i'ui=k % 101 % miu;kl - home - university of...

40
8 lsesLVj % I bl ls es LVj es a pkj ç'ui=k gks a xs A bu ipks ± es a fga nh x| ds vyx&vyx :ika s dk foLr`r vkS j xgu vè;;u vis f{kr gS A bl ckr dk [+ k;ky j[kk x;k gS fd f'k{kd vkS j Nk=kks a dh lgHkkfxrk dh xq a tkb'k d{kk es a cuh jgs vkS j iz R;sd f'k{kd dks bldk volj gks fd iz Lrkfor <k a ps es a og iz ;ks x dj lds A bl ckr dh vis {kk Hkh gS fd pkjks a ipks ± es a vUrLla ca èk dks ys dj f'k{kd lps r jgs a vkS j f'k{k.k&i¼fr es a lgdkjh joS ;s dks viukus dh dks f'k'k djs aA bl ij tks j gS fd Nk=k jpuk vkS j ikB dks ds a nz es a j[ks a ] u fd ek=k lS ¼ka frd ppkZ es a my>s jgs a A iz 'ui=k % 101 % miU;kl iz s epa n iw oZ fga nh miU;kldkj (mnkgj.k ds fy, Jhfuoklnkl] cz tua nu lgk; cz toYyHk] Bkdq j txeks gu fla g) iz s epa n tS us Unz ] lfPpnkua n ghjkua n okRL;k;u ^vKs ;*] ;'kiky] Hkxorhpj.k oek Z ] iQ.kh'ojukFk js .kq ] ve` ryky ukxj] gtkjhiz lkn f}os nh] mis Unz ukFk v'd euks gj';ke tks 'kh] m"kk fiz ;a onk] Ñ".kk lks crh] vlxj otkgr] fouk s ndq ekj 'kq Dy fopkj.kh; fcUnq iz Lrkfor miU;kldkjks a dh Ñfr;ks a es a ls iz R;sd l=k es a u;k pq uko djus dh Lora =krk la ca fèkr f'k{kd dks gS A l=kkja Hk es a pq us gq , miU;klks a dh ?kks "k.kk dj nh tk,xhA la ca fèkr ikB~;&lkexz h Hkh f'k{kd Nk=kks a dks miyCèk djk,] bldh O;oLFkk dh tk,xhA miU;kl ds fodkl&Øe] miU;kl dks ys dj fga nh es a fodflr vkyks puk&n`f"V;k ¡ ] Hkkjr vkS j Hkkjr ds ckgj miU;kl dh vkyks puk&n` f"V;ks a dk rq yukRed vè;;u Hkh lkFk gh vis f{kr gS A bl iz 'ui=k es a vkB ls nl miU;kl pq us tk ldrs gS a vkS j gj ckj p;u u;k gks ldrk gS A Hkkjrh; vk[;ku ija ijk vkS j miU;kl (yks ddFkk] vk[;ku] fdLlkxks bZ dk la nHkZ ) Hkkjrh; miU;kl ds vkS j fga nh miU;kl

Upload: phungtuyen

Post on 08-Jun-2019

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

8

lsesLVj % I

bl lsesLVj esa pkj ç'ui=k gksaxsA bu ipks± esa fganh x| ds vyx&vyx :ikas dk

foLr`r vkSj xgu vè;;u visf{kr gSA bl ckr dk [+k;ky j[kk x;k gS fd f'k{kd vkSj

Nk=kksa dh lgHkkfxrk dh xqatkb'k d{kk esa cuh jgs vkSj izR;sd f'k{kd dks bldk volj gks

fd izLrkfor <kaps esa og iz;ksx dj ldsA bl ckr dh vis{kk Hkh gS fd pkjksa ipks± esa

vUrLlacaèk dks ysdj f'k{kd lpsr jgsa vkSj f'k{k.k&i¼fr esa lgdkjh joS;s dks viukus dh

dksf'k'k djsaA bl ij tksj gS fd Nk=k jpuk vkSj ikB dks dsanz esa j[ksa] u fd ek=k lS¼kafrd

ppkZ esa my>s jgsaA

iz'ui=k % 101 % miU;kl

• izsepan iwoZ fganh miU;kldkj (mnkgj.k ds fy, Jhfuoklnkl] cztuanu lgk;

cztoYyHk] Bkdqj txeksgu flag)

• izsepan

• tSusUnz] lfPpnkuan ghjkuan okRL;k;u ^vKs;*] ;'kiky] Hkxorhpj.k oekZ]

iQ.kh'ojukFk js.kq] veryky ukxj] gtkjhizlkn f}osnh] misUnzukFk v'd

• euksgj';ke tks'kh] m"kk fiz;aonk] Ñ".kk lkscrh] vlxj otkgr] fouksndqekj 'kqDy

fopkj.kh; fcUnq

• izLrkfor miU;kldkjksa dh Ñfr;ksa esa ls izR;sd l=k esa u;k pquko djus dh Lora=krk lacafèkr f'k{kd dks gSA l=kkjaHk esa pqus gq, miU;klksa dh ?kks"k.kk dj nh tk,xhA

lacafèkr ikB~;&lkexzh Hkh f'k{kd Nk=kksa dks miyCèk djk,] bldh O;oLFkk dh

tk,xhA miU;kl ds fodkl&Øe] miU;kl dks ysdj fganh esa fodflr

vkykspuk&n`f"V;k¡] Hkkjr vkSj Hkkjr ds ckgj miU;kl dh vkykspuk&nf"V;ksa dk

rqyukRed vè;;u Hkh lkFk gh visf{kr gSA

• bl iz'ui=k esa vkB ls nl miU;kl pqus tk ldrs gSa vkSj gj ckj p;u u;k gks ldrk gSA

• Hkkjrh; vk[;ku ijaijk vkSj miU;kl (yksddFkk] vk[;ku] fdLlkxksbZ dk lanHkZ)

• Hkkjrh; miU;kl ds vkSj fganh miU;kl

9

• fo'o miU;kl ys[ku vkSj fganh miU;kl

• Hkkjrh; miU;kl&fparu

• fganh eas miU;kl fparu

• miU;kl vkSj jk"Vª

• miU;kl vkSj eè;oxZ

• O;fDr vksj miU;kl

• Xk¡ko] 'kgj vkSj miU;kl

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- fganh miU;kl dk bfrgkl % xksiky jk;

2- vkt dk fganh miU;kl % banzukFk enku

3- miU;kl dk fl¼kar % tkWtZ yqdkp

4- fganh miU;kl dk fodkl % eèkqjs'k

5- fganh miU;kl % ,d vUr;kZ=kk % jkenj'k feJ 6- miU;kl % Lo:i vkSj laosnuk % jktsanz ;kno

7- miU;kl dh ledkyhurk % T;ksfr"k tks'kh

8- miU;kl dk ;FkkFkZ vkSj jpukRed Hkk"kk % ijekuan JhokLro

9- ;FkkFkZokn % f'ko dqekj feJ

10- izsepan vkSj mudk ;qx % jkefoykl 'kekZ

11- fganh miU;kl % igpku vkSj ij[k % banzukFk enku

12- izsepan % ,d lkfgR; foospu % uannqykjs oktis;h

13- izsepan vkSj xksdhZ % 'kfpjkuh xqVwZ

14- tSuasnz osQ miU;kl % eeZ dh ryk'k % panzdkar ckafnoMsdj

15- tSusanz ds fopkj % la- izHkkdj ekpos

16- tSuasnz dh vkokt+ % v'kksd oktis;h

17- eSyk vk¡py dh jpuk&izfØ;k % nsos'k Bkdqj

18- vk¡pfydrk] ;FkkFkZokn vkSj iQ.kh'ojukFk js.kq % lqHkk"k dqekj

19- vkykspuk dh lkekftdrk % eSustj ik.Ms;

20- lkfgR; dk lekt'kkL=k % uxsanz 21- fganh miU;kl dh izofÙk;k¡ % 'kf'kHkw"k.k fla?ky

22- fganh miU;kl ds infpÉ % la- eueksgu lgxy

23- Hkkjrh; Lokra=; laxzke vkSj fganh miU;kl % lhrkjke >k ^';ke*

10

24- fganh miU;kl (1950 ds ckn) % la- fuR;kuan frokjh

25- vkèkqfud fganh miU;kl % la- ujsanz eksgu

26- ijaijk vkSj vkèkqfudhdj.k % deys'k voLFkh

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 102 % fganh dgkuh

• cax efgyk] panzèkj 'kekZ ^xqysjh*]

• izsepan] ikaMs; cspu 'kekZ ^mxz*] t;'kadj izlkn] tSusUnz] vKs;]

• iQ.kh'ojukFk js.kq] m"kk fiz;oank] eUuw HkaMkjh] vejdkar] fueZy oekZ] Hkh"e lkguh]

eksgu jkds'k] deys'oj] gfj'kadj ijlkbZ] 'ks[kj tks'kh] jktsUnz ;kno

• dk'khukFk flag] jktdey pkSèkjh] Kkujatu] nwèkukFk flag] mn;izdk'k] vkseizdk'k okYehfd

fopkj.kh; fcanq

• f'k{k.k ds fy, fopkj.kh; fcanq mnkgj.k ds fy, bl izdkj gks ldrs gSa % f'k{kd

liz;kl ls Hkh buesa ifjorZu dj ldrs gSaA

• izLrkfor dgkuhdkjksa dh jpukvksa dk p;u izR;sd l=kkjaHk esa lacafèkr f'k{kd ds

}kjk fd;k tk,xk vkSj Nk=kksa dks ;s jpuk,¡ miyCèk djkbZ tk,¡xhA lkFk gh

lgk;d ikB~; lkexzh Hkh f'k{kd ds }kjk lq>kbZ tk,xhA miU;klokys ç'ui=k dh

rjg gh blesa Hkh fganh dgkuh dks Hkkjrh; vkSj Hkkjr ds ckgj dh Hkk"kkvksa esa

dgkuh&ys[ku dks Hkkjrh; vkSj Hkkjr ds ckgj dh Hkk"kkvksa esa dgkuh&ys[ku ds

ifjizs{; esa j[kdj rqyukRed n`f"V ls i<+us dh vis{kk gSA dgkuh dh leh{kk]

dgkuh ds fl¼kar vkSj 'kkL=k ij jpukvksa ds lanHkZ esa fopkj fd;k tk,xkA bl

ç'ui=k esa ianzg dgkfu;k¡ pquh tk ldrh gSa vkSj gj ckj vyx&vyx dgkfu;ksa

dk pquko fd;k tk ldrk gSA

• dFkk] fdLlk vkSj dgkuh

• yksddFkk vkSj dgkuh

• ^'kWkVZ LVksjh* vkSj dgkuh

11

• mnwZ dgkuh vkSj fganh dgkuh

• dgkuh vkSj L=kh Loj

• dgkuh vkSj nfyr Loj

• dgkuh dk fo'o ifjn`'; vkSj fganh dgkuh

• dgkuh vkSj jktuhfr

• Xk¡ko] 'kgj vkSj dgkuh

• çsepan iwoZ

• Ikzsepan vkSj mlds ledkyhu

• izsepanksÙkj dFkkys[ku

• ledkyhu dgkuh

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- fganh dgkuh % ,d varjax igpku % jkenj'k feJ

2- dgkuh % izofÙk vkSj fo'ys"k.k % lqjsanz mikè;k;

3- ,d nqfu;k lekukarj % jktsanz ;kno

4- ubZ dgkuh % iqufoZpkj % eèkqjs'k

5- ubZ dgkuh % izÑfr vkSj ikB % lqjsanz pkSèkjh

6- ubZ dgkuh % lanHkZ vkSj izÑfr % nsoh'kadj voLFkh 7- ubZ dgkuh dh Hkwfedk % deys'oj

8- dgkuh % ubZ dgkuh % ukeoj flag

9- ,d lkfgfR;d dh Mk;jh % eqfDrcksèk

10- dyk dk tksf[k+e % fueZy oekZ

11- izzsepan % fparu vkSj dyk % la- banzukFk enku

12- izsepan vkSj mudk ;qx % jkefoykl 'kekZ

13- izsepan dk dFkk&lalkj % ujsanz eksgu

14- ledkyhu dgkuh dh igpku % ujsanz eksgu -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

12

iz'ui=k % 103 % vU; x|&:i

• fucaèk % Hkkjrsanq gfj'panz] jkekorkj 'kekZ] ckyÑ".k Hkêð] ckyeqdqan xqIr] egkohj

izlkn f}osnh] jkepanz 'kqDy] f'koiwtu lgk;] fujkyk] izlkn] gtkjhizlkn

f}osnh] fo|kfuokl feJ] ih- lh- tks'kh] dqcsjukFk jk;

• vkRedFkk ,oa thouh % ikaMs; cspu'kekZ mxz] gfjoa'kjk; cPpu] izHkk [ksrku]

vkseizdk'k okYehfd] gal dk vkRedFkkad] jktsUnz izlkn] eksgunkl uSfe'kjk;]

panzfdj.k lkSufjDlk

dksbZ nks thofu;k¡ (mnkgj.k ds fy, ^fujkyk dh lkfgR; lkèkuk*] jkefoykl

'kekZ] izsepan ?kj esa % f'kojkuh nsoh] vkokjk elhgk] fo".kq izHkkdj] dye dk

flikgh] verjk;)

• laLej.k ,oa fjiksrkZt % egknsoh oekZ] jkeo`{k csuhiqjh] dk'khukFk flag] lvknr

glu eaVks] johUnz dkfy;k] tkudhoYyHk 'kkL=kh] iQ.kh'ojukFk js.kq] vKs;]

èkeZohj Hkkjrh

• ;k=kk o`Ùkkar] i=k lkfgR;] jkgqy lkaÑR;k;u] vKs;] fueZy oekZ] Ñ".kukFk] eksgu

jkds'k] izsepan] eqfDrcksèk] usfepanz tSu] ukxktqZu] jkefoykl 'kekZ] dsnkjukFk

vxzoky] tkudhoYyHk 'kkL=kh

i=kdkfjrk ds x| ds uewus % nSfud i=k&if=kdkvksa esa 'kh"kZ laikndksa] ys[kdksa

ds izdkf'kr ys[k bR;kfnA

fopkj.kh; fcanq

• fucaèk vkSj jktuhfr

• jk"Vªokn] lekt lqèkkj vkSj fucaèk

• vk/qfudrk vkSj vkRedFkk

• x|&:iksa dk fodkl

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- Hkkjrsanq gfj'panz vkSj fganh uotkxj.k dh leL;k,¡ % jkefoykl 'kekZ

2- egkohj izlkn f}osnh vkSj fganh uotkxj.k % jkefoykl 'kekZ

3- fujkyk dh lkfgR;&lkèkuk (Hkkx 1 o 2) % jkefoykl 'kekZ

4- nwljh ijaijk dh [kkst % ukeoj flag

13

5- nfyr lkfgR; dk lkSan;Z'kkL=k % vkseizdk'k okYehfd

6- nfyr&foe'kZ dh Hkwfedk % daoy Hkkjrh

7- ukjhoknh jktuhfr % la?k"kZ vkSj eqn~ns % la- lkèkuk vk;Z] ftuh yksduhrk]

fuosfnrk esuu

8- L=kh misf{krk (The Second Sex) % fleksu fn ckmokj (vuq- izHkk [ksrku)

9- izsepan dh fojklr rFkk vU; fucaèk % jktsanz ;kno

10- vkèkqfudrk ds vkbus esa nfyr % la- vHk; dqekj nwcs

11- L=kh ijkèkhurk % tkWu- LVqvVZ fey (vuq- izxfr lDlsuk)

12- ifjokj] futh laifÙk vkSj jkT; dh mRifÙk % izQs- ,saxYl

13- dfo eu % vKs;

14- eaVks % ,d cnuke ys[kd % fouksn HkV~V

15- vKs; dh dkO; frrh"kkZ % uanfd'kksj vkpk;Z

16- fueZy oekZ % la- v'kksd oktis;h

17- fueZy oekZ vkSj mÙkj mifuos'kokn % lqèkh'k ipkSjh

18- eaVks % esjk nq'eu % misanzukFk v'd

19- fujkyk % vkRegark vkLFkk % nwèkukFk flag

20- dkO;dyk vkSj vU; fucaèk % t;'kadj izlkn

21- lkfgR;dkj dh vkLFkk rFkk vU; fucaèk % egknsoh oekZ

22- fparkef.k (Hkkx 1 o 2) % jkepanz 'kqDy

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 104 % ukVd

• Hkkjrsanq gfj'panz

• t;'kadj izlkn] jkeo`{k csuhiqjh] mn;'kadj HkV~V] gfjÑ".k izseh

• i`Fohjkt diwj] jkèks';ke dFkkokpd] vkxkgJ d'ehjh] csrkc] fHk[kkjh Bkdqj

• txnh'kpanz ekFkqj] y{ehukjk;.k yky] y{ehukjk;.k feJ] eksgu jkds'k] èkeZohj

Hkkjrh] 'kadj 'ks"k] lqjsUnz oekZ] Hkh"e lkguh] uanfd'kksj vkpk;Z] izHkkdj Jksf=k;]

f=kiqjkjh 'kekZ] ehjk dkar

14

fopkj.kh; fcanq

• lkfgfR;d :i ds vykok izn'kZudkjh dyk dk vfHkUu vax gksus ds

dkj.k ukVd dh fo'ks"k fLFkfr dks è;ku esa j[krs gq, f'k{k.k i¼fr

fodflr dh tk,xhA ç'ui=k dk mís'; fganh ukVd dk xgjkbZ ls ifjp;

nsuk gSA ckaxyk ukV~;&ys[ku vkSj fons'kh Hkk"kkvksa ds mu ukVdksa ls ifjp;

dh vis{kk Hkh gksxh ftudk izHkko fganh ds ukV~;ys[ku ij iM+k gSA

Hkkjrh; rFkk vU; Hkk"kkvksa ds vuwfnr ukVdksa esa ls] mnkgj.kr% bIlu]

'ksDlih;j vkfn ds ukVd vkSj ^[kkeks'k! vnkyr tkjh gS*] ^rqxyd*]

^;;kfr* vkfn dk pquko f'k{kd dj ldrs gSa ftlls Nk=k dks ,d cM+k

ifjizs{; fey ldsA ukVd ds fl¼kar vkSj 'kkL=k ds fodkl dh Hkh

rqyukRed n`f"V ls ppkZ visf{kr gksxhA

• Hkkjrsanq vkSj mlds ledkyhu

• çlkn vkSj muds ledkyhu

• izlknksÙkj ukV~;kykspu

• ledkyhu ukV~;ykspu

• jaxeap vkSj ukVd dk lacaèk

• lkfgfR;d foèkk ds :i esa ukVd

• ukVd vkSj jktuhfr

• mifuos'kokn vkSj fganh ukVd

• jk"Vª vkSj fganh ukVd

• ;wjksih; ukVd ls lacaèk

• caxyk] ejkBh ukV~;ys[ku vkSj fganh ys[ku

• laLÑr ukVd vkSj fganh ukV~; ys[ku

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- fganh ukVd % mn~Hko vkSj fodkl % n'kjFk vks>k

2- vkèkqfud fganh ukVd vkSj jaxeap % usfepan tSu

3- fganh ukVd % lekt'kkL=kh; vè;;u % lhrkjke >k ^';ke*

4- Hkkjrsanq gfj'panz] jkefoykl 'kekZ

5- ukVddkj Hkkjrsanq dh jax ifjdYiuk % lR;sanz rustk

15

6- t;'kadj izlkn dh izklafxdrk % izHkkdj Jksf=k;

7- izlkn ds ukVd % ns'k vkSj dky dh cgqvk;kferk % jes'k xkSre

8- eksgu jkds'k vkSj muds ukVd % fxjh'k jLrksxh

9- eksgu jkds'k % lkfgfR;d vkSj lkaLÑfrd nf"V % eksgu jkds'k

10- vkt dk fganh ukVd % izxfr vkSj izHkko % n'kjFk vks>k

11- eksgu jkds'k ds lEiw.kZ ukVd % usfepan tSu

12- fganh ukVd % feFkd vkSj ;FkkFkZ % jes'k xkSre

13- fganh ukVd % vktdy % t;nso rustk

14- Hkkjrh; ukV~; lkfgR; % MkW- uxsanz

15- vkt ds jax ukVd % bczkfge vYdkt+h

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

lsesLVj % II

iz'ui=k % 201 % vkykspuk@ fl¼kar vkSj 'kkL=k • jl] vyadkj] èofu] oØksfDr

• dkO;kLokn vkSj lk/kj.khdj.k_ dkO; % gsrq] y{k.k] iz;kstu_ Hkjr dk ukV~;'kkL=k

• IysVks] vjLrw] yksatkbul] MªkbMsu] oMZLoFkZ

• Vh-,l- bfy;V] vkbZñ,ñ fjpMZ~l] tktZ yqdkp] varksfu;ks xzkE'kh] ,iQ-vkj-

yhfol] jseaM fofy;El] fe[kkby ckf[ru] 'kkL=kokn] LoPNanrkokn]

vfHkO;atukokn] ;FkkFkZokn] lajpukokn] fo[kaMuokn

fopkj.kh; fcanq

• bl iz'ui=k esa Hkkjrh; vkSj ik'pkR; lkfgR;&fl¼karksa vkSj 'kkL=k dk vè;;u fd;k tkuk

gSA f'k{kd ls ;g vis{kk gS fd og l=kkjaHk esa mQij mfYyf[kr fcanqvksa ls lacaf/r

izkekf.kd ikB vkSj lgk;d ikB~;&lkexzh miyC/ djk,A tksj fl¼kardkjksa ds vius ikBksa

ij gSA Nk=k mUgsa vo'; i<+saA ik'pkR; dkO;'kkL=k fganh esa fdl izdkj izklafxd fopkj

jgk gS] bldh iM+rky dh tk,xhA mlh izdkj laLÑr dkO;'kkL=k dh Hkh leh{kk dh

vis{kk gSA

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- Hkkjrh; lkfgR;'kkL=k µ cynso mikè;k;

2- Hkkjrh; dkO;'kkL=k µ laik- mn;Hkkuq flag

3- dkO; rÙo foe'kZ µ jkeewfrZ f=kikBh

4- Hkkjrh; dkO;'kkL=k µ lR;nso pkS/jh

5- dkO;kM~-niZ.k µ MkW- fot;cgknqj voLFkh

6- jl ehekalk µ jkepanz 'kqDy

7- jlfl¼kar µ uxsUnz

8- jl&fl¼kar % Lo:i vkSj fo'ys"k.k µ vkuanizdk'k nhf{kr

9- Hkkjrh; dkO;'kkL=k dh ijEijk µ uxsUnz

10- dkO;'kkL=k µ HkxhjFk feJ

11- jlfl¼kar vkSj lkSan;Z'kkL=k µ fueZyk tSu

12- dkO;&ehekalk µ rh-u- JhdaBS;k

13- dkO;kLokn vkSj lk/kj.khdj.k µ jktsUnz xkSre

14- fganh vyadkj lkfgR; dk 'kkL=kh; foospu µ MkW- vkseizdk'k 'kekZ 'kkL=kh

15- ik'pkR; dkO;'kkL=k dh ijaijk µ laik- uxsUnz] lkfo=kh flUgk

16- ik'pkR; leh{kk'kkL=k % fl¼kar vkSj ifjn`'; µ la- uxsUnz

17- IysVks ds dkO;&fl¼kar µ fueZyk tSu

18- vjLrw dk dkO;'kkL=k µ laik- uxsUnz

19- dkO; ds mnkÙk rÙo (Hkwfedk) µ uxsUnz

20- lkfgR; fl¼kar (vuwfnr) µ jsus osysd] vkfLVe okjsu

21- ik'pkR; lkfgR;&fparu µ fueZyk tSu

22- ik'pkR; dkO;'kkL=k µ nsosUnzukFk 'kekZ

23- ik'pkR; dkO;'kkL=k µ jktdqekj

24- lajpukokn] mRrjlajpukokn ,oa izkP; dkO;'kkL=k µ MkW- xksihpan ukjax

25- ik'pkR; n'kZu vkSj lkfgfR;d vUrfoZjks/ % Fkysl ls ekDlZ rd µ jkefoykl 'kekZ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 202 % fganh Hkk"kk vkSj lkfgR; dk bfrgkl • lkfgR; bfrgkl vkSj lkekftd bfrgkl dk laca/] Le`fr vkSj bfrgkl] Hkkjrh;

vkSj ik'pkR; lkfgR;sfrgkl n`f"V] lkfgR;sfrgkl dh lkexzh] p;u dk iz'u]

fopkj/kjk] rduhd vkSj lkfgfR;d :i

• vkjafHkd bfrgklys[ku vkSj i¼fr;k¡] vkpk;Z jkepanzz 'kqDy dk bfrgkl]

• 'kqDyksÙkj bfrgklys[ku (gtkjhizlkn f}osnh] jkefoykl 'kekZ)

18

• 'kkL=kh; nf"V] ekuooknh nf"V] LoPNanrkoknh nf"V] ekDlZoknh nf"V]

uO;sfrgkloknh nf"V] fganh Hkk"kk dk bfrgkl] izkdr] viHkza'k vkSj fganh] eè;dky esa fganh dk ifjlj] cztHkk"kk] [kM+h cksyh] fganh] mnwZ] fganqLrkuh

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- fganh Hkk"kk dk laf{kIr bfrgkl % HkksykukFk frokjh

2- Hkk"kk'kkL=k dh :ijs[kk % mn; ukjk;.k frokjh

3- Hkk"kk (fganh vuqokn) ySuMZ Cywe iQhYM

4- Hkk"kk foKku dh Hkwfedk % nsosanzukFk 'kekZ

5- Hkk"kk foKku % HkksykukFk frokjh

6- vuqiz;qDr Hkk"kk foKku % fl¼kar vkSj iz;ksx % johanzukFk JhokLro

7- fganh Hkk"kk dk bfrgkl % èkhjsanz oekZ

8- fganh Hkk"kk % Lo:i vkSj fodkl % dSyk'kpanz HkkfV;k

9- fganh 'kCnkuq'kklu % fd'kksjh nkl oktis;h

10- fganh O;kdj.k % dkerk izlkn xq# 11- fganh Hkk"kk % gjnso ckgjh

12- fganh Hkk"kk lajpuk ds fofoèk vk;ke % johanzukFk JhokLro

13- fganh lkfgR; dk bfrgkl % jkepanz 'kqDy

14- fganh lkfgR; dk vkfndky % gtkjh izlkn f}osnh

15- fganh lkfgR; dh Hkwfedk % gtkjh izlkn f}osnh

16- fganh lkfgR; dk cgr~ bfrgkl ([k.M 1 ls 17) % ukxjhizpkfj.kh lHkk }kjk

izdkf'kr

17- fganh lkfgR; dk bfrgkl % la- uxsanz

18- Hkkjrsanq ;qx vkSj fganh Hkk"kk dh fodkl&ijaijk % jkefoykl 'kekZ

19- fganh dk x| lkfgR; % jkepanz frokjh

20- fganh lkfgR; vkSj laosnuk dk fodkl % jkeLo:i prqosZnh

21- fganh lkfgR; % mn~Hko vkSj fodkl % gtkjh izlkn f}osnh

22- fganh lkfgR; % chloha lnh % uannqykjs oktis;h

23- ijaijk dk ewY;kadu % jkefoykl 'kekZ

24- Hkkjrsanq gfj'panz vkSj fganh uotkxj.k dh leL;k,¡ % jkefoykl 'kekZ 25- egkohj izlkn f}osnh vkSj fganh uotkxj.k % jkefoykl 'kekZ

26- The Hindi Public Sphere (1920-1940) : Francesca Orsini

19

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 203 % fganh dh vkykspuk n`f"V;k¡

• 'kqDyiwoZ vkykspuk % Hkkjrsanq] egkohj izlkn f}osnh] feJ caèkq] in~eflag 'kekZ]

'kkafrfiz; f}osnh

• jkepanz 'kqDy

• gtkjhizlkn f}osnh

fo'oukFk izlkn feJ

uannqykjs oktis;h

ufyu foykspu 'kekZ uxsUnz

• jkefoykl 'kekZ

ukeoj flag

jpukdkj vkykspd % izsepan] fujkyk] izlkn] iar] egknsoh oekZ] jkeèkkjh

flag ^fnudj*] vKs;] eqfDrcksèk] fot;nso ukjk;.k lkgh] fueZy oekZ

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- fparkef.k (Hkkx 1 o 2) % jkepanz 'kqDy

2- Hkkjrsanq gfj'panz vkSj fganh uotkxj.k dh leL;k,¡ % jkefoykl 'kekZ

3- vkLFkk vkSj lkSan;Z (Hkkx 1 o 2) % jkefoykl 'kekZ

4- u;h dfork dk vkRela?k"kZ o vU; fucaèk % eqfDrcksèk

5- ,d lkfgfR;d dh Mk;jh % eqfDrcksèk

6- ltZuk vkSj lanHkZ % vKs;

7- jpuk vkSj vkykspuk % nsoh'kadj voLFkh

8- vkykspuk vkSj vkykspuk % nsoh'kadj voLFkh

9- dfork ds u, izfreku % ukeoj flag

10- Nk;kokn % ukeoj flag

11- okn&fookn&laokn % ukeoj flag

12- vkykspd ds eq[k ls % ukeoj flag

13- dgkuh % u;h dgkuh % ukeoj flag

14- nwljh ijaijk dh [kkst % ukeoj flag

15- fganh vkykspuk ds cht 'kCn % cPpu flag

20

16- vkykspuk dh lkekftdrk % eSustj ik.Ms;

17- fopkj dk vuar % iq#"kksÙke vxzoky

18- vkykspuk ls vkxs % lqèkh'k ipkSjh

19- nfyr lkfgR; dk lkSan;Z'kkL=k % 'kj.k dqekj fyackys

20- dfork ls lk{kkRdkj % ey;t

21- NBok¡ n'kd % fot;nso ukjk;.k lkgh

22- ;FkkFkZokn % f'ko dqekj feJ

23- HkfDr vkanksyu vkSj HkfDrdkO; % f'ko dqekj feJ

24- jLlkd'kh % ohj Hkkjr ryokj

25- Nation and its Fragments : Parth Chatterjee

26. Opressive Present : Sudheer Chandra

27. The Hindi Public Sphere (1920-1940) : Francesca Orsini

28. One Language Two Nations – Christopher King.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 204* % Hkk"kk ifjp;

• Hkk"kk dh izÑfr vkSj lajpuk % Hkk"kk vkSj laizs"k.k_ ekuosrj laizs"k.k vkSj ekuo&laizs"k.k

Hkk"kk&O;oLFkk (ykax) vkSj Hkk"kk O;ogkj (ijksy)_ Hkk"kk ds ?kVd % èofu] 'kCn

(:i)] okD;] izksfDr (laokn)] cgqHkkf"kdrk_ lkoZHkkSfed O;kdj.k

• Hkk"kk vkSj lekt % Hkk"kk vkSj lekt dk varLlacaèk] Hkk"kkbZ fofoèkrk vkSj lkekftd

lanHkZ] Hkk"kk vkSj tsaMj] Hkk"kk ds izdk;Z] Hkk"kk&fodYiu] Hkk"kk vkSj tulapkj ekè;e]

lkekftd la?k"kZ vkSj Hkk"kk

• (d) Hkk"kk vkSj efLr"d %

Hkk"kk vkSj laKku

Hkk"kk&vtZu

Hkk"kk vf/xe

Hkk"kk&fodkl % nSfgd vkèkkj

([k) Hkk"kk vkSj lkfgR;

Hkk"kk vkSj O;fDr

Hkk"kk dh ltZukRedrk

Hkk"kk&lajpuk ds fofHkUu Lrj.k

21

• lekt&Hkk"kkbZ bdkbZ ds :i esa Hkkjr

Hkk"kk vkSj lkekftd vfLerk] Hkkjrh; cgqHkkf"kdrk] Hkkjr dh Hkk"kk,¡] Hkkjr ds

Hkk"kk&ifjokj] Hkk"kk&fu;kstu] f}Hkkf"kd fLFkfr (dksM&feJ.k vkSj

dksM&ifjorZu)

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- Hkkjr ds izkphu Hkk"kk ifjokj vkSj fganh % jkefoykl 'kekZ

2- Hkkjr dh Hkk"kk leL;k % jkefoykl 'kekZ

3- fganh Hkk"kk dk laf{kIr bfrgkl % HkksykukFk frokjh

4- Hkk"kk'kkL=k dh :ijs[kk % mn; ukjk;.k frokjh

5- Hkk"kk (fganh vuqokn) ySuMZ Cywe iQhYM

6- Hkk"kk foKku dh Hkwfedk % nsosanzukFk 'kekZ

7- Hkk"kk foKku % HkksykukFk frokjh

8- vuqiz;qDr Hkk"kk foKku % fl¼kar vkSj iz;ksx % johanzukFk JhokLro 9- fganh Hkk"kk dk bfrgkl % èkhjsanz oekZ

10- fganh Hkk"kk % Lo:i vkSj fodkl % dSyk'kpanz HkkfV;k

11- fganh 'kCnkuq'kklu % fd'kksjh nkl oktis;h

12- fganh O;kdj.k % dkerk izlkn xq#

13- fganh Hkk"kk % gjnso ckgjh

14- fganh Hkk"kk lajpuk ds fofoèk vk;ke % johanzukFk JhokLro

15- Hkk"kk vkSj cksyh % ,d laokn % vkj-ds- vfXugks=kh

16- Hkk"kk cgqHkkf"kdrk vkSj lekt % vkj-ds- vfXugks=kh

16- One Language Two Scripts : Cristopher King

17. Hindi Nationalism : Alok Rai

18. The Hindi Public Sphere (1920-1940) : Francesca Orsini 19. Colloquial Hindi : The Complete Course for Beginners : Tej K. Bhatia

20. Hindi Phonetic Reader : Omkar N. Koul

21. Modern Hindi Grammar : Omkar N. Koul

22. Outline of Hindi Grammar : R.S. McGregor

23. Semantics : F.R. Palmer

24. Sociolinguistic Theory : J.K. Chambers

25. Translation and Interpreting : R. Gargesh & K.K. Goswami

26. Applied Linguistic : R.N. Srivastava

27. Linguistics : An introduction to Language and Communication : A.

Akmajian,R.A. Demers, A.K. Farmer, R.M. Harnish

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

22

lsesLVj % III

iz'ui=k % 301 % dfork

iwoZkèkqfud vk[;kuewyd dkO;

• chlynso jklks] i`Fohjkt jklks] lans'kjkld

• inekor

• jkepfjrekul

• jkepafnzdk] xaxkorj.k

fopkj.kh; fcanq

• vk[;ku vkSj dfork

• dfork esa izcaèkkRedrk ds :i

• IkzcaèkkRedrk vkSj lekt

• vk[;kuewyd dkO; esa fofoèkrk

• ;q¼ vkSj dkO;

• Ikqjk.k] feFkd] bfrgkl vkSj vk[;kuewyd dkO;

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• fganh dkO;/kjk & jkgqy lkaÑR;k;u

• vkfndkyhu fganh lkfgR; dh lkaLÑfrd ihfBdk && MkW- jkeewfrZ f=kikBh

• jktLFkkuh Hkk"kk vkSj lkfgR; && eksrhyky esukfj;k

• inekor % ekrkizlkn xqIr

• rqylh dkO; ehekalk && MkW- mn;Hkkuq flag

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

23

iz'ui=k % 302 % vkèkqfud vk[;kuewyd dkO;

• fiz;izokl] lkosQr

• moZ'kh

• dkek;uh

• jke dh 'kfDr iwtk] vaèksjs esa] vkRet;h

fopkj.kh; fcanq

• fganh dfork esa vk[;kuewyd ;k izcaèkkRed dkO;jpuk dh ijaijk ls xgu ifjp; bu ipks± dk y{; gSA dfork esa izcaèkkRedrk ds mnkgj.k vU; Hkk"kkvksa ls fy;s

tkus visf{kr gSaA ijaijkuqlkj dkO;[kaMksa esa foHkkftr u djds dkO;:i dh ijaijk

esa fofoèkrk dh igpku vkSj blesa vkus okys ifjorZu dh fof'k"Vrk dh [kkst

djus ds mn~ns'; ls jpukvksa dk p;u fd;k x;k gSA buesa ls pquko djus dh

vktknh f'k{kd dks jgsxhA

• [kM+h cksyh dh dfork esa vk[;kuijdrk

• vkèkqfudrk vkSj vk[;ku dkO;

• O;fDr vkSj izcaèkdkO;

• jktuhfr vkSj dkO;

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• vrhr dk gal & izHkkdj Jksf=k;

• lkdsr % ,d vè;;u && MkW- uxsUnz

• moZ'kh % dYiuk if=kdk dh cgl

• dkek;uh % ,d iqufoZpkj && eqfDrcks/

• dkek;uh ds vè;;u dh leL;k,¡ && MkW- uxsUnz

• Nk;kokn && MkW- ukeoj flag

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

24

iz'ui=k % 303 % izxhr vkSj eqDrd

• izxhr vkSj eqDrd dkO; % fo|kifr] dchj] lwjnkl] ehjkckbZ]

• ?kukuan] uannkl] nknw] jghe] Xoky] oan] fcgkjh] txUukFknkl ^jRukdj*

• Hkkjrsanq gfj'panz] t;'kadj izlkn] egknsoh oekZ] lqfe=kkuanu iar] lw;Zdkar f=kikBh ^fujkyk*] gfjoa'kjk; cPpu] ujsUnz 'kekZ] fxfjtkoqQekj ekFkqj] tkudhoYyHk 'kkL=kh]

• ohjsUnzoqQekj feJ] ujs'k esgrk] uhjt] jes'k jatd] nq";ar dqekj] ehj] xkfyc] uthj

vdcjkcknh

fopkj.kh; fcanq

• izcaèkkRedrk dh rjg izxhrkRedrk Hkh gj dky esa dfork dk LoHkko jgh gSA dfork

ds bl :i dh fofoèkrk dks bfrgklØe esa le>us dk iz;kl vkSj vyx&vyx

ifjfLFkfr;ksa esa izxhrkRedrk dh izÑfr esa feyusokyh fof'k"Vrk dk vè;;u ;gka

fd;k tk,xkA Ük`axkj] HkfDr] jhfr] jk"Vªizse] lekt dk fp=k.k tSlh ikjaifjd ljf.k;ksa

ls fudydj dfork ds vius :i dh fodkl;k=kk dh le> iSnk djuk bl ç'ui=k

dk edln gSA vU; ipks± dh rjg jpukvksa ds pquko esa vkSj ikB~;lkexzh ds fuèkkZj.k

esa f'k{kd dks Lora=krk gSA bldk è;ku j[kk tk,xk fd p;u esa fofoèkrk gks vkSj

og izR;sd izo`fÙk dk izfrfufèkRo djsA

• vk[;kuijd dkO; vkSj izxhr dkO;

• çxhrijd vkSj NankRedrk

• izxhr vkSj lekt

• izxhr vkSj O;fDr

• izxhr vkSj izÑfr

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• fo|kifr inkoyh && laik- 'kf'kukFk >k] fnus'ojyky vkuan

• dchj % gtkjhizlkn f}osnh

• in~ekor && laik- vkpk;Z jkepanz 'kqDy

• Hkzejxhr && laik- vkpk;Z jkepanz 'kqDy

• ehjkckbZ && ij'kqjke prqosZnh

25

• eè;dkyhu fganh dof;f=k;k¡ && izks- lkfo=kh flUgk

• ?kukuan && laik- cztyky

• lusg dks ekjx && gCys ca?kk

• jghe xzaFkkoyh

• fganh lwiQh dkO; dh Hkwfedk && jk-iw- frokjh

• Hkkjrh; izsek[;ku dh ijaijk && ij'kqjke prqosZnh

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 304* % NaneqDr dkO;

• lw;Zdkar f=kikBh fujkyk] lfPpnkuan ghjkuan okRL;k;u ^vKs;*] eqfDrcksèk

• dsnkjukFk vxzoky] ukxktqZu] f=kykspu] 'ke'ksj cgknqj flag

• j?kqohj lgk;] dq¡ojukjk;.k] losZ'ojn;ky lDlsuk] èkwfey] dsnkjukFk flag] jktdey

pkSèkjh] Jhdkar oekZ

• fouksndqekj 'kqDy] vkyksd èkUok] fo".kq [kjs] KkusUnzifr] v#.k dey] jkts'k tks'kh]

vukfedk] xxu fxy] tks'k eyhgkcknh] iQSt+ vgen iSQt+

fopkj.kh; fcanq

• NaneqDr dfork chloha lnh dh fo'ks"krk gSA vU; dkO;&:iksa ls ;g bl rjg

fof'k"V gS fd ;g izk;% [kM+h cksyh esa gh gSA blfy, blds igys tgk¡ viHkza'k]

voèkh] czt vkfn dh dfork,¡ Hkh gSa] bl ç'ui=k esa os ugha gSaA dforkvkas ds p;u

esa fofoèkrk dks ysdj è;ku j[kk tk,xkA ;g nkf;Ro lacafèkr f'k{kd dk gksxk fd

og l=kkjaHk esa pquh gqbZ jpuk,¡ vkSj lgk;d ikB~;lkexzh Nk=kksa dks miyCèk djk,¡A

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• fujkyk dh lkfgR; lkèkuk && MkW- jkefoykl 'kekZ • vKs; dh dkO; frrh"kkZ && MkW- uanfd'kksj vkpk;Z • eqfDrcksèk jpukoyh & laik- usfepan tSu • j?kqohjlgk; dh dfork && lqjs'k 'kekZ • o¡qQojukjk;.k % iwoZxzg osQ vad

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

26

lsesLVj % IV

(A) fodYi % jaxeap

;g fodYi ukVd ds lkfgfR;d :i ds vè;;u ls vkxs mlds izn'kZudkjh :i ds

fo'ks"k vè;;u esa fnypLih j[kusokys Nk=kksa ds fy, gSA pw¡fd fganh jaxeap esa fganh ds

vykok laLÑr] ejkBh] dUuM+] ef.kiqjh vkSj ;wjksih;] vizQhdh rFkk vU; Hkk"kkvksa ds ukVdksa

ds eapu us Hkh egRoiw.kZ Hkwfedk fuHkkbZ gS] ;g iz;kl fd;k tk,xk fd bl fodYi ds varxZr Nk=k fganh jaxeap dh bl fof'k"Vrk dk vè;;u djsaA fganh jaxeap vkSj fganh ukVd

lekukFkhZ ugha gSa] fganh jaxeap dk foLrkj dgha vfèkd gSA blh dkj.k og lS¼kafrd Lrj ij

,d vksj tgk¡ Hkjr ds ukV~;'kkL=k ls izHkkfor gS rks nwljh vksj ;wjksih; ukV~; fl¼karksa ls HkhA

f'k{kd bldk iz;kl djsaxs fd ukVdksa ds izn'kZu dsk Hkh d{kk ds lkFk tksM+sA

iz'ui=k % 4011 % fl¼kar vkSj bfrgkl

• laLÑr] vkSj ikjaifjd jaxeap dk Lo:i

• Hkjr] LrkuLykoLdh] crksZYr czs[r ds vfHku;&fl¼kar

• Hkkjrsanq gfj'panz] t;'kadj izlkn vkSj eksgu jkds'k dk jaxeap lacaèkh fparu

• fganh jaxeap dk bfrgkl (vO;kolkf;d] O;kolkf;d] is'ksoj] 'kkSfd;k] ikjlh jaxeap]

i`Foh fFk,VlZ] bIVk] vktknh ds ckn dk jaxeap] uqDdM+ ukVd] jax&laLFkk,¡)

• izeq[k ikjaifjd ukV~;&:i (jkeyhyk] jkl] Lokax] ukSVadh] [;ky vkfn)

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- ukV~;'kkL=k % jkèkkoYyHk f=kikBh

2- ukV~;'kkL=k % jsok izlkn f}osnh

3- jaxeap % cyoar xkxhZ 4- jaxn'kZu % usfepan tSu

5- ikjaifjd Hkkjrh; jaxeap % dfiyk okRL;k;u

6- jaxeap % 'kSYMku psuh

7- ijaijk'khy ukV~; % txnh'kpanz ekFkqj

8- ikjlh fganh jaxeap % y{ehukjk;.k yky

9- fganh jaxeap dk bfrgkl % panzyky nwcs

27

10- ukV~;'kkL=k dh Hkkjrh; ijaijk vkSj n'k:id % gtkjh izlkn f}osnh

11- ledkyhu fganh ukVd vkSj jaxeap % t;nso rustk

12- jaxeap vkSj ukVd dh Hkwfedk % y{ehukjk;.k yky

13- ukVd vkSj jaxeap % lhrkjke >k ^';ke*

14- Hkkjrh; vkSj ik'pkR; jaxeap % lhrkjke prqosZnh

15- fganh ukV~;dkjksa ds ukV~; fl¼kar % fueZy gseUr

16- xzhd ukV~;&dyk dks'k % dey ulhe

17- LrkfuLykOLdh % pfj=k dh jpuk&izfØ;k % MkW- fo'oukFk izlkn feJ

18- LrkfuLykOLdh % vfHkusrk dh rS;kjh % MkW- fo'oukFk izlkn feJ

19- LrkfuLykOLdh % Hkwfedk vkSj lajpuk % MkW- fo'oukFk izlkn feJ

20- fganh ukVd vkSj jaxeap % czs[r dk izHkko % lqjs'k of'k"B

21- [kfM+;k dk ?ksjk (Hkwfedk) % la- deys'oj

22- ukV~;kykspu ds fl¼kar % fl¼ukFk dqekj 23. An Introduction to Dramatic Theory : Dr. A. Nicoll

24. The Art of Drama : Ronald Peacock

25. The Art of Dramatist : J.B. Priestley

26. The European theory of Drama : Barret H. Clark

27. The Theatre of Dramatic Theory : Allardyce Nicoll

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4012 % ikB vkSj izn'kZu

• izLrqfr izfØ;k dk vè;;u

• izLrqfr vkys[k vkSj ukVd

• ukVd dh O;k[;k] ukV~; izn'kZu ds Lo:i vkSj izn'kZu 'kSyh dk fuèkkZj.k

• funsZ'ku] vfHku;] ik'oZdeZ

• jaxlaxhr

• ikB vkSj izn'kZu dh nf"V ls fdlh ,d jpuk dk fo'ks"k vè;;u (mnkgj.k ds fy,] vaèksjuxjh] vfHkKku 'kkaoqQrye~] vk"kk<+ dk ,d fnu] vkèks&vèkwjs] LdanxqIr)

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- Hkkjr dh fganh ukV~; laLFkk,¡ ,oa ukV~;'kkyk,¡ % fo'oukFk 'kekZ

2- jaxeap % loZnkuan

3- fganh jaxeap vkSj iafMr ukjk;.k izlkn csrkc % fo|korh y{e.k jko

28

4- jaxdeZ % ohjsanz ukjk;.k

5- ukV~; izLrqfr % jktgal

6- jax&LFkkiR; dqN fVIif.k;k¡ % ,p-oh- 'kekZ

7- Hkjr vkSj Hkkjrh; ukV~;'kkL=k % lqjsanz izlkn nhf{kr

8- ikjlh fFk,Vj % mn~Hko vkSj fodkl % lkseukFk xqIr

9- jaxeap % cyoar xkxhZ

10- jaxn'kZu % usfepan tSu

11- jaxeap % ns[kuk vkSj lquuk % y{ehukjk;.k yky

12- What is Theatre ? : Eric Bentley

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4013 % Hkkjrh; Hkk"kkvksa dk jaxeap

(jpukvksa ds ekè;e ls)

• yksdjax:i vkSj vkèkqfud jaxeap dk lacaèk

• ik'pkR; jaxeap vkSj Hkkjrh; jaxeap dk lacaèk

• Hkkjrh; jaxeap dh voèkkj.kk

• jpuk,¡ % vaèksj uxjh (Hkkjrsanq gfj'panz)] panzxqIr (t;'kadj izlkn)] ,oe~ bUnzftr

(ckny ljdkj)] rqxyd] ;;kfr (fxjh'k dukZM)] vaèkk ;qx (èkeZohj Hkkjrh)]

dks.kkoZQ (txnh'kpanz ekFkqj)] ftl ykgkSj ugha ns[;k (vlxj otkgr)] [kkeks'k!

vnkyr tkjh gS (fot; rsanqydj) vkfn

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- Hkkjrh; jaxdks"k % la- izfrHkk vxzoky

2- jax;k=kk % jk"Vªh; ukV~; fo|ky; }kjk izdkf'kr

3- jax izlax if=kdk % jk"Vªh; ukV~; fo|ky; }kjk fu;fer izdk'ku

4- vkt ds jax ukVd % bczkfge vYdkt+h

5- Hkkjrh; rFkk ik'pkR; jaxeap % lhrkjke prqosZnh

6- ubZ jax psruk vkSj fganh ukVddkj % t;nso rustk

7- ukV~;'kkL=k fo'odks"k % jkèkkoYyHk f=kikBh

8- gs lkekftd % lqjs'k voLFkh

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

29

iz'ui=k % 4014 % ,d ukVddkj dk fof'k"V vè;;u ;k

izLrqfr&vkèkkfjr ifj;kstuk dk;Z

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(B) fodYi % laLÑfrewyd vè;;u

iz'ui=k % 4021 % laLÑfr % voèkkj.kk,¡ vkSj fo"k;

• Hkkjrh; voèkkj.kk,¡ ]èkeZ vkSj laLÑfr] tkfr vkSj laLÑfr

• izkP;oknh n`f"V] mÙkj vkSifuosf'kd nf"V;k¡

• HkweaMyhdj.k vkSj ehfM;k ds nkSj esa laLÑfr ds :i (fiQYesa] ikWilaxhr] [ksy]

lekjksg] iSQ'ku vkfn)

• miHkksDrk laLÑfr ds :i vkSj voèkkj.kk

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• laLÑfr ds pkj vè;k; && jkeèkkjh flag fnudj

• For Marx : Louis Althuser

• In Theory : Ajaz Ahmed

• The Illusions of End : Jean Baudrillard

• Of Gramatology : Jacques Derrida

• Post Colonialism : Leela Gandhi

• Nation and Narration : Ed. H.J. Bhabha

• Media and Cultural Studies keyworks – Ed. Meenakshi Gigi Durhan & Douglas

Kellner

• Feminist Review Journal : on line

• Cultural Theory and Popular Culture : John Stroey

• Culture & Society : Raymond Williams

• Journal of Consumer Culture : on line

• Journal of Popular Culture : on line

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4022 % vè;;u % i¼fr;k¡

• lajpukokn vkSj fpÉ'kkL=k] lkL;wj] ysohL=kkl] jksykackFkZ] vacrksZ bdks]

• mÙkjlajpukokn & nsfjnk] ykdka] iwQdks

30

• ekDlZokn % ywbZ vYFkqlj] tkWu fiQLosQ] gScjekl

• L=khRooknh fparu

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• Literatry Theory today : Pramod K. Nayyer • Souli cs of Televsion Johm. Fr. • Towards a Semotic inquarty into TV Message : Cumber to Eco • Writing Degree Zero Raland Barthes • The Diologic Imagination : Mikkaul Bakhin

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4023 % ikWiwyj laLÑfr ds :i (i=k&if=kdk,¡] fiQYesa] Vhoh] jsfM;ks] baVjusV vkfn ij miyCèk :i)

• jk"Vª] xzke] NksVs uxj] cktkj ds Lisl

• vfLerk % tkxj.k] :ik;u] vfHkO;fDr ds :i % tsaMj vkèkkfjr] Lefr] tkfrewyd]

èkeZewyd

• oSèkrk ds iz'u

• opZLo vkSj vLohdkj ds eqís] foe'kZ dk fuekZ.k

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• Cultural Theory and Popular Culture : John Stroey

• Culture & Society : Rasmound Willions

• Cultural Studies – Chris Barker

• Cyltural Studies and Discours Analysis – Chris Barker and D. Galasini.

• Journal of Consumer Culture : on line

• Journal of Popular Culture : on line

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4024 % ifj;kstuk dk;Z

• fdlh ,d i=k&if=kdk] fiQYe] jsfM;ks] Vh-oh- dk;ZØe ;k baVjusV lkexzh dks osaQnz

cukdj ifj;kstuk dk;Z A

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

31

(C) fodYi % vuqokn vè;;u

iz'ui=k & 4031 % vuqokn ds izdk;Z • vuqokn dh lkekftd] lkaLÑfrd Hkwfedk] vuqokn&fØ;k,¡ vkSj egRoiw.kZ

voèkkj.kk,¡

• HkweaMyhdj.k ds nkSj esa vuqokn] miyCèk :i] vuwfnr lkexzh dh leh{kk

• varjHkk"kh; lapkj ds :i esa miyCèk :i] vuwfnr lkexzh dh leh{kk]

f}Hkkf"kdrk] cgqHkkf"kdrk vkSj vuqokn

• ehfM;k {ks=k esa fo'ks"khÑr] lkfgfR;d vuqokn O;kikj {ks=k esa

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• vuqokn foKku && MkW- uxsUnz

• dkO;kuqokn fl¼kar leL;k,¡ &

• vuqokn foKku % fl¼kar flf¼ % vo/s'k eksgu xqIr

• vuqokn foKku && xkxhZ xqIrk

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4032 % vuqokn vè;;u bfrgkl

• izkphu ijaijk] bfrgkl vkSj i`"BHkwfe] vuqokn vè;;u dk bfrgkl] vuqokn&fl¼kar] vuqokn dh jktuhfr]

• vuqokn ds vkn'kZ :i] izeq[k cglsa] vuqokn % fl¼kar vkSj vkèkkjHkwr fo"k;

• vkèkqfud iz[;kr vuqokn deZ_ vuqokn izfØ;k] Hkkf"kd fo'ys"k.k] varj.k vkSj

iquxZBu] vuqokn] :ikarj.k vkSj feJ.k ds u, :i_

• nqHkkf"k;k deZ] vk'kq vuqokn] ;kaf=kd vuqokn] daI;wVj vuqokn] vuqokn&;ksX;

ikB ds fo'ys"k.k ds vkèkkj vkSj ikBksa dk Js.kh foHkktu]

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- vuqokn dyk] MkW- ,u-bZ- fo'oukFk v;~;j

2- vuqokn dk Hkkf"kd fl¼kar % ts-lh- dSViQksMZ

3- vuqokn foKku % fl¼kar ,oa vuqiz;ksx % MkW- uxsanz

32

4- vuqokn % fl¼kar vkSj leL;k,¡ % MkW- johanzukFk JhokLro

5- vuqokn % fl¼kar vkSj iz;ksx % th- xksihukFku -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4033 % vuqokn fl¼kar

• vuqokn ds vkStkj] iqujh{k.k voèkkj.kk vkSj fofèk;k¡]

• lzksr Hkk"kk dh voèkkj.kk vkSj rS;kjh] y{; Hkk"kk dh voèkkj.kk vkSj rS;kjh]

• 'kCndks'k dh Hkwfedk] ikfjHkkf"kd 'kCnkoyh dh leL;k

• fo'ks"khÑr vuqokn] lkfgfR;d vuqokn

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- oSKkfud lkfgR; ds vuqokn dh leL;k,¡ % MkW- HkksykukFk frokjh 2 cSadksa esa vuqokn dh leL;k,¡ % HkksykukFk frokjh] Jhfuokl f}osnh

3- iz'kklu esa jktHkk"kk fganh % MkW- dSyk'kpanz HkkfV;k

4- if'pe esa vuqokn&dyk ds ewy lzksr % MkW- xkxhZ xqIr] fo'oukFk xqIr

5- Approches to Translation : Peter New Mark

6. Essay on the Principle of Translation : A.F. Tylor

7. Translation and Interpreting : R. Gargesh, K.K. Goswami -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4034 % ifj;kstuk dk;Z

fdlh ,d ikB dk vuqokn (vfèkdre 50 i`"B)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(D) fodYi % eè;dkyhu fganh&lkfgR;

iz'ui=k % 4041 % eè;dkyhu fganh lkfgR; dh voèkkj.kk

• fganh lkfgR; ds eè;dky ds lanHkZ esa jkepanz 'kqDy] gtkjh izlkn f}osnh vkSj

jkefoykl 'kekZ dk fparu] eè;dkyhu (lkSan;Zn`f"V] LFkkiR;] fp=k] laxhr] dyk)

^yksd* dh voèkkj.kk] lkekftd laLÑfr ifjorZu dh voèkkj.kk] HkfDr vkanksyu]

jpukdkjksa dk egRoØe

• eè;dkyhu dkO;&Hkk"kkvksa dk lkfgfR;d oSf'k"V~; (czt] voèkh] jktLFkkuh]

lèkqDdM+h] eSfFkyh ds lanHkZ esa)] dkO; :i (izcaèk] eqDrd] izxhr)] eè;dkyhu lkfgR; dh izkekf.kdrk dk loky] dFkkud :f<+;k¡ vkSj dfo&izflf¼;k¡

33

• njckj] yksd vkSj laiznk;] lkfgR; dh njckjh vkSj yksdfu"B èkkjk] eè;dkyhu

lkfgR; ds 'kkL=kh; fparu dk Lo:i

• eè;dkyhu lkSan;Z&n`f"V (LFkkiR;] fp=kdyk] laxhr ls lkfgR; dk lacaèk)] HkfDr

vkanksyu % mÙkj vkSj nf{k.k] fganw&eqfLye] L=kh&iq#"k] tkfr vkSj o.kZ] eè;dkyhu

okXxs;dkjksa dk lkfgR;] mÙkj Hkkjrh; 'kkL=kh; laxhr dh izpfyr cafn'ksa vkSj cztHkk"kk

fopkj.kh; fcanq

• lkekftd bfrgkl ds lanHkZ esa eè;dkyhu fganh lkfgR;

• fganh Hkk"kk dk vkjEHk

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• eè;dkyhu cksèk vkSj lkfgR; % gtkjhizlkn f}osnh

• fganh lkfgR; dk vrhr & fo'oukFk feJ

• rqylhnkl vkSj mudk ;qx && MkW- jkefoykl 'kekZ

• fganh lkfgR; dk bfrgkl && jkepanz 'kqDy

• Medieval India : The Study of Civiliazation – Irfan Habi

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k & 4042 % eè;dkyhu njckjh ijEijk dk lkfgR;

• fo|kifr & dhfrZyrk] ds'konkl

• xax] fHk[kkjhnkl] in~ekdj] nhun;ky fxfj] fxjèkj dfojk;

• Hkw"k.k] efrjke] jlyhu

• nso] lsukifr

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• vehj [kqljks & laik- xksihpan ukjax

• fo|kifr

• izsek[;ku

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

34

iz'ui=k & 4043 % eè;dkyhu lkfgR; dh yksdfu"B ijEijk

• vehj [kqljks

• fo|kifr & inkoyh] dchj] ukud] ea>u] tk;lh & dUgkor] rqylh

• ehjk] lwjnkl] lqUnjnkl

• cksèkk] Bkdqj] vkye] f}tnso] jl[kku

• ehj] xkfyc] uthj vdcjkcknh

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• uthj vdcjcknh xzaFkkoyh && laik- uthj eqgEen

• ehj % laik- izdk'k iafMr

• xkfyc % laik- izdk'k iafMr

• dfork dkSeqnh % laik- jkeujs'k f=kikBh] (mnwZ] fganh [kaM)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k&4044 % ifj;kstuk&dk;Z

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(E) fodYi % vkèkqfud tulapkj ekè;e vè;;u

iz'ui=k 4051 % tulapkj ekè;eksa dk fodkl

• tulapkj izfØ;k ds ewyrÙo % rduhd dk fodkl] tulapkj dh voèkkj.kk,¡

,oa izdk;Z % izeq[k lS¼kafrfd;k¡ (,MksuksZ] eSDywgu] jseaM fofy;El] cksfnZ;w] tkWu

fiQLosQ] lkjk feYl bR;kfn)

• Hkkjr esa lapkj ekè;eksa dk fodkl

fizaV % izFke pj.k % lqèkkj ;qx] f}rh; pj.k % Lokèkhurk&Lons'kh&la?k"kZ]

r`rh; pj.k % 1947 ds ckn fodkl dh leL;k,¡

jsfM;k s % izFke pj.k % vktknh ls iwoZ] f}rh; pj.k % vktknh ds ckn dh leL;k,¡

35

• Vh-oh- o baVjusV % izFke pj.k % fodklewyd_ f}rh; pj.k % Hkwe.Myhdj.k

vkSj

rhljk pj.k % Hkwe.Myhdj.k vkSj O;kolkf;drk dk pj.k & lkbcj Lisl

vkSj tulapkj

• tulapkj % m|ksx ds :i esa vkfFkZdh

fizaV dh vkfFkZdh dk pØ % izlkj.k la[;k & ikBd la[;k ds bysDVªkWfud

ekè;eksa dk pØ

ekè;eksa ds LokfeRo dk :i

Økl vksujf'ki dUots±l

,iQ-Mh-vkbZ- izos'k

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• lapkj ekè;eksa dk oxZ pfj=k jesaM fofy;El

• iwathokn vkSj lwpuk ;qx % laik- eSDpsLuh oqM

• laLÑfr fodkl vkSj lapkj Økafr & ih-lh- tks'kh

• fganh i=kdkfjrk % Ñ".kfcgkjh feJ

• Hkkjrh; lekpkj i=kksa dk bfrgkl & tsizQh jksfcUl

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4052 % lekpkj&fuekZ.k vkSj izlkj.k (fizaV] Vh-oh-] baVjusV vkfn ds lanHkZ esa )

• lekpkj dk Lo:i % lekpkj&ladyu] fuekZ.k (lHkh ekè;eksa ds lanHkZ esa)

• laiknu&izfØ;k

laiknu foHkkx ds eap ,oa izdk;Z (lHkh ekè;eksa ds lanHkZ esa) izsl&fofèk]

fMtkbfuax

• foKkiu vkSj tulaioZQ

• izlkj.k&izfØ;k % ekosZQfVax foHkkx ds izdk;Z

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• lk{kkRdkj % fl¼kar vkSj O;ogkj % jke'kj.k tks'kh

• Vhoh fjiksfV±x & iq"; izlwu oktis;h

36

• iVdFkk ys[ku % euksgj';ke tks'kh

• iVdFkk ys[ku % eUuw HkaMkjh

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4053 % tulapkj ,oa vè;;u izfofèk;k¡

• lekpkj&ys[ku % lekpkj&lkexzh fofoèk :i] iQhpj] vxzys[k] lk{kkRdkj] dkWye&ys[ku] O;kolkf;d lkexzh&ys[ku] foKkiu&ys[ku

• dgkuh] iVdFkk ekè;e leh{kk (flusek] Vh-oh-] v[kckj ds lanHkZ esa)

• ehfM;k vè;;u dh izfofèk;k¡ (izkstsDV ys[ku ds lanHkZ esa)] lajpukoknh izfofèk]

mÙkj&lajpukoknh izfofèk] fpg~u'kkL=kh; izfofèk

• lkaLÑfrd vè;;u i¼fr;k¡] L=khRooknh vè;;u i¼fr;k¡

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• Many Voices : One World : Macbride Commission Report (UNO)

• The Visual Culture Reader: Ed. Nicholas Mirzeoff

• Media Research Techonologies – Arthur Asa Berger

• Qualitalive Methodologies for Mass Communication Research : Klaus Bruhn &

Nicholos W Jankowski

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4054 % ifj;kstuk&dk;Z

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(F) fodYi % Hkk"kkfoKku

iz'ui=k % 4061 % fganh Hkk"kk dh lajpuk

1 % fganh % lkekU; ifjp;

• fganh dk tuinh;] jk"Vªh; vkSj varjjk"Vªh; lanHkZ

• ekud fganh vkSj fganh dh {ks=kh; cksfy;k¡

37

• lafo/ku esa fganh dk LFkku

2 % èofu&lajpuk

• fganh dh Loj rFkk O;atu èofu;ksa dk oxhZdj.k

• fganh esa v&yksi dh leL;k

• fganh dh ewèkZU; mfR{kIr èofu;ksa (M+ vkSj <+) dh leL;k

• fganh esa egkizk.k O;atu èofu;ksa dh leL;k

• fganh esa ukflD;] vuqLokj vkSj vuqukfldrk dh leL;k

• fganh Lofue O;oLFkk % [k.M~; vkSj [k.Msrj

3 :i] 'kCn vkSj in

• :i dh ladYiuk

• :fie dh ladYiuk

• 'kCn % 'kCn vkSj vFkZ dk lacaèk

• 'kCn&fuekZ.k dh vko';drk vkSj izfØ;k

• 'kCn ds izdkj

• 'kCn&oxZ

• in dh ladYiuk

4 okD;&lajpuk rFkk izksfDr&fo'ys"k.k

• okD; dk Lo:i

• okD; dh lajpuk

• okD;kRed ;qfDr;k¡

• fudVLFk vo;o&fo'ys"k.k

• okD; ds izdkj % jpuk dh n`f"V ls & lkèkkj.k] feJ] la;qDr

• vFkZ dh n`f"V ls & fu'p;kFkZd] vkKkFkZd] foLe;kfncksèkd lacksèkuewyd]

fouezrkewyd

• izksfDr dk Lo:i

• izksfDr&fo'ys"k.k

5 % vFkZ&lajpuk

• vFkZ dh izd`fr

38

• i;kZ;rk

• vusdkFkZrk

• foykserk

• okD;&Lrj ij vFkZ&foospu

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- fganh Hkk"kk dk bfrgkl % èkhjsanz oekZ

2- fganh Hkk"kk % Lo:i vkSj fodkl % dSyk'kpanz HkkfV;k

3- fganh 'kCnkuq'kklu % fd'kksjh nkl oktis;h

4- fganh O;kdj.k % dkerk izlkn xq#

5- fganh Hkk"kk % gjnso ckgjh

6- fganh Hkk"kk lajpuk ds fofoèk vk;ke % johanzukFk JhokLro

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4062 % lekt&Hkk"kkfoKku

• 1 lekt&Hkk"kkfoKku dk Lo:i

Hkk"kkfoKku vkSj lektHkk"kkfoKku

lkekftd lanHkZ vkSj Hkk"kk&oSfoè;

• 2 Hkk"kk vkSj laidZ

f}Hkkf"kdrk vkSj cgqHkkf"kdrk

dksM&feJ.k vkSj dksM&ifjorZu

fiftu vkSj fØ;ksy

Hkk"kk}Sr

• 3 Hkk"kk&fu;kstu rFkk Hkk"kk&fodYiu

Hkk"kk&fu;kstu dh vo/kj.kk

ekudhdj.k vkSj vk/qfudhdj.k

Hkk"kk&fodYiu % iz;ksDrklkis{k fodYiu

iz;ksxlkis{k fodYiu && iz;qfDrlkis{k

Hkwfedklkis{k

39

• 4 Hkk"kk vkSj lkekftd lanHkZ

lacks/u&'kCnkoyh

fj'rs&ukrs dh 'kCnkoyh

jax&'kCnkoyh

• 5 lekt vkSj laLÑfr

Hkk"kk vkSj lekt

fganh Hkk"kkbZ lekt dk Lo:i vkSj {ks=k

tkrh; xBu dh izfØ;k vkSj Hkk"kkbZ lekt

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- fganh Hkk"kk dk laf{kIr bfrgkl % HkksykukFk frokjh

2- Hkk"kk'kkL=k dh :ijs[kk % mn; ukjk;.k frokjh

3- Hkk"kk (fganh vuqokn) ySuMZ Cywe iQhYM

4- Hkk"kk foKku dh Hkwfedk % nsosanzukFk 'kekZ

5- Hkk"kk foKku % HkksykukFk frokjh

6- vuqiz;qDr Hkk"kk foKku % fl¼kar vkSj iz;ksx % johanzukFk JhokLro

7- fganh Hkk"kk dk bfrgkl % èkhjsanz oekZ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4063 % Hkk"kk&f'k{k.k

• Hkk"kkfoKku vkSj Hkk"kk&f'k{k.k %

vuqiz;qDr Hkk"kkfoKku vkSj Hkk"kk&f'k{k.k dk laca/

Hkk"kk fo'ks"k dk O;kdj.k vkSj 'kSf{k.k O;kdj.k

Hkk"kk&vtZu] Hkk"kk vf/xe vkSj Hkk"kk&f'k{k.k

• Hkk"kk&f'k{k.k vkSj Hkk"kk

ekr`Hkk"kk

ekr`Hkk"kk&ladYiuk] vFkZ vkSj egÙo

ekr`Hkk"kk&f'k{k.k ds mís';

40

vU; Hkk"kk (f}rh; Hkk"kk)

f}rh; Hkk"kk % ladYiuk] vFkZ vkSj egÙo

f}rh; Hkk"kk&f'k{k.k ds mís';

f}rh; Hkk"kk&f'k{k.k dh izfØ;k

ekr`Hkk"kk rFkk f}rh; Hkk"kk ds vf/xe vkSj f'k{k.k esa vk/kjHkwr

fHkUurk,¡

fons'kh Hkk"kk

fons'kh Hkk"kk % ladYiuk] vFkZ vkSj egÙo

Ekkè;e ds :i esa Hkk"kk

• ikB&fu;kstu % fl¼kar vkSj izfØ;k

ikB&fu;kstu dk vFkZ vkSj egÙo

ikB&fu;kstu dh vko';drk

ikB&fu;kstu dh rduhd

ikB ds izdkj

ikB&ladsr&fuekZ.k dh izkjafHkd vko';drk,¡

nSfud ikB&;kstuk

fofo/ ikBksa ds ikB&fu;kstu dh izfØ;k

• vU; Hkk"kk&f'k{k.k dh izeq[k fof/;k¡

O;kdj.k&vuqokn fof/] izR;{k fof/

lajpuk&fof/ rFkk Jo.k&Hkk"k.k&fof/

vU; Hkk"kk&f'k{k.k dh lefUor fof/

• Hkk"kk&ewY;kadu rFkk ijh{k.k

Hkk"kk&f'k{k.k vkSj =kqfV&fo'ys"k.k

ewY;kadu rFkk ijh{k.k dh ladYiuk

Hkk"kk&ijh{k.k ds izdk;Z

Hkk"kkbZ ijh{k.kksa ds izdkj

ijh{k.k&fuekZ.k ds vk/kjHkwr fl¼kar

oLrqfu"B ijh{k.kksa dk fuekZ.k rFkk mi;ksx

vPNs ijh{k.k dh fo'ks"krk,¡

Hkk"kkbZ dkS'kyksa dk ijh{k.k % Jo.k] Hkk"k.k] okpu] ys[ku rFkk vU; :i

41

lkfgfR;d fo/kvksa rFkk laLÑfr dk ijh{k.k

ewY;kadu ds izdkj

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- Hkkjr ds izkphu Hkk"kk ifjokj vkSj fganh % jkefoykl 'kekZ

2- Hkkjr dh Hkk"kk leL;k % jkefoykl 'kekZ

3- fganh Hkk"kk dk laf{kIr bfrgkl % HkksykukFk frokjh

4- Hkk"kk'kkL=k dh :ijs[kk % mn; ukjk;.k frokjh

5- Hkk"kk (fganh vuqokn) ySuMZ Cywe iQhYM

6- Hkk"kk foKku dh Hkwfedk % nsosanzukFk 'kekZ

7- Hkk"kk foKku % HkksykukFk frokjh

8- vuqiz;qDr Hkk"kk foKku % fl¼kar vkSj iz;ksx % johanzukFk JhokLro

9- fganh Hkk"kk dk bfrgkl % èkhjsanz oekZ

10- fganh Hkk"kk % Lo:i vkSj fodkl % dSyk'kpanz HkkfV;k

11- fganh 'kCnkuq'kklu % fd'kksjh nkl oktis;h

12- fganh O;kdj.k % dkerk izlkn xq#

13- fganh Hkk"kk % gjnso ckgjh

14- fganh Hkk"kk lajpuk ds fofoèk vk;ke % johanzukFk JhokLro

15- Hkk"kk vkSj cksyh % ,d laokn % vkj-ds- vfXugks=kh

16- Hkk"kk cgqHkkf"kdrk vkSj lekt % vkj-ds- vfXugks=kh

16- One Language Two Scripts : Cristopher King

17. Hindi Nationalism : Alok Rai

18. The Hindi Public Sphere (1920-1940) : Francesca Orsini 19. Colloquial Hindi : The Complete Course for Beginners : Tej K. Bhatia

20. Hindi Phonetic Reader : Omkar N. Koul

21. Modern Hindi Grammar : Omkar N. Koul

22. Outline of Hindi Grammar : R.S. McGregor

23. Semantics : F.R. Palmer

24. Sociolinguistic Theory : J.K. Chambers

25. Translation and Interpreting : R. Gargesh & K.K. Goswami

26. Applied Linguistic : R.N. Srivastava

27. Linguistics : An introduction to Language and Communication : A.

Akmajian,R.A. Demers, A.K. Farmer, R.M. Harnish

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

42

iz'ui=k % 4064 % ifj;kstuk dk;Z -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

(G) fodYi % vkèkqfud ¯gnh&lkfgR;

iz'ui=k % 4071 % vkèkqfudrk dh ;k=kk

• vkèkqfud] vkèkqfudrk] vkèkqfudhdj.k] mÙkj vkèkqfudrk

• yksd ls tu dk laØe.k

• lkaLÑfrd iwath] lkaLÑfrd laLFkku

• lkaLÑfrd mRiknu] vkèkqfud dyk&:i (pk{kq"k] n`';&JO;)

• xk¡o] 'kgj] lekt vkSj lkfgR;

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• The subject of Modernity - Anthony J. Casscardi

• The Constitution of Society : Anthony Giddens

• The Cousequences of Modernity Anthony Giddens

• The Class Struggle Urban Contradictions : M. Castells

• The City & Grassroots : M. Castelles.

• vkèkqfudrk vkSj vkèkqfudhdj.k && jes'k dqaryes?k

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4072 % vkèkqfud fganh&lkfgR; dh fo'ks"krk,¡

• vkSifuosf'kd nkSj vkSj fganh Hkk"kk tu{ks=k] iQksVZ fofy;e dkWyst] fganh

lkfgR; lEesyu] ukxjh izpkfj.kh lHkk] fganh dh cglsa

• Hkkjrsanq eaMy] f}osnh ;qx] ljLorh] lqèkkjokn] jk"Vªokn] lkezkT;okn&fojksèk]

if'pe ds fopkj&vkanksyu dk izHkko] izkP;okn

• izxfr'khy vkanksyu] jk"Vªokn vkSj izxfr'khyrk ds iz'u

• mÙkj&vkSifuosf'kd fganh&lkfgR;

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• Hkk"k.k fganh lkfgR; lEesyu laik- Reports Hkk

43

• jLlkd'kh % ohjHkkjr ryokj

• egkohj izlkn f}osnh vkSj fganh uotkxj.k &&jkefoykl 'kekZ

• Hkkjrsanq vkSj mudk ;qx % jkefoykl 'kekZ

• Hkkjrh; lkfgR; dk lesfdr bfrgkl & MkW- uxsUnz

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4073 % vkèkqfud Hkkjrh; lkfgR; dk lanHkZ

• lkaLÑfrd bdkbZ ds :i esa Hkkjr

• cgqHkkf"kdrk] cgqlkaLÑfrdrk

• Hkkjrh; lkfgR; dh voèkkj.kk

• Hkkjrh; Hkk"kkvksa ls pqus gq, vuwfnr ikB

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• Hkkjrh; lkfgR; dk lesfdr bfrgkl && MkW- uxsUnz

• ledkyhu Hkkjrh; lkfgR; if=kdk (lkfgR; vdkneh dh iQkbyas)

• laLÑfr ds pkj vè;k; && jkeèkkjh flag fnudj

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4074 % vkèkqfud fo'o&lkfgR; (fganh esa vuwfnr)

• vk[;ku ds :i esa ifjorZu

• ;wjksih; lkfgR;

• iwohZ lkfgR;

• ySfVu vesfjdh lkfgR;] vizQhdh lkfgR;

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

44

(H) fodYi % fganh dk yksd&lkfgR;

iz'ui=k % 4081 % yksd dh voèkkj.kk vkSj vuqlaèkku izfofèk

• yksd dh u`rRo'kkL=kh;] ,FkuksxzkWiQh] yksd euksoSKkfud rFkk lekt'kkL=kh;

O;k[;k

yksd&ekul vkSj eqfu&ekul

• fganh yksd&lkfgR; % vè;;u vkSj vuqla/ku dh izfof/

losZ{k.k

ladyu

• yksd&lkfgR; dk vè;;u] fo'ys"k.k vkSj ewY;kadu

• Hkkjr esa yksd&lkfgR; laca/h vè;;u vkSj vuqla/ku

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- yksd dk vkyksd % la- ih;w"k nfg;k

2- yksd % la- ih;w"k nfg;k

3- yksd&lkfgR; foKku % MkW- lR;sanz

4- yksd&lkfgR; dh Hkwfedk % MkW- èkhjsanz oekZ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4082 % yksd&laLÑfr ds vax vkSj mldh vfHkO;fDr;k¡

• Hkk"kk % 'kCn lkeF;Z] eqgkojs vkSj yksdksfDr;k¡

• lkfgR; % vuqHkwfr o vfHkO;fDr dk n'kZu

• laxhr % Nan] rky] y;] ok|_ Hkk"kk vkSj laxhr dk vUrLlaca/

• thou&n'kZu % yksd /eZ] yksdkpkj] yksd fo'okl] yksdksRlo

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

1- ijaijk'khy yksd&ukV~; % txnh'kpanz ekFkqj

2- Hkkjrh; yksd&lkfgR; % ';ke ijekj

45

3- yksd&lkfgR; ds izfreku % MkW- dqanuyky mizsrh

4- lkfgR; fl¼kar % jke voèk f}osnh

5- yksd&lkfgR; dh lkaLÑfrd ijaijk % euksgj 'kekZ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4083 % fganh {ks=k] yksd 'kSfy;k¡ vkSj yksd&lkfgR; ds

fofo/ :i

• yksdHkk"kk] ifjfuf"Br Hkk"kk] ekud Hkk"kk dh izÑfr vkSj Lo:i] fganh dh xzkeh.k

'kSfy;k¡ vkSj mudk Hkkf"kd oSf'k"V~;

• yksdxhr nsohxhr]tUe&laca/h] laLdkj xhr]fookg&laca/h]½rq xhr] e`R;q&laca/h] Je xhr

• d- JO; yksdxkFkk] yksd&vk[;ku] iaMokuh] vkYgk bR;kfn

• [k- n`'; yksd/ehZ ukV~; ijaijk % yksdukV~; 1- jkeyhyk 4- dOokyh

2- jklyhyk 5- pkjcSr

3- ukSVadh] Lok¡x] lkaxhr 6- ukr bR;kfn 7- fcnsfl;k

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph 1- Culture as Paraxis : Zygmunt Bauman

2. Archaeology and Folklore : Amy Gazin-Schwartz & Cornelins J. Holtorf (Edt)

3. Theory and History of Folklore : Vladimir Propp

4. Folklore, Myths and Legends : Donna Rosenberg

5. Folk Culture in India : S.P. Pandey, Awadhesh Kumar Singh

6. Folk Culture of Manipur : Dr. M. Kirti Singh

7. An Outline of the Cultural History of India : Syed Abdul Latif

8. Malabar and its Folk : T.K. Gopal Panikkar

9. Facets of Indian Culture : Dr. P.C. Muraleemadhavan (Edt.)

10. Mirrors of Indian Culture : Krishna Murthy

11. Varia Folklorica : Alan Dundes (Edt.)

12. Folkways in Rajasthan : V.B. Mathur

13. Folktales of U.P. Tribes : Amir Hasan & Seemin Hasan

14. Indian Folk tales of North-East : Tamo Mibang, P.T. Abrahan

15. Traditions of Indian Folk Dance : Kapila Vatsyayan

16. Many Ramayana : Richman

17. Folk Life : (Journal)

46

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4084 % ifj;kstuk dk;Z

(I) fodYi % vfLerk vkSj lkfgR;

iz'ui=k % 4091 % vfLerk voèkkj.kk,¡ vkSj fl¼kar • vfLerk dh voèkkj.kk,¡ vkSj fl¼kar] vfLerk&fuekZ.k dh izÑfr

• Le`fr] bfrgkl vkSj vfLerk]

vfLerk vkSj lÙkk]

èkeZ vkSj vfLerk

• vfLerk vkSj jk"Vª

HkweaMyhdj.k vkSj vfLerk

• O;fDr&vfLerk vkSj lkewfgd vfLerk

gkf'k, dh vfLerk,¡

vYila[;d vfLerk,¡

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph • New Social Movements : A Theorilical Approach - M Melluci.

• The Kristieva Reader : Ed. T.S. Kuhn

• Revolution in Poetic Lananguage – Julieva Kristieva.

• Feminist Cultural Theory Process and Production : Ed. Beverly Skeggs.

• The Orginating Patriarchy – Sylvia Walby

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4092 % tsaMj&vfLerk vkSj lkfgR; • tsaMj dh voèkkj.kk] L=khRooknh fpardksa dh voèkkj.kk,¡

• tsaMj vfLerk vkSj ;kSu&vfLerk] fotsrk] lÙkk

• tsaMj] Hkk"kk vkSj lkfgR;

• jpukvksa dk pquko f'k{kd bu fcanqvksa dks è;ku esa j[kdj djsaA blesa nks

jpuk,¡ pquh tkuh pkfg,A

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph • Feminist Thought : A Comprehensive Introductions – Tony Rosemary

• L=kh misf{krk % fleksu n oqvk

• A Vindcalion of The Rights of Women : Mary Wollstoncraft.

47

• The Subjection of Women : JS Mill

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4093 % nfyr vfLerk vkSj lkfgR;

• vacsMdj vkSj mÙkj vacsMdj fopkj

• nfyr vkanksyu vkSj nfyr lkfgR;

• nfyr lkfgR; vkSj Hkk"kk

• Ikzfro"kZ nks jpukvksa dk pquko fd;k tk,xkA ftudk vè;;u mi;qZDr

fcanqvksa ds lanHkZ esa fd;k tk,xkA

izLrkfor lgk;d xzaFk lwph

• nfyr lkfgR; fo'ks"kkad % gal if=kdk

• vEcsMdj lexz Hkkjr ljdkj dk izdk'ku

• twBu && vkseizdk'k okYehfd

• esjk cpiu esjs daèkksa ij && ';ksjkt flag cspSu

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

iz'ui=k % 4094 % ifj;kstuk&dk;Z -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------