การพฒนารปแบบการจดการทองเทยวโดยชมชนมสวนรวมกรณศกษา อาเภอแมเมาะ จงหวดลาปาง

An analysis of a Sustainable Community Based TourismDevelopment of Mae Moh District, Lampang Province

วนชาต นภาศร และคณะ

Wunchart Napasri and Team

Abstract : The objectives of this study are: 1. to develop tourism model and preparation of a tourism route from Mae Moh district to Lampang province 2. to conduct the workshops for local tour guides. The study area was focus on Mae Moh district. We found 6 unseen of tourist attractions that consists of 1. San lak muang 2. Pan din vide 3. Nasak lake 4. Doi sa tong 5.Wat Chalongrajsattharam and 6. Nam tok mae san and Fifty one resident people participated our workshop.Keywords : Tourism management, Community Participation, Tourists, 5-Sided Tourist Attraction.

บทคดยอ : การวจยครงนมวตถประสงค 1) เพอพฒนารปแบบการทองเทยว และจดทำาเสนทางการทองเทยวทเชอมโยงกนระหวางอำาเภอแมเมาะกบจงหวดลำาปาง 2) เพอฝกอบรมเชงปฏบตการพฒนามคคเทศกนำาเทยวทองถน โดยทำาการศกษาครอบคลมพนทของอำาเภอแมเมาะ ผลการวจย คนพบแหลงทองเทยว Unseen จำานวน 6 แหลง 1. ศาลหลกเมองแมเมาะ 2. แผนดนหวด 3. ทะเลสาบนาสก 4 นำาตกแมสาน 5. วดฉลองราชศรทธาราม 6. ดอยสะโตง และไดจดฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา จำานวน 51 คนคำาสำาคญ : การจดการทองเทยว, การมสวนรวมของชมชน, นกทองเทยว, แหลงทองเทยว 5 มต

คำานำา

อตสาหกรรมการทองเทยวเขามามบทบาทสำาคญในทางเศรษฐกจ โดยทำารายไดเขาสประเทศกอใหเกดการสรางงานใหกบประชาชน หลายรฐบาลกำาหนดนโยบายสงเสรมใหการทองเทยวมบทบาทสำาคญในการชวยพฒนาคณภาพชวตของประชาชน และสงเสรมการพฒนาทรพยากรทางการทองเทยวใหยงยน

อำาเภอแมเมาะ มทรพยากรการทองเทยวทหลากหลายทสามารถจะพฒนาใหเปนแหลงทองเทยวทยงยนของชมชนได เพอเปนการสงเสรมเศรษฐกจ และสรางรายไดใหแกชมชนทองถน แตอยางไรกตาม อำาเภอแมเมาะ ยงขาดการประเมนศกยภาพ สถานภาพปจจบนของการเปนแหลงทองเทยวในดานองคประกอบของทรพยากรการทองเทยว ไดแก สงดงดดใจ (Attraction) เสนทางขนสงการเขาถงแหลงทองเทยว (Accessibility) และสงอำานวยความสะดวก (Amenities) ซงในการพฒนาแหลงทองเทยวจำาเปนอยางยงทจะตองมการประเมนศกยภาพและสถานภาพของแหลงทองเทยวนนๆ เพอใหการพฒนาแหลงทองเทยวเปนไปในทศทางทถกตองมประสทธภาพ และประสทธผล อกทง ชาวบานในอำาเภอ แมเมาะขาดการสงเสรมและสนบสนนความร ความเขาใจเกยวกบแนวทางการพฒนาการทองเทยวใหกาวสความยงยน และกอใหเกดรายไดกบชมชน การบรหารจดการการทองเทยวทสรางผลตอบแทนแกผประกอบธรกจการทองเทยว และการคนประโยชนกลบสทรพยากรการทองเทยว และสงแวดลอมของทองถน จงทำาใหทรพยากรการทองเทยวถกทำาลายและสญหายไปเปนจำานวนมาก หากมการบรหารและจดการทดมคณภาพแลวนน จะเปนแนวทางอนนำาไปสการพฒนาการทองเทยวทยงยน ตอไป ดงนน ผวจยจงสนใจศกษาหาแนวทางในการพฒนาอำาเภอแมเมาะใหเปนแหลงทองเทยวทสำาคญและยงยน เพอทจะไดนำาขอมลทไดมาวเคราะห และนำาไปใชในการพฒนาเสนทางการทองเทยวเชอมกบเสนทางหลวงของจงหวดและการผลตคมอนำาเทยวทจะทำาใหอำาเภอแมเมาะไดรบการยอมรบความมหศจรรยของพนทในฐานะแหลงทองเทยวอนมหศจรรย

วตถประสงคของการวจย(Objectives) 1. เพอพฒนารปแบบการทองเทยว และจดทำาเสนทางการทองเทยวทเชอมโยงกนระหวางอำาเภอแมเมาะกบจงหวดลำาปาง 2.เพอฝกอบรมเชงปฏบตการพฒนามคคเทศกนำาเทยวทองถน เปาหมายของการวจย(Aims) 1. ไดเสนทางการทองเทยวอำาเภอแมเมาะทเชอมโยงกบจงหวดลำาปาง 2. ไดแหลงทองเทยว Unseen ตำาบลละ 1 แหง 3. ไดมคคเทศกชมชนอาสา อยางนอย 25 คน

อปกรณและวธการ

การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research : PAR) ผสมผสาน (Mixed Methods) ระหวางการวจยคณภาพ (Qualitative Research) และการวจยเชงปรมาณ (Quantitative Research) ดวยเครองมอการสมภาษณแบบเจาะลก (In – depth interview) การสนทนาแบบกลม(Focus Group interview)แบบสอบถาม(Questionnaire) และการวเคราะหทดสอบผลการวจย (Test Analysis) โดยกระบวนการและขนตอน ดงน ขนตอนท 1 การศกษาสำารวจความคดเหน ความตองการของชมชน ประวต ตำานาน นทาน (Storied) วเคราะหศกยภาพ บรบททเกยวของกบองคประกอบ แนวคดการพฒนา และการจดการทองเทยวชมชน ขนตอนท 2 การระดมสมองวางแผนเพอพฒนาแหลงทองเทยวชมชนทสอดคลองกบวถชวตชมชนเพอผลตคมอนำาเทยวสำาหรบมคคเทศกทองถน ขนตอนท 3 การกำาหนดโปรแกรมและเสนทางทองเทยว โดยวเคราะหรวมกบนกวชาการ ผเชยวชาญ และคนในชมชน ขนตอนท 4 การจดทำาแผนท คมอ และทดสอบโปรแกรมทองเทยว วเคราะห สรปผลเพอการพฒนาทยงยนแกชมชน ขนตอนท 5 วางแผนการตลาดและประชาสมพนธแหลงทองเทยวชมชนแกสาธารณะ

นอกจากนน ผวจยใชเทคนคการวจยเชงประวตศาสตร (Historical Research) เพอศกษาเรองราว ประวตศาสตร ความเปนมาของแหลงทองเทยว ชาตพนธวรรณนา (Ethno Historical Research) และเทคนคการเลา ตำานาน นทานเขากบการนำาเทยวในชมชน

ขอบเขตดานพนท กลมประชากรตวอยาง (Sample) และกรอบแนวคดการจย

พนทททำาการศกษาประชากรในเขตปกครองสวนทองถน 5 ตำาบลของอำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปง ไดแก ตำาบลแมเมาะ ตำาบลจางเหนอ ตำาบลสบปาด ตำาบลนาสก และตำาบลบานดง โดยสามารถแสดงกรอบแนวคดการวจย ดงภาพ

ภาพท 1 แสดงกรอบแนวคดการวจย

ผลการศกษา การวจย เรอง การพฒนารปแบบการจดการทองเทยวโดยชมชนมสวนรวม “กรณศกษา อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ผวจยขอนำาเสนอผลการศกษา โดยแบง”เปน 2 สวนใหญ ๆ ตามวตถประสงคของการวจย ดงน

1. เพอพฒนารปแบบการทองเทยว และจดทำาเสนทางการทองเทยวทเชอมโยงกนระหวางอำาเภอ แมเมาะกบจงหวดลำาปาง

1.1 ขอมลบรบทของชมชน และทรพยากรการทองเทยวในชมชนจากการศกษาเอกสารขอมลบรบทของชมชน และทรพยากรการทองเทยวใน

ชมชน ประกอบกบการสมภาษณผใหขอมลเชงลก พบวา ชมชนในพนทปกครองของอำาเภอแมเมาะ ทง 5 ตำาบล ไดแก ตำาบลแมเมาะ ตำาบลจางเหนอ ตำาบลสบปาด ตำาบลนาสก และตำาบลบานดง มขอมลพนฐาน ประกอบดวย

ขอมลพนฐานตำาบลแมเมาะ อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ตำาบลแมเมาะ อำาเภอแมเมาะ หางจากจงหวดลำาปาง ประมาณ 30 กโลเมตร

พนทประมาณ 117.5 ตารางกโลเมตร หรอ 73,311 ไร ลกษณะเปนภเขา 70 % และพนทราบ 30 % เปนชมชนชนบทกงเมอง ประชากร 15,907 คน (สำานกทะเบยนทองถนเทศบาลตำาบลแมเมาะ : 2556) ทรพยากรทองเทยวทสำาคญ ไดแก ศาลหลกเมอง ศาลาชมวว กฟผ. ศนยวฒนธรรม แผนดนหวด ถำาวดเมาะหลวง ถำาผากลวย ภเขาไฟจำาปาแดด

ขอมลพนฐานตำาบลจางเหนอ อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง

ตำาบลจางเหนอ อำาเภอแมเมาะ หางจากจงหวดลำาปาง ประมาณ 80 กโลเมตร พนทประมาณ 384 ตารางกโลเมตร (สำานกทะเบยนทองถนเทศบาลตำาบลจางเหนอ : 2556) ลกษณะเปนทราบสงแถบเชงเขาดอยหมนสงและดอยผาขวาง ทรพยากรทองเทยวทสำาคญ ไดแก ดอยสะโตง ศาลเจาพออาฮก รอยพระพทธบาท มอนกองขาว หมบานอาขา ประเพณปใหมชาวเขา ถำาแตว พระธาตดอยจขนจาง

ขอมลพนฐานตำาบลสบปาด อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ตำาบลสบปาด อำาเภอแมเมาะ หางจากจงหวดลำาปาง ประมาณ 35 กโลเมตร

พนทประมาณ 127.5 ตารางกโลเมตร พนทสวนใหญเปนทราบเชงเขาและมภเขาสลบ ประชากร รวม 7,100 คน (ขอมลบรรยายสรปขององคการบรหารสวนตำาบลสบปาด : ณ วนท 1 ตลาคม 2556) มลำานำาไหลผานจำานวน 7 สาย ทรพยากรธรรมชาตในพนท ประกอบดวย (1) ลำาหวยแมล (2) ลำาหวยแมปอน (3) ลำานำาหวยแมปาด (4) ลำาหวยผาหยาด (5) ลำาหวยบานเกา (6) ลำาหวยเปกลำานำาหวยตาด และ (7) ลำานำาแมจาง ทรพยากรทองเทยวทสำาคญ ไดแก วดสบปาด, การทำาดอกไมประดษฐ การเพาะเหด สวนปาแมจาง เตาอบสมนไพรวดสบเตน และโครงการจดตงศนยสบสานภมปญญาพนบานดานสมนไพร ศาลเจาพอผาเบก และตนไมกำา/ไมคำาศกดสทธ นำาตกแมเกยงและ/หรอสำานกปฏบตธรรมนำาตกแมเกยง และกลมอาชพเลยงไกไข กลมอาชพเพาะถวงอก ศนยเครอขายปราชญชาวบานเกษตรเศรษฐกจพอเพยง และวดฉลองราชศรทธาราม

ขอมลพนฐานตำาบลนาสก อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ตำาบลนาสก พนทสวนใหญเปนภเขา อยในเขตปาสงวนแหงชาตแมจางตอนขน

และพนทของการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (แมเมาะ) ประมาณ 131.63 ตารางกโลเมตร ประชากรรวม 6,160 คน (สำานกทะเบยนทองถนเทศบาลตำาบลนาสก : 2556) ทรพยากรทองเทยวทสำาคญ ไดแก หนวยจดการตนนำาแมจาง อางเกบนำาแมจาง วดถำาอนทรเนรมต วดเวฬวนเทพสถต (ถำาดาบส) สถานรถไฟปางปวย ทะเลสาบนาสก และนำาตกหวยคะนน

ขอมลพนฐานตำาบลบานดง อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ตำาบลบานดง หางจากจงหวดลำาปาง 35 กโลเมตร พนทประมาณ 179.40

ตารางกโลเมตร ลกษณะเปนทราบสลบภเขา แนวเขาสนปนนำาเชอมตออทยานแหงชาตแจซอน และอทยานแหงชาตถำาผาไทย ลกษณะพนทปาไมเบญจพรรณ มไมสก ไมแดง ไมเตง ไมรง ไมมะคา ตนไผ และพนธไมหายากจำานวนมาก เชน กลวยไม และสมนไพรนานาชนดประชากรรวม 4,807 คน (ขอมลบรรยายสรปขององคการบรหารสวนตำาบลบานดง : ณ วนท 13 ตลาคม 2556)ทรพยากรทองเทยวทสำาคญ ไดแก

ภาพเขยนสโบราณประตผา ภาพเขยนสโบราณบานทาส ถำามหศจรรย รอยพระพทธบาท ศนยการเรยนรกจกรรม ณ ศนยพฒนาชนบทผสมผสานแมเมาะ (PDA) ผลตภณฑไมแกะสลกบานทาส

1.2 ขอมลการประเมนศกยภาพแหลงทองเทยว อำาเภอแมเมาะ คณะผวจยไดประเมนศกยภาพของแหลงทองเทยวตางๆ ทง 5 มต ดวยวธ

การประชมสมมนากลมระดบอำาเภอ และการประชมกลมระดบตำาบล ประกอบกบการใชแบบสอบถามประชาชนในพนท และนกทองเทยว สรปผล ดงน

1.2.1 การวเคราะหศกยภาพการพฒนาทองถนดวยการประชมสมมนาระดบอำาเภอ และการประชมกลมระดบตำาบลโดยอาศยแนวคด ทฤษฎการวเคราะหสภาพแวดลอม (SWOT Analysis) พบวา พนทมศกยภาพ

จดแขง (Strength : S) มวถชวตวฒนธรรมประเพณทสบทอดมาตงแตบรรพบรษ ทรพยากรธรรมชาตมความหลากหลาย ปราชญชาวบาน ผนำา/กลม/องคกรชมชนมความเขมแขง และการมสวนรวมของประชาชนในการรวมคด รวมทำา และรวมเสนอแนะแนวทางในการแกไขปญหาทำาใหชมชนมความโดดเดนและเขมแขง

จดออน (Weakness : W) แหลงนำาเพอการเกษตรและการบรโภคมปรมาณมาก แตไมครอบคลมทกพนท มการแสวงหาผลประโยชนทำาลายแหลงทรพยากรธรรมชาต การตดไมทำาลายปา การเผาขยะ ปญหาสขภาพ และยาเสพตด ประชาชนมหนสนมากเพราะขาดความรและโอกาสในการประกอบอาชพ วยรนหลงลมวฒนธรรมทองถน อกทง การสงเสรมการพฒนาแหลงทองเทยวจากหนวยงานทเกยวของไมมความตอเนองและยงยน

โอกาส (Opportunity : O) นโยบายรฐบาลและแผนยทธศาสตรการพฒนาทองเทยวจงหวดลำาปาง ใหการสนบสนนสงเสรมดานการทองเทยว สงเสรมอาชพ สนคาหนงตำาบลหนงผลตภณฑ (OTOP) ทำาใหเศรษฐกจชมชน และทองถนมความหวงทจะเขมแขงมากขน

อปสรรค (Threat : T) กฎหมายผงเมองกอใหเกดอปสรรคตอการพฒนาพนทแหลงทองเทยว

1.2.2 การวเคราะหศกยภาพการพฒนาทองถน ดวยแบบสอบถามประชาชนในพนท

พบวา โดยภาพรวมมทรพยากรการทองเทยวทหลากหลายมต มสถานทจอดรถเพยงพอ และทพกมบรรยากาศด สะดวกสบาย และปลอดภย

1.2.3 การวเคราะหศกยภาพการพฒนาทองถน ดวยแบบสอบถามนกทองเทยว

พบวา โดยภาพรวม ดานทรพยากรธรรมชาต การทองเทยวเชงอตสาหกรรม เกษตรกรรมพาณชย ศลปวฒนธรรม เทศกาลประเพณ และสถานททมนษยสรางขนเพอจดประสงคเฉพาะทางการทองเทยว ทง 5 มตเปนทรพยากรการทองเทยวทโดดเดนดงดดความสนใจของนกทองเทยวใหมาเยยมชมอำาเภอแมเมาะ

1.3 การรวบรวมขอมลแหลงทองเทยวตำานาน นทาน ในการรวบรวมขอมลทเกยวของมความเชอมโยงหรอสอดคลองกบแหลงทอง

เทยวของแตละชมชนตงแตอดตจนถงปจจบน โดยใชวธการศกษาเอกสาร และแบบสมภาษณ พบวา

1.3.1 ประวต ตำานาน นทานตำาบลแมเมาะ ตำาบลบานดงตำานานแมเมาะและตำาบลบานดงทเลาสบทอดกนมา เลาวา มภกษรปหนงธดงค

โปรดสตวผานมาพบแตความกนดารแหงแลงตลอดทาง วนหนงไดภกษาจารมาพบแมนำาสายหนงสะอาด มตนไมรมรนชมชน จงกลาวกบราษฎรแถบนวา แมนำาสายน“เหมาะทจะพกอาศยเพราะมความรมเยนนบแตนนมา ราษฎรจงเรยกขานแมนำาวา นำา“แมเหมาะ” แลวจงเรยกเพยนเปน นำาแมเมาะ“ ” จนถงปจจบน รวมตวกนเปนหมบานเกาแกทมประวตศาสตรนบเปนพนป ดงนน ประชาชนทแมเมาะจงมคนพนเมอง (คนเมอง) ผสมเชอสายพมา คนพนเมองผสมเงยว (ไทยใหญ) เดมอำาเภอแมเมาะอยในเขตปกครองของอำาเภอเมองลำาปาง และเมอวนท 15 เมษายน 2519 ไดรบการยกฐานะเปนกงอำาเภอ และตอมาเมอวนท 27 กรกฎาคม 2527 ไดรบการยกฐานะขนเปน อำาเภอแมเมาะ“ ”

1.3.2 ประวต ตำานาน นทานตำาบลนาสก ตำาบลจางเหนอ ตำานานเมองจางทเลาสบทอดกนมา กลาววา สมยกอนตำาบลนาสกและตำาบล

จางเหนอ มชอเรยกรวมกนวา เมองจาง“ ” โดยชาวบานตงรกรากสรางบานเรอนอยตามลำานำาหวยแมจาง ทเปรยบเสมอนเสนเลอดใหญของเมองจาง เปนลำาหวยทไหลผานหมบานตางๆ ในเขตตำาบลจางเหนอไปสเขตหมบานในตำาบลนาสก และไหลสตำาบลวงพราว อำาเภอเกาะคา จงหวดลำาปาง

ภาพท 2 การสำารวจแหลงทรพยากรทองเทยว ภาพท 3 ประเพณตำานานแหชางผา

ตำานานท 1 ดอยสะโตง ตามตำานานเลาวาเจาพอลนกาน (ลนสดำา) เจาเมองลำาปางในเวลานน และเจาพอประตผา เคยเดนทางมาเขาทรงบอกวา ทานเปนเจาของพนทในบรเวณดงกลาว ซงระหวางนนไดเกดการสรบ ทานจงไดขนทรพยสมบตและอพยพพาลกเมยหนการสรบมาหลบซอนในถำา พนทดงกลาว อยในเขตตดตอระหวาง จงหวดแพร และจงหวดลำาปาง จากตำานานอธบายสอดคลองกบทเคยมผเลาวาเมอประมาณ 20 ปกอน มผไปพบสมบตอยภายในถำา ซงภายในถำามเศษอานมาททำาจากหยกและยงไดพบโลงศพททำาจากหน อกทง ยงพบวาภายในถำามลกษณะเหมอนเปนถำาทเคยมผคนมาอาศยอย

ตำานานท 2 พระธาตดอยจ ตามตำานานเลาวา ในสมยอดตเคยมนายพรานไดออกลาสตวพรอมสนขคใจทบรเวณดอยจ ตอมาไดเกดเสยชวตลง จงไดมผสรางรปปนนายพรานพรอมสนขคใจไว ณ บรเวณนน

1.3.3 ประวต ตำานาน นทานตำาบลสบปาด ตำานานเรองเลาท 1 หมบานนมสาวงามจำานวนมาก และมากกวาหมบานอน

ทำาใหมชายหนมจากตางถน เดนทางมาเทยวหาสาวงาม ทำาใหเกดการแยงชงเขนฆากนตายจงเกดศพทบถมกน

ตำานานเรองเลาท 2 มงเหลอมยกษตวยาวมาก หวงพาดอยลำานำาแมจางสวนหางพนอยกบตนไมลำานำาแมปาดแลวใชลำาตวเหวยงวดนำาเพอหาปลาเปนอาหาร

ตำานานเรองเลาท 3 ลำานำาแมจาง ลำานำาแมปอ และลำานำาแมปาด ไหลมาบรรจบกนทบรเวณหมบาน จงเรยกวา สบปาด“ ”

ตำานานเรองเลาท 4 เหตผลทเรยกวา หมบานปงตนปน มาจากชอของตนปน (ตนมะตม) แตเดมพนทของหมบานมตนปนจำานวนมาก ชาวบานจงนำาเอาชอของตนปนมาเปนชอบานของตนเอง คอ หมบานปงตนปน และอยรวมกนมากกวา 54 ป

(เปนอายของผใหความเหนแตคณะผวจยสนนษฐานวาชมชนอาจจะมกลมชนอาศยอยกอนหรอเกดมากอนทจะมการตงเปนชมชนกเปนได)

ตำานานเรองเลาท 5 ตำาบลสบปาด กอตงตำาบลเพราะมลำานำา 3 สายมาบรรจบ คอ แมนำาแมปาด แมนำาแมปอน และแมนำาแมจางมาบรรจบกนทเขอนแมจาง กอเกดเขอนแมจางใชหลอเลยงตำาบลสบปาดทอดยาวสอำาเภอแมทะ และอำาเภอเกาะคา

1.4 ขอมลการพฒนาเสนทางทองเทยวทนาสนใจเพอดงดดนกทองเทยว การพฒนาเสนทางทองเทยวในแตละตำาบลพจารณาคดเลอกแหลงทองเทยว

UNSEEN ของชมชน ตำาบล ละอยางนอย 1 แหง คณะผวจยไดทำาการรวบรวมขอมลจากผทมสวนเกยวของในรปแบบการจดประชมสมมนาระดมความคดเหน เพอหาความตองการคดเลอก กระทงพบ “ 6 แหลง UNSEEN” และแนวทางการพฒนาแหลงทองเทยวในพนท 5 ตำาบล เพอใหไดรบการพฒนาทดขน สามารถดงดดนกทองเทยวใหเกดความสนใจเดนทางมาทองเทยว

ภาพท 4 กจกรรมการศกษาเรองเลา ตำานาน ภาพท 5 การสำารวจสำานกสงฆถำาเทพสถตย

ภาพท 6 แสดงแหลงทองเทยวอำาเภอแมเมาะ

ภาพท 7 แสดง 6 แหลง UNSEEN ทรพยากรการทองเทยวใน 5 ตำาบล อำาเภอแมเมาะ

แนวทางการพฒนาแหลงทองเทยวในพนท 5 ตำาบล พบวา1.4.1 ความตองการพฒนาเสนทางทองเทยวตำาบลแมเมาะ เพอปรบปรงภมทศน พฒนาความสวยงาม จดใหมกจกรรมดงดดนกทอง

เทยวใหเขามาพกผอนหยอนใจ และสรางรานคาและ/หรอรานอาหาร ทพกใหชาวบานสามารถสรางรายไดจากการใหบรการนกทองเทยว

1.4.2 ความตองการพฒนาเสนทางทองเทยวตำาบลจางเหนอ การปรบปรงและพฒนาสถานททองเทยวทมศกยภาพ เชน ดอยสะโตง ซงม“ ”

ลกษณะภมประเทศคลายกบภชฟา เปนหนาผายาวประมาณ 2 กโลเมตร ใหเปนเสนทางเดนศกษาธรรมชาต และประเพณเลยงผตนนำาประจำาทกป

โดยควรดำาเนนการพฒนาเสนทางใหเปนเปนเสนทางอนรกษการทองเทยวใหนกทองเทยวสามารถเดนทางทองเทยวไดตลอดทงป โดยวธการใชเกวยน รถยนตขบเคลอน 4 ลอ และการเดนเทา เปนพาหนะในการขนชม

1.4.3 ความตองการพฒนาเสนทางทองเทยวตำาบลสบปาด ก. เขตพนทอนรกษในสวนของสวนปา แมนำา ตนไมกาหรอไมคา บรเวณ

ศาลเจาพอผาเบก ข. พนทสงวนรกษาในสวนของโบราณสถานโบราณวตถ เชน วด หน

หนมาน ตนตะเคยน ค. พนทแหลงทองเทยวและนนทนาการโดยพฒนาจากการเรยนรและ

ฐานกจกรรมในแหลงทองเทยวตาง ๆ ในพนทบานสบปาด อาท สวนลงอวนมทงหมด

10 ฐานกจกรรมการเรยนร เหมาะสำาหรบนกทองเทยวและผทสนใจไดมาเรยนรในเรองฐานเศรษฐกจพอเพยง เปนตน

1.4.4 ความตองการพฒนาเสนทางทองเทยวตำาบลนาสก ควรปรบปรงและพฒนาทะเลสาบนาสก ซงมลกษณะภมประเทศคลายกบกวาน

พะเยา ควรพฒนาทศนยภาพ ความสวยงาม ความสะดวก และกจกรรมในบรเวณทะเลสาบใหมความนาสนใจดงดดนกทองเทยว

1.4.5 ความตองการพฒนาเสนทางทองเทยวตำาบลบานดง การแบงโซนพนทเขตพนทอนรกษ พนทสงวนรกษาในสวนของโบราณสถาน

โบราณวตถ พนทแหลงทองเทยวและนนทนาการ โดยพฒนาฐานเรยนรและฐานกจกรรมในแหลงทองเทยวของพนทบานดง รวมทง กลมอาชพ ผลตภณฑสนคาทองถนใหเกดเปนฐานกจกรรมการเรยนร สำาหรบนกทองเทยวและผทสนใจไดมาเรยนร ตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เปนตน

1.5 ขอมลโปรแกรมและเสนทางการทองเทยวทเชอมโยงโครงขายการทองเทยว

จากทคณะผวจยไดรวบรวมขอมลแหลงทองเทยวในพนททง 5 ตำาบล แลวนน ผวจยไดจดประชมสมมนา และเปดเวทรบฟงความคดเหนในการนำาเสนอรปแบบโปรแกรมการทองเทยวและเสนทางการเดนทางทสอดคลองกบชมชนเชอมโยงโครงขายการทองเทยวของแตละตำาบล กระทง นำาไปสการจดทำาคมอการนำาเทยว และจดทำาคมอมคคเทศก

1.5.1 รปแบบการทองเทยวอำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง 5 มต ดงน มตท 1 ทรพยากรการทองเทยวทเกดขนเองตามธรรมชาต การทองเทยวเชงนเวศและผจญภย คอ การทองเทยวแหลงธรรมชาตและ

วฒนธรรมทมเอกลกษณเฉพาะถน ภายใตการจดการสงแวดลอมแบบมสวนรวม เพอมงเนนใหเกดจตสำานกตอการรกษาระบบนเวศอยางยงยน เชน การศกษาและเรยนร เสนทางธรรมชาต 20 ฐานบนดอยสะโตง โดยการเดนทางทองเทยวขนสฐานพกแรมโดยรถขบเคลอนสลอ (4WD) และ/หรอ นงเกวยนสลบการเดนเทา ขจกรยานเสอภเขาตามแนวภเขาหน เปนตน

มตท 2 ทรพยากรการทองเทยวศลปวฒนธรรม เทศกาลและประเพณ การทองเทยวงานเทศกาลชมวฒนธรรมและประเพณ คอ การเดนทางทอง

เทยว เพอชมงานประเพณตางๆ โดยประชาชนในทองถนมสวนรวมตอการจดการทองเทยว เชน ประเพณแหชางผา พธสกการะศาลเจาพอหลกเมอง ประเพณบวงสรวงศาลเจาพอประตผา ประเพณโลชงชาของชาวไทยภเขา เปนตน

มตท 3 ทรพยากรการทองเทยวทางประวตศาสตร โบราณสถานและศาสนา

การทองเทยวเชงทศนศกษา ศาสนาเรยนรวฒนธรรม และภมปญญาไทย คอ การเดนทางเพอทศนศกษาแลกเปลยนเรยนรจากปรชญาทางศาสนา หาความร สจธรรมแหงชวตการฝกสมาธเพอสรางประสบการณและความรใหมเพมขน สรางคณคาและคณภาพชวตทด ภายใตจตสำานกตอการรกษาสงแวดลอมและวฒนธรรมทองถน แบบมสวนรวมตอการจดการทองเทยวใหยงยน เชน การไหวพระ หรอ ปฏบตธรรมตามวดหรอสำานกสงฆตางๆในอำาเภอแมเมาะ เปนตน

มตท 4 ทรพยากรการทองเทยวทมนษยสรางขนเพอจดประสงคเฉพาะทางการทองเทยว

การทองเทยวเชงกฬา คอ การเดนทางทองเทยวเพอเลนกฬาตามความถนดความสนใจทางกฬา เชน กฬากอลฟ ณ สนามกอลฟมาตรฐานในการไฟฟาแมเมาะ หรอการขจกรยานเสอภเขาขนดอยสะโตง เปนตน สรางความเพลดเพลนความสนกสนานตนเตน กบประสบการณและความรใหมๆ ใหมคณคาและคณภาพชวตทดขน เสรมสรางสขพลานามยผานกจกรรมการทองเทยวอยางบรณาการ

มตท 5 ทรพยากรการทองเทยวเชงอตสาหกรรม เกษตรกรรม และพาณชย

การทองเทยวเชงเกษตร คอ การเดนทางทองเทยวไปยงพนทเกษตรกรรมสวนเกษตร วนเกษตร สวนสมนไพร ฟารมปศสตว และเลยงสตวเพอชนชมความสวยงาม ความสำาเรจ และเพลดเพลนภายในสวนเกษตร เชน การศกษาเรยนรฐานการเกษตรสวนลงอวน (คณสมโภช ปานถม) หรอ ศนยเกษตรอนทรยครบวงจร (สวนคณรชภฎ ยงสนตสข) เปนตน เพอนำาประสบการณ ความรไปปรบวถการดำาเนนชวต ความพอเพยงตามคำาสอนของพอหลวงรชกาลท ๙ ผานกจกรรมการทอง“ “เทยว

2 เพอฝกอบรมเชงปฏบตการพฒนามคคเทศกนำาเทยวทองถน

2.1 คมอนำาเทยวอำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง จาก การประชมสมมนากลมผนำาชมชนระดบตำาบลของอำาเภอแมเมาะ จงหวด

ลำาปาง ทำาใหชมชนเขามามสวนรวมในการบรหารจดการรปแบบการทองเทยวของอำาเภอแมเมาะ ทำาใหคณะผวจยสามารถสงเคราะหขอมลจากการประชมกลม และการสมมนา กระทงได คมอนำาเทยวอำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง“ ” นำาไปสการจดทำาในขอ 2.2

2.2 คมอการฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง

จาก การประชมกลมนกวชาการผแทนสถาบนการศกษาทมความเชยวชาญ ชำานาญทางสาขาวชาการทองเทยว จำานวน 20 คน ทำาการวเคราะห วพากษขอมลทรวบรวมมาจากการประชมสมมนาผนำาชมชนของอำาเภอแมเมาะ ทำาใหได คมอการ“ฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ” กระทง ไดดำาเนนการฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา จำานวน 51 คน

2.3 ขอมลการวางแผนหาแนวทางการตลาดและการประชาสมพนธแหลงทองเทยว จาก ทไดจดทำา คมอนำาเทยว และคมอฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา “ ”ดงนน เพอใหผลการศกษาครงน บรรลความสำาเรจตามวตถประสงค และเปาหมายการวจยทสามารถนำาไปใชประโยชน เพอพฒนาการทองเทยวใหเกดความยงยน คณะผวจยจงไดทดสอบผลการศกษา โดยกำาหนดแผนการตลาดและการประชาสมพนธ ดำาเนนการจดแสดงนทรรศการ โปสเตอร แผนพบประชาสมพนธโปรแกรมทองเทยว และ คมอนำาเทยวชมชนอำาเภอแมเมาะ ในงานเทศกาลทองเทยวอำาเภอแมเมาะ “ ”จงหวดลำาปาง ครงท 11 รวมกบ การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย เมอ วนท 29 พฤศจกายน ถง วนท 1 ธนวาคม 2556 พบวา นกทองเทยวมความพงพอใจในเนอหาของคมอนำาเทยว ภาพรวมอยในระดบมาก คดเปนรอยละ 82.4 คาเฉลย 4.12 ตามไดสมมตฐานทตงไว

ภาพท 8 แผนพบแสดงเสนทางการทองเทยวและการอบรมมคคเทศกชมชน

อาสาอภปรายและสรปผลการวจย

การวจยเรอง การพฒนารปแบบการจดการทองเทยวโดยชมชนมสวนรวม กรณศกษา อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง สามารถดำาเนนการตามวตถประสงคของการวจย สอดคลองการทองเทยวทคำานงถงความยงยนของสงแวดลอม สงคม วฒนธรรมซงกำาหนดทศทางโดยชมชน เพอใหเกดการเรยนรแกผมาเยอน ทมงเนน“

การพฒนาใหคนในชมชนเปนหวใจสำาคญของการทองเทยว ตอบสนองความตองการของนกทองเทยวแตเปนการสรางศกยภาพในทองถน” พจนา สวนศร (2546). นยาม Community Based Tourism: CBT วา เปนรปแบบการ“ทองเทยวทมลกษณะเฉพาะตว แตกตางอยางสนเชงจากการทองเทยวโดยทวไป ซงชมชนเปนเจาของ มการตดสนใจรวมกนเปนการยกระดบคณภาพชวตมความยงยนทางดานสงแวดลอม คงเอกลกษณและวฒนธรรมทองถนกอใหเกดการเรยนรระหวางกน เกดผลตอบแทนทเปนธรรมนำาสการกระจายรายไดตอชมชน ดงสรปผล”การศกษา ตอไปน 1. เพอการพฒนารปแบบการทองเทยว และจดทำาเสนทางการทองเทยวทเชอมโยงกนระหวางอำาเภอ แมเมาะกบจงหวดลำาปาง ผลการศกษาไดรปแบบการทองเทยวอำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง 5 มต จากแหลงทรพยากรการทองเทยว 6 แหลง UNSEEN ใน 5 ตำาบล

มตท 1 ทรพยากรการทองเทยวทเกดขนเองตามธรรมชาต การทองเทยวเชงนเวศทมเอกลกษณภายใตการจดการสงแวดลอมแบบมสวน

รวม เพอมงเนนใหเกดจตสำานก การศกษาและเรยนรเสนทางธรรมชาต 20 ฐานบนดอยสะโตง เดนทางสฐานพกแรมดวยวธนงเกวยนสลบการเดนเทา ขจกรยานเสอภเขาตามแนวภเขาหน

มตท 2 ทรพยากรการทองเทยวศลปวฒนธรรม เทศกาลและประเพณ การทองเทยวชมวฒนธรรมและประเพณแหชางผา สกการะศาลเจาพอ

หลกเมองแหงเดยวในประเทศทตงอย ณ อำาเภอแมเมาะ ประเพณบวงสรวงศาลเจาพอประตผา ประเพณโลชงชาของชาวไทยภเขา

มตท 3 ทรพยากรการทองเทยวทางประวตศาสตร โบราณสถานและศาสนา

การทองเทยวเชงทศนศกษา ศาสนาเรยนรวฒนธรรม ภมปญญาไทย สจธรรมแหงชวต การฝกสมาธเพอเสรม สรางคณคาและคณภาพชวตทดภายใตจตสำานกตอการรกษาสงแวดลอมและวฒนธรรมประเพณทองถน สอดคลองชวลต เตรยาภรมย (2549) “การถายทอดตำานาน เรองราวของชมชนบานปางกด ตำาบลอนทขล ผานระบบสารสนเทศเพอการทองเทยว”

มตท 4 ทรพยากรการทองเทยวทมนษยสรางขนเพอจดประสงคเฉพาะทางการทองเทยว

การทองเทยวเชงกฬาทสนามกอลฟมาตรฐานในการไฟฟาแมเมาะ หรอการขจกรยานเสอภเขาขนดอยสะโตง สรางความเพลดเพลนความสนกสนานตนเตน เสรมสรางสขพลานามยผานกจกรรมการทองเทยวอยางบรณาการ

มตท 5 ทรพยากรการทองเทยวเชงอตสาหกรรม เกษตรกรรม และพาณชย

การทองเทยวเชงเกษตรกรรม สวนเกษตร วนเกษตร สวนสมนไพร ฟารมปศสตว เพอชนชมความสวยงาม ความสำาเรจ นำาประสบการณ ความรไปปรบวถการดำาเนนชวต ความพอเพยงตามคำาสอนของพอหลวงรชกาลท ๙ “ “ 2 เพอฝกอบรมเชงปฏบตการพฒนามคคเทศกนำาเทยวทองถน

ผลการศกษา ดงกลาว สามารถสงเคราะหขอมล จดทำา คมอนำาเทยว“ และ คมอการฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา อำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ”สอดคลองพจนา สวนศร (2546) เนอหาหลกของคมอการจดการทองเทยวชมชนควรมงพฒนาคณภาพชวตของชมชนในพนท กระทง งานวจยสามารถนำาไปใชสำาหรบฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา จำานวน 51 คนในพนทอำาเภอแมเมาะ

ขอเสนอแนะ

จาก การวจยครงน ผวจยไดรปแบบการทองเทยวโดยชมชนมสวนรวม 5 มต จากขอคนพบแหลงทรพยากรการทองเทยวในพนทอำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง กระทง สามารถจดทำาคมอนำาเทยว และฝกอบรมมคคเทศกชมชนอาสา จำานวน 51 คน แตยงพบจดออนและอปสรรคอยหลายประการ จงไดใหขอเสนอแนะและวธการแกปญหา เพมเตมเพอประโยชนในการบรหารจดการดานการทองเทยวชมชน กลาวคอ ควรจดทำาแผนแมบทเชงกลยทธการพฒนาการทองเทยว ศกษาปจจยทมผลตอความสำาเรจ กลยทธการตลาด การจดทำากฎระเบยบ ขอบงคบตางๆ เพอการพฒนาการทองเทยวโดยชมชนมสวนรวมอำาเภอแมเมาะ จงหวดลำาปาง ใหบรรลความสำาเรจอยางยงยน

กตตกรรมประกาศ งานวจยฉบบนสำาเรจลลวงไดดวยดเพราะไดรบการสนบสนนงบประมาณจากการไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย (กฟผ.) และการสนบสนนจาก ศ.ดร.สญชย จตรสทธา พรอมคณะทำางานชดโครงการวจยเครอขายบรหารการวจยภาคเหนอตอนบน รวมถง ผชวยนกวจยนายแดง ทนนชย ปราชญชาวบาน และประชาชนในพนททก

ภาคสวนทมสวนรวมในการทำางานวจยครงน ใหบรรลวตถประสงคจนสามารถประสบความสำาเรจไดดวยด

เอกสารอางอง

กรรณกา พมลศร. (2554). หลกการพฒนาทรพยากรการทองเทยว. การวางแผนพฒนาทรพยากรการ ทองเทยว. มหาวทยาลยพะเยา. 8-42. ฉลองศร พมลสมพงศ. (2542). การวางแผนและพฒนาตลาดการทองเทยว. กรงเทพฯ: สำานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร. พจนา สวนศร. (2546). คมอการจดการทองเทยวโดยชมชน. กรงเทพฯ : โครงการทองเทยวเพอชวตและธรรมชาต.ชวลต เตรยาภรมย. (2549) . การถายทอดตำานานเรองราวของชมชนบานปางกด ตำาบลอนทขล ผานระบบสารสนเทศเพอการทองเทยว. รายงานการวจยเสนอเครอขายบรหารการวจยภาคเหนอตอนบน สำานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา.แดง ทนนชย. (2553). เยอนถนแมเมาะ (ฉบบปรบปรง). รานไอดนดไซน.บญเลศ จตตงวฒนา. (2542) . การวางแผนการพฒนาการทองเทยวแบบยงยน. เชยงใหม : มหาวทยาลยเชยงใหม.สรตน วรางรตน. (2548). คมอนำาเทยวแผนดนหวดและอาณาบรเวณ. จตวฒนาการพมพลำาปาง.Richards, Greg. (1999). patterns and prospects. In: Dodd, D. and van Hemel, A.-M. (eds) Planning European Cultural Tourism. European Cultural Tourism : Boekman Foundation, Amsterdam, pp.16-32.Shirley Eber. (1992). Beyond the Green Harizon, Principles for Sustainable Tourism. Surrey: Word Wide Fund for Nature (WWF).