1

IZVJEŠ�E o obavljenim radovima

Naziv slike: Sv Fabijan i sv Sebastijan

Autor: -

Datacija: 17. st; restaurirano 1911.

Tehnika: tempera, ulje i pozlata na drvu, transferirano na platno

Dimenzije: 105 x 83,5 cm

Smještaj: Ku�e, župa Vukovina, kapela sv Fabijana i Sebastijana, retabl oltara sv Fabijana i sv

Sebastijana

Sl. Lice i pole�ina slike prije radova

2

Sl. Zaštita slike (facing) pri normalnoj i pri kosoj svjetlosti (prije radova)

Zate�eno stanje i smjernice radova

Platno slike nije napeto na podokvir, ve� je slika �avli�ima zabijena na pozadinske daske

koje sa pole�ine zatvaraju sliku. Platneni nosilac je opušten i naboran. Slikani sloj i osnova su

ispucani i odignuti od podloge. Uz ve�e pukotine došlo je do gubljenja slikanog sloja i osnove.

Drvena podloga se razdvojila na spojevima dasaka, deformirala i smanjila svoj volumen. Zato što

platno nije ljepilom zalijepljeno cijelom površinom za drvo nego je pri�vrš�eno �avlima, a

lijepljeno samo na rubovima – nije se pokazalo mogu�e kvalitetno stabilizirati ravninu slike i

zalijepiti je na drvo na kvalitetan na�in. Iza platna su daske drvenog nosioca i nije mogu�e vidjeti da

li su iznutra u ravnini tako da je svaki pritisak u svrhu ravnanja riskantan zbog mogu�nosti loma

debele kredne osnove. Štoviše, nije mogu�e daske odgovaraju�e stolarski poravnati i smiriti zbog

opasnosti loma debele kredne osnove.

Zbog gore navedenih razloga na slici se pokazao neizbježan zahvat odvajanja platna i slike

od drvenog nosioca te zasebna sanacija slike. Spoznaja do koje se došlo istražnim radovima, tj. da

drveni nosilac nije izvornik ve� dio povijesnog integriteta slike i retabla nakon restauratorskog

zahvata 1911. utjecala je na izbor kvalitetnijeg rješenja za budu�e napinjanje slike. Slika datirana u

17. st. opsežno je restaurirana 1911. godine.

3

Sl. Detalji slike prije radova pri normalnoj svjetlosti i IR reflektografija

Sl. UV fluorescencija i IR reflektografija slike prije radova

Restauratorski zahvat 1911.

Temeljem spoznaja do kojih se došlo provedbom istražnih radnji u sklopu sadašnjeg

restauratorskog zahvata, može se donekle rekonstruirati što se u tom restauratorskom zahvatu 1911.

godine dogodilo sa slikom.

S prili�nom sigurnoš�u možemo pretpostaviti da se restauratorski zahvat transfeririranja

slike sa starog (najvjerojatnije drvenog) nosioca na platno dogodio 1911. Do tog zaklju�ka

dolazimo povezavši osobine zate�enih �avli�a, drva i platna sa zapisom iz 1911. koji dokumentira

da je za „renovaciju starog vel. žrtvenika potrošeno 350 for“. Da se radilo o opsežnom

4

restauratorskom zahvatu svjedo�i cijena koju trebamo usporediti s istovremenim cijenama drugih

radova na crkvi: novi zvon 100 for; honorar arhitektu za novu zidanu pravocrtnu kapelu 400 for1.

Na drvenu podlogu (�etiri uspravne daske povezane s dvije daske fiksne parketaže)

postavljeno je platno vrlo rijetkog i grubog tkanja (konoplja). To platno je za drvenu podlogu

pri�vrš�eno �avli�ima i zalijepljeno samo po rubovima. �avli�i su gusto postavljeni po rubovima,

ali ima ih raspore�enih i svuda po cijeloj površini. Na to platno klajsterom je zalijepljeno kvalitetno

gusto tkano laneno platno i mjestimi�no još i zakucano �avli�ima tako da neki �avli�i prolaze kroz

oba platna. �avli�i su industrijski rad kakav se proizvodi od druge polovice 19. st. do danas. Na to

platno postavljena je osnova (tamnija crvena osnova), na koju je zaljepljena strapirana slika koju se

transferiralo sa svog izvornog nosioca (svjetlija oker-crvena osnova). Metoda transfera je bila

pomodnost u 19. i po�etkom 20. st. ali tako�er, ta pomodnost je bila posljedica tehnološke

nemogu�nosti da se sa sredstvima kojima se tada raspolagalo kvalitetno konsolidira trulo ili jako

crvoto�no drvo. Uobi�ajen postupak transfera se može sažeti na sljede�i na�in: na lice slike se lijepi

fino platno u nekoliko slojeva; trulo ili crvoto�no drvo mrvi se i uklanja dok god se ne do�e do

slikarske osnove; slika koju drži samo platno zalijepljeno na lice slike zalijepi se na novi preparirani

nosilac nakon �ega se ukloni platno s lica slike. Nakon transfera, samo takak sloj osnove i boje

ostaje od stare slike – sve ostalo je novo.

S obzirom da je stara slika imala brojna i velika ošte�enja (i metoda transfera sloja boje

redovito je rezultirala ošte�enjima) restaurator je sliku u cijelosti prekitao krednom osnovom i

reljefno ornamentirao osnovu (ošte�enja su vidljiva na rendgenskoj snimci). Kredna osnova je

zalivena preko glava �avli�a koji prolaze kroz oba platna. Debeli sloj kredne osnove je nanošen

špahtlom (vide se tragovi nanosa) i dok je osnova bila svježa u nju su šablonom utiskivani

ornamentalni uzorci. Mjestimi�no se može vidjeti nabranost kredne osnove pokraj ornamenata –

nabranost kakva je karakteristi�na za pomak svježe osnove kao posljedice utiskivanja. Nakon

utiskivanja uzoraka osnova je zagla�ena brušenjem na onim podru�jima na koja dolazi oslik bojom.

Na krednu osnovu su preneseni obrisi svetaca upiranjem (vide se udubljeni obrisi). To je

jedan od tradicionalnih na�ina prijenosa crteža: crtež se nacrta na tankom papiru ili se kopira na

masni (poluprozirni) papir; prisloni se na budu�u sliku i obrisi se upiranjem podebljaju tako da se

crte reljefno utisnu u krednu osnovu. Pozlata (pravo zlato) postavljena je nakon to�kastog

ornamentiranja osnove (za razliku od klasi�ne metode punciranja gdje se puncira nakon

pozla�ivanja). Nakon dovršetka oslikavanja, zlato je patinirano, a potezi nanošenja patine su

vidljivi. Namjerno rusti�na obrada slikarske osnove i stupanj patiniranosti pozlate (stupanj

patiniranosti kakav se pokazao nakon sadašnjeg �iš�enja tj uklanjanja sloja ne�isto�e akumulirane iz

zraka) svjedo�e da je restaurator želio imitirati starost slike.

1 Ljubica Pernar-Robi� i Sanja Cvetni�, Župa Pohoda Blažene Djevice Marije Vukovina, Vukovina 2005. str 122.

5

Sl. Snimak u kombinaciji kosog i spekularnog osvjetljenja pokazuje rustikalnu obradu slikarske osnove i

tragove upiranja prilikom prenošenja obrisa crteža

Sl. Nakon odvajanja. Lijevo je slika grubljeg (konopljinog) platna pri�vrš�enog za drvo. Desno je finije, guš�e

(laneno) platno na kojem je slika.

6

Sl. �avli�i koji su bili zakucani kroz oba platna. Lijevo su ostaci na grubljem (konopljinom) platnu; desno je

snimak iste lokacije na pole�ini finijeg (lanenog) platna.

Sl. Osim gustog razmještaja �avli�a po rubovima �avli�i su raspore�enih po cijeloj površini slike. Na onim

�avli�ima koji su prolazili kroz oba platna nalaze se slojevi osnove i, u slu�aju reprodukcije desno - pozlate.

Sl. Rendgen (detalj) pokazuje opseg ošte�enja izvornog sloja

7

Obavljeni restauratorski radovi 2006. i 2007. godine

U sklopu istražnih i dokumentacijskih radova obavljena je fotodokumentacija svih

relevantnih faza radova i dokumentacija totala i detalja slike pri normalnoj svjetlosti i pri makro

pove�anjima; tako�er snimljeni su IR reflektografija, UV fluorescencija i rendgeni detalja.

Nakon osiguranja bojanog sloja pomo�u facinga (japan papir / hidroksipropilceluloza) obavljena je

dezinsekcija drvne crvoto�ine metodom gama zra�enja u Institutu Ru�er Boškovi�.

Odvajanje je postupno i delikatno izvršeno izme�u dva platna. Slika je uspješno odvojena

zajedno s kvalitetnim lanenim platnom, dok je konopljino platno ostalo pri�vrš�eno na drvenom

nosiocu. Slika koja je zajedno sa svojim platnom odvojena od drvenog nosioca poravnana je na

toplinskom stolu i dublirana novim lanenim platnom pomo�u ljepila BEVA 371. Za sliku je izra�en

novi klinasti podokvir s ugra�enom plo�om od mediapana 3 mm debljine. Plo�a je pri�vrš�ena

samo na križne pre�ke podokvira kako bi se rubne pre�ke mogle klinovima širiti u slu�aju potrebe u

budu�nosti. Na taj na�in slika ima �vrstu pole�inu na koju nije zalijepljena nego joj služi kao

pole�inska zaštita i onemogu�uje lom debele kredne osnove do kojeg bi došlo ako se savije osnovu

i platno. Slika je samo na vanjskim rubovima (novog) platna zakucana na podokvir na isti na�in kao

što se pri�vrš�uju slike na platnu, kako bi bilo omogu�eno dodatno napinjanje pomo�u klinova u

slu�aju potrebe.

Nova �vrsta pole�inska plo�a: lice i pole�ina. Plo�a je pri�vrš�ena je ljepljenjem na križ podokvira tako da se

stranice podokvira slobodno mogu klinovima širiti po potrebi.

8

Opisani na�in pri�vrš�enja se razlikuje od na�ina pri�vrš�enja iz 1911. u dvije bitne razlike:

prvo, 1911. slika nije bila napeta na dasku po vanjskim bo�nim rubovima ve� s lica slike; drugo,

nosiocu nije bila predvi�ena mogu�nost napinjanja pomo�u klinova niti na neki drugi na�in što je

primarni razlog promjena koje su razlog za sadašnji restauratorski zahvat. Drvena konstrukcija koja

je bila nosilac slike nakon 1911. sada se može postaviti kao pole�inska zaštita i sa�uvati kao dio

povijesnog integriteta retabla.

Sl. Lijevo: slika nakon konsolidacije, �iš�enja i kitanja, prije retuša. Desno: pole�ina slike nakon radova.

Drveni nosilac slike iz 1911. je sa�uvan kako bi se mogao postaviti iza novog okvira kao dio povijesnog

integriteta retabla.

Restauratorski zahvat na bojanom sloju slike obavljen je uz poštivanje restauratorskog

zahvata iz 1911. Sloj boje je konsolidiran podljepljivanjem etilen-vinil acetatnim ljepilom BEVA

371 s pole�ine i akrilnim ljepilom Pleksisol s lica slike. S površine bojanog sloja uklonjen je sloj

ne�isto�e uz pozornost da se ne ukloni sloj namjerno nanesene patine preko pozlate. Nedostaju�i

dijelovi osnove rekonstruirani su kitom na bazi polivinil-alkohola i bolonjske krede. Zasi�enost i

intenzitet boja regeneriran je otopinom mastiks laka. Retuširanje je obavljeno Maimeri restauro

bojama vezanim mastiksom. Završna polumat zaštita i ujedna�enje polumatiranosti obavljeno je

Maimerijevim mat lakom (izo-butil metakrilat s dodatkom silikata).

9

Sl. Izgled slike nakon obavljenih radova.

Za izradu ovog Izvješ�a selektirana je najvažnija fotodokumentacija. U privitku Izvješ�a

nalazi se CD s potpunijom fotodokumentacijom u visokoj rezoluciji.

Zagreb, sije�anj 2008. Denis Voki�