it-taghlim tad-duttren fil-gŻe.tjea malt1nr ;...

7
IT-TAGHLIM TAD-DUTTRENA FIL-GŻE.TJER MALT1N; FTIT TA' L-ISTORJA Guido Lanfranco Ma' 1-iżvilupp, progress u evòhizzjoni k o n t i n w a t a 1 1-istorja, jiiibidlu 1-aspetti kollha ii fihom timxi 1-ℏajja tagℏna. I t - t a g ℏ l i m t a d - d u t t r i n a ġ r a l u 1-istess, gℏadda minn żmien gℏal ieℏor, j i n b i d e l s k o n d iċ-ċirkostanzi kollha. Q a b e l m a ġie 1-Ordni ta' San ċwann f Malta, k i e n h a w n abbandun shiℏ f l - o q s m a k o l l h a , minℏabba 1-faqar generali, attakki k o n t i n w i m i l l - f u r b a n i , i s - s i s t e m a f e w d a l i l i k e l l n a , 1 - i s q f i j i e t t a 1 M a l t a l i q a t l ma rifsu Malta, u 1-ftit reliġjużi l i k e l l n a k e l l h o m bosta d i f f i k u l t a j i e t f i l - q a d i t a ' dmirhom. Seklu sittax I n - n i e s t a t - t a j j e b ġeneralment kienu joqogℏdu 11-Imdina u kienu jedukaw Iil ubedhom i n d i v i d w a h n e n t , b i l - g ℏ a j n u n a ta' xi reliġjuż j e w b n i e d e m ieℏor, l o k a l m e n t j e w b a r r a . M a l - w a s l a t a ' 1 - O r d n i , f Malta nℏass aktar sens ta' protezzjoni, gℏalhekk qam il-kuraġġ biex jiżdiedu 1-knejjes, il-bini, u r-reliġjużi, u biż-żmien beda jkollna i s q f i j i e t l i joqogℏdn magℏna. Bejn 1-1545 u 1-1563 k i e n s a r i l - K o n ċ i l j u t a ' Trento li f o s t a f f a r i j i e t o ℏ r a j n ℏareġ digriet li, kull nhar ta' Ħadd filgħodu, 1-kappillani kellhom jispjegaw il-vanġelu, u filgℏaxija jgℏallmu d-duttrina. Iżda xorta waℏda k i e n h a w n hafha injoranza, ghax l-edukazzjoni t a l - p o p l u k i e n e t ghadha m a n i b t i t x , u gℏalhekk ukoll fost il- qassisin kien gℏad hemm nuqqas t a ' t a g ℏ l i m . Meta f M a l t a k i e n h a w n id-delegat appostoliku D u z i n a f l - 1 5 7 5 , l i k i e n ġ i e b i e x j a g ℏ t i spinta lill-Knisja lokali, tista' tgℏid l i 1- biċċa 1 - k b i r a t a l - q a s s i s i n m a k i n u x j g h a l l m u d - d u t t r i n a k i f n a f u h a H u m , i m m a a k t a r x il- k r e d u , i l - k m a n d a m e n t i u x i t a l b i e t b h a l l - A v e M a r i j a 1 , u l-attijiet tal-fidi, tama, mℏabba u ndiema. D a w n k i e n u j s i r u k o l l h a b l - a m m e n t m i n g h a j r s p j e g a z z j o n i j i e t . Jiena stess meta kont żgℏir i m m u r 1 - i s k o l a f n o f s i s - s n i n t l e t i n , bℏalma nistℏajjel jifìakru bosta anzjani ohra, tas-seklu g h o x r i n , i d - d u t t r i n a k i e n u j g h a l l m u h i e l n a b l - a m m e n t , kif ukoll i t - t a l b k o m u n i , 1 - attijiet u 1-kredu. M h u x b i s s , i m m a n i s t a ' ngℏid l i k o n n a n k a n t a w h o m , kulhadd flimkien b ' m e l o d i j a m o n o t o n a , u mistoqsijiet u spjegazzjonijiet xejn. S k e j j e l o ℏ r a j n mhux biss kienu jkantawhom, iżda m i n k i e n j g h a l l i m h o m k i e n iġiegℏel lit-tfal j i t b a n d l u k o l l h a flimkien m a l - m e l o d i j a h e d d i e l a . Meta kbìrna bdejna nużaw xi flit i l - k o t b a l i m a k i e n u x e j n attraenti, iżda x o r t a w a h d a k o n n a n i t g h a l l m u k o l l o x bl-amment. Seklu sbatax Fis-seklu sbatax it-tfal k i e n u j i r ċ i e v u x i i s t r u z z j o n i tal-katekiżmu, 102

Upload: dinhnga

Post on 30-Apr-2018

219 views

Category:

Documents


4 download

TRANSCRIPT

Page 1: IT-TAGHLIM TAD-DUTTREN FIL-GŻE.TJEA MALT1NR ; …melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(2000)3=24... · qassisin kie gℏan dhemm nuqqa tas 'tagℏlim . Met f Malta

I T - T A G H L I M TAD-DUTTRENA FIL-GŻE.TJER MALT1N; F T I T TA' L-ISTORJA Guido Lanfranco

M a ' 1-iżvilupp, p r o g r e s s u evòhizzjoni k o n t i n w a t a 1 1 - i s t o r j a , j i i i b i d l u 1 - a spe t t i

k o l l h a ii fihom t i m x i 1-ℏajja t a g ℏ n a . I t - t a g ℏ l i m t a d - d u t t r i n a ġ r a l u 1- is tess , g ℏ a d d a m i n n

żmien g ℏ a l i e ℏ o r , j i n b i d e l s k o n d i ċ - ċ i r k o s t a n z i k o l l h a . Q a b e l m a ġ i e 1 - O r d n i t a ' S a n

ċ w a n n f M a l t a , k i e n h a w n a b b a n d u n s h i ℏ f l - o q s m a k o l l h a , m i n ℏ a b b a 1 - faqar g e n e r a l i ,

a t t a k k i k o n t i n w i m i l l - f u r b a n i , i s - s i s t e m a f e w d a l i l i k e l l n a , 1 - i s q f i j i e t t a 1 M a l t a l i q a t l m a

rifsu M a l t a , u 1- f t i t re l iġjużi l i k e l l n a k e l l h o m b o s t a d i f f i k u l t a j i e t f i l - q a d i t a ' d m i r h o m .

Seklu sittax I n - n i e s t a t - t a j j e b ġ e n e r a l m e n t k i e n u j o q o g ℏ d u 1 1 - I m d i n a u k i e n u

j e d u k a w I i l u b e d h o m i n d i v i d w a h n e n t , b i l - g ℏ a j n u n a t a ' x i re l iġ już j e w b n i e d e m i e ℏ o r ,

l o k a l m e n t j e w b a r r a . M a l - w a s l a t a ' 1 - O r d n i , f M a l t a n ℏ a s s a k t a r s e n s t a ' p r o t e z z j o n i ,

g ℏ a l h e k k q a m i l - k u r a ġ ġ b i e x jiżdiedu 1 - k n e j j e s , i l - b i n i , u r - re l iġ jużi , u biż-żmien b e d a

j k o l l n a i s q f i j i e t l i j o q o g ℏ d n m a g ℏ n a . B e j n 1 - 1 5 4 5 u 1 - 1 5 6 3 k i e n s a r i l - K o n ċ i l j u t a ' T r e n t o

l i f o s t a f f a r i j i e t o ℏ r a j n ℏ a r e ġ d i g r i e t l i , k u l l n h a r t a ' Ħ a d d f i l g ħ o d u , 1 - k a p p i l l a n i k e l l h o m

j i s p j e g a w i l - v a n ġ e l u , u filgℏaxija j g ℏ a l l m u d - d u t t r i n a . Iżda x o r t a w a ℏ d a k i e n h a w n h a f h a

i n j o r a n z a , g h a x l - e d u k a z z j o n i t a l - p o p l u k i e n e t g h a d h a m a n i b t i t x , u g ℏ a l h e k k u k o l l f o s t i l -

q a s s i s i n k i e n g ℏ a d h e m m n u q q a s t a ' t a g ℏ l i m . M e t a f M a l t a k i e n h a w n i d - d e l e g a t

a p p o s t o l i k u D u z i n a f l - 1 5 7 5 , l i k i e n ġ i e b i e x j a g ℏ t i s p i n t a l i l l - K n i s j a l o k a l i , t i s t a ' t g ℏ i d l i 1 -

b i ċ ċ a 1 - k b i r a t a l - q a s s i s i n m a k i n u x j g h a l l m u d - d u t t r i n a k i f n a f u h a H u m , i m m a a k t a r x i l -

k r e d u , i l - k m a n d a m e n t i u x i t a l b i e t b h a l l - A v e M a r i j a 1 , u l - a t t i j i e t t a l - f i d i , t a m a , m ℏ a b b a u

n d i e m a . D a w n k i e n u j s i r u k o l l h a b l - a m m e n t m i n g h a j r s p j e g a z z j o n i j i e t . J i e n a s t e s s m e t a

k o n t żgℏir i m m u r 1 - i s k o l a f n o f s i s - s n i n t l e t i n , b ℏ a l m a n i s t ℏ a j j e l jifìakru b o s t a a n z j a n i o h r a ,

t a s - s e k l u g h o x r i n , i d - d u t t r i n a k i e n u j g h a l l m u h i e l n a b l - a m m e n t , k i f u k o l l i t - t a l b k o m u n i , 1-

a t t i j i e t u 1 - k r e d u . M h u x b i s s , i m m a n i s t a ' n g ℏ i d l i k o n n a n k a n t a w h o m , k u l h a d d f l i m k i e n

b ' m e l o d i j a m o n o t o n a , u m i s t o q s i j i e t u s p j e g a z z j o n i j i e t x e j n . S k e j j e l o ℏ r a j n m h u x b i s s

k i e n u j k a n t a w h o m , iżda m i n k i e n j g h a l l i m h o m k i e n i ġ i e g ℏ e l l i t - t f a l j i t b a n d l u k o l l h a

f l i m k i e n m a l - m e l o d i j a h e d d i e l a . M e t a kbìrna b d e j n a nużaw x i f l i t i l - k o t b a l i m a k i e n u x e j n

a t t r a e n t i , iżda x o r t a w a h d a k o n n a n i t g h a l l m u k o l l o x b l - a m m e n t .

S e k l u sbatax F i s - s e k l u s b a t a x i t - t f a l k i e n u j i r ċ i e v u x i i s t r u z z j o n i tal-katekiżmu,

1 0 2

Page 2: IT-TAGHLIM TAD-DUTTREN FIL-GŻE.TJEA MALT1NR ; …melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(2000)3=24... · qassisin kie gℏan dhemm nuqqa tas 'tagℏlim . Met f Malta

iżda m i l l i j i d h e r a k t a r m a k i e n i s i r x e j n . 2 F i l - k u i s j a tal-Ġiżwiti fil-Belt V a l l e t t a k i e n

h e m m I s t i t u t o D e l l a D o t t r i n a , u I - P a p a G r e g o r j u ( 1 6 2 1 - 1 6 2 3 ) k i e n h a r e ġ i n d u l ġ e n z i g ℏ a l

d a w k l i j a t t e n d u gℏall-katekiżmu f d i n i l - k n i s j a . 3 K o m p l e w jiżdiedu l - g ℏ a q d i e t t a ' k u l l

x o r t a u 1 - f r a t e l l a n z i l a j ċ i . D a w n t a ' 1-aℏℏar t i s t a ' t g h i d l i k i e n u 1 - e w w e l l i o f f r e w g h a m l a

t a ' g ℏ a j n u n a s o ċ j a l i l i l l - p o p l u . M h u x m i l l - e w w e l k i e n u e r e t t i b ℏ a l a fratellanzi, iżda

g ℏ a l l - b i d u k i e n h e m m g r u p p i t a ' n i e s b ℏ a l a s o d a l i t a j e w k o n g r e g a z z j o n i u m e t a żviluppaw

fix-xogℏol t a g ℏ h o m ġ i e b k i e n u j i n b i d l u fi f r a t e l l a n z i b i e x i k o l l h o m a k t a r i n d u l ġ e n z i ,

p r i v i l e ġ ġ i u s k o p i j i e t . F o s t d a w n i n s i b u d a w k l i t w a q q f u b i l - f e h m a l i j ġ i b u ' l q u d d i e m i t -

t a g ℏ l i m t a d - d u t t r i n a , g ℏ a x i l - k a p p i l l a n w a ℏ d u m a k i e n x j i s t a j i e ℏ u ℏ s i e b k o l l o x . F i s - s e k l u

t m i n t a x , 1-aℏℏar w i e ℏ e d ta* 1 - O r d n i , k o m p l e w i l - m o v i m e n t i b i e x j i e ℏ d u ℏ s i e b i t - t a g ℏ l i m

t a d - d u t t r i n a .

Seklu tmintax L - e w w e l S o d a l i t a t a d - D u t t r i n a N i s r a n i j a l i t w a q q f e t fil-Belt V a l l e t t a

f d a n i s - s e k l u k i e n e t fil-parroċċa t a ' S a n P a w l , b ' d i g r i e t t a ' 1-4 t a ' F r a r 1 7 2 4 , u t - t i e n i

w a h d a f H a l L i j a w a r a t a l b a m i l l - k l e r u t a d - 2 9 t a ' N o v e m b r u 1 7 2 7 . I l - k a p p i l l a n k i e n i k o l l u

d - d m i r l i j g ℏ a l l e m x i katekiżmu l i l l - k b a r k u l l n h a r t a ' H a d d w a q t i l - q u d d i e s a , u liż-żgℏar

f x i ℏ i n i e ℏ o r ; h a w n i s - S o d a l i t a b d i e t t g h i n u fix-xogℏol t i e g ℏ u . 4 F l - 1 7 2 8 , fil-parroċċa

t a ' Ħaż-Żabbar t w a q q f e t i s - S o d a l i t a t a l - M a d o n n a t a d - D u t t r i n a u t q i e g h e d i n k w a d r u t a g h h a

f u q 1 - a r t a l t a l - K u r ċ i f i s s , f e j n k i e n h e m m i l - F r a t e l l a n z a t a ' 1 - A g o n i z z a n t i , iżda f i - 1 8 7 5

t w a q q f e t i l - F r a t e l l a n z a t a l - M a d o n n a t a s - S a c r o C u o r , f u q 1-istess a r t a l l i ℏ a d e t i l h a p o s t h a u

n b i d e l 1 - i n k w a d r u . 5 G h a l k e m m f l - I s l a k i e n h e m m x i q a s s i s i n j g ℏ a l l m u d -

d u t t r i n a , d a w n k i e n u j a g h m l u h e k k m i n n r a j h o m u m h u x b h a l a p a r t i m i l l - p j a n p a r r o k k j a l i .

G ℏ a l h e k k m i l l - 1 7 6 2 d a w n i l - f t i t q a s s i s i n o r g a n i z z a w i x - x o g ℏ o l a k t a r b i s - s e r j e t a . K i e n u

j g h a l l m u 1-katekiżmu l i t - t f a l q a b e l 1-għasar fil-Ħdud u 1 - f e s t i m a t u l i s - s e n a , m q a s s m i n fi

k l a s s i j i e t . M a t u l i r - R a n d a n l i 1 - M a l t i n t a ' d a r i k i e n u j o s s e r v a w s e w w a b l - o p r i t a j b a ,

eżerċ izz i , s a w m , p e n i t e n z a u t a l b , k i e n u j g ℏ a l l m u h o m il-katekiżmu k u l j u m fil-knisja t a '

S a n G i l j a n f e j n h e m m l a p i d a l i t u r i l i f l - 1 7 7 0 h e m m e k k ġ i e t i f f u r m a t a i l - V e n e r a n d a O p e r a

d e l l a D o t t r i n a . F I - 1 7 7 4 d i n h a d e t s u r a t a ' F r a t e l l a n z a t a d - D u t t r i n a N i s r a n i j a t a ℏ t i t - t i t o l u

t a ' S a n V i n ċ e n z d e P a u l e u h e m m s a r a r t a l t a ' d i n i l - f r a t e l l a n z a d e d i k a t l i l u . F l - 1 7 8 8 , i l -

k a n o n ċ i t a ' 1 - I s l a u 1 - i s q o f r i e d u j q a j m u h a f l i t a k t a r u t - t a g ℏ l i m b e d a j s i r g h a l l - k b a r u k o l l . 6

103

Page 3: IT-TAGHLIM TAD-DUTTREN FIL-GŻE.TJEA MALT1NR ; …melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(2000)3=24... · qassisin kie gℏan dhemm nuqqa tas 'tagℏlim . Met f Malta

S e k l u d s a t a x I l - j i e m t a l - k a r n i v a l , fi żmienna, g h a l k e m i n q a s m i l l - i m g h o d d i ,

g h a d h o m j i t q i e s u b h a l a o k k a Z j o n i j i c t t a ' d u u b , g h a l h e k k d a w k 1 - g h a q d i e t l i s s o l t u j i ġ b r u t -

t f a l g h a d - d u t t r i u a , j i ġ b r u h o m u k o l l f d a w n i l - j i e m u j o r g a n i z z a w l h o m a t t i v i t a j i e t b i e x m h u x

b i s s iżommuhom b o g ℏ o d mill-okkażjoni t a d - d m i b , i m m a w k o l l b i e x i p a t t u g h a n - n u q q a s i j i e t

l i j s i r u m i n n ℏ a d d i e ℏ o r . L - i s t e s s ℏaġa k i e n i s i r fis-seklu t m i n t a x . F l - I s l a , b h a l a eżempju,

k i e n u j a g h m l u l h o m p r o ċ e s s j o n i l i fiha k i e n u j i p p a r t e ċ i p a w i l - f r a t e l l i , i t - t f a l , i l - k a p p i l l a n , u

k u l l m i n k e l l u x ' j a q s a m m a g h h o m fil-taghlim t a d - d u t t r i n a . K i e n u jżuru d i v e r s i k n e j j e s t u l

d i n i l - p r o ċ e s s j o n i , l i g h a l h e k k b d i e t t i s s e j j a ℏ i l - p r o ċ e s s j o n i ta* l - i s t a z z j o n i j i e t . 7

F ' Ħ a l L i j a , fil-jiem t a l - k a r n i v a l , i s - S o d a h t a k i e n e t t a g ħ m e l Espożizzjoni k u l j u m ,

q u d d i e s a k a n t a t a , u filghaxija g h a s a r , k a n t , p r i e d k a u b e n e d i z i o n i . D a n k i e n i s i r fil-

p a r r o ċ ċ l k o l l h a , u m a g h r u f b ℏ a l a K a r n i v a l Q a d d i s . F i l - k a r n i v a l t a l - 1 8 2 3 k u l h a d d k i e n

b a q a ' m b i k k e m b i t - t r a ġ e d j a U fiha k i e n u m i e t u 1 1 0 t f a l m g ℏ a f f ġ i n u f g a t i m i n h a b b a r - r a s s a

u 1 - p a n i k u l i n q a l a ' m e t a r e ġ g h u l u r a g h a s - s a g r i s t i j a t a ' T a ' Gieżu fil-Belt V a l l e t t a , w a r a l i

k i e n u h a d u h o m d a w r a 1 - F u r j a n a b i e x iżommuhom b o g h o d m i l l - b l u h a t t a l - k a r n i v a l .

F ' B i r k i r k a r a , i l - P i a O p e r a d e l l a D o t t r i n a C r i s t i a n a , f l - 1 8 2 0 s a r e t fratellanza, i m m a

ġa k i e n e t teżisti frit taż-żmien q a b e l . I l - p r e p o s t u k i e n i d - d i r e t t u r , u f o s t 1 - u f f i ċ j a l i t a g ℏ h a

k i e n h e m m żewġ pescatori b i e x i f i t t x u t - t f a l u j i b a g h t u h o m g h a d - d u t t r i n a . 9 M i l l i j i d h e r

d i n , biż-żmien, s p i ċ ċ a t j e w b i d l e t i l - f o r m a t a g ħ h a g h a x fl-1857 t w a q q f e t i l - K o n g r e g a z z j o n i

g h a t - T a g h l i m t a d - D u t t r i n a fil-knisja T a l - Ħ e r b a . 1 0 F i l - k a p p e l l i u o r a t o r j i b d e w

j i t w a q q f u d i v e r s i i s t i t u z z j o n i j i e t g h a t - t a g h l i m t a d - d u t t r i n a , o r g a n i z z a t i t a j j e b , j a g h m l u d i k l i

a h n a b q a j n a nghiduîha iî-"gara" u j q a s s m u p r e m j i j i c t 111 m i n jâttëûdi u j m u f t a j j e b ; k i e n u

j a t t e n d u m i j i e t t a ' t f a l . F l - 1 8 3 3 fil-Furjana t w a q q f e t i l - C o n g r e g a z i o n e d e l l a D o t t r i n a

C r i s t i a n a , u g ℏ a d h e m m 1 - i n k w a d r u t a l - M a d o n n a t a d - D u t t r i n a . 1 1 F i l - B e l t V a l l e t t a 1 -

e w w e l m a t w a q q a f f d a n i s - s e k l u k i e n 1 - I s t i t u t o M a l t e s e d ' E d u c a z i o n e C a t t o l i c a f l - 1 8 3 9 ,

f i l - k a p p e l l a t a l - K u n ċ i z z j o n i tal-Ġiżwiti l i m b a g h a d ℏ a d u h f S a n Ġ a k b u . F l - 1 8 4 7 - 1 8 4 8

t w a q q a f istituì i e ℏ o r t a h t 1 - i s e m t a l - B o n P a s t u r fil-knisja t a ' S a n t a B a r b a r a , i m m a fl-1853

ℏ a d u h f T a l P i l a r , u a k t a r t a r d f l - 1 8 5 8 f T a l - V i t o r j a , l i s u p p o s i a k t a r k i e n e t m a g h m f a b h a l a

t a ' S a n t ' A n t o n A b b a t i . 1 2 D a w n k i e n u j i s t a m p a w k o t b a b i e x j g h a l l m u f u q h o m i d - d u t t r i n a

u t a l b t a ' k u l l x o r t a . F i l - 3 1 t a ' M e j j u t a ' 1 - 1 8 7 4 , f H a l T a r x i e n , t w a q q f e t i l - F r a t e l l a n z a

1 0 4

Page 4: IT-TAGHLIM TAD-DUTTREN FIL-GŻE.TJEA MALT1NR ; …melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(2000)3=24... · qassisin kie gℏan dhemm nuqqa tas 'tagℏlim . Met f Malta

_ ****

I S T I T U T O D I

i E D U C A Z I O N E C A T T O L I C A °

Ï SOTTO I I TITOLO Della

B . V E R G I N E D E L L E G R A Z I E

> I R E T T Q . '

M I N S. R O C C O O E L L A V A L L E T T A .

- conrisitltato __Eé^hHStit-. approvata J

^ ne/Ai D o t t r i n a C r i s t i a n a per i l

Sacramento della Ċonfirmazione.

ì / 2 < —y

m e m o r i a

D e l l ' I s t i t u t o flDaltese

D i B & u c a 3 i o n e C a t t o l i c a ,

O A d

è stato approvato per l a S. C O N -v . ' - ' •

F E R M A Z I O N E COU esito b4éM^n '•

t - -

? h V a l l e t t a , S . G i a c o m o - , , .' » * * t

*

D i r e t t o r e .

M E M O R I A D E L L ' I S T I T U T O M A L T E S E

D I E D U C A Z I O N E C A T T O L I C A

M A * £ approvato pei' l a Santa

Comunione con esito

5 * 4

Valletta^ S. Giacomo

i l dì *&k^Jtoçi93\

D i r e t t o r e

\

T A I I K K Î T A T I K l ì A P K A T T M W T l ' i . i M t . v r o i t i r M A L T I

T A K I H T . ' A Z I O . N I N I S I 1 A N I A ,

Ì ' A I I T I T - T I T L L I T T A L

y

J J . I 1 N S A I I K I J J C I I N I S I A

T A

SANT' ANTON ABBATI T A L B E L T .1 no

T A L VITTORIA O I L I ' K U J I K S S T A L ' K O C M I - . O I I K V M O . M U S S .

K i t A G A E T A N U T A C E i ' o l i N O A i l C I S K O F T A KO I H U I K K U F TA M A L T A .

M A L T A S T A M P A I ' ( J I I A N l J ( i , M U S C A T

4H, Stnulu Mercanti 1894

- 1 0 5 -

Page 5: IT-TAGHLIM TAD-DUTTREN FIL-GŻE.TJEA MALT1NR ; …melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(2000)3=24... · qassisin kie gℏan dhemm nuqqa tas 'tagℏlim . Met f Malta

t a d - D u t t r i n a , l i g ℏ a d h a ( o r g a n i z z a 1-festa b i u - n a r u 1 - a r m a r u 1 - p r o ċ e s s j o n i b i l - v a r a .

M h u x se n s e m m u 1-bq i ja m i f r u x i n fil-Belt u p o s t i j i e t o ℏ r a j n g ℏ a x i k o l l n a n i k t b u v o l u m .

I m m a t a ' m i n i f a k k a r , b t - t a g ℏ l i m t a d - d u t t r i n a m a k i e n x b i s s s k o p fih i n n i f s u , i m m a

b e d a j s e r v i b i e x j i p p r e p a r a t - t f a l g ℏ a l l - e w w e l t q a r b i n a j e w i l - p r e ċ e t t , u w k o l l ghall-griżma

t a ' 1 - i sqof . I ċ - ċ e r i m o n j a t a ' 1 - e w w e l t q a r b i n a t a l - p r e ċ e t t k i e n e t r u t i n a , l i fl-imgℏoddi

k i e n e t t i b d a filgℏodu u t k o m p l i w a r a n o f s i n h a r , u fiha, t a r d fis-seklu d s a t a x i m m a a k t a r

m i l l - b i d u t a s - s e k l u g ℏ o x r i n , b d e w j i n g ℏ a t a w s a n t i ta* t i f k i r a u ċ e r t i f i k a t i s t a m p a t i l i l l -

p a r t e ċ i p a n t i . Il-griżma t a ' 1 - i s q o f m a k i n e t x d a q s h e k k f a ċ l i . G h a l k e m m żmien d i n i ċ -

ċ e r i m o n j a j k u n q r i b i l - P e n t e k o s t e , f i żmien 1 - O r d n i , b ℏ a l a eżempju, 1 - i s q o f m a k e l l u x żmien

fiss m e t a j m u r fil-parroċċi. F l - i r ℏ u l a m w a r r b i n k i e n i m u r b i s s f okkażjoni t a ' viżta

p a s t o r a l i k u l l ftit s n i n , g h a l h e k k k i e n j a g ℏ m e l il-griżma h i k u l h a d d f d a q q a F e j n k i e n i k u n

i l u m a j m u r k i e n u j i n ġ e m g ℏ u t a ' ℏ a f n a e t a j i e t ; ġ i e l i k i e n h e m m m i n i k u n k b i r f l - e t a , u

w k o l l l a h a q iżżewweġ, 1 3 G ℏ a w d e x k i e n a k t a r d i f f i ċ l i l i 1 - i s q o f j a g ℏ m e l viżta p a s t o r a l i •

h e m m e k k g ℏ a x i l - v j a ġ ġ k i e n t w i l u strapazzuż. G i e l i g ℏ a d d e w g ℏ a x a r s n i n j e w s i t t a u

g h o x r i n s e n a b e j n viżta p a s t o r a l i n o h r a . M e t a f i - 1 8 5 6 g h a d d a m i n n M a l t a i s q o f

m i s s j u n a r j u T a l j a n , G i u s e p p e B r a v i , m a l a j r ġ i e m i s t i e d e n j a g h m e l il-griżma t a ' 1 - i s q o f l i l l -

G h a w d x i n , u s a b m a ' w i ċ ċ u 1 , 2 8 6 r u ℏ j i s t e n n e w m i n n l e j l e t u k o m p l a 1-gℏada . 1

F ' G ℏ a w d e x F ' G ℏ a w d e x k i e n h e m m 1- is tess p r o b l e m i , u b o s t a m i t - t f a l k i e n u m x e r r d i n

u j a ℏ d m u f l - g ℏ e l i e q i , u m a k i e n x h e m m m i n h u w i s q h e r q a n l i j g h a l l e m i d - d u t t r i n a ,

g h a l h e k k 1 - i s q f i j i e t t a ' s p i s s k i e n u j s o s t n u m a l - q a s s i s i n b i e x j a g ℏ m l n a k t a r s f o r z i . 1 4 W a r a

1 - 1 8 1 3 , 1 - i s q f i j i e t i n s i s t e w m a l - k j e r i ċ i l i k i e n u s e j s i r u q a s s i s i n b i e x j g ℏ a l l m u d - d u t t r i n a

w k o l l , i n k e l l a m a j o r d n a w x s a ċ e r d o t i . K e l l h o m j g ℏ a l l m u t l i e t d a r b i e t q a b e l inżul i x - x e m x .

F l - 1 8 5 5 s a r e t i l - K o n g r e g a z z j o n i t a d - D u t t r i n a fìr-Rabat t ' G h a w d e x fil-knisja t a ' S a n Ġ a k b u ,

t a h t i l - p r o t e z z j o n i t a ' S a n A l w i ġ i . K i e n u j g h a l l m u 1 - H d u d k o l l h a , filgℏodu u filgℏaxija u

f l - a h h a r t a l - k o r s k i e n i s i r i r t i r u f e s t a t a l - q a d d i s . F e j n m a s e t a x i s i r t a g ℏ l i m o r g a n i z z a t

t a d - d u t t r i n a , b h a l f S a n L a w r e n z , 1 - i s q f i j i e t o r d n a w l i j g h a l l m u h o m 1 - a t t i j i e t u x i t a l b q a b e l

i l - q u d d i e s t a l - H d u d . O r d n a w u k o l l l i f p o s t i j i e t o ℏ r a , b h a n - N a d u r u r - R a b a t , i s i r u b h a l

d i s p u t i j e w d j a l o g i b e j n i l - q a s s i s i n b i e x j g h a l l m u 1-katekiżmu fil-knisja.16 F i s - s e k l u ta*

w a r a , fin-Nadur, f i - 1 9 1 3 , s a r e t i l - K o n g r e g a z z j o n i t a d - D u t t r i n a N i s r a n i j a . 1 7 u f l - 1 9 2 2 l -

1 0 6 -

Page 6: IT-TAGHLIM TAD-DUTTREN FIL-GŻE.TJEA MALT1NR ; …melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(2000)3=24... · qassisin kie gℏan dhemm nuqqa tas 'tagℏlim . Met f Malta

a rċ ip r i e f , k i e n j g ℏ a l l e i n l i ċ - ċ k e j k n i n s i e g h a q a b e l 1 - A v e M a r i j a , u d a w k a k t a r k b a r s i e g h a

w a r a . 1

Seklu G ℏ o x r i n F l - e w w e l s n i n t a s - s e k l u g ℏ o x r i n , F M a l t a d a ℏ l u iX-Freres t a ' D e L a

S a l l e u s-Sależjani, m i n b a i r a w k o l l i s - s o r i j i e t , l i 1-gℏan p r i ċ i p a l i t a g h b o m k i e n l i j e d u k a w u

j g h a l l m u d - d u t t r i n a . F l - i s k e j j e l t a l - g v e r n b d e w i d - d i r e t t u r i s p i r i t w a l i fl-1924 b i e x

j i s s o r v e l j a w d a n i t - t a g h l i m . I m m a 1 -akba r o r g a n i z z a z z j o n i g ℏ a t - t a g ℏ l i m t a d - d u t l r i n a

k i e n e t u g h a d h a d i k l i t w a q q f e t m i n n D u n Ġorġ P r e c a f i - 1 9 0 7 , t aℏ t 1 - i n i z j a l i t a ' M . U . S . E .

U . M . ( M a g i s t e r U t i n a m Sequatur E v a n g e l i u m Universus M u n d u s ) , l i m i n n d a k iż-żmien

i n f i r x e t m a ' k u l l i m k i e n fil-gżejjer M a l t i n k o l l b a , u w k o l l t w a q q f e t f l - A w s t r a l j a , S u d a n ,

A l b a n i j a u m k e j j e n o ℏ r a . F I - 1 9 6 6 s a r k u n g r e s s t a ' ġ i m a g ℏ t e j n m i l l - K u m m i s s j o n i

K a t e k i s t i k a t a ' C h r i s t u s R e x t a l - k l e m d j o ċ e s a n ; w a r a d a n , 1 - i s q o f e l e v a h a g ℏ a l

K u m m i s s j o n i K a t e k i s t i k a N a z z j o n a l i b ' s eℏℏ m i l l - 1 t a ' J a n n a r 1 9 6 7 , b i e x t i e ℏ u h s i e b u t a r a

l i t - t a g ℏ l i m t a d - d u t t r i n a j k u n s k o n d i x - x e w q a t a l - K n i s j a . 1 9

F ' B i r k i r k a r a g h a d h a s s i r i l - f e s t a b i l - p r o ċ e s s j o n i t a l - M a d o n n a t a d - D u t t r i n a . M a j s i r x

tiżjin u l o g ℏ o b t a n - n a r b h a l m a j s i r f H a l T a r x i e n i m m a l - p r o ċ e s s j o n i t i e ℏ u , b e j n w i e ℏ e d u

i e h o r d i n 1 - o r d n i , s k o n d k i f r a j t h a j i e n f i t - 1 8 t a ' M e j j u 1 9 8 6 : B o y s B r i g a d e , b a n d a l o r a

b i l - p i t t u r a t a l - M a d o n n a b i l - B a m b i n u żewġt i t f a l , żewġ a b b a t i n i t f a l l i b s i n 1-istess b h a t -

t p i n ġ i j a t a l - b a n d a l o r a , j i ġ i f i e r i b l u u a ℏ m a r , b l - i s p e l l i z z a b a j d a , e r b a ' s u b i e n l i b s i n t a l -

p r e ċ e t t b i l - f j u r i f i d e j h o m , t l i t t i t f a l l i b s i n t a ' f r a t e l l i t a s - S a g r a m e n t b i l - m u z z e t t a h a m r a u

s t a n d a r d żgℏir , żewġt i r ġ i e l l i b s i n m u z z e t t a v j o l a b l - i s t a n d a r d v j o l a b h a l a f r a t e l l i t a l -

M a d o n n a t a ' 1 - E r w i e ℏ , s t a n d a r d v j o l a t a d - D u l u r i , t l i t t i r ġ i e l b l - i s t a n d a r d t a l - f r a t e l l a n z a t a s -

S a g r a m e n t u s u r ġ e n t i n a , i l - v a r a t a l - M a d o n n a t a d - D u t t i n a b i l - f i g u r i t a ' żewgt i t f a l b b s i n

b h a l t a l - p i t t u r a t a l - b a n d a l o r a t a l - b i d u , \X~tintinnaculum b i l - q a n p i e n a , a b b a t i n i b l - i s w e d u

s p e l l i z z a b a j d a jżommu 1 - i nċens , a b b a t i n i b i s - s a l i b t a l - k l e m , i l - m a z z i e r t a l - K a p i t l u , g ℏ a x a r

k a n o n ċ i l i b s i n gℏall-okkażjoni, iżommu t - t o r ċ i , e r b a ' a b b a t i n i b i t - t o r ċ i u f l - a ℏ ℏ a r e r b a '

a b b a t i n i o ℏ r a .

I l - f e s t a t a l - M a d o n n a t a d - D u t t r i n a f H a l T a r x i e n g h a d h a t i ġ i o r g a n i z z a t a m i l l -

F r a t e l l a n z a b h a l a f e s t a s e k o n d a r j a r e g o l a r i , b l - a r m a r , l o g h o b t a n - n a r u p r o ċ e s s j o n i b i l - v a r a .

B i e x n u r u 1 - a n d a m e n t t a ' d i n i l - p r o ċ e s s j o n i , h a w n ftit n o t i b i e x n u r i k i f r a j t h a j i e n fis-16 t a '

L u l j u 1 9 9 5 : F r a t c l l b l - i s t a n d a r d ċ e l e s l i b i s - s i m b o l u t a l - k t i e b t a d - d u t t r i n a , t h e t fratelli b i l -

107

Page 7: IT-TAGHLIM TAD-DUTTREN FIL-GŻE.TJEA MALT1NR ; …melitensiawth.com/incoming/Index/L-Imnara/L-Imnara. 06(2000)3=24... · qassisin kie gℏan dhemm nuqqa tas 'tagℏlim . Met f Malta

f a n a l i u 1 -K.urċ i f i s s t a l - f r a t e l l a n z a ( b i l - k u n f r a t i j a b a j d a m i n g ℏ a j r m u z z e t t a ) , t m i e n fratelli

( k b a r u ℏgℏar) , b i t - t o r ċ a m i x g ℏ u l a u b i l - m e d a l j u n b h a l t a ' q a b i l h o m , i l - v a r a l i t u r i l i 11̶

M a d o n n a b i i l i i t i t f a l q u d d i e m h a , a k k o l t i u s a l i b t a l - k l e r u b i t m i e n a b b a t i n i w a r a j h o m

k o l l h a l i b s i n i s w e d b l - i s p e l l i z z a b a j d a , u f i - aℏℏa r e r b g h a o ℏ r a b i l - f a n a l i m a d w a r i ċ -•

ċ e l e b r a n t l i j ġ o r r i r - r e l i k w a r j u .

Referenzi

1 . V e l i a , L u r e t Storja ta ' Ħaż-Żebbuġ M a l t a 1 9 8 6 p . 1 5 3

2 . B o n n i c i , A l e x a n d e r I n - N a d u r V o l i 1 9 8 4 . p . 9 5

3 . G a l e a , M i c h a e l I l - K n i s j a tal-Ġiżwiti f i l - B e l t V a l l e t t a s e r j e TIl-Hajja 1 9 8 3 p . 8 3

4 . B o r g , V i n c e n t ( E d . ) Il-Knisja P a r r o k k j a l i ta ' H a i Lija 1 9 8 2 p . 3 8

5 . Z a r b , G i u s e p p e Żjara lill-Parroċċa ta ' Ħaż-Żabbar 1 9 7 2 p . 1 0

6 . B o n n i c i A l e x a n d e r I r M a V o l l i 1 9 8 6 p . 3 0 0 - 3 0 4 , 3 5 9

7 . B o n n i c i , A e x a n d e r L - l s l a V o l n 1 9 8 6 p . 2 0 4

8 . B o r g , V i n c e n t op. cit. p . 3 9

9 . Z a m m i t , W i n s t o n L . B i r k i r k a r a fis-Seklu X I X 1 9 9 5 p . 5 6 - 5 8

1 0 . F e r r e s , A c h i l l e Descrizione Storica delle Chiese di M a l t a e Gozo 1 8 6 6 p . 3 2 2 ; V e l i a

A p a p , N i c h o l a s L - I s t o r j a tas-Santwarju t a l - M a d o n n a tal-Ħerba2000 p . 4 8

1 1 . G a t t , J o s e p h R . I l - P i t t u r E n r i c o Casolani u l - K w a d r u t a l - M a d o n n a t a d - D u t t r i n a f i l -

Furjana f Il-Furjana A p r i l - G u n j u 2 0 0 0 p . 6 - 7

1 2 . B o n n i c i , A r t h u r History of The C h u r c h in M a l t a V o i . n i 1 9 7 5 p . 5 5

1 3 . M i c a l l e f , J o s e p h H a l L u q a , N i e s h a u órajjietha 1 9 7 5 p . 8 4 , 8 9

1 4 . B e z z i n a , J o s e p h S a n n a t fi Grajjet G h a w d e x 1 9 8 9 p . 3 8 8

1 5 . B o n n i c i , A l e x a n d e r I n - N a d u r V o l i 1 9 8 4 p 2 5 5

16 . B e z z i n a , J o s e p h R e l i g i o n and Politics in a C r o w n Colony 1 9 8 5 p . 1 0 4 - 1 0 5

1 7 . B o n n i c i , A l e x a n d e r I n - N a d u r V o l . I I 1 9 8 8 p . 2 0 7

1 8 . B o n n i c i , A l e x a n d e r I n - N a d u r V o l . I I 1 9 8 8 p . 2 4 2 , 3 5 4 - 3 5 5 1 9 . B o n n i c i , A r t h u r op. cit. p , 5 6 - 5 7

108