İstanbul’da sanayİnİn mekansal gelİŞİmİ ve gelecek İÇİn ÖngÖrÜler

İstanbul Büyükşehir Belediyesi

İSTANBUL’DA SANAYİNİN MEKANSAL GELİŞİMİ VE

GELECEK İÇİN ÖNGÖRÜLER

Prof. Dr. İbrahim BAZİstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı

Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi (İMP) Koordinatörü

3 Aralık 2008


KAPSAM1.Giriş

2.İstanbul Sanayinin Mevcut Durumunun Analizi

3. İstanbul Sanayi Alanları İçin Öngörüler 3.1. İşlevi Farklılaştırılacak Sanayi Alanları Öngörüleri2.2. Mevcut Sınırlar içinde Sağlıklılaştırılacak Sanayi Alanları Öngörüleri2.3. Doygunluk Düzeyi Sağlanacak OSB Alanları Öngörüleri2.4. Desantralizasyon Öngörüleri

4. İstanbul Metropoliten Alan Sanayi Gelişim Öngörülerine İlişkin Stratejiler 4.1 Sanayi Gelişim Stratejileri4.2. Mekansal Gelişim Stratejileri

5. Sonuç


İstanbul’da

kent büyüklüğü ↔ sanayi birbirini büyüten iki olgu

ülke ekonomisine önemli katkı

ancak yerleşme düzeni açısından - kentsel işlevlerle sağlıklı ilişkiler kuramamış - kendi gelişiminin önündeki en büyük engel

durumuna gelmiştir.

1. Giriş


1. Giriş

1966 İstanbul Sanayi Planı

1980 İstanbul Nazım Planı

gerçekleşen (2006)

1140,5 ha – 5,4 m²/ kişi

7100 ha – 10 m² / kişi

ESKİ PLANLARDA SANAYİ ALANLARI ÖNGÖRÜLERİ

11.000 ha – 10 m² / kişi

öngörülenlerin çok üzerinde ve plansız gerçekleşen sanayileşme içme suyu havzalarını ve kentin tüm doğal yapısını

tehdit etmektedir

sanayi tesislerinin toplamının %52.2’si; işgücünün %40’ı İstanbul’da DİE (1987)


İstanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi‘nde (İMP) yürütülen

1/25.000 ölçekli Nazım İmar Planı Tasarı çalışmalarında kabul edilen İstanbul’un planlama vizyonunda

İstanbul’un ekonomik yapısının “sanayi ekonomisiden” “bilgiye dayalı hizmet ekonomisine” dönüştürülmesinin veya kaymasının gerekliliği ortaya konmuştur.

1. Giriş


2. İstanbul Sanayinin Mevcut Durumunun Analizi

düzensiz yapılaşmalar, sanayi alanları ile iç içe gelişmiştir.

Geçmişte arz - talep döngüsü kapsamında; - kentin iç kesimlerinde

- doğal yapı sınırlarında, su havzalarında Gelişen yapı kentin sorunlu alanları haline getirmiş

yeni işlevlerle dönüşüme tabi tutulmalarını zorunlu hale getirmiştir.

İstanbul’da 1.250.000 kişilik sanayi istihdamı ve

10.476 ha brüt üretim yapılan sanayi alanı yer almaktadır (2006)


yerleşilebilir arazi miktarının

kısıtlı olması kent içinde yer alan sanayilerin

arazi değerlerinin ciddi oranlarda

artmasına neden olmuştur.

Bu durum, merkezde kalan ve gelişme potansiyelleri bulunmayan sanayi tesis ve alanlarının daha ucuz arsa maliyetleri olan

kentin dış çeper alanlarına kaydırılmaları talep ve arayışını

da beraberinde getirmiştir.



İstanbul Sanayi Alanları



tamamen sanayiden arınma dönüşümleri yerine ileri teknoloji ve bilişim teknolojileri kullanımının yaygınlaştırıldığı sanayi tarzlarına dönüştürülmesini, katma değerin yükseltilmesini mümkün kılacak ileri teknoloji sanayilerine dönüşümü de teşvik etmek gerekmektedir.

Bu niteliklerde ki standartlara uygun hale getirilen sanayi alanlarının kent içinde kalabilmesinde

ayrıca bir sakınca görülmemelidir.

İstanbul’da ki toplam 4.706 ha sanayi alanının; çeşitli fonksiyonlara dönüştürülebileceğini öngörülmektedir.



İstanbul Metropoliten Alanı’nda sanayi alanlarına yönelik üç temel yaklaşım.



3. İstanbul Sanayi Alanları İçin Öngörüler

İşlevi Farklılaştırılacak Sanayi Alanları Öngörüleri

Mevcut Sınırlar içinde Sağlıklılaştırılacak Sanayi Alanları Öngörüleri

Doygunluk Düzeyi Sağlanacak OSB Alanları Öngörüleri

Desantralizasyon Öngörüleri


1/25.000 ölçekli İstanbul Nazım İmar Planı tasarısı bütününde sanayi alanlarına ilişkin alınan kararlar,

planlama bölgeleri çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Sanayi alanları ile ilgili kararlar;Avrupa yakasında

“Göller Arası ve MİA Etkileşim Alanı Planlama Alt-Bölgesi”, Anadolu yakasında

“Anadolu Yakası Güney Planlama Alt-Bölgesi”

Bu alt bölgelerde halen 2 adet OSB bulunmaktadır.

İkitelli OSB 150.000 kişi istihdam (istihdam kapasitesi: 300.000 kişi)

Beylikdüzü OSB 15.000 kişi istihdam (istihdam kapasitesi: 30.000 kişi)

3.1. İşlevi Farklılaştırılacak Sanayi Alanları



İstanbul Metropoliten Alanı içinde özellikle merkez alanlarda kalan, ancak •mekan yetersizlikleri, •kullanım uyumsuzlukları, •kentsel değer artışları nedeniyle

yer değiştirmesi ve farklı işlev yüklenmesi öngörülen sanayi alanlarının büyük bir kısmı, 1995 Nazım Planı’nda da hizmet fonksiyonuna

dönüşecek alanlar olarak belirlenmiştir. .



Batı Yakası’nda Zeytinburnu, Yenibosna-İkitelli aksı,

Bayrampaşa, Gaziosmanpaşa, Silivri ile

Doğu Yakası’nda Kartal bölgeleri sanayi kullanımından farklı kullanımlara dönüşme potansiyeline sahip alanlardır.

Bu alanlarda çalışan 223.000 işgücünün, İstanbul Metropoliten Alanı’nda kapasitesi dolacak

sanayi alanlarında çalışacakları öngörülmektedir.


İstanbul Metropoliten Alanı’nda, sanayi gelişiminin kendi içinde sağlıklı bir yapıya kavuşturulması ve yeniden organizasyonu kapsamında müdahale alanları belirlenmiştir.

Bu alanlar; Ümraniye-Dudullu ve Hadımköy gibi sanayi alanlarıdır. Bu alanlar da ki sanayilerin su havza alanlarında yer alması nedeniyle, bunların kirletici sanayi olmaktan çıkarılmaları ve/veya alışılagelmiş sanayi olarak teşvik edilmemeleri önerilmektedir.

3.2. Mevcut Sınırlar içinde Sağlıklılaştırılacak Alanlar


3.3. Doygunluk Düzeyi Sağlanacak OSB Alanları

İstanbul Metropoliten Alanında yer alan OSB’lerin kullanılmayan kapasitelerinin değerlendirilmesi için mevcut durumun ortaya çıkardığı sorunların bertaraf edilmesi gerekmektedir.

Bu alanlar rehabilite edilerek, gerekli koşullar sağlandığında

(ulaşım sorunları, alan büyüklükleri yetersizliğinin giderilmesi) bunların 395.100 işgücü kapasitesine ulaşması beklenebilir.



İstanbul İkitelli OSB’nin 700 ha alanda 130.000 işgücü çalışmaktadır.

Tam kapasite kullanılması durumunda ek 170.000 işgücü çalışabilir

Deri, kimya, boya ve mermer alt sektörlerinde yoğunlaşmış olan İstanbul Tuzla OSB’nin, 947 ha’lık alanında 12.137 kişi çalışmaktadır. Toplam kapasitenin dolması halinde burada 34.700 işgücü çalışacaktır.

Beylikdüzü OSB’de 153 ha alanda 10.000 işgücü çalışmaktadır ve ek olarak 5.000 işgücü kapasitesi vardır.

Tekstilkent, toplam 100 ha büyüklüğündeki alanda 15.000 işçi olanağı sağlayacaktır.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi 3.4. Desantralizasyon Öngörüleri

Kent içindeki olası sanayi alanlarının hizmet sektörüne dönüşümüyle birlikte, İstanbul sanayinin katma değeri yüksek ileri teknoloji sanayine dönüşebilmesi için mevcut ve yeni sanayi alanlarının devamı ve geliştirilmeleri için sanayinin desantrilizasyonuna, metropoliten alan dış çeperlerine kaydırılmalarına veya transferlerine ihtiyaç duyulacaktır.


Sanayinin desantralizasyonu, İstanbul’un sanayideki ağırlığının hizmetler sektörüne doğru kaymasını getirdiği gibi, aynı zamanda sanayinin dengeli kalkınma için bir araç olarak kullanılmasını da destekleyen bir politikadır.

Bu çerçevede, Türkiye’deki yeni sanayi odaklarının deneyimleri önemli örnekler olmaktadır.


.

Sanayinin yoğunlaştığı İstanbul ve Marmara Bölgesi dışında ortaya çıkan sanayi odaklarında teşviklerin olumlu bir etkisi olmakla birlikte, Bölge’nin yerel dinamiğinin de etkili olduğu bilinmektedir.

Bu noktada teşviklerin, yerel girişimciliği destekler nitelikte olması önem kazanmaktadır.


İstanbul Metropoliten Alan

sanayi gelişim stratejileri 2 başlıkta

değerlendirebiliriz;

“Sanayi Gelişim Stratejileri” 10

“Mekansal Gelişim Stratejileri” 4

4. Sanayi Gelişim Öngörülerine İlişkin Stratejiler

İstanbul Büyükşehir Belediyesi 4.1. Sanayi Gelişim Stratejileri

a. Sanayinin dünya koşullarındaki rekabet gücünü arttırmaya dönük ileri teknoloji kullanan ve katma değeri yüksek sanayine dönüşüm ve gelişiminin teşvik edilmesi.

b. İleri teknoloji kullanan ve katma değeri yüksek sanayi türlerine geçişi hızlandıracak önemli bir potansiyel olarak KOBİ’lerin gelişiminin teşviklerle desteklenmesi.

c. Teknoparkların hem niteliksel hem de niceliksel olarak etkinliğinin arttırılması.

d. İleri Teknoloji Araştırma Bölgelerinin yaşama geçirilmesine dönük teşviklerin oluşturulması.


e. Sanayi - Üniversite İşbirliğinin güçlendirilmesi ve sürekliliğinin sağlanmasının teşvik edilmesi.

f. Doğal afetler bakımından risk taşıyan İstanbul’da sanayinin yığılmasının ülke geleceği bakımından yaratacağı olası dezavantajları ortadan kaldırmak için İstanbul’daki sanayi yükünün azaltılmasının teşviklerle desteklenmesi.

g. İstanbul’da sanayinin yükünün azaltılması yönünde ülke içinde yerel girişimciliği destekleyen sanayi odaklarının teşvik edilmesi.


h. İstanbul’da sanayinin yükünün azaltılması yönünde İstanbul dışındaki OSB’deki doygunluk düzeyini sağlamak yönünde teşviklerin verilmesi.

i. Rekabet gücü yüksek sanayi sektörlerinin kaynak-kapasite gelişiminin değerlendirilmesi ve bu sektörlerin öncelikle teşvik edilmesi.

j. Kentsel yaşam kalitesinin arttırılması yönünde sanayi alanlarının “çevre dostu” haline getirilmesi.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi 4.2. Mekansal Gelişim Stratejileri

a. İstanbul’un doğu ve batı çeperlerinde yer alan OSB’lerin doygunluk düzeylerinin sağlanmasının teşvik edilmesi ve bunların sanayi tampon bölgeleri haline getirilmesi.

b. İstanbul Metropoliten Alan içinde; özellikle merkez alanlarda kalan sanayi alanlarının, ‘sanayi işlevi farklılaştırılacak alanlar’ olarak belirlenmesi ve bu yönde teşviklerin sağlanması.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi 4.2. Mekansal Gelişim Stratejileri

c. İstanbul Metropoliten Alan içinde; özellikle havza sınırları içinde kalan sanayi alanlarının,‘mevcut sınırlar içinde sağlıklaştırılacak alanlar’ olarak belirlenmesi ve bu yönde teşviklerin sağlanması.

d. İstanbul Metropoliten Alan içinde özellikle OSB’lerin ‘mevcut sınırlar içinde doygunluk düzeyi sağlanacak OSB alanları’ olarak belirlenmesi ve bu yönde teşviklerin sağlanması.


• İstanbul’da sanayinin desantralizasyonu için iki aşamalı stratejiler bütünü oluşturulmalıdır.

• Öncelikle İstanbul yakın çevresinde ve bölgedeki sanayi potansiyelleri değerlendirilmeli,

• Diğer yandan bölge dışında yerel dinamikleri harekete geçirerek dengeli gelişmeyi teşvik eden stratejiler uygulanmalıdır.

• Desantralizasyon koşulları, Metropoliten Alan içinde ve dışında oluşturulmalıdır

• Metropoliten alan içinde konumu nedeniyle dezavantaj oluşturan katma değeri düşük ve kirletici sanayi alanları (havza içinde, kent merkezinde ki sanayi alanları gibi) öncelikle ele alınmalıdır.

5. Sonuç.


• Diğer taraftan, öncelikle metropoliten alan içindeki kapasitelerin değerlendirilmesi ve etaplar halinde yakın çevre alanlardaki sanayi potansiyellerinin planlanması öngörülmektedir.

• Bu süreç de bir yandan sanayinin ihtiyaç duyduğu teknik altyapı yatırımları öncelikle hayata geçirilmeli, diğer yandan sanayi üretim yapısının niteliksel ve niceliksel olarak değişimi kapsamında

sosyal yatırımlara, niteliksiz işgücünün yönelebileceği yeni iş alanlarının geliştirilmesi, meslek edinme eğitim programları gibi açılımlara yönelmelidir.

5. Sonuç.


Teşekkürler

Prof. Dr. İbrahim BAZİstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanlığı

Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi (İMP) Koordinatörü

3 Aralık 2008

İstanbul’da sanayİnİn mekansal gelİŞİmİ ve gelecek İÇİn ÖngÖrÜler

Documents