Dr Maja Kostić-Mandić

Izvori savremenog Međunarodnog privatnog prava Crne Gore

Uvodne napomene

Savremeni pravni trenutak Crne Gore karakteriše činjenica da se nakon uspostavljanja nezavisnosti donose brojni novi zakoni, ali se i postavlja pitanje važenja određenih propisa i međunarodnih ugovora koji su obavezivali Crnu Goru u prethodnom periodu. Ni međunarodno privatno pravo nije izuzetak, već su ovi problemi još izraženiji, zbog brojnosti i raznovrsnosti pravnih izvora koji se odnose na ovu materiju. Ovo posebno dolazi do izražaja zbog prirode odnosa koje reguliše ova pravna disciplina, a koje karakteriše prisustvo elementa inostranosti u oblasti određivanja mjerodavnog prava, građanskog sudskog postupka i prava stranaca da stupaju u građanskopravne odnose. Pritom, pored klasičnih građanskopravnih odnosa sa stranim elementom (statusnih, porodičnih, nasljednih, stvarnopravnih, obligacionih), tu se ubrajaju i radnopravni i privrednopravni odnosi.

U situaciji kada pravnik praktičar još uvijek ne može na jednom mjestu da nađe sistematizovanu informaciju o propisima koji važe u Crnoj Gori i koje treba primijeniti na građanskopravni odnos sa stranim elementom, smatrali smo da ovaj kraći, pregledni prilog može razriješiti određene nedoumice i doprinijeti da se unese malo više pravne sigurnosti u primjenu prava. Jer, postavlja se pitanje da li se i šta promijenilo u shvatanju međunarodnog privatnog prava još od vremena usvajanja Opšte imovinskog zakonika za knjaževinu Crnu Goru (1888), kada je Valtazar Bogišić, pojašnjavajući karakter odredbi koje se odnose na međunarodno privatno pravo, naveo da se radi o “apstraktnim ili rijetko primjenjivim pravilima (a narodu malo poznatim)”.1

Jedan od paradoksa, kada je riječ o međunarodnom privatnom pravu Crne Gore je upravo postojanje vrijedne pravne baštine oličene u odredbama sadržanim u Opšte imovinskom zakoniku,2 a izbjegavanje ili selektivna primjena odredbi savremenog međunarodnog privatnog prava. Ipak, treba imati u vidu da su problemi u primjeni normi međunarodnog privatnog prava prisutni i u drugim zemljama, jer je činjenica da je za organ koji primjenjuje pravo znatno teže da saznaje i primjenjuje strano pravo kao mjerodavno ili da vodi računa o specifičnostima postupka sa elementnom inostranosti, da ispituje da li u određenoj oblasti treba primijeniti međunarodni ugovor (bilateralni ili

Redovni profesor na Pravnom fakultetu Univerziteta Crne Gore1 V. Bogišić, Studije i članci, Izabrana djela, CID, Službeni list SCG, Podgorica, 2004, str. 14 i dalje. Inače, pretežan dio odredbi koje se odnose na međunarodno privatno pravo nalazi se u dijelu I OIZ-a (Uvodna pravila i naređenja) i dijelu VI, koji nosi naziv: „Objašnjenja, određenja i dopune.“ Sam Bogišić objašnjava, da su bez obzira na navedeni naziv ova pravila iste prirode kao ona koja se nalaze u „glavnih“ pet djelova Zakonika.

2 Detaljnije vidi: M. Kostić-Mandić, Mjerodavno pravo u Opšte imovinskom zakoniku za knjaževinu Crnu Goru, u Zborniku radova sa naučnog skupa: „120 godina OIZ-a u Crnoj Gori“, Pravni fakultet UCG, Udruženje pravnika CG, Podgorica, 2009, str. 95-106.

multilateralni), nego da postupa u građanskopravnom odnosu koji je čisto unutrašnje prirode.

1. Važeća legislativa u oblasti međunarodnog privatnog prava

U prethodnih trideset godina bilo je više promjena državno-pravnog subjektiviteta država čiji je sastavni dio bila Crna Gora. Ipak, ove promjene nijesu se značajnije odrazile na osnovne izvore međunarodnog privatnog prava Crne Gore. Osnovni zakon koji reguliše materiju međunarodnog privatnog prava u oblasti mjerodavnog prava i građanskog sudskog postupka je i dalje Zakon o rješavanju sukoba zakon sa propisima drugih zemalja (ZRSZ), koji je usvojen 1982., sa izmjenama iz 1996. godine. U 2014. god. počeće da se primjenjuje novi Zakon o međunarodnom privatnom pravu, šest mjeseci nakon dana objavljivanja u Službenom listu Crne Gore (Zakon je izglasan u Skupštini Crne Gore 27. 12. 2013. godine).

U oblasti određivanja mjerodavnog prava donijet je novi Zakon o mjenici 2005. godine (45/05),3 a kolizione norme su sadržane u glavi XVI koja nosi naziv: „Sukobi zakona.“ Zadržana su ista rješenja iz istoimenog zakona iz 1946. godine, a članovi 95-101 Zakona o mjenici se analagno primjenjuju na sukobe zakona koji se odnose na ček (na osnovu čl.23 Zakona o čeku, ("Sl. list FNRJ" br. 104/46; Sl. list SFRJ", br. 12/65, 50/71, 52/73, 46/96)). I dalje se u nepromijenjenom obliku primjenjuje Zakon o pomorskoj i unutrašnjoj plovidbi iz 1998. (»Sl. list SRJ« br.12/98, 44/99, 74/99, 73/00), dok je 2011. usvojen novi Zakon o obligacionim odnosima i osnovama svojinsko-pravnih odnosa u vazdušnom saobraćaju (»Sl. List Crne Gore« br. 18/11). Ipak, početkom XXI vijeka pojačana je zakonodavna aktivnost Crne Gore u svim oblastima, pa je u periodu od 2004-2006. godine usvojen set zakona koji se odnosi na postupak. Zakon o rješavanju sukoba zakona sa propisima drugih zemalja ostaje najvažniji izvor prava i za ovu oblast, a relevantne odredbe o građanskom sudskom postupku sa elementom inostranosti su sadržane i u: Zakonu o parničnom postupku iz 2004. (22/04, 28/05 i 76/06), Zakonu o vanparničnom postupku iz 2006. (27/06), Zakonu o izvršenju i obezbjeđenju iz 2011. (36/11) i Zakonu o stečaju iz 2011. (1/11).

U narednom periodu (od 2006-2009) usvojeni su novi zakoni koji regulišu građanskopravnu materiju (porodično, obligaciono, nasljedno pravo i svojinskopravne odnose), a koji sadrže i odredbe o pravima stranaca. Tako, u najvažnije zakone koji su izvor normi o pravima stranaca u oblasti građanskih i privrednih odnosa spadaju:

- Porodični zakon iz 2007. (1/07),- Zakon o nasljeđivanju iz 2008. (74/2008),- Zakon o obligacionim odnosima iz 2008. (47/08),- Zakon o svojinskopravnim odnosima iz 2009. (19/09),- Zakon o zapošljavanju i radu stranaca iz 2008. (22/08, 32/11), - Zakon o privrednim društvima iz 2002. (6/02, 17/07, 80/08, 73/10, 36/11, 40/11),- Zakon o stranim ulaganjima iz 2011. (18/11),- Zakon o koncesijama iz 2009 (8/09)4 - Zakon o privatizaciji privrede iz 1996. (23/96, 6/99, 59/00, 42/04),

3 U pregledu koji slijedi, brojevi u zagradama označavaju broj i godinu „Službenog lista Crne Gore,“ odnosno „Službenog lista Republike Crne Gore“ u kojem je objavljen navedeni zakon.

- Zakon o slobodnim zonama iz 2004. (42/04, 11/07, 76/08),- Zakon o patentima iz 2008. (66/08),- Zakon o oznakama geografskog porijekla iz 2008. (48/08),- Zakon o pravnoj zaštiti industrijskog dizajna iz 2010. (80/10),- Zakon o žigu iz 2011. (72/11),- Zakon o autorskim i srodnim pravima iz 2011 (37/11) i dr.

1.1 Značajnije novine u regulisanju prava stranaca u klasičnoj građanskopravnoj materiji

U nastavku, naglasak će biti na novim rješenjima relevantnim za međunarodno privatno pravo sadržanim u Porodičnom zakonu, Zakonu o nasljeđivanju i Zakonu o svojinsko-pravnim odnosima. I iako navedeni tekstovi u osnovi zadržavaju najveći broj rješenja svojih prethodnika, baš u materiji sa elementom inostranosti je došlo do značajnih izmjena.

Porodični zakon,5 koji se primjenjuje od 1. septembra 2007. je u osnovi najvećim dijelom zadržao rješenja Porodičnog zakona Crne Gore iz 1989, uz uvođenje određenih novih instituta i određene izmjene. 6 I dalje se favorizuje bračna u odnosu na vanbračnu zajednicu, pa je ovim zakonom vanbračnoj zajednici priznato samo alimentaciono i svojinsko-pravno dejstvo (čl.125). Zakon, u osnovi, ne dozvoljava usvojenje između stranog državljanina kao usvojioca i domaćeg državljanina kao usvojenika. Izuzetno, strani državljanin može usvojiti dijete ako se ne može naći usvojilac među domaćim državljanima i uz saglasnost ministarstva nadležnog za poslove socijalnog staranja, a na osnovu mišljenja stručne komisije (čl.125).

I dok se pravo stranog državljanina da usvoji domaćeg državljanina tretira kao relativno rezervisano pravo, Zakon ne daje eksplicitan odgovor na pitanje da li stranac može da bude staratelj stranom ili domaćem licu. S obzirom na sadržaj ovog pravnog instituta, smatramo da u slučajevima kada stranac ima domicil u Crnoj Gori, i ukoliko su ispunjeni uslovi predviđeni zakonom, pitanje državljanstva ne bi trebalo da predstavlja prepreku za uspostavljanje starateljstva.

Porodičnim zakonom proširena je autonomija volje u ovoj oblasti jer sada bračnim ugovorom supružnici mogu mijenjati zakonski imovinski režim (čl.301). Ipak, eksplicitno je zabranjeno da bračni drugovi ugovaraju primjenu prava druge države na svoje imovinske odnose (čl.303).

4 Danom stupanja na snagu ovog zakona prestale su da važe odredbe poglavlja IV, VII, VIII, IX i čl. 141, 142 i 143 Zakona o učešću privatnog sektora u vršenju javnih usluga ("Službeni list RCG", br. 30/02), kao i odredbe drugih poglavlja koje se odnose na koncesije i BOT aranžmane.

5 „Službeni list RCG“ br.1/07.6 U neke od značajnijih novina koje unosi ovaj Zakon spadaju i sljedeće: kod sporazumnog razvoda braka predviđena je obaveza bračnih drugova da podnesu pisani sporazum o vršenju roditeljskog prava i diobi zajedničke imovine; uvodi se poseban korpus prava djeteta u skladu sa rješenjima Konvencije o pravima djeteta a predviđa se i poseban parnični postupak za ostvarivanje tih prava; Zakon uvodi odredbu o tome da roditelji mogu nastaviti da zajednički vrše roditeljsko pravo i kada prestanu da vode zajednički život; uvedena je lična službenost stanovanja u korist maloljetnog djeteta i roditelja koji vrši roditeljsko pravo, a na teret stana čiji je vlasnik drugi roditelj; posredovanje je obavezan sastavni dio postupka u bračnom sporu i dr.

Zakonom o nasljeđivanju vanbračni srodnici izjednačeni su u pogledu nasljeđivanja sa bračnim (čl.4 st.1), a stranci u Crnoj Gori imaju, pod uslovom uzajamnosti, ista nasljedna prava kao i crnogorski državljani, ako međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno. Zakon eksplicitno navodi da postoji pretpostavka postojanja uzajamnosti, a lice koje ima pravni interes može dokazivati suprotno (čl.5). Ipak, kuriozitet je da se Zakonom o svojinsko-pravnim odnosima u pogledu prava stranaca da stiču svojinu na nepokretnostima u Crnoj Gori nasljeđivanjem, strancima garantuje nacionalni tretman, i više se ne postavlja uslov uzajamnosti. Tako, imamo situaciju da dva zakona, donijeta u razmaku od tri mjeseca, sadrže različita rješenja o istom pitanju, značajnom za međunarodno privatno pravo. Zbog pravne sigurnosti, ovakve situacije bi trebalo izbjegavati u budućnosti.

Od normi od značaja za međunarodno privatno pravo još se izdvajaju ona koja predviđa da testament može sačiniti crnogorski državljanin u inostranstvu pred diplomatsko-konzularnim predstavnikom, po odredbama koje važe za sudski testament (čl.71), kao i odredbe o međunarodnom testamentu.

Zakonom o svojinsko-pravnim odnosima eksplicitno je predviđeno da se odredbe tog zakona primjenjuju i na strana lica, ako zakonom ili međunarodnim ugovorom nije drugačije određeno. Takođe, predviđeno je da strana lica imaju nacionalni tretman u pogledu sticanja prava svojine na pokretnim stvarima, a isto važi i za strana fizička lica u pogledu nasljeđivanja nepokretnosti na teritoriji Crne Gore.

Situacija je značajno drugačija kada se radi o pravu sticanja svojine na nepokretnosti poslovima inter vivos, gdje se uvode značajna ograničenja. Inače, Ustav Crne Gore iz 2007, daje opšti okvir za regulisanje ovog prava odredbom koja predviđa da strano lice može biti subjekat prava svojine u skladu sa zakonom (čl.61). Sa druge strane, Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju državljanima članica Evropske unije garantovan je nacionalni tretman, u pogledu sticanja svojine na nepokretnostima na teritoriji Crne Gore.7 Ovaj režim prema zemljama EU će uskoro stupiti na snagu, kada Sporazum bude ratifikovan od strane parlamenata svih zemalja članica. Stoga, ubrzo će u pogledu prava stranaca na sticanje svojine na nepokretnostima na osnovu ugovora o otuđenju važiti jedan režim za strana lica iz Evropske unije, dok će se na strana lica iz drugih zemalja primjenjivati režim predviđen Zakonom o svojinsko-pravnim odnosima. A ovaj Zakon propisuje da strana lica ne mogu sticati svojinu na: prirodnom bogatstvu; dobru u opštoj upotrebi; poljoprivrednom zemljištu; šumi i šumskom zemljištu; spomeniku kulture od izuzetnog i posebnog značaja; nepokretnoj stvari u kopneno-pograničnom području u dubini od jednog kilometra i ostrvima; nepokretnoj stvari koja se nalazi na području koje je, radi zaštite interesa i bezbjednosti zemlje, zakonom proglašeno područjem na kome strano lice ne može imati pravo svojine.

Ipak, predviđen je izuzetak da strano fizičko lice može steći i pravo svojine na poljoprivrednom zemljištu,šumama i šumskom zemljištu površine do 5.000 m2 samo ako je predmet ugovora o otuđenju (kupoprodaja, poklon, razmjena i dr.) stambena zgrada koja se nalazi na tom zemljištu.8

7 Vidi član 63 tačku 3 Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju.8 Vidi član 415 Zakona o svojinsko-pravnim odnosima.

U pogledu ugovora kojima se uspostavljaju viši oblici privredne saradnje (dugoročni zakup, koncesije, BOT i drugi aranžmani privatno - javnog partnerstva) stranim licima se garantuje nacionalni tretman.

Takođe, poseban režim važi za svojinu stranih država i organizacija.9

2. Višestrani ugovori (konvencije)

Ustav Crne Gore iz 2007. uspostavio je hijerarhiju izvora prava za sve grane prava, pa i za međunarodno privatno pravo. Ustav predviđa da potvrđeni i objavljeni međunarodni ugovori imaju primat u primjeni u odnosu na zakone i neposredno se primjenjuju kada odnose uređuju drugačije od unutrašnjeg zakonodavstva.”10 Pošto je Ustav zadržao primat u primjeni u odnosu na ostale izvore, pa i međunarodne ugovore, bez sumnje je da će postojati potreba za njegovim izmjenama, posebno u procesu evropskih integracija.

U pogledu odnosa višestranih i dvostranih ugovora,11 osnovno pravilo je da dvostrani ugovor u istoj materiji ima primat u odnosu na višestrani ugovor. Međutim, i vrijeme zaključenja ugovora može igrati ulogu, pa u situaciji ako su i naša zemlja i neka druga zemlja potpisnice neke nove multilateralne konvencije, smatramo da bi, u principu, njoj trebalo dati prednost u odnosu na dvostrani ugovor zaključen prije više decenija. Ipak, ovo je faktičko pitanje, čije rješenje zavisi od svakog konkretnog slučaja.

Odlukom o proglašenju nezavisnosti Crne Gore od 03.06.2006, predviđeno je da će Crna Gora preuzeti međunarodne ugovore i sporazume koje je zaključila i kojima je pristupila državna zajednica SiCG, a koji se odnose na Crnu Goru i koji su u saglasnosti sa njenim pravnim poretkom. Pošto je Srbija kao sukcesor državne zajednice naslijedila članstvo u konvencijama i međunarodnim organizacijama, Crna Gora je morala da o svojoj odluci obavijesti (notom i predajom instrumenta sukcesije) zemlje depozitare relevantnih multilateralnih konvencija. U nastavku dajemo kraći pregled najznačajnijih međunarodnih konvencija koje potpadaju pod predmet međunarodnog privatnog prava.

Crna Gora je postala članica Haške konferencije za međunarodno privatno pravo, sa retroaktivnim dejstvom od 1. marta 2007, dok Haške konvencije važe od 3. juna 2006, dana kada je Crna Gora proglasila nezavisnost.12 Haške konvencije koje obavezuju Crnu Goru su: Konvencija o građanskom postupku (1954); Konvencija o sukobu zakona u pogledu oblika testamentarnih odredaba (1961); Konvencija o ukidanju potrebe legalizacije stranih javnih isprava (1961); Konvencija o zakonu koji se primjenjuje na drumske saobraćajne nezgode (1971); Konvencija o zakonu koji se primjenjuje u slučajevima odgovornosti proizvođača za svoje proizvode (1973); Konvencija o olakšanju međunarodnog pristupa sudovima (1980); Konvencija o građansko-pravnim aspektima međunarodne otmice djece (1980). Nakon proglašenja nezavisnosti Crna Gora je potvrdila i tri konvencije koje se u Crnoj Gori primjenjuju od 2012: Konvenciju o dostavljanju u inostranstvu sudskih i vansudskih akata u građanskim i privrednim stvarima (1965), Konvenciju o izvođenju dokaza u inostranstvu u građanskim i privrednim stvarima (1970) i Konvenciju o zaštiti djece i saradnji u oblasti 9 Vidi član 418 Zakona o svojinsko-pravnim odnosima.10 Vidi član 9 Ustava. 11 O ovoj temi detaljnije vidi: M. Stanivuković, M. Živković, Međunarodno privatno pravo, opšti deo, Službeni list SCG, Beograd, 2004, str. 77.12 Vidi: www.hcch.net

međunarodnog usvojenja (1993), kao i Konvenciju o nadležnosti, mjerodavnom pravu, priznanju, izvršenju i saradnji u pogledu roditeljske odgovornosti i mjera za zaštitu djece (1996), koja se u Crnoj Gori primjenjuje od 1. januara 2013. godine.

I konvencije donijete pod okriljem Ujedinjenih nacija, odnosno Lige naroda, a koje se odnose na međunarodnu trgovačku arbitražu obavezuju Crnu Goru od 3. juna 2006:13 (Njujorška) konvencija o priznanju i izvršenju inostranih arbitražnih odluka (1958); Konvencija o izvršenju inostranih arbitražnih odluka (1927); Protokol o arbitražnim klauzulama (1923) i Evropska konvencija o međunarodnoj trgovačkoj arbitraži (1961).

Crne Gora je u julu 2006. uputila izjavu o sukcesiji u odnosu na sve konvencije Savjeta Evrope čija je potpisnica ili strana ugovornica bila državna zajednica Srbija i Crna Gora. Ova je izjava prihvaćena u odnosu na konvencije koje su bile otvorene za države nečlanice. Sticanjem članstva u Savjetu Evrope, sukcesorske izjave su prihvaćene i za konvencije koje su otvorene samo za članice, s datumom stupanja na snagu 6. juna 2006.14 Ovo se odnosi na sljedeće konvencije značajne za oblast međunarodnog privatnog prava: Evropska konvencija o obavještenjima o stranom pravu (1968) i Dodatni protokol (1978); Konvencija o odgovornosti hotelijera u vezi sa imovinom njihovih gostiju (1962); Evropski Sporazum o dostavljanju zahtjeva za pravnu pomoć (1977) i Evropska konvencija o priznanju i izvršavanju odluka o staranju o djeci i o ponovnom uspostavljanju odnosa staranja (1980). Crna Gora je potvrdila Evropsku konvenciju o državljanstvu (1997), koja se u Crnoj Gori primjenjuje od 2010.

3. Dvostrani ugovori

Bilateralni ugovori koji se odnose na međunarodno privatno pravo javljaju se u oblasti međunarodne pravne pomoći, priznanja i izvršenja sudskih, odnosno arbitražnih odluka, konzularnih poslova i zaštite stranih investicija. Većina ugovora o međunarodnoj pravnoj pomoći regulišu dostavljanje i izvođenje dokaza, ukidaju potrebu za legalizacijom javnih isprava i predujma polaganja sudskih troškova, garantuju slobodan pristup sudu, pravnu pomoć i razmjenu informacija o sadržaju stranog prava.

U Crnoj Gori važe bilateraleni ugovori o međunarodnoj pravnoj pomoći sa: Austrijom, Belgijom, Bosnom i Hercegovinom, Bugarskom, Hrvatskom, Kiprom, Češkom i Slovačkom, Francuskom, Italijom, Mađarskom, Makedonijom, Poljskom, Rumunijom, Ruskom federacijom i Srbijom.15 U svim navedenim slučajevima, osim sa

13 Za konvencije čiji je depozitar Generalni sekretar Ujedinjenih nacija, notifikacija o sukcesiji je izvršena 10. oktobra 2006, a instrument za pristupanje ovim Konvencijama predat je 23. oktobra 2006.14 Samo u odnosu na Statut Savjeta Evrope datum stupanja na snagu je 11. maj 2007. Vidi: http://conventions.coe.int

15 Ugovor o uzajamnom pravnom saobraćaju između Jugoslavije i Austrije (1954, stupio na snagu 1955), Sporazum o pravnoj pomoći u građanskim i trgovačkim stvarima između Jugoslavije i Belgije (1971, stupio na snagu 1974), Ugovor o pravnoj pomoći u građanskim i krivičnim stvarima između Crne Gore i Bosne i Hercegovine (2011), Ugovor o uzajamnoj pravnoj pomoći između Jugoslavije i Bugarske (1956, stupio na snagu 1957), Ugovor o pravnoj pomoći u građanskim i krivičnim stvarima između SRJ i Hrvatske (1997), Ugovor o regulisanju pravnih odnosa u građanskim, porodičnim i krivičnim stvarima između Jugoslavije i Čehoslovačke (1964), Sporazum o olakšanju primene Haške konvencije o građanskom postupku između Jugoslavije i Francuske (1969, stupio na snagu 1971), Konvencija o uzajamnoj pravnoj pomoći u građanskim i upravnim stvarima između Jugoslavije i Italije (1960, stupila na snagu 1967), Ugovor o

Srbijom, Crna Gora je sukcesijom, na osnovu razmjene diplomatskih nota preuzela ugovore prethodne Jugoslavije, odnosno državne zajednice Srbija i Crna Gora.

U pogledu priznanja i izvršenja stranih sudskih i arbitražnih odluka pored ugovora o međunarodnoj pravnoj pomoći u Crnoj Gori su na snazi i četiri ugovora koja se bavi tom materijom, a to su ugovori sa: Austrijom, Belgijom, Francuskom i Grčkom.16

Određenim pitanjima u užim oblastima, kao što su statusni i porodičnopravni odnosi sa stranim elementom bave se i posebni bilateralni ugovori, pa su u Crnoj Gori na snazi Ugovor sa Francuskom o nadležnosti i mjerodavnom pravu u oblasti statusnih i porodičnih odnosa (1972), Ugovor sa Belgijom o izdavanju izvoda iz matične knjige vjenčanih i ukidanju legalizacije javnih isprava (1972), Ugovor sa Francuskom o izdavanju dokumenata o ličnom statusu i ukidanju legalizacije javnih isprava (1970) i Sporazum sa Njemačkom o uzajamnom dostavljanju izvoda iz matičnih knjiga umrlih (1953).

U Crnoj Gori su na snazi i dva ugovora koji se odnose na isključenje obaveze polaganja predujma sudskih troškova, i to sa Iranom (1956) i Austrijom, a u slučaju Austrije i priznanje besplatne sudske pomoći (1948).

Nekim pitanjima od značaja za međunarodno privatno pravo bave se i konzularne konvencije (obično se to odnosi na mogućnost zaključenja braka u konzularnom predstavništvu u inostranstvu u domaćoj formi, sastavljanje testamenta, određivanje staratelja, upotrebu isprava i sl.). Takođe i u oblasti zaštite stranih investicija u Crnoj Gori postoji veći broj bilateralnih ugovora.

4. Aktuelne tendencije u savremenom međunarodnom privatnom pravu

Poslednja decenija je na međunarodnom planu bila izuzetno značajna za međunarodno privatno pravo. Pored činjenice da su sada značajne oblasti međunarodnog privatnog prava na jedinstven način regulisane na nivou Evropske unije (uredbama o mjerodavnom pravu za vanugovornu odgovornost, ugovore, izdržavanje, nasljeđivanje kao i nizom uredbi u oblasti građanskog sudskog postupka)17 značajan je i rad Haške

pravnoj pomoći u građanskim i krivičnim stvarima između Jugoslavije i Kipra (1986, stupio na snagu 1987), Ugovor o uzajamnom pravnom saobraćaju između Jugoslavije i Mađarske (1968, sa izmjenama i dopunama 1986, stupio na snagu 1969, odnosno 1987), Ugovor o pravnoj pomoći u građanskim i krivičnim stvarima između Srbije i Crne Gore i Makedonije (2004), Ugovor o pravnom saobraćaju u građanskim i krivičnim stvarima između Jugoslavije i Poljske (1960, stupio na snagu 1963), Ugovor o pravnoj pomoći između Jugoslavije i Rumunije (1960, stupio na snagu 1961), Ugovor o pravnoj pomoći u građanskim i krivičnim stvarima između Crne Gore i Srbije (2009), Ugovor o pravnoj pomoći u građanskim, porodičnim i krivičnim stvarima između Jugoslavije i SSSR-a (1962, stupio na snagu 1963). Na sajtu Ministarstva pravde navedeno je u kojoj formi su ovi ugovori postali sastavni dio unutrašnjeg pravnog sistema, vidi: http://www.pravda.gov.me/vijesti.php

16 Sporazum o uzajamnom priznavanju i izvršenju odluka izabranih sudova i poravnanja zaključenih pred izabranim sudovima u trgovačkim stvarima između Jugoslavije i Austrije (1960, stupio na snagu 1961), Konvencija o priznanju i izvršenju sudskih odluka o izdržavanju između Jugoslavije i Belgije (1973, stupila na snagu 1976), Konvencija o priznavanju i izvršenju sudskih odluka u građanskim i trgovačkim stvarima između Vlada Jugoslavije i Francuske (1971, stupila na snagu 1972), Sporazum o uzajamnom priznavanju i izvršenju sudskih odluka između Jugoslavije i Grčke (1959, stupio na snagu 1960).

17 The Rome II Regulation No. 864/2007 on the Law applicable to non-contractual obligations, the Rome I Regulation No. 593/2008 on the Law applicable to contractual obligations and the Regulation No 4/2009

konferencije, pod čijim okriljem se donose višestrani ugovori. Na nacionalnom planu, u nizu zemalja su donijeti noviji zakoni posvećeni ovoj materiji (kodifikacije međunarodnog privatnog prava u Sloveniji, Belgiji, Bugarskoj, Estoniji, Litvaniji, Makedoniji, Turskoj i dr.), a u više zemalja u regionu je u toku izrada novih zakona u ovoj oblasti.

Navedeno se odrazilo i na Crnu Goru, a nova kodifikacija međunarodnog privatnog prava sadrži značajne novine, i u značajnoj mjeri je usaglašen sa pravom Evropske unije, konvencijskim pravom i savremenim tendencijama u uporednom međunarodnom privatnom pravu.

REZIME

Izvori međunarodnog privatnog prava Crne Gore su brojni i potiču iz različitih epoha. Osnovni zakon koji reguliše materiju međunarodnog privatnog prava je i dalje Zakon o rješavanju sukoba zakon sa propisima drugih zemalja (ZRSZ), koji je donijet 1982, sa izmjenama iz 1996. godine. I dok se u oblasti određivanja mjerodavnog prava primjenjuju zakoni donijeti u vrijeme bivše Jugoslavije, ali i neki noviji zakoni donijeti na nivou Crne Gore, u oblasti građanskog sudskog postupka, na odnose koji nisu regulisani ZRSZ-a, i prava stranaca da stupaju u građanskopravne odnose primjenjuju se zakoni Crne Gore donijeti u toku poslednje decenije. Na osnovu sukcesije u Crnoj Gori važe i isti višestrani ugovori koji su važili u prethodnom periodu, ali i brojni dvostrani ugovori, koji uz novo zaključene dvostrane ugovore načelno imaju primat u primjeni i u odnosu na višestrane ugovore i zakone, ako istu materiju regulišu na drugačiji način. Uskoro će početi da se primjenjuje novi zakon o međunarodnom privatnom pravu koji je usklađen sa pravom Evropske unije, kao i rješenjima novijih Haških konvencija.

on jurisdiction, applicable law, recognition and enforcement of decisions and cooperation in matters relating to maintenance obligations, Regulation No. 44/2001 on jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in civil and commercial matters (Brussels I), Regulation No. 2201/2003 concerning jurisdiction and the recognition and enforcement of judgments in matrimonial matters and in matters of parental responsibility, repealing Regulation No. 1347/2000 (Brussels II) i dr.