izdavač: jevrejska opŠtina banja luka glavni i odgovorni urednik: dr. jakov danon

Izdavač:

JEVREJSKA OPŠTINA BANJA LUKA

Glavni i odgovorni urednik:

Dr. Jakov Danon

Recezent: Jakob Finci

Lektor: Žarko Mačkić

Štampa : "Zavod distrofičara"

Banja Luka

Dr. Jakov Danon, Verica M. Stošić

Prezentaciju po ideji autora uradio:

"Zavod distrofičara“ Banja Luka

HRONIKA JEVREJSKE OPŠTINE BANJA LUKA

U očekivanju da će procesi daljnje demokratizacije društva objektivno omogućiti povratak prava svojine, a time i značaj istorijskim činjenicama kao dokazima istine o postojanju vjere, kulture i običaja jevrejskog naroda na prostorima Bosanske Krajine, nećemo odustati od nastojanja da ostvarimo svoja prava i težnje na vjeru i opstanak.


Autor

Pećine u dolini

Kumrana gdje su

pronađeni svici sa

Mrtvoga mora

BIBLIJSKO JEVREJSTVO


IZRAEL I JUDEJA


BIBLIJSKO JEVREJSTVO

DOLAZAK JEVREJA U BANJA LUKU

Karta grada Banje Luke na prelazu XVIII i XIX vijeka


Upravo ti progoni Jevreja iz cijele Evrope, koji se vremenski podudaraju sa protjerivanjem Jevreja iz Španije 1492. i Portugala 1496. godine, zbog postojeće drumske komunikacije između Servicijuma i Salone, Dalmacije i Podunavlja, koji je prolazio kroz Banju Luku, indirektno upućuju na mogućnost sporadičnog grupnog dolaska Jevreja izbjeglica u Bosansku Krajinu još za vrijeme kralja Tvrtka iz pravca mletačke Venecije, a iz pravca Španije nakon egzodusa, s tim što se u oba slučaja njihov dolazak odvija preko Ancone i Venecije s jedne, te Dubrovnika, Splita, Šibenika i Zadra s druge strane.

Pijaca u Banjoj Luci krajem XIX vijeka

Drveni most preko rijeke Vrbasa, izgrađen u XVI vijeku, povezivao je lijevu i desnu stranu grada na samom ulazu u šehersku čaršiju


Banjaluka s kraja XVIII i početkom XIX vijeka

Filigransko graviranje: Pafte i tepeluk sa Davidovim štitom iz vremena Turske, (Muzej Republike Srpske, Banja Luka 2006.)


JEVREJI BANJE LUKE PRIJE AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

Banja Luka juce

JEVREJI BANJE LUKE U KRALJEVINI SHS U PERIODU IZMEĐU DVA RATA

Gospodska ulica u Banjoj Luci. Lijevo su tri jevrejske radnje: časovničarsko-draguljarska Morica Gottliba, otvorena 1902. g., trgovina mješovitom robom Morica

Hercoga i zlatara Arona A. Saloma. Snimljeno 1920. g. (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci).


Valika realna gimnazija u B. Luci

Hotel Bosnia B. Luka

Ferhad/pasina djamija B. Luka

BOUMANOVA KUCA


U Banjoj Luci su odvojeno djelovale sefardska, domaća i aškenaska strana, zbog davno naznačene netrpeljivosti, koja se jednostavno može objasniti činjenicom da su sefardi nakon egzodusa vijekovima živjeli na ovim prostorima i vezali se za bosansku zemlju i njene narode, istu osjećali i u većoj mjeri doživljavali kao svoju, što kod aškenaza, s obzirom na njihovo porijeklo, nije bio slučaj. Sefardi su, kao što smo već rekli, svoju opštinu pod nazivom Sefardska izrealitska bogoštovna opština osnovali u periodu između 1848. i 1850. godine. Prvu sinagogu, drvene konstrukcije, podigli na lijevoj obali rijeke Crkvene, na mjestu današnje gradske tržnice

JEVREJI BANJE LUKE U DOBA AUSTRO-UGARSKE ANEKSIJE

Ulica Ivana Franje Jukića. Lijevo, označen brojem 1, stari sefardski hram, sagrađen 1880, a preko puta, označena brojem 2, zgrada u kojoj su tri

decenije bile prostorije sefardske opštine (Muzej Republike Srpske. Snimljeno 1934. g.).

Skica aškenskog hrama izgrađenog 1900-1902. Autor crteža B. Kovačević.



Askenaska sinagoga ,1902

Dokument kojim se odobrava novogradnja hrama i sefardskog kulturnog doma (Arhiv Republike Srpske)



Skica složene građevine jevrejskog Kulturnog doma prema bivšoj Ulici princa Pavla (u sadašnjoj Jevrejskoj ulici), na slici lijevo, i novog sefardskog hrama-sinagoge u

Jukićevoj, na slici desno.



Dio Jevrejskog groblja u Boriku, koje je osnovano 1883. g. Na fotosu se vidi nadgrobni spomenik Davida G. Saloma (1853-1913).

Snimljeno pred Prvi svjetski rat.



Trgovina pomodnom robom u Gospodskoj ulici u Banjoj Luci, osnovana 1881. g., vlasništvo M. Šniclera i G. Kona (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci)


Trgovina Kastl po kojoj i današnji trg Krajine nosi naziv Kastelov Ćošak


Lijevo od Hotela "Palas" je dio kuće Salomona Haima Poljokana u kojoj se nalazila njegova trgovačka radnja

(Muzej Republike Srpske u Banjoj Luci)



Kuća Isaka i Erne Poljokan u staroj čaršiji. U prizemlju je bila najuglednija banjolučka manufakturna radnja. Lijevo je hotel "Palas"

(Muzej Republike Srpske u Banjoj Luci)



Lijevo je velika kuća porodice Salom-Sarafić, a desno trgovina Jozefa Nahmiasa



Naslovna strana humorističkog lista jevrejskih studenata ''La Trazera'' iz 1923. g. Preuzeto iz knjige A. Ravlića ''Banjalučki povijesni listići 1'')




PODATKE JE PRIKUPILA I OBRADILAVERICA M. STOŠIĆ, ARHIVSKI SAVJETNIK

II DIO HRONIKA JEVRJESKE OPŠTINE BANJA LUKA

BANJALUČKE JEVREJSKE PORODICE

SPISAK SVIH EVIDENTIRANIH JEVREJA OPŠTINE BANJA LUKA.

SPISAK JE URAĐEN UGLAVNOM NA OSNOVU DOKUMENATA IZ ARHIVA REPUBLIKE SRPSKE, A OBOGAĆEN JE MNOGOBROJNIM PODACIMA – OD DATUMA ROĐENJA DO ZANIMANJA I ADRESE.

Bračni par Micika i Salomon Haima Poljokan i sin Rafael (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci)

Porodica limara Salomona Moše i Rahele Levi. (Arhiv Republike Srpske u Banjoj Luci)




Salamon Moni (Banjaluka 16.1.1904 – logor, Njemačka, 1943)

sudija

Rabin Karlo Riemer, sjedi, drugi slijeva

Samuel Sarafić (Banjaluka 1910 - ?)

pravnik

Jakob Sarafić(Banjaluka 28. 11.1905 - ?)

doktor

Sigmund Schnitzler (Banjaluka 20.6.1906 - ?)

privatni činovnik

Jozef Sarafić(Banjaluka 5.2.1908 - logor

Jasenovac 1942) ekonomista

Boro Ilić, Josip Rolih, Nikica Pavlić, Rade Ličina (sjede), Moric Sumbulović, stoji


Paul Fischer (Banjaluka 1.8.1894 – logor Jajinci 1943/44)

vijećnik Gradskog vijeća u Banjaluci

Draguljarnica Moritza Gotlieba u Gospodskoj ulici

Dr Margita Hercl (Subotica 22.2.1900 -

Čemernica 1942) doktor

Moritz Herzog (Gospođinci 1875 - 1946)

trgovac

Sigmund Herzog(Farkašdin, Banat, 1898 - ?)

trgovac

Sida Kavezon(Bosanski Petrovac

25.10.1913 - ?) stručna učiteljica

Leon S. Levi (Banjaluka 1857 - ?)

trgovac

Rafael S. Levi(Bihać 1888 - ?)

trgovački pomoćnik


Avram J. (Banjaluka 1896 - ?)

trgovac

Majer Levi(Banjaluka 1906 - ?)

trgovacObućarska radnja Rafaela Z. Levija

Trgovinska radnja Jozefa D. Nachmiasa

Haim Nahmias (Banjaluka 1904 - logor

Jasenovac 1941) trgovac

Salamon Papo(Visoko 18.2.1901 - ?)

učitelj vještina

Inž. Leon Poljokan (Banjaluka 1901 - ?)

inženjer hemije

Rafael Poljokan(Banjaluka 1881 - ?)


ALTARAC Samuel (Banjaluka 11.11.1908 - ?)

veterinar

Jakov Altarac IV (Banjaluka 1900 - )

doktor

Kalmi Altarac dr (1906 – 1971)

doktor

Nisim Baruh(Banjaluka ?-1942/43)

fotograf

Dr Beniamin Bernsteinvojni ljekar

Ernest Brammer mr ph, zvani Puba (Banjaluka 22.9.1899 - 11.3.1960)

magistar farmacije

Berta Finci udata Kamhi (Sarajevo 30.12.1905 - ?)

suplenta I kategorije

Valerija Fischer (Čakovec 30.5.1879 - ?)

trgovkinja

Proglas povjerenicima jevrejskih radnji u Banjoj Luci sa pratećim potpisima, dokument NDH br. 3367/41, (Arhiv Republike Srpske)

VRIJEME STRADANJA U II SVJETSKOM RATU


Albert Trinki, lijevo, nosilac Partizanske spomenice 1941.



Zvaničan broj od dvanaestero

banjolučkih Jevreja učesnika

antifašističke borbe i revolucije je

nepotvrđen i samo je izraz

kompromisa, jer je nemoguće

prikazati doprinos koji su Jevreji

svojim stradanjem, ne samo u

Banjoj Luci nego i diljem svijeta,

dali buđenju antifašističke svijesti

o potrebi ujedinjenja u borbi

protiv fašističke sile.

Originalni popis Židova, predviđenih za deportaciju u Gospić, dokument NDH br 304/41, čuva se u Arhivu Republike Srpske.



Izvještaj o stanju židovskog doma u Banjoj Luci koji je bio pretvoren u javnu kuću, dokument NDH, br. 71312/42 (Arhiv Republike Srpske)



PORATNE MIGRACIJE


ZAKON O NACIONALIZACIJI

Pregled prenosa

vlasništva nad

aškenaskim hramom

od austrougarskog

doba do stvaranja

FNRJ (Arhiv

Republike Srpske)

UNUTRAŠNJE MIGRACIJE

SUDBINA SINAGOGA I JEVREJSKOG GROBLJA NAKON ZEMLJOTRESA U BANJOJ LUCI

Aviosnimak ostataka oskrnavljene zgrade aškenaskog hrama (strelica) nakon njegove pretvorbe u radionicu, sa kompletnim uništenjem eksterijera i kupola hrama. Snimljeno prije

zemljotresa 1969. godine. Lijevo dole je skica hrama prije rata.



65 godina od Drugog svjetskog rata i 10 godina nakon raspada bivše Jugoslavije, stvari moraju krenuti od početka.

Nacionalno otrežnjenje Jevreja u Banjoj Luci, došlo je do zbijanja redova jevrejske nacionalne manjine u Banjoj Luci,

U očekivanju zakona o restituciji.

Šalom svima!

izdavač: jevrejska opŠtina banja luka glavni i odgovorni urednik: dr. jakov danon

Documents