10.ukfilmcouncil.ry.com, [eriim tarihi 1 Aralk 2010].56Adanr, O. Kltr, Politika ve Sinema, stanbul: +1 Kitap, 2006, s.60.57Altoklar, M., Trkiye Film Endstrisi Raporu, 2009.58bkz. Deer Zinciri


31/68

22

Datmda Yabanc Firma Tekeli

2005-2009 yllar arasnda, 220si yerli film olmak zere toplam 1235 sinema filmi gsterimegirmitir59. Bu filmlerin datmn gerekletirmi olan datmfirmas says 28dir(Tablo3.14).

Tablo 3.14. Datm Firmalar ve Yllara Gre Datlan Yerli ve Yabanc Film Says (2005-2009)

YERL YABANCI T YERL YABANCI T YERL YABANCI T YERL YABANCI T YERL YABANCI T YERL YABANCI T

35 mm 1 7 8 24 24 1 20 21 6 14 20 8 65 73

ASKD 1 1 1 1

Barb 13 13 2 2 3 3 18 18

Belg 4 4 1 1 0 5 5

BirF 26 26 3 31 34 3 39 42 3 33 36 9 1 29 138

ChF 8 8 9 9 12 12 2 9 11 2 2 2 40 42

Kenda 3 8 11 6 6 15 1 16 1 1 25 9 34

Mezo 1 1 1 1

MVZ 1 6 7 2 7 9 3 9 12 6 7 13 15 10 25 27 39 66

zen 12 32 44 15 38 53 10 34 44 12 23 35 16 11 27 65 138 203

Pin 2 2 2 2 2 22 24 3 12 15 5 38 43

Sr 2 2 2 2UIP 4 33 37 2 35 37 4 34 38 6 53 59 6 41 47 22 196 218

Umut 8 8 1 1 2 2 2 2 2 1 1 2 13 15

WB 5 46 51 3 48 51 2 46 48 5 22 27 2 35 37 17 197 214

Mars 1 1 1 1 2 2

Rfi 3 3 1 1 4 4

UNP 5 5 10 10 15 15

Avar 2 2 2 2

Best 4 3 7 1 2 3 5 5 10

CF 1 1 5 5 6 6

Erma 1 1 2 2 3 3

Tiglon 4 24 28 16 64 80 2 0 88 108

Yerl 1 1 1 1

CG 5 5 5 5

Duka 3 3 3 3

Haz 1 1 1 1

Sine 2 2 2 2

toplam 27 196 223 32 204 236 42 214 256 49 217 266 70 184 254 220 1015 1235

2009 Toplam2005 2006 2007 2008

Kaynak: Boxofficetrkiye web sitesi, www.boxofficeturkiye.com, [eriim 24 Ocak 2010] kaynanda yer alanverilerden derlenmitir.

United International Pictures (UIP)60

, Warner Bross (WB)61

ve zen Film, datlan filmsays itibariyle toplam datm pazarnn %50sine sahiptir. Bu durum, datm sektrndeuluslar aras iki firmann nc olduu nemli bir tekelin varlna iaret etmektedir. Bufirmalar Tiglon ve BirF izlemektedir.

En ok Trk filmi datan firmalar arasnda zen Film ba ekmektedir. zen Filmi MVZ,KENDA, UIP, Tiglon ve WB izlemektedir.

Gsterim: Tketim MeknlarSinemalar

Gsterimalannda, zincir sinemalar ve bamsz sinemalar olmak zere iki tip sinema iletme biimi olduu sylenebilir. Zincir sinemalar, Trk firmalarn yan sra yabanc ortaklfirmalardan olumaktadr. stanbulda 12 farkl zincir sinemaya ait toplam 55 ube ve 63

59Boxofficetrkiye web sitesi, Sinema filmleri veri taban, www.boxofficeturkiye.com, [eriim tarihi 24 Ocak 2010].60UIP; Paramount, Universal ve Dreamworks filmlerinin, Kuzey Amerika dndaki uluslararas pazarlarda pek ok lkedesinema datmlarn gerekletirmektedir. UIP Paramount ve Universal itirakidir ve Londra merkezlidir. UIP Trkiye ofisi

1989 ylnda stanbulda kurulmutur ve halen stanbulda yer almaktadr (UIP Trkiye web sitesi,http://www.uip.com.tr/hakkinda.asp, [eriim tarihi 4 Ekim 2010]).61WB, Time Warner grubunun itirakidir ve merkezi Kaliforniyadadr.
http://www.uip.com.tr/hakkinda.asphttp://www.uip.com.tr/hakkinda.asphttp://www.uip.com.tr/hakkinda.asp


32/68

23

bamsz sinemadan oluan toplam 118 ube bulunmaktadr. Bu ubelerdeki salon says 501,koltuk says ise 74.606dr62(Tablo 3.15).

Tablo 3.15. stanbul'da yer alan Sinemalarn ube, Salon ve Koltuk Says

ube Says Salon Says Koltuk Says

AFM 13 97 17.745

Cinebonus 11 93 11.085

Site 7 30 2.717

Atlantis 4 15 1.490

zen 4 21 3.610

Alarko 3 16 1.934

Favori 3 14 1.441

Avar 2 12 1.675

Beyolu 2 2 351

ener 2 21 1.495

Megaplex 2 13 2.817

Ekran Filmcilik 2 6 765

Zincir Sinemalar (toplam) 55 340 47.125

Bamszlar 63 161 27.481

Toplam 118 501 74.606

Kaynak: stanbul Kltr Miras ve Kltr Ekonomisi Envanteri 2010.

AFM ve Mars gruplar yabanc ortaklklar, halka alm gibi finansal kaldralarla ok hzl

byyerek ne gemitir

63

. Cinebonus ve AFM- toplam sinema salon saysnn %38ine,koltuk saysnn ise %39una sahiptir. Kurumsal saylabilecek dier zincir firmalar ise, uzunyllardr sektrmzde var olagelmi ve srete gelierek byyen zen Film, Avar Film,Umut Sanat gibi firmalardr. Sinema zincirlerinin salon says itibariyle pazardaki pay%68dir. Geri kalan %32lik pay, sektrmzde yer alan kk iletmelere aittir.

stanbul, sinema salonlaryla ilikili temel gstergeler asndan be metropollekarlatrldnda, sinema ve salon saysnn yeterli olduu grlmektedir(Tablo 3.16).

Tablo 3.16. Sinema Salonlaryla likili Temel Gstergeler Asndan stanbulun Be MetropolleKarlatrmas

STANBUL LONDRA NEW YORK PARS ANGHAY TOKYO

Sinema says 118 [1] 105 264 88 49 105Salon says 501 [1] 516 - 376 - 2111 milyon kii

bana den salonsays 41 [1] 70 - 30 - 20

stanbul verileri: stanbul Kltr Miras ve KltrEkonomisi Envanteri 2010Londra, New York, Paris, angay ve Tokyo verileri: London: A Cultural Audit, GLA, London, 2008.[1] 2010 verisi

- Veri yok.

62 Envanter almas erevesinde, stanbulda mevcut olan tm sinemalar telefonla aranarak, ube ve koltuk saylarna

ilikin veriler toplanmtr. Aratrma srecinde, ulalamayan veya ube ve koltuk saylarna ilikin yant alnamayansinemalar olduu hatrlanmaldr.63Altoklar, M. Trkiye Film Endstrisi Raporu, 2009.


33/68

24

Sinemalar son on yl ierisinde ok daha konforlu hale gelmi, grnt, ses, oturma dzeniasndan, hizmet kaliteleri olduka ykselmitir. Sinemalarn niceliksel ve niteliksel olarakgelimesi, sinemann tketici zerindeki algsn da deitirmi, arlkla al-veri merkeziiinde yer alan sinemalar bir aile elencesi olarak grlmeye balanmtr. Dolaysylasinemaya gitmek, insanlarn arabalarn rahata park edip, al veri yapmak, yemek yemek

gibi aktiviteleri ile btnleen 4-5 saatlik bir elence zamannn paras olarak kolaycatketebilecekleri bir hale gelmitir64.

Sinemalar Bir Yatrm Alan m?Sinemalarda Real 3D teknolojisine gei yaanmaktadr. nemli bir yatrm olarakdeerlendirilebilecek bu gelime, korsann nne gemek asndan da etkili olacaktr65.Sinemalarda 3D teknolojisiyle donatlma maliyeti, salonun bykl, ekli ve koltuksaysna gre farkllklar gstermektedir. Ortalama 150 bin dolarlk bir dntrme maliyetihesabyla, halen bu sisteme gememi 1700'e yakn salonun dntrlmesi iin bugnkrakamlarla 250 milyon dolarn zerinde bir harcama yaplmas gerekmektedir66. Byk zincirsinemalarn yatrm eiliminde olduu gzlenmitir67.

Gsterim aamasna bakldnda, kentlerin ekim merkezleri olan al-veri merkezlerininierisinde yer alma ynnde tercih yapan zincir sinemalarda salon ama maliyetinin 5-6milyon TLyi bulduu grlmektedir68. Al-veri merkezleri daha proje aamasndayken,AVMnin proje danman ile irtibata geilmektedir. AVM seiminde, belli bir sre rakipsizolmas, lokasyonlar, maazalar gibi nemli kriterler ne kmaktadr. Zincir sinemann birmetropolde ya da tarada almas arasndanemli bir yatrm fark bulunmamaktadr.Uluslararas Alveri Merkezleri Konseyi standartlarna gre, Trkiyede 200den fazlaAVM bulunmaktadr. 2006-2010 yllar arasnda AVMlerin toplam metrekareleri 2 katnaulamtr69.

Firmalar stanbulda Nerede Yer Seiyor?stanbul film endstrisinin meknsal ve sektrel anlamda ilk ekirdei, tarihsel geliimksmnda da deinildii zere, Beyolu ilesinde yer alan Yeilam Sokaktr.Sadece Yeilam deil, reklm sektr ierisinde yer alan reklm ajanslarnn ve bykreklm verenlerin birou ile TV kanallar stanbulda yer semitir. Bu nedenle yaratclk vekltrel altyapnn yan sra sektrel ilikilerin beii olmas anlamnda stanbul, Trkiyedefilm endstrisinin var olabilecei ve geliebilecei tek merkez konumundadr. Kiisel ilikialarnn, yz yze iletiimin son derece nemli ve risk faktrnn byk olduu bylesi biri alannda aktif olarak almak, bu ilikiler yumanda olmay gerektirmekte dir. Budurum, film endstrisi asndan stanbulda olmay vazgeilmez klmaktadr70.

eitli nedenlerle elverililiini yitiren Beyoluartk film endstrisinin tek merkezi deildir.Film endstrisinin farkl aamalarnda rol alan aktrler iin birinci merkez Beikta veBeyolu, ikinci merkez ili ilesi mahalleleri olarak ortaya kmaktadr. Dolays ile son

64Altoklar, M., Trkiye Film Endstrisi Raporu, 2009.65Elif Kaplang, Mars Group Sat ve Pazarlama Mdr, 21 Nisan 2010 tarihli kiisel grme, stanbul.66 Sinema salonlarna milyar dolarlk 3D yatrm, Akam Gazetesi, 06.06.2010,http://www.dunyabulteni.net/news_detail.php?id=116803, [eriim tarihi 9 Haziran 2010].67Elif Kaplang, Mars Group Sat ve Pazarlama Mdr, 21 Nisan 2010 tarihli kiisel grme, stanbul.68 A.g.g.69AMPD "Retail Sector in Turkey", sunum, Alveri Perakendecileri Dernei,2009, www.ampd.org, [eriim tarihi 2 Haziran2010].70zkan, 2009.
http://www.dunyabulteni.net/news_detail.php?id=116803http://www.dunyabulteni.net/news_detail.php?id=116803http://www.dunyabulteni.net/news_detail.php?id=116803


34/68

25

yllarda canlanan film endstrisini Yeilamn canlanmas olarak alglamamak gerekir71.Aksine, sektrn canlanmasyla birlikte i yapan ve para kazanan firmalar, Beyolunu terketmektedir. Film endstrisinde geleneksel merkez (Beyolu), bir lde dalm, arlklakentin i merkezi olan Beikta ve iliye srayarak bymtr. Beikta lesi LeventMahallesi ile Beyolu lesi Kulolu Mahallesi, bu ylmada ne kan mahallelerdir72.

TO kaytlar, bu eilimi dorulamaktadr. Film endstrisinin yapm, datm ve gsterimalannda yer alan firmalar, stanbulda, arlkla Beyolu, ili ve Beikta ilelerininmahallelerinde yer semitir(ekil 3.3).

ekil

istanbulda film endustrisi

Documents