ix , x q.papers.docx · web viewततश च स स ध व भर त श श र ष क त...

67
ककककककककककककककककक ककककककककक-कककककक: ककककक-ककककककककककककक-1. पपपपपप पपपपपपपपपपपपप पपपपपपपपपपपप (SA - 1) पपपपपपप : पपपप (IX) कककककककककक - 90 पपपपप - पपपपपपपपप कककक - कककककककककक (3.00 Hrs.) प पपपपप - पपपपप पपपपपपपप (10 पपपपपप) 1.(प) पपपपपपपपपप पपपपपपपपप पपपपपपप पपपपपपपपप पपपपपप कककककककककककक कककक कककककककक : कक कककक कककककककक कककककक ककककक कककककककक ककककककककककक : कककककककक क ककक: ककककककक ककक ककककक ककककककक क क ककक कककककक कककककककक कककक कककककककक ककक ककक ककककककककक कककककककककककककककक, कककककककककककककककक , कककककककककक , ककककककककक क कककककक ककककककककककक: क कककककककक ककककककककक ककककककककक ककक कककक कक: कककककककक ककककककककक ककककक कककककककककककक ककककक प) पपपपपप पपपपपप- 1 X 2 = 2 1 ननननननननन - . ककककककक ककककककककककक ककककककक कककककक ककककक क ककककक - ककककक-कककककककक - 15 कककककक क ककककक - ककककककककक ककककककक - 15 कककककक क ककककक - कककककककककककककककककककक - 30 कककककक क ककककक - कककक-कककककककक - 30 कककककक पपपपप 90 पपपपपप . ककककककक ककककककककककक ककककक 17 कककककककककककक ककककक कककककककक कककककककककक

Upload: others

Post on 25-Feb-2020

9 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

कनदरीयवि�दयलयः बङगलर-समभाग:आदरश�-परशनपवि�का-1.

परथम सङकलनातमक मलयाङकनम (SA - 1) ककषया : नवमी (IX)

परणाा�ङकः - 90 विवषयः - ससकतम समयः - होरा�यम (3.00 Hrs.)

 

क खणडः - अपठि त अवबोधनम (10 अङकाः)

1.(क) अधोलिलखिखतम अनचछद पठि तवा परशनान उततरत पय�टन रोमाञचकारी भ�वि+ । विपरयजन: सह क+ पय�टनम आननद ददावि+ । पय�टनन जञान�दधि2: मनोरजन च भ�+: । अनयचच य+ स�य दशय+ अनभय+ च ++ जञान सथि:र+र भ�वि+ । पय�टनन �य दरश वि�दरशाना दरश�नीय:ानाना, भोजयपदारथाा�ना , �षभषारणाा , उतस�ाना च जञान परापसयाम:। पय�टन उदयोगन भार+रशासन पया�प+ धन लभ+ । अ+: इमम उदयोग �ध�यिय+ रशासन परयतनरशीलम असतिस+ ।अ) एकपदन उततरत- 1 X 2 = 2 1. पय�टन उदयोगन भाअ+रशासन पया�प+ विकम लभ+ ? 2. विकम रोमाञचकारी भ�वि+ ? आ) परण1वाकयन उततरत- 2 X 2 = 4 1. कीदअरश जञान सथि:र+र भ�वि+ ? 2. पय�टनन �य किक विकम जञान परापसयाम: ?

इ) विनद4शानसारम उततरत- 1 X 4 = 4

1

विनदHरशाः - १. असतिसमन परशनप� चत�ारः खणडाः सनतिन+

क खणडः - अपठिO+-अ�बोधनम - 15 अङकाः

ख खणडः - रचनातमक काय�म - 15 अङकाः

ग खणडः - अनपरयकतवयाकररणाम - 30 अङकाः

घ खणडः - पठिO+-अ�बोधनम - 30 अङकाः

आहतय 90 अङकाः

२. असतिसमन परशनप� आहतय 17 मखयपरशनाः सनतिन+ । स�H परशनाः अविन�ाया�ः ।

३. परवि+खणड उततराणिरणा परदतताया पररथाक उततरपसतिस+काया लखनीयाविन ।

४. परतयक खणडम अयिधकतय उततराणिरणा एकसतिसमन :ान करमरणा लखनीयाविन ।

1. समानारथा�क पद चिचत�ा चिलख+- परवास : = ………… अ) परयतन: आ) आननदम इ) पय�टनम ई) उदयोगम 2. वि�लोमारथा�क पद चिचत�ा चिलख+- असथि8रम X ………. अ) रोमाञचकारी आ) सथि:रम इ) रशासनम ई) इमम 3. सथि:र+र जञानम अनयो: वि�रशषरणा विकम ? अ) जञानम आ) �ध�यिय+म इ) क+म ई) सथि:र+रम 4. अनचछदसय क+ उचिच+ रशीष�क चिचन+- अ) पय�टन हाविनकारकम आ) पय�टन जञानदायक लाभदायक च इ)पय�टन रशासनसय ए� काय�म

1.(ख) अधोलिलखिखतम पदय पठि तवा परशनान उततरत- 5सतयन धाय�+ पथ�ी सतयन +प+ रवि�: ।

सतयन �ावि+ �ायशच स� सतय परवि+यिa+म ॥ अ) एकपदन उततरत- ½ X 2 = 1 1. कन +प+ रवि�: ? 2. सतयन का धाय�+ ? आ) परण1वाकयन उततरत- 2 X 1 = 2 1. स�` क� परवि+यिa+ भ�वि+ ? इ) विनद4शानसारम उततरत- 1 X 2 = 2 1. समानारथा�क पद चिलख+- मारत : = …………. अ) पथ�ी आ) रवि�: इ) �ाय: ई) कोs विप न 2. शलोक ’ वावित ’ -इवि+ विकरयापदसय क+ा� क: ? ……. अ) पथ�ी आ) रवि�: इ) �ाय: ई) कोs विप न

ख खणडः - रचनातमक काय�म - 15 अङकाः2) पतररण सदश1नन विपतर परवित लिलखिखत पतरमिमदम अपरण1म असतिसत । मञजषाया: सहायन पतरलखन परण@ करत- ½ X 10 = 5

(1) …………………. रशारदा छा�ा�ास: मसर पजया: (2) ………………. साaाङग(3) ………………… अहम अ� (4) ………….. असतिसम । भ�न+: स�H +� कशचिलन: इवि+ (5) …….. । वि�चार: अयमसतिस+ य+ आगायिमविनमास असमाक ककषाया: स�H छा�ा: (6) ………………….. कनयाकमारी परवि+ गयिमषयनतिन+ । अहमविप गन+म (7)……….. । भ�न+: कपया पर�ासरशलक (8) ……… रपयकाणिरणा परषयन+ । मा� मम पररणाामा: (9) …………… । धनय�ादा: ।

2

भ�+ाम (10)………… प�: मञजषा… सदरश�न:

3. लिAतर दषटवा मञजषाया: सहायन ससकत पञA वाकयाविन लिलखत- 2 X 5 = 10

ग खणडः - अनपरयकतवयाकररणाम - 30 अङकाः4. अधोलिलखिखत परशनानाम उततराणिरण यथा नद4श विवकलपभयः लिAतवा लिलखत - 1 X 4 = 4

1)  ‘ ऋ ’ �रणा�सय उचचाररणा:ान विकम ? अ) मधा� आ) +ालः इ) कणOः ई) दन+ाः

2) ‘ घ ’ �रणा�सय उचचाररणा:ान विकम ?आ) ओaौ आ) नाचिसका इ) मधा� ई) कणOः

3) �रणा�सयोजनन पदविनमा�रणा वि�कलपभयः चिचत�ा विकरय+ाम क + अ + म + अ + ल + अ + म = .....................................

अ) कमलाम आ) कलमम इ) कामलम ई) कमलम

4) परदततरशबदसय रश2 �रणा�वि�नयास वि�कलपभयः चिचत�ा चिलख+विवचछदम = .....................................

आ) वि� + च + छ + ए + द + म आ) � + इ + च + छ + ए + द + अ + म इ) � + ई + च + छ + ए + द +म ई) � + इ + च + छ + द + म

 5. रखाङविकतपदाना सनधिJ सनधिJविवचछद वा कतवा लिलखत 1 X 5 = 5 1) ह प� ! अधययनाथ@ वि�दयालय गचछ ।

अ) अधययना + अरथा आ) अधययन + अरथा इ) अधयय + नारथा ई) अधय + यनारथा`

3

आजञाकारी ,रशकषणिरणाकपर�ासारथा`, विप+पादा:, मनय, पररणाामा:

छा�ा�ास+:, इचछायिम, विन�दनीया: , विsसहसरम ,

नदी+ीर: , उनन+: �कष: , राजकमारी , उपवि�षटा असतिस+ , चिचन+यवि+ , �कष , पषपाणिरणा , फलाविन , बहविन , सनतिन+ , सा , +सया: , कणO , रतनमाला , रशोभ+ , �ा+ा�ररणा , रशान+ , नयनमनोहर

2) गचछन विपपीचिलका योजनाना शातानयविप गचछवि+ ।अ) रश+ान + यविप आ) रश+ + अनयविप इ) रश+ानय + विप ई) रश+ाविन + अविप

3) फलोदगमः +र�ः नमराः भ�नतिन+ ।अ) फल + ओदगमः आ) फल + उदगमः इ) फलोद + गमः ई) फ + लोदगमः

4) मथयमान+ काaा+ अगनिSनरजाा1यत ।अ) अगनि|नर + जाय+ आ) अगनि|नः + जाय+ इ) अगनि|न + जाय+ ई) अगनि|नः + अजाय+

5) खनयमाना भमिमः + तोय ददावि+ ।अ) भयिम+}य आ) भयिमस+य इ) भयिम+ोय ई) भयिमस+ोय

6. कोषठ परदततभयः शबदभयः उलिAतविवभकतिY योजय वाकयसय रिरY8ानाविन परयत- 1 X 5 = 5 1) सोतसाहारणाा ...................... असाधय नासतिस+ । (नर)

अ) नराः आ) नरः इ) नरारणाा ई) नरसय2) पचिरथावया जलम अनन सभाविष+ इवि+ �ीणिरणा ...................... सनतिन+ । (रतन)

अ) रतन आ) रतनः इ) रतनाः ई) रतनाविन 3) फलाना भाररणा +र�ः ...................... भ�नतिन+ । (नमर)

अ) नमराय आ) नमराः इ) नमरा+ ई) नमरसय 4) रशील ...................... पर भषरणाम । (नर)

अ) नरारणाा आ) नरान इ) नरभयः ई) नरष 5) राजा स�प�ान ...................... वि�षरणारशम�रणाः कर समरपिप+�ान । (नीवि+रशास�ोपदरश)

अ) नीवि+रशास�ोपदरशा+ आ) नीवि+रशास�ोपदरशसय इ) नीवि+रशास�ोपदरश ई) नीवि+रशास�ोपदरशाय 7. उलिAतधातरपाणिरण लिAतवा रिरY8ानाविन परयत - 1 X 5 = 5 1. असमाक ककषाया कि�रश+ छा�ाः ...................... ।

अ) असतिस+ आ) सनतिन+ इ) सनतिन+ः ई) सन+ी 2. हयः �यम ‘ अणिभजञानरशाकन+लम ’ इवि+ नाटकम ...................... ।

अ) अपOम आ) अपOाम इ) अपOाम ई) पOामः 3.  गरीषमा�कारश मम विप+ा असमान विहमाचल-परदरश ...................... ।

अ) नषयायिम आ) नषयनतिन+ इ) नषयवि+ ई) नषयचिस 4.  अह स�मा+र ...................... ।

अ) सवि�षय आ) सवि�षय+ इ) सवि�षयस ई) सवि�षयामह 5.  स�H छा�ाः परा+ः वि�दयालय गत�ा स�गर ...................... ।

4

अ) नसयवि+ आ) नसयरथा इ) नसयामः ई) नसयनतिन+ 8. उलिAत विवभलिYयY पद मञजषातः लिAतवा रिरY8ानाविन परयत - 5 X 1 = 5

1.  ................... परिर+ः करीडाकष� आसतिस+ । (वि�दयालयसय / वि�दयालय / वि�दयालयन ) 2.  प�ी ................... सह �ायवि�हार गचछवि+ । (मा+ः / मा� / मा�ा) 3.  एषः पस+कालयः । अल ................... । (कोलाहलन / कोलाहला+ / कोलाहलसय ) 4.  स�H यिमचिलत�ा �दाम: - ॐ +सम शरी “ ................... नमः । ( गरम / गरो: / गर� / ) 5.  गङगानदी ................... पर�हवि+ । (विहमालया+ / विहमालयन / विहमालयसय )9. अधोलिलखिखतवाकयष कोषठक परदततौ परकवितपरतययौ सयोजय विवभजयवा रिरY8ानपरतित कतवा वाकयाविन पनः लिलखत । 1 X 6 = 6(अ) 1.  �ानरः �कषम ................... कद�वि+। (आ + रह + लयप) अ) आरलय आ) आरहय इ) आरोदय ई) आरढीय2.  भोजन ................... जनाः भरमनतिन+ । (खाद + कत�ा) अ) खात�ा आ) खादकत�ा इ) खाठिदत�ा ई) खाकत�ा3. सायकाल बालाः ................... उदयान गचछनतिन+ । (करीड + +मन) अ) करीड+म आ) करीडन+म इ) करीविड+म ई) करीड+मन(आ) 1.  रमरशः परवि+ठिदन अमबा पररणमय वि�दयालय गचछवि+ । (पर + नम + ........... ) 2.  बालकः द|ध पीतवा स�विपवि+ । (................... + कत�ा) 3.  भकताः रामकरथाा शरोत द�ालय गचछनतिन+ । ( शर + .................... )

घ खणडः - पठिO+-अ�बोधनम - 30 अङकाः10. अधोलिलखिखत गदयाश पठि तवा परदततान परशनान उततरत -5

विकन+ बालसय अ� रकषकः नासतिस+ । ++ किक करोयिम ? चिचरकालपाचिल+यिमम प�विनरपि�रशष नकल बालरकषाया वय�:ापय गचछायिम । +रथाा कत�ा ग+ः । ++स+न नकलन बालसमीपम उपसप�न कषरणासप�ः दषटः । सः + वयापादय खणडरशः क+�ान । अ�ान+र बरामहरणाोऽविप शरा2 गहीत�ा गहमपा�+ः । बराहमरणा दषट�ा नकलः रकतवि�चिलप+मखपादः +सय चररणाायोः अलO+ । वि�परस+रथाावि�ध + दषट�ा बालकोऽनन खाठिद+ः इवि+ अ�धाय� कोपा+ नकल वयापाठिद+�ान ।अ) एकपदन उततरत - 1/2 X 2 = 1i) कषरणासप�ः कन दषटः ? ii) नकलः क वयापादय खणडरशः क+�ान ?आ) एकवाकयन उततरत - 1 X 2 = 2

5

i) बराहमरणाः विकम अ�धाय� नकल वयापाठिद+�ान ? ii) बराहमरणाः कीदरश नकल वय�:ापय गचछवि+ ?इ) भाविषकाकाय1म - 1 X 2 = 2i) बराहमरणा दषट�ा नकलः रकतवि�चिलप+मखपादः +सय चररणायोः अलO+ । ‘ अ� अलO+ ’ इवि+ विकरयापदसय क+�पद विकम असतिस+ ?

अ) चररणायोः आ) नकलः इ) बराहमरणाम ई) दषट�ाii) ‘ प�विनरपि�रशष नकलम ’ अ� वि�रशषयपदम विकम असतिस+ ?

अ) नकलम आ) बराहमरणाम इ) पादम ई) प�विनरपि�रशषम11. अधोलिलखिखत शलोक पठि तवा परदततपरशनान उततरत- 5

काaादगनि|नजा�य+ मथयमानाद भयिमस+ोय खनयमाना ददावि+ ।सोतसाहाना नासतयसाधय नरारणाा मागा�रबधाः स��यलाः फलनतिन+ ॥

अ) एक पदन उततरत - 1/2 X 2 = 1i) कीदरशी भयिमः +ोय यचछवि+ ?

अ) मथयमानाद आ) काaा+ इ) खनयमाना ई) स��यतनाःii) क माग�रबधाः फलनतिन+ ?

अ) स�� आ) यतनाः इ) नरारणााम ई) स��यतनाःआ) परण1वाकयन उततरत - 1 X 2 = 2i) मथयमाना+ काaा+ कः जाय+ ? ii) कीदरशारणाा नरारणााम असाधय न भ�वि+ ? इ) भाविषककाय1म - 1/2 X 4 = 2i) ददावित इतयसय विकरयापदसय क+�पद विकम ?

अ) +ोयम आ) भयिमस+ोयम इ) भयिमः ई) खनयमाना ii) शलोक ‘ नरारणा ’ इतयसय वि�रशषयसय वि�रशषरणापद विकम ?

अ) असाधयम आ) नासतयसाधयम इ) स��यतनाः ई) सोतसाहानाम iii) ‘ रजालम ’ इतयसय पदसय कः पया�यः शलोक आग+ः ?

अ) +ोयम आ) भयिमः इ) यतनाः ई) अगनि|नः iv) ‘ साधयम ’ इवि+ पदसय कः वि�पय�यः अ� परयकतः ?

अ) ददावि+ आ) खनयमाना इ) स��यतनाः ई) असाधयम 12. अधोलिलखिखत नाटयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण उततरपसतिसतकाय लिलखत -5

लकषमरणाः - (वि�लोकय ) अय अयम आय�ः रामः । न, न, रपसादशयम । (समन� दषट�ा) अय +ा+ ?समन�ः - अय कमारः लकषमरणा ?भर+ः - ए�, गररयम ! आय� ! अणिभ�ादय ।लकषमरणाः - एविह एविह । आयषमान भ� (समन� �ीकषय) +ा+ ! कः अ� भ�ान ।भर+ः - अनगही+ोऽसतिसम ।

6

लकषमरणाः - कमार ! इह वि+a ! त�दागमनमाया�य विन�दयायिम ।भर+ः - आय� ! अचिचरम इदानीम अणिभ�ादयिय+यिमचछायिम । रशीघर न�दय+ाम ।लकषमरणाः - बाढम । (उपतय) यज+ आय�ः ! आय�!

 

अ) एक पदन उततरत - 1/2 X 2 = 1i) ‘ गररयम ’ इद पद कः �दवि+ ? ii) भर+ागमन रामाय कः न�दयवि+ ?आ) परण1वाकयन उततरत - 1 X 2 = 2i) भर+ः कम अचिचरम अणिभ�ादयिय+म इचछवि+ ? ii) ‘ए� गररयम ! आय�ः ! अणिभ�ादय ।’ असतिसमन �ाकय किक जी�नमलय �+�+ ?इ) भाविषक काय1म । 1 X 2 = 2i) ‘ स�सतिस+, अयषमान भ� ।’ अ� विकरयापद विकम ? अ) भ� आ) आयः इ) स�सतिस+ ई) आयषमान ii)  ‘ दषट�ा ’ इवि+ पदसय कः पया�यः अ� स�ाद परयकतः ?अ) भ� आ) �ीकषय इ) वि+a ई) उपतय 13. समलिAत पद मञजषातः लिAतवा शलोकयोः रिरY8ान परमियतवा भाव सपषटीकरत- ½ x 4 = 2

रशोक नारशय+ धय`, रशोक नारशय+ शर+म ।रशोक नारशय+ स�`, नासतिस+ रशोकसमो रिरपः ॥

भा�ः - रशोकः मनषयसय (i).................. नारशय+, रशोक: मनषयसय (ii).................. नारशय+ । ए� रशोक: मनषयसय स�` नशय+ । अ+: (iii).................. समः (iv) ............... न असतिस+ ।

मञजषा - (रश�ः, जञान, धय`, रशोकन)14. अधोलिलखिखतसय शलोकसय अनवय परयत - ½ x 4 = 2 

पचिरथावया �ीणिरणा रतनाविन जलमनन सभाविष+म । मढः पाषारणाखणडष रतनसजञा वि�धीय+ ॥

अन�यः - पचिरथावया जल अनन (v).................. (इवि+) �ीणिरणा (vi).................. (भ�नतिन+)। (विकन+) (vii).................. पाषारणाखणडष रतनसजञा (viii) .................. ।

( सभाविष+म , रतनाविन , मढ: , वि�धीय+ )

15. रखाङविकत पद आधतय परशनविनमा1रण करत- 1 X 4 = 4 i) उ2+स�भा�ः स विपतः सकारशा+ आगचछ+ ।ii) नकलसय मख पादाः च रYन वि�चिलप+ाः ।iii) �य वलकलः परिर+षटाः ।

7

iv) सव1पराणिरणष बनघभ+ः ।  मञजषा - (कन, कः, कष, कसय ) 16. अधोलिलखिखताविन वाकयाविन घटनाकरमानसार पनः लिलखत- ½ X 8 = 4 i)  अरणिरणाः शव+क+ �टफलम आन+म अकरथाय+ । ii)  शव+क+ः गरोः सकारशाद �दान अपO+ ।iii)  आरणिरणाः प� �टबीजसय अन+ः दषटम अकरथाय+ ।iv)  शव+क+ः महषHः आररणाः प�ः आसी+ ।v)  �दान अधीतय शव+क+ः अमनय+ - अह शरaः । vi)  आरणिरणाः शव+क+म आतमनः वि�षय उपाठिदरश+ ।vii)  �स++ः जगवि+ आतमा ए� स+ ।viii)  आतमजञानन स��म अवि�जञा+ जञा+ भ�वि+ ।

17. रखाङविकतपदाना शदधम अथ@ विवकलपभयः लिAतवा लिलखत- 1 X 3 = 31.  णिjपरम अविकरयमारणासय कालः विपबवि+ +दरसम । क) ठिद�स ख) चिचरम ग) रशीघरम घ) अदय2.  न नY दयिध भञजी+ । क) विनरशायाम ख) ठिद�स ग) मधयाहन घ) रा�ौ3.  त� कलाननरपम उदधतः अचिस । क) उदारः ख) अहभा�ी ग) परमरशीलः घ) दयालः 

*****आदश1-परशनपवितरका-2

विkतीय-सङकलनातमक मलयाङकनम (SA-2) कjा- नवमी (IX) , विवष : - ससकतम , अङका: 90 अवलिध: - होरातरयम

……………………………………………………………………………..खणडः क अपठिO+ा�बोधनम 10 अङकाःखणडः ख रचनातमककाय�म 15 अङकाःखणडः ग अनपरयकतवयाकररणाम 30 अङकाःखणडः घ पठिO+ा�बोधनम 35 अङकाः

विनदHरशाः (i) असतिसमन परशनप� चत�ारः खणडाः सनतिन+ । (ii) परतयकम खणडम अयिधकतय उततराणिरणा एकसतिसमन :ान करमरणा लखनीयाविन । (iii) परशनसखया परशनप�ानसारम अ�शयम� लखनीया । (iv) स�Hषा परशनानाम उततराणिरणा ससक+न लखनीयाविन ।

8

(v) परशनप� उततराणिरणा न लखनीयाविन ।....................................................................................................................

खणडः क -अपठिO+ा�बोधनम -10 अङकाः1. अधोचिलगनिख+म अनचछद पठिOत�ा परदततपरशनान ससक+न उततर+ एकसतिसमन वि�दयालय मनोहरः नाम छा�ः पOवि+ सम । सः सरलः, आजञाकारी, वि�धयः, परिरशरमी, उपकारी, बदधि2मान च आसी+। +सय अनकाविन यिम�ाणिरणा अविप आसन । मनोहरः समय ए� स�काया�णिरणा करोवि+ सम । मा+ा, विप+ा, अधयापकाः च +सय काय�- पररशसा क��नतिन+ सम । +सय कया�णिरणा दषट�ा +ाविन यिम�ाणिरणा अविप समय काय क+` इचछनतिन+ सम । मनोहरः अविप यिम�भयः सहाय+ा करोवि+ सम । स++परयतनन + स�H पOन, लखन, भाषरणा च करशलाः अभ�न । जञानाज�नन ए� जी�न स�` सपादयिय+म रशकय+ इवि+ + जञा+�न+ः । जञान वि�ना जी�न वयरथा` इवि+ मत�ा परवि+ठिदन समय अभयास क��नतिन+ सम । ए�म� स�ा�स ककषयास उततमान अङकान लबध�ा + स�कायHष सफलाः अभ�न । + परसपर-सहकाररणा जी�न च सखमअ�ापन�न । अ+ः ए� उकतम – “ परसपर भा�यन+ः शरयः परम अ�ापसयरथा ” इवि+ । I. एकपदन उततर+ । 1x2 =2 (i) मनोहरः समय काविन करोवि+ सम ? (ii) जञान वि�ना किक वयरथा भ�वि+ II.परणा��ाकयन उततर+ । 2x2=4 (i)अ+ः ए� विकम उकतम ? (ii) क क मनोहरसय काय�पररशसा क��नतिन+ सम ? III. परदततवि�कलपभयः उचिच+म उततर चिचत�ा चिलख+ । ½ x4=2

(क) गदयारश “ करोवि+ सम ” विकरयापदसय क+�पद विकम असतिस+ ? (i) मा+ा (ii) मनोहरः (iii) सखम (iv) काय�म (ख) वि�दया इतयरथाH अनचछद किक पद परयकतम ? (i) यिम�म (ii) छा�ः (iii) अधयापकः (iv) जञानम (ग) +ाविन यिम�ाणिरणा अविप - इवि+ �ाकय +ाविन इवि+ स��नामपद कभयः परयकतम ?

(i) यिम�भयः (ii) छा�भयः (iii) अधयापकभयः (iv) जञानभयः

9

(घ) सखम इतयसय वि�लोमपद विकम असतिस+ ? (i) यिम�म (ii) नाम (iii) दःखम (iv) पस+कम

IV. असय अनचछदसय क+ समचिच+ रशीष�क ससक+न चिलख+ । 2x1=2

खणडः ख रचनातमककाय�म 15 अङकाः2.पराचाय परवि+चिलगनिख+ प� मञजषापदसहाय+या परयियत�ा पनः चिलख+ ½ x10=5 (i) __________ । मानय (ii) ____________ ।सादर (iii) ____________ । सवि�नय विन�दनम असतिस+ य+ असय माससय (iv)________ मम भविगनयाःवि��ाहः ममबईनगर भवि�षयवि+ । +न काररणान गह बहविन काया�णिरणा सनतिन+ । अहम अविप मा+ाविप�ोः सहाय+ा क+�म (v)____________। अ+ः (vi)_______ठिदनाविनरशालाम आगन+ न समरथा�ः असतिसम । मम(vii)___________कपया अगीक��न+ भ�न+ः । अनपसथि:वि+ -काररणाा+ अ�चिरशषट काय अविप समय ए� करिरषयायिम ।ककषयायाः(viii)____________मम नमसकाराः विन�दनीयाः । भ�+ः (ix)_________चिरशषयः (x)___________ ।मञजषा --

3.चिच� दषट�ा मञजषाया परदततरशबदाना सहाय+या पञच�ाकयाविन ससक+न चिलख+ 2x5=10

10

एककि�रशवि+ठिदनाङक ,नमसकाराः, अधयापकाय , आजञाकारी, ममबईनगरम , इचछायिम, अनपसथि:कि+, पराचाय�महोदय , चत�ारिर , महरशः,

खणडः ग अनपरयकतवयाकररणाम 30 अङकाः4.उचिच+ः रशबदरपः �ाकयाविन परय+- 1x6=6 (क) बालकसयविप+ाससक+सय _________________ असतिस+। (i) वि�दषाम (ii) वि�sान (iii) वि�sासः (iv) वि�sासम (ख) मा+ा वि�दयालय _________ बालक सनहन पशयवि+ । (i) गचछ+ (ii) गचछ+ा (iii) गचछन+ः (iv) गचछन+म (ग) परजाः __________ आदरश पालयनतिन+ । (i) राजञः (ii) राजानः (iii) राजानम (iv)राचिजञ (घ) भोः छा�ाः ! ययम स��पररथाम ________ वि�शवास कररथा । (i) आतमा (ii) आतमनः (iii) आतमविन (iv) आतमानम (ङ) गह ___________छा�ाः मागH अविप करीडनतिन+ । (i) गचछन (ii)गचछन+ः (iii) गचछन+ौ (iv) गचछ+ा (च) बाचिलकाः __________ सह ससक+पदयाविन गायनतिन+ । (i) भ�ान (ii)भ�न+म

11

गरनथपाचिलका , छा�ाः, पस+काविन, वि�दयालय, आगचछनतिन+,अनकाविन, स�H, पOनाय, धयानन, वि+aवि+, जञानसपादनाय, बाचिलकाः, पस+कालयसय, पOनतिन+,

(iii)भ�+ (iv) भ�+ा5. उचिच+ः सखया�ाचकरशबदरपः �ाकयाविन परय+ 1x6=6 (क) मम हस+ ___________ पस+काविन सनतिन+ । (i) एकम (ii)sौ (iii) एका (iv) सप+ (ख) गहसय समीप __________बाचिलका धा�वि+ । (i) च+सरः (ii) एका (iii) �ीणिरणा (iv) एकः (ग) मम वि�दयालय ____________ अधयापकौ स+ः । (i) पञच (ii) चत�ारः (iii) sौ (iv)�यः (घ) एकसतिसमन �कष _____________ फलाविन सनतिन+ । (i) �ीणिरणा (ii) एकम (iii) एका (iv) s (ङ) क+-�+ा-sापर-कचिल- इवि+ __________यगाविन सनतिन+ । (i) एका (ii) चत�ारिर (iii) �यः (iv) �ीणिरणा (च) पराचाय�ः____________बालकाय परसकार ददावि+ । (i) एकाम (ii) एकसम (iii) एकसय (iv)एकसमा+ 6.उचिच+ः धा+रपः �ाकयाविन परय+ - 1x6=6 (क) न�मी ककषायाः ए� छा�ाः अ� ____________ । (न+-लोट ) (i) नतय+ (ii)नतयाम (iii) नतयन+ (iv) नतय+ (ख) छा�ाः गह गत�ा गहकाय _____________। (क-वि�यिधचिलङ ) (i) कया�+ (ii) कय�ः (iii) कया�ः (iv) कया�+ (ग) त� विप�ा सह आपरणा ____________। (गम-लोट) (i) गचछ+ (ii) गचछ+म (iii) गचछ (iv) गचछाविन

12

(घ) ययम छा�ाः उततमान अङकान _____________। (इचछ-वि�यिधचिलङ) (i) इचछयः (ii) इचछयम (iii) इचछ+ (iv) इचछः ( ङ) �य परवि+ठिदन मधराणिरणा फलाविन _____________। (भकष-वि�यिधचिलङ ) (i) भकषय+ (ii) भकषय+ (iii) भकषययम (iv)भकषयम (च) विकम अहम अविप मा�ा सह भोजन ______________। पच-वि�यिधचिलङ ) (i) पचन+ (ii)पचाविन (iii) पचाम (iv)पच+ाम7. उचिच+ः उपपदवि�भचिकतरपः �ाकयाविन परय+- 1x6=6 (क) _____________�ाम+ः सी+ा ए� असतिस+ । (i) रामा+ (ii) रामसय (iii) रामाः (iv) रामष (ख) _________ वि�ना अनक जनाः दःखम अनभ�नतिन+ । (i) वि�दया (ii) वि�दयायाम (iii) वि�दयाय (iv) वि�दयाः (ग) जनाः �दनतिन+ ___________ यिधक । (i) चोरम (ii) चोरा+ (iii) चोरसय (iv) चोरभयः (घ) शरीकषरणाः ______________ अलम । (i) कससय (ii) कस (iii) कसाय (iv) कसः (ङ) विप+ा प� �दवि+ अलम ____________। (i) धा�नन (ii) धा�नाय (iii) धा�नम (iv) धा�ना+ (च) साय बालकाः ___________परवि+ गचछनतिन+ । (i) उदयानम (ii) उदयानसय (iii) उदयाना+ (iv) उदयानन8.�ाकयष परकवि+-परतययौ सयोजय वि�भजय �ा �ाकयाविन परय+- 1x6=6 (i) माध� ! किक गोपालः पदयाविन _____________(पO + कत�+) (i) पOनतिन+ (ii) पठिO+�ान

13

(iii) पठिO+ा: (iv) पठिO+�न+ौ (ii) छा�ः गहकाय चिलगनिख+म । _______________। (i) चिलख + +म (ii) चिलख + रश+ (iii) चिलख + कत (iv) चिलख + रशानच (iii) उदयान __________ (करीड + रश+ )बालकाः सन+ोषम अनभ�नतिन+ । (i) करीडवि+ (ii) करीडनतिन+ (iii) करीडमाना: (iv) करीडन+: (iv) विप+ा ____________ (स� + रशानच ) प� पशयवि+ । (i) स�माना: (ii) स�मानम (iii) स�मानाविन (iv) स�मान: (v) �कषा+ अनकाविन फलाविन पवि++ाविन । (i) प+ + +म (ii) प+ + रश+ (iii) प+ + कत (iv) प+ + रशानच (vi) चिच� ________ बालः उचचः हसवि+ । (चिलख + रश+) (i) चिलखन (ii) चिलखनतिन+ (iii) चिलगनिखत�ा (iv) चिलगनिख+�ान

खणडः घ पठिO+ा�बोधनम 35 अङकाः9.अधोचिलगनिख+ गदयारश पठिOत�ा परदततपरशनानाम उततराणिरणा चिलख+- 5

1) गदयारशः ++शच सा साध�ी भ+�ः रशशरषा कत�ा णिभकषाम आदाय मनः अनतिन+कम आग+ा । स च मविनः ब2ाञजचिलः +ाम�द+ – “ करथा त�या अननयगोचरः बलाका�ततान+ः जञा+ः इवि+ बरविह , ++ः णिभकषा गरहीषय ” । सा अ�द+ – “ मन ! न भ+�स�ायाः अपर कञचन धम` करोमयहम । +तपरसादन ए� म ए+ादरश वि�जञानम । विकञच इ+ः धम�वयाधाखय कञचन मासवि�करयियरणा गत�ा ए++ पचछ । ++ः + शरयो भवि�षयवि+ , त� च विनरहङकारः भवि�षयचिस इवि+ ”। ए� स��वि�दा पवि+वर+या अणिभविह+ः मविनः +दगहा+ विनरगचछ+ ।I एकपदन उततर+ । 1x2 = 2

(i) धम�वयाधः कया अणिभविह+ः ? (ii) साध�ी णिभकषा आदाय कसय अनतिन+कम आग+ा ?

14

II.परणा��ाकयन उततर+ । 1x1=1(i) सा धम�वयाध विकम अ�द+ ?

III. परदततवि�कलपभयः उचिच+म उततर चिचत�ा चिलख+ । 1x1 =2 (क) +तपरसादन ए� म ए+ादरश जञानम - अ� म इवि+ स��नामपद कसय परयकतम ? (i) धम�वयाधाय (ii)मनय (iii) पवि+वर+ाय (iv) जञानाय (ख) जञात�ा इतयरथाH अनचछद किक पद परयकतम ? (i)बरविह (ii)मत�ा (iii) कत�ा (iv)णिभकषा 10. पदयारश पठिOत�ा परदततपरशनानाम उततराणिरणा चिलख+- 5 आमर ! यदयविप ग+ाः ठिद�साः + पषपसौरभफलपरचराः । हन+ ! सपरवि+ +रथााविप जनाना छायया ए� दलयचिस अवि++ापम ॥ I. एकपदन उततर+ । 1x2=2 (i) क ग+ाः ? (ii)आमर�कषः क दलयवि+ ? II.परणा��ाकयन उततर+ । 1x1=1 (i)कीदरशाः ठिद�साः ग+ाः ? III.परदततवि�कलपभयः उचिच+म उततर चिचत�ा चिलख+ । 1X2=2 (क)सपरवि+- असयपया�यपद विकम ? (i) ठिदनम (ii) अधना (iii) आमरः (iv) ए� (ख) दलयचिस अवि++ापम –अ� दलयचिस इतयसय क+�पद विकम ? (i) ययम (ii) अहम (iii) सः (iv) त�म 11. नाटयारश पठिOत�ा परदततपरशनानाम उततराणिरणा चिलख+- 5 पर+ापः – (सविनकान णिभललान आतमघा+ क��+ः दषट�ा ) :ीय+ाम, :ीय+ाम । आतमघावि+नः जनाः + असया�न लोकान वरजनतिन+ । �ीरगतया मररणाम� कलयारणापरद भ�वि+ । धयHरणा स�+न�+ायाः उपायाः चिचन+नीयाः । (नपथय ) - वि�रमय+ा परभो !वि�रमय+ाम । पर+ापः- शर+प��ः इ� स�रः । (सविनक परवि+ )�कषम आरहय दशय+ा कः एषः रशबदापयवि+ ? सविनकः – (विनपरणा विनरीकषय) महाराज ! म�ाडमन�ी भामारशाहः खल एषः । पर+ापः – अय! भामारशाहः आग+ः ? करथाम असमाक दौभा�|य भ�+ाऽविपपरिरजञा+म ।

15

I. एकपदन उततर+ । 1 x 2 = 2 (i) कया मररणाम� कलयारणापरद भ�वि+ ? (ii) धयHरणा कसयाः उपायाः चिचन+नीयाः ? II. परणा��ाकयन उततर+ । 1x1=1

(i) पर+ापः कान दषट�ा :ीय+ाम इवि+ �दवि+ ?

III. परदततवि�कलपभयः उचिच+म उततर चिचत�ा चिलख+ । 1 x 2 =2 (क) वरजनतिन+ - इतयसय विकरयापदसय क+�पद विकम ? (i) णिभललाः (ii) उपायाः (iii) सविनकाः (iv) जनाः (ख) शर+प��ः स�रः – वि�रशषय पद विकम असतिस+ ? (i)स�रः (ii) इ� (iii) शर+प��ः (iv) प��ः12. मञजषा+ः समचिच+ पद चिचत�ा शलोकसय अन�य परय+ । 1x5=5

विनमब ! त�दीयकट+ा यठिद दाहहन�ी गायन+ मढमनजाः +� दोषगारथााः ।+प+ाः + ए� +पनोपमविपतत+ापः गासयनतिन+ यिम��र +ा�कगी+काविन ॥

अन�यः- ह (i)_____! यठिद त�दीयकट+ा (ii)_______(+रपिह ) मढमनजाः +� दोषगारथााः(iii)__________।यिम��र ! (iv)_____________ +प+ाः + ए� मढाः (v)__________________ गासयनतिन+ |

+ा�कगी+काविन ,गायन+ ,+पनोपमविपतत+ापः ,विनमब , दाहहन�ी ,

13. रखाङविकपदाविन आधतय परशनविनमा�रणा कत�ा पनः चिलख+ । 1x5=5 (i) �कषाः सदा आ+प ए� वि+aनतिन+ । ( विकम / क / कन / कवि+ ) (ii) भार+न असतिस+ म जी�न जी�नम । ( क: / कसय / विकम / का ) (iii) मविनः सगी+साधन विनरमिम+�ान । ( विकम / क: / का / कवि+ ) (iv) भा� जनाना हदयष गढम असतिस+ । ( कसय / क / कन / कषा ) (v) राजसभा पविड+ः अलङक+ा असतिस+ । ( का / क: / क: / क� )

14. घटनाकरमानसाररणा �ाकयाविन पनः चिलख+ । 1x5=5

16

(i) नगरपालः नगर कमविप अपठिO+ जन न अपशय+ । (ii) य� जलपरणा सरः भ�वि+ +� पणिकषरणाः स�यम� आयानतिन+ । (iii) धारानगया भोजसय राजसभा आसी+ । (iv) भोः कवि��र ! गहारणा पषकल स�रणा�मय पारिर+ोषकम । (v) महारज ! +न+�यन मम वय�सायः । (vi) अपठिO+ जन विनःसाय� +दगह पसथिणड+�रः �ासयिय+वयः । (vii) दरवि�डदरशीयः लकषमीधरः नाम वि�sान समाग+ः । (viii) राजादरशः इवि+ ! गन+वयम� । नासतिस+ उपायः । (ix) अनगही+ोऽसतिसम । क+ः समागमनम अ� भ�+ाम ? (x) +� गह एषः पसथिणड+�रः सकटमबः :ासयवि+ ।15. रखाङविक+पदाना उचिच+म अरथा` कोaका+ चिचत�ा चिलख+ । 1x5=5 (क) �कषारणाा परणा�ः वि�वि�धाः विकरयाः विकरयन+ । (i) फलः (ii) पषपः (iii) जलः (iv) प�ः (ख) अह सभा परवि�शय पशयायिम । (i) पर�रश कत�ा (ii) विनषकरमय (iii) बविहः गत�ा (iv) गह गत�ा (ख) नतयायिम विनतय ध�लास+रष । (i) लखनी (ii) प�म (iii) स��दा (iv) इदानीम (ग) सा णिभकषाम आदाय मनः अनतिन+कम आग+ा । (i) दरम (ii) ठिदनम (iii)समीपम (iv) सायम (घ) भ+ल भार+ भावि+ म अनार+ भार+म । (i) वि�रशष+ः (ii) विनरन+रम (iii) रशोभ+ (iv) पचिरथा�ी (ङ) नगरपालः कवि�नद राजसभा नयवि+ । (i) धविनकम (ii) पसथिणड+म (iii) +न+�ायम (iv)राजानम

*****

आदश1परशनपतराणिरणपरशनप�म - १

कनदरीय विवदयालय: सङघटनम,विkतीयसङकलनातमकपरीjा

विवषयः – समपरषरणातमक ससकतम ( COMMUNICATIVE SANSKRIT ) (122)

17

कjा - दशमी (X ) समयः-होरातरयम परणा1ङकाः- 90

……………………………………………………………………………………… विनदHरशाः –1. असतिसमन परशनप� चत�ारः खणडाः सनतिन+। 2. स�H परशनाःअविन�ाया�ः।3. परशनानाम उततराणिरणा खणडानसार करमरणा� लखनीयाविन ।4. परशनसखया अ�शय लखनीया।5. उततराणिरणा ससक+ ए� लखनीयाविन।खणड: क अपठिO+-अ�बोधनम - 15 अङका:खणड: ख रचनातमक काय�म - 15 अङका: खणड: ग अनपरयकत वयाकररणाम - 30 अङका:खणड: घ पठिO+ -अ�बोधनम - 30 अङका:.......................................................................................................................

क-खणडः ( अपठि त-अवबोधनम ) 15 अङका:I) अधोलिलखिखतम अनचछद पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत - 10 स�Hष कायHष वि��क: आ�शयक:।धन: +रणााविन खाठिदत�ा मधर द|ध परयचछवि+।+न जनाना बह उपकार: भ�वि+।यठिद �य सपा�य द|ध यचछाम: +दा ++ वि�ष भ�वि+।वि�ष वि�नारशसय काररणा असतिस+।ए�म� धनसय दान अविप वि��क: आ�शयक:।यठिद सपा�भय: धन दीय+ +दा +सय सदपयोग: भ�वि+।+ राषटरसय समाजसय च विह+ क��नतिन+।दज�नभय: यठिद धन दीय+,+दा +सय दरपयोग: भ�वि+। दज�ना: जनान पीडयनतिन+।अ+: स�` काय वि��कन ए� कररणाीयम। अ. एकपदन उततरत ½ x4 = 2 i) स�Hष कायHष क: आ�शयक: ? ii) क जनान पीडयनतिन+ ? iii) धन: काविन खादवि+ ? iv) कसय दान अविप वि��क: आ�शयक: ? आ. परण1वाकयन उततरत - 1x2 = 2 क) धन: किक यचछवि+ ? ख) धनसय सदपयोग: कदा भ�वि+ ?इ. परदततविवकलपभयः उलिAतम उततर लिAतवा , विनद4शानसार लिलखत । 1x4=4 1) ‘वि�ततम’ इवि+ अरथाH अनचछद किक पदम परयकतम ? i) धनम

18

ii) धन: iii) दानम iv) वि��क: 2) ‘मधर ’ इवि+ पदसय वि�रशषयम विकम ? i) बह ii) द|धम iii) धन: iv) अविप 3) ‘+सय सदपयोग:’ अ� ‘+सय’ इवि+ स��नामपद कसम परयकतम ? i) वि��काय ii) धमा�य iii) धनाय iv) +रणााय 4) ‘यचछाम:’ इवि+ विकरयापदसय क+�पद विकम ? i) स��म ii) पदम iii) वि�षम iv) �यम ई. असय अनचछदसय कत समलिAत शीष1क लिलखत । 2x1=2 II). अधोलिलखिखत शलोक पठि तवा परशनान उततरत | 5

“अधमा: धमनयिमचछनतिन+,धनमानौ च मधयमा: । उततमा: मानयिमचछनतिन+,मानो विह मह+ा धनम”

अ) एकपदन उततरलिलखत - 1 x 2= 2 1. अधमा: विकम इचछनतिन+ ? 2. धनमानौ च क इचछनतिन+ ? आ) परण1वाकयन उततरलिलखत - 1 x 2= 2 1. मान: कषा धनम असतिस+ ? 2.उततमा: विकम इचछनतिन+ इ) विनद4शानसारम उततरत - ½ x 2 = 1

19

1. उततमा : असय पदसय वि�लोमपद शलोक विकम असतिस+ ? (अधमा: / माना: / मधयमा: ) 2. वि�ततम इवि+ पदसय पया�यपद शलोका+ चिचत�ा चिलख+ । (इचछनतिन+ / धनम / मानम )

ख - खणडः ( रAनातमक - काय1म ) 15 अङका : III) गौरव: ठिदललीत: सव मिमतर मकल शालाया: वारषिषकोतसवसय विवषय पतर लिलखवित। मञजषात: पदाविन लिAतवा पतर परमियतवा पन: लिलखत। ½ x10=5 ठिदनाङक:------------- (1 ) ------------- विपरय-------(2) ससनह नम:। अ� --------(3) ।+� अस+ ।आगायिम मास असमाक ------- (4) �ारपिषकोतस�: भवि�षयवि+। -------- (5) अनक काय�करमा: भवि�षयनतिन+। अन+ --------(6) भवि�षयवि+। मया अविप --------- (7) पररथाम:ान पराप+म। अहमविप +� ----------(8) परापसयायिम। भ�ान अविप अ� आगचछ+। भ�+: (9) ---------- पर+ीकषायाम ।

भ�+: यिम�म (10) -----------------

मजषा:- (+सतिसमन,आगमनसय,वि�दयालयसय ,गौर�:, परसकारवि�+ररणा, न�मककषाया , मकल, करशलम, ठिदलली+:, परसकार)

IV) मञजषाया परदततपदाना सहायतया पञAस वाकयष अधोदतत लिAतर वरण1यत | 2 x 5=10

20

मञजषा -(सनतिन+,चिछनना:,�ीणिरणा,�कषा:, गहाणिरणा,�कषचछदन,भ�वि+,हाविन:, मह+ी,पया��ररणासय क+, चिच�, कम�:, परक+:, वि�नशयवि+, सन+लनम,जी�ा:,�कषारोपरणाम,�यम,रकषनतिन+)

अथवा ‘मम विपरयपसतकम ’ इवित विवषय मञजषाया परदतत-पदाना साहाययन पञA वाकयाविन लिलखत | मञजषा -(शरीमदभग�दगी+ा , शरीकषरणाः, अज�नः, मम विपरयपस+कम ,महाभार+सय ,कम�वि�षय , उपठिदरशवि+,परचिस2-�ाकयम, य2समय,कम�चिस2ान+ः,परवि+पादयवि+,करोवि+,माग�दरश�नम)

ग - खणडः ( अनपरयYवयाकररणम ) 30 अङका :

V) अधोलिलखिखतवाकयष रखाङविकतपदष सनधिJ सनधिJविवचछद वा करत। 1x4= 41) षड+� : ए� म नाभय:।2) �यम अवि+रथा: स�ाग+ कम�:।3) अयरथााकाल समाग+ : + अचिस । 4) एष: असमाक नायक : । VI) अधोलिलखिखत-वाकयाना रखाङविकतपदष समास विवगरह वा परदततविवकलपभयःलिAतवा लिलखत | 1x5=5 1) ++: वयास : च नारद : च परवि�रश+:। i) वयासनारदौ ii) वयासौ नारदौ iii) वयासनारदा: iv) वयासनारद: 2) परचछननभा|य : वि�दयापराङमख: आसी+ । i) पर छननभा|य: ii) परचछनन भा|य यसय स:

21

iii) परचछनन: भा|य: iv) परचछनन: भा|य: स:3) छा�: यरथाासमय रशाला गचछवि+ । i) समयम अवि+करमय ii) समय करमय iii) समयम अनवि+करमय iv) समययिमवि+करमय4) �ानर: उपनीड गत�ा पणिकषरणा: उपहास करोवि+ सम। i) नीडसमीपम ii) नीड समीप iii) समीप नीड iv) नीडसय समीपम 5) वि�मढा धी : यसय स : अपक� फल खादवि+ । i) वि�मढ: ii) वि�मढा: iii) वि�मढधी: iv) वि�मढदी VII. परकवि+ परतययौ सयोजय वि�भजय �ा समचिच+म उततर परदततवि�कलपभयः चिचत�ा चिलख+। 1x5= 5 1) परचछननभा|य: मागH ( करीड + रश+ ) .......................... बालक दषट�ा अपचछ+ । i) करीडन ii) करीडन+ौ iii) करीडन+म iv) करीड+: 2) ( पर + य+ + रशानच ) ...................... जना: स��दा साफलय लभन+ ।

i) परय+मानः ii) परय+मानाः iii) परय+मानौ iv) परय+मान 3) सा + स�भा� अ+ी� ( सरल + टाप ) ....................असतिस+

i) सरल: ii) सरला iii) सरला: iv) सरलौ

22

4) परक+: रमरणाीय+ा मनोरमा असतिस+।। i) रमरणाीया: + +ल

ii) रमरणाीया + लयप iii) रमरणाीय + +ा iv) रमरणाीय + +ल 5) परिरशरमसय महतत�म स�H जाननतिन+ । i) महा + त�म ii) मह+ा + � iii) मह+ + त� iv) म + हत�ाVIII. परदततविवकलपभयः उलिAतम अवययपद लिAतवा वाकयष रिरY8ानाविन परयत | 1x5= 5 ( शव:, य�, इवि+, बविह:, ए� )

1) रा�ौ गहा+ .......................... मा गचछ ।2) उदयोगी ............... धनम अ�ापनोवि+।3) मम मा+ल: ......................... वि�दरशा+ आगयिमषयवि+ ।4) शरीकषरणा सभाया आनय................... दय}धन: द+म आठिदरशवि+ ।5).......................... वि�कचिस+ाविन कमलाविन सनतिन+ +� भरमरा: आगचछनतिन+ ।

IX. परदतत-विवकलपभयः उलिAत सखयावाAकपद लिAतवा रिरY8ान परयत । 1x5= 5 1) मञच ..........................(4) बाचिलका: नतयनतिन+ । 2) मम समीप .............................(3) फलाविन सनतिन+ । 3) ....................................(2 ) बालकौ परसपर �ा+ा�लाप कर+: । 4) मम गराम .......................(100) परषा: सनतिन+ । 5) मदधिनदरसय पर+: --------------(5) �कषा: सनतिन+X. अधः परदतत-अशदधवाकयाना सशोधन विवकलपभयः उलिAतपदाविन सवीकतय करत | 1x6= 6 1) ए+ाविन मम यिम�ा : सनतिन+। i) यिम�म ii) यिम�: iii) यिम�ाणिरणा iv) यिम�ौ 2) भ�ान नाम विकम ? i) भ�न+: ii) भ�+ा

23

iii) भ�न+म iv) भ�+: 3) �य सवि�नोद ससक+ पOवि+ । i) पOाम: ii) पOायिम iii) पOा�: iv) पOाविन 4) माम पOनम अ+ी� रोच+ । i) मम ii) अह iii) महय iv) मयिय 5) ह बाला ! अ� आगचछ । i) बला: ii) बालया iii) बालम iv) बाल 6) + फलाविन प+नतिन+ । i) +ाविन ii) +ष iii) ++ iv) +ा:

खणडः - घ ( पठि त - अवबोधनम ) - 30 अङका : XI. अधोलिलखिखत गदयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत । 4 अ� अनक परमखोतस�ा:। “�ाङचो” जनजा+ीना परमख प�� “ओरिरया” इवि+ असतिस+। ए++ + फर�री इवि+ मास मानय+।असतिसमन अ�सर कविषभयिम पजन स+विनमा�रणा च सामादधिजक काय विकरय+। “मोपीन” इवि+ अविप कविष प�� असतिस+।द�ानाम अविप द�: मोपीन इवि+ कथय+।होली सदरशम ए� प�� इदम।जना: परसपर मख कपोल च रशाचिलचरणा चिलमपनतिन+।इदम “अपरल” इवि+ मास मानय+। 1. एकपदन उततरत । 1 x2=2 i) द�ाना अविप द�: क: ?

24

ii) “ओरिरया” इवि+ प�� कसतिसमन मास मानय+ ? 2. परण1वाकयन उततरत । 1x1=1 i) मोपीन इवि+ प��णिरणा कीदरश काय विकरय+ ? 3. विनद4शानसारम उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत । ½ x 2=1 i) ‘नासतिस+’ इवि+ पदसय किक वि�लोम पदम अ� परयकतम? i) असतिसमन ii) ए� iii) असतिस+ iv) आसी+ ii) समानम इवि+ अरथाH अ� किक पद परयकतम ? i) प�� ii) सदरशम iii) कपोल iv) कविषप��XII. पदयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत । 4 आचार: पररथामो धम�: इतय+द वि�दषा �च:। +समा+ रकष+ सदाचार परारणाभयोऽविप वि�रशष+:॥ 1.एकपदन उततरत| 1 x 2=2

i) पररथाम: धम�: क: ?ii) +समा+ क रकष+ ?

2. परण1वाकयन उततरत। 1x1=1 i) सदाचारसय रकषा कभय: अविप कररणाीया ?3. विनद4शानसारम उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत | ½ x2=1 i) ‘ पररथाम: ’ इवि+ पद कसय पदसय वि�रशषरणाम ?

i) आचार: ii) धम�: iii) वि�दष: iv) �च:

ii) ‘ करथानम ’ इवि+ अरथाH किक पद परयकतम ? i) �च:

ii) धम�:

25

iii) आचार: iv) अविप XIII. नाटयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत । 4 ययिधयिaर: - समपरवि+ आशवस+: असतिसम।मनय अशवतथामा बरहमास�सय परयोग न करिरषयवि+। शरीकषरणा: - +रपिह न जानाचिस +सय मनो�णिततम।विप+: आदरशन असन+षट: स: एकदा sारकापरीम आगचछ+। बरहमास� दत�ा स: सदरश�नचकरम अयाच+। ययिधयिaर: -करथा चकरयिमवि+ ? शरीकषरणा: - आम ! मया कचिरथा+ नाह त�तत: बरहमास�म इचछायिम। यठिद त� मम गदा,रशकतिकत,धन:, चकर �ा इचछचिस +भय ददायिम। 1. एकपदन उततरत । 1 x 2= 2

i) अशवतथामा विकम अयाच+ ? ii) ’आशवस+: असतिसम’ इवि+ क: �दवि+ ?

2. परण1वाकयन उततरत | 1x1=1 i) शरीकषरणा: दरोरणाप�ाय किक किक दा+ +तपरो भ�वि+ ? 3. विनद4शानसारम उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत। ½ x2-1

i) ‘करिरषयवि+’ इवि+ विकरयाया: क+�पद विकम ? i) शरीकषरणा:

ii) अशवतथामा iii) ययिधयिaर: iv) बरहमास�म ii) असतिसमन नाटयारश ‘उकतम’ इवि+ अरथाH किक पदम असतिस+ ?

i) भ�ान ii) समपरवि+ iii) अयाच+ iv) कचिरथा+मXIV. शलोकसय भाव परदतत शबदः परमियतवा पनः लिलखत । ½x4=2 पाविपनाञच सदा द:ख सख � पणयकम�रणााम। ए� सथि:र+र जञात�ा साध�ततितत समाचर+॥ भाव: - य --------- क��नतिन+ + स��दा द:खम ए� ----------।य पणय कम� क��नतिन+ + सदा ---------- परापन�नतिन+।ए� समयक जञात�ा सजजनानाम इ� ---------- कया�+। (सखम ए�, पापकाय�म , वय�हार ,अनभ�नतिन+)XV. अधोलिलखिखतयोः शलोकयोः अनवय उलिAतपदः परयत - ½ x8 = 4 ( I ) करनदन �ध�+ +सय , नान+ समयिधगचछवि+ ।

26

वयसन परापय यो मोहा+ , क�ल परिरद�य+ ।।अनवयः - यः द:ख परापय(i) …………………. क�ल (ii ) ........................... , +सय (iii) ............................ �ध�+( iv),……………….. समयिधगचछवि+ । ( II ) य इचछतयातमन: शरय: परभ+ाविन सखाविन च। न कया�दविह+ कम� स परभय: कदाविप च॥ अनवयः - य आतमन: शरय: (i) ................. सखाविन च (ii)……….., स: परभय: (iii) ................. कदाविप च न ……………..। ( परभ+ाविन, कया�+ ,परिरद�य+ , मोहा+ , अविह+ कम�, इचछवि+, करनदनम, अन+ न, )XVI. वाकयष रखाङविकत पदम आधतय विवकलपभय: पद लिAतवा परशनविनमा1रण करत। 1x5= 5

i) बरहमरणा: आय: रश+म �षा�णिरणा । अ) कः ब) का क) कवि+ स) क

ii) अररणासय परदरश: अररणााचल : । अ) विकम ब) क: क) काम स) कसयामiii) +त�ारथा�सय विनरणा�य: वि��कन क+` रशकय+ । अ) कसय ब) कसयाः क) कसतिसमन स) कनiv) धय�म आपदा +रणिरणा: । अ) कमब) विकम स) काम द) कासाम

v) साधना चिचतत �ाचिच च सरल+ा भ�वि+। अ) कषाम ब) विकम स) काम द) कासामXVII. अधोलिलखिखतवाकयाविन कथाकरमानसार लिलखत - ½ x 8 = 4

i) +ौ न+ोनन+ वि�षम मागH करीड+: बालकान अपशय+ाम।ii) एकदा +ौ चोरकमा�रथा` गरामान+र परसथि:+ौ।iii) परचछननभा|य: रशसयकष� हलकाय�म अकरो+ ।iv) कम�परनामनिमन नगर परचछननभा|य: आसी+। v) परचछननभा|यसय भाया� + बहवि�धम उपदरश अकरो+ ।

vi) उददणडबालकसय �चनन परचछननभा|यसय मन: परिर�+�नम अभ�+। vii) दषटबदधि2ना सह चोरकम�णिरणा विनर+: सञजा+: । viii) रशन: रशन: परचछननभा|य: परभ+ धनम अरजिज+�ान ।XVIII. वाकयष रखाङविकतपदाना सनदभा1नसार शधदमथ@ परदततविवकलपभयः लिAतवा लिलखत। 1x3= 3

i) आपदा +रणिरणा : धय�म ।

27

अ) सरिर+ ब) नौका स) त�रिर+म द) समपरवि+ii) सय�: ए� मम कलनसय आधार: । अ) कालसय ब) कलापसय स) गरणानाया: द) चलनसय

iii) अलम अल यिमरथा : कलहन । अ) ध�विन: ब) परसपरम स) अलप: द) मयर:

*************

परशनप�म – २ कनदरीय विवदयालय: सङघटनम,

विkतीयसङकलनातमकपरीjा विवषयः – समपरषरणातमक ससकतम ( COMMUNICATIVE SANSKRIT )

(122)कjा - दशमी (X ) समयः-होरातरयम परणा1ङकाः-

90……………………………………………………………………………………… विनदHरशाः –1. असतिसमन परशनप� चत�ारः खणडाः सनतिन+। 2. स�H परशनाःअविन�ाया�ः।3. परशनानाम उततराणिरणा खणडानसार करमरणा� लखनीयाविन ।4. परशनसखया अ�शय लखनीया।5. उततराणिरणा ससक+ ए� लखनीयाविन।खणड: क अपठिO+-अ�बोधनम - 15 अङका:खणड: ख रचनातमक काय�म - 15 अङका: खणड: ग अनपरयकत वयाकररणाम - 30 अङका:खणड: घ पठिO+ -अ�बोधनम - 30 अङका:.......................................................................................................................

क-खणडः ( अपठि त-अवबोधनम ) 15 अङका:I) अधोलिलखिखतम अनचछद पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत

28

एकसतिसमन गह एका �ीरणाा आसी+।यदा कदा य: कोऽविप +� गचछवि+ स: �ीरणाा �ादयवि+ सम। परन+ �ीरणााया: ध�विन: समयक नासफर+।+सया: रशबद शरत�ा स�H करणा�पीडाम अनभ�नतिन+ सम।एकदा गहस�ामी +ा �ीरणाा गहा+ बविह: अ:ापय+।एक: णिभकषक: +ा �ीरणाा स�ीकतय +�� �ादनम अकरो+। +दा �ीरणााया: मनोहर र� शरत�ा जना: +� एकवि�+ा: अभ�न।परिर�ारसदसया: अविप चविक+ा: आसन।यरथाा इय �ीरणाा +रथाा जी�न�ीरणाा अविप।+सया: स�रसयोजनारथा�म असमाणिभ: यतन: क+�वय:। उततमससकार, कौरशलचिरशकषरणा वि�ना जी�न�ीरणााया: स�र: आकष�क: न भ�वि+। अ+: स��: मान�: सचरिर+ ससकार च पराप+ स��दा परयतन: क+�वय:। अ. एकपदन उततरत ½ x4 = 2 i) गह एका का आसी+ ? ii) क: �ीरणाा गहा+ बविह: अ:ापय+ ? iii) कौरशलचिरशकषरणा वि�ना कसया: स�र: आकष�क न भ�वि+ iv) किक पराप+ स��दा परयतन: क+�वय:। आ. परण1वाकयन उततरत -

1x2 = 2 i) णिभकषक: विकम अकरो+ ? ii) किक शरत�ा जना: +� एकवि�+ा: अभ�न ?इ. परदततभयः विवकलपभयः उलिAतम उततर लिAतवा , विनद4शानसार लिलखत । 1x4=4 1) ‘अन+:’ असय किक वि�लोमपदम अनचछद परयकतम ? i) वि�ना ii) �ीरणाा iii) +रथाा iv) बविह: 2) ‘र�म ’ इवि+ पदसय वि�रशषरणाम विकम ? i) मनोहरम ii) ससकारम iii) �ादनम iv) कौरशलम 3) ‘+सया: रशबद शरत�ा’ अ� ‘+सया:’ इवि+ स��नामपद कसय परयकतम ? i) स��: ii) �ीरणााय iii) णिभकषक: iv) ससकार: 4) ‘आसी+’ इवि+ विकरयापदसय क+�पद विकम ? i) स��म

29

ii) णिभकषक: ii) �ीरणाा iv) �यम ई. असय अनचछदसय कत समलिAत शीष1क लिलखत ।

2x1=2 II) अधोलिलखिखत शलोक पठि तवा परशनान उततरत |

आचार: कलमाखयावि+ दरशमाखयावि+ भाषरणाम। समभरम: सनहमाखयावि+ �पराखयावि+ भोजनम॥ अ) एकपदन उततर चिलख+ - 1 x 2= 2 1. आचार: विकम आखयावि+ ? 2. �प: विकम आखयावि+ ? आ) परणा��ाकयन उततर चिलख+ - 1 x 2= 2 1. क: सनह आखयावि+ ? 2. भाषरणाम विकम आखयावि+ ? इ) विनदHरशानसार वि�कलपा+ चिचत�ा उततर+ - ½ x 2 = 1

1. रश�+ाम असय किक वि�लोमपद शलोक असतिस+ ? (समभरम: / सनहम / आचार: ) 2. करथायवि+ इवि+ पदसय पया�यपदम शलोका+ चिचत�ा चिलख+ । (आखयावि+ / �प: / भोजनम )

ख - खणडः ( रAनातमक - काय1म ) 15 अङका : III) मिमतर मोहन परवित परीjासफलताय लिलखिखत पतर परदतत: शबद: परयत। ½ x10=5 ठिदनाङक:---------- विपरय यिम�! ----------।(i) भ�+: परीकषासफल+ाप�म अधन�-----------।(ii)भ�+: उततीरणा�+ा जञात�ा मयिय अ+ी�-------(iii) जा+:।अहोरा� परयास --------------(iv) भ�ान ९५ परवि+रश+म---------(v) लबध�ान। अ+: मम परिर�ारसय --------(vi) स�ीक+�म अह�वि+।ए�म� भवि�षय अविप --------------(vii ) परापनया+ इवि+ द� परारथा�य। प�समाप+ौ +भय पन: �धा�पन--------------(viii)| भ�+: --------------- ix) मम पररणाामा:।

30

भ�+: ------------(x) राघ�: ( विप+भयाम,सन+ोष:,अङकान,अणिभननदन,कामय,पराप+म, वि�धाय ,विपरययिम�, सफल+ा- सपरमनमसकार: )IV) मञजषाया परदततपदाना सहायतया पञAस वाकयष अधोदतत लिAतर वरण1यत |2 x 5=10

मञजषा -(सनतिन+,इदम,कषक:,�कषा:, समीप,�कषचछदन,भ�वि+,कविषकष�सय, �षभौ,असतिस+,

करोवि+, अननदा+ा, लोकाय, हलकाय�म, हरीवि+मा:,�कषारोपरणाम,स+:, ददावि+)

अथवा ‘सव8 रजाीवनम ’ इवित विवषय मञजषाया परदतत-पदाना साहाययन पञA वाकयाविन लिलखत | मञजषा -(परवि+ठिदनम , वयायाम:, सय}दया+ ,करोवि+, �ध�+ ,सन+चिल+:, आहार:, भ�वि+, पराक,

स�नन, �नदनीय:, )

ग - खणडः ( अनपरयYवयाकररणम ) 30 अङका :

V) अधोलिलखिखतवाकयष रखाङविकःतपदष सनधिJ सनधिJविवचछद वा करत। 1x4= 41) कशचन बालक: अ� करीडवि+ ।2) �यम अवि+रथा: स�ाग+ कम�:।3) अ+ : + अह बर�ीयिम । 4) जग+ + ईरश : क न रकषवि+ ?।VI) अधोलिलखिखत-वाकयाना रखाङविकतपदष समास विवगरह वा परदततविवकलपभयःलिAतवा लिलखत | 1x5= 5

31

1) ++: वयास : च नारद : च परवि�रश+:। i) वयासनारदौ ii) वयासौ नारदौ iii) वयासनारदा: iv) वयासनारद: 2) परवि+ह+ान+ : कररणा : परचछननभा|य: अचिचन+य+ । i) परवि+ह+म अन+:कररणा यसय स: ii) परवि+ह+: अन+ह कररणा: iii) परवि+ह+ा: अन+: कररणाा: य + iv) ह+मपरवि+ अन+: कररणा यसय स: 3) धविनक: यरथाारशचिकत दान करोवि+। i) रशचिकतम अवि+करमय ii) रशकतिकत करमय iii) रशचिकतम अनवि+करमय iv) अवि+रशचिकतम4) �ानरा: उप�कषम करीडनतिन+। i) �कषसमीप ii) �कषसमम iii) �कषसय समीपम iv) उपकार�कष: 5) वि�मढा धी : यसय स : अपक� फल खादवि+ । i) वि�मढ: ii) वि�मढा: iii) वि�मढधी: iv) वि�मढदी VII. परकवित परतययौ सयोजय विवभजय वा समलिAतम उततर परदततविवकलपभयः लिAतवा लिलखत। 1x5= 5 1) परचछननभा|य: मागH ( करीड + रश+ ) .......................... बालक दषट�ा अपचछ+ ।

i) करीडन ii) करीडन+ौ iii) करीडन+म iv) करीड+: 2) सी+ा जनकसय प�ी असतिस+ ।

32

i) प� + ङी ii) प� + ङीप iii) प� + टाप iv) प� + विङ 3) सा + स�भा� अ+ी� ( सरल + टाप ) ....................असतिस+

i) सरल: ii) सरला iii) सरला: iv) सरलौ 4) परक+: रमरणाीय+ा मनोरमा असतिस+।।

i) रमरणाीया: + +ल ii) रमरणाीया + लयप iii) रमरणाीय + +ा iv) रमरणाीय + +ल 5) परिरशरमसय महतत�म स�H जाननतिन+ । i) महा + त�म ii) मह+ा + � iii) मह+ + त� iv) म + हत�ा

VIII परदततविवकलपभयः उलिAतम अवययपद लिAतवा वाकयष रिरY8ानाविन परयत | 1x5= 5 ( शव:, इवित, यतर, एव, बविह: )

1) रा�ौ गहा+ .......................... भरमरणा न उचिच+म ।2) सतयम ............... जय+। 3) ......................... असमाक माचिसकी परीकषा भवि�षयवि+। ।4) “वि�षाद तयकत�ा उदयम: विकरय+ाम” ------------- बदधि2म+ी सा अ�द+ ।

5).......................... धम: +� अगनि|न: । IX. परदतत-विवकलपभयः उलिAत सखयावाAकपद लिAतवा रिरY8ान परयत । 1x5= 5 1) कपा+ ..........................(4) नाय�: जलम आनयनतिन+ । 2) मम पर+: .............................(3) पस+काविन सनतिन+ । 3) ....................................(2 ) बालकौ परसपर �ा+ा�लाप कर+: । 4) मम गराम .......................(100) परषा: सनतिन+ । 5) मागH .......................(7) बाला: करीडनतिन+।

33

X. अधः परदतत-अशदधवाकयाना सशोधन विवकलपभयः उलिAतपदाविन सवीकतय करत |1x6= 6 1) बाचिलका: बालका : सह पOनतिन+। i) बालक: ii) बलकभय: iii) बालकान iv) बालकष 2) भ�ान क� गचछचिस ? i) गचछायिम ii) गचछनतिन+ iii) गचछ+: iv) गचछवि+ 3) �यम सवि�नोद ससक+ पOवि+ । i) स: ii) +ौ iii) अह iv) त� 4) माम पOनम अ+ी� रोच+ । i) मम ii) अह iii) महय iv) मयिय 5) �कष : मधराणिरणा फलाविन सनतिन+। i) �कषरणा ii) �कषा+ iii) �कष iv) �कषम 6) ए+ा: बाचिलका: गायन पर�ीरणाा: असतिस+। i) स+: ii) अचिस iii) : iv) सनतिन+

खणडः - घ ( पठि त - अवबोधनम ) - 30 अङका : XI. अधोलिलखिखत गदयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत ।

34

पररशरामकणड + लोविह+नदया: विकसथिञच+ दर असतिस+।प��म इद बरहमकनडम आसी+।इद लोविह+ नदया: उदगम:लम इवि+ मनय+।अ� अनकाविन दरश�नीयाविन :लाविन अविप सनतिन+। असमाक पय�टन वि�भागन परकाचिरश+ाना कषासथिञच+ परचिस2:लाना सची पठिOत�ा जञाय+ाम इमाविन पय�टन:लाविन ।ए+षा दरश�नाय समपरणाा� वय�:ा �+�+। काय�करम: + सविनणिशच+:। 1. एकपदन उततरत । 1 x2=2 i) प�` पररशरामकणडसय किक नाम आसी+ ? ii) परचिस2:लाना सची कन परकाचिरश+ा ? 2. परण1वाकयन उततरत । 1x1=1 i) पररशरामकणड क� असतिस+ ? 3. विनद4शानसारम उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत । ½ x 2=1 i) ‘असतिस+’ इवि+ विकरयाया: कर+�पद विकम ? i) बरहमकनडम ii) :लाविन iii) इमाविन iv) पररशरामकणडम ii) समीप इवि+ पदसय किक वि�लोम पदम अ� परयकतम ? i) इद ii) दर iii) सची iv) प�`XII. पदयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत । विप+ा यचछवि+ प�ाय बालय वि�दयाधन मह+। विप+ाऽसय किक +पस+प इतयचिकतस+तक+जञ+ा॥ 1.एकपदन उततरत| 1 x 2=2

i) क: वि�दयाधन यचछवि+ ?ii) कसम वि�दयाधन यचछवि+ ?

2. परण1वाकयन उततरत। 1x1=1 i) विप+ा किक +प: +प इवि+ उचिकत: का भ�वि+ ? 3. विनद4शानसारम उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत | ½ x2=1 i) ‘ ददावि+ ’ इवि+ अरथाH शलोक किक पद परयकतम ?

i) यचछवि+ ii) +प

35

iii) +प: iv) उचिकत:

ii) ‘ क+घन+ा’ इवि+ पदसय किक वि�लोमपद अ� परयकतम ? i) उचिकत:

ii) इवि+ iii) क+जञ+ा iv) विप+ा XIII. नाटयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत । राजहस: - अय! विकनन खल सरस+ीर वि�हरवि+ मयिय कनाविप कक� रश: का-का रशबद: �ा+ा�ररणाम आकलीविकरय+ ? राजहसी –भ+�:! काका+ अनय+ को भवि�+मह�वि+ ? असय �रणा�: अविप कषरणा: कम� अविप कषरणाम। काक: मधयम अमधय स��मविप भकषयवि+। करणा�कटरशबद: ---------- काक: -(परवि�शय, सकरोधम) विकमकत�+ी भ�+ी ? यठिद अह कषरणा�रणा�: +रपिह शरीरामसय �रणा�: कीदरश: ?म|ध! अह + अ+ी� क+�वयपरायरणा: परभा+ का-का ध�विनना सप+ान परबोधयायिम कम�स च वि�विनयोजयायिम । 1. एकपदन उततरत । 1 x 2= 2

i) सरस+ीर क: वि�हरवि+ ? ii) काकसय �रणा�: कीदरश: ?

2. परण1वाकयन उततरत | 1x1=1 i) काक: परभा+ किक करोवि+ ? 3. विनद4शानसारम उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत। ½ x2-1

i) ‘भकषयवि+’ इवि+ विकरयाया: क+�पद विकम ? i) राजहस:

ii) राजहसी iii) काक: iv) अहम ii) असतिसमन नाटयारश ‘काय�म’ इवि+ अरथाH किक पदम परयकतम ?

i) मधयम ii) कम� iii) �रणा�: iv) कषरणा:XIV. शलोकसय भाव परदततशबदः परमियतवा पनः लिलखत । ½x4=2

36

हस: शव+: बक: शव+: को भद: बकहसयो:। नीरकषीरवि��क + हसो हस: बको बक:॥ भा�: - हससय �रणा�: शव+:।---------- अविप च �रणा�: शव+: ए�।अ+: --------- बकहसयो: कोऽविप भद: ----------।परन+ राजहस: ए� ------------ मनय+ न + बक:। ( �रणा�दषटया, वि��करशील: , बकसय , नासतिस+ )XV. अधोलिलखिखतयोः शलोकयोः अनवय उलिAतपदः परयत - ½ x 8= 4 ( I ) अस� बरहमचिरशरो य� परमास�रणा �धय+ । समा: sादरश पज�नयस+द राषटर नाणिभ�ष�वि+॥ अन�यः - य� ……….. अस� (i ) ........................... �धय+,पज�नय: (ii).........................+द राषटर न ……………… । ( II ) य इचछतयातमन: शरय: परभ+ाविन सखाविन च। न कया�दविह+ कम� स परभय: कदाविप च॥ अन�यः - य आतमन: शरय: (i) ................. सखाविन च (ii) ………….. स: परभय: (iii) ................. कदाविप च ……………….। ( परभ+ाविन, न कया�+, अणिभ�ष�वि+, परम-अस�रणा , इचछवि+ ,अविह+ कम�, sादरशसमा:, बरहमचिरशर: )XVI. वाकयष रखाङविकत पदम आधतय विवकलपभय: पद लिAतवा परशनविनमा1रण करत।1x5= 5

[ कन, कसय, कषाम, क:, कासाम ] i) धय��ान लोक परिरभ� न परापनोवि+। अ) कः ब) का क) कान स) क

ii) जलविबनदविनपा+न करमरश: घट: पय�+ । अ) विकम ब) क: क) काम स) कनiii) नकल: भीमसय सारचिरथा: अभ�+ । अ) कसय ब) कसयाः क) कसतिसमन स) कनiv) धय�म आपदा +रणिरणा: । अ) कमब) विकम स) काम द) कासाम

v) साधना चिचतत �ाचिच च सरल+ा भ�वि+। अ) कम ब) विकम स) काम द) कषामXVII. अधोलिलखिखतवाकयाविन कथाकरमानसार लिलखत - ½ x 8 = 4

i) इद दषट�ा अशवतथामा बरहमास� मञचवि+।

37

ii) ए+द अनरथा` दषट�ा वयासनारदौ +� आगचछ+:।।iii) ययिधयिaर: भीम नकलन सह दरौणिरणाम अनगन+ करथायवि+ ।iv) दरौणिरणाना दरौपदया: प�ा: भरा+र: च ह+ा:। v) अज�न: अविप ए++ विन�ारयिय+ बरहमास� मञचवि+ ।

vi) वयासनारदौ राषटर रणिकष+ ठिदवयम अस� सह+` करथाय+: । vii) दरौपदी दरोरणाप� दणडयिय+ करथायवि+ । viii) शरीकषरणा: ययिधयिaराज�नाभया सह य2कष� गचछवि+।XVIII. वाकयष रखाङविकतपदाना सनदभा1नसार शधदमथ@ परदततविवकलपभयः लिAतवा लिलखत। 1x3= 3

i) सहसरारश : न भास+ । अ) सागर: ब) सय�: स) सहसरम द) समपरवि+ii) परषा �ाच न अभयदीरय+ । अ) मधराम ब) कOोराम स) परषाम द) चञचल+ाम

iii) अलम अल यिमरथा : कलहन । अ) परसपरम ब) मयर: स) यिम�म द) अयिधकम

***************

परशनप�म – ३ कनदरीयविवदयालय सङघटनमविkतीय सङकलनातमक मलयाङकनम (SA-2)

ससकतम (समपरषरणातमकम)कjा-दशमी

समयः-होरातरयम परणा1ङकाः -90Sub : Sanskrit Std X

1. सचनाः – असतिसमन परशनप� चत�ारः खणडाः सनतिन+खणडः क अपठिO+ारश अ�बोधनम अङकाः –15खणडः ख रचनातमक काय�म अङकाः –15खणडः ग अनपरयकतवयाकररणाम अङकाः –30खणडः घ पठिO+ अ�बोधनम अङकाः - 30

38

2. परयक खणडसय उततरम एक� ए� परदतत उततरपसतिस+काया लखनीयम ।3. परशनसखया परशनप�ानसारम अ�शयम� लखनीया ।4. स�Hषा परशनानाम उततराणिरणा ससक+न� लखनीयाविन |5. स�H परशनाः अविन�ाया�ः ।

खणडः क (अपठि ताश अवबोधनम) अङकाः –15I. अनचछद पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत । राजा भोजः यः कोऽविप णिभकषकः णिभकषारथा` +सय राजगह परवि�रशवि+ +सम स�रणा�मदराः ददावि+ सम ।+दनन+र य आगचछयः +भयःभोजः रज+मदराः ददावि+ सम । स�रणा�मदरालाभारथा` बहभयःपरदरशभयः णिभकषकाः णिभकषापा� स�ीकतय परा+ः ए� राजगह परवि+ आयानतिन+ सम । एकदा कशचन णिभकषकः परा+ः राजगहम आगतय णिभकषा दविह इवि+ अ�द+ । राजा यरथााप�` स�रणा�मदराः दतत�ान । णिभकषकसय लघ णिभकषापा� न परणा�म अभ�+ । विs+ीय�ार +ा�+ीः स�रणा�मदराः :ाविप+�ान । +रथााविप +तपा� न परणा जा+म । +दा राजा आशचयHरणा +म अ�द+ । मानय�र ए++ पा� कन विनरमिम+म कपया �द+ इवि+ । हसन णिभकषकः अ�द+ – ए++ पा� जनाना हदयन विनरमिम+म असतिस+ । +षा हदयम असन+ोष – लोभ-मोहाठिदणिभः परणा�म । जनाः सदा असन+षटाः ए� भ�नतिन+ । न कोऽविप दा+ा +षा हदय सन+ोषरणा परणा क+ न रशकनोवि+ इवि+ ।

1. एकपदन उततरत । ½ x4=2क) राजा भोजः काः ददावि+ सम ? ख) णिभकषकाः किक स�ीकतय राजगहम आयानतिन+ सम ?ग) जनाना विकम असन+ोष- लोभ- मोहाठिदणिभः परणा�म ?घ) कः जनाना हदय सन+ोषरणा परणा क+` न रशकनोवि+ ?2.परण1वाकयन उततरत । 1x2=2क) राजा करथाम आशचय पराप+�ान ?ख)एकदा णिभकषकः आगतय विकम अ�द+ ?3. परदततविवकलपभयः उलिAतम उततरम विनद4शानसार लिAतवा लिलखत । 1x4=4क)‘महीपवि+ः‘ असतिसमन अरथाH अनचछद किक पदम असतिस+?

1) राजा2) जनः3) णिभकषकः

ई) दा+ाख) ‘राजा आशचयHरणा +म अ�द+ अ�‘ +म ’ इवि+ स��नामपद कसम परयकतम ?

39

अ) राजञ आ) जनाय इ) महाराजाय ई) णिभकषकायग) ‘भोजः रज+मदराः ददावि+ सम ’ अ�‘ददावि+ सम‘ इवि+ विकरयापदसय क+�पद विकम ?

अ) जनःआ) णिभकषकःइ) भोजःई) दा+ा

घ)अनचछद ‘कपरणाः‘ इतयसय वि�लोमपद किक परयकतम ? अ)राजा आ)जनः इ)दा+ा ई)णिभकषकः4.असय अनचछदसय कत उलिAत शीष1क लिलखत । 2

II. पदयाश पठि तवा तदाधारिरतान परशनान उततरत । अधमाः धनम इचछनतिन+ धनमानौ च मधयमाः ।

उततमाः मानम इचछनतिन+ मानो विह मह+ा धनम ॥

1. एकपदन उततरत । 2x1=2 क) अधमाः विकम इचछनतिन+? ख) धनमानौ क इचछनतिन+ ?

2. परण1वाकयन उततरत । 1x2=2 क) मानः विह कषा धनम ?

3.विनद4शानसारम उलिAतम उततर लिAतवा लिलखत । ½x2=1 क)‘अधमाः धनम इचछनतिन+‘ अ� ‘ इचछनतिन+‘ विकरयापदसय क+�पद विकम ? अ)

अधमाः आ) उततमाः इ) इचछनतिन+

40

ई) धनम ख) अ� ‘अधमाः‘ इतयसय वि�लोमपद विकम ? अ) धनम आ) मानः इ) उततमाः ई) मधयमाः

खणडः ख (रAनातमक काय1म) अङकाः –15III. भवान अणिभरामः । भवता सवगर परवित लिलखिखत पतर मञजषातः पदाविन लिAतवा रिरY8ानाविन परमियतवा पतर पनः लिलखत| ½x10=5

(1)________________वि+चिरथाः_______________

आदररणाीयाना (2) _______________चररणाारवि�नदयोः पररणाामाः। अहम अ� करशली असतिसम । भ�+ाम (3)____________परीकषायामविप समयक चिलगनिख+�ान । अ�� नगर अकषरम इवि+ (4)___________ असतिस+ ।+या दरशठिदनाना ससक+समभाषरणा�ग�ः(5)__________ आसी+ । +सय समारोपकाय�करमः (6)__________भवि�षयवि+ | असतिसमन समारोप पजनीयाः पजा�रमOाधीरशाः समागयिमषयनतिन+ इवि+ (7)_________ वि�षयःअसतिस+ । समभाषरणा�ग` (8) _________ वि�रामकाल गरामम आगयिमषयायिम । +दा वयाकररणा पाOयन+ इवि+ (9) ______________ भ�+ा वि�नमरः चिरशषयः

(10)_______________

मञजषा - समापय, शवः, ससक+स:ा, आरशी�ा�दन, बङगलर+ः, गर�या�रणाा, आयोदधिज+ः,अणिभरामः सन+ोषसय, परारथा�य

IV. मञजषाया परदततशबदाना सहायतया लिAतर दषटवा पञAवाकयाविन लिलखत । 2x5=10

मञजषा–

[नदी+टम , sौ बालकौ , s बाचिलक , स+ः , मतसयगरहरणाम , पणिकषरणाः आकारश , क��नतिन+ मणडकाः

41

परिर+ः अनक, सनतिन+ , �कषाः, सय�ः , परकारश+, जल , मीनः, +रनतिन+, मघाः,करीडनतिन+, डयन+,]खणडः ग (अनपरयYवयाकररणम) अङकाः –30

V. अधोलिलखिखतवाकयष रखाङविकतपदाना समलिAत सनधिJ विवचछद वा करत । 1x4=41. स��ः + +र+ दगा�णिरणा |2. त�म अदय �धयो ऽ चिस मया।3. कदाविप न कया�दविह+ कम� ।4. अयम + परषः कनाविप पररिर+ः सया+ ।

VI. अधोलिलखिखतवाकयष रखाविङतपदाना समलिAत समासविवगरह वा परदततविवकलपभयः लिAतवा लिलखत । 1x5=5

1. पाणिरणापाद परकषालय भोजन कया�+ ।अ)पाणिरणाः च पाद चआ) पारणाी च पादौ च +षा समाहारःइ) पारणाीना पादः ई) पारणाी पादौ यसय सः

2. य महाररथााः + मानषष इदम अस� परयोग न अक��न ।अ) महान+ः ररथााः यषा + आ) महान+ाः ररथाः यसय सः इ) माहान च असौ ररथाः ।ई) महान ररथाः यसय सः

3. दरोरणाः प� सा�धानम अकरॊ+ ।अ)अ�धान सह आ) अ�धानसय अभा�ःइ) स�सय अ�धानमई) अ�धानन सविह+म

4. वि�घनानाम अभा� करो+ द�ः ।अ)वि�घनाभा�मआ) विनरपि�घनमइ)यरथाावि�घनमई) सवि�घनम

5. रा�ौ सहसरम अरश�ः यसय सः सय�ः न भास+ ।अ) सहसरारश�ः आ) सहसरारशाः

42

इ) सहसरारशःई) सहसर अरशः

VII. अधोलिलखिखतवाकयष रखाङविकतपदाना परकवितपरतययौ सयोजय विवयोजय वा समलिAतम उततरम परदततविवकलपभयः लिAतवा लिलखत। 1x5=5

1. चिच� पशयन+ी रशकन+ला नतयवि+ | अ)दरश + +लआ) दरश + कतइ) दरश + रश+ई) दरश + त�म

2. स��दा अह वि�दयमानः वि�काल पशयायिम ।अ)वि�द+ मानआ)वि�द+ मानमइ) वि�द + मानः

ई) वि�द + रशानच3. कससय करर + +ल विननदनीया|

अ)करर+ाआ)कररःइ) कररत�म

ई) कर+ल

4. करथा मनदभा|य + टाप अह धय धारयायिम |अ) मनदभा|यःआ) मनदभाविगनीइ) मनदभा|याई) मनदभा|यम

5.अहो पषपसय कोमलत�म !अ)कोमल + +लआ) कोमल + त�मइ)कोमल + अमई) कोमल + त�

VIII. परदततविवकलपभयः उलिAतः अवययपदः वाकयष रिरY8ानाविन परयत । 1x5=5

43

1. इनदमतयाः मख चनदरः ______________ रशोभ+ |2. बालक ! त� ______________ वि�लपचिस ?3. विप+ा प� स��दा �दवि+‘ सतय �द‘ _________ ।4. अह ___________ यिम�गह गयिमषयायिम ।5. __________ सः न आगचछवि+ +ा�+ अह भोजन न करोयिम ।

( मञजषा - विकमथ@ , शवः , यावत , इव , इवित )IX.विनमनलिलखिखतवाकयाविन उलिAतसखयावाAकः परयत । 1x5=5

1. +ाः _________ गायियकाः मधर गायनतिन+ ।( 3 )2. �षH _____________ ऋ+�ः सनतिन+ | (6 )3. कषरणासधामौ_____________यिम� स+ः | ( 2)4. आकारश _____________नकष�ाणिरणा रशोभन+ ( 27 )

5.महाभार+ _____________ प�ा�णिरणा सनतिन+ । (18)X. अशदधवाकयाना सशोधन कतवा पनः लिलखत ।

1x6=61. +सयाः मखकमल रमरणाीयः �+�+| अ) रमरणाीया

आ) रमरणाीयमइ) रमरणाीय+ा

ई) रमरणाीयाः2. हयः उततमभार+सय विनमा�रणा भवि�षयवि+ ।

अ) समपरवि+ आ) अदय इ) अधना ई) शवः

3. +ाः सविनकाः दरश रकषनतिन+ | अ) सः

आ) +ौ इ) +

ई) +म 4.�कष सप+ नारिरकलफलम सनतिन+ । अ)नारिरकलफलाविन आ) नारिरकलफल इ)नारिरकलफलाः

44

ई) नारिरकलफलष 5.�य नदया +रनतिन+ । अ) +रायिम आ) +रा�ः इ) +रवि+ ई) +रामः 6.दरशररथासय चत�ारिर प�ाः आसन । अ) च+सरः आ) चत�ारः इ) च+रम ई) चत�ारम

खणडः घ (पठि त अवबोधनम) अङकाः – 30XI. अधोलिलखिखत गदयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत|

दषटबदधि2ः + +सय सsचनाविन वि+रसकतय गरामाणिभमख पराचल+ । परचछननभा|यः + समपजा+ वि��कः स�गह परवि+ विन�ततः । गह +सय भाया� सपठिद समाग+ पकि+ दषट�ा अपचछ+ – आय� ! किक स��ग+ करशल �+�+ ? अयरथाा काल समाग+ोs चिस ? समपरवि+ धम�मवि+ः सः पशचाततापन द|धमानसः स�` �ततान+ विन�दय सकररणा उचचः अकरनद+ । बदधि2म+ी सा अ�द+ – अल चिचन+या । आपदा +रणिरणाः धय�म । इदानी वि�षाद तयकत�ा उदयमः विकरय+ाम ।

1. एकपदन उततरत। 1x2=2क)कः गरामाणिभमख पराचल+ ?ख)आपदा +रणिरणाः विकम ?

2. परण1वाकयन उततरत। 1x1=1 क) बदधि2म+ी सा पकि+ विकम अ�द+ ?

3.उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत।½x2=1

क)‘स�` �+ान+म ’ अ� वि�रशषयपद विकम ?अ)स�`

आ)विन�दय45

इ) �ततान+म ई)सपठिद

ख) ‘गह +सय भाया�‘ अ� ‘+सय‘ इवि+ स��नामपद कसम परयकतम ? अ) दषटब2य आ) परचछननभा|याय इ) चिचन+या

ई) भाया�य

XII. अधोलिलखिखत पदयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत| 4आचारः पररथामो धम�ः इतय+द वि�दषा �चः ।

+समा+ रकष+ सदचार परारणाभयोs विपवि�रशष+ः ॥1. एकपदन उततरत । 1x2=2 क)पररथामः धम�ः कः ? ख) “आचारः पररथामः धम�ः” इवि+ कषा �चः ?2. परण1वाकयन उततरत । 1X1=1 क) परारणाभयोs विपवि�रशष+ः क रकष+ ?3. उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत। ½ x2=1 क) “पररथामः धम�ः” इतय� वि�रशषयपद विकम ?

अ) पररथामःआ) आचारःइ) धम�ःई) सदाचारः

ख) “ पसथिणड+ानाम ” असतिसमन अरथाH शलोक किक पद परयकतम ? अ) सदाचारम आ) वि�दषाम इ) धम�ः ई) वि�रशष+ः

XIII.अधोलिलखिखतनाटयाश पठि तवा परशनानाम उततराणिरण लिलखत| 4मयरः– (परवि�शय साटटहासम ) सतय सतयम । अहम� राषटरपकषी । को न जानावि+ +� धयाना�:ाम? मौन धत�ा �राकान मीनान छलन अयिधगहय , करर+या भकषयचिस । यिधक त�ाम । अ�माविन+म खल स�` पणिकषकलम त�या ।

46

काकः– र सप�भकषक ! न+�ना+ अनय+ विकम जानाचिस?मयरः– शरय+ा शरय+ाम ! मम नतय + परक+ः आरधना । पशय ! चार�+�लचदधिनदरकारशोणिभ+ाना मम विपचछाना अप�` सौनदय�म । मम ककार� शरत�ा कोविकलः अविप लजज+ । मम चिरशरचिस राजमकटयिम� चिरशखा :ापय+ा वि�धा�ा ए� अह पणिकषराजः क+ः ।

1. एकपदन उततरत ।1x2=2

क)मयरसय नतय कसयाः आराधना ? ख) मयरसय ककार� शरत�ा कः अविप लजज+ ?

2. परण1वाकयन उततरत । 1X1=1 क) मयरःकन पणिकषराजःक+ः ?

3. उलिAतम उततर विवकलपभयः लिAतवा लिलखत। ½ x2=1 क) “अहम� राषटरपकषी” इतय� अहम इवि+ स��नामपद कसम परयकतम?

अ) मयरायआ) काकायइ) बकायई) कोविकलय

ख) नाटयारश बरहमरणाा इतयसतिसमन अरथाH विकम पद परयकतम ?अ) परक+ःआ)अहमइ) वि�धा�ाई) पणिकषराजः

XIV. अधो लिलखिखतशलोकसय भावाथ@ विवकलपभयः लिAतवा लिलखत | ½ x4=2तयकत�ा धम�परदा �ाच परषा योऽभयदीरय+ ।

परिरतयजय फल पक� भङकतऽपक� वि�मढधीः॥भा�ारथा�ः – यः बदधि2हीनः नयाययकता(1)_______ तयकत�ा (2)_______ �ाच �दवि+, सः विनशचयन लोक (3) ________ फल तयकत�ा (4) _________ फल भकषयवि+ ।

(मञजषा)( कOोरा, अपक�, �ाच , पक� )

XV. विनमनलिलखिखतशलोकयोः अनवय मञजषातः उलिAतपदाविन लिAतवा लिलखत | ½x8=4

47

क) परमापदग+नाविप न� +ा+ त�या ररणा । इदमस� परयोकतवय मानषष वि�रशष+ः ॥

अन�यः- +ा+! परम-आपदग+न अविप (1)__________ ररणा इदम (2) ________ वि�रशष+ः (3)_________ न ए� (4) _________ ।

ख. अ�कर+ा यरथाा चिचतत +रथाा �ाचिच भ�+ यठिद । +द�ाहः महातमानः समत�यिमवि+ +थय+ः ॥अन�यः- यरथाा (1) __________ चिचतत +रथाा यठिद (2) __________ भ�+ , (3) _________ +थय+ः +द� (4) __________ इवि+ आहः ।

मञजषा- ( महातमानः , मानषष , वालिA , तवया , अवकरता, समतवम , परयोYवयम , असतर )

XVI.वाकयष रखाङविकतपदाविन आधतय परशनविनमा1रण करत | 1x5=5

1. मान�ः रश+ �षा�णिरणा जी�+|2. +तत�ारथा�सय विनरणा�यः वि��कन क+` रशकयः |3. �षा�काल मयरसय नतय दरश�नीय भ�वि+ | 4. अररणााचलपरदरश अनकाः नदयः पर�हनतिन+ |5. साधना चिचतत सरल+ा भ�वि+ ।

XVII.अधोलिलखिखतवाकयाविन घटनाकरमरण पनः उततरपसतिसतकाया लिलखत | ½x8=41. �तस, त� विकमरथा�म इद ठिदवय चकर �ाञछचिस |2. पापकम�रणाा दरौणिरणाना म प�ाः भरा+रः च ह+ाः |3. भग�न! स + एकाकी ए� दरोरणाप�ाय अलम |4. दरौणिरणाः एकदा sारकापरीम आगचछ+ |5. आय�प� ! कष�धम�म अनसरन मा रशोकसागरा+ रकष ।6. समपरवि+ अहम आशवस+ः असतिसम , मनय सः बरहमास�परयोग न करिरषयवि+ इवि+।7. नाह त�ततः बरहमास�म इचछायिम |8. सः सवयन पाणिरणाना चकर गही+�ान |

XVIII.परसङगानसार शदधम अथ@ विवकलपभयः लिAतवा लिलखत | 1x3=31. लोविह+ाखया +रविङगरणाी अररणााचल पर�हवि+।

48

अ) +रङगःआ) समदरःइ) नदीई) सरः

2. रशलाः वि�दीय�न+ । अ) �कषाः

आ) फलाविनइ) भयिमःई) प��+ाः

3. परचछननभा|यः परभ+ धन पराप+�ान ।अ) अयिधकमआ) स�रणा�मइ) रशरीरमई) सखम

रशभ भया+

49