AALELE KSANDAR [MEMAKSANDAR [MEMANNPPPPRAVOSLRAVOSL AVEN NACIONALIZAVEN NACIONALIZ AAMMMM

Na 29 maj 1453 g., po dvo-

dnevna navala, trupite na Mehmed

II go zazedoa Carigrad. Vo bitkata

zagina posledniot vizantiski car

Konstantin XI. Svetiot grad sta-

na prestolnina na Otomanskata

imperija. Vo 1459 g. kone~no be{e

osvoena Srbija, pred nea padna

Bugarija, 1459-60g. evropska Gr-

cija, 1463 g. Bosna i na krajot, 1517

g. Egipet. Celiot pravoslaven Is-

tok, osven Rusija, se najde vo

„agarjansko ropstvo“, {to }e po-

trae pove}e od ~etiri veka! Zapo-

~na epoha na pomra~uvawe na Pra-

voslavieto koja{to }e ostavi

dlaboka traga vo svesta na Isto-

~nata Crkva.

Odreduvaj}i ja prirodata

na turskoto „ropstvo“, treba naj-

prvo da se naglasi deka toa ne be-

{e progonuvawe na Hristijans-

tvoto. Koga po tridnevno pqa~ko-

suvawe, pobedni~ki pirovi i seka-

kvi nasilstva Mehmed vleze vo

gradot, objavi „zakon, milost, i

red“. Toj ne be{e varvarin i pora-

no ima{e doa|ano vo Konstanti-

nopolis, go znae{e gr~kiot jazik

i osvojuvaj}i ja Vizantija be{e

ponesen od svoevidno „grkofilst-

vo“.

II SS TT OO RRII SS TT OO RR II SS KKII SS KK IIII OO TT PP AA TT NN AA PP RR AA VV OOOO TT PP AA TT NN AA PP RR AA VV OO SS LL AA VV II EE TT OOSS LL AA VV II EE TT OO

37

Pre

min

, Ro`

dest

vo H

rist

ovo

2004

Negovata svita ja so~inuvale

„nemu dragite hristijani,

bidej}i Agarjanite se mnogu neo-

brazovani“. Istiot istori~ar

veli deka „hristijanite upravu-

vale so celoto negovo carstvo“.

Od druga strana, ako, spored

u~eweto na Koranot, hristija-

nite i bile nevernici, vo istiot

toj Koran se priznava deka Hri-

stos e prorok i se izrazuva

po~it kon Nego. Zatoa eden od

prvite ~ekori na Mehmed po

pobedata be{e povikot do

Grcite da si izberat Patrijarh

(Genadij Sholari), da go uredat

crkovniot `ivot i da im se

vratat na voobi~aenite obvrski.

Potoa so „ferman“, najvisok

dokument na sultanot, edna{

zasekoga{ e odreden legalniot

status na Hristijanite vo

Imperijata. Hristijanite bea

dol`ni da pla}aat ednogodi{en

danok, „ara~“, i toa bea nivnite

edinstveni obvrski kon osvoju-

va~ite. No zatoa Patrijarhot

ima{e celosna sloboda da

upravuva so crkovnite raboti,

bez nekoj da mu se me{a vo

nadle`nostite. Polovina od

crkvite vo Carigrad bea

pretvoreni vo xamii, a polo-

vinata im bea ostaveni na hris-

tijanite. Ima{e sloboda na

praznuvaweto na javniot kult,

brakovite, pogrebite i drugite

crkovni obredi mo`ea da se

vr{at nepre~eno i javno. Vo

site gradovi i sela be{e doz-

voleno sve~eno praznuvawe na

Veligden.

No, ne be{e pomalku bitna ni

edna druga karakteristi~na crta

na „statusot“ na hristijanite

pod Turcite. AAL

EK

SA

ND

AR

[M

EM

AL

EK

SA

ND

AR

[M

EM

AN

N

PPPP

RA

VO

SL

AV

EN

R

AV

OS

LA

VE

N

NA

CIO

NA

LIZ

AN

AC

ION

AL

IZA

MMMM

38

Za Turcite (koi{to za razli-

ka od Arapite, ne bea religiozni

fanatici) Hristijanstvoto isto ta-

ka be{e narodna vera na Grcite, ka-

ko muhamedanstvoto za Turcite. Is-

lamot voopp{to, sli~no na Judaiz-

mot, ne prave{e razlika pome|u sve-

tovnoto op{testvo i religioznata

zaednica. Taka Hristijanite vo

Otomanskata Imperija dobija prava

ne samo kako versko tuku i kako na-

cionalno malcinstvo, pri {to ovie

dva poimi se slevaa vo eden. Patri-

jarhot stana „milet-ba{a“, t.e. glava

na narodot, etnarh, a crkovnata

erarhija dobi prava na gra|anska up-

rava vrz hristijanskoto naselenie.

Hristijanite mo`ea da imaat svoi

u~ili{ta, svoi programi, svoja cen-

zura. Teoretski, Crkvata stana dr-

`ava vo dr`avata i podocna }e vi-

dime deka ova ima{e ogromni po-

sledici vo `ivotot na porobenoto

Pravoslavie.

Na toj na~in, formalno, polo-

`bata na Crkvata vo turskata impe-

rija mo`e{e da se smeta za stabilna.

No, vo su{tina Crkvata pre-

`ivea u`asni stradawa i vistinski

progon vo ovie „mra~ni vekovi“.

Turskata svest ne be{e ni{to poma-

lku teokratska od rimskata, pri

{to apsolutizmot na vlasta sepak se

ograni~uva{e so mnogu promislena-

ta juridi~ka tradicija. Vo religi-

skata teorija na islamot hristija-

nite bea „raja“, „stoka“, nevernici, i

ne smeeja da imaat nikakvi, pa ni gra-

|anski prava. Za `al i samiot Meh-

med go prekr{i svojot ferman, koga

mu go zede na patrijarhot Genadij

hramot na Dvanaesettemina aposto-

li {to samiot mu go dade.

VO PRAKTIKATAVO PRAKTIKATA

VIZANTIJA IM NAMETVIZANTIJA IM NAMET --

NUVA[E NA SLOVENITENUVA[E NA SLOVENITE

POGGR^UVAWWEPOGGR^UVAWWE

I VO ONAA SEKOJDNEVI VO ONAA SEKOJDNEV --

NA SMISLA: VLAST NANA SMISLA: VLAST NA

GR^KITE ARHIEREI VOGR^KITE ARHIEREI VO

POKORENATAPOKORENATA

BUGARIJA, PREZRIVBUGARIJA, PREZRIV

ODNOS KON SEKAKVAODNOS KON SEKAKVA

SAMOBITNOST, DURI ISAMOBITNOST, DURI I

KON JAZIKOT...KON JAZIKOT...

39

Pre

min

, Ro`

dest

vo H

rist

ovo

2004

VO 19 VEK TURCIJA PROSTOVO 19 VEK TURCIJA PROSTO

SE RASPA\A[E. TAASE RASPA\A[E. TAA

LI^E[E NA PACIENT KOGOLI^E[E NA PACIENT KOGO[TO EVROPA, PLA[EJ]I[TO EVROPA, PLA[EJ]I

SE OD RUSIJA, NA SITESE OD RUSIJA, NA SITE

MO@NI NA^INI GOMO@NI NA^INI GO

ODR@UVA[E VO @IVOTODR@UVA[E VO @IVOT..

NAVISTINA SE PRAVEANAVISTINA SE PRAVEA

OBIDI SO NIZA REFORMIOBIDI SO NIZA REFORMI

DA SE EVROPEIZIRADA SE EVROPEIZIRA

TURCIJA, A SO TOA I DATURCIJA, A SO TOA I DA

SE PODOBRI POLO@BATASE PODOBRI POLO@BATA

NA HRISTIJANITE. NO VONA HRISTIJANITE. NO VO

STAVRNOSTA, SITUACIJASTAVRNOSTA, SITUACIJA--

TA BE[E SE POLO[A,TA BE[E SE POLO[A,

OSOBENO SO BUDEWETO NAOSOBENO SO BUDEWETO NA

NACIONALNATA SVEST INACIONALNATA SVEST I

SONI[TATA ZA SLOBODA.SONI[TATA ZA SLOBODA.

MEHEMD MEHEMD II , II , FERMANFERMAN

Otomanskata Imperija zapadna vo

period na dr`avna demoralizacija i

vo nea vladeeja samovolie, bezprin-

cipielnost i korupcija. Sultanite

gi pqa~kaa svoite pa{i, a ovie hris-

tijanite. Sostojbata be{e mnogu

vlo{ena vo 17 i 18 vek - naj`alniot

period vo crkovnata istorija. Kako

{to veli prof. Karta{ov, vo ova

vreme Turcija mo`e{e da bide uni-

{tena od koja bilo evropska dr`ava,

no Evropa, zaradi strav od Rusija, ja

poddr`a Turcija, i gi zatvara{e

o~ite pred stradawata na hristijan-

ite.

Vo 18 vek za 73 godini bea sme-

neti 48 Patrijarsi! Nekoi od niv

bea smenuvani duri po petpati, mno-

gu od niv bea ma~eni do smrt. Bea os-

kvernuvani crkvi, uni{tuvani mo{-

ti i Sveti Darovi. Pogromite na

hristijanite stanuvaa s# po~esta po-

java. Vo 19 vek Turcija prosto se ras-

pa|a{e. Taa „li~e{e na pacient ko-

go{to Evropa, pla{ej}i se od Rusi-

ja, na site mo`ni na~ini go odr`u-

va{e vo `ivot“.

40

Pre

min

, Ro`

dest

vo H

rist

ovo

2004

Navistina se pravea obidi so niza reformi da se evropeiziraTurcija, a so toa i da se podobri polo`bata na hristijanite. No vostvarnosta, situacijata be{e s# polo{a, osobeno so budeweto nanacionalnata svest i soni{tata za sloboda. Zaradi gr~kotovostanie vo 1821 g., dojde do masovno ubivawe na Grcite vo Turcijai vo Carigrad. Ne pomagaa nikakvi zakoni, {to gi izdava{eturskata vlada zaradi smiruvawe na evropskoto javno mnenie. Ta-ka, po Sevastopolskata vojna (vo koja Turcite im bea sojuznici naAnglija i Francija) i posle Pariskiot mir vo 1856 g., sultanotAbdul-Mexid go izdade poznatiot „Gati-Gamajun“ („Svoera~enUkaz“), spored koj pravata na hristijanite bea izedna~eni so tiena muslimanite. Ova predizvika voodu{evuvawe vo Evropa! No vosu{tina polo`bata ne be{e podobrena; Grcite ne samo {to bea vou`asna socijalno-ekonomska polo`ba tuku im bea odzemeni imnogu porane{ni prava.

Zatoa celata vtora polovina na 19 vek be{e vo znakot nahristijanski vostanija i krvavi nasilstva od strana na Turcite. Iseto toa se slu~uva{e dodeka na Zapad istovremeno triumfira{edobrodu{niot evropski liberalizam!

I S TI S T

OO R IOO R I

SS

K IK I

OO T OO T

P A T P A T

N AN A

P R AP R A

VV OO SVV OO S

LL A VVA VV

II EE TEE T

OOOO

41

Pre

min

, Ro`

dest

vo H

rist

ovo

2004

Gen

adi

j S

hol

ari

s i

Meh

med

Vto

ri

, m

oza

ik

HRISTOS

SE

ROD

I! !

!

Vo 1861 g. ima{e vostanie vo Bosna i Hercegovina, vo Srbija, Vla{ka,

Moldavija, Bugarija; vo 1866 g. na Krit, itn. So ovie vostanija se pod-

gotvuva{e novo poglavje vo istorijata na Pravoslavnata Crkva. Vo

istorijata na Pravoslavnata Crkva epohata na turskoto ropstvo e

obele`ana, najprvo so neobi~no zaostruvawe na religiozniot naci-

onalizam. Negovite koreni se krieja vo samata su{tina na „vizan-

tistvoto“, vo negovoto apsolutizirawe na idejata za „sve{tena dr-

`ava“. Po~etokot na ovaa ideja be{e vo znakot na rimskiot univerza-

lizam. Rim ja obogotvori dr`avata, no ne i nacijata. Naprotiv, Im-

perijata saka{e da gi nadmine site nacionalni ograni~uvawa, vo eden

zakon, edna vlast, edna kultura. Imperijata ne znae{e za nekakov

„rasisti~ki“ pristap, za favorizirawe na „plotta i krvta“. I tokmu

ovaa univerzalna ideja, ovoj vselenski duh na Rim be{e glavniot nosi-

tel na sredbata i sojuzot so Hristijanstvoto - vselensko i seopfatno

spored samata svoja su{tina, vo koe {to se nadminuvaa razlikite

pome|u „Elinite i Judejcite, robovite i slobodnite“, za da se obedi-

nat vo noviot ~ovek spored Obrazot Hristov.

...VO OVA VREME

TURCIJA MO@E[E DA

@BIDE UNI[TENA OD

KOJA BILO EVROPSKA

DR@AVA, NO EVROPA,

ZARADI STRAV OD

RUSIJA, JA PODDR@A

TURCIJA, I GI ZAT-

VARA[E O^ITE PRED

STRADAWATA NA HRIS-

TIJANITE.

42

MIHAIL PALEOLOGMIHAIL PALEOLOG

... Treba da se priznae deka vo prvo vreme imperijata navistina

`ivee{e so vdahnovenieto za ispolnuvawe na vselenskata misija.

Konstantin, na primer, sebesi se smeta{e odgovoren za {ireweto

na Hristijanstvoto vo Persija, misija nameneta za Ermencite,

Gruzijcite, Gotite, Hunite, i na krajot, za samite Sloveni.Prvata

puknatina vo ovoj univerzalizam be{e podelbata na samata Im-

perija, so otcepuvaweto na nejziniot zapaden del. Iako, carskata

vlast, barem nominalno, ja priznavaat samite „varvari“ naseleni

na Zapad, taka {to vizantiskata teorija ostana na sila. No, vo epo-

hata na krstonosnite vojni sudirot so toj Zapad ima{e tragi~ni

posledici. Vizantiskiot patriotizam, koj{to ottoga{ se hrane{e

so sonot za imperijalniot univerzalizam, po~na postepeno da se

pretvora vo nacionalizam, odnosno od pozitivno ~uvstvo vo nega-

tiven afekt: vo odrekuvawe na s# {to e tu|o, bolno ostrastena

odbrana na „s# svoe“. Osobeno silno ova izroduvawe po~nuva da se

~uvstvuva vo vremeto na Nikejskoto carstvo (13 vek), koga Latini-

te vladeeja vo svetata prestolnina na Vizantiskoto Carstvo. Sa-

moto Pravoslavie, koe{to vo vremeto na Otcite sekoga{ se do-

`ivuva{e kako vselenska Vistina, {to }e gi osvoi site narodi,

po~na da se do`ivuva kako gr~ka vera koja{to stoi nasproti

„latinskata“, zapadnata. „Elinstvoto“, koe{to vo svesta na istite

Otci be{e sinonim za neznabo{tvo, dobi vo docnata Vizantija

novo zna~ewe - vo nego gledaa izvor na nacionalnata tradicija, i

renesansata na elinizmot pod Paleolozite ve}e be{e vpe~atlivo

oboena tokmu so nacionalisti~ki ~uvstva. AAL

EK

SA

ND

AR

[M

EM

AL

EK

SA

ND

AR

[M

EM

AN

N

PPPP

RA

VO

SL

AV

EN

R

AV

OS

LA

VE

N

NA

CIO

NA

LIZ

AN

AC

ION

AL

IZA

MMMM

43

Zna~i, dodeka oficijalnata „ideologija“ na Vizantija,

be{e konstantno univerzalna, vo stvarnosta neuspesite,

iscrpuvaweto na Vizantija i nejzinoto postojano

geografsko smaluvawe s# pove}e ja ispolnuvaa nejzinata

ideologija so nacionalno-gr~ki patos, vo koj{to kone~na

vrednost stanuva{e ne hristijanskoto Carstvo, tuku elin-

stvoto. Zaradi toa, na smetka na „univerzalizmot", otfr-

laj}i go raspar~uvaweto na edinstvenata imperija na

samostojni carstva i aftokefalii, vo praksata Vizantija

im nametnuva{e na Slovenite „pogr~uvawe“ i vo onaa

sekojdnevna smisla: vlast na gr~kite arhierei vo pokore-

nata Bugarija, prezriv odnos kon sekakva samobitnost,

duri i kon jazikot... A ova go predizvika raspa|aweto na

pravoslavniot svet, prinuduvaj}i gi Slovenite, kako

nekoga{ Sirijcite i Ermencite, da gi mrazat Grcite. I

ete, ako pred turskoto osvojuvawe urivaweto na vizan-

tiskiot hristijanski univerzalizam ve}e be{e svr{en

~in, toga{ so turskoto ropstvo na paradoksalen na~in,

be{e obnoveno! Ne odvojuvaj}i ja religijata od nacional-

nosta, Turcite gi tretiraa hristijanite kako narod ({to

vsu{nost tie i se, spored ranoto hristijansko do`ivu-

vawe na Crkvata kako „nov narod“ i definicijata za hris-

tijanite kako „laici“, gi tretiraa kako edna celina, na

~elo so Carigratskiot Patrijarh kako „etnarh“.

A OVA GO PREDIZVI-

KA RASPA\AWETO

NA PRAVOSLAVNIOT

SVET, PRINUDU-

VAJ]I GI

SLOVENITE, KAKO

NEKOGA[

SIRIJCITE I

ERMENITE, DA GI

MRAZAT GRCITE.

44

Pre

min

, Ro`

dest

vo H

rist

ovo

2004